ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վերաքննիչ վարչական Վարչական գործ թիվ ՎԴ/0376/05/17
դատարանի որոշում 2022 թ.
Վարչական գործ թիվ ՎԴ/0376/05/17
Նախագահող դատավոր` Ա. Թովմասյան
Դատավորներ` Ա. Առաքելյան
Ա. Բաբայան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Ռ. Հակոբյան
զեկուցող Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Հ. Բեդևյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
2022 թվականի փետրվարի 23-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով Երևանի քաղաքապետարանի (այսուհետ` Քաղաքապետարան) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 01.10.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Քաղաքապետարանի ընդդեմ Էրիկա Չիլինգարյանի 1.776.600 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին և ըստ հակընդդեմ հայցի Էրիկա Չիլինգարյանի ընդդեմ Քաղաքապետարանի` 05.10.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ Վ-39/1 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Քաղաքապետարանը պահանջել է Էրիկա Չիլինգարյանից հօգուտ Երևան համայնքի բռնագանձել Քաղաքապետարանի աշխատակազմի հասարակական կարգի պահպանության ծառայության պետ Ա. Մարտիրոսյանի 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 որոշմամբ նշանակված 1.776.600 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքի գումարը:
Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան Էրիկա Չիլինգարյանը խնդրել է անվավեր ճանաչել 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշումը:
ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) (դատավոր` Գ. Առաքելյան) 18.05.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` բավարարվել:
ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 01.10.2018 թվականի որոշմամբ Քաղաքապետարանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 18.05.2017 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Դատավոր Ա. Բաբայանը հայտնել է հատուկ կարծիք:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Քաղաքապետարանը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Էրիկա Չիլինգարյանը (ներկայացուցիչ Էռնեստ Աբելյան):
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
i
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասը, չի կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը, որը պետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
1. Այսպես` Վերաքննիչ դատարանը, որոշմամբ բողոքը մերժելու հիմքում նշել է այն հանգամանքը, որ կառուցապատող Էրիկա և Արտակ Չիլինգարյանների կողմից թույլ տրված վարչական իրավախախտման հիմքով տարբեր վարչական վարույթներով վերջիններիս վարչական պատասխանատվության ենթարկելով` Քաղաքապետարանի կողմից խախտվել է վարչարարության համաչափության սկզբունքը, քանզի տվյալ դեպքում, միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում միայն մեկ վարույթի շրջանակներում էր հնարավոր պատասխանատվության ենթարկել իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց: Վերաքննիչ դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի իրականացրել գործի քննությունը, որի արդյունքում կայացրել է անհիմն և սխալ դատական ակտ:
Վարչական իրավախախտման համար կոլեկտիվ և/կամ համապարտ պատասխանատվություն սահմանված չէ, ուստի վարչական պատասխանատվությունը կարող է կիրառվել միայն վարչական իրավախախտում կատարելու մեջ մեղավոր անձի նկատմամբ, քանի որ անձը ենթակա է պատասխանատվության միայն անձամբ կատարած իրավախախտման համար և մեղավոր անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելիս պետք է գործի պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքը: Իսկ այն պարագայում, երբ զանցանքը թույլ է տրվել մեկից ավելի անձանց կողմից, ապա յուրաքանչյուր անձի նկատմամբ սահմանված կարգով պետք է իրականացվի առանձին վարչական վարույթ` անհատական կրելով իր կողմից կատարված արարքի պատասխանատվությունը, հակառակ դեպքում ակտը չի պարունակի որոշակիություն` թե այն ում է հասցեագրված, այսինքն` պետք է տարբերակված լինի դրա հասցեատերը, ինչպես նաև հասցեավորվածության որոշակիության բացակայության պայմաններում, ակտից պարզ չի լինի, թե ում վրա է դրված նշված որոշմամբ նշանակված տուգանքի գումարի վճարման պարտականությունը:
2. Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ տվյալ դեպքում, Դատարանը չպետք է հակընդդեմ հայցով հայցվորի կողմից Դատարանին ներկայացված «Սուֆետ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված ամփոփ նախահաշիվը համադրեր վիճարկվող որոշման կայացման հիմքում ընկած վարչական վարույթի նյութերում առկա «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից տրամադրված հիշյալ օբյեկտի կառուցման վերաբերյալ կազմված նախահաշվի հետ և արդյունքում կասկածի տակ դներ տվյալ նախահաշվով ամրագրված արժեքով պայմանավորված` որպես տույժի կիրառման համար նախատեսված մեկ տոկոսի չափով սահմանված արժեքի գոյացման չափը և արդյունքում գերակայություն տար ամփոփ նախահաշվին:
i
Այնուամենայնիվ, եթե «Սուֆետ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված ամփոփ նախահաշվի առկայությունը որոշակի անորոշություն էր առաջացրել Դատարանի մոտ, ապա Դատարանը գործի քննությունը պետք է իրականացներ ի պաշտոնե, մասնավորապես` Դատարանը պետք է ղեկավարվեր ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասով և որոշում կայացներ սույն գործով դատաշինարարատեխնիկական փորձաքննություն նշանակելու մասին, ստանար փորձագետի եզրակացությունը և այն համադրելով գործով հավաքված մնացած ապացույցների հետ` կայացներ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 01.10.2019 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը բավարարել, իսկ հակընդդեմ հայցը` մերժել, կամ բեկանել որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:
2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները
Նույն իրավախախտման համար մի քանի անձանց վարչական պատասխանատվության ենթարկելը պետք է իրականացվի իրավախախտման փաստի հիման վրա հարուցված մեկ վարչական վարույթի շրջանակներում` հաշվի առնելով ըստ մեղքի և անձնական պատասխանատվության սկզբունքները: Այնինչ, մեկ իրավախախտման փաստի առթիվ երկու առանձին վարչական վարույթների հարուցումը թույլ չի տվել Քաղաքապետարանին ընտրել իր լիազորությունների իրականացման այն պիտանի միջոցը, որը կապահովեր վարչարարության արդյունավետությունը, հնարավորություն կտար բացահայտել ենթադրյալ իրավախախտում կատարած անձանցից յուրաքանչյուրի մեղքի առկայությունը, ինչի արդյունքում կերաշխավորվեր նաև վարչական պատասխանատվության կիրառմամբ հետապնդվող նպատակների իրականացումը: Ինչ վերաբերում է Քաղաքապետարանի այն փաստարկին, որ Դատարանը` ղեկավարվելով գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու սկզբունքով, պարտավոր էր նշանակել դատաշինարարատեխնիկական փորձաքննություն, ապա նման փաստարկը կլիներ հիմնավոր, եթե «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից տրված նախահաշվում առկա չլինեին Դատարանի կողմից մատնանշված թերությունները, այսինքն` եթե նախահաշիվը պարունակեր բոլոր պարտադիր պայմանները և հակասեր «Սուֆետ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված ամփոփ նախահաշվին:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1. Երևանի քաղաքապետի կողմից 22.05.2015 թվականին Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին տվել է թիվ 01/18-Չ-175-395 շինարարության թույլտվությունը` Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման աշխատանքների կատարման համար: Շինարարության թույլտվությամբ նշվել է, որ շինարարական աշխատանքները պետք է իրականացվեն 15 ամսվա ընթացքում (հատոր 1-ին գ.թ. 20):
2. Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից պատվիրվել է «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ին` քաղաք Երևան, Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ նախահաշվարկ ներկայացնելու: ՇԷԲ-ի ղեկավար Ա. Պետրոսյանի կողմից կազմվել է համաշինարարական աշխատանքների արժեքի որոշման նախահաշվարկ` խոշորացված ցուցանիշներով: Պահեստային շինության համաշինարարական աշխատանքների ծավալն ըստ ներկայացված նախահաշվի կազմել է 1316 մ2, միավորի արժեքը սահմանվել է 135.000 դրամ, ընդհանուր արժեքը` 177.660.000 դրամ (հատոր 1-ին գ.թ. 21-23):
i
3. Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի քաղաքաշինության և հողի վերահսկողության վարչության 2-րդ բաժնի գլխավոր մասնագետ Արմեն Մելիքի Սիմոնյանի կողմից 07.09.2016 թվականին կազմվել է թիվ 023981 արձանագրությունը, որով արձանագրվել է, որ հայտնաբերվել է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված` կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելու իրավախախտում: Արձանագրության «իրավախախտման կատարման տեղը, ժամանակը և էությունը» տողում նշվել է. «Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի հ.6/5 և հ.6/6 հասցեներում կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին պահեստային մասնաշենքի կառուցման համար Երևանի քաղաքապետարանի կողմից 22.05.2016թ. տրված հ. 01/18-Չ-175-395 շինարարության թույլտվությամբ սահմանվել է 15 ամիս ժամկետ, սակայն սույն թվականի օգոստոսի վերջում հայտնաբերվել է, որ շինարարական օբյեկտը շահագործումն ընդունող հանձնաժողովի ակտը ձևակերպված չէ: Իրավախախտումը հայտնաբերվել է 07.09.2016թ.-ին»: Արձանագրության «տեղեկություններ խախտում կատարած ֆիզիկական անձի մասին» տողում նշվել է. «իրավախախտումը կատարվել է կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանի կողմից, հասցե` Կոմիտասի պողոտա, 40 շենք, բնակարան 35»: Արձանագրության «կից ներկայացվող փաստաթղթերի ցանկը» տողում նշվել է. «վարույթի շրջանակում կազմակերպված քննարկմանը չներկայանալու և սույն արձանագրությունը չստորագրելու վերաբերյալ կազմված արձանագրությունը, շինարարության համապատասխան թույլտվության պատճենը և օբյեկտի լուսանկարը կցվում է» (հատոր 1-ին գ.թ. 11-12):
4. Քաղաքապետարանի աշխատակազմի քաղաքաշինության և հողի վերահսկողության վարչության պետի 03.10.2016 թվականի թիվ 19/44-21099 գրության համաձայն` Էրիկա Չիլինգարյանին առձեռն հանձնվել է վարչական իրավախախտումների հանձնաժողովի 05.10.2016 թվականին` ժամը 15:00-ին, կայանալիք նիստին վերջինիս մասնակցությունն ապահովելու մասին ծանուցումը (հատոր 1-ին գ.թ. 26):
5. Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի հասարակական կարգի պահպանության ծառայության պետի 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 որոշմամբ կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանը Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության` նշանակվել է վարչական տույժ` 1.776.600 դրամի չափով` Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման շինարարական աշխատանքները համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետում չավարտելու համար (հատոր 1-ին գ.թ. 8-9):
6. «Սուֆետ» ՍՊ ընկերության կողմից կազմվել է ամփոփ նախահաշիվ` ք. Երևան, Էրեբունի վարչական շրջանի, Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ, որի նախահաշվային արժեքը կազմել է 89.550.440 դրամ (հատոր 1-ին գ.թ. 103-109):
7. «Ա.Ռ.Մ.ՇԻՆ» ՍՊ ընկերության գլխավոր մասնագետ Ռ. Իշխանյանի կողմից 13.04.2017 թվականին տրված փորձաքննության եզրակացության համաձայն` ուսումնասիրելով ներկայացված պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագիծը և «Սուֆետ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված պահեստային մասնաշենքի կառուցման շինարարական աշխատանքների նախահաշիվը եզրակացրել է, որ Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում գտնվող պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախահաշվային փաստաթղթերի մշակման աշխատանքների կատարումը երաշխավորվում է համաձայնեցման (հատոր 1-ին գ.թ. 110-112):
8. Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի հասարակական կարգի պահպանության ծառայության պետի 22.09.2016 թվականի թիվ Վ-37/2 որոշմամբ կառուցապատող Արտակ Չիլինգարյանը Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության` նշանակվել է վարչական տույժ` 1.776.600 դրամի չափով` Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման շինարարական աշխատանքները համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետում չավարտելու համար (հատոր 1-րդ գ.թ. 77-78):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` մեկից ավելի անձանց կողմից շինարարության ժամկետները խախտելու դեպքում վերջիններիս պատասխանատվության ենթարկելու առանձնահատկությունների վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը միաժամանակ պայմանավորված է նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը չկիրառելու հետևանքով թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը` պարտավոր է արդյո՞ք վարչական մարմինն իրականացնել մեկ վարչական վարույթ նույն շինարարության թույլտվության ժամկետը խախտած մեկից ավելի կառուցապատողների նկատմամբ տուգանք կիրառելու համար:
i
1. Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելն առաջացնում է տուգանքի նշանակում` շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսի չափով:
Նշված իրավական նորմի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասում իրավախախտումը (զանցանքը) դրսևորվում է` կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելով:
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական իրավախախտում (զանցանք) է համարվում հակաիրավական, մեղավոր (դիտավորյալ կամ անզգույշ) այնպիսի գործողությունը կամ անգործությունը, որի համար օրենսդրությամբ նախատեսված է վարչական պատասխանատվություն:
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 32-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական իրավախախտման համար տույժը նշանակվում է կատարված իրավախախտման համար պատասխանատվություն նախատեսող նորմատիվ ակտով սահմանված շրջանակներում, (...), սույն օրենսգրքին և վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ մյուս ակտերին ճիշտ համապատասխան:
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 279-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործը քննելիս մարմինը (պաշտոնատար անձը) պարտավոր է պարզել` կատարվել է, արդյոք, վարչական իրավախախտում. արդյոք, տվյալ անձը մեղավոր է այն կատարելու մեջ. արդյոք, նա ենթակա է վարչական պատասխանատվության. կան, արդյոք, պատասխանատվությունը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքներ. պատճառվել է, արդյոք, գույքային վնաս, հիմքեր կան, արդյոք, վարչական իրավախախտման վերաբերյալ նյութերը ընկերական դատարանի, ձեռնարկությունում, հիմնարկում, կազմակերպությունում և դրանց կառուցվածքային ստորաբաժանումներում ստեղծված` հարբեցողության դեմ պայքարի հանձնաժողովի, հասարակական կազմակերպության, աշխատավորական կոլեկտիվի քննությանը հանձնելու համար, ինչպես նաև պարզել գործի ճիշտ լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքներ:
Վկայակոչված իրավական նորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում վարչական պատասխանատվության ոլորտում գործում են «անձնական պատասխանատվության» և «ըստ մեղքի պատասխանատվության» կարևորագույն սկզբունքները: Անձնական պատասխանատվության սկզբունքը նշանակում է, որ անձը կարող է ենթարկվել վարչական պատասխանատվության միայն անձամբ իր կողմից կատարված զանցանքի համար: Իսկ ըստ մեղքի պատասխանատվության սկզբունքի էությունն այն է, որ անձը ենթակա է վարչական պատասխանատվության միայն այն դեպքում, երբ զանցանքի կատարման մեջ վերջինիս մեղավորությունը (դիտավորություն կամ անզգուշություն) հաստատված է իրավասու մարմնի կողմից, քանի որ անձի արարքում մեղքի բացակայությունը վկայում է վարչական իրավախախտման բացակայության մասին:
i
Նմանատիպ իրավական դիրքորոշում արտահայտել է նաև ՀՀ սահմանադրական դատարանը` 12.10.2010 թվականի թիվ ՍԴՈ-920 որոշմամբ` նշելով, որ վարչական պատասխանատվության սկզբունքներից է «պատասխանատվությունը մեղքի համար» սկզբունքը, ինչը նշանակում է, որ վարչական տույժը (պատասխանատվությունը) կարող է կիրառվել միայն վարչական իրավախախտում կատարելու մեջ մեղավոր անձի նկատմամբ: Հետևաբար մեղքը` որպես վարչական զանցակազմի սուբյեկտիվ կողմի պարտադիր տարր, հանդիսանում է վարչական պատասխանատվության իրավական միակ նախապայմանն ու նախադրյալը: Ըստ ՀՀ սահմանադրական դատարանի` նշված սկզբունքը սերտորեն առնչվում է նաև վարչական պատասխանատվության մեկ այլ սկզբունքի` անձնական պատասխանատվության սկզբունքին, որի համաձայն` անձը ենթակա է պատասխանատվության` միայն անձամբ կատարած իրավախախտման համար (տե՛ս, Ծովինար Զաքարյանն ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության թիվ ՎԴ/5879/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2018 թվականի որոշումը):
Դատարանը 15.05.2017 թվականին կայացրած վճռով արձանագրել է, որ մեկից ավելի անձանց կողմից կատարված ենթադրյալ իրավախախտման հիմքով տարբեր վարչական վարույթներով Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին վարչական պատասխանատվության ենթարկելով` Քաղաքապետարանի կողմից խախտվել է վարչարարության համաչափության սկզբունքը, քանզի տվյալ դեպքում, միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում միայն մեկ վարույթի շրջանակներում էր հնարավոր պատասխանատվության ենթարկել իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց` տվյալ վարույթի շրջանակներում բացահայտելով յուրաքանչյուրի մեղքի առկայությունը կատարված իրավախախտման մեջ, որպիսի վարույթը կհամարվեր պիտանի և տվյալ վարույթով վարչական մարմինը կարող էր հասնել հետապնդվող նպատակին:
Նշվածի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանը հավելել է, որ բացառված է մեկ իրավախախտման վերաբերյալ տարբեր վարչական վարույթների հարուցման իրավական հնարավորությունը և դրանց արդյունքում տարբեր սուբյեկտների նույն իրավախախտման համար պատասխանատվության ենթարկելը: Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ, նույն իրավախախտման համար մի քանի անձանց վարչական պատասխանատվության ենթարկելը պետք է իրականացվի իրավախախտման փաստի հիման վրա հարուցված մեկ վարչական վարույթի շրջանակներում` հաշվի առնելով ըստ մեղքի և անձնական պատասխանատվության սկզբունքները:
Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Դատարանի և Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ օրենսդրի կողմից սահմանված նորմերով չի բացառվում միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց առանձին վարույթների շրջանակներում պատասխանատվության ենթարկելը: Այլ հարց է, որ պատասխանատվության ենթարկելիս վարչական մարմինը պարտավոր է յուրաքանչյուր իրավախախտի նկատմամբ ճիշտ կիրառել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի պահանջները, այդ թվում` ըստ մեղքի պատասխանատվության, անձնական պատասխանատվության, պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքները:
Վերոգրյալից կարելի է եզրակացնել, որ եթե օրենքը չի բացառում, ապա միևնույն իրավախախտումը կատարած անձանց վարչական վարույթն իրականացնող մարմինը կարող է վարչական պատասխանատվության ենթարկել ինչպես մեկ վարույթի, այնպես էլ` առանձին վարույթների շրջանակներում: Սույն պարագայում վարչական մարմինն օրենքով ծանրաբեռնված է միայն պարզելու` կատարվել է արդյոք վարչական իրավախախտում, արդյոք վարչական իրավախախտում կատարած անձը մեղավոր է այն կատարելու մեջ, արդյոք նա ենթակա է վարչական պատասխանատվության, կան արդյոք վարչական պատասխանատվությունը մեղմացնող կամ ծանրացնող հանգամանքներ, ինչպես նաև պարզել գործի ճիշտ լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքներ:
Սույն գործի փաստերի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ Երևանի քաղաքապետի կողմից էրիկա Չիլինգարյանին և Արտակ Չիլինգարյանին 22.05.2015 թվականին տրվել է շինարարության թույլտվություն` Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման աշխատանքների կատարման համար: Շինարարության թույլտվությամբ նշվել է, որ շինարարական աշխատանքները պետք է իրականացվեն 15 ամսվա ընթացքում: Քաղաքապետարանի աշխատակազմի քաղաքաշինության և հողի վերահսկողության վարչության 2-րդ բաժնի գլխավոր մասնագետ Արմեն Սիմոնյանի 07.09.2016 թվականի թիվ 023981 արձանագրության համաձայն` Էրիկա Չիլինգարյանին պահեստային մասնաշենքի կառուցման համար Քաղաքապետարանի կողմից 22.05.2015 թվականին տրված թիվ 01/18-Չ-175-395 շինարարության թույլտվությամբ սահմանված 15 ամիս ժամկետը խախտել է և 2016 թվականի օգոստոսի վերջին շինարարական օբյեկտի շահագործումն ընդունող հանձնաժողովի ակտը ձևակերպված չէ:
Քաղաքապետարանի կողմից իրականացվող վարչական վարույթի մասին Էրիկա Չիլինգարյանը պատշաճ ձևով ծանուցվել է:
