ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՏՈՄՍԵՐԻ ԵՐԿՐՈՐԴԱՅԻՆ ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ ԲՈՐՍԱՅԱԿԱՆ ԱՌԵՎՏՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑ ...

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ

 

26 օգոստոսի 2004 թվականի N 33

 

19. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՏՈՄՍԵՐԻ ԵՐԿՐՈՐԴԱՅԻՆ ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ ԲՈՐՍԱՅԱԿԱՆ ԱՌԵՎՏՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՄԱՍԻՆ

 

Հավանություն տալ Հայաստանի Հանրապետության պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում բորսայական առևտրի զարգացման հայեցակարգին` համաձայն հավելվածի:

 

ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ

2004 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 4-ԻՆ

 

Հավելված

ՀՀ կառավարության

2004 թվականի օգոստոսի 26-ի

N 33 արձանագրային որոշման

 

Հայաստանի Հանրապետության

զինանշանի պատկերը

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՏՈՄՍԵՐԻ ԵՐԿՐՈՐԴԱՅԻՆ ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ ԲՈՐՍԱՅԱԿԱՆ ԱՌԵՎՏՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳ

 

(Ի ապահովումն ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից հաստատված «ՀՀ արժեթղթերի

հանձնաժողովի 2004 թվականի գործունեության տարեկան պետական ծրագրի»

թիվ 34 միջոցառման)

 

Սույն հայեցակարգը մշակվել է Հայաստանում կապիտալի շուկայի զարգացման

ծրագրի շրջանակներում IBM խորհրդատվական կազմակերպության տեխնիկական

աջակցությամբ և Հայաստանի ֆոնդային բորսայի մասնակցությամբ

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

ԲԱԺԻՆ I. ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՏՈՄՍԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԵՐԿՐՈՐԴԱՅԻՆ ՇՈՒԿԱՆ 1.1. ՀՀ պետական պարտատոմսերի համառոտ նկարագիրը 1.2. ՀՀ պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկան 1.2.1 Ընդհանուր նկարագիրը 1.2.2 ՊԿՊ-ների երկրորդային շուկան (2003 թ.) 1.2.3 ՊՄԺՊ-ների երկրորդային շուկան (2003 թ.) 1.2.4 Ամենաակտիվ օրերի վերլուծությունը (ՊԿՊ և ՊՄԺՊ) 1.2.5 Կրկնվող գործարքներ 1.2.6 Պետական պարտատոմսերի հետգնումներ 1.3. Ներդրողների կառուցվածքը 1.4. ՀՀ պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկայի տեղեկատվական համակարգը 1.5. ՀՀ պետական պարտատոմսերի շուկայի հիմնախնդիրները

ԲԱԺԻՆ II. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 2.1. ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի կազմակերպման համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ 2.1.1 ՊՊ-ների և դրամական միջոցների նախնական դեպոնացմամբ առևտուր 2.1.2 ՊՊ-ների նախնական դեպոնացմամբ առևտուր 2.1.3 Առանց նախնական դեպոնացման չերաշխավորված առևտուր 2.2. ՊՊ-ներով ռեպո համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ 2.2.1 Ռեպո գործառնությունների տեսակները 2.2.2 Ռեպո գործառնությունների կատարումը 2.2.3 Ռեպո գործառնությունների իրականացման ընթացակարգը 2.3. ՊՊ-ների շուկայում դիլերային և պահառության համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ 2.4. ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի տեղեկատվական համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ Հավելված N 1 Առավել հաճախ գործառնությունների առարկա դարձած ՊԿՊ-ների օրինակներ Հավելված N 2 ՊՄԺՊ-ներով գործարքների հաճախականությունը Հավելված N 3 Կրկնվող գործառնությունների վերաբերյալ տվյալներ Հավելված N 4 ՊՊ-ների վերաբերյալ ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության կողմից ինտերնետով տարածվող տեղեկատվությունը Հավելված N 5 ՊՊ-ների վերաբերյալ ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից ինտերնետով տարածվող տեղեկատվությունը Հավելված N 7 Երաշխիքային հիմնադրամի ձևավորման առանձնահատկությունները Հավելված N 8 ՀՀ պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում բորսայական առևտրի զարգացման միջոցառումների ծրագիր ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐ ՖԷՆ ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն ԿԲ  ՀՀ կենտրոնական բանկ ՊՊ  Պետական պարտատոմս ՊԿՊ Պետական կարճաժամկետ պարտատոմս ՊՄԺՊ Պետական միջին ժամկետայնության մասնակի մարումներով արժեկտրոնային պարտատոմս ՀՖԲ Հայաստանի ֆոնդային բորսա ՀԿԴ Հայաստանի կենտրոնական դեպոզիտարիա

 

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

 

Սույն հայեցակարգի նպատակն է խթանել ՀՀ-ում ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի զարգացմանը և, համապատասխանաբար, երկրորդային շուկայի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածմանը, ինչպես նաև.

- երկրորդային շուկայում ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի կազմակերպման և իրականացման առևտրային համակարգի զարգացմանը` որպես երկրորդային շուկայում ՊՊ-ներով առևտրի կազմակերպման և իրականացման այլընտրանքային տարբերակ.

- բորսայական առևտրի վճարահաշվարկային համակարգի կատարելագործմանը` ապահովելով ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի ընթացքում կատարվող գործառնությունների հուսալիությունը.

- երկրորդային շուկայում ՊՊ-ներով կատարվող գործառնությունների վերաբերյալ տեղեկատվության բացահայտման համակարգի կատարելագործմանը` ապահովելով լիարժեք, ժամանակին և նախնական տեսքով (առանց վերլուծման կամ ամփոփման) տեղեկատվության տարածումը:

 

ՊՊ-ների վերաբերյալ տեղեկատվությունը պետք է հասու լինի ոչ միայն շուկայի մասնակիցներին, այլ ամբողջ հասարակությանը: Բացահայտման պետք է արժանանա և տարածում գտնի այն տեղեկատվությունը, որը պետական, առևտրային և բանկային գաղտնիք չի պարունակում: ՊՊ-ների վերաբերյալ տեղեկատվությունն առանց սահմանափակումների պետք է հասու լինի նաև գիտական աշխատանքով զբաղվող մարդկանց, որպեսզի նրանք իրենց ուսումնասիրություններով և վերլուծություններով նպաստեն պարտատոմսերի շուկայի զարգացմանը և պետական պարտքի կառավարմանը: Տեղեկատվության հասանելիությունը կբարձրացնի վստահությունը ՊՊ-ների շուկայի և դրանում գործող մասնակիցների հանդեպ և կնպաստի նոր ներդրողների ներգրավմանը: Տեղեկատվության տարածումը պետք է իրականացվի ՊՊ-ների շուկայում կատարվող գործառնությունների մասին նախնական տեղեկատվության տարածմամբ, քանի որ մարդիկ ավելի շատ կհավատան այս շուկայի իրական լինելու հանգամանքին:

 

Սույն հայեցակարգի առումով մտահոգության առարկա է հանդիսանում այն հանգամանքը, որ

- ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի մասին տեղեկատվությունը դեռևս հասու չէ հասարակության ավելի լայն շերտերին.

- ներդրումային որոշումների կայացման համար ոչ ռիսկային գործիքների գների և եկամտաբերության վերաբերյալ այժմեական տեղեկատվությունը դեռևս լիարժեք չի բացահայտվում.

- ՊՊ-ները մասնավոր ներդրումների համար ուղեցույցի դեր ստանձնելու փոխարեն բանկային համակարգի համար դարձել են ներդրումային գործիք և կլանում են մասնավոր ներդրումների համար անհրաժեշտ միջոցները.

- ներդրողների համար հասկանալի չեն գնագոյացման սկզբունքները և ներդրողները չունեն այլընտրանքային տեղեկատվության հուսալի և անկողմնակալ աղբյուր:

 

Այդ տեղեկատվությունը պետք է հասու լինի հասարակության լայն շերտերին հետևյալ մի քանի հիմնական պատճառներով.

1. Հասարակությունը հանդիսանում է պոտենցիալ ներդրող, ուստի ՊՊ-ների վերաբերյալ բավականաչափ տեղեկատվության և պետական քաղաքականության նկատմամբ վստահության առկայության պայմաններում իր խնայողությունները կարող է ուղղել ՊՊ-ների շուկա:

2. Պոտենցիալ ներդրողների ավելի լայն խմբի համար պետք է երկրորդային շուկայում գործող գնագոյացումը հիմնված լինի թափանցիկ և հասկանալի ընթացակարգերի վրա:

3. ՊՊ-ների շուկան պետք է օժանդակի արժեթղթերի շուկայի այլ հատվածներին և նպաստի արժեթղթերի շուկայի և դրա ենթակառուցվածքների` մասնավորապես առևտրային և վճարահաշվարկային համակարգերի զարգացմանը: Ավելին, ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի ենթակառուցվածքների զարգացումն ու կատարելագործումը կնպաստի նաև հետագայում թողարկվելիք կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկայի կայացմանը:

 

Տեղեկատվության տարածման նպատակով ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի ենթակառուցվածքների և մեխանիզմների կատարելագործումը կնպաստի գնագոյացման մեխանիզմների կատարելագործմանը, շուկայի թափանցիկությանը և արժեթղթերի շուկայի զարգացմանը:

 

Հայեցակարգի առաջին բաժնում ուսումնասիրվել և վերլուծության են ենթարկվել ՊՊ-ների երկրորդային շուկայում և դրա առանձին հատվածներում կատարվող գործառնությունները` դրանց ծավալների, քանակի, եկամտաբերության և ժամկետայնության առումով: Վերլուծության նպատակն է. պարզել շուկայի առավել իրացվելի և առավել ոչ իրացվելի հատվածները, դրանցում կատարվող գործառնությունների բնույթը, առաջիկա տարիներին ՊՊ-ների շուկայում սպասվող զարգացումները: ՈՒսումնասիրվել է նաև ՖԷՆ-ի *1) և ԿԲ-ի *2) առաջնային և երկրորդային շուկաների զարգացմանն ու կատարելագործմանը նպատակաուղղված մոտեցումներն ու ծրագրերը: Վերլուծական մասում ներկայացված են նաև շուկայի մասնակիցների կողմից բարձրացված և նրանց համար մտահոգության առարկա հանդիսացող հարցերը:

_____________________

*1) Որպես պետական արժեթղթեր թողարկողի: *2) Որպես կառավարության ֆինանսական գործակալի:

 

Հայեցակարգում կատարված վերլուծության արդյունքներում արված եզրակացությունները կարելի է ամփոփել հետևյալ կերպ.

 

1. Պետք է նվազագույնի հասցնել բորսայական առևտրային համակարգում շուկայի մասնակիցների հնարավոր ծախսերը: Ըստ շուկայի մասնակիցների, գանձվող կամ գանձվելիք գումարները և վճարահաշվարկային համակարգի հետ կապված անորոշությունը այն հիմնական պատճառներն են, որոնք շուկայի մասնակիցներին վանում են առևտրային համակարգով գործարքներ կատարելուց:

 

2. ՖԷՆ-ը և ԿԲ-ն պետք է հնարավորություն ունենան իրականացնել բորսայական առևտրի ընթացիկ վերահսկողություն (մոնիտորինգ): Ընդ որում, ԿԲ-ին պետք է հնարավորություն ընձեռվի առևտրային համակարգի միջոցով կատարել ՊՊ-ներով գործառնություններ` ելնելով իր կողմից իրականացվող դրամավարկային քաղաքականությունից: Ինչ վերաբերում է ՖԷՆ-ին, ապա նա պետք է հնարավորություն ունենա անուղղակի ձևով (ԿԲ-ի կամ գործակալների միջնորդությամբ) առևտրային համակարգի միջոցով կազմակերպել հետգնման գործընթացը:

 

3. Վճարահաշվարկային համակարգը պետք է լինի հուսալի և բավարարի ինչպես ռիսկայնության ցածր մակարդակ հանդուրժող ներդրողներին (նախնական դեպոնացմամբ առևտուր), այնպես էլ այն ներդրողներին, որոնք պատրաստ են առանց նախնական դեպոնացման, հաշվանցումների T+n մոդելի կիրառման միջոցով հասնել իրացվելիության առավել բարձր մակարդակի: Շուկայի առավել խոշոր մասնակիցները վստահում են ներկա արտաբորսայական վճարահաշվարկային համակարգին և բավական ջանք պետք է գործադրվի նրանց շրջանում այլընտրանքային` բորսայական առևտրի նկատմամբ վստահության նման մակարդակ ձևավորելու համար: Վճարահաշվարկային համակարգի հուսալիության մեջ պետք է համոզված լինեն նաև ՖԷՆ -ը և ԿԲ-ն:

 

4. Առաջիկա տարիներին առաջանցիկ տեմպերով աճելու են ՊՄԺՊ-ների ծավալները և բորսայական առևտուրն ավելի մեծ հաջողության կհասնի, եթե կարողանա այդ մեծացող շուկայում կատարվող գործառնությունների գոնե մի մասը կազմակերպել ֆոնդային բորսայում: Մինչդեռ, այդ ժամանակահատվածում ՊԿՊ-ների շուկայի ծավալները կփոքրանան կամ լավագույն դեպքում կմնան նույն մակարդակի վրա (այսինքն ՀՆԱ-ի աճի պայմաններում դրանց տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կնվազի):

 

5. ՊՊ-ներում փոքր ներդրումների խթանման և, համապատասխանաբար, փոքր ներդրողների շրջանակների ընդլայնման նպատակով անհրաժեշտ է.

(ա) երկրորդային շուկայում պարտադիր գնանշման համակարգը ուղղված լինի փոքր ներդրողների ներգրավմանը, մասնավորապես.

- Գործակալների կողմից գնանշումները կկատարվեն ֆոնդային բորսայում և մասնակի բավարարման պայմանով:

- ՊՊ-ների գնանշումների վերաբերյալ նախնական տեղեկատվությունը հրապարակայնորեն մատչելի դարձնել պոտենցիալ ներդրողների համար.

(բ) ՊՊ-ների շուկայում Դիլերների և Գործակալների շրջանակների ընդլայնում ի հաշիվ արժեթղթերի շուկայում մասնագիտացված անձանց:

 

Սույն հայեցակարգի երկրորդ բաժնում եզրակացությունների հիման վրա ներկայացվել են մի շարք առաջարկություններ կապված երկրորդային շուկայում ՊՊ-ների բորսայական առևտրի կազմակերպման վերաբերյալ: Առաջարկությունները հիմնված են այն ենթադրության վրա, որ ՊՊ-ների բորսայական շրջանառության կազմակերպումը իրականացվելու է առևտրային և հաշվարկային համակարգերի կատարելագործման, բորսայական առևտրի իրականացման այլընտրանքային մի քանի եղանակների միաժամանակյա առաջարկման ճանապարհով` բացահայտելով ներկայումս երկրորդային շուկայում առևտրի իրականացման մեխանիզմների համեմատ դրանց առավելությունները և խթանելով շուկայի մասնակիցներին առևտրային համակարգում ՊՊ-ներով գործառնություններ (առուվաճառքի և ռեպո գործարքներ) կատարելուն: Ընդ որում, բորսայական առևտրի զարգացման նպատակին հասնելու համար հայեցակարգի շրջանակներում չի նախատեսվում օգտագործել որևէ իրավական կամ վարչական միջամտություն, որը կպարտադրի շուկայի մասնակիցներին ՊՊ-ներով գործառնությունները կատարել առևտրային համակարգի միջոցով:

 

Առաջարկությունների հիման վրա մշակվել է ՀՀ ՊՊ-ների բորսայական առևտրի զարգացման միջոցառումների ծրագիր (տե՛ս հավելված 7), որում ներկայացված են իրականացման ենթակա այն քայլերը, որոնք կարող են ձեռնարկել ՖԷՆ -ը, ԿԲ-ը, ՀՀ արժեթղթերի հանձնաժողովը (այսուհետ նաև` Հանձնաժողով), ՀՖԲ-ն, բանկերն ու մասնագիտացված անձինք, ինչպես նաև այլ շահագրգիռ կողմերը` Հայաստանում ՊՊ-ների երկրորդային շուկան ավելի թափանցիկ դարձնելու և բորսայական առևտրի մեխանիզմների կիրառման ուղղությամբ:

 

ԲԱԺԻՆ I.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՏՈՄՍԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԵՐԿՐՈՐԴԱՅԻՆ ՇՈՒԿԱՆ

 

1.1 ՀՀ պետական պարտատոմսերի համառոտ նկարագիրը

 

Հայաստանի Հանրապետությունը ՊՊ-ներ թողարկում է սկսած 1995 թվականից: Մինչև 2000 թվականի մարտ ամիսը թողարկվել են միայն ՊԿՊ-ներ: Ընդ որում, մինչև 1999 թվականի հոկտեմբերը` 28, 91, 182, 273 և 364 օր ստանդարտ մարման ժամկետով, իսկ սկսած 1999 թվականի հոկտեմբերից թողարկվող պարտատոմսերի ժամկետայնությունը որոշվում է շաբաթներով: Այսինքն, ներկայումս ՖԷՆ -ը կարող է թողարկել 52 տարբեր ժամկետայնության ՊԿՊ-ներ 7-364 օր մարման ժամկետով:

 

1999 թ.-ին մշակվեցին և ներդրվեցին պարտատոմսերի թողարկման նոր պայմաններ, տեղաբաշխման, շրջանառության և մարման նոր կարգ, որոնք կոչված էին նոր որակ հաղորդել պարտատոմսերի առաջնային շուկայի մասնակիցների դերին, վարքագծին, իրավասություններին ու պարտավորություններին: Ստեղծվեց գանձապետական պահառու համակարգը, որի նպատակն է ներքին խնայողությունների ներգրավումը, ազգաբնակչության շրջանում պետության վարկանիշի բարձրացումը, նոր ներդրողների ներգրավումն ու ներդրողների կառուցվածքում ֆիզիկական անձանց տեսակարար կշռի մեծացումը:

 

2000 թվականի մարտ ամսից ՖԷՆ-ը թողարկում է նաև ՊՄԺՊ-ներ: Սրանով հող ստեղծվեց երկարաժամկետ միտումների ձևավորման և ներքին պետական պարտքի էժանացման համար: Միջնաժամկետ պարտատոմսերի թողարկումը հնարավորություն ընձեռեց ավելացնել ներքին պարտքը` առանց վտանգելու կառավարության վճարունակությունը, քանի որ միջին օրական ներքին պարտք/միջին օրական հարկային եկամուտ հարաբերությունը 36-37%-ից հաջողվեց իջեցնել մինչև 20-21%: Այս պարտատոմսերի դեպքում յուրաքանչյուր եռամսյակային, կիսամյակային կամ տարեկան արժեկտրոնի հետ մարվում է նաև պարտատոմսի մայր գումարի մի մասը: Յուրաքանչյուր անգամ մարվում է մայր գումարի հավասար մեծություն, իսկ արժեկտրոնի գումարը հաշվարկվում է շրջանառության մեջ մնացած պարտատոմսերի ծավալով: Նման պարտատոմսերի նախագծումը պայմանավորված է եղել այն հանգամանքով, որ ՊԿՊ-ների մեծածավալ (600-800 միլիոն դրամ) մարումների դեպքում պետական բյուջեն հայտնվում էր ծանր վիճակում (հատկապես ամսվա սկզբին, երբ բյուջետային մուտքերը նվազում էին): Հաճախ անհրաժեշտ էր լինում դադարեցնել պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերի իրականացումը (երբեմն նույնիսկ աճուրդից մեկ երկու օր առաջ), միջոցներ կուտակել ՊԿՊ-ների հերթական թողարկումը մարելու համար և միայն ՊԿՊ-ների հերթական թողարկումը տեղաբաշխելուց հետո կատարել նախատեսվող ծախսերը: Այս մեխանիզմը հանգեցնում էր պետական բյուջեի դրամական հոսքերի անկայունության:

 

Բացի այդ, ՊԿՊ-ների զգալի մասը, որը մարվում է թողարկման տարում, չի նպաստում պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը և պետք է վերաֆինանսավորվի: Տարեկան բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը նպաստում են միայն այն ՊԿՊ-ները, որոնք մարվում են թողարկման հաջորդ տարում: Այս հանգամանքից ելնելով` ՊԿՊ-ների օգտագործումը ներկայումս պայմանավորված է պետական բյուջեի դրամական հոսքերի կառավարման անհրաժեշտությամբ:

 

ՊՄԺՊ-ների դեպքում թողարկման օրը պետական բյուջեն ունենում է բավական խոշոր մուտք *3), իսկ մարման ժամանակ ունենում է բյուջեի օրական մուտքերից պակաս մարման պարտավորություն *4): Այս պարտատոմսերի այն մասը, որը մարվում է թողարկման հաջորդող տարիներին նպաստում է պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը և երկարացնում է ներքին պետական պարտքի միջին կշռված ժամկետայնությունը:

______________________

*3) Օրինակ` 2000 թ.-ի մարտի 7-ին իրականացված 15 ամիս մարման ժամկետով մասնակի մարումների և արժեկտրոնների եռամսյակային վճարում նախատեսող 1 մլրդ դրամանոց թողարկման դեպքում պետական բյուջեի մուտքը կազմել է մոտ 1,005 միլիոն դրամ: *4) Վերը նշված թողարկման դեպքում յուրաքանչյուր մասնակի մարման մեծությունը կազմել է 200 միլիոն դրամ (1 մլրդ / 5 մասնակի մարումների թվին) գումարած արժեկտրոնի գումարը:

 

2004 թվականի հունիսի 3-ին ՀՀ կառավարության որոշմամբ հաստատվել են ՊԿՊ-ների, ՊՄԺՊ-ների, ինչպես նաև միջին ժամկետայնության և երկարաժամկետ (առանց մասնակի մարումների) պարտատոմսերի թողարկման պայմանները և տեղաբաշխման, շրջանառության և մարման սպասարկման կարգերը: Միևնույն ժամանակ նույն որոշմամբ ուժը կորցրած են ճանաչվել ՖԷՆ-ի և ԿԲ-ի կողմից հաստատված ՊԿՊ-ների և ՊՄԺՊ-ների թողարկման պայմանները, ինչպես նաև տեղաբաշխման, շրջանառության և մարման սպասարկման կարգերը:

 

Համաձայն ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի` ՀՀ ներքին պետական պարտքը 2006 թ.-ին կմնա 2003 թ.-ի ՀՆԱ-ի նկատմամբ մոտավորապես նույն մակարդակին` 2.62%: Պետական արժեթղթերից պետական բյուջեի դեֆիցիտի ըստ տարիների ֆինանսավորման, պետական պարտքի մակարդակների և պարտքի սպասարկման ծախսերի վերաբերյալ 2004-2006 թթ. կանխատեսումները ներկայացված է թիվ 1 աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 1. 2004-2006 թվականների ընթացքում պետական արժեթղթերի միջոցով պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման, պետական պարտքի մակարդակների և պարտքի սպասարկման ծախսերի կանխատեսումները` ըստ տարիների

 

._________________________________________________________________________.

|միլիոն դրամ                                  |  2004  |  2005   |  2006  |

|_____________________________________________|________|_________|________|

|Պետական արժեթղթերով դեֆիցիտի ֆինանսավորում   |3,200.0 |4,000.0  |4,550.0 |

|_____________________________________________|________|_________|________|

|Ներքին պարտք                                 |41,696.9|45,796.9 |50,346.9|

|_____________________________________________|________|_________|________|

|%ՀՆԱ նկատմամբ                                |2.59    |2.61     |2.62    |

|_____________________________________________|________|_________|________|

|Միջնաժամկետ պարտատոմսեր                      |20,215.5|22,815.5 |26,365.5|

|_____________________________________________|________|_________|________|

|Կարճաժամկետ պարտատոմսեր                      |21,481.4|22,981.4 |23,981.4|

|_____________________________________________|________|_________|________|

|Տոկոսավճարներ                                |7,300.0 |7,000.0  |7,000.0 |

|_____________________________________________|________|_________|________|

|%ՀՆԱ նկատմամբ                                |0.45    |0.40     |0.36    |

._________________________________________________________________________.

 

Հիշատակված ժամանակահատվածում նախատեսվում է անցնել երկարաժամկետ (5 տարուց ավելի մարման ժամկետով) պարտատոմսերի թողարկման: Համաձայն ծրագրի, դրա նախապայմաններից է պետական արժեթղթերի շուկայի ներդրողների թվի ավելացումը` ի հաշիվ ոչ բանկ ֆինանսական կազմակերպությունների և ՀՀ քաղաքացիների, և նրանց կողմից կատարվող ներդրումների տեսակարար կշռի աճի: Ներքին պետական պարտքի կառավարման բնագավառում կկարևորվի շուկայի գրավչության, թափանցիկության և կանխատեսելիության ապահովման հիմնախնդիրները:

 

Համաձայն ԿԲ-ի 2002 թ.-ի տարեկան հաշվետվության պարտատոմսերի սեփականատերերի կազմում զգալիորեն կրճատվել է ոչ բանկ ներդրողներին պատկանող պարտատոմսերի տեսակարար կշիռը (28.41%-ից 18.92%) և ավելացել են պարտատոմսերում ռեզիդենտ բանկերի ներդրումների տեսակարար կշիռը, հասնելով շրջանառության մեջ գտնվող պարտատոմսերի ծավալի 81.08%-ի: Բանկային համակարգի ներդրումները ՀՀ պետական արժեթղթերում 2002 թ.-ին ավելացել են 48.7%-ով հասնելով 30.9 միլիարդ դրամի, ինչը ԿԲ-ն բացատրում է այս ներդրումների ցածր ռիսկայնությամբ և բարձր իրացվելիությամբ:

 

ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի թափանցիկության բարձրացումը և երկրորդային շուկայի ենթակառուցվածքի զարգացումը կնպաստի ավելի շատ ոչ բանկ ներդրողներին պետական պարտատոմսերի շուկա ներգրավելուն:

 

1.2 Պետական պարտատոմսերով երկրորդային շուկայի գործառնությունները

1999-2003 թթ.