Վերոգրյալից ելնելով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական մարմինը վարչական վարույթ իրականացնելիս պահպանել է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի պահանջները, այդ թվում` ըստ մեղքի պատասխանատվության, անձնական պատասխանատվության, պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքները: Ինչ վերաբերում է Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին մեկ վարույթի շրջանակներում վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցին, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշվածը վարչական մարմնի հայեցողական լիազորությունն է, և եթե վարչական մարմինը վարչական վարույթն իրականացրել է` պահպանելով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի պահանջները, ապա վարչական ակտը չի կարող անվավեր ճանաչվել այն հիմքով, որ վարչական պատասխանատվությունը վարչական իրավախախտում կատարած անձանց նկատմամբ կիրառվել է առանձին վարույթների շրջանակներում:
i
2. ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի համաձայն` գործի փաստական հանգամանքները դատարանը պարզում է ի պաշտոնե («ex officio»): Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` դատարանը կաշկանդված չէ վարչական դատավարության մասնակիցների ներկայացրած ապացույցներով, միջնորդություններով, առաջարկություններով, բացատրություններով և առարկություններով և իր նախաձեռնությամբ ձեռնարկում է համարժեք միջոցներ` կոնկրետ գործի լուծման համար անհրաժեշտ իրական փաստերի վերաբերյալ հնարավոր և հասանելի տեղեկություններ ձեռք բերելու համար: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` դատարանը (...) առաջարկում է (...) համալրել ոչ բավարար փաստական տվյալները, ինչպես նաև պահանջում է, որ ներկայացվեն գործի փաստական հանգամանքները պարզելու և գնահատելու համար անհրաժեշտ բոլոր ապացույցները:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով ձեռք բերված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաբերելի է այն ապացույցը, որն ավելի կամ պակաս հավանական է դարձնում վեճը լուծելու համար էական նշանակություն ունեցող որևէ փաստի գոյությունը, քան այն կլիներ առանց այդ ապացույցի: Ոչ վերաբերելի ապացույցն անթույլատրելի է: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գործի հանգամանքները, որոնք, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` դատարանը դատական ակտի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձևավորումը:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս գնահատում է ապացույցները:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ, 26-րդ, 27-րդ և 124-րդ հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով:
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական վերլուծությունն է` դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության մեջ բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ապացույցների գնահատումը` որպես ապացուցման գործընթացի տարր, մտավոր, տրամաբանական գործունեություն է, որի արդյունքում դատարանի կողմից եզրահանգում է արվում ապացույցներից յուրաքանչյուրի թույլատրելիության, վերաբերելիության, հավաստիության և ապացուցման առարկայի մեջ մտնող հանգամանքների բացահայտման համար ապացույցների համակցության բավարարության մասին (տե՛ս, Ջաջուռի գյուղապետարանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ5/0029/05/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գործի քննության ժամանակ ծագող հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանման նպատակով դատարանը կարող է կողմի (կողմերի) միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ փորձաքննություն նշանակել, որը կարող է հանձնարարվել կա՛մ մասնագիտացված փորձագիտական հաստատությանը, կա՛մ փորձագետին:
i
Անդրադառնալով փորձագետի եզրակացության` որպես ապացույցի գնահատման առանձնահատկություններին` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկին որոշումներում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ փորձագետի եզրակացությունը գնահատվում է ընդհանուր հիմունքներով և, ինչպես գործով ձեռք բերված ցանկացած այլ ապացույց, այն ենթակա է գնահատման գործում առկա մյուս ապացույցների հետ համակցության մեջ, ինչը հնարավորություն է տալիս ստուգելու ոչ միայն փորձագետի եզրակացության տրամաբանությունը, այլ նաև կատարված հետազոտության գիտական հիմնավորվածության աստիճանն ու կատարված հետևությունների լրիվությունն ու հավաստիությունը: Ընդ որում, օրենքով սահմանված ապացույցներից որևէ մեկը, այդ թվում նաև` փորձագետի եզրակացությունը որևէ առավելություն չունի գործում առկա մյուս ապացույցների նկատմամբ և ենթակա է գնահատման ընդհանուր կարգով` վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության տեսանկյունից: Այդուհանդերձ, ապացույցի յուրաքանչյուր տեսակ ունի իր առանձնահատկությունները, ինչը կարող է պայմանավորված լինել ապացույցի կազմավորման բնույթով, աղբյուրով, արտահայտման ձևով և այլ գործոններով: Հետևաբար, անգամ ընդհանուր կարգով գնահատումն անհրաժեշտ է իրականացնել այդ առանձնահատկությունների հաշվառմամբ (տե՛ս, Սամվել Ֆրանգուլյանն ընդդեմ Հենրիկ Ֆրանգուլյանի թիվ ԵԷԴ/1089/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):
Թեև նշված իրավական դիրքորոշումն արտահայտվել է քաղաքացիական դատավարության կարգով քննվող գործի շրջանակներում, սակայն Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հավասարապես կիրառելի է նաև վարչական դատավարության կարգով քննվող գործերի նկատմամբ, քանի որ թե՛ քաղաքացիական, թե՛ վարչական գործով փորձագետի եզրակացության` որպես ապացույցի գնահատման առանձնահատկությունները նույնական են:
Սույն գործով ստորադաս դատարանները փաստել են նաև, որ Քաղաքապետարանի վարչական իրավախախտումների գործերով հարուցված վարչական վարույթի շրջանակներում գործերի ուսումնասիրման, նախապատրաստման և հաշվառման աշխատանքներ իրականացնող հանձնաժողովի կողմից վարչական վարույթի ընթացքում` շինարարության առկա նախահաշվային արժեքը բացահայտելու և ըստ դրա` նշանակվող տույժի չափը որոշելու նպատակով չի պարզվել կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին տրամադրված շինարարության թույլտվության հիման վրա այն կապալառու կազմակերպությունը, որը պայմանագրի հիման վրա իրականացրել է շինարարական աշխատանքները (ՀՀ օրենսդրության պահանջներին համապատասխան կապիտալ շինարարական աշխատանքների իրականացումը /կառուցապատման աշխատանքները/ կարող է իրականացվել բացառապես լիցենզավորված անձի կողմից), դրա հետ կնքված կապալի պայմանագրի և դրանում արտացոլված պայմանագրային` կողմերի կողմից փոխադարձ հաստատված աշխատանքների կատարման գինը, որը կարող էր որոշված լինել նաև նախահաշիվ կազմելու միջոցով:
Մինչդեռ, Դատարանում գործի քննության ընթացքում հայցվորի կողմից ներկայացվել է «Սուֆետ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված ամփոփ նախահաշիվ` քաղաք Երևան, Էրեբունի վարչական շրջանի, Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ, որի նախահաշվային արժեքը կազմել է 89.550.440 ՀՀ դրամ:
Վճռաբեկ դատարանը վերլուծելով ստորադաս դատարանների եզրահանգումները, նախ հարկ է համարում արձանագրել, որ Քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից պատվիրվել է «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ին` քաղաք Երևան, Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ ներկայացնել նախահաշվարկ: ՇԷԲ-ի ղեկավար Ա.Պետրոսյանի կողմից կազմված նախահաշվի ընդհանուր արժեքը կազմել է 177.660.000 ՀՀ դրամ:
Շինարարության թույլտվություն ստացած անձ` Էրիկա Չիլինգարյանը որևէ կերպ 2016 թվականին «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից տրամադրված նախահաշվի դեմ չի առարկել: Հետևաբար ստորադաս դատարանները որպես 22.05.2015 թվականի թիվ 01/18-Չ-175 շինարարության թույլտվության նախահաշիվ ընդունելով հակընդդեմ հայցով հայցվորի կողմից ներկայացված փորձաքննության եզրակացությունը, բավարար կերպով չեն հիմնավորել այն հանգամանքը, որ «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից կազմված նախահաշիվն իրականացվել է օրենսդրական նորմերի խախտմամբ և նշված նախահաշիվը կառուցապատողի կողմից չի ընդունվել որպես շինարարության թույլտվության նախահաշիվ: Եթե անգամ ընդունենք այն հանգամանքը, որ «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից կազմված նախահաշվի հիմքում դրվել են շուկայական գներով խոշորացված ցուցանիշներ, ապա Դատարանը պարտավոր էր գործում առկա երկու իրարից տարբերվող փաստական հանգամանքները ճշտելու նպատակով նշանակել դատաշինարարատեխնիկական փորձաքննություն: Ինչ վերաբերում է ստորադաս դատարանների արտահայտած փաստարկին առ այն, որ Քաղաքապետարանը վարչական վարույթի շրջանակներում` շինարարության առկա նախահաշվային արժեքը բացահայտելու նպատակով, չի պարզել կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին տրամադրված շինարարության թույլտվության հիման վրա այն կապալառու կազմակերպությունը, որը պայմանագրի հիման վրա իրականացրել է շինարարական աշխատանքները, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նախ վարչական վարույթի նյութերում արդեն իսկ առկա էր «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից տրամադրված նախահաշիվը, հետևաբար Քաղաքապետարանը տույժի չափը սահմանելիս հիմք է ընդունել վերոնշյալ նախահաշիվը և երկրորդ Քաղաքապետարանի կողմից շինարարության թույլտվություն տրվել է կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին և Քաղաքապետարանի լիազորության մեջ չի մտնում պարզելու, թե կառուցապատողը որ կապալառու կազմակերպության հետ կկնքի կապալի պայմանագիր` շինարարական աշխատանքներն իրականացնելու նպատակով:
Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո սույն գործի քննության և լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հարցերը պարզելու նպատակով, ինչպես նաև գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե (ex officio) պարզելու սկզբունքի բովանդակությունը կազմող դատավարական գործողությունները պատշաճ կատարելու համար սույն գործն անհրաժեշտ է ուղարկել նոր քննության:
i
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 152-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:
Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 01.10.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան` նոր քննության:
2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:
Նախագահող Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Հ. Բեդևյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ
23.02.2022 թ.
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատի կողմից թիվ ՎԴ/0376/05/17 վարչական գործով 23.02.2022 թվականին
կայացված որոշման վերաբերյալ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 23.02.2022 թվականին գրավոր ընթացակարգով քննելով Երևանի քաղաքապետարանի (այսուհետ` Քաղաքապետարան) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 01.10.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Քաղաքապետարանի ընդդեմ Էրիկա Չիլինգարյանի 1.776.600 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին և ըստ հակընդդեմ հայցի Էրիկա Չիլինգարյանի ընդդեմ Քաղաքապետարանի` 05.10.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ Վ-39/1 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, նույն պալատի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 01.10.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան` նոր քննության:
i
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանս, Ստեփան Միքայելյանս և Արսեն Մկրտչյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշմամբ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության արտահայտած կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 6-րդ և 7-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը նշված որոշման վերաբերյալ:
Սույն գործը հարուցվել է Քաղաքապետարանի կողմից ներկայացված հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է Էրիկա Չիլինգարյանից հօգուտ Երևան համայնքի բռնագանձել Քաղաքապետարանի աշխատակազմի հասարակական կարգի պահպանության ծառայության պետ Ա. Մարտիրոսյանի 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 որոշմամբ նշանակված 1.776.600 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքի գումարը:
Էրիկա Չիլինգարյանը ներկայացրել է հակընդդեմ հայց` պահանջելով անվավեր ճանաչել 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշումը:
ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Գ. Առաքելյան) (այսուհետ` Դատարան) 18.05.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` բավարարվել:
Դատարանն արձանագրել է, որ մեկից ավելի անձանց կողմից կատարված ենթադրյալ իրավախախտման հիմքով տարբեր վարչական վարույթներով Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին վարչական պատասխանատվության ենթարկելով` Քաղաքապետարանի կողմից խախտվել է վարչարարության համաչափության սկզբունքը, քանզի տվյալ դեպքում, միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում միայն մեկ վարույթի շրջանակներում էր հնարավոր պատասխանատվության ենթարկել իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց` տվյալ վարույթի շրջանակներում բացահայտելով յուրաքանչյուրի մեղքի առկայությունը կատարված իրավախախտման մեջ, որպիսի վարույթը կհամարվեր պիտանի և տվյալ վարույթով վարչական մարմինը կարող էր հասնել հետապնդվող նպատակին:
Վերաքննիչ դատարանի 01.10.2018 թվականի որոշմամբ Քաղաքապետարանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է և Դատարանի 18.05.2017 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ բացառված է մեկ իրավախախտման վերաբերյալ տարբեր վարչական վարույթների հարուցման իրավական հնարավորությունը և դրանց արդյունքում տարբեր սուբյեկտների նույն իրավախախտման համար պատասխանատվության ենթարկելը: Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ, նույն իրավախախտման համար մի քանի անձանց վարչական պատասխանատվության ենթարկելը պետք է իրականացվի իրավախախտման փաստի հիման վրա հարուցված մեկ վարչական վարույթի շրջանակներում` հաշվի առնելով ըստ մեղքի և անձնական պատասխանատվության սկզբունքները:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Քաղաքապետարանը:
Վճռաբեկ դատարանը որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 01.10.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան` նոր քննության:
Անդրադառնալով այն իրավական հարցադրմանը, թե արդյո՞ք պարտավոր է վարչական մարմինն իրականացնել մեկ վարչական վարույթ նույն շինարարության թույլտվության ժամկետը խախտած մեկից ավելի կառուցապատողների նկատմամբ տուգանք կիրառելու համար, Վճռաբեկ դատարանը մասնավորապես արձանագրել է հետևյալը.
«(...) Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում վարչական պատասխանատվության ոլորտում գործում են «անձնական պատասխանատվության» և «ըստ մեղքի պատասխանատվության» կարևորագույն սկզբունքները: Անձնական պատասխանատվության սկզբունքը նշանակում է, որ անձը կարող է ենթարկվել վարչական պատասխանատվության միայն անձամբ իր կողմից կատարված զանցանքի համար: Իսկ ըստ մեղքի պատասխանատվության սկզբունքի էությունն այն է, որ անձը ենթակա է վարչական պատասխանատվության միայն այն դեպքում, երբ զանցանքի կատարման մեջ վերջինիս մեղավորությունը (դիտավորություն կամ անզգուշություն) հաստատված է իրավասու մարմնի կողմից, քանի որ անձի արարքում մեղքի բացակայությունը վկայում է վարչական իրավախախտման բացակայության մասին:
(...) օրենսդրի կողմից սահմանված նորմերով չի բացառվում միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց առանձին վարույթների շրջանակներում պատասխանատվության ենթարկելը: Այլ հարց է, որ պատասխանատվության ենթարկելիս վարչական մարմինը պարտավոր է յուրաքանչյուր իրավախախտի նկատմամբ ճիշտ կիրառել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի պահանջները, այդ թվում` ըստ մեղքի պատասխանատվության, անձնական պատասխանատվության, պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքները:
Վերոգրյալից կարելի է եզրակացնել, որ եթե օրենքը չի բացառում, ապա միևնույն իրավախախտումը կատարած անձանց վարչական վարույթն իրականացնող մարմինը կարող է վարչական պատասխանատվության ենթարկել ինչպես մեկ վարույթի, այնպես էլ` առանձին վարույթների շրջանակներում: Սույն պարագայում վարչական մարմինն օրենքով ծանրաբեռնված է միայն պարզելու` կատարվել է արդյոք վարչական իրավախախտում, արդյոք վարչական իրավախախտում կատարած անձը մեղավոր է այն կատարելու մեջ, արդյոք նա ենթակա է վարչական պատասխանատվության, կան արդյոք վարչական պատասխանատվությունը մեղմացնող կամ ծանրացնող հանգամանքներ, ինչպես նաև պարզել գործի ճիշտ լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքներ:
(...) վարչական մարմինը վարչական վարույթ իրականացնելիս պահպանել է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի պահանջները, այդ թվում` ըստ մեղքի պատասխանատվության, անձնական պատասխանատվության, պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքները: Ինչ վերաբերում է Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին մեկ վարույթի շրջանակներում վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցին, ապա (...) նշվածը վարչական մարմնի հայեցողական լիազորությունն է, և եթե վարչական մարմինը վարչական վարույթն իրականացրել է` պահպանելով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի պահանջները, ապա վարչական ակտը չի կարող անվավեր ճանաչվել այն հիմքով, որ վարչական պատասխանատվությունը վարչական իրավախախտում կատարած անձանց նկատմամբ կիրառվել է առանձին վարույթների շրջանակներում:
(...) Սույն գործով ստորադաս դատարանները փաստել են նաև, որ Քաղաքապետարանի վարչական իրավախախտումների գործերով հարուցված վարչական վարույթի շրջանակներում գործերի ուսումնասիրման, նախապատրաստման և հաշվառման աշխատանքներ իրականացնող հանձնաժողովի կողմից վարչական վարույթի ընթացքում` շինարարության առկա նախահաշվային արժեքը բացահայտելու և ըստ դրա` նշանակվող տույժի չափը որոշելու նպատակով չի պարզվել կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին տրամադրված շինարարության թույլտվության հիման վրա այն կապալառու կազմակերպությունը, որը պայմանագրի հիման վրա իրականացրել է շինարարական աշխատանքները (ՀՀ օրենսդրության պահանջներին համապատասխան կապիտալ շինարարական աշխատանքների իրականացումը /կառուցապատման աշխատանքները/ կարող է իրականացվել բացառապես լիցենզավորված անձի կողմից), դրա հետ կնքված կապալի պայմանագրի և դրանում արտացոլված պայմանագրային` կողմերի կողմից փոխադարձ հաստատված աշխատանքների կատարման գինը, որը կարող էր որոշված լինել նաև նախահաշիվ կազմելու միջոցով:
Մինչդեռ, Դատարանում գործի քննության ընթացքում հայցվորի կողմից ներկայացվել է «Սուֆետ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված ամփոփ նախահաշիվ` քաղաք Երևան, Էրեբունի վարչական շրջանի, Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ, որի նախահաշվային արժեքը կազմել է 89.550.440 ՀՀ դրամ:
(...) Քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից պատվիրվել է «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ին` քաղաք Երևան, Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ ներկայացնել նախահաշվարկ: ՇԷԲ-ի ղեկավար Ա.Պետրոսյանի կողմից կազմված նախահաշվի ընդհանուր արժեքը կազմել է 177.660.000 ՀՀ դրամ:
Շինարարության թույլտվություն ստացած անձ` Էրիկա Չիլինգարյանը որևէ կերպ 2016 թվականին «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից տրամադրված նախահաշվի դեմ չի առարկել: Հետևաբար ստորադաս դատարանները որպես 22.05.2015 թվականի թիվ 01/18-Չ-175 շինարարության թույլտվության նախահաշիվ ընդունելով հակընդդեմ հայցով հայցվորի կողմից ներկայացված փորձաքննության եզրակացությունը, բավարար կերպով չեն հիմնավորել այն հանգամանքը, որ «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից կազմված նախահաշիվն իրականացվել է օրենսդրական նորմերի խախտմամբ և նշված նախահաշիվը կառուցապատողի կողմից չի ընդունվել որպես շինարարության թույլտվության նախահաշիվ: Եթե անգամ ընդունենք այն հանգամանքը, որ «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից կազմված նախահաշվի հիմքում դրվել են շուկայական գներով խոշորացված ցուցանիշներ, ապա Դատարանը պարտավոր էր գործում առկա երկու իրարից տարբերվող փաստական հանգամանքները ճշտելու նպատակով նշանակել դատաշինարարատեխնիկական փորձաքննություն: Ինչ վերաբերում է ստորադաս դատարանների արտահայտած փաստարկին առ այն, որ Քաղաքապետարանը վարչական վարույթի շրջանակներում` շինարարության առկա նախահաշվային արժեքը բացահայտելու նպատակով, չի պարզել կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին տրամադրված շինարարության թույլտվության հիման վրա այն կապալառու կազմակերպությունը, որը պայմանագրի հիման վրա իրականացրել է շինարարական աշխատանքները, ապա (...) նախ վարչական վարույթի նյութերում արդեն իսկ առկա էր «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից տրամադրված նախահաշիվը, հետևաբար Քաղաքապետարանը տույժի չափը սահմանելիս հիմք է ընդունել վերոնշյալ նախահաշիվը և երկրորդ Քաղաքապետարանի կողմից շինարարության թույլտվություն տրվել է կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին և Քաղաքապետարանի լիազորության մեջ չի մտնում պարզելու, թե կառուցապատողը որ կապալառու կազմակերպության հետ կկնքի կապալի պայմանագիր` շինարարական աշխատանքներն իրականացնելու նպատակով»:
Համակարծիք չենք Վճռաբեկ դատարանի այն իրավական դիրքորոշման հետ, ըստ որի` օրենսդրի կողմից սահմանված նորմերով չի բացառվում միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց առանձին վարույթների շրջանակներում պատասխանատվության ենթարկելը:
Գտնում ենք, որ միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց առանձին վարույթների շրջանակներում պատասխանատվության ենթարկելն օրենսդրի կողմից սահմանված նորմերով բացառված չլինելը դեռևս չի նշանակում, որ օրենսդիրը թույլատրելի է համարել միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց առանձին վարույթների շրջանակներում պատասխանատվության ենթարկելը: Վարչական մարմինների կողմից կատարման ենթակա գործողությունները ոչ թե չպետք է բացառված լինեն օրենսդրությամբ, այլ ուղղակի սահմանված լինեն օրենքով: Ըստ այդմ, գտնում ենք, որ միևնույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննության նպատակով պետք է հարուցվեր մեկ վարչական վարույթ և այդ վարույթի շրջանակներում որոշվեր վարչական պատասխանատվություն կիրառելու համար բավարար հիմքերի առկայության կամ բացակայության հարցը:
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումս հիմնավորվում է հետևյալով.
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական իրավախախտում (զանցանք) է համարվում հակաիրավական, մեղավոր (դիտավորյալ կամ անզգույշ) այնպիսի գործողությունը կամ անգործությունը, որի համար օրենսդրությամբ նախատեսված է վարչական պատասխանատվություն:
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 32-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական իրավախախտման համար տույժը նշանակվում է կատարված իրավախախտման համար պատասխանատվություն նախատեսող նորմատիվ ակտով սահմանված շրջանակներում, (...), նույն օրենսգրքին և վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ մյուս ակտերին ճիշտ համապատասխան:
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 279-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործը քննելիս մարմինը (պաշտոնատար անձը) պարտավոր է պարզել` կատարվել է, արդյոք, վարչական իրավախախտում. արդյոք, տվյալ անձը մեղավոր է այն կատարելու մեջ. արդյոք, նա ենթակա է վարչական պատասխանատվության. կան, արդյոք, պատասխանատվությունը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքներ. պատճառվել է, արդյոք, գույքային վնաս, հիմքեր կան, արդյոք, վարչական իրավախախտման վերաբերյալ նյութերը ընկերական դատարանի, ձեռնարկությունում, հիմնարկում, կազմակերպությունում և դրանց կառուցվածքային ստորաբաժանումներում ստեղծված` հարբեցողության դեմ պայքարի հանձնաժողովի, հասարակական կազմակերպության, աշխատավորական կոլեկտիվի քննությանը հանձնելու համար, ինչպես նաև պարզել գործի ճիշտ լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքներ:
Համակարծիք ենք Վճռաբեկ դատարանի այն իրավական դիրքորոշման հետ, որ Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում վարչական պատասխանատվության ոլորտում գործում են «անձնական պատասխանատվության» և «ըստ մեղքի պատասխանատվության» կարևորագույն սկզբունքները: Անձնական պատասխանատվության սկզբունքը նշանակում է, որ անձը կարող է ենթարկվել վարչական պատասխանատվության միայն անձամբ իր կողմից կատարված զանցանքի համար: Իսկ ըստ մեղքի պատասխանատվության սկզբունքի էությունն այն է, որ անձը ենթակա է վարչական պատասխանատվության միայն այն դեպքում, երբ զանցանքի կատարման մեջ վերջինիս մեղավորությունը (դիտավորություն կամ անզգուշություն) հաստատված է իրավասու մարմնի կողմից, քանի որ անձի արարքում մեղքի բացակայությունը վկայում է վարչական իրավախախտման բացակայության մասին:
Միևնույն ժամանակ, սակայն, գտնում ենք, որ որոշ իրավախախտումների պարագայում վարչական պատասխանատվության հարցի լուծման համար էական նշանակություն ունեն ոչ միայն «անձնական պատասխանատվության» և «ըստ մեղքի պատասխանատվության» կարևորագույն սկզբունքները, այլ նաև իրավախախտման բնույթն ու դրա համար պատասխանատվություն նախատեսող կոնկրետ իրավանորմի դիսպոզիցիան ու սանկցիան:
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելն առաջացնում է տուգանքի նշանակում` շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսի չափով:
i
Փաստորեն Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում իրավախախտումը (զանցանքը) դրսևորվում է` կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելով, որի համար նույն հոդվածի սանկցիայով սահմանված է վարչական պատասխանատվություն` տուգանքի նշանակում շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսի չափով:
Այսպիսով, քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում կառուցապատումը չավարտելու համար վերոնշյալ իրավանորմով օրենսդիրը սահմանել է տուգանքի հստակ չափ` շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսը, ուստի նշված իրավանորմի դիսպոզիցիայի և սանկցիայի սահմաններում էլ պետք է լուծվի վարչական պատասխանատվություն կիրառելու հարցը` անձնական պատասխանատվության և ըստ մեղքի պատասխանատվության սկզբունքների հաշվառմամբ: Այլ կերպ ասած Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում նկարագրված իրավախախտման համար վարչական պատասխանատվություն նախատեսելու առումով օրենսդրի կամքը դրսևորվել է շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսի չափով տուգանք նշանակելու իրավակարգավորմամբ` անկախ նրանից, թե քանի անձի կողմից է կատարվել տվյալ իրավախախտումը:
Գտնում ենք, որ մեկից ավելի կառուցապատողների կողմից կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելու դեպքում առանձին վարչական վարույթների միջոցով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի սանկցիայի շրջանակներում նախատեսված տուգանքը կառուցապատողներից յուրաքանչյուրի նկատմամբ առանձին-առանձին կիրառելը հակասում է ոչ միայն օրենսդրի կամքին, այլ նաև համաչափության սկզբունքին:
i
ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում անդրադարձել է համաչափության սկզբունքին` արձանագրելով, որ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց պարտականությունների և պատասխանատվության տեսակների, չափերի ու հարկադրանքի միջոցների սահմանման (...) իր լիազորությունն իրականացնելիս օրենսդիրն ինքնուրույնաբար որոշում է, մասնավորապես, վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսդրության դրույթների բովանդակությունը, այն արարքների շրջանակը, որոնց կատարումը հանգեցնում է վարչական պատասխանատվության, վարչական պատասխանատվության ենթակա սուբյեկտների շրջանակը, սահմանում է վարչական պատասխանատվության միջոցներն ու չափերը: Նշված հարցերում օրենսդրի հայեցողությունը, սակայն, ունի իր սահմանադրական շրջանակները, և օրենսդիրն իր նշված լիազորությունն իրականացնելիս կաշկանդված է առանձին սահմանադրական սկզբունքներով: (...) հանրային իշխանության իրականացումը նախ և առաջ սահմանափակվում է իրավական պետության գաղափարից բխող` համաչափության ընդհանուր սկզբունքով: Այս սկզբունքը հանդիսանում է ընդհանրապես իրավաբանական պատասխանատվության և, մասնավորապես` վարչական պատասխանատվության հիմքում ընկած կարևորագույն սկզբունքներից մեկը (...) (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-920 որոշումը), համաչափության սկզբունքն առաջին հերթին պահանջում է ապահովել արդարացի հավասարակշռություն սահմանվող պատասխանատվության միջոցի ու չափի և պատասխանատվության սահմանմամբ հետապնդվող իրավաչափ նպատակի միջև (...) (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-924 որոշումը), անձի սեփականության իրավունքին միջամտությունը պետք է բխի տվյալ անձի կողմից տուգանքի և (...) վճարի կատարումն ապահովելու անհրաժեշտությունից, պետք է լինի բավարար և անհրաժեշտ այդ նպատակին հասնելու համար, (...) (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1153 որոշումը), (...) օրենսդրի կողմից ընտրված միջոցը պետք է նաև անհրաժեշտ լինի: Միջոցն անհրաժեշտ է, եթե չկա մեկ այլ` ավելի մեղմ միջամտող միջոց, որով նույն արդյունավետությամբ կարելի է հասնել նպատակին (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1448 որոշումը):
Համաչափության սկզբունքին անդրադարձել է նաև Եվրոպական դատարանը` այն մեկնաբանելով մարդու իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման թույլատրելիության սահմանների որոշման նպատակով: Համաչափության սկզբունքն իրենից ներկայացնում է «արդարացի հավասարակշռության որոնում հասարակության շահերով թելադրված պահանջների և անձի հիմնական իրավունքների պաշտպանության պահանջների միջև (CASE OF SOERING V. THE UNITED KINGDOM, գանգատ թիվ 14038/88, 07.07.1989 թ. վճիռ, կետ 89): «(...) դատարանը պետք է որոշի, թե արդյո՞ք պահպանված է հասարակության շահերի և անհատի հիմնական իրավունքների պաշտպանության միջև համաչափությունը (CASE OF THE FORMER KING OF GREECE & OTHERS V. GREECE, գանգատ թիվ 25701/94, 23.11.2000 թ. վճիռ, կետ 89):
Եվրոպական դատարանը կարևորել է նաև հետապնդվող նպատակի և կիրառվող միջոցի միջև համաչափության պահպանման հարցը (CASE OF PRESSOS COMPANIA NAVIERA S.A. AND OTHERS V. BELGIUM, գանգատ թիվ 17849/91, 20.11.1995 թ. վճիռ, կետ 38): Միաժամանակ, Եվրոպական դատարանը արտահայտել է դիրքորոշում առ այն, որ հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակումները պետք է համաչափ լինեն հանգամանքներին, որպեսզի չոտնահարվեն սահմանադրական արժեքները
(CASE OF GRIGORIADES V. GREECE, գանգատ թիվ 121/1996/740/939, 25.11.1997 թ. վճիռ):
Դատարանը միջամտությունը պետք է դիտարկի գործի ողջ հանգամանքների լույսի ներքո: Մասնավորապես, պետք է որոշվի արդյոք կատարված միջամտությունը համաչափ է հետապնդվող իրավաչափ նպատակին (CASE BARFOD V. DENMARK, գանգատ թիվ 11508/85, 22.02.1989 թ. վճիռ, § 28):
i
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական տույժը համարվում է պատասխանատվության միջոց և կիրառվում է, նպատակ ունենալով վարչական իրավախախտում կատարած անձին դաստիարակել (...) օրենքները պահպանելու, (...) համակեցության կանոնները հարգելու ոգով, ինչպես նաև կանխել ինչպես իր իսկ` իրավախախտողի, այնպես էլ ուրիշ անձանց կողմից նոր իրավախախտումների կատարումը:
Գտնում ենք, որ վերոգրյալ իրավանորմով սահմանվող պատասխանատվության միջոցի ու չափի և պատասխանատվության սահմանմամբ հետապնդվող իրավաչափ նպատակի միջև արդարացի հավասարակշռությունն ապահովելու տեսանկյունից մեկից ավելի կառուցապատողների կողմից կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելու դեպքում առանձին վարչական վարույթներ հարուցելու և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի սանկցիայի շրջանակներում նախատեսված տուգանքը կառուցապատողներից յուրաքանչյուրի նկատմամբ առանձին-առանձին կիրառելն ընդունելի չի կարող լինել, քանի որ տուգանքի չափը փաստացի կարող է գերազանցել նշված իրավանորմով սահմանված չափը` խաթարելով այդ չափի և պատասխանատվության սահմանմամբ հետապնդվող իրավաչափ նպատակի միջև արդարացի հավասարակշռությունը, քանի որ որոշ դեպքերում, կառուցապատողների թվով պայմանավորված (օրինակ կառուցապատողների թիվը 10 կամ ավելին լինելու դեպքում) տուգանքի չափը կարող է գերազանցել նույնիսկ շինարարության նախահաշվային արժեքի չափը:
Հարկ ենք համարում հատուկ արձանագրել նաև, որ մեկից ավելի կառուցապատողների կողմից կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելու դեպքն արձանագրելու հիմքով պետք է հարուցվեն ոչ թե մեկից ավելի, մասնավորապես կառուցապատողների թվին համապատասխան վարչական վարույթներ, այլ մեկ, մասնավորապես կատարված իրավախախտման թվին համապատասխան վարչական վարույթ, քանի որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված իրավախախտման բնույթն ու դրա համար պատասխանատվություն նախատեսող իրավանորմի դիսպոզիցիան ու սանկցիան հաշվի առնելով միայն կարող է ապահովվել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 245-րդ հոդվածով սահմանված` վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի հանգամանքները ժամանակին, համակողմանիորեն, լրիվ և օբյեկտիվորեն պարզելու, գործը օրենսդրությանը ճիշտ համապատասխան լուծելու, ընդունված որոշման կատարումն ապահովելու, ինչպես նաև վարչական իրավախախտումների կատարմանը նպաստող պատճառներն ու պայմանները բացահայտելու, իրավախախտումները կանխելու, քաղաքացիներին օրենքները պահպանելու ոգով դաստիարակելու, օրինականությունն ամրապնդելու վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթի խնդիրների լուծումը: Հակառակ պարագայում, այն է` կառուցապատողների թվին համապատասխան թվով հարուցված վարչական վարույթներով չեն կարող ապահովվել ոչ միայն վերոգրյալ խնդիրների լուծումները, այլ նաև վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործի քննության նկատմամբ այլ իրավակարգավորումների պահանջները: Մասնավորապես, Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված իրավախախտման բնույթն ու դրա համար պատասխանատվություն նախատեսող իրավանորմի դիսպոզիցիան ու սանկցիան հաշվի առնելով կառուցապատողների թվին համապատասխան թվով հարուցված վարչական վարույթներով հնարավոր չէ ամբողջական պարզել վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթը բացառող հանգամանքները (Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 247-րդ հոդված), վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի քննությունն իրականացնել քաղաքացիների հավասարության սկզբունքներով (Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 248-րդ հոդված), վարչական վարույթում ապացույցները գնահատել գործի` իրենց ամբողջությամբ վերցված բոլոր հանգամանքների համակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման հիման վրա (Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 252-րդ հոդված), քանի որ հնարավոր չէ նախապես կանխորոշել տարբեր վարույթներում կատարվող վերոհիշյալ գործողությունների ընթացքը ու ապահովել միևնույն փաստական հանգամանքներին վերաբերող ապացույցների համանման գնահատումն ու դրա հիման վրա կատարվող եզրահանգումը: Բացի այդ, վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործով վարչական վարույթը հարուցվում է վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ արձանագրության կազմմամբ, հետևաբար չի կարող կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելու դեպքի վերաբերյալ կազմվել մեկից ավելի արձանագրություններ և դրանց հիման վրա հարուցվել մեկից ավելի վարչական վարույթներ ու համապատասխանաբար ընդունվել մեկից ավելի վարչական ակտեր: Նշվածը կհակասի նաև վարչարարության տնտեսվարության սկզբունքին, քանի որ մեկ վարույթի փոխարեն մի քանի վարույթներ իրականացնելու պատճառով չի կարող ապահովվել վարչական մարմնի տնօրինմանը հանձնված միջոցների առավել արդյունավետ օգտագործումը («Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդված):