 

1.2.1 Ընդհանուր նկարագիրը (1999-2003 թթ.)

 

Համաձայն ԿԲ-ի 2002 թվականի հաշվետվության` երկրորդային շուկայում դրսևորվել է առաջնային շուկայի տոկոսադրույքների նույն միտումը: Առաջնային և երկրորդային շուկաներում գործարքների ծավալներն` ըստ տարիների ունեն հետևյալ տեսքը:

 

Աղյուսակ 2. 1998-2003 թթ. ընթացքում առաջնային և երկրորդային շուկաներում գործարքների ծավալները` ըստ տարիների (մլրդ ՀՀ դրամ)

 

._________________________________________________________________________.

|N |      Ցուցանիշի անվանումը              |1998|1999|2000 |2001|2002|2003|

|  |                                       |    |    |*5)  |    |    |*6) |

|__|_______________________________________|____|____|_____|____|____|____|

|1.|Առաջնային շուկայում գործարքների        |36.6|57.6|44.8 |45.9|41.9|43.3|

|  |ծավալը (տեղաբաշխում)                   |    |    |     |    |    |    |

|__|_______________________________________|____|____|_____|____|____|____|

|2.|Երկրորդային շուկայում գործարքների      |17.9|39.4|129.5|60.7|27.6|48.9|

|  |ծավալը                                 |    |    |     |    |    |    |

._________________________________________________________________________.

___________________________

*5) Երկրորդային շուկայի վերաբերյալ Արժեթղթերի հանձնաժողովի 2000 թ.-ի հաշվետվության մեջ չի բացառվում մեթոդական որևէ առանձնահատկության առկայություն: *6) Երկրորդային շուկայի վերաբերյալ ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարությունից ստացված 2003 թ.-ի տվյալները նախնական են:

 

Համաձայն այս տվյալների, չնայած տեղաբաշխման ծավալները վերջին տարիներին կայունացել են 42-45 միլիարդ ՀՀ դրամ ծավալների միջակայքում, երկրորդային շուկայում գործառնությունների ծավալներն առանձին տարիներին դեռևս զգալի տատանումներ են ունենում:

 

Ինչպես երևում է ստորև ներկայացված պատկերից, երկրորդային շուկայում միջին տոկոսադրույքները շարժվել են առաջնային շուկայի տոկոսադրույքներին զուգահեռ: Այսպես, 1999 թ.-ի փետրվարից մինչև 2003 թ.-ի դեկտեմբեր առաջնային և երկրորդային *7) շուկաների միջին տոկոսադրույքների կորելյացիան կազմել է 0.9918, ինչը նշանակում է, որ նրանք, ըստ էության, եղել են նույնը և դրանք փոխադարձաբար ազդել են միմյանց վրա:

__________________________

*7) Երկրորդային շուկայի վերաբերյալ ավելի վաղ ժամանակաշրջանների տվյալներ հասու չեն:

 

Պատկեր 1. ՊՊ-ների առաջնային շուկայում միջին և երկրորդային շուկայում գործառնությունների միջին, առավելագույն և նվազագույն տոկոսադրույքները

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Այս պատկերում անհանգստություն է առաջացնում առանձին ամիսներին առավելագույն տոկոսադրույքով կատարված գործարքների խիստ տարբերությունը միջինից: Օրինակ` 2003 թ.-ի հուլիսին կատարված գործարքների առավելագույն եկամտաբերությունը կազմել է 38.7%: Չնայած այդ եկամտաբերությամբ կատարված գործարքի ծավալը փոքր է (3.27 միլիոն դրամ) և ազդեցություն չի ունեցել երկրորդային շուկայի գործառնությունների և երկրորդային և առաջնային շուկաներում տոկոսադրույքների մակարդակի վրա, բայց այս դեպքում հավանաբար գործարքի կողմերից մեկը օգտվել է շուկայում տեղեկատվության ասիմետրիկության հանգամանքից կամ կատարվել է ոչ շուկայական բնույթի այլ գործարք: Այս գործարքը պետք է որ դառնար ներդրողների և ներդրումների պաշտպանությամբ զբաղվող կառույցների հետաքրքրության առարկան:

 

Աղյուսակ 3-ում տրվում է հուլիսի 25-ին կատարված բոլոր և հուլիսի 24-ին և 28-ին կատարված մի քանի գործարքների վերաբերյալ տեղեկատվությունը, ինչից ակնհայտ է, որ որևէ հիմք չի եղել 38.7% եկամտաբերությամբ գործարք կատարելու համար: Նույն թողարկման պարտատոմսերը գործարքի հաջորդ աշխատանքային օրը (գործարքի օրը` հուլիսի 25-ը, ուրբաթ օր է) ընդամենը 11.0% եկամտաբերությամբ նոր գործարքի առարկա են դարձել:

 

Աղյուսակ 3. 2003 թ.-ի հուլիս 25-ին կատարված բոլոր և հուլիսի 24-ին և 28-ին կատարված մի քանի գործարքները բնութագրող ցուցանիշներ

 

._________________________________________________________.

|   Օր    |թողարկում|    ծավալ  |եկամտ.%|մարման օրը|ժամկետ|

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|25-Jul-03|GT3907H03|  3,300,000| 9.0000| 7-Aug-03 | 13   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|25-Jul-03|GT4525I03|  3,700,000| 9.0001|25-Sep-03 | 62   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|25-Jul-03|GT2925K03| 55,879,000|10.0000|25-Nov-03 |123   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|25-Jul-03|GM2419304|  3,270,000|38.7000|19-Mar-04 |238   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|25-Jul-03|GT5127E04|100,000,000|10.0000|27-May-04 |307   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|25-Jul-03|GT5127E04|100,000,000|10.0000|27-May-04 |307   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|28-Jul-03|GM2419304|  7,620,000|11.0000|19-Mar-04 |235   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|28-Jul-03|GM3018304| 12,000,000|11.0000|18-Mar-04 |234   |

|_________|_________|___________|_______|__________|______|

|24-Jul-03|         |  5,000,000|10.5500| 1-Jul-04 |343   |

._________________________________________________________.

 

Չնայած 38.7% եկամտաբերությամբ կատարված գործարքը հատուկ դեպք է 2003 թ.-ին, կարելի է ակնկալել, որ շուկայում եկամտաբերության մակարդակի որոշակի զգալի տատանումների առկայության դեպքում նման գործարքները ավելի հաճախակի կդառնան` անկայունություն մտցնելով թե' երկրորդային, և թե' առաջնային շուկաների եկամտաբերության մակարդակում: Ինչպես երևում է պատկեր 1-ից, նախկինում շուկայում ժամանակ առ ժամանակ տեղի են ունեցել բավականին բարձր եկամտաբերությամբ գործարքներ, չնայած դրա համար առաջնային կամ երկրորդային շուկայում որևէ լուրջ հիմքեր գոյություն չեն ունեցել:

 

Կարելի է ենթադրել, որ բորսայական առևտրի մեխանիզմների կիրառման և երկրորդային շուկայի թափանցիկության ապահովման պայմաններում, երբ բոլոր գործարքների վերաբերյալ առևտրային և բանկային գաղտնիք չպարունակող տեղեկատվությունը *8) բացահայտվում և հայտնի է դառնում շուկայի մասնակիցներին և ներդրողներին, կբացառվեն կամ գոնե նվազեն նման գործարքների հավանականությունը:

_______________________

*8) Հայտնի է դառնում արժեթղթի համարը, գործարքի ծավալը, եկամտաբերությունը, սակայն ոչ գործարքի կողմերը:

 

Շուկայի իրացվելիության մասին պատկերացում կազմելու համար կարևոր է նաև իմանալ կատարվող գործառնությունների քանակը: Պետական պարտատոմսերի շուկայում 2000-2003 թթ.-ին միջին հաշվով կատարվել է ամսական 121 գործարք, կամ օրական միջին հաշվով 5-6 գործարք: Պատկեր 2-ը ներկայացնում է առանձին ամիսների ընթացքում կատարված գործառնությունների քանակը` ըստ տարիների:

 

1999 թ.-ի վերջում և 2000 թ.-ի սկզբին պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում համեմատական ակտիվությունը կարելի է բացատրել սկզբում երկրում տիրող քաղաքական անկայունությամբ, իսկ հետագայում տոկոսադրույքների կտրուկ անկումով:

 

Պատկեր 2. ՊՊ-ների երկրորդային շուկայում գործառնությունների քանակը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Առաջին դեպքում, ներդրողները տեղյակ չէին 1999 թ.-ի մայիսյան ընտրություններում հաղթած քաղաքական ուժի` պետական պարտքի կառավարման մոտեցումներին, իսկ հետագայում անհանգստացած էին հոկտեմբերի 27-ից հետո երկրում ստեղծված իրավիճակով: Այս պայմաններում ներդրողների մի մասը փորձում էր ձերբազատվել ՊԿՊ-ներից կամ դրանց որոշ մասից:

 

Երբ 2000 թ.-ի սկզբին իրավիճակը համեմատաբար պարզվեց և առաջնային շուկայում սկսվեց տոկոսադրույքների կտրուկ անկում, ներդրողների բավական մեծ խումբ որոշեց կանխիկ շահույթ ստանալու նպատակով իրացնել բարձր եկամտաբերությամբ ձեռք բերված պարտատոմսերը: Նրանք չէին հավատում տոկոսադրույքների շարունակական նվազման հնարավորությանը և փորձում էին օգտվել ստեղծված իրավիճակից` ակնկալելով, որ 1999 թ.-ի վերջին 45-50% եկամտաբերությամբ ձեռք բերված պարտատոմսերը ավելի ցածր եկամտաբերությամբ վաճառելուց հետո որոշ ժամանակ անց նորից կկարողանան վերականգնել ՊՊ-ների շուկայում իրենց դիրքերը:

 

Սակայն, երբ կանխիկ շահույթ ստանալու հնարավորությունները նվազեցին, նվազեցին նաև երկրորդային շուկայում կատարվող գործառնությունների քանակը:

 

Գնագոյացման և տեղեկատվության բացահայտման բորսայական մեխանիզմների կիրառումը կնպաստի իրացվելիության բարելավմանը, ներդրողների տեղեկատվության աստիճանի բարձրացմանը և նրանց դրամական միջոցները շուկա ներգրավելուն:

 

Հայեցակարգի հետագա մասերում ավելի մանրամասն ուսումնասիրության են ենթարկվում 2003 թ.-ի գործարքները:

 

Համաձայն ՖԷՆ-ում առկա նախնական տեղեկատվության` 2003 թ.-ին ՊՊ-ների երկրորդային շուկայում կատարվել են 48,881.6 մլն դրամ ընդհանուր ծավալով 1229 գործարքներ: Տարեկան 250 աշխատանքային օր հաշվելու դեպքում կունենանք միջին օրական 4.9 գործարք *9): Պատկեր 3-ում ներկայացված է հիշյալ գործարքների ամսական ամփոփ պատկերը:

________________________

*9) Եթե հաշվի առնենք, որ հիշյալ գործարքները կատարվել են ոչ թե 250 այլ 225 օրերի ընթացքում, ապա ստացվում է միջին օրական 5.5 գործարք:

 

Պատկեր 3. ՊՊ-ների երկրորդային շուկայում 2003 թ.-ին կատարված գործառնությունների ամսական ծավալները, առավելագույն, նվազագույն և միջին կշռված եկամտաբերությունները

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Պատկեր 3-ում ներկայացված են 2003 թ.-ի ընթացքում կատարված գործարքների ամսական ծավալները, յուրաքանչյուր ամսվա ընթացքում կատարված գործարքների առավելագույն, նվազագույն և միջին կշռված եկամտաբերությունները: Կատարված գործարքների միջին կշռված եկամտաբերությունը բավական մոտ է եղել առաջնային շուկայում ձևավորված եկամտաբերությունների մակարդակին (նշված ցուցանիշների միջև կորելյացիան կազմել է 0.8662), իսկ առավելագույն և նվազագույն եկամտաբերությունների տարբերությունը հիմնականում բացատրվում է գործարքների մեծությամբ, գործարքի առարկա պարտատոմսերի ժամկետայնությամբ, վաճառողի կամ գնորդի շտապողականությամբ և նման այլ հանգամանքներով:

 

Առավելագույն, նվազագույն և միջին կշռված եկամտաբերությունների միջև տարբերության մեծության գնահատականը, դրա թույլատրելի կամ ցանկալի մեծության հաշվարկը, գնագոյացման արդյունավետությունը և այլ նման խնդիրները տեսական հարցեր են, որոնք դուրս են հայեցակարգի մշակման նպատակների շրջանակներից և այդ պատճառով չեն դիտարկվել:

 

1.2.2 ՊԿՊ-ների երկրորդային շուկան (2003 թ.)

 

76 թողարկումների ՊԿՊ-ներով երկրորդային շուկայում 211 օրերի ընթացքում կատարվել է 25,764.29 միլիոն դրամի 832 գործարք կամ միջին օրական 3.94 գործարք (250 աշխատանքային օրերի ընթացքում օրական միջինը 3.33 գործարք): Կարելի է ասել, որ երկրորդային շուկայում շրջանառվել են տարվա ընթացքում շրջանառության մեջ գտնվող գրեթե բոլոր ՊԿՊ-ները *10): ՈՒշադրության է արժանի այն հանգամանքը, որ գործարքները կատարվել են տարվա մոտավորապես 250 աշխատանքային օրերից 211-ի ընթացքում, կամ մոտավորապես շաբաթվա հինգ աշխատանքային օրերից չորսի ընթացքում:

_____________________

*10) 52 շաբաթներից 12-ի ընթացքում թողարկվում են միջին ժամկետայնության պարտատոմսեր: Հունվարի սկզբին և դեկտեմբերի վերջին սովորաբար թողարկումներ չեն իրականացվում: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մի քանի առանձին դեպքերում կատարվում է շաբաթական երկու թողարկում կարելի է ասել, որ տարեկան կատարվում է մոտավորապես 40-45 թողարկում: Դրան գումարելով նախորդ տարվանից փոխանցված մոտ 30-35 թողարկումները կստանանք տարվա ընթացքում շրջանառության մեջ եղած թողարկումների մոտավոր քանակը:

 

Ինչպես երևում է ստորև ներկայացված պատկեր 4-ից, միայն մեկ թողարկման ՊԿՊ է տարվա ընթացքում դարձել 45 գործարքի առարկա: Այսինքն, չնայած ՀՀ արժեթղթերի շուկայում ՊԿՊ-ներով գործարքների մեծ տեսակարար կշռին, առանձին թողարկումների պարտատոմսերի իրացվելիությունը բարձր չի եղել: ՊԿՊ-ների երկրորդային շրջանառությունը կազմակերպված առևտրային համակարգերում կազմակերպելու դեպքում պետք է հաշվի առնել այս հանգամանքը: Պատկեր 5-ում ներկայացվում է ՊԿՊ-ներով օրական գործարքների քանակների վերաբերյալ տեղեկատվությունը: Օրական մեկ գործարք կատարվել է 36 անգամ, չորս գործարք 33 անգամ, 13 գործարք երեք անգամ և 14 գործարք մեկ անգամ:

 

Պատկեր 4. 2003 թ.-ին առանձին թողարկումների ՊԿՊ-ներով երկրորդային շուկայում կատարված գործարքների քանակը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Պատկեր 5. 2003 թ.-ին առանձին թողարկումների ՊԿՊ-ներով երկրորդային շուկայում կատարված գործարքների օրական քանակը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Ինչպես արդեն նշվել է, Հանձնաժողովի տարեկան գործունեության հաշվետվության մեջ արդեն իսկ նշվել է 2002 թ.-ին մասնագիտացված անձանց կողմից ՊՊ-ներով գործառնությունների` ըստ եռամսյակների համեմատաբար հավասար բաշխվածության հանգամանքը: Ստորև ներկայացվող Աղյուսակ 4-ում տրվում է 2003 թ.-ին ՊԿՊ-ներով կատարված գործառնությունների բաշխվածությունը ըստ ամիսների և յուրաքանչյուր ամսվա 25-ից հետո:

 

Ինչպես երևում է աղյուսակից, խիստ կրճատվել են գործառնությունների քանակները և ծավալները տարվա վերջին ամիսներին: Չնայած եռամսյակային գործառնությունների քանակները մոտավորապես իրար հավասար են (բացառությամբ չորրորդ եռամսյակի` 210 (47, ամսվա վերջին օրերին), 239 (67), 210 (48), 173 (35)), եռամսյակների ընթացքում առանձին ամիսներին նկատվում են քանակների զգալի տատանումներ: ՊԿՊ-ների երկրորդային շուկայի առանձնահատկություններին առավել մանրամասն ծանոթանալու համար ուսումնասիրվել են մի քանի համեմատաբար իրացվելի թողարկումներ (որոնցով համեմատաբար շատ և համեմատաբար մեծ ծավալով գործառնություններ են կատարվել):

 

Աղյուսակ 4. 2003 թ.-ին ՊԿՊ-ներով կատարված գործարքների ծավալներն ու քանակները ըստ ամիսների և յուրաքանչյուր ամսվա 25-ից հետո

 

.___________________________________________.

|         |Ծավալ|ամսի 25-ից|Քանակ|ամսի 25-ից|

|         |     |   հետո   |     |   հետո   |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Հունվար  |2,015|  414     |80   |19        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Փետրվար  |1,496|  454     |52   | 9        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Մարտ     |2,304|  658     |78   |19        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Ապրիլ    |1,887|  411     |64   |20        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Մայիս    |3,286|1,011     |89   |20        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Հունիս   |2,007|  917     |86   |27        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Հուլիս   |2,116|  490     |71   |19        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Օգոստոս  |2,520|  590     |64   |14        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Սեպտեմբեր|2,051|  561     |75   |15        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Հոկտեմբեր|2,447|  502     |76   |19        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Նոյեմբեր |1,723|  341     |50   | 6        |

|_________|_____|__________|_____|__________|

|Դեկտեմբեր|1,911|  251     |47   |10        |

.___________________________________________.

 

Ամենահաճախ գործառնությունների առարկա դարձած GT4918K03 թողարկման ՊԿՊ-ով տարվա սկզբից մինչև մարման օրը ընկած ժամանակահատվածում (230 օր) գործարքներ են կնքվել 38 օրերի ընթացքում *11): Այսինքն, 2003 թ.-ին վերոհիշյալ պարտատոմսը միջին հաշվով գործարքների առարկա է հանդիսացել վեց օրը մեկ անգամ: Ընդամենը կատարվել է 45 գործարք 1,781.7 միլիոն դրամ ծավալով: Կատարվել են և' խոշոր և' մանր գործարքներ: Ընդ որում ձմռան, գարնան և աշնան ամիսների հետ համեմատած ամռան ամիսներին կատարված գործարքների ծավալները եղել են համեմատաբար փոքր, իսկ գործարքները եղել են համեմատաբար քիչ: Ինչպես երևում է ստորև ներկայացվող պատկեր 6-ից, մի շարք գործարքներ կրկնվում են մի քանի օր հետո: Օրինակ, կրկնվում են փետրվարի 7-ի և 10-ի, ապրիլի14-ի և 16-ի, մարտի 12-ի և 19-ի, հոկտեմբերի 31-ի և նոյեմբերի 3-ի գործարքները: Հինգ դեպքերում գործարքների ծավալը կազմել է 77,735 հազար դրամ, երկու դեպքում կազմել է 246,650 հազար դրամ և երկու դեպքում 228,398 հազար դրամ:

_______________________

*11) 2 անգամ` փետրվարի 14-ին և մայիսի 21-ին կատարվել է երեքական գործարք, իսկ հունիսի 19-ին, օգոստոսի 4-ին և հոկտեմբերի 31-ին երկուական գործարք:

 

Պատկեր 6. Ամենից հաճախ գործարքների առարկա դարձած GT4918K03 թողարկման ՊԿՊ-ով կատարված գործառնությունների ծավալներն ու եկամտաբերությունները

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Հավանական է, որ շուկայի մասնակիցները նման գործարքներ են կատարում ՖԷՆ-ի և ԿԲ-ի կողմից հաստատված կարգով պահանջվող երկրորդային շուկայում շրջանառության պահանջվող ծավալները ապահովելու համար: Հաշվի առնելով վերը նշված գործարքների և հակադարձ գործարքների միջև առկա կարճ ժամանակահատվածը հնարավոր է նաև, որ նույն նորմատիվային պահանջը բավարարելու համար շուկայի մասնակիցները որպես առքի և վաճառքի գործառնություններ են ձևակերպում այն գործարքները, որոնք իրենց բնույթով ռեպո գործարքներ են *12): Վերլուծական բաժնի վերջում առանձին անդրադարձ կկատարվի կրկնվող գործարքների փաստին:

_____________________

*12) Սրա հավանականությունը պարզելու համար պետք է ուսումնասիրել ՀՀ ԿԲ 2003 թ.-ի հաշվետվությունը: 2002 թ.-ի հաշվետվության համաձայն ռեպո շուկայում իրականացված գործառնությունները աճել էին 2 անգամ` կազմելով 101 միլիարդ դրամ: Մասնավորապես պետական պարտատոմսերով երկրորդային շուկայում գործարքների ծավալների ռեպո գործարքների համեմատ աճի առաջանցիկ տեմպերի դեպքում կարելի ենթադրել, որ իսկապես, բնույթով որոշ ռեպո գործարքներ շուկայի մասնակիցների կողմից ձևակերպվել են որպես առքի և վաճառքի գործարքներ: Ամեն դեպքում նման պնդում անելու համար անհրաժեշտ է կատարել ավելի մանրամասն ուսումնասիրություն: ՀՀ ԿԲ-ն կարող է պարզել, թե արդյոք այս գործարքները կատարվել են ռեպո գործարքների փոխարեն, եթե ուսումնասիրի կրկնվող գործարքների մասնակիցների ցանկը: Եթե կրկնվող գործարքի կողմերը նույնն են (այսինքն շուկայի Ա մասնակիցը Բ մասնակցին վաճառել և մի քանի օրից հետո հետ է գնել նույն թողարկման նույն ծավալով պարտատոմսերը, ապա այդ գործարքները կարելի է դասակարգել որպես ոչ շուկայական և դրանք չհաշվել նորմատիվների կատարումը ստուգելու ժամանակ)

 

Աղյուսակ 5-ում բերված են GT4918K03 թողարկման ՊԿՊ-ներով յուրաքանչյուր ամիս կատարված գործառնությունների ծավալները, դրանց տեսակարար կշիռը 2003 թվականին այդ պարտատոմսերով կատարված գործառնություններում, յուրաքանչյուր ամսվա 25-ից հետո կատարված գործառնությունների ծավալը և դրանց տեսակարար կշիռը այդ ամսվա ընթացքում այդ պարտատոմսերով կատարված գործառնություններում: Ամռան ամիսներին հիշյալ պարտատոմսերի նկատմամբ հետաքրքրություն չի եղել: Իսկ գարնան և ամռան այն ամիսներին, երբ ուսումնասիրության ենթակա ՊԿՊ-ներով գործառնությունները համեմատաբար հաճախ են եղել, դրանց զգալի մասը կատարվել է ամսվա վերջին օրերին (մայիսին 29.44%, հոկտեմբերին 97.73%): Հոկտեմբերի վերջին կատարված բավականին մեծ` 228.4 մլն դրամ ծավալով գործարքը կրկնվել է երեք օր հետո` նոյեմբերի 3-ին:

 

Ամռան ամիսների պասսիվությունը կարելի է բացատրել մի քանի գործոններով, որոնց թվում կարող են լինել օրինակ, շուկայի համեմատաբար ակտիվ մասնակիցների արձակուրդի մեկնելը, այլ ներդրումային հնարավորությունների ի հայտ գալը գյուղատնտեսության կամ այլ բնագավառներում, կամ որևէ այլ պատճառ:

 

Աղյուսակ 5. Յուրաքանչյուր ամիս կատարված գործառնությունների ծավալները, դրանց տեսակարար կշիռը 2003 թ.-ին կատարված գործառնություններում, յուրաքանչյուր ամսվա 25-ից հետո կատարված գործառնությունների ծավալը և դրանց տեսակարար կշիռը տվյալ ամսվա գործառնություններում

 

._______________________________________________________.

| Ամիսը   |Ծավալ |Կշիռը տարվա|Ամսի  |25-ից հետո կատարված|

|         |      |գործառնու- |25-ից |գործառնությունների |

|         |      |թյուններում|հետո  |կշիռը տվյալ ամսվա  |

|         |      |           |      |գործառնություն-    |

|         |      |           |      |ներում             |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Հունվար  | 8.85 |0.50%      |  -   |0.00%              |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Փետրվար  |166.97|9.37%      |  -   |0.00%              |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Մարտ     |597.83|33.55%     |50.88 |8.51%              |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Ապրիլ    |155.47|8.73%      |  -   |0.00%              |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Մայիս    |255.37|14.33%     |75.19 |29.44%             |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Հունիս   | 8.40 |0.47%      | 2.30 |27.38%             |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Հուլիս   | 7.77 |0.44%      | 1.05 |13.51%             |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Օգոստոս  | 7.64 |0.43%      |  -   |0.00%              |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Սեպտեմբեր|16.32 |0.92%      |  -   |0.00%              |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Հոկտեմբեր|313.24|17.58%     |306.13|97.73%             |

|_________|______|___________|______|___________________|

|Նոյեմբեր |243.84|13.69%     |14.44 |5.92%              |

._______________________________________________________.

____________________

* Քանի որ թողարկումը մարվել է նոյեմբերի 18-ին ապա նոյեմբեր ամսվա դեպքում «Ամսի 25-ից հետո» վանդակում լրացված են նոյեմբերի 13-ից հետո կատարված գործառնությունների վերաբերյալ տվյալները:

 

ՊԿՊ-ների երկրորդային շուկայի մասին պատկերացումը խորացնելու նպատակով ուսումնասիրվել են ևս մի քանի առավել հաճախակի գործառնությունների առարկա դարձած թողարկումներ: Անհրաժեշտ է հիշել, որ ուսումնասիրվող բոլոր թողարկումները համեմատաբար հաճախ գործառնությունների առարկա դարձած և գործարքների համեմատաբար մեծ ծավալներ ապահոված թողարկումներ են և թողարկումներից 40-ը գործառնությունների առարկա չեն դարձել նույնիսկ տասն անգամ *13): ՈՒսումնասիրության արդյունքները ներկայացված են Հավելված 1-ում:

______________________

*13) Մեկ անգամ գործարքի առարկա դարձած ՊԿՊ-ներից չորսը 2003 թ.-ին շրջանառության մեջ են եղել մեկուկեսից չորս ամիս, քանի որ թողարկվել են օգոստոս, սեպտեմբեր, հոկտեմբեր և նոյեմբեր ամիսներին, իսկ մեկը թողարկվել է 2002 թ.-ին և մարվել է 2003 թ.-ի սեպտեմբերին: Իսկ օրինակ, 9 անգամ գործարքների առարկա դարձած պարտատոմսերից երեքը մեկ տարանոց ՊԿՊ-ներ են, որոնք մարվել են 2003 թ.-ի ապրիլ, հուլիս և օգոստոս ամիսներին, իսկ երկուսը թողարկվել են 2003 թ.-ի հունիսին և օգոստոսին և շրջանառության մեջ են եղել տարվա մնացած ժամանակահատվածում:

 

Բորսայական առևտրի մեխանիզմների կիրառումը կնպաստի ինչպես առանձին թողարկումների, այնպես էլ ընդհանրապես ՊՊ-ների իրացվելիության բարելավմանը:

 

1.2.3 ՊՄԺՊ-ների երկրորդային շուկան (2003 թ.)

 

Իրավիճակը մոտավորապես նույնն է նաև պետական միջին ժամկետայնության մասնակի մարումներով պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում: 2003 թ.-ին կատարվել է 23,117.3 մլն դրամի 397 գործարք: Գործարքներ կատարվել են ամենատարբեր ժամկետայնության պարտատոմսերով: Մասնավորապես 2004 թ.-ի դեկտեմբերի 20-ին, 2006 թ.-ի հունվարի 23-ին, 2006 թ.-ի հոկտեմբերի 22-ին մարվող պարտատոմսերով կատարվել են 22-ական գործարք, իսկ 2007 թ.-ի դեկտեմբերի 30-ին մարվող պարտատոմսերով կատարվել են 23 գործարքներ: Պատկեր 7-ում ներկայացված է առանձին թողարկումների պարտատոմսերով գործառնությունների քանակները *14):

__________________

*14) Հետագայում ուսումնասիրության առարկա կդառնան նաև առանձին ամիսներին և տարիներին մարվող պետական արժեկտրոնային միջին ժամկետայնության մասնակի մարումներով պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում գործառնությունների առանձնահատկությունները:

 

Պատկեր 7. 2003 թ.-ին առանձին թողարկումների ՊՄԺՊ-ներով երկրորդային շուկայում կատարված գործարքների քանակը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Հիշյալ գործարքները կատարվել են 138 օրերի ընթացքում, կամ շաբաթվա հինգ աշխատանքային օրերից երկուսուկեսի ընթացքում: Ստորև ներկայացվող պատկեր 8-ը տեղեկատվություն է տալիս գործարքների օրական քանակների վերաբերյալ: Այսպես, 56 օրերի ընթացքում կատարվել են մեկական գործարքներ, 28 օրերի ընթացքում կատարվել են երկուական գործարքներ և միայն մեկ օր կատարվել է 15 գործարք:

 

Պատկեր 8. 2003 թ.-ին ՊՄԺՊ-ներով գործարքների քանակը ըստ օրերի

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Աղյուսակ 6-ը ներկայացնում է այն օրերի վերաբերյալ տվյալները, որոնց ընթացքում կատարվել են 10 և ավելի գործարքներ: ՈՒթից հինգի դեպքում այս ակտիվ օրերը եղել են ամսվա վերջին օրեր (25-ից հետո):

 

Աղյուսակ 6. Տեղեկատվություն այն օրերի վերաբերյալ երբ ՊՄԺՊ-ներով կատարվել են 10 և ավելի գործարքներ

 

._________________________________________________________.

|N |Ամսաթիվը, ամիսը,   |Գործարքների|Գործարքների ընդհանուր |

|  |տարեթիվը           |քանակը     |գումարը (մլն ՀՀ դրամ) |

|__|___________________|___________|______________________|

|1 |28 ապրիլի 2003 թ.  |14         |313.0                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|2 |29 ապրիլի 2003 թ.  |12         |319.2                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|3 |19 մայիսի 2003 թ.  |11         |461.5                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|4 |27 մայիսի 2003 թ.  |11         |825.7                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|5 |28 հուլիսի 2003 թ. |11         |277.4                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|6 |5 օգոստոսի 2003 թ. |10         |953.1                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|7 |26 օգոստոսի 2003 թ.|11         |238.7                 |

|__|___________________|___________|______________________|

|8 |7 նոյեմբերի 2003 թ.|15         |509.3                 |

._________________________________________________________.

 

Եթե հաշվարկներից հանենք նոր թողարկված միջին ժամկետայնության պարտատոմսերի թողարկման և դրան հաջորդող մի քանի օրերին կատարված գործառնությունների տվյալները *15), ապա գործարքների ծավալի և քանակի առումով կունենանք հետևյալ պատկերը. գործարքների քանակը կնվազի 43-ով, իսկ ծավալը 5,011.9 միլիոն դրամով: Արդյունքում, կունենանք 354 գործարք` 18,105.4 միլիոն դրամ ծավալով:

__________________

*15) Ենթադրելով, որ դրանք առաջնային շուկայի գործառնություններ են և երկրորդային շուկայում կատարվել են միայն այն պատճառով, որ այդ պարտատոմսերի վերջնական գնորդները ներկայումս իրավունք չունեն մասնակցել առաջնային տեղաբաշխման աճուրդին: Ենթադրենք, որ թույլտվություն ստանալու դեպքում, այս մասնակիցները իրենց պարտատոմսերը ձեռք կբերեն առաջնային տեղաբաշխման ժամանակ և այս գործարքները երկրորդային շուկայից կտեղափոխվեն առաջնային:

 

Ըստ մարման ժամկետայնության (մարման ամիս և տարի) առանձին պարտատոմսերով գործառնությունների ծավալները ներկայացված են պատկեր 9-ում և 10-ում: Պատկեր 9-ում տրված են առանձին ամիսներին մարվող պարտատոմսերով կատարված գործարքների քանակը (ընդ որում, նույն ամսին կարող են մարվել մի քանի թողարկումների պարտատոմսեր): Պատկեր 10-ում նույն տվյալները ամփոփված են ըստ ամիսների, որպեսզի պարզվի, թե ներդրողների շրջանում կա՞ արդյոք ավելի մեծ պահանջարկ որևէ ամսում մարվող թողարկումների նկատմամբ:

 

Պատկեր 9. 2003 թ.-ին ՊՄԺՊ-ով գործարքների ծավալները և քանակը առանձին ամիսներին մարվող պարտատոմսերով

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Ինչպես երևում է պատկերից, գործարքների առարկա են դարձել հատկապես աշնան ամիսներին և դեկտեմբերի ամսին մարվող պարտատոմսերը: Պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ այս պարտատոմսերի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ սրանք վճարվող արժեկտրոնային եկամուտների հետ միասին վերադարձնում են նաև մայր գումարի մի մասը: Կարելի է ենթադրել, որ այդ վճարների բավական մեծ մասը նույնպես կատարվում է աշնան ամիսներին *16): Հավանական է, որ աշնանը և դեկտեմբերին մարվող պարտատոմսերի նկատմամբ համեմատաբար բարձր պահանջարկը պայմանավորված է ներդրողների դրամական հոսքերի առանձնահատկություններով: Բանկերի և ոչ բանկ ֆինանսական հաստատությունների դրամական հոսքերի վերաբերյալ տեղեկատվության սակավությունը հնարավորություն չի տալիս վերհանել այդ առանձնահատկությունների առկայությունը և հայեցակարգի մշակման շրջանակներում կարելի է ենթադրություններ անել գործարքների պատմության առանձնահատկություններից ելնելով: Բանկային համակարգի ըստ եռամսյակների վճարումների ծավալների մասին տեղեկատվություն պարունակվում է ԿԲ-ի 2002 թ.-ի հաշվետվության մեջ: Մասնավորապես, համաձայն հաշվետվության 2002 թ.-ին ԿԲ-ի վճարային համակարգով վճարումների ծավալի 33.22%-ը (1,234,269 միլիոն դրամից 410,045 միլիոն դրամը) կատարվել է չորրորդ եռամսյակում:

__________________

*16) Արժեկտրոնների տարեկան վճարման դեպքում աշնանը թողարկված բոլոր միջին ժամկետայնության մասնակի մարումներով պարտատոմսերի մասնակի մարումների և արժեկտրոնների վճարումները կկատարվեն աշնանը: Կիսամյակային վճարման դեպքում տարեկան երկու վճարումները կկատարվեն գարնանը և աշնանը: ՖԷՆ-ը ներկայումս չի թողարկում մասնակի մարումների եռամսյակային վճարումներով պարտատոմսեր:

 

Այսպիսով, շուկայի որոշ մասնակիցներ այդ ժամանակահատվածում մարվող պետական պարտատոմսեր գնելով կարող են երաշխավորել դրամական արտահոսքի սահունությունը և ձևավորել պահանջարկ այդ պարտատոմսերի նկատմամբ: Սեզոնայնության հանգամանքը պետք է հաշվի առնել բորսայական առևտրի մոտեցումներ մշակելիս:

 

Պատկեր 10. Երկրորդային շուկայում որոշակի ամիսներին մարվող ՊՄԺՊ-ներով գործարքների ծավալները և քանակը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Վերը պատկերված գործարքները կատարվել են 2003-2008 թթ.-ին մարվող պարտատոմսերով: Այսինքն 2003-2008 թթ.-ի մարտ ամիսներին մարվող պարտատոմսերով կատարվել են 2.2 միլիարդ դրամի 76 գործարքներ:

 

ՊՄԺՊ-ների երկրորդային շուկայի առանձնահատկությունները հասկանալու համար առանձին ուսումնասիրվել է ամենից հաճախ գործառնությունների առարկա դարձած թողարկումը GM6030C07:

 

Պատկեր 11. GM6030C07 թողարկման պարտատոմսերով երկրորդային շուկայում 2003 թ.-ի ընթացքում կատարված գործառնությունները

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Ինչպես և կարճաժամկետ պարտատոմսերի դեպքում, 2007 թ.-ին մարվող այս պարտատոմսերի դեպքում ևս ամռան ամիսներին համեմատաբար քիչ գործարքներ են կատարվել:

 

Սակայն, համաձայն աղյուսակ 7-ի, կարճաժամկետ պարտատոմսերի համեմատ այս պարտատոմսերով գործառնություններն ավելի հաճախ են կատարվել գարնան և աշնան ամիսների 25-ից հետո, ինչը տեղիք է տալիս մտածել, որ այս պարտատոմսերն ավելի հաճախ են օգտագործվել նորմատիվային պահանջները կատարելու համար: Օրինակ, ապրիլ, օգոստոս և սեպտեմբեր ամիսներին այս թողարկման պարտատոմսերով կատարված բոլոր գործառնությունները կատարվել են ամսվա վերջին օրերին:

 

Աղյուսակ 7. Միջին ժամկետայնության մասնակի մարումներով գործարքների ծավալները ըստ ամիսների և ամսի 25-ից հետո կատարված գործարքների տեսակարար կշիռը ամսվա գործարքներում

 

.____________________________________________________.

|N |Ամիսը    | Ամիս |Կշիռը *17)|Ամսի 25-ից|Կշիռը *18)|

|  |         |      |          |  հետո    |          |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|1 |Հունվար  |466.70|38.08%    |          |0.00%     |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|2 |Փետրվար  |188.00|15.34%    |          |0.00%     |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|3 |Մարտ     |      |0.00%     |          |          |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|4 |Ապրիլ    |60.00 |4.90%     |60.00     |100.00%   |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|5 |Մայիս    |224.57|18.33%    |194.57    |86.64%    |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|6 |Հունիս   |48.51 |3.96%     |47.31     |97.53%    |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|7 |Հուլիս   |      |0.00%     |          |          |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|8 |Օգոստոս  |55.08 |4.49%     |55.08     |100.00%   |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|9 |Սեպտեմբեր|127.53|10.41%    |127.53    |100.00%   |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|10|Հոկտեմբեր|      |0.00%     |          |          |

|__|_________|______|__________|__________|__________|

|11|Նոյեմբեր |55.08 |4.49%     |27.54     |50.00%    |

.____________________________________________________.

___________________

*17) Տարվա գործարքների ծավալում: *18) Ամսվա գործարքների ծավալում:

 

Հավելված 2-ում ներկայացվում են ՊՄԺՊ-ներով գործարքների հաճախականությունն ըստ գործարքի ծավալի մեծության: Այդ տեղեկատվության հիման վրա առևտրային համակարգը կարող է մշակել ընթացակարգեր, որոնք կհեշտացնեն որոշակի մեծությամբ գործարքների կատարումը և գործարքի կողմերը շահագրգռված կլինեն այդ գործարքները կատարել առևտրային համակարգում:

 

Միջին ժամկետայնության պարտատոմսերի շուկան ապագայում աճելու է ավելի արագ տեմպերով: Բորսայական առևտրի մեխանիզմների կիրառումը կնպաստի դրա թափանցիկությանն ու իրացվելիությանը նպատակաուղղված կառավարության ջանքերին և կօժանդակի շուկայի խորացմանը:

 

1.2.4 Ամենաակտիվ օրերի վերլուծությունը (ՊԿՊ և ՊՄԺՊ)

 

Շուկայի իրացվելիության ուսումնասիրության տեսակետից հետաքրքրություն է ներկայացնում այն հարցը, թե ի՞նչ կապ գոյություն ունի գործարքներով հարուստ օրերի և գործարքների ամենամեծ ծավալներ ունեցող օրերի միջև:

 

Ինչպես երևում է պատկեր 12-ից, ընդամենը հինգ դեպքերում այդ օրերը համընկել են (այսինքն, այն օրերին երբ կատարվել են ամենաշատ թվով գործարքներ, այդ գործարքների ծավալը եղել է ամենամեծը այդ ամսվա ընթացքում): Սա կարող է նշանակել, որ շուկայում գերակշռում են խոշոր դիսկրետ գործարքները: Գործարքների խոշորության մասին է վկայում նաև այն հանգամանքը, որ ՊՄԺՊ-ներով կատարված 397 գործարքներից միայն 7-ի դեպքում է գործարքների ծավալները փոքր մեկ միլիոնից (տե՛ս պատկեր 24 ա, բ, գ, Հավելված 2): 397 գործարքներից 83-ի (20.9%) դեպքում գործարքների ծավալը չի հասնում տասը միլիոնի:

 

Պատկեր 12. Գործառնությունների ամսական ամենամեծ քանակների և ծավալների վերաբերյալ տվյալները

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

ՊՊ-ների երկրորդային շուկայում կատարվող գործառնությունների բնույթը հասկանալու նպատակով առանձին ուսումնասիրության են ենթարկվել յուրաքանչյուր ամսվա գործարքների քանակի առումով ամենաակտիվ օրերը *19) (ինչպիսին է եղել շուկան ամենաակտիվ օրերին):

___________________

*19) Հատկանշական է, որ 12 ամիսներից 6-ի դեպքում ամենաակտիվ օրը եղել է ամսվա 25-րդ օրից հետո (այս խմբում կարելի է ներառել նաև հունվարի 24-ը, ինչի դեպքում կստացվի, որ ամենաակտիվ օրերը 7 անգամ են եղել ամսվա վերջին օրեր): Ամսվա վերջին օրերին կատարված մի շարք խոշոր գործարքների հաջորդ ամսվա առաջին օրերին կրկնվելու փաստը (կրկնվող գործարքները կվերլուծվեն առանձին) օժանդակում է նորմատիվային պահանջների կատարման նպատակով շուկայի մասնակիցների կողմից ֆիկտիվ գործարքների ձևակերպման վերաբերյալ նախկինում կատարած ենթադրությունը:

 

Ստորև ներկայացվող երեք պատկերներում (պատկեր 13-15) տրվում են 2003 թ.-ին յուրաքանչյուր ամսվա ամենաշատ գործառնություններ ունեցած օրվա ընթացքում կատարված գործառնությունների տվյալները եկամտաբերություն-ժամկետայնություն հարթության մեջ: Չնայած առաջին պատկերում մարման ժամկետայնության հիման վրա ներգծված են նաև կորեր, դրանք վիճակագրական նշանակություն չունեն, քանի որ կորեր ներգծելու համար գործարքների քանակները բավական չեն *20), *21): Այսպես, հունվարի 24-ին կատարվել է միայն 15 գործարք, փետրվարի 7-ին` 13, մարտի 4-ին` 10, ապրիլի 28-ին` 22 գործարք:

 

__________________

*20) Կարելի է նաև կառուցել եկամտաբերության կորը, սակայն այս ուսումնասիրության պայմաններում դրա անհրաժեշտությունը չի առաջացել: *21) Չնայած սխալ կլինի կատարել վիճակագրական վերլուծություն տվյալների անբավարար քանակի պատճառով, սակայն նույնիսկ այս տվյալների քանակով R2-ները, որոնք նկարագրում են, թե կախյալ փոփոխականի (տոկոսադրույքի) տատանումների քանի տոկոսն է բացատրվում անկախ փոփոխականի (ժամկետայնության) տատանումներով, բավական բարձր են:

 

Գործարքների քանակի առումով պատկերը մոտավորապես նույնն է բոլոր 12 ամիսների ամենաակտիվ օրերին: Գործարքների հիմնական մասը (հատկապես տարվա առաջին չորս ամիսներին) կատարվել է մինչև մեկ տարի մարման ժամկետով պարտատոմսերով: Տարվա երկրորդ կեսին շուկայի մասնակիցները զգալի քանակությամբ գործարքներ են կատարել նաև մեկից երկու տարի մարման ժամկետով պարտատոմսերով: Չնայած ավելի երկար ժամկետայնության պարտատոմսերով (մոտավորապես 800 օր և ավելի) գործարքները տարվա սկզբին եղել են համեմատաբար քիչ (առաջին երեք ամիսներին կատարվել է մեկական գործարք), դրանց քանակը հետագայում ավելացել է (ապրիլին, մայիսին, հուլիսին կատարվել է երեքական, հոկտեմբերին և նոյեմբերին` չորսական գործարք): Տարվա երկրորդ կեսին շուկայի մասնակիցները ավելի հաճախ են սկսել գործարքներ կատարել ավելի երկար ժամկետայնության պարտատոմսերով: Սա կարող է պայմանավորված լինել նաև տարվա ընթացքում համեմատաբար երկար ժամկետայնության (4 և 5 տարի) պարտատոմսերի ավելի հաճախակի թողարկումներով:

 

Շուկայում գերիշխող դիրք ունեն մի քանի մասնակիցներ: Այդ մասնակիցները կարող են օգտվել իրենց գերիշխող դիրքից և տեղեկատվության ասիմետրիկությունից և փոքր ներդրողների համար ոչ շահավետ գներով գործարքներ կատարել երկրորդային շուկայում: Նման իրավիճակը կարող է պատճառ հանդիսանալ, որպեսզի փոքր գումարներով ներդրողները խուսափեն երկրորդային շուկայից, ինչի հետևանքով շուկայի այս հատվածը կլինի նվազ իրացվելի: Երկարաժամկետ հեռանկարում երկրորդային շուկայում փոքր գումարներով գործարքներ կատարելու ճանապարհին խոչընդոտները չեն նպաստի շուկայի այս հատվածի զարգացմանը և շուկա նոր ներդրողների ներգրավմանը: Ներդրողների շրջանակի ընդլայնմամբ շահագրգռված է ՖԷՆ-ը, քանի որ ներդրողների մի խմբից կախվածությունը կարող է վտանգել թողարկողի ծրագրերը:

 

Պատկեր 13. Յուրաքանչյուր ամսվա երկրորդային շուկայի առումով ամենաակտիվ օրվա գործարքների ժամկետայնությունը և եկամտաբերությունը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Պատկեր 14. Յուրաքանչյուր ամսվա երկրորդային շուկայի առումով ամենաակտիվ օրվա գործարքների ժամկետայնությունը և եկամտաբերությունը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Պատկեր 15. Յուրաքանչյուր ամսվա երկրորդային շուկայի առումով ամենաակտիվ օրվա գործարքների ժամկետայնությունը և եկամտաբերությունը

____________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

1.2.5 Կրկնվող գործարքներ

 

Երկրորդային շուկայում բազմաթիվ են այն գործարքները, որոնցում կրկնվում են գործարքների ծավալները: Նույն ծավալով գործարքը կրկնվում է մի քանի օրից հետո` նույն տոկոսադրույքով կամ դրա որոշակի փոփոխությամբ: Հավելված 3-ում ներկայացվում են ՊԿՊ-ներով կատարված այդպիսի մի շարք գործարքներ: Գործարքների ցանկը կարող է ամբողջական չլինել: Կարելի է նաև չհամաձայնվել կրկնողության փաստարկի հետ այն դեպքում, երբ փոփոխվում է տոկոսադրույքը: Սակայն, այնուամենայնիվ, անհասկանալի է, երբ երկու օրվա ընթացքում միևնույն` 112,934,000 դրամի գործարքներ են կատարվում մարտի 12-ին և 14-ին, կամ 130,916,000 դրամի գործարքներ են կատարվում օգոստոսի 29-ին և սեպտեմբերի 1-ին: Այս գործարքների տոկոսադրույքի տարբերությունը առաջին դեպքում կազմել է 0.185%, իսկ երկրորդ դեպքում` 0.5263%: Չնայած Հավելված 3-ում ներկայացված կրկնվող գործարքների ցանկը ամբողջական չէ և ամփոփում է միայն ՊԿՊ-ներով կատարված գործառնությունների մի մասը, այդ գործարքների գումարը արդեն իսկ կազմում է գրեթե հինգ միլիարդ դրամ:

 

Երկրորդային շուկայում առևտրի բորսայական մեխանիզմների կիրառումը կօգնի խուսափել պայմանավորված գործարքների իրականացումից:

 

1.2.6 Պետական պարտատոմսերի հետգնումներ

 

ՖԷՆ-ը պարբերաբար իրականացնում է շրջանառության մեջ գտնվող պարտատոմսերի հետգնումներ: Հետգնումները իրականացվում են հիմնականում պետական պարտքի կառավարման անհրաժեշտություններից ելնելով: Հետագա տարիներին որոշակի պահին պետական բյուջեի դրամական հոսքերը կարգավորելու նպատակով հետ են գնվում այդ ժամանակահատվածում մարվող պարտատոմսերը (հիմնականում հետ են գնվում միջին ժամկետայնության պարտատոմսեր) և հետագայում դրանց փոխարեն թողարկվում են այլ ժամանակահատվածներում մարվող պարտատոմսեր:

 

Աղյուսակ 8. Հետգնումների օրերին և դրանց նախորդող օրերին հետգնման ենթակա պարտատոմսերով գործարքները երկրորդային շուկայում

 

._____________________________________________________________________.

|   Առաջնային շուկա (մլն դրամ)   |    Երկրորդային շուկա (մլն դրամ)    |

|________________________________|____________________________________|

|Օրը      |Թողարկման |Հետգնման   |Օրը       |Գործարքի  |Գործարքների   |

|         |համարը    |ծավալ      |          |ծավալը    |ծավալը որպես  |

|         |          |           |          |          |հետգնման տոկոս|

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|3-Jul-03 |36 20C04  |900        |2-Jul-03  |90.0      |31.99%        |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|         |          |           |3-Jul-03  |184.5     |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|         |          |           |3-Jul-03  |13.4      |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|5-Aug-03 |36 25605  |1,000      |5-Aug-03  |10.0      |76.41%        |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|         |          |           |5-Aug-03  |163.2     |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|         |          |           |5-Aug-03  |541.9     |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|5-Aug-03 |24 17C04  |900        |5-Aug-03  |15.0      |40.00%        |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|2- Sep-03|30 17B04  |720        |          |          |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|2- Sep-03|30 183044 |450        |          |          |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|2- Oct-03|4223106   |600        |2- Oct-03 |428.2     |89.54%        |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|2- Oct-03|2416704   |400        |          |          |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|2- Oct-03|3014b04   |720        |          |          |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|4- Nov-03|48 22A06  |1,350      |3- Nov-03 |185.1     |69.89%        |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|         |          |           |4- Nov-03 |654.9     |              |

|_________|__________|___________|__________|__________|______________|

|2- Dec-03|24 17C04  |719        |          |          |              |

._____________________________________________________________________.

 

2003 թ.-ին ներդրողները հիմնականում ձեռնպահ են մնացել իրենց պատկանող պարտատոմսերը հետգնման շրջանակներում ՖԷՆ-ին վաճառելուց: Այսպես, հետգնման վեց աճուրդների ժամանակ հետգնման ենթակա 7,758,8 մլն դրամ ծավալի պարտատոմսերից հետ է գնվել 3,235.8 մլն դրամի պարտատոմս: Հիմնականում հետ են գնվել 2005-2006 թթ.-ին մարվող պարտատոմսերը (հետգնված պարտատոմսերի 80.84%): Քանի որ ՖԷՆ-ը սկսել է ավելի հաճախակի թողարկել չորս և հինգ տարվա պարտատոմսեր, կարելի է ենթադրել, որ ավելի կհաճախակիանան նաև այդ պարտատոմսերի հետգնումները:

 

Ինչպես երևում է աղյուսակ 8-ից, հետգնումներից մի քանիսի դեպքում երկրորդային շուկայում համեմատաբար աշխուժացել է հետգնման ենթակա պարտատոմսերով առևտուրը:

 

Հետգնված պարտատոմսերի դեպքում պարտատոմսերը ՖԷՆ-ին փաստացի վաճառողները եղել են միջնորդներ և մինչ այդ դրանք հետգնման օրը կամ դրա նախորդ օրը ձեռք են բերել երկրորդային շուկայում: Բորսայական առևտրային համակարգերի կիրառումը կօժանդակի հետգնումների մեխանիզմի կատարելագործմանը:

 

1.3 Ներդրողների կառուցվածքը

 

Անցած մի քանի տարիների ընթացքում հաջողվել է փոխել ոչ միայն պարտքի ժամկետայնությունը, այլ նաև ներդրողների կառուցվածքը: Համաձայն ՀՀ կառավարության միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի, նպատակ է դրվել ավելացնել ներդրողների թիվը` ի հաշիվ ոչ բանկ ֆինանսական կազմակերպությունների և ՀՀ քաղաքացիների:

 

Եթե 1997 թ.-ին ՊՊ-ների տեսքով ներքին պետական պարտքը գրեթե հավասարաչափ բաժանված էր ոչ ռեզիդենտ ներդրողների և ռեզիդենտ բանկերի միջև, ապա ներկայումս ՊՊ-ներում ներդրողների 24-26%-ը ոչ բանկ ներդրողներ են (1997 թ.-ի 1%-ի համեմատ):

 

Ոչ ռեզիդենտների ներդրումների ծավալը ներկայումս կազմում է շրջանառության մեջ գտնվող պարտատոմսերի մոտավորապես 4.5-4.8%-ը, ինչը, ըստ էության, նշանակում է, որ շուկան, ըստ էության, կախված չէ միջազգային ֆինանսական շուկաներից *22):

_______________________

*22) Միևնույն ժամանակ, սա կարող է նշանակել նաև, որ շուկան ինտեգրացված չէ միջազգային ֆինանսական շուկաների հետ:

 

ԿԲ-ն խիստ պասսիվ է պետական պարտատոմսերի շուկայում և 2004 թ.-ի առաջին եռամսյակի վերջում իր ակտիվներում չունի պետական պարտատոմսեր (հետևաբար չի կարող նաև իրականացնել ռեպո գործառնություններ): Սա կարող է նշանակել, որ դրամավարկային քաղաքականության իրականացման նպատակով ՊՊ-ները գրեթե չեն օգտագործվում և ԿԲ-ն այն իրականացնում է գերազանցապես այլ գործիքներով (օրինակ` արտարժույթ գնելով կամ վաճառելով):

 

Այսպիսով, ներկայումս շրջանառության մեջ գտնվող ՊՊ-ների գրեթե 70%-ը բանկերի հաշվեկշիռներում է, ինչը բանկային համակարգը և թողարկողին միմյանցից կախվածության մեջ է դնում: Սակայն բանկային համակարգի կողմից ՊՊ-ներում ներդրումների ծավալների ավելացումը պետական ֆինանսական քաղաքականության նպատակ չի հանդիսանում, քանի որ ներդրողների բազայի ընդլայնումը տնտեսության առանձին ճյուղերում (սակայն ոչ համակարգային ճգնաժամերի դեպքում) անկման դեպքում տոկոսադրույքների զգալի տատանումներից խուսափելու հնարավորություն է ընձեռում:

 

Պատկեր 16. 1997-2004 թթ.-ին ՊՊ-ներում ներդրումների մոտավոր ծավալներն ըստ ներդրողների տարբեր խմբերի

__________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Շուկայում մի քանի հզոր, համեմատաբար էժան և խոշոր ֆինանսական ռեսուրսներ ունեցող ներդրողների առկայության դեպքում, նրանք կարող են վարել տոկոսադրույքների իջեցման ագրեսիվ քաղաքականություն (այդ թվում` պարտատոմսերի շուկայում), շուկայի համեմատաբար թանկ ռեսուրսներ ունեցող մասնակիցներին ստիպելով վնասներ կրել և ժամանակի ընթացքում դուրս գալ ՊՊ-ների շուկայից:

 

Միջազգային ֆինանսական շուկաներում անկայունության կամ ֆինանսական ճգնաժամերի դեպքում ոչ ռեզիդենտ ներդրողները փորձում են ձերբազատվել որոշ ֆինանսական ակտիվներից միջազգային շուկաներում կրած վնասների մի մասը վերականգնելու, իրացվելիության հետ կապված բարդություններից խուսափելու և այլ պատճառներով: Նման պայմաններում երկրորդային շուկայում առաջարկը գերազանցում է պահանջարկը, ինչը հանգեցնում է տոկոսադրույքների բարձրացման: Առևտրային համակարգի բացակայությունը տեղեկատվության ասիմետրիկության իրավիճակ է ստեղծում երկրորդային շուկայում և արտաքին ներդրողները պարտատոմսերը էժան գներով (բարձր տոկոսադրույքներով) վաճառում են հիմնականում իրենց սպասարկող բանկ դիլերներին *23):

___________________________

*23) Նման իրավիճակ Հայաստանում արդեն իսկ եղել է 1998 թ.-ի աշնանը:

 

Համանման իրավիճակ կարող է ստեղծվել նաև, եթե շուկան կախվածության մեջ լինի մի խումբ բանկ ներդրողներից *24): Իրենց այլ գործառնություններից կրած վնասները վերականգնելու, դրամային իրացվելիությունը բարելավելու կամ պահուստավորման նորմատիվների կատարումը ապահովելու համար մեկ կամ մի քանի բանկերի գործողությունները կարող են հանգեցնել խուճապի և տոկոսադրույքների բարձրացման երկրորդային շուկայում, ինչն իր հերթին արձագանքում է առաջնային շուկայում:

___________________________

*24) Մոտավորապես ներկայիս իրավիճակում:

 

Ներդրողների տարբեր խմբերի առկայության և նրանց ներդրումների ծավալների հավասարաչափ բաշխվածության դեպքում ներդրողների մեկ կամ մի քանի խմբերը կկատարեն հավասարակշռողի դեր և թույլ չեն տա, որպեսզի ֆինանսական շուկայի մի հատվածում (օրինակ` բանկային համակարգում) անկայունությունը ռեզոնանս առաջացնի ողջ պարտատոմսերի շուկայում: Սակայն սա հնարավոր է միայն երկրորդային շուկայի թափանցիկության և բորսայական առևտրային և տեղեկատվական համակարգերի կիրառման առկայության պայմաններում, երբ շուկայի մասնակիցներին և ներդրողների լայն շերտերին հայտնի են կատարվող գործարքների պարամետրերը:

 

1.4. Պետական պարտատոմսերի շուկայի տեղեկատվական համակարգը

 

Ինչպես արդեն նշվել է, ՊՊ-ների շուկայում 2000-2003 թթ.-ին միջին հաշվով կատարվել է ամսական 121 գործարք, կամ օրական միջին հաշվով 5-6 գործարք: Խնդիրը այս գործարքների ոչ թափանցիկությունն է: Շուկայի մասնագիտացված մասնակիցները և ներդրողները տեղյակ չեն երկրորդային շուկայում կատարվող այն գործառնությունների մասին, որոնց իրենք մասնակից չեն եղել:

 

ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հրապարակվում է.

(ա) ՖԷՆ-ի կողմից` www.mfe.am և www.teletext.am ինտերնետային էջերում.

(բ) ԿԲ-ի կողմից` իր ինտերնետային էջում (www.cba.am):

 

ՖԷՆ-ի և ԿԲ-ի կողմից հրապարակվող տեղեկատվության ձևը և բովանդակությունը ներկայացված են հավելված 4-ում և 5-ում: Այսօր, ըստ էության, հանրությանը տրամադրվում է միայն ամփոփված և վերլուծված բնույթի տեղեկություններ:

 

Տրամադրվող տեղեկատվությունը բավարար և այժմեական չէ ֆինանսական որոշումներ կայացնելու համար: Տնտեսավարող սուբյեկտները և տնային տնտեսությունները ֆինանսական որոշումներ են ընդունում ամեն օր և այդ որոշումների կայացման ժամանակ նրանք պետք է տիրապետեն ամենաայժմեական տեղեկատվությանը: Տեղեկատվության այժմեականությունը կնպաստի տնտեսությունում ռեսուրսների արդյունավետ տեղաբաշխմանը:

 

1.5. Պետական պարտատոմսերի շուկայի հիմնախնդիրները

 

Ներկայումս ՊՊ-ների շուկայում հիմնական խնդիրներից մեկը դրամական իրացվելիության առկայությունն է, ինչը պայմանավորված է մի շարք գործոններով` պարտադիր պահուստավորման նորմատիվի մակարդակի նվազեցմամբ, կապիտալի ներհոսքով, և «Դրամարկղային գործառնությունների մասին» ՀՀ օրենքի որոշ դրույթներով, որոնց համաձայն սահմանափակվել են կանխիկ դրամով գործառնությունների ծավալները: Իրացվելիության առկայության պայմաններում, երբ բանկերը ՊՊ-ներում հիմնական ներդրողներն են, շահագրգռված չեն պարտատոմսերի իրացմամբ (քանի որ չկան այլ հուսալի ներդրումային հնարավորություններ), երկրորդային շուկայի գործառնությունները նպատակ են հետապնդում բավարարել երկրորդային շուկայում գործառնությունների ծավալներին վերաբերվող այն պահանջները, որոնք ներկայացվում են Գործակալներին: Այս երևույթը հատկապես նկատելի է վերջին մեկ տարվա ընթացքում:

 

Շուկայի համեմատաբար խոշոր մասնակիցները (բանկ և ոչ բանկ) ցանկանում են որպեսզի ՖԷՆ-ը ավելի շատ պարտատոմսեր թողարկի, ինչը նրանց միջոցները ներդնելու հնարավորություն կտա:

 

Սակայն բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման տեսանկյունից` պարտատոմսերի թողարկման միջոցով դեֆիցիտի կարճաժամկետ ֆինանսավորման խնդիրը գնալով նվազում է, քանի որ այս պահին ՖԷՆ-ը ունի կանխիկի հսկայական ավելցուկ: 2003 թ.-ի հունվարի 1-ի դրությամբ գանձապետական միասնական հաշվի մնացորդը կազմել է շուրջ 32 միլիարդ դրամ *25): Հնարավոր լուծում կարող է լինել տարվա առաջին կեսում երկարաժամկետ պարտատոմսերի խոշոր, իսկ կարճաժամկետ պարտատոմսերի փոքր ծավալներով թողարկումների իրականացումը, տարվա երկրորդ կեսին պարտատոմսերի բոլոր թողարկումների ծավալների փոքրացմամբ (որպեսզի չգերազանցվի բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման ծավալը և չմեծանա ներքին պետական պարտքը): Երկարաժամկետ խոշոր ծավալով թողարկումները ավելի հաճախ են դառնում երկրորդային շուկայում գործառնությունների առարկա: Պետական պարտքի կառավարումը ՖԷՆ-ի խնդիրն է և նա է իրավասու նման որոշումներ կայացնել ելնելով պետական պարտքի կառավարման, պետական բյուջեի դրամական հոսքերի կառավարման և իր իրավասության ոլորտում գտնվող այլ խնդիրների լուծման անհրաժեշտություններից:

________________________

*25) Պետական բյուջեի հաշիվը գանձապետական միասնական հաշվի բաղկացուցիչներից մեկն է:

 

ՀՀ Կառավարությունը պետք է, որ շահագրգռված չլինի լրացուցիչ ՊՊ-ներ թողարկելու հարցում, քանի որ ցանկանում է տնտեսությունում կուտակված խնայողությունները ուղղել տնտեսության իրական հատվածի ֆինանսավորմանը: Տնտեսությունում ձևավորված խնայողությունները ՊՊ-ների շուկա ներգրավելու դեպքում պետությունը կնպաստի «դուրս մղման էֆեկտին» (crowding out effect): Պետական պարտքի կառավարման քաղաքականության համաձայն ՊՊ-ների շուկայում պետք է ներդրվեն այն ազատ դրամական միջոցները, որոնք կոնկրետ պահին չեն կարող օգտագործվել այլ ներդրումային ծրագրերում, քանի որ դրանք նախագծման, նախապատրաստման կամ այլ նախնական փուլում են:

 

Բացի այդ, պետական պարտատոմսերի թողարկման ծավալների ավելացումը կնշանակի պետական բյուջեի դեֆիցիտի ավելացում, այն դեպքում, երբ կառավարությունը միջազգային ֆինանսական կառույցների հանդեպ պարտավորություններ է ստանձնել կրճատել բյուջեի դեֆիցիտը:

 

Ներկայումս ՊՊ-ների երկրորդային շրջանառությունը կատարվում է արտաբորսայական շուկայում: Շուկայի այն մասնակիցները, որոնք կարող են CBANet համակարգից ստանալ գործակալների կողմից կատարված գնանշումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը, զանգահարում են գործակալներին և հայտնում գնանշված պարտատոմսերը գնելու կամ վաճառելու վերաբերյալ իրենց ցանկությունը: Եթե այն պարտատոմսերը, որոնք շուկայի մասնակիցը ցանկանում է գնել կամ վաճառել, գնանշված չեն CBANet համակարգում, ապա նա պետք է զանգահարի բոլոր հնարավոր գործընկերներին, մինչև որ նրանցից որևէ մեկի հետ համաձայնության հասնի գնվող/վաճառվող պարտատոմսերի գնի, ծավալի և առաքման պայմանների (ո՞վ է առաջինը կատարում փոխանցումը, ե՞րբ են կատարվում փոխանցումները, և այլն *26)) վերաբերյալ:

_____________________________

*26) Շուկայի որոշ մասնակիցների միջև փոխադարձ վստահության բացակայության դեպքում մի մասնակիցը կարող է պայման դնել, որ պարտատոմսերը կփոխանցի միայն գումարը իր հաշվին մուտքագրվելուց հետո:

 

Հանդիպումների ժամանակ շուկայի մասնակիցներն իրենց մտահոգությունն են հայտնել այն հանգամանքի վերաբերյալ, որ երբ CBANet համակարգում գնանշված արժեթուղթը գնելու ցանկությամբ զանգահարում են գնանշում կատարած շուկայի մասնակցին, վերջինս երբեմն պատասխանում է, որ այդ պարտատոմսերը արդեն վաճառվել են: Շուկայի մասնակիցները հնարավորություն չունեն պարզել, թե արդյոք այդ պարտատոմսերն իսկապես վաճառվել են, թե ոչ, և եթե վաճառվել են, ապա ո՞րն է այդ պահին դրանց ձևավորված գինը:

 

Շուկայի բոլոր (բանկ և ոչ բանկ) մասնակիցները, որոնց հետ հաջողվել է հանդիպումներ ունենալ, նշել են առևտրային համակարգի կողմից գանձվող կամ գանձվելիք գումարը` որպես բորսայական առևտրային համակարգի միջոցով գործարքների կատարումից խուսափելու հիմնական պատճառներից մեկը: Այդ պատճառով նրանք չեն ցանկանում և չէին ցանկանա գործարքներ կատարել առևտրային համակարգում: Նրանք արդեն իսկ երկրորդային շուկայում գործառնություններ են կատարում առանց որևէ մեկին վճարումներ կատարելու:

 

Այլ կարևոր խնդիր է հուսալի վճարահաշվարկային համակարգի առկայությունը, որը շուկայի մասնակիցներին կապահովագրի ռիսկերի մեծ մասից և կնպաստի շուկայի իրացվելիությանը: Առանց նախնական դեպոնացման մոդելների նախագծման դեպքում պետք է հիշել այն հանգամանքը, որ շուկայի մասնակիցները խուսափում են ավելորդ ծախսերից և երաշխիքային հիմնադրամներ ստեղծելու դեպքում դրանք դիտարկելու են ռիսկ-հատուցում հարթության մեջ:

 

Չնայած շուկայի որոշ ոչ բանկ մասնակիցներ նշել են, որ շուկայի թափանցիկության ապահովումը կարևոր է, իրենց համար առաջնահերթ է հանդիսանում շուկայի բանկ մասնակիցների հետ նույն կարգավիճակի ձեռքբերումը (դիլեր կամ գործակալ): Դա նրանց կազատի որոշ ծախսերից: Բացի այդ, նրանց կարծիքով, առաջնային աճուրդին իրենց կողմից ներկայացվող հայտի վերաբերյալ տեղեկատվության հասու լինելը միջնորդ դիլերին կամ գործակալին ցանկալի չէ իրենց համար, քանի որ այդ դեպքում շուկայի մի մասնակիցը տեղեկատվություն է ունենում մեկ այլ մասնակցի հայտի վերաբերյալ: Այսինքն. առկա է տեղեկատվության ասիմետրիկության խնդիր:

 

Ասիմետրիկ տեղեկատվության խնդիր կա նաև շուկայի մասնագիտացված մասնակիցների և ներդրողների հարաբերություններում: Այսպես, եթե ֆիզիկական անձ ներդրողը ցանկանում է երկրորդային շուկայում վաճառել իր ունեցած ՊՊ-ները, նա տեղեկատվություն չունի շուկայում ձևավորված և գոյություն ունեցող գների վերաբերյալ, և նրա տեղեկատվության միակ աղբյուրը, ըստ էության, իր դիլերն է: Դիլերը կարող է իմանալ շուկայի այլ մասնագիտացված մասնակիցների կողմից տվյալ թողարկման պարտատոմսերի հանդեպ հետաքրքրության աստիճանի մասին CBANet համակարգում կատարվող գնանշումներին նայելով: Սակայն այլ, հատկապես փոքր ներդրողներին *27) այդ տեղեկատվությունը հասու չէ:

______________________________

*27) Համեմատաբար խոշոր գումարներով ոչ բանկ ֆինանսական կազմակերպությունները կարող են բանկերից ստանալ նման տեղեկատվությունը, քանի որ նրանք շարունակական կապի մեջ են իրենց սպասարկող բանկերի հետ և ոչ միայն պետական պարտատոմսերով գործարքների նպատակով: Բանկերը շահագրգռված լինելով այդ խոշոր հաճախորդների գումարները իրենց բանկում պահելով` նրանց հետ կկիսվեն այդ տեղեկատվությամբ: Նույնը չի կարելի ասել փոքր ներդրողների դեպքում:

 

Շուկայի զարգացմամբ շահագրգռված կառույցները պետք է ոչ թե սպասեն, որպեսզի հնարավոր ներդրողները հետաքրքրվեն պարտատոմսերի առաջնային և երկրորդային շուկաներում տիրող իրավիճակով, այլ իրենք այդ տեղեկատվությունը հասու դարձնեն հնարավոր ներդրողներին: Միայն կայուն տեղեկատվական հոսքի դեպքում, ժամանակի ընթացքում փոքր ներդրողները կսկսեն ավելի շատ հետաքրքրություն ցուցաբերել այս շուկայի նկատմամբ և վստահել շուկայի ենթակառուցվածքներին: Դրա արդյունքում կդիվերսիֆիկացվի ներդրողների բազան, կվերանան տեղեկատվության ասիմետրիկության հետ կապված խնդիրների մի մասը, հիմքեր կստեղծվեն այլ տիպի գործիքների նախագծման և կապիտալի շուկայի այլ հատվածների զարգացման համար:

 

ԲԱԺԻՆ II.
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 

ՊՊ-ների բորսայական շրջանառության կազմակերպումը նպատակ է հետապնդում.

- կատարելագործել ՊՊ-ների երկրորդային շուկայում գնագոյացման գործընթացը` հիմքում դնելով շուկայական գործիքներ.

- ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի մասին տեղեկատվությունը հասու դարձնել հասարակության ավելի լայն շերտերին, ինչպես նաև պոտենցիալ ներդրողներին տեղեկատվություն տրամադրել այդ պահին առկա ՊՊ-ների գնանշումների, ձևավորված գների և եկամտաբերության վերաբերյալ.

- ավելի ներկայացուցչական դարձնել ՊՊ-ներում ներդրողների շրջանակը` հնարավորություն տալով ոչ բանկ ֆինանսական հաստատություններին, ոչ ֆինանսական հաստատություններին և ֆիզիկական անձանց իրենց ազատ դրամական միջոցների կառավարման ժամանակ որոշումների ընդունումը հիմնել այժմեական տեղեկատվության վրա.

- նպաստել ԿԲ-ի կողմից բաց շուկայում ՊՊ-ներով գործառնությունների արդյունավետ իրականացմանը` ապահովելով դրամավարկային քաղաքականության իրականացումը.

- նպաստել ՊՊ-ների բոլոր թողարկումների իրացվելիության բարելավմանը

- զարգացնել արժեթղթերի շուկան և դրա ենթակառուցվածքները (մասնավորապես` առևտրային և հաշվարկային համակարգերը):

 

Բացի այդ, հաշվի առնելով ԿԲ-ի և ՀՀ կառավարության` հիփոթեքային շուկայի զարգացմանը նպատակաուղղված ջանքերը, կարելի է ենթադրել, որ առաջիկայում կթողարկվեն և շրջանառության մեջ կդրվեն նաև անշարժ գույքի գրավով ապահովված պարտատոմսեր: Կազմակերպված շուկայում այդ պարտատոմսերի շրջանառության կազմակերպման համար անհրաժեշտ է կատարելագործել արժեթղթերի շուկայի ենթակառուցվածքը և ստեղծել համապատասխան նախադրյալներ «բորսայական շրջանառության ավանդույթի» ձևավորման համար: Մասնավորապես, եթե հաշվի առնենք այն, որ Հայաստանում կազմակերպված շուկա կարող է լինել միայն ֆոնդային բորսան, ապա ՊՊ-ների բորսայական առևտրի զարգացումը կարող է «օրինակ ծառայել» և նպաստել այդ խնդիրների լուծմանը: Իսկ կազմակերպված շուկայում հիփոթեքային պարտատոմսերի շրջանառության կազմակերպման առավելությունների մասին խոսելը ավելորդ է, օրինակ` գնագոյացման արդյունավետ համակարգ, գնային չարաշահումների նվազեցում, թափանցիկության ապահովում, իրացվելիության ապահովում և այլն: Նշված առավելությունները այս կամ այն ձևով հանգեցնելու են հիփոթեքային պարտատոմսերի նկատմամբ ներդրողների գրավչության բարձրացմանը:

 

Ներկայացվող առաջարկությունները կնպաստեն վերը նշված նպատակների կենսագործմանը: Որոշ առաջարկություններ կարող են ներդրվել ՀՖԲ-ի կողմից ինքնուրույն: Առաջարկությունների մի խմբի ներդրման համար անհրաժեշտ է շահագրգիռ բոլոր կողմերի (ՖԷՆ-ի, ԿԲ-ի, առևտրային բանկերի և այլն) համագործակցությունը:

 

ՊՊ-ների դեպքում բոլոր ներկայացված առաջարկությունները ենթադրում են, որ շարունակվելու է պարտատոմսերի արտաբորսայական առևտուրը: ՈՒղղակի փորձ է արվելու առևտրի կազմակերպման այլընտրանքային մեխանիզմների մշակման և մարքետինգային քաղաքականության միջոցով նպաստել Հայաստանում ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի զարգացմանը: ՊՊ-ները բորսայական առևտրի առարկա կարող են դառնալ Հայաստանի Հանրապետության ամբողջ տարածքում և առանց սահմանափակումների:

 

Շուկայի առանձին հատվածներից երկրորդային շրջանառության բորսայական կազմակերպման համար հատկապես բարենպաստ զարգացումներ են սպասվում ՊՄԺՊ-ների հատվածում: Անցյալ չորս տարիների ընթացքում շուկայի այս հատվածի մեծությունը զրոյից հասել է 23 միլիարդ դրամի և, համաձայն միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի, շուկայի մնացած հատվածների համեմատ շարունակելու է աճել առաջանցիկ տեմպերով: ՊՄԺՊ-ները շուկայի զարգացման միջանկյալ գործիք է և ժամանակի ընթացքում թողարկողը հնարավոր է անցում կատարի առանց մասնակի մարումների միջնաժամկետ և երկարաժամկետ պարտատոմսեր թողարկելուն: Այդ տեսակետից կարևորվում է այդ գործիքների երկրորդային շուկայում շրջանառության կազմակերպման արդյունավետ մեխանիզմների կիրառման հարցը: Այդ մեխանիզմներից է կազմակերպված շուկայի առկայությունը, որը ոչ միայն կնպաստի արդյունավետ գնագոյացման և տեղեկատվական համակարգերի կիրառմանը, այլ նաև երկրորդային շուկայում միջնաժամկետ և երկարաժամկետ պարտատոմսերի իրացվելիության ապահովմանը: Վերջինս հատկապես կարևորվում է նման մարման ժամկետայնությամբ պարտատոմսերի դեպքում, որը ներդրողների տեսանկյունից նպաստում է այդ գործիքների գրավչության բարձրացմանը:

 

2.1. Պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրի կազմակերպման համակարգի

վերաբերյալ առաջարկություններ

 

Երկրորդային շուկայում ՊՊ-ներով առևտուրը առաջարկվում է կազմակերպել և իրականացնել հետևյալ հիմնական եղանակներով.

(ա) ՊՊ-ների և դրամական միջոցների նախնական դեպոնացմամբ առևտուր *28).

________________________

*28) Այս առևտրի եղանակը ՀՖԲ-ում ներդրվել է դեռևս 2001 թվականից և ներկայումս գործում է: Հայեցակարգում ներկայացված առաջարկությունները վերաբերվում են համակարգի կատարելագործմանը:

 

(բ) ՊՊ-ների նախնական դեպոնացմամբ առևտուր.

(գ) առանց նախնական դեպոնացմամբ չերաշխավորված առևտուր:

 

Նշված եղանակների առանձնահատկությունները բերված են աղյուսակ 9-ում.

 

Աղյուսակ 9. ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի կազմակերպման առանձնահատկությունները` ըստ բորսայական առևտրի յուրաքանչյուր եղանակի

 

._________________________________________________________________________.

|N |Առանձնահատկությունները |ՊՊ-ների և         |ՊՊ-ների     |Առանց նախնական|

|  |                       |դրամական միջոցների|նախնական    |դեպոնացմամբ   |

|  |                       |նախնական          |դեպոնացմամբ |չերաշխավորված |

|  |                       |դեպոնացմամբ       |առևտուր     |առևտուր       |

|  |                       |առևտուր           |            |              |

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|1 |ՊՊ-ների դեպոնացումը    |պահանջվելու է     |պահանջվելու |չի պահանջվելու|

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|2 |Դրամական միջոցների     |պահանջվելու է     |չի          |չի պահանջվելու|

|  |դեպոնացումը            |                  |պահանջվելու |              |

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|3 |Գործարքի կնքման ձևը    |երկկողմանի աճուրդ |երկկողմանի  |գնանշմամբ     |

|  |                       |                  |աճուրդ      |հասցեագրված   |

|  |                       |                  |            |առաջարկի      |

|  |                       |                  |            |ակցեպտավորում |

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|4 |Գործարքի կնքումից հետ  |չի պահանջվելու    |չի          |չի պահանջվելու|

|  |գրավոր պայմանագրի      |                  |պահանջվելու |              |

|  |պայմանագրի ձևակերպումը |                  |            |              |

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|5 |Գործարքների քլիրինգի   |կենտրոնացված      |բազմակողմանի|երկկողմանի    |

|  |կատարման ձևը           |զուտացում         |զուտացում   |զուտացում     |

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|6 |Վերջնահաշվարկի         |առաքում           |առաքում     |առաքում       |

|  |կատարման սկզբունքը     |վճարման դիմաց     |վճարման     |վճարման դիմաց |

|  |                       |                  |դիմաց       |              |

|__|_______________________|__________________|____________|______________|

|7 |Վերջնահաշվարկի         |T+0               |T+1         |T+1           |

|  |կատարման ժամանակը      |                  |            |              |

._________________________________________________________________________.

 

Բորսայական առևտրի իրականացման ընթացքում կարևորվում է գործարքների կնքման հետևանքով կողմերի համար առաջացող պարտավորությունների կատարման երաշխավորման աստիճանը: Այդ իսկ պատճառով աղյուսակ 10-ում համեմատական կարգով ներկայացվում է երաշխավորման մակարդակը` ըստ առևտրի յուրաքանչյուր եղանակի:

 

Աղյուսակ 10. ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի երաշխավորման համակարգը` ըստ բորսայական առևտրի յուրաքանչյուր եղանակի

 

.________________________________________________________________________.

|N |Բորսայական առևտրի  տեսակը  |Գործարքների       |Գործարքների կատարման  |

|  |                           |կատարման          |արդյունքում դրամական  |

|  |                           |արդյունքում       |միջոցների ստացումը    |

|  |                           |ՊՊ-ների ստացումը  |                      |

|__|___________________________|__________________|______________________|

|1 |ՊՊ-ների և  դրամական        |100%              |100% երաշխավորվելու է |

|  |միջոցների նախնական         |երաշխավորվելու է  |                      |

|  |դեպոնացմամբ առևտուր        |                  |                      |

|__|___________________________|__________________|______________________|

|2 |ՊՊ-ների նախնական           |100%              |երաշխավորվելու է      |

|  |դեպոնացմամբ առևտուր        |երաշխավորվելու է  |մասնակի               |

|__|___________________________|__________________|______________________|

|3 |Առանց նախնական             |չի երաշխավորվելու |չի երաշխավորվելու     |

|  |դեպոնացմամբ չերաշխավորված  |                  |                      |

|  |առևտուր                    |                  |                      |

.________________________________________________________________________.

 

ՊՊ-ների ենթակառուցվածքը

Բորսայական առևտրի կազմակերպման կարևորագույն խնդիրներից է բացահայտել ենթակառուցվածքի այն կազմակերպությունները, որոնք սպասարկելու են բորսայական առևտրի այս կամ այն ձևը:

Ինչպես հայտնի է, ցանկացած ենթակառուցվածք պետք է ապահովի

(ա) գնման և վաճառքի գնանշումները և դրանց հիման վրա գործարքների կնքումը.

(բ) կնքված գործարքների քլիրինգը.

(գ) կնքված գործարքների կատարումը (վերջնահաշվարկը):

 

Հայաստանում ներդրված իրավական համակարգի պայմաններում, մասնավորապես, «Արժեթղթերի շուկայի կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն ակնհայտ է, որ կազմակերպված շուկա է (արժեթղթերով գնման և վաճառքի գնանշումների և դրանց հիման վրա գործարքների կնքման կազմակերպման) համարվում ֆոնդային բորսան: Իսկ Հայաստանում որպես ֆոնդային բորսա գործում է միայն ՀՖԲ-ն, որն էլ կարող է հանդես գալ որպես պետական արժեթղթերի առևտրի կազմակերպիչ:

 

Ինչ վերաբերում է գործարքների քլիրինգի և վերջնահաշվարկի կատարմանը, ապա «Արժեթղթերի շուկայի կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն դրանց իրականացումը վերապահվել է ՀԿԴ-ին: Իհարկե, վերջնահաշվարկի կատարումը չի կարող իրականացվել առանց որևէ բանկի մասնակցության, որը պետք է ապահովի դրամական միջոցների և ՊՊ-ների փոխանցումների կատարումը: Այս պայմաններում, վերջնահաշվարկի շրջանակներում ՀԿԴ-ն իրականացնում է միայն հաշվարկային փաստաթղթերի պատրաստումը, իսկ դրանց հիման վրա փոխանցումները դե-ֆակտո իրականացնում է հաշվարկային բանկը: Ընդ որում, Հայաստանի համար լավագույն տարբերակը նա է, երբ այդ բանկի դերը ստանձնում է ԿԲ-ն:

 

Ներկայումս ներդրված ենթակառուցվածքի պայմաններում գործառույթների բաշխումը կատարվել է հետևյալ ձևով.

(ա) ՀՖԲ` առևտրի կազմակերպում.

(բ) ՀԿԴ` քլիրինգի և հաշվարկային փաստաթղթերի պատրաստման կազմակերպում.

(գ) ԿԲ` դրամական միջոցների և ՊՊ-ների փոխանցումների կազմակերպում:

 

Հաշվի առնելով, որ դրամական փոխանցումները բացառապես իրականացվում են բանկային համակարգի միջոցով, ապա ներդրված ենթակառուցվածքի համակարգային և տեղեկատվական ռիսկերի նվազեցման և, համապատասխանաբար, դրա նկատմամբ ներդրողների հուսալիության բարձրացման համար լավագույն տարբերակը այն է, որ այդ գործառույթների իրականացումը սահմանափակվի առնվազն 2 կառույցների շրջանակներում: Մասնավորապես, քլիրինգի և հաշվարկային փաստաթղթերի պատրաստման կազմակերպման գործառույթը կարող է վերապահվել ՀՖԲ-ին, ինչը իհարկե հնարավոր է ապահովել միայն «Արժեթղթերի շուկայի կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխությունների կատարմամբ: Աղյուսակ 11-ում ներկայացվում են ենթակառուցվածքում ներառված կազմակերպությունները և դրանց վերապահած գործառույթների կառուցվածքը` ըստ բորսայական առևտրի յուրաքանչյուր եղանակի:

 

Աղյուսակ 11. ՊՊ-ների ենթակառուցվածքում ներառված կազմակերպությունները և դրանց վերապահած գործառույթների կառուցվածքը` ըստ բորսայական առևտրի յուրաքանչյուր եղանակի

 

.________________________________________________________________.

|N |Բորսայական առևտրի     |Գնանշման և |Գործարքների|Գործարքների   |

|  |տեսակը                |գործարքների|քլիրինգի   |վերջնահաշվարկի|

|  |                      |կնքման     |կատարման   |կատարման      |

|  |                      |ապահովման  |գործառույթ |գործառույթ    |

|  |                      |գործառույթ |           |              |

|__|______________________|___________|___________|______________|

|1 |ՊՊ-ների և  դրամական   |ՀՖԲ        |ՀՖԲ        |ԿԲ *29)       |

|  |միջոցների նախնական    |           |           |              |

|  |դեպոնացմամբ առևտուր   |           |           |              |

|__|______________________|___________|___________|______________|

|2 |ՊՊ-ների նախնական      |           |           |              |

|  |դեպոնացմամբ առևտուր   |           |           |              |

|__|______________________|___________|___________|______________|

|3 |Առանց նախնական        |           |           |              |

|  |դեպոնացմամբ           |           |           |              |

|  |չերաշխավորված առևտուր |           |           |              |

.________________________________________________________________.

_____________________________

*29) Այսուհետ հայեցակարգում ՀՀ կենտրոնական բանկի փոխարեն կօգտագործվի «Հաշվարկային բանկ» հասկացությունը:

 

ՊՊ-ների առևտրին թույլատրումը

ՊՊ-ները առևտրին թույլատրվելու են յուրաքանչյուր թողարկման (տրանշի) տեղաբաշխման ավարտին հաջորդող աշխատանքային օրվա վերջում: Այսինքն, եթե D-ն համարենք տեղաբաշխման օր, ապա տեղաբաշխված ՊՊ-ներով գործարքների կնքումը հնարավոր կլինի իրականացնել արդեն (D+2)-րդ օրը (եթե վերջինս հանդիսանալու է աշխատանքային օր) կամ դրան հաջորդող առաջին աշխատանքային օրը:

 

Առևտրին ուղղակիորեն մասնակցող անձինք

ՀՖԲ-ում պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրին կարող է մասնակցել`

(ա) արժեթղթերի շուկայում բրոքերային (դիլերային) լիցենզիա ստացած ցանկացած իրավաբանական անձը` ՀՖԲ-ին անդամակցելու միջոցով.

(բ) ցանկացած առևտրային բանկ` ՀՖԲ-ի հետ պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրին մասնակցելու վերաբերյալ համապատասխան համաձայնագիր կնքելու միջոցով:

Առևտրի մասնակցությունը իրականացվելու է բրոքերային (դիլերային) ընկերությունների և բանկերի լիազորված անձանց (առևտրի մասնակիցների) միջոցով: Ընդ որում, յուրաքանչյուր լիազորված անձ պետք է ունենա արժեթղթերի շուկայում մասնագիտացված գործունեություն իրականացնելու որակավորում:

 

ՀՖԲ-ի և առևտրային բանկի միջև պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրին մասնակցելու վերաբերյալ համաձայնագրի հիմքում դրված են լինելու հետևյալ առանձնահատկությունները.

(ա) առևտրային բանկի կողմից համաձայնագրի կնքման և դրա միակողմանիորեն լուծման կամավորության սկզբունքը.

(բ) առևտրային բանկի կողմից պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրին և դրա կազմակերպման վերաբերյալ ՀՖԲ-ի կանոնների ընդունման մասնակցության ապահովումը.

(գ) առևտրային բանկի կողմից պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրի կազմակերպման վերաբերյալ ՀՖԲ-ի ներքին կանոններով սահմանված պահանջների պահպանման պարտավորության ստանձնումը:

 

Բանկերի մասնակցությունը կանոնների սահմանման գործում

Բանկերը կարող են մասնակցել ՀՖԲ-ի կառավարման միայն այն հարցերի շրջանակներում, որոնք առնչվելու են պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրի կազմակերպման հետ, մասնավորապես, պետական պարտատոմսերով բորսայական առևտրի, առևտրի ներքին վերահսկողության, ինչպես նաև առևտրի ընթացքում կիրառվող սակագներին և այլն:

 

Ընդ, որում, բորսայական առևտրի մասնակից համարվող բանկերի ներկայացուցիչներն իրավունք կունենան խորհրդատվական ձայնով մասնակցել ՀՖԲ-ի դիտորդ խորհրդի նիստերին և անդամների ընդհանուր ժողովին: Ավելին, առևտրային բանկերի ներկայացուցիչները հնարավորություն ունեն նաև ընդգրկվել (ընտրվել ՀՖԲ-ի դիտորդ խորհրդի կազմում): Մյուս կողմից, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Հայեցակարգի հիմքում ընկած է միայն և միայն բորսայական առևտրին մասնակցելու կամավորության սկզբունքը, ապա յուրաքանչյուր առևտրի մասնակից բանկն իրավունք կունենա միակողմանիորեն լուծել ՀՖԲ-ի հետ կնքված համաձայնագիրը, եթե վերը նշված ընդունված կանոններով կամ դրանց փոփոխություններով (լրացումներով) իր իրավունքները որևէ կերպ սահմանափակվելու են կամ լրացուցիչ պարտավորություններ են դրվելու նրա վրա:

 

Ընդ որում, ՀՖԲ-ի կողմից ընդունվող ցանկացած կանոն կամ դրա փոփոխություն (լրացում) Հանձնաժողովում մինչև գրանցվելը հրապարակման միջոցով հնարավորություն է ընձեռվելու շահագրգիռ անձանց (այդ թվում` առևտրի մասնակից համարվող բանկերին) Հանձնաժողովին ներկայացնել իրենց կարծիքը:

 

Առևտրին մասնակցելու ձևերը

Առևտրի մասնակիցն առևտրին կարող է մասնակցել երկու ձևերից որևէ մեկով, որը կնախընտրի այն առևտրային բանկը կամ բրոքերային (դիլերային) ընկերությունը, որի լիազորված անձն է հանդիսանում առևտրի մասնակիցը: Դրանք են.

(ա) ՀՖԲ-ի առևտրային սրահում իրեն հատկացված բրոքերային տեղից, կամ

(բ) ցանկացած այլ տեղից, այդ թվում` իր աշխատանքային տեղից (օրինակ` բանկից):

 

Առևտրին մասնակցելու սակագնային քաղաքականությունը

Հայեցակարգով նախատեսվում է բորսայական առևտրի կազմակերպման սկզբնական շրջանում ՀՖԲ-ի կողմից առևտրի մասնակիցներից որևէ վճար չգանձել (օրինակ` վեց ամսվա ընթացքում, սակայն նման ժամկետի սահմանումը կրում է պայմանական բնույթ): Նման քաղաքականության հիմքում ընկած է տնտեսական շահի արձանագրման մոտեցումը: Այսինքն` ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի ընթացքում ՀՖԲ-ի կողմից սակագների կիրառումը հնարավոր կլինի միայն և միայն այն դեպքում, եթե առևտրի մասնակիցներն իրենց համար գործնականում կբացահայտեն բոլոր այն առավելությունները, որոնցով օժտված է կազմակերպված շուկան` տվյալ դեպքում բորսայական առևտուրը: Սկզբնական փուլում, ըստ էության, հնարավորություն կունենան ճանաչել առևտրային համակարգին` առանց որևէ հատուցման ՀՖԲ-ի առևտրային համակարգում հրապարակայնորեն գնանշելով իրենց առաջարկները և դրանց հիման վրա կնքելով ՊՊ-ներով գործարքներ:

 

Այնուհետև, նախատեսվում է յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցին բորսայական առևտրին մասնակցելու իրավունքը տրամադրել վճարովի հիմունքով, որի հիմքում ընկած կլինի ֆիքսված գումար և որը վճարման ենթակա կլինի որոշակի պարբերականությամբ: Սակայն, ՊՊ-ների շուկայի Գործակալներին այդ իրավունքը ընդմիշտ վերապահվելու է անվճար (նման մոտեցումը պայմանավորված է լինելու ՊՊ-ների շուկայի Գործակալների կողմից ՀՖԲ-ում ՊՊ-ների գնանշման պարտավորությունների ստանձնմամբ):

 

Առևտրի կազմակերպման նախընտրելի օրերը

Ինչպես արդեն նշվել է, 2002 թվականին ՊՊ-ներով գործարքներ կատարվել են տարվա մոտավորապես 250 աշխատանքային օրերից 211-ի ընթացքում, կամ մոտավորապես շաբաթվա հինգ օրերից չորսի ընթացքում: Սա ոչ անընդհատ (դիսկրետ) շուկայի բնութագիր է և առևտրային համակարգը պետք է հաշվի առնի շուկայի այս առանձնահատկությունը: Մասնավորապես, կարելի է շաբաթվա ընթացքում ունենալ ՊՊ-ների ոչ թե հինգ, այլ երեք առևտրային նստաշրջան (առաջնային տեղաբաշխման աճուրդի, դրա նախորդ և հաջորդ օրերը):

Աղյուսակ 12-ում ներկայացված է բորսայական առևտրի ժամանակահատվածները` ըստ առևտրի կազմակերպման տարբեր եղանակների:

 

Աղյուսակ 12. ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի ժամանակահատվածները` ըստ առևտրի կազմակերպման տարբեր եղանակների

 

.______________________________________________________________________.

|N | Բորսայական առևտրի  տեսակը|   Բորսայական առևտրի  ժամանակահատվածը   |

|  |                          |________________________________________|

|  |                          |   Երկուշաբթի  |  Չորեքշաբթի  |  ՈՒրբաթ |

|__|__________________________|________________________________________|

|1 |ՊՊ-ների և  դրամական       |                12:30-13:30             |

|  |միջոցների նախնական        |                                        |

|  |դեպոնացմամբ առևտուր       |                                        |

|__|__________________________|________________________________________|

|2 |ՊՊ-ների նախնական          |                10:00-12:00             |

|  |դեպոնացմամբ առևտուր       |                14:00-16:00             |

|__|__________________________|                                        |

|3 |Առանց նախնական դեպոնացմամբ|                                        |

|  |չերաշխավորված առևտուր     |                                        |

.______________________________________________________________________.

 

2.1.1 ՊՊ-ների և դրամական միջոցների նախնական դեպոնացմամբ առևտուր

 

Այս եղանակով առևտրի ընթացքում գործարքները կնքվելու են նախապես դեպոնացված ՊՊ-ների և/կամ դրամական միջոցների սահմաններում: Այսինքն, առևտրի յուրաքանչյուր մասնակիցը մինչև առևտրի սկսվելը նախապես 100% դեպոնացնելու է առևտրի համար նախատեսված միջոցները (ՀՀ դրամ և/կամ ՊՊ) և որի շրջանակներում էլ նա իրավունք է ստանալու առևտրային համակարգի միջոցով կնքել գործարքներ: Նման ձևով ՊՊ-ներով կնքվող գործարքները 100% երաշխավորվելու են և պարտավորության չկատարման որևէ ռիսկ չի առաջանալու:

Առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցների դեպոնացված ՊՊ-ների քանակը և դեպոնացված դրամական միջոցների ծավալը փոփոխվելու է կախված կնքված գործարքի առարկա արժեթղթերի քանակից և դրամական միջոցների ծավալից, ինչպես նաև այն հանգամանքից, թե գործարքի կնքման ժամանակ առևտրի մասնակիցը հանդես է եկել գնորդ, թե վաճառող: Մասնավորապես`

(ա) առևտրի մասնակցի կողմից առևտրային համակարգ մուտքագրված գնման հայտի բավարարման (գործարքի կնքման) դեպքում գնված ՊՊ-ների քանակի չափով ավելացվում է գործարքի արդյունքում գնված ՊՊ-ների մնացորդը և գործարքի գումարի չափով նվազեցվում է դեպոնացված դրամական միջոցների մնացորդը.

(բ) առևտրի մասնակցի կողմից առևտրային համակարգ մուտքագրված վաճառքի հայտի բավարարման (գործարքի կնքման) դեպքում վաճառված ՊՊ-ների քանակի չափով նվազեցվում է գործարքի արդյունքում վաճառված ՊՊ-ների մնացորդը և գործարքի գումարի չափով ավելացվում է դեպոնացված դրամական միջոցների մնացորդը:

 

Առևտրի մասնակիցներն առևտրային համակարգ վաճառքի և/կամ գնման հայտեր կարող են մուտքագրել տվյալ պահին առկա` դեպոնացված ՊՊ-ների մնացորդի և/կամ դեպոնացված դրամական միջոցների մնացորդի սահմաններում:

 

Առևտրի ընթացքում ներկայացվող հայտերի տեսակները

Առևտրի ընթացքում առևտրի յուրաքանչյուր մասնակցի կողմից կարող են ներկայացվել գնման և/կամ վաճառքի հետևյալ տեսակի հայտեր.

1. Ըստ բավարարման պայմանի`

- մասնակի բավարարման հայտ` այս տեսակի հայտը թույլ է տալիս մասնակի բավարարում, այսինքն` կարող է բավարարվել նրանում նշվածից ավելի քիչ ծավալով.

- լրիվ բավարարման հայտ` հայտը պետք է կատարվի միայն լրիվ ծավալով կամ ընդհանրապես չպետք է կատարվի (մասնակի կատարում չի թույլատրվում)

2. Ըստ գնային պայմանի`

- շուկայական հայտ` հայտ, որը ենթադրում է բավարարում մատչելի լավագույն շուկայական գնով:

- լիմիտային հայտ` հայտ, որը ենթադրում է բավարարում հանձնարարված կամ հանձնարարվածից լավ գնով:

3. Ըստ ակտիվացման պայմանի`

- անմիջապես ակտիվացմամբ հայտ` հայտը համարվում է ակտիվացված անմիջապես առևտրային համակարգ ներկայացնելու պահից սկսված.

- Ստոպ հայտ` վաճառքի հայտ, որը ակտիվանում է ստոպ գնից ավելի ցածր գնով կնքված գործարքը առևտրային համակարգում գրանցվելու պահից, կամ գնման հայտ, որը ակտիվանում է ստոպ գնից ավելի բարձր գնով կնքված գործարքը առևտրային համակարգում գրանցվելու պահից: Մինչև ստոպ հայտի գործելը, այն չի երևում շուկայի մյուս մասնակիցներին:

 

Վերը նշված երեք պայմանները կարող են սահմանվել մեկը մյուսից անկախ: Այդ իսկ պատճառով առևտրի մասնակիցները ընդհանուր առմամբ կարող են ներկայացնել 8 տարբեր տեսակի հայտեր:

Առևտրի մասնակիցների կողմից գնման և/կամ վաճառքի հայտերը ներկայացվելու են էլեկտրոնային ձևով, կառուցվածքը ներկայացված է նկար 1-ում և 2-ում:

 

Նկար 1. Գնման հայտ

________________________

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

Նկար 2. Վաճառքի հայտ

________________________

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

Գնման կամ վաճառքի հայտում առևտրի մասնակցի կողմից նշվելու են դրա բավարարման հետևյալ էական պայմանները`

(ա) ՊՊ-ի բորսայական հապավումը.

(բ) մեկ արժեթղթի գինը (բացառությամբ` շուկայական հայտի).

(գ) լոտերի քանակը.

(դ) հայտի բավարարման գնային պայմանը` լիմիտային կամ շուկայական.

(ե) հայտի բավարարման քանակական պայմանը` բավարարել լրիվ կամ մասնակի.

(զ) հայտի ակտիվացման պայմանը` անմիջապես ակտիվացմամբ կամ ստոպ հայտ:

 

Առևտրի մասնակիցների կողմից ներկայացվող բոլոր հայտերը հրապարակային գնանշվելու են, սակայն առևտրային համակարգը չի բացահայտելու հայտ ներկայացնողին (տես` նկար 3):

 

Նկար 3. Հայտերի գնանշումը

________________________

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

Շուկայական և լիմիտային հայտերն իրենցից ներկայացնում են բորսայական առևտրում երկու տիպի հայտեր, որոնք տարբերվում են գնային ցուցանիշներով և կատարման հերթականությամբ:

Շուկայական հայտի մասնակի կամ լրիվ բավարարումից հետո հայտը անմիջապես հեռացվում է առևտրային համակարգից: Լիմիտային հայտի ներկայացմամբ կատարվում է գործարքի համար անհրաժեշտ ակտիվների սառեցում անկախ այն հանգամանքից, արդյոք հայտը ենթակա է անմիջապես, թե պայմանական ակտիվացման:

Լիմիտային հայտի բավարարումը և դրանով կնքված գործարքի գինը կախված են հետևյալ գործոններից`

(ա) եթե ներկայացված լիմիտային հայտը չի կարող բավարարվել մինչ այդ առևտրային համակարգում եղած հանդիպակաց հայտերով, ապա լիմիտային հայտը կարող է բավարարվել միայն այն լիմիտային գնով, որը նշված է հայտի մեջ.

(բ) եթե ներկայացված լիմիտային հայտը կարող է մասնակիորեն բավարարվել առևտրային համակարգում եղած հանդիպակաց հայտերով, ապա լիմիտային հայտը կարող է.

- առաջին հերթին, մասնակի բավարարվել առևտրային համակարգում եղած այն հայտերով, որոնց գինը լավագույն է լիմիտայինից, այն ծավալով և գնով, որը նշված է հանդիպակաց հայտում:

- երկրորդ հերթին, մասնակի բավարարվել առևտրային համակարգում եղած այն հայտերով, որոնց գինը հավասար է լիմիտայինին և այն ծավալով, որը նշված է հանդիպակաց հայտում:

Լիմիտային հայտի չբավարարված մասը տեսանելի է դառնում շուկայի մնացած մասնակիցների համար: Հետագայում այն կբավարարվի միայն հայտում նշված լիմիտային գնով:

 

Հայտերի բավարարումը և գործարքների կնքումը

Բորսայական առևտրի ժամանակ յուրաքանչյուր նոր հայտ, որը մուտքագրվում է առևտրային համակարգ, սկզբում ստուգվելու է նրա բավարարման հնարավորությունը առևտրային համակարգում եղած այլ հայտերի հետ: Ստուգման արդյունքում հնարավոր են հետևյալ դեպքերը.

- նոր հայտ, որը ենթակա է անմիջապես ակտիվացման, որը լիովին բավարարվում է առևտրային համակարգում եղած հայտերով և չի երևում հայտարարված հայտերի ցուցակում.

- նոր հայտ, որը ենթակա է անմիջապես ակտիվացման և թույլատրվում է մասնակի կատարման, որը մասնակիորեն բավարարվում է առևտրային համակարգում եղած հայտերով, որից հետո մնացած հայտերը հայտնվում են հայտարարված հայտերի ցուցակում.

- նոր հայտ, որը չի բավարարվում առևտրային համակարգում եղած հայտերով և հայտնվում է հայտարարված հայտերի ցուցակում:

 

Հայտերի բավարարումը տեղի է ունենում հանդիպակաց հայտերի երկկողմանի աճուրդի միջոցով, որի դեպքում կնքվում են գործարքներ հանդիպակաց հայտերով: Հանդիպակաց են համարվում այն հայտերը, որոնք բավարարում են հետևյալ պայմաններին.

- հայտերն ուղղված են հակադարձ գործողությունների կատարմանը

(առք-վաճառք).

- հայտերը ցուցում են պարունակում միևնույն արժեթղթի համար.

- հայտերը համընկնում են նշված արժեթղթերի քանակով (հայտերը նաև համարվում են հանդիպակաց, եթե հայտը, որը պարունակում է տվյալ գործիքի մեծ քանակություն, թույլ է տալիս մասնակի կատարում),

- հայտերը պարունակում են վաճառքի գնից բարձր կամ հավասար գնման գին.

 

Գործարքների քլիրինգը

Գործարքների քլիրինգի իրականացման նպատակով ՀՖԲ-ի համար Հաշվարկային բանկում բացվելու են երկու հաշիվներ` դրամային հաշիվ և ՊՊ-ների հաշիվ (դեպո հաշիվ): Այդ հաշիվների միջոցով առևտրի մասնակիցները կիրականացնեն առևտրի համար նախատեսված միջոցների (ՀՀ դրամ և/կամ ՊՊ-ների) 100% նախնական դեպոնացում:

Մինչև առևտուրը սկսվելը Հաշվարկային բանկը և յուրաքանչյուր առևտրի մասնակից ՀՖԲ-ին կփոխանցեն դեպոնացված միջոցների վերաբերյալ տեղեկությունները: Ընդ որում, Հաշվարկային բանկը տեղեկությունները կփոխանցի ըստ առևտրի մասնակիցների, իսկ առևտրի մասնակիցներն` ըստ հաճախորդների միջոցների և սեփական միջոցների: Իսկ առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցը չի կարող դեպոնացնել լրացուցիչ միջոցներ կամ դեպոնացված միջոցները ապադեպոնացնել:

Առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցների կողմից կնքված գործարքների արդյունքում ՀՖԲ-ն առևտրային նստաշրջանի ավարտից հետո ավտոմատ ձևով անմիջապես կիրականացնի գործարքների քլիրինգը`

(ա) ըստ փոխադարձ պարտավորությունների որոշման հատկանիշի` զուտացման եղանակով *30).

_______________________

*30) Գործիքներից բխող պահանջների և/կամ պարտավորությունների հաշվանցում է, որի արդյունքում յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցի մոտ այլ մասնակիցների (այս եղանակի դեպքում` ՀՖԲ-ի) հանդեպ կարող է առաջանալ միայն.

(ա) դրամական միջոցների մասով` մեկ զուտ դրամական պահանջ կամ զուտ դրամական պարտավորություն.

(բ) արժեթղթերի մասով` մեկ զուտ արժեթղթային պահանջ և/կամ զուտ արժեթղթային պարտավորություն` ըստ յուրաքանչյուր դասի արժեթղթերի:

 

(բ) ըստ պարտավորությունների հաշվանցման հատկանիշի` կենտրոնացված եղանակով *31).

_________________________

*31) Քլիրինգի իրականացման եղանակ, որի դեպքում ՀՖԲ-ն դառնում է առևտրի մասնակիցների կողմից կնքված գործարքների հակադարձ կողմը` կրելով առևտրի մասնակիցների բոլոր պարտականությունները և ձեռք բերելով նրանց բոլոր իրավունքները` կապված գործարքների հետ:

 

(գ) ըստ արժեթղթերի և դրամական միջոցների հաշվեգրման հատկանիշի` ամբողջական ապահովվածության եղանակով:

 

Գործարքների քլիրինգի արդյունքում ՀՖԲ-ն կորոշի յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցի զուտ դրամական դիրքը *32) և զուտ արժեթղթային դիրքը *33), որից հետո կպատրաստի համապատասխան հաշվարկային փաստաթղթերը և դրանք կփոխանցի ԿԲ-ին` գործարքների վերջնահաշվարկը կատարելու համար:

__________________________

*32) Գործարքների փոխադարձ հաշվանցումների արդյունքում առևտրի մասնակցի զուտ դրամական պահանջը կամ զուտ դրամական պարտավորությունը: *33) Գործարքների փոխադարձ հաշվանցումների արդյունքում առևտրի մասնակցի զուտ արժեթղթային պահանջը կամ զուտ արժեթղթային պարտավորությունը` ըստ արժեթղթերի յուրաքանչյուր դասի:

 

ՀՖԲ-ի կողմից գործարքների քլիրինգը, այդ թվում` հաշվարկային փաստաթղթերի պատրաստումը Հաշվարկային բանկին փոխանցումը, կիրականացվի նույն առևտրային օրվա ընթացքում` մինչև 15:30:

 

Գործարքների վերջնահաշվարկը

ՀՖԲ-ից հաշվարկային փաստաթղթերի ստացումից հետո Հաշվարկային բանկը անմիջապես ՀՖԲ-ի դրամական և արժեթղթերի հաշիվներից կատարում է համապատասխան փոխանցումները` ըստ առևտրի մասնակիցների կողմից նախապես նշված դրամային և արժեթղթերի հաշիվների: Դրամական միջոցների և արժեթղթերի փոխանցումները կատարվելու են միաժամանակ:

Հաշվարկային բանկի կողմից վերջնահաշվարկը կատարվելու է նույն առևտրային օրվա ժամը 16:00:

 

2.1.2 ՊՊ-ների նախնական դեպոնացմամբ բորսայական առևտուր

 

Այս եղանակով առևտրի ընթացքում գործարքները կնքվելու են նախապես դեպոնացված ՊՊ-ների և լիմիտավորված դրամական միջոցների սահմաններում: Այսինքն, առևտրի յուրաքանչյուր մասնակիցը մինչև առևտրի սկսվելը նախապես 100% դեպոնացնելու է առևտրի համար նախատեսված ՊՊ-ները, որի շրջանակներում էլ նա իրավունք է ստանալու առևտրային համակարգի միջոցով կնքել գործարքներ` հանդես գալով որպես վաճառող: Ինչ վերաբերում է դրամական միջոցներին, ապա առևտրի յուրաքանչյուր մասնակից ունենալու է ստորև նշված սկզբունքով հաշվարկված դրամական միջոցների լիմիտ, որի շրջանակներում էլ նա իրավունք է ստանալու առևտրային համակարգի միջոցով կնքել գործարքներ` հանդես գալով որպես գնորդ:

 

Առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցների կողմից դեպոնացված արժեթղթերի քանակը և լիմիտավորված դրամական միջոցների ծավալը փոփոխվում է` կախված կնքված գործարքի առարկա արժեթղթերի քանակից և դրամական միջոցների ծավալից, ինչպես նաև այն հանգամանքից, թե գործարքի կնքման ժամանակ առևտրի մասնակիցը հանդես է եկել գնորդ, թե վաճառող: Մասնավորապես`

(ա) առևտրի մասնակցի կողմից առևտրային համակարգ մուտքագրված գնման հայտի բավարարման (գործարքի կնքման) դեպքում գնված ՊՊ-ների քանակի չափով ավելացվում է գործարքի արդյունքում գնված ՊՊ-ների մնացորդը և գործարքի գումարի չափով նվազեցվում է լիմիտավորված դրամական միջոցների մնացորդը.

(բ) առևտրի մասնակցի կողմից առևտրային համակարգ մուտքագրված վաճառքի հայտի բավարարման (գործարքի կնքման) դեպքում վաճառված ՊՊ-ների քանակի չափով նվազեցվում է գործարքի արդյունքում վաճառված ՊՊ-ների մնացորդը և գործարքի գումարի չափով ավելացվում է լիմիտավորված դրամական միջոցների մնացորդը:

 

Առևտրի մասնակիցները առևտրային համակարգ վաճառքի և/կամ գնման հայտեր կարող են մուտքագրել տվյալ պահին առկա` դեպոնացված ՊՊ-ների մնացորդի և/կամ լիմիտավորված դրամական միջոցների մնացորդի սահմաններում:

 

Ինչպես տեսնում ենք, նախորդ եղանակի համեմատությամբ, այս ձևով առևտրի կազմակերպման առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ առևտրի մասնակիցներից չի պահանջվելու դրամական միջոցների դեպոնացում: Վերջինս ժամանակային առումով հանգեցնում է քլիրինգի և վերջնահաշվարկի կատարման ընթացակարգի փոփոխությանը:

 

Դրամական միջոցների լիմիտի հաշվարկը

Առևտրի յուրաքանչյուր մասնակցի մասով ՀՖԲ-ի կանոններով սահմանված կարգով հաշվարկվելու է դրամական միջոցների լիմիտը, որի շրջանակներում տվյալ առևտրի մասնակիցը իրավունք է ստանալու առանց նախնական դեպոնացման կնքել գործարքներ հանդես գալով որպես գնորդ:

Հաշվի առնելով, որ առևտրի մասնակիցները կարող են լինել բանկի կամ մասնագիտացված անձի ներկայացուցիչներ, դրամական միջոցների լիմիտի հաշվարկը իրականացվելու է տարբեր եղանակներով: Սակայն հաշվարկի սկզբունքը, ըստ էության, լինելու է նույնը. առևտրի յուրաքանչյուր մասնակցի դրամական միջոցների լիմիտը կախված է լինելու տվյալ բանկի կամ մասնագիտացված անձի իրացվելի կապիտալի մեծությունից:

Եթե առևտրի մասնակիցը բանկ-գործակալի կամ բանկ-դիլերի ներկայացուցիչն է, ապա դրամական միջոցների լիմիտի հաշվարկը հիմնվելու է ԿԲ-ի կողմից սահմանված կարգով որոշված բանկի ընդհանուր կապիտալի վրա և կազմելու է դրա նկատմամբ որոշակի տոկոս:

Եթե առևտրի մասնակիցը մասնագիտացված անձի ներկայացուցիչն է, ապա դրամական միջոցների լիմիտի հաշվարկը հիմնվելու ՀՖԲ-ի կանոններով սահմանված կարգով որոշված մասնագիտացված անձի զուտ (իրացվելի) կապիտալի վրա և կազմելու է դրա նկատմամբ որոշակի տոկոս:

 

Գործարքների քլիրինգը

Գործարքների քլիրինգի իրականացման նպատակով ՀՖԲ-ի համար Հաշվարկային բանկում բացվելու են երկու հաշիվներ` դրամային հաշիվ և ՊՊ-ների հաշիվ (դեպո հաշիվ): Այդ հաշիվների միջոցով առևտրի մասնակիցները կիրականացնեն առևտրի համար նախատեսված ՊՊ-ների 100% նախնական դեպոնացում:

Մինչև առևտրի սկսվելը Հաշվարկային բանկը և յուրաքանչյուր առևտրի մասնակից ՀՖԲ-ին կփոխանցեն դեպոնացված ՊՊ-ների վերաբերյալ տեղեկությունները: Ընդ որում, Հաշվարկային բանկը տեղեկությունները կփոխանցի ըստ առևտրի մասնակիցների, իսկ առևտրի մասնակիցներն` ըստ հաճախորդների միջոցների և սեփական միջոցների: Առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցը չի կարող դեպոնացնել լրացուցիչ ՊՊ-ներ կամ դեպոնացված ՊՊ-ները ապադեպոնացնել:

Առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցների կողմից կնքված գործարքների արդյունքում ՀՖԲ-ն առևտրային նստաշրջանի ավարտից հետո ավտոմատ ձևով անմիջապես կիրականացնի գործարքների քլիրինգը`

(ա) ըստ փոխադարձ պարտավորությունների որոշման հատկանիշի` զուտացման եղանակով.

(բ) ըստ պարտավորությունների հաշվանցման հատկանիշի` բազմակողմանի եղանակով.

(գ) ըստ արժեթղթերի և դրամական միջոցների հաշվեգրման հատկանիշի` մասնակի ապահովվածության եղանակով:

Գործարքների քլիրինգի արդյունքում ՀՖԲ-ն կորոշի յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցի զուտ դրամական դիրքը և զուտ արժեթղթային դիրքը, որից հետո դրամական պարտավորությունների վերաբերյալ կտեղեկացնի զուտ դրամական դիրքեր ունեցող առևտրի մասնակիցներին: Այս ամենը կիրականացվի գործարքների կնքման օրվա (T) ընթացքում` մինչև 17:00:

Յուրաքանչյուր առևտրի մասնակից, որը ունի զուտ դրամական դիրք, գործարքների կնքման օրվան հաջորդող աշխատանքային օրվա (T+1) ժամը 11:00-ին Հաշվարկային բանկում ՀՖԲ-ի դրամական հաշվին է փոխանցում համապատասխան ծավալի դրամական միջոցները և դրա մասին տեղեկացնում ՀՖԲ-ին:

Ստուգելով Հաշվարկային բանկի և առևտրի մասնակիցներից ստացված` փոխանցված դրամական միջոցների վերաբերյալ տեղեկությունների համապատասխանությունը, ՀՖԲ-ն պատրաստելու է հաշվարկային փաստաթղթերը և դրանք փոխանցելու է Հաշվարկային բանկին` գործարքների վերջնահաշվարկը կատարելու համար: Սակայն այս դեպքում հնարավոր է, որ առևտրի մասնակիցների մոտ առաջանա իրացվելիության ռիսկը *34) կամ անվճարունակության ռիսկը *35):

__________________________

*34) Առևտրի մասնակցի կողմից բորսայական առևտրի ընթացքում ծագած պարտավորությունների ժամանակին չկատարելու ռիսկն է *35) Առևտրի մասնակցի կողմից բորսայական առևտրի ընթացքում ծագած պարտավորությունների ընդհանրապես չկատարման ռիսկն է

 

Իրացվելիության կամ անվճարունակության ռիսկի նվազեցման համար կարող են կիրառվել հետևյալ մոտեցումները.

(ա) առևտրի մասնակիցների կողմից երաշխիքային հիմնադրամի ձևավորում (ձևավորման սկզբունքները բերված են հավելված 6-ում): Իրացվելիության ռիսկի ի հայտ գալու դեպքում առևտրի համապատասխան մասնակցին նպատակային կարճաժամկետ տոկոսային փոխառության տրամադրում, իսկ անվճարունակության ռիսկի դեպքում` ռիսկի փոխհատուցում և, այնուհետև, առևտրի համապատասխան մասնակցին վնասի փոխհատուցման պահանջի ներկայացում.

(բ) յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցի կողմից իրացվելիության և անվճարունակության ռիսկերի ապահովագրում, բացառությամբ Գործակալներից:

 

ՀՖԲ-ի կողմից գործարքների քլիրինգը, այդ թվում` հաշվարկային փաստաթղթերի պատրաստումը Հաշվարկային բանկին փոխանցումը, կիրականացվի մինչև T+1 օրվա ժամը 15:30:

 

Գործարքների վերջնահաշվարկը

ՀՖԲ-ից հաշվարկային փաստաթղթերի ստացումից հետո Հաշվարկային բանկը անմիջապես ՀՖԲ-ի դրամական և ՊՊ-ների հաշիվներից կատարում է համապատասխան փոխանցումները` ըստ առևտրի մասնակիցների կողմից նախապես նշված դրամային և արժեթղթերի հաշիվների: Դրամական միջոցների և արժեթղթերի փոխանցումները կատարվելու են միաժամանակ:

Հաշվարկային բանկի կողմից վերջնահաշվարկը կատարվելու է (T+1)-րդ օրվա ժամը 16:00:

 

2.1.3 Առանց նախնական դեպոնացման չերաշխավորված առևտուր

 

Այս եղանակով առևտրի ընթացքում գործարքներ կնքելու համար չի պահանջվելու համապատասխան միջոցների (ՊՊ-ների և դրամական միջոցների) նախնական դեպոնացում: Առևտուրը իրականացվելու է գնման կամ վաճառքի առաջարկների հրապարակային գնանշմամբ:

 

Ի տարբերություն առևտրի վերը նշված 2 եղանակների, այս դեպքում առևտրի մասնակիցը ոչ թե նախապես դեպոնացնելու է համապատասխան միջոցները, այլ ինքը նախապես որոշելու է, թե ում հետ է պատրաստ գործարքներ կնքել: Այսինքն, առևտրի մասնակիցը, մինչև գործարք կնքելը, արդեն իսկ իմանալու է, թե ով է լինելու գործարքի մյուս կողմը և, ըստ էության, հնարավորություն է ունենալու գնահատել առևտրի այդ մասնակցի կողմից կնքվելիք գործարքից բխող պարտավորությունների չկատարման ռիսկը: Այդ իսկ պատճառով, նման ձևով առևտրի իրականացումը չի երաշխավորվելու ՀՖԲ-ի կամ Հաշվարկային բանկի կողմից:

 

Առևտրի ընթացքում ներկայացվող հայտի տեսակը

Առևտրի ընթացքում առևտրային համակարգում հրապարակայնորեն գնանշվելու են միայն գնման կամ վաճառքի առաջարկները, որոնք առևտրի մասնակիցների կողմից մուտքագրվելու են հայտի ձևով: Գնանշման ընթացքում հայտ ներկայացնողը բացահայտվելու է: Առևտրի մասնակիցների կողմից առևտրային համակարգ մուտքագրման ենթակա են լինելու միայն ֆիքսված գնով հայտեր:

Առևտրի մասնակիցների կողմից գնման և/կամ վաճառքի առաջարկ ներառող հայտերը ներկայացվելու են էլեկտրոնային ձևով, որի կառուցվածքը բերված է նկար 4-ում:

 

Նկար 4. Գնման և վաճառքի հայտեր

________________________

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

Հայտերի բավարարման և գործարքի կնքման առանձնահատկությունը

Գործարքը կնքվելու է այն դեպքում, երբ առևտրի մասնակիցներից որևէ մեկը առևտրային համակարգ կմուտքագրի գնման կամ վաճառքի առաջարկ ներառող հայտ, իսկ մյուսը` դրա հիման վրա էլեկտրոնային ձևով կներկայացնի հայտում նշված էական պայմաններով առաջարկի ընդունման (գործարքի կնքման) իր համաձայնությունը (ակցեպտը): Գործարքը կնքվելու է հայտում նշված էական պայմաններին համապատասխան: Գործարքի կնքումից անմիջապես հետո գործարքի կնքման համար հիմք հանդիսացած հայտը գնանշման համակարգից վերանալու է:

Առևտրի մասնակիցների կողմից գնման կամ վաճառքի առաջարկի ընդունման համաձայնությունը ներկայացվելու են էլեկտրոնային ձևով, որի կառուցվածքը բերված է նկար 5-ում:

 

Նկար 5. Առաջարկի ընդունման համաձայնության էլեկտրոնային ձևը

________________________

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

Առևտրի յուրաքանչյուր մասնակից կարող է սահմանափակել իր կողմից ներկայացված հայտերը բավարարող առևտրի այլ մասնակիցների շրջանակը` մինչև բորսայական առևտրի սկսվելը տրամադրելով իր հայտերի բավարարման անհատական իրավունքը (թույլատվությունը) մի քանի առևտրի մասնակիցներին: Առևտրի մասնակիցների կողմից տրամադրվող իրավունքը միակողմանի է, օրինակ, X ընկերությունը Y ընկերությանը իրավունք է տվել բավարարել իր հայտերը (գործարքներ կնքել իր հետ), իսկ Y ընկերությունը X ընկերությանը` ոչ:

 

Առևտրային համակարգի գնանշման հատվածը մատչելի է առևտրի յուրաքանչյուր մասնակցի համար, որը իրավունք ունի ուղղակիորեն մասնակցել բորսայական առևտրին: Սակայն առևտրի յուրաքանչյուր մասնակցի մասով, բացի գնանշվող հայտի էական պայմանների բացահայտումից, բացահայտվում է նաև ներկայացված հայտի բավարարման իրավունքը, եթե այդ իրավունքը նա ստացել է հայտը ներկայացնողից:

 

Գործարքի կնքման հնարավորությունը ստուգվելու է առևտրային համակարգում առկա հայտի ակցեպտավորումը ներկայացնելուց հետո: Այստեղ ստուգվելու է հայտը բավարարող կողմի հայտի բավարարման իրավունքի առկայությունը: Վերջինիս բացակայության դեպքում գործարքը չի կնքվելու և հայտի ակցեպտավորումը մերժվելու է:

 

Գործարքների քլիրինգը

ՀՖԲ-ն առևտրային նստաշրջանի ավարտից հետո ավտոմատ ձևով անմիջապես կիրականացնի գործարքների քլիրինգը`

(ա) ըստ փոխադարձ պարտավորությունների որոշման հատկանիշի` զուտացման եղանակով.

(բ) ըստ պարտավորությունների հաշվանցման հատկանիշի` երկկողմանի եղանակով *36).

_____________________

* 36) Քլիրինգի իրականացման եղանակ, որի դեպքում առևտրային օրվա ընթացքում ՀՖԲ-ում կնքված գործարքների փոխադարձ զուտ պարտավորությունները որոշվում են ըստ նույն առևտրի մասնակիցների միջև միևնույն դասի արժեթղթերով կնքված գործարքների:

 

(գ) ըստ արժեթղթերի և դրամական միջոցների հաշվեգրման հատկանիշի` առանց ապահովվածության եղանակով:

 

Գործարքների քլիրինգի արդյունքում ՀՖԲ-ն կորոշի յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցի զուտ դրամական դիրքը և զուտ արժեթղթային դիրքը առևտրի յուրաքանչյուր այլ մասնակցի նկատմամբ, որից հետո դրամական և արժեթղթային պարտավորությունների վերաբերյալ կտեղեկացնի համապատասխան առևտրի մասնակիցներին: Այս ամենը կիրականացվի գործարքների կնքման օրվա (T) ընթացքում` մինչև 17:00:

Առևտրի յուրաքանչյուր մասնակից, որը տեղեկացվում է դրամական և/կամ արժեթղթային պարտավորության մասին, գործարքների կնքման օրվան հաջորդող աշխատանքային օրվա (T+1) ժամը 11:00-ին Հաշվարկային բանկում ՀՖԲ-ի դրամական հաշվին է փոխանցում համապատասխան ծավալի դրամական միջոցները և/կամ ՊՊ-ները` դրա մասին տեղեկացնելով ՀՖԲ-ին:

Ստուգելով Հաշվարկային բանկի և առևտրի մասնակիցներից ստացված` փոխանցված դրամական միջոցների և ՊՊ-ների վերաբերյալ տեղեկությունների համապատասխանությունը, ՀՖԲ-ն պատրաստելու է հաշվարկային փաստաթղթերը և դրանք փոխանցելու է Հաշվարկային բանկին` գործարքների վերջնահաշվարկը կատարելու համար:

Երկու առևտրի մասնակիցների միջև կնքված գործարքների արդյունքում դրանցից որևէ մեկի կողմից ժամանակին պարտավորության չկատարումը հանգեցնելու է.

(ա) այդ առևտրի մասնակիցների միջև կնքված համապատասխան գործարքների չեղյալ ճանաչմանը (նման մոտեցումը պայմանավորված է նրանով, որ առևտրի ընթացքում առևտրի մասնակիցներն են ընտրելու գործարքների հակադարձ կողմերին).

(բ) պարտավորությունները չկատարած առևտրի մասնակցի նկատմամբ ՀՖԲ-ի կարգապահական հանձնաժողովի կողմից ՀՖԲ-ի կանոններով սահմանված պատասխանատվության միջոցների կիրառմանը:

ՀՖԲ-ի կողմից գործարքների քլիրինգը, այդ թվում` հաշվարկային փաստաթղթերի պատրաստումը Հաշվարկային բանկին փոխանցումը, կիրականացվի մինչև (T+1)-րդ օրվա ժամը 15:30:

 

Գործարքների վերջնահաշվարկը

ՀՖԲ-ից հաշվարկային փաստաթղթերի ստացումից հետո Հաշվարկային բանկը անմիջապես ՀՖԲ-ի դրամական և ՊՊ-ների հաշիվներից կատարում է համապատասխան փոխանցումները` ըստ առևտրի մասնակիցների կողմից նախապես նշված դրամային և արժեթղթերի հաշիվների: Դրամական միջոցների և արժեթղթերի փոխանցումները կատարվելու են միաժամանակ:

Հաշվարկային բանկի կողմից վերջնահաշվարկը կատարվելու է (T+1)-րդ օրվա ժամը 16:00:

 

2.2. Պետական պարտատոմսերով ռեպո համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ

 

Առաջարկում ենք ՀՖԲ-ի առևտրային համակարգի միջոցով կազմակերպել նաև ռեպո գործառնությունների կատարումը` ապահովելով առաջարկների գնանշումը և գործարքների կնքումն ու կատարումը: Դա կնպաստի շուկայում ապահովել ՊՊ-ներով ռեպո գործառնությունների կատարման թափանցիկության բարձրացմանը, առկա առաջարկի և պահանջարկի կենտրոնացմանն ու բացահայտմանը: Վերջինս էլ կնպաստի ռեպո շուկայում բորսայական մեխանիզմների կիրառմամբ շուկայական ռեպո տոկոսադրույքի ձևավորմանը:

 

Ռեպո գործառնությունն իրենից ներկայացնելու է առևտրի մասնակիցների կողմից առևտրային համակարգի միջոցով միմյանց հետ ՊՊ-ներով առուվաճառքի փոխկապված գործարքների կատարում, որոնք կոչվելու են ուղիղ և հակադարձ գործարքներ:

 

ՈՒղիղ ռեպո գործարքը կնքվելու է T-րդ օրը: ՈՒղիղ գործարքի կնքմամբ.

- գործարքի կողմ հանդիսացած առևտրի մասնակիցները ՊՊ-ների գնման (վաճառքի) իրավունքներ են ստանում և պարտավորություններ են ստանձնում` T-րդ օրը վերջնահաշվարկի կատարման պայմանով.

- գործարքի կողմ հանդիսացած նույն առևտրի մասնակիցները միևնույն ժամանակ պարտավորություն են ստանձնում (T+n)-րդ (n = 0,1,2...,99) օրում նույն ՊՊ-ներով և նախապես համաձայնեցված էական պայմաններով (օրինակ` գործարքի գինը և ժամկետը) կնքել առուվաճառքի գործարք, որի դեպքում փոխված կլինի այդ առևտրի մասնակիցների կարգավիճակը (գնորդը դառնում է վաճառող, իսկ վաճառողը` գնորդ): Այսինքն, առևտրի մասնակիցները ստանձնում են հակադարձ գործողություններ կատարելու պարտավորություն:

 

Հակադարձ գործարքը կնքվում է ուղիղ գործարքով նախատեսված ժամկետում` T+n օրում: Հակադարձ գործարքի կնքմամբ դե-ֆակտո իրականացվում է ուղիղ գործարքին հակադարձ գործողություն:

 

ՈՒղիղ և հակադարձ գործարքների առարկա են հանդիսանալու միևնույն քանակի որոշակի թողարկման (տրանշի) ՊՊ-ներ: Կախված գործառնության տեսակից` ուղիղ և հակադարձ ռեպո գործարքների ընդհանուր գումարները տարբեր են լինելու. ուղիղ գործարքի ընդհանուր գումարը կարող է լինել ավելի մեծ կամ փոքր հակադարձ գործարքի ընդհանուր գումարից:

 

ՈՒղիղ գործարքի կնքման պահից (T) մինչև հակադարձ գործարքի կնքման օրը (T+n) ներառյալ, կողմերը փոխադարձ համաձայնությամբ կարող են փոփոխություններ մտցնել հակադարձ գործարքի պայմանների մեջ, որոնք պայմանավորված են ուղիղ գործարքով:

 

2.2.1 Ռեպո գործառնությունների տեսակները

 

Ռեպո համակարգը թույլ է տալու իրականացնել 4 տիպի գործառնություններ, որոնք թվարկված են աղյուսակ 13-ում:

 

Աղյուսակ 13. ՊՊ-ներով ռեպո գործառնությունների տեսակները

 

.________________________________________________________________________.

|N |Ռեպո գործառնության     |ՈՒղիղ գործարքի       |Հակադարձ գործարքի      |

|  |նշանակությունը         |նպատակը              |նպատակը                |

|__|_______________________|_____________________|_______________________|

|1.|ՊՊ-ների գրավադրմամբ    |ՊՊ-ների վաճառք`      |Վաճառքի գնից բարձր գնով|

|  |դրամական միջոցներով    |վաճառքի գնից բարձր   |ՊՊ-ների հետադարձ գնումը|

|  |փոխառության ստացումը   |գնով հետադարձ գնման  |                       |

|  |(ԴՄ փոխառություն)      |պարտավորությամբ      |                       |

|__|_______________________|_____________________|_______________________|

|2.|Դրամական միջոցների     |ՊՊ-ների գնումը`      |Գնման գնից ցածր գնով   |

|  |գրավադրմամբ ՊՊ-ներով   |գնման գնից ցածր գնով |ՊՊ-ների հետադարձ       |

|  |փոխառության ստացումը   |հետադարձ վաճառքի     |վաճառքը                |

|  |(ՊՊ փոխառություն)      |պարտավորությամբ      |                       |

|__|_______________________|_____________________|_______________________|

|3.|ՊՊ-ների գրավադրմամբ    |ՊՊ-ների գնումը`      |Գնման գնից բարձր գնով  |

|  |դրամական միջոցներով    |գնման գնից բարձր     |ՊՊ-ների հետադարձ       |

|  |փոխառության տրամադրումը|գնով հետադարձ        |վաճառքը                |

|  |(ԴՄ փոխատվություն)     |վաճառքի              |                       |

|  |                       |պարտավորությամբ      |                       |

|__|_______________________|_____________________|_______________________|

|4.|Դրամական միջոցների     |ՊՊ-ների վաճառքը`     |Վաճառքի գնից ցածր գնով |

|  |գրավադրմամբ ՊՊ-ներով   |վաճառքի գնից ցածր    |ՊՊ-ների հետադարձ       |

|  |փոխառության տրամադրումը|գնով հետադարձ գնման  |գնումը                 |

|  |(ՊՊ փոխատվություն)     |պարտավորությամբ      |                       |

.________________________________________________________________________.

 

Գործառնությունները տարբերվում են նրանով, թե ինչ ակտիվներ են ունեցել կողմերը գործառնությունների սկզբում, ինչպես նաև ուղիղի և հակադարձ գործարքների ընդհանուր գումարների հարաբերակցությամբ` այսինքն նրանով, թե ով է շահույթ ստացել գործառնության կատարման արդյունքում:

 

Կախված ուղիղ և հակադարձ գործարքների ընդհանուր գումարների հարաբերակցությունից` գործառնությունները ըստ տարբեր կողմերի կարող են լինել փոխառություն կամ փոխատվություն:

 

2.2.2 Ռեպո գործառնությունների կատարումը

 

ՊՊ-ների ռեպո համակարգը առևտրի մասնակիցներին թույլ է տալու իրականացնել հետևյալ գործողությունները.

- կնքել ուղիղ գործարք` միաժամանակ համաձայնեցնելով հակադարձ գործարքի պայմանները,

- մինչև հակադարձ գործարքի կնքելու պահը փոփոխություններ մտցնել դրա պայմանների մեջ (փոփոխել հակադարձ գործարքի կատարման ժամկետը և/կամ գինը).

- կնքել հակադարձ գործարք:

 

Առևտրի մասնակիցների կողմից կատարվող վերը նշված գործողությունները հիմնվելու են նախնական դեպոնացման սկզբունքի վրա: Այսինքն, ուղիղ և հակադարձ գործարքը կնքվելու է այն միջոցների սահմաններում, որոնք նախապես դեպոնացվել են ՀՖԲ-ի դրամական և արժեթղթերի հաշիվներում:

 

ՈՒղիղ գործարքի կնքելու դեպքում առևտրի մասնակիցները քննարկելու են էական հետևյալ պայմանները.

- ՊՊ-ների քանակը (Q).

- ուղիղ գործարքի ընդհանուր գումարը (S1).

- հակադարձ գործարքի ընդհանուր գումարը (S2).

- աշխատանքային օրերի n թիվը, որից հետո կատարվելու է հակադարձ գործարքը:

 

2.2.3 Ռեպո գործառնությունների իրականացման ընթացակարգը

 

Ռեպո գործառնությունների իրականացման ընթացակարգում կարելի է առանձնացնել 5 փուլ (5-րդ փուլը համարվում է լրացուցիչ), դրանք են.

- նախնական փուլ, որը նախորդում է ուղիղ գործարքի կնքման փուլին (գնանշման ձևավորում և ռեպո գործառնությունների պարամետրերի համաձայնեցում).

- ուղիղ գործարքի կնքման և կատարման փուլ` T-րդ օրում ուղիղ գործարքի կնքում և վերջնահաշվարկի կատարում.

- սպասման փուլ` T-րդ և (T+n)-րդ օրերի միջև ընկած ժամանակահատվածն է, երբ կողմերը կարող են փոփոխել կնքվելիք հակադարձ գործարքի էական պայմանները.

- հակադարձ գործարքի կնքման և կատարման փուլ` (T+n)-րդ օրում հակադարձ գործարքի կնքում և վերջնահաշվարկի կատարում.

- լրացուցիչ փուլ` ժամկետանց հակադարձ գործարքի (T+n)-րդ և (T+n+5)-րդ օրերի միջև ընկած ժամանակահատվածն է:

 

Նախնական փուլ: Այս փուլի տևողությունը անորոշ է: Այն ավարտվում է ռեպո գործառնությունների վերաբերյալ կողմերի համաձայնության ձեռքբերմամբ, որին կարելի է հասնել առևտրի մասնակիցների բանակցությունների միջոցով գնանշումների տեղադրմամբ` հասցեական հայտերի մուտքագրման միջոցով:

 

Առևտրի մասնակցի կողմից որոշակի պայմաններով ՊՊ-ներով ռեպո գործառնության իրականացման մտադրությունը կատարվելու է գնանշման (հասցեական հայտի մուտքագրման) միջոցով (ռեպո գնանշում): Դրա պայմանների մեջ են մտնում`

- ՊՊ-ների տարբերակիչ ծածկագիրը և քանակը` ՊՊ-ներով փոխառության կամ փոխատվության ռեպո գործառնությունների համար.

- ուղիղ գործարքի գումարը` ԴՄ-ներով փոխառության կամ փոխատվության ռեպո գործառնությունների համար.

- հակադարձ և ուղիղ գործարքների գների տարբերությունը` արտահայտված տարեկան տոկոսներով ուղիղ գործարքի գնի համեմատ.

- n աշխատանքային օրերի թիվը, որից հետո կնքվելու է հակադարձ գործարքը:

 

Գնանշումը առևտրային համակարգում երևալու է որպես հայտ, սակայն վերջինից տարբերվելու է նրանով, որ չի հանդիսանալու պարտավորություն, այլ միայն հրապարակային բացահայտելու է դրանում նշված պայմաններով ուղիղ գործարք կնքելու մտադրության մասին: Ռեպո գնանշման տեղադրման (հայտի մուտքագրման) դեպքում դեպոնացված համապատասխան միջոցները ոչ նվազեցվելու, ոչ էլ սառեցվելու են: Ռեպո գնանշումը տեսանելի է դառնալու բոլոր առևտրի մասնակիցների համար: Առևտրային նստաշրջանի ավարտին ռեպո գնանշումները չեն հեռացվելու առևտրային համակարգից:

 

ՈՒղիղ գործարքի կնքման և կատարման փուլ: ՈՒղիղ գործարքի կնքումը կատարվելու է T-րդ օրը, մասնակիցներից մեկի կողմից ուղարկված ուղիղ գործարք կնքելու առաջարկը մյուսի կողմից ակցեպտավորելու միջոցով:

 

ՈՒղիղ գործարքի կնքման քայլերն են.

(ա) առաջին քայլ` ուղիղ գործարքի կնքման նախաձեռնողը, որի դերում կարող է հանդես գալ և` փոխառուն, և` փոխատուն, ուղիղ գործարքի կնքման վերաբերյալ առաջարկը ուղարկում է հակառակ կողմին` նշելով հակադարձ գործարքի էական պայմանները: Առևտրային համակարգը ստուգելու է նախաձեռնողի մոտ ակտիվների առկայությունը և արգելադրում դրանք.

(բ) երկրորդ քայլ` գործարքի հակառակ կողմը ստանում է ուղիղ գործարքի կնքելու առաջարկը և 10 րոպեի ընթացքում.

- եթե հաստատում է այն (ակցեպտ է ուղարկում), ապա առևտրային համակարգը ստուգում է ակցեպտավորողի մոտ եղած ակտիվների առկայությունը և արգելադրում դրանք` ապահովելով ուղիղ գործարքի կնքումը և հակադարձ գործարքի մասին հաշվետվության ձևավորումը.

- եթե չի հաստատում այն (ակցեպտ չի ուղարկում), ապա նախաձեռնողը կարող է ետ կանչել իր կողմից ուղարկված ուղիղ գործարքի կնքելու առաջարկը: Ետ կանչելու դեպքում առևտրային համակարգը հեռացնում է առաջարկը և արգելադրումից հանում է նախաձեռնողի ակտիվները:

(գ) երրորդ քայլ` առևտրային նստաշրջանի վերջում ուղիղ գործարքի կնքելու բոլոր չհաստատված (չակցեպտավորված) առաջարկները ավտոմատ կերպով հեռացվելու են առևտրային համակարգից:

 

Առևտրի մասնակիցների կողմից ուղիղ գործարք կնքելու առաջարկը և ակցեպտը ներկայացվելու են էլեկտրոնային ձևով, որի կառուցվածքը բերված է նկար 6-ում

 

Նկար 6. ՈՒղիղ գործարքի կնքելու առաջարկի և ակցեպտի ձևը

________________________

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

Սպասման փուլ: T-րդ օրվանից (ուղիղ գործարքի կնքելու պահից) մինչև (T+n)-րդ օրը (հակադարձ գործարք կնքելու պահը) ընկած ժամանակահատվածում անհրաժեշտության դեպքում կարող են բազմիցս փոփոխվել հակադարձ գործարքի կնքման պայմանները (հակադարձ գործարքի ընդհանուր գումարը և աշխատանքային օրերի n թիվը, որից հետո կնքվելու է հակադարձ գործարքը):

 

Գործարքի պայմաններում փոփոխություններ մտցնելու հարցում որպես նախաձեռնող կարող է հանդես գալ միայն փոխատուն: Նրա կողմից կատարված փոփոխությունները կարող են հաստատվել կամ մերժվել փոխառուի կողմից: Վերջինս պետք է դա անի մինչև հակադարձ գործարքի կնքման գործընթացի սկսվելը:

 

Հակադարձ գործարքի պայմանների փոփոխություններն ուժի մեջ են մտնում միայն դրանք փոխառուի կողմից հաստատվելուց հետո: Մինչև փոխառուի կողմից դրանց հաստատումը, հակադարձ գործարքի գործող պայմաններ են համարվում նրանք, որոնք վերջին անգամ համաձայնեցվել են կողմերի միջև:

 

Հակադարձ գործարքի կնքման և կատարման փուլ: (T+n)-րդ օրը հակադարձ գործարք կնքելու և կատարելու համար անհրաժեշտ է, որ կողմերը դեպոնացրած լինեն անհրաժեշտ միջոցները: Այդ պատճառով հակադարձ գործարքի կնքման օրը մասնակիցները պետք է պայմանավորվեն հակադարձ գործարքի կատարման պահի վերաբերյալ:

 

Որպես հակադարձ գործարքի կնքման նախաձեռնող հանդես է գալիս փոխառուն, որը առաջինն է ներկայացնում հակադարձ գործարքի մասին հաշվետվությունը և ուղարկում այն փոխատուին:

 

Հակադարձ գործարքի կնքման քայլերն են.

(ա) առաջին քայլ` հակադարձ գործարքի կնքման նախաձեռնող հանդես եկող փոխառուն ուղարկում է փոխատուին հակադարձ գործարք կնքելու վերաբերյալ առաջարկ: Առևտրային համակարգը ստուգելու է նախաձեռնողի ակտիվների առկայությունը և արգելադրելու է դրանք.

(բ) երկրորդ քայլ` հակադարձ գործարքի մյուս կողմը (փոխառուն) ստանում է հակադարձ գործարքի կնքման առաջարկը և 10 րոպեի ընթացքում.

- եթե հաստատում այն (ակցեպտ է ուղարկում), ապա առևտրային համակարգը ստուգում է ակցեպտավորողի մոտ եղած ակտիվների առկայությունը և արգելադրում դրանք` ապահովելով հակադարձ գործարքի կնքումը և հակադարձ գործարքի մասին հաշվետվության ձևավորումը.

- եթե չի հաստատում այն (ակցեպտ չի ուղարկում), ապա նախաձեռնողը կարող է ետ կանչել իր կողմից ուղարկված հակադարձ գործարքի կնքելու առաջարկը: Ետ կանչելու դեպքում առևտրային համակարգը հեռացնում է առաջարկը և արգելադրումից հանում է նախաձեռնողի ակտիվները:

(գ) երրորդ քայլ` (T+n)-րդ օրը առևտրային նստաշրջանի վերջում չհաստատված հակադարձ գործարքը դառնում է ժամկետանց:

 

Լրացուցիչ փուլ: Եթե ուղիղ գործարքի կողմերը ժամանակին չեն կատարում իրենց պարտավորությունները կապված հակադարձ գործարքի կնքման հետ, ապա (T+n)-րդ օրվա առևտրային նստաշրջանի ավարտից հետո հակադարձ գործարքը դառնում է ժամկետանց: Այդ դեպքում.

- ժամկետանց հակադարձ գործարքը կարող է դեռևս կնքվել լրացուցիչ 5 աշխատանքային օրվա ընթացքում` մինչև T+n+5 օրվա առևտրային նստաշրջանի ավարտը.

- կողմերը կարող են կնքել հակադարձ գործարք նախապես համաձայնեցված պայմաններով, բայց չեն կարող փոփոխել այդ պայմանները:

 

Ժամկետանց հակադարձ գործարքը կնքվելու և կատարվելու է այնպես, ինչպես սովորական հակադարձ գործարքը, բացառությամբ հետևյալ առանձնահատկությունների.

- կողմերը չեն կարող փոխել գործարքի պայմանները,

- (T+n+5)-րդ օրվա առևտրային նստաշրջանի վերջում չկնքված հակադարձ գործարքը (այդ թվում` հակադարձ գործարքի կնքելու առաջարկը) հեռացվելու է առևտրային համակարգից:

 

2.3. Պետական պարտատոմսերի շուկայում դիլերային և պահառության համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ

 

ՊՊ-ների շուկայում ասիմետրիկ տեղեկատվության հետ կապված խնդիրների մի մասի հաղթահարմանը նաև կարող է օժանդակել նաև ՊՊ-ների շուկայում մի այնպիսի կառույցի պահառուական գործունեության իրավունք տալը, որը չի հանդիսանում ՊՊ-ների գործակալ կամ դիլեր, չի մասնակցում ՊՊ-ների առաջնային տեղաբաշխմանը և չի կատարում գործառնություններ երկրորդային շուկայում: Նման կառույցը միայն պահառուական ծառայություններ կմատուցի շուկայի այն կազմակերպություններին (հիմնականում մասնագիտացված անձանց), որոնք ներկայումս չեն հանդիսանում գործակալ կամ դիլեր և օգտվում են բանկերի պահառուական ծառայություններից: Այլապես շուկայի արհեստավարժ բանկ մասնակիցները, որոնք գործառնություններ են կատարում ՊՊ-ների առաջնային և երկրորդային շուկաներում, մատուցելով միաժամանակ պահառուական ծառայություններ մասնագիտացված անձանց, տեղեկացված են լինում շուկայի վերը նշված մասնակիցների հայտերի, ՊՊ-ների պորտֆելի և ՊՊ-ների շուկային առնչվող այլ տեղեկատվությանը: Վերջինս բխում է նրանից, որ շուկայի մասնագիտացված կառույցները ներկայումս գործող կարգերի համաձայն չեն կարողանում ձեռք բերել գործակալի կամ դիլերի կարգավիճակ և իրականացնել ենթապահառուական գործառնություններ: Նման կառույցի դեր կարող է ստանձնել և պահառուական ծառայություններ մատուցել մասնավորապես Հայաստանի կենտրոնական դեպոզիտարիան, որը մասնագիտացված է նման ծառայությունների մատուցման գործում, ՊՊ-ների շուկայի մասնակից չի հանդիսանում և չի իրականացնում ՊՊ-ների առուվաճառքի գործառնություններ:

 

Վերոհիշյալ առաջարկի ընդունման դեպքում հնարավորություն կընձեռվի մեղմացնել ՊՊ-ների շուկայում որպես Դիլեր հանդես գալու համար ոչ բանկ ֆինանսական հաստատություններին ներկայացվող պահանջները, մասնավորապես խոսքը գնում է ենթապահառության գործառույթների իրականացմանը: Այս փոփոխության կատարմամբ հնարավորություն կընձեռվի ընդլայնել ՊՊ-ների աճուրդի մասնակիցների և ներդրողների շրջանակը:

 

2.4. Պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկայի տեղեկատվական համակարգի վերաբերյալ առաջարկություններ

 

Շուկայի զարգացման ներկա փուլի առաջին քայլ կարող է հանդիսանալ այնպիսի համակարգի ստեղծումը, որը ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հասու կդարձնի ոչ միայն շուկայի մասնագիտացված մասնակիցներին և ներդրողներին, այլ նաև հասարակության ավելի լայն շերտերին: Հասարակության մեծ մասը տեղյակ չէ ոչ միայն պարտատոմսերի շուկայում տիրող իրավիճակի, այլ այդ շուկայի գոյության մասին: Գանձապետական Պահառու համակարգի ներդրման փորձը վկայում է, որ շուկայի մասին այժմեական տեղեկատվության տարածումը օգնում է շուկայի մասին հասարակության տեղեկացվածության աստիճանի բարձրացմանը, ինչի արդյունքում ավելանում են ներդրողների քանակը և ներդրումների ծավալները: Սա կնպաստի երկրորդային շուկայի աշխուժացմանը:

 

Շուկայի մասնակիցներին և, ընդհանրապես, հասարակության լայն շերտերին պետք է տրամադրվի ոչ թե ամփոփված և վերլուծված, այլ նախնական տեղեկատվություն: Վերջինս պետք է տրամադրվի ինքնուրույն վերլուծություններ կատարելու, հետևությունների հանգելու և գործողությունների ծրագիր մշակելու համար:

 

Ընդ որում պետք է նշել, որ ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի առումով ՖԷՆ-ի` որպես թողարկողի և պարտապանի հետաքրքրությունը առաջին հերթին կապված է հենց ՊՊ-ներով կատարվող գործառնությունների թափանցիկության հետ:

 

Այսպես, բորսայական առևտուրը կազմակերպելու դեպքում`

(ա) ՀՖԲ-ն անվճար հիմունքով յուրաքանչյուր բանկին հնարավորություն կընձեռի առևտրային համակարգի միջոցով մասնակից դառնալ բորսայական առևտրին մասնակիցներին` իրական ժամանակի ռեժիմում (on-line) ապահովելով գնանշումների և կատարված գործարքների վերաբերյալ այժմեական տեղեկատվությամբ.

(բ) բորսայական առևտրի վերաբերյալ նախնական տեղեկատվությունը հասարակության լայն շերտերին հասանելի կլինի ՀՖԲ-ի ինտերնետային էջի միջոցով` 15 րոպե ուշացումով: Սակայն այն ներդրողները, որոնք ցանկանում են իրական ժամանակի ռեժիմում (on-line) ստանալ այդ տեղեկատվությունը, կարող են վճարովի հիմունքով միանալ ՀՖԲ-ի առևտրային համակարգին` դիտորդի կարգավիճակով:

 

Բացի այդ, գնանշումների և կատարված գործարքների վերաբերյալ ամենօրյա տեղեկատվությունը հրապարակվելու է նաև տեղեկատվական տարբեր միջոցներով, մասնավորապես, ներկայումս բորսայական առևտրի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հրապարակվում է.

(ա) «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթում.

(բ) «ԱՌԿԱ» տեղեկատվական գործակալության ինտերնետային էջում (www.arka.am).

(գ) «Արմինֆո» տեղեկատվական գործակալության ինտերնետային էջում (www.arminfo.am).

(դ) «Նոյյան Տապան» լրատվական վերլուծական կենտրոնի ինտերնետային էջում (www.noyan-tapan.am):

 

Նախատեսվում է կազմակերպել ՊՊ-ներով բորսայական առևտրի մասնակիցների կողմից կատարվող արտաբորսայական շուկայում կատարված գործարքների վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրումը ՀՖԲ-ին և վերջինս կողմից դրանց տրամադրումը հանրությանը, որպեսզի նրանք դա օգտագործեն իրենց ամենօրյա ներդրումային և ֆինանսական որոշումների կայացման ժամանակ:

 

Հավելված 1

 

Առավել հաճախ գործառնությունների առարկա դարձած ՊԿՊ-ների օրինակներ

 

Կրկնվող գործառնությունների փաստը առկա է նաև մի քանի այլ թողարկման պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում շրջանառության դեպքում: Օրինակ` 2002 թ.-ի նոյեմբերի 7-ին թողարկված և 2003 թ.-ի օգոստոսի 7-ին մարված GT3907H03 թողարկման պարտատոմսերի դեպքում կրկնվում են ապրիլի 14-ի և 16-ի և մայիսի 16-ի և 27-ի գործարքների և ծավալները և եկամտաբերությունը (համապատասխանաբար 58.5 միլիոն դրամ,14.4%, և 124.0 միլիոն դրամ, 10.0%): Մի քանի այլ գործարքների դեպքում կրկնվում են միայն գործարքների ծավալները, իսկ տոկոսադրույքները ենթարկվում են փոփոխության:

 

Պատկեր 17. GT3907H03 թողարկման ՊԿՊ-ով կատարված գործառնությունների ծավալներն ու եկամտաբերությունները

___________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

GT3907H03 թողարկման պարտատոմսերը 2003 թ.-ին մինչև մարման օրը 145 աշխատանքային օրերի ընթացքում հանդիսացել են 17 գործառնությունների առարկա: Այսինքն, հիշյալ թողարկման պարտատոմսերը գործառնությունների առարկա են դարձել միջին հաշվով 8.5 օրը մեկ անգամ:

 

GT4803B04 թողարկման ՊԿՊ-ների դեպքում 2003 թ.-ին կատարված 17 գործարքներից 11-ի դեպքում գործարքի ծավալը կազմել է 133.0 միլիոն դրամ, դրանցից երկուսի դեպքում տոկոսադրույքը նույնն է: Հիշյալ 17 գործարքները կատարվել են 209 աշխատանքային օրերի ընթացքում, ինչը նշանակում է, որ գործարքները կատարվել են միջին հաշվով 12.3 օրը մեկ անգամ: Մանրամասն ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ երեք դեպքում կրկնվող գործարքների միջև տարբերությունը կազմել է յոթ օր (հուլիսի 8-15, օգոստոսի 8-15, հոկտեմբերի 6-13), մեկ դեպքում վեց օր (մայիսի 2-8) և երկու դեպքում տասը օր (մայիսի 30-ից հունիսի 8-ը և սեպտեմբերի19-ից սեպտեմբերի 29-ը):

 

Պատկեր 18. GT4803B04 թողարկման ՊԿՊ-ով կատարված գործառնությունների ծավալներն ու եկամտաբերությունները

___________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Հավելված 2

 

ՊՄԺՊ-ներով գործարքների հաճախականությունը

 

ՊՄԺՊ-ներով գործարքների հաճախականությունը ըստ գործարքի ծավալի մեծության: Այդ տեղեկատվության հիման վրա առևտրային համակարգը կարող է մշակել ընթացակարգ, որը կհեշտացնի որոշակի մեծությամբ գործարքների կատարումը և գործարքի կողմերը շահագրգռված կլինեն այդ գործարքները կատարել առևտրային համակարգում: Մինչև 10 միլիոն դրամ մեծությամբ գործարքների հաճախականությունը ըստ գործարքի մեծության` 2-3 միլիոն դրամ մեծությամբ գործարքներ կատարվել 16 անգամ: 10-100 միլիոն դրամ մեծությամբ գործարքների հաճախականությունը ըստ գործարքի մեծության: 10 միլիոն դրամ ծավալով գործարքներ կատարվել են 5 անգամ, իսկ 10-20 միլիոն դրամով գործարքներ կատարվել են 63 անգամ: 100 միլիոն դրամ մեծությամբ գործարքներ կատարվել են 4 անգամ, իսկ ավելի հաճախ գործարքների մեծությունը կազմել է 125-150 միլիոն դրամ (20 անգամ):

 

Պատկեր 19. ՊՄԺՊ-ներով գործարքների քանակը ըստ կատարված գործարքների մեծության

___________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Պատկեր 20. ՊՄԺՊ-ներով գործարքների քանակը ըստ կատարված գործարքների մեծության

___________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Պատկեր 21. ՊՄԺՊ-ներով գործարքների քանակը ըստ կատարված գործարքների մեծության

___________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Հավելված 3

 

Կրկնվող գործառնությունների վերաբերյալ տվյալներ

 

._____________________________________________________________.

|   Օրը   |Թողարկման| Գործարքի  |Եկամտա-   |Մարման օր |  Օր*  |

|         | համար   |  ծավալ    |բերություն|          |       |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 3-Jul-03|GT3704K03|7,543,000  |8.0000    |4-Nov-03  |124    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 8-Jul-03|GT3704K03|7,543,000  |8.0000    |4-Nov-03  |119    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 4-Sep-03|GT3704K03|50,000,000 |7.0003    |4-Nov-03  | 61    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|10-Sep-03|GT3704K03|50,000,000 |7.0003    |4-Nov-03  | 55    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|29-Aug-03|GT3828J03|130,916,000|10.0000   |28-Oct-03 | 60    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 1-Sep-03|GT3828J03|130,916,000|10.5263   |28-Oct-03 | 57    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|26-Sep-03|GT3828J03|50,000,000 | 5.7500   |28-Oct-03 | 32    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|30-Sep-03|GT3828J03|50,000,000 | 5.7521   |28-Oct-03 | 28    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 2-Oct-03|GT3828J03|30,916,000 | 5.0000   |28-Oct-03 | 26    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 2-Oct-03|GT3828J03|30,916,000 | 5.1500   |28-Oct-03 | 26    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 2-Oct-03|GT3828J03|30,916,000 | 5.7500   |28-Oct-03 | 26    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|14-Apr-03|GT3907H03|58,500,000 | 14.4000  | 7-Aug-03 |115    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|16-Apr-03|GT3907H03|58,500,000 | 14.4000  | 7-Aug-03 |113    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|16-May-03|GT3907H03|124,000,000| 10.0000  | 7-Aug-03 | 83    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|27-May-03|GT3907H03|124,000,000| 10.0000  | 7-Aug-03 | 72    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 3-Jul-03|GT4107J03|6,000,000  |  8.0000  | 7-Oct-03 | 96    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 8-Jul-03|GT4107J03|6,000,000  |  8.0000  | 7-Oct-03 | 91    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 9-Jul-03|GT4107J03|205,000,000| 10.0000  | 7-Oct-03 | 90    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|11-Jul-03|GT4107J03|205,000,000| 10.0895  | 7-Oct-03 | 88    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|14-Nov-03|GT4313D04|27,000,000 |  8.6000  | 13-Apr-04|151    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|14-Nov-03|GT4313D04|27,000,000 |  8.6000  | 13-Apr-04|151    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|3-Apr-03 |GT4525I03|1,300,000  | 13.9000  | 25-Sep-03|175    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|4-Apr-03 |GT4525I03|1,300,000  | 13.9000  | 25-Sep-03|174    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 8-May-03|GT4803B04|133,000,000| 13.1000  |  3-Feb-04|271    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|30-May-03|GT4803B04|133,000,000| 13.1000  |  3-Feb-04|249    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|15-Jul-03|GT4803B04|133,000,000| 13.5028  |  3-Feb-04|203    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 8-Aug-03|GT4803B04|133,000,000| 13.5000  |  3-Feb-04|179    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|16-May-03|GT4830I03|135,143,000| 13.0000  | 30-Sep-03|137    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|26-May-03|GT4830I03|135,143,000| 13.0000  | 30-Sep-03|127    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|21-Jan-03|GT4904B03|50,000,000 | 14.0000  |  4-Feb-03| 14    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|24-Jan-03|GT4904B03|50,000,000 | 14.0000  |  4-Feb-03| 11    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 7-Feb-03|GT4918K03|77,735,000 | 14.5000  | 18-Nov-03|284    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|10-Feb-03|GT4918K03|77,735,000 | 14.5000  | 18-Nov-03|281    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|20-Mar-03|GT4926H03|8,000,000  | 13.0000  | 26-Aug-03|159    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|22-Apr-03|GT4926H03|8,000,000  | 13.0000  | 26-Aug-03|126    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|18-Nov-03|GT5207I04|55,575,000 | 10.2000  |  7-Sep-04|294    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|3-Dec-03 |GT5207I04|55,575,000 | 10.2000  |  7-Sep-04|279    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 7-Nov-03|GT5218E04|11,883,000 |  9.0000  | 18-May-04|193    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|14-Nov-03|GT5218E04|11,883,000 |  9.0000  | 18-May-04|186    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|12-Mar-03|GT5220E03|112,934,000| 12.2500  | 20-May-03| 69    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|14-Mar-03|GT5220E03|112,934,000| 12.4350  | 20-May-03| 67    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|26-Mar-03|GT5220E03|6,634,000  | 13.0000  | 20-May-03| 55    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|15-Apr-03|GT5220E03|6,634,000  | 13.0000  | 20-May-03| 35    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|30-May-03|GT5224B04|78,921,000 | 12.7000  | 24-Feb-04|270    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 6-Jan-03|GT5224B04|78,921,000 | 12.7342  | 24-Feb-04|263    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|26-Aug-03|GT5224B04|42,319,000 |  9.8000  | 24-Feb-04|182    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|10-Sep-03|GT5224B04|42,319,000 |  9.8000  | 24-Feb-04|167    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|31-Mar-03|GT5227A04|300,000,000| 13.5000  | 27-Jan-04|302    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 1-Apr-03|GT5227A04|300,000,000| 13.5449  | 27-Jan-04|301    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|29-Nov-03|GT5227A04|216,000,000|  8.0000  | 27-Jan-04| 59    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|2-Dec-03 |GT5227A04|216,000,000|  8.4286  | 27-Jan-04| 56    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|22-Sep-03|GT5227D04|67,071,000 | 10.7500  | 27-Apr-04|218    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|26-Sep-03|GT5227D04|67,071,000 | 10.8514  | 27-Apr-04|214    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|18-Nov-03|GT5227D04|67,071,000 | 10.2000  | 27-Apr-04|161    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

| 3-Dec-03|GT5227D04|67,071,000 | 10.2000  | 27-Apr-04|146    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|23-Oct-03|GT5227G04|20,756,000 | 10.5000  | 27-Jul-04|278    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|24-Oct-03|GT5227G04|20,756,000 | 10.5100  | 27-Jul-04|277    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|16-Apr-03|GT5227D04|121,000,000|  8.0000  | 29-Apr-04| 13    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|18-Apr-03|GT5227D04|121,000,000|  8.0000  | 29-Apr-04| 11    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|16-May-03|GT5227G04|145,851,000| 12.0000  | 29-Jul-04| 74    |

|_________|_________|___________|__________|__________|_______|

|21-May-03|GT5227G04|145,851,000|  9.0000  | 29-Jul-04| 69    |

._____________________________________________________________.

______________________

* Մինչև մարում մնացած օրերի քանակը

 

Հավելված 4

 

Պետական պարտատոմսերի վերաբերյալ ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի

նախարարության ինտերնետով տարածվող տեղեկատվությունը

 

(1) Իր ինտերնետային էջի միջոցով

 

ՖԷՆ-ը իր ինտերնետային էջի (www.mfe.am) միջոցով ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի վերաբերյալ վիճակագրական բնույթի տեղեկությունները բացահայտում է «Պետական գանձապետական» բաժնում: Տեղեկությունների բացահայտումը կատարվում է միայն ամփոփված և վերլուծված տեսքով, իսկ բացահայտման պարբերականությունը կազմում է տարի և կիսամյակ: Ընդ որում, պետք է փաստել, որ ներկայումս ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի վերաբերյալ տեղեկությունները բացահայտված են.

(ա) 2002 թվականի 1-ին կիսամյակի և 2002 թվականի պետական պարտքի մասին հաշվետվություններում.

(բ) «Պետական պարտատոմսերի առաջնային և երկրորդային շուկաներ» ամփոփ նյութում, որտեղ միայն գծապատկերի տեսքով ներկայացված են 2000-2003թթ. ընթացքում յուրաքանչյուր տարվա համար ՊՊ-ների երկրորդային շուկայի ծավալները և եկամտաբերությունը` ամսական կտրվածքով:

 

(2) Այլ ինտերնետային էջի միջոցով

 

www.teletext.am ինտերնետային էջի 209 և 210 տողերի միջոցով տրամադրվող տեղեկատվությունը վերաբերվում է միայն ՊՊ-ների առաջնային շուկային, ՊՊ-ների սպասարկմանը և մարմանը, ինչպես նաև դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը և այլն: Մասնավորապես.

(ա) 209 տողում` վերջին մի քանի թողարկումների ծավալների, դրանց մարման օրերի և միջին կշռված եկամտաբերության վերաբերյալ, ինչպես նաև տեղեկատվություն վերջին թողարկման պարտատոմսերի աճուրդի արդյունքների վերաբերյալ: Հաղորդվում է թողարկման և մարման օրը, հերթական համարը, թողարկման ծավալը, պահանջարկը, մրցակցային և ոչ մրցակցային առաջարկությունները, տեղաբաշխման ծավալը, միջին կշռված եկամտաբերությունը, սահմանային եկամտաբերությունը, մասնակիցների քանակը և գանձապետական պահառու համակարգի միջոցով ձեռք բերված պարտատոմսերի ծավալը.

(բ) 210 տողում` առանձին ժամկետայնության պարտատոմսերի թողարկման և մարման ծավալները, դրանց միջին կշռված եկամտաբերությունը, պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման տվյալները (մարում, սպասարկում, տեղաբաշխում, մուտք, դեֆիցիտի ֆինանսավորում), ինչպես նաև ներդրողների կառուցվածքը:

 

Հավելված 5

 

Պետական պարտատոմսերի վերաբերյալ ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից

ինտերնետով տարածվող տեղեկատվությունը

 

ԿԲ-ի ինտերնետային էջը տրամադրում է շաբաթական տեղեկատվություն, այն դեպքում երբ հազարավոր տնտեսավարող սուբյեկտներ և տնային տնտեսություններ ֆինանսական որոշումներ են ընդունում ամեն օր: ԿԲ-ն շուկայի մասնակիցներին (միայն մասնակիցներին) ամենօրյա ամփոփ տեղեկատվություն է տրամադրում երկրորդային շուկայում կատարված գործառնությունների վերաբերյալ (գործարքների ծավալ, միջին կշռված եկամտաբերություն, միջին կշռված ժամկետայնություն):

 

Պատկեր 22. ԿԲ-ի կողմից ինտերնետի միջոցով տարածվող շաբաթական տեղեկատվությունը

 

.________________________________________________________________.

|          Instruments        |30/01-|06/02-|13/02-|20/02-|27/02-|

|                             |05/02 |12/02 |19/02 |26/02 |04/03 |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|The percents of the CBA      |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|buying /selling of securities|      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Repo                         |7.00  |7.00  |7.00  |7.00  |7.00  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Standing facilities          |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Credit                       |20    |20    |20    |20    |20    |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Depo                         |3.5   |3.5   |3.5   |3.5   |3.5   |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Government securities        |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Primary issues of government |      |      |      |      |      |

|securities                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 3 months                  |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 8 months                  |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 12 months                 |      |6.71  |      |6.03  |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|over 12 months               |      |      |9.66  |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Seconds market               |4.50  |4.81  |4.58  |4.26  |4.00  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|buying /selling of securities|6.00  |6.05  |5.85  |      |5.56  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 3 months                  |7.00  |7.30  |6.91  |6.68  |6.57  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 8 months                  |12.01 |11.87 |10.07 |      |9.17  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 12 months                 |5.61  |5.74  |5.09  |4.10  |4.72  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|over 12 months               |6.00  |6.00  |5.55  |5.00  |4.81  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Repo                         |6.00  |      |5.00  |6.50  |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 7 days                    |      |      |      |6.00  |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 14 days                   |5.82  |5.54  |5.00  |5.59  |4.99  |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 28 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|over 28 days                 |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Repo (end of term)           |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Credits                      |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 15 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 30 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 80 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|over 80 days                 |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|Deposits                     |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 15 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 30 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|to 80 days                   |      |      |      |      |      |

|_____________________________|______|______|______|______|______|

|over 80 days                 |      |      |      |      |      |

.________________________________________________________________.

 

Պատկեր 23. ԿԲ-ի կողմից ինտերնետի միջոցով տարածվող շաբաթական տեղեկատվությունը

 

THE CENTRAL BANK OF ARMENIA 20.02.04-26.02.04

Tel (374 1) 589 569

FOREX MARKET (USD/AMD)

 

                            BUY                  SELL

                       VOLUME (USD)/RATE     VOLUME (USD)/RATE

    Interbank           3700000/565.37        3150000/565.26

    Interbank           20130697/563.4        16724516/565.17

    Total/average       23830697/563.70       19874518/565.18

 

TREASURY BILL/BOND PRIMARY MARKET*

    Maturity Volume Bids      Distributed Yield    Yield     Coupon

                             volume      /cutoff/ /average/

    52 month 600    1160.354   600          6.3    6.0346      0

 

TREASURY BILL/BOND SECONDARY MARKET (outright)*

to 3 months  to 6 months to 12 months over 12 months

Yield/Volume Yield/Volume Yield/Volume Yield/Volume

    116.796/4.26      0        492.102/6.68       0

 

TREASURY BILL/BOND SECONDARY MARKET (repo)*

to 7 months  to 14 months to 28 months over 28 months

Yield/Volume Yield/Volume Yield/Volume Yield/Volume

852.304/5.10 262.000/5.00 108.108/6.5  48.000/6.00 ___________ * Volume in min AMD. Yiled-yield to maturity annual

 

Պատկեր 24. ԿԲ-ի կողմից ինտերնետի միջոցով տարածվող շաբաթական տեղեկատվությունը

 

CENTRAL BANK OF ARMENIA

RISK MANAGEMENT DEPARTAMENT

 

3/11/2004

TREASURY BILL/BOND SECONDARY MARKET

._________________________________________________________________________.

|                      |            Maturity (days)            | Total    |

|                      |_______________________________________|          |

|                      |Up to|29-91|92- |183-273   |274- |over |          |

|                      |28   |     |182 |          |364  |364  |          |

|                      |days |     |    |          |     |     |          |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|Volume (dram)         |-    |-    |-   |60,000,000|-    |-    |60,000,000|

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|included CB           |     |     |    |          |     |     |          |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|buying oper of CB RA  |-    |-    |-   |          |-    |-    |-         |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|selling oper of CB RA |-    |-    |-   |          |-    |-    |-         |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|YIELD (%)             |     |     |    |          |     |     |          |

|---------             |     |     |    |          |     |     |          |

|Average               |-    |-    |-   |13.00     |-    |-    |13.00     |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|MAX                   |-    |-    |-   |13.00     |-    |-    |13.00     |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|MIN                   |-    |-    |-   |13.00     |-    |-    |13.00     |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|STDEV                 |-    |-    |-   |          |-    |-    |          |

|______________________|_____|_____|____|__________|_____|_____|__________|

|Quantity of operations|-    |-    |-   |1         |-    |-    |1         |

._________________________________________________________________________.

 

Short-term monetary programming and internal risk management division Tel (589569)

 

Պատկեր 25 ԿԲ-ի կողմից ինտերնետի միջոցով տարածվող շաբաթական տեղեկատվությունը

 

CENTRAL BANK OF ARMENIA

RISK MANAGEMENT DEPARTAMENT

 

3/11/2004

TREASURY BILL/BOND SECONDARY MARKET

.______________________________________________________________________.

|                      |            Maturity (days)         | Total    |

|                      |____________________________________|          |

|                      |1-7 days   |18-14 days|25-28|over   |          |

|                      |           |          |days |29 days|          |

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|Volume (dram)         |131,000,000|60,000,000|-    |-      |60,000,000|

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|included CB           |           |          |     |       |          |

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|YIELD (%)             |           |          |     |       |          |

|---------             |           |          |     |       |          |

|Average               |4.50       |4.50      |-    |-      |          |

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|MAX                   |4.50       |4.50      |-    |-      |4.50      |

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|MIN                   |4.50       |4.50      |-    |-      |4.50      |

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|STDEV                 |-          |          |-    |-      |-         |

|______________________|___________|__________|_____|_______|__________|

|Quantity of operations|1          |1         |-    |-      |1         |

.______________________________________________________________________.

 

Short-tern monetary programming and internal risk management divisione Tel (589569)

 

Պատկեր 26 ԿԲ-ի կողմից ինտերնետի միջոցով տարածվող շաբաթական տեղեկատվությունը

___________________________

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

Հավելված 6

 

Երաշխիքային հիմնադրամի ձևավորման առանձնահատկությունները

 

Երաշխիքային հիմնադրամի ձևավորման և տնօրինման հիմնական սկզբունքները.

(ա) երաշխիքային հիմնադրամը ձևավորվում է միայն առևտրի այն մասնակիցների կողմից, որոնք իրավունք են ստանում ուղղակիորեն մասնակցել ՊՊ-ներով նախնական դեպոնացմամբ բորսայական առևտրին.

(բ) երաշխիքային հիմնադրամը ձևավորվում է առևտրի մասնակիցների միանվագ, իսկ այնուհետև պարբերաբար հատկացումների հաշվին: Պարբերաբար հատկացումները կարող են լինել հաստատագրված` դրամային արտահայտությամբ կամ լողացող` տոկոսային արտահայտությամբ (կախված որոշակի ցուցանիշից, մասնավորապես, կատարված գործարքների ծավալից և այլն).

(գ) երաշխիքային հիմնադրամ կատարված հատկացումները պետք է հաշվառվեն ըստ յուրաքանչյուր առևտրի մասնակցի.

(դ) երաշխիքային հիմնադրամի հաշվին հատկացումները պետք է կատարվեն միայն ազգային արժույթի տեսքով (ՀՀ դրամ)` անկանխիկ ձևով.

(ե) երաշխիքային հիմնադրամի միջոցները կարող են ներդրվել ցպահանջ դեպոզիտի տեսքով կամ ՊԿՊ-ներում և այլն.

(զ) իրացվելիության ռիսկի ի հայտ գալու դեպքում իրացվելիության հիմնադրամի միջոցներից թույլատրվում է համապատասխան առևտրի մասնակցին տրամադրել կարճաժամկետ նպատակային տոկոսային փոխառություն (տոկոսադրույքի որոշումը պետք է սահմանվի կանոններով): Եթե փոխառությունը չի վերադարձվում, ապա այն համամասնորեն բաշխվում է առևտրի մասնակիցների միջև.

(է) վարկային ռիսկի ի հայտ գալու դեպքում երաշխիքային հիմնադրամի միջոցներից թույլատրվում է փոխհատուցել առաջացած ռիսկը` պայմանով, որ համապատասխան առևտրի, մասնակցի նկատմամբ առաջանալու է վնասի փոխհատուցման պահանջ: Վարկային ռիսկի փոխհատուցման պահին փոխհատուցման գումարը համամասնորեն բաշխվում է առևտրի մասնակիցների միջև, իսկ այնուհետև, վնասի փոխհատուցման արդյունքում ստացված գումարը նույնպես երաշխիքային հիմնադրամի շրջանակներում համամասնորեն բաշխվում է առևտրի մասնակիցների միջև.

(ը) առևտրի մասնակցի դուրս գալու (մասնակի դեպոնացմամբ բորսայական առևտրի մասնակցելու իրավունքից հրաժարվելու կամ զրկվելու) դեպքում նրա հաշվին կուտակված միջոցները (հատկացումներ+կառավարման եկամուտ-ռիսկի փոխհատուցման վնաս) ենթակա են վերադարձման:

 

Հավելված 7

 

ԾՐԱԳԻՐ

 

ՀՀ պետական պարտատոմսերի երկրորդային շուկայում բորսայական առևտրի

զարգացման միջոցառումների

 

._________________________________________________________________________.

|N |   Միջոցառման   |     Նպատակը    |Մասնակիցները|Կատարողները|  Ժամկետը  |

|  |    անվանումը   |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|1 |        2       |        3       |      4     |     5     |     6     |

|_________________________________________________________________________|

|   I. ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԲՆՈՒՅԹԻ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ                                     |

|_________________________________________________________________________|

|1.|«Արժեթղթերի     |ՀԿԴ-ի կողմից    |ՖԷՆ         |Հանձնաժողով|2004       |

|  |շուկայի         |իրականացվող     |ԿԲ          |           |թվականի    |

|  |կարգավորման     |