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Երևանի քաղաքապետի կողմից 22.05.2015 թվականին Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին տրվել է թիվ 01/18-Չ-175-395 շինարարության թույլտվությունը` Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման աշխատանքների կատարման համար: Շինարարության թույլտվությամբ նշվել է, որ շինարարական աշխատանքները պետք է իրականացվեն 15 ամսվա ընթացքում (հատոր 1-ին գ.թ. 20):
Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից «Երևաննախագիծ» ՓԲԸ-ին պատվիրվել է ներկայացնել Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման նախագծի վերաբերյալ նախահաշիվ: ՇԷԲ-ի պետ Ա. Պետրոսյանի կողմից կազմվել է համաշինարարական աշխատանքների արժեքի որոշման նախահաշվարկ` խոշորացված ցուցանիշներով: Պահեստային շինության համաշինարարական աշխատանքների ծավալն ըստ ներկայացված նախահաշվի կազմել է 1316 մ2, միավորի արժեքը սահմանվել է 135.000 դրամ, ընդհանուր արժեքը` 177.660.000 դրամ (հատոր 1-ին գ.թ. 21-23):
Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի քաղաքաշինության և հողի վերահսկողության վարչության 2-րդ բաժնի գլխավոր մասնագետ Արմեն Մելիքի Սիմոնյանի կողմից 07.09.2016 թվականին կազմվել է թիվ 023981 արձանագրությունը, որով արձանագրվել է, որ հայտնաբերվել է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված` կառուցապատումը համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետներում չավարտելու իրավախախտում: Արձանագրության «իրավախախտման կատարման տեղը, ժամանակը և էությունը» տողում նշվել է. «Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի հ.6/5 և հ.6/6 հասցեներում կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանին պահեստային մասնաշենքի կառուցման համար Երևանի քաղաքապետարանի կողմից 22.05.2016թ. տրված հ. 01/18-Չ-175-395 շինարարության թույլտվությամբ սահմանվել է 15 ամիս ժամկետ, սակայն սույն թվականի օգոստոսի վերջում հայտնաբերվել է, որ շինարարական օբյեկտը շահագործման ընդունող հանձնաժողովի ակտը ձևակերպված չէ: Իրավախախտումը հայտնաբերվել է 07.09.2016թ.-ին»: Արձանագրության «տեղեկություններ խախտում կատարած ֆիզիկական անձի մասին» տողում նշվել է. «իրավախախտումը կատարվել է կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանի կողմից, հասցե` Կոմիտասի պողոտա, 40 շենք, բնակարան 35»: Արձանագրության «կից ներկայացվող փաստաթղթերի ցանկը» տողում նշվել է. «վարույթի շրջանակում կազմակերպված քննարկմանը չներկայանալու և սույն արձանագրությունը չստորագրելու վերաբերյալ կազմված արձանագրությունը, շինարարության համապատասխան թույլտվության պատճենը և օբյեկտի լուսանկարը կցվում է» (հատոր 1-ին գ.թ. 11-12):
Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի հասարակական կարգի պահպանության ծառայության պետի 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 որոշմամբ կառուցապատող Էրիկա Չիլինգարյանը Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության` նշանակվել է վարչական տույժ` 1.776.600 դրամի չափով` Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման շինարարական աշխատանքները համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետում չավարտելու համար (հատոր 1-ին գ.թ. 8-9):
Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի հասարակական կարգի պահպանության ծառայության պետի 22.09.2016 թվականի թիվ Վ-37/2 որոշմամբ կառուցապատող Արտակ Չիլինգարյանը ևս Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության` նշանակվել է վարչական տույժ` 1.776.600 դրամի չափով` Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցման շինարարական աշխատանքները համապատասխան քաղաքաշինական գործունեության համար սահմանված քաղաքաշինական նորմերով նախատեսված ժամկետում չավարտելու համար (հատոր 1-րդ գ.թ. 77-78):
Համադրելով վերոգրյալ փաստերը` հանգում ենք այն հետևության, որ Երևանի քաղաքապետի կողմից 22.05.2015 թվականին տրված թիվ 01/18-Չ-175-395 շինարարության թույլտվության համաձայն` Էրեբունի վարչական շրջանի Այվազովսկու փողոցի թիվ 6/5 և թիվ 6/6 հասցեներում պահեստային մասնաշենքի կառուցապատողներ են հանդիսացել Արտակ Չիլինգարյանը և Էրիկա Չիլինգարյանը: Վերջիններս համատեղ ստանձնել են շինարարական աշխատանքները 15 ամսվա ընթացքում իրականացնելու պարտականություն: Նշված պարտականությունը չկատարելու հետևանքով Արտակ Չիլինգարյանն ու Էրիկա Չիլինգարյանը թույլ են տվել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում նախատեսված իրավախախտում, որի համար նույն հոդվածի սանկցիայով սահմանված է վարչական պատասխանատվություն` տուգանքի նշանակում` շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսի չափով:
Վերոգրյալ իրավախախտման դեպքի առթիվ Երևանի քաղաքապետարանի կողմից հարուցվել են երկու առանձին վարույթներ, դրանցից յուրաքանչյուրով Արտակ Չիլինգարյանի և Էրիկա Չիլինգարյանի նկատմամբ կիրառելով վարչական պատասխանատվություն` նշանակելով տուգանք` 1.776.600-ական ՀՀ դրամի չափով` հիմք ընդունելով վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցներով որոշված շինարարության նախահաշվային արժեքը, որը կազմել է 177.660.000 դրամ:
Գտնում ենք, որ նշանակված տուգանքը չի համապատասխանում Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի սանկցիայում նշված չափին և խախտում է վարչական պատասխանատվության համաչափության սկզբունքը, քանի որ նույն իրավախախտման համար երկու առանձին վարույթներով նշանակված տուգանքի չափն իրականում, փաստացի կազմում է ոչ թե շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսը, այլ դրա կրկնապատիկը: Ընդ որում, վարչական մարմնի և Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների համաձայն` տուգանքի չափը իրականում, փաստացի կարող էր կազմել նույնիսկ 10 տոկոսից ավելին, եթե հանկարծ կառուցապատողները երկուսի փոխարեն լինեին տասներկուսը:
Վերոգրյալի հաշվառմամբ իրավաչափ ենք համարում ստորադաս դատարանների այն իրավական դիրքորոշումները, որ մեկից ավելի անձանց կողմից կատարված ենթադրյալ իրավախախտման հիմքով տարբեր վարչական վարույթներով Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին վարչական պատասխանատվության ենթարկելով` Քաղաքապետարանի կողմից խախտվել է վարչարարության համաչափության սկզբունքը, քանզի տվյալ դեպքում, նույն իրավախախտումը կատարելու դեպքում միայն մեկ վարույթի շրջանակներում էր հնարավոր պատասխանատվության ենթարկել իրավախախտումը կատարած մեկից ավելի անձանց` տվյալ վարույթի շրջանակներում բացահայտելով յուրաքանչյուրի մեղքի առկայությունը կատարված իրավախախտման մեջ, որպիսի վարույթը կհամարվեր պիտանի և տվյալ վարույթով վարչական մարմինը կարող էր հասնել հետապնդվող նպատակին: Բացառված է մեկ իրավախախտման վերաբերյալ տարբեր վարչական վարույթների հարուցման իրավական հնարավորությունը և դրանց արդյունքում տարբեր սուբյեկտների մեկ իրավախախտման համար պատասխանատվության ենթարկելը: Նույն իրավախախտման համար մի քանի անձանց վարչական պատասխանատվության ենթարկելը պետք է իրականացվի իրավախախտման փաստի հիման վրա հարուցված մեկ վարչական վարույթի շրջանակներում` հաշվի առնելով ըստ մեղքի և անձնական պատասխանատվության սկզբունքները: Ըստ այդմ համակարծիք չենք Վճռաբեկ դատարանի այն իրավական դիրքորոշման հետ, համաձայն որի` Արտակ Չիլինգարյանին և Էրիկա Չիլինգարյանին մեկ վարույթի շրջանակներում վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը վարչական մարմնի հայեցողական լիազորությունն է, քանի որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքով վարչական մարմնին վերապահված չէ նույն օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում նկարագրված իրավախախտման վերաբերյալ գործի քննությունը մեկից ավելի վարչական վարույթներով իրականացնելու լիազորություն, որպիսի պարագայում միայն վարչական մարմինը կարող էր իրացնել իր հայեցողական լիազորությունը և ընտրել մեկ կամ մեկից ավելի վարչական վարույթ հարուցելու օրենքով նախատեսված իրավաչափ լուծումներից մեկը:
Թեև սույն հատուկ կարծիքում շարադրել ենք մեր իրավական դիրքորոշումն առ այն, որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում նկարագրված իրավախախտման համար վարչական պատասխանատվություն նախատեսելու առումով օրենսդրի կամքը հստակ է, որ դրսևորվել է շինարարության նախահաշվային արժեքի մեկ տոկոսի չափով տուգանք նշանակելու իրավակարգավորմամբ` անկախ նրանից, թե քանի անձի կողմից է կատարվել տվյալ իրավախախտումը, ինչպես նաև այն, որ նշված իրավախախտումն արձանագրելու հիմքով կարող է իրականացվել մեկ վարչական վարույթ (մեկ իրավախախտում, մեկ վարչական վարույթ), այդուհանդերձ, եթե անգամ վերոգրյալ իրավանորմում սահմանված կարգավորումները հստակության առումով կասկած են հարուցել, ապա Վճռաբեկ դատարանը պետք է առաջնորդվեր Եվրոպական դատարանի այն իրավական դիրքորոշումներով, ըստ որի` օրենսդրական կարգավորման ոչ բավարար հստակությունը կարող է լրացվել դատարանի մեկնաբանություններով:
Այսպես. ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր որոշումներում իրավական դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ օրենքը պետք է համապատասխանի նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի մի շարք վճիռներում արտահայտված այն իրավական դիրքորոշմանը, համաձայն որի` որևէ իրավական նորմ չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն չի համապատասխանում իրավական որոշակիության (...) սկզբունքին, այսինքն` ձևակերպված չէ բավարար աստիճանի հստակությամբ, որը թույլ տա քաղաքացուն դրա հետ համատեղելու իր վարքագիծը» (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 18.04.2006 թվականի թիվ ՍԴՈ-630 որոշումը), իրավական պետության սկզբունքը, ի թիվս այլոց, պահանջում է նաև իրավական օրենքի առկայություն: Վերջինս պետք է լինի բավականաչափ մատչելի` իրավունքի սուբյեկտները պետք է համապատասխան հանգամանքներում հնարավորություն ունենան կողմնորոշվելու` թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում: Նորմը չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն ձևակերպված չէ բավարար ճշգրտությամբ, որը թույլ կտա իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց դրան համապատասխանեցնել իրենց վարքագիծը. նրանք պետք է հնարավորություն ունենան կանխատեսել այն հետևանքները, որոնք կարող է առաջացնել տվյալ գործողությունը (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 13.05.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-753 որոշումը), իրավական պետությունում, իրավունքի գերակայության սկզբունքի որդեգրման շրջանակներում, օրենքում ամրագրված իրավակարգավորումները պետք է անձի համար կանխատեսելի դարձնեն իր իրավաչափ սպասելիքները: Իրավակարգավորումների և իրավակիրառ պրակտիկայի հիմքում պետք է դրվի այն հիմնարար մոտեցումը, որ օրինական ակնկալիքների իրավունքի պաշտպանության սկզբունքը հանդիսանում է իրավական պետության ու իրավունքի գերակայության երաշխավորման անբաժանելի տարրերից մեկը (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 18.04.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1148 որոշումը), իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի և չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը), առավել ևս իրավունքի գերակայության սկզբունքի որդեգրման շրջանակներում օրենքում ամրագրված իրավակարգավորումները պետք է անձի համար կանխատեսելի դարձնեն իր իրավաչափ ակնկալիքները: Բացի դրանից, իրավական որոշակիության սկզբունքը, լինելով իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ենթադրում է նաև, որ իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում` իշխանության կրողի գործողությունները պետք է լինեն կանխատեսելի ու իրավաչափ (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 09.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1213 որոշումը), նույնիսկ իրավական նորմի առավելագույն հստակությամբ ձևակերպման դեպքում դատական մեկնաբանությունը չի բացառվում: Իրավադրույթների պարզաբանման և փոփոխվող հանգամանքներին` զարգացող հասարակական հարաբերություններին դրանց համապատասխանեցման անհրաժեշտությունը միշտ էլ առկա է: Հետևաբար, օրենսդրական կարգավորման որոշակիությունը և ճշգրտությունը չեն կարող բացարձականացվել` նույնիսկ ոչ բավարար հստակությունը կարող է լրացվել դատարանի մեկնաբանություններով (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 03.05.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1270 որոշումը):
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) նույնպես իր վճիռներում բազմիցս անդրադարձել է իրավական որոշակիության սկզբունքին: Մասնավորապես, Բուսույոկն ընդդեմ Մոլդովայի գործով (Case of Busuioc v. Moldova, application no. 61513/00, 21/12/2004) վճռում Եվրոպական դատարանը գտել է, որ «օրենքով նախատեսված» արտահայտության պահանջներից մեկն այն է, որ համապատասխան միջոցը պետք է լինի կանխատեսելի: Նորմը չի կարող համարվել «օրենք», քանի դեռ ձևակերպված չէ բավարար հստակությամբ, որպեսզի անձին հնարավորություն տա կարգավորելու իր վարքագիծը. անձը պետք է կարողանա տվյալ հանգամանքներում ողջամիտ կերպով կանխատեսել իր տվյալ գործողության հետևանքները:
Եվրոպական դատարանը բազմիցս դիրքորոշում է արտահայտել նաև առ այն, որ` «չնայած այն բանին, որ սահմանումների որոշակիությունը խիստ ցանկալի է, միաժամանակ, անհրաժեշտ է խուսափել դրանց չափազանց կոշտ լինելուց. իրավունքը պետք է ունակ լինի հետևել փոփոխվող հանգամանքներին: Այդ իսկ պատճառով հաճախ օրենքներում առկա են եզրույթներ, որոնք քիչ թե շատ անորոշ են: Դրանց մեկնաբանումը և կիրառումը դատական պրակտիկայի խնդիր է» (The Sunday Times v. the United Kingdom, application no. 6538/74, 26/04/79, § 49; Busuioc v. Moldova, application no. 61513/00, 21/12/2004):
Եվրոպական դատարանը բազմիցս դիրքորոշում է արտահայտել առ այն, որ` «չնայած այն բանին, որ սահմանումների որոշակիությունը խիստ ցանկալի է, միաժամանակ, անհրաժեշտ է խուսափել դրանց չափազանց կոշտ լինելուց. իրավունքը պետք է ունակ լինի հետևել փոփոխվող հանգամանքներին: Այդ իսկ պատճառով հաճախ օրենքներում առկա են եզրույթներ, որոնք քիչ թե շատ անորոշ են: Դրանց մեկնաբանումը և կիրառումը դատական պրակտիկայի խնդիր է» (The Sunday Times v. the United Kingdom, application no. 6538/74, 26/04/79, § 49; Busuioc v. Moldova, application no. 61513/00, 21/12/2004):
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումներից բխում է, որ որևէ իրավական նորմ չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն չի համապատասխանում իրավական որոշակիության սկզբունքին, այսինքն` ձևակերպված չէ բավարար աստիճանի հստակությամբ և ճշգրտությամբ, ինչի հետևանքով քաղաքացին չի կարողանում դրա հետ համատեղել և դրան համապատասխանեցնել իր վարքագիծն ու կանխատեսել այն հետևանքները, որոնք կարող է առաջացնել կոնկրետ գործողությունը, բավականաչափ մատչելի չէ, ինչի հետևանքով քաղաքացին հնարավորություն չունի համապատասխան հանգամանքներում կողմնորոշվելու` թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում: Այսինքն` օրենքը պետք է լինի հստակ, որոշակի և չհանգեցնի տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության, իսկ եթե այդուհանդերձ օրենքի ձևակերպումները տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության տեղիք են տալիս, ապա այդ խնդիրը պետք է լուծվի կայուն դատական պրակտիկա ձևավորելու միջոցով:
Ըստ այդմ գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանը պետք է առաջնորդվեր վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումներով և համապատասխան մեկնաբանությամբ լրացներ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 154.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի ոչ բավարար հստակությունը` նշված իրավանորմի դիսպոզիցիայում նկարագրված իրավախախտումը մեկից ավելի սուբյեկտների կողմից կատարված լինելու պարագայում նրանց նկատմամբ նույն իրավանորմի սանկցիայով նախատեսված պատասխանատվությունը համապարտությամբ կիրառելի լինելու մասին:
Այսպիսով, գտնում ենք, որ Դատարանը, մերժելով Քաղաքապետարանի հայցն ընդդեմ Էրիկա Չիլինգարյանի` թիվ Վ-39/1 որոշմամբ նշանակված 1.776.600 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքի գումարը բռնագանձելու պահանջի մասին ու բավարարելով Էրիկա Չիլինգարյանի հակընդդեմ հայցն ընդդեմ Քաղաքապետարանի` 05.10.2016 թվականի թիվ Վ-39/1 վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, կայացրել են օրինական և հիմնավորված դատական ակտեր, հետևաբար գտնում ենք, որ վճռաբեկ բողոքով ներկայացված փաստարկները բավարար չեն Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար, որպիսի պարագայում տվյալ դեպքում կիրառման է ենթակա ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված վճռաբեկ բողոքը մերժելու և դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:
Դատավոր Դատավոր Դատավոր
Ռ. Հակոբյան Ս. Միքայելյան Ա. Մկրտչյան
Հրապարակվել է www.datalex.am կայքէջում` 23 փետրվարի 2022 թվական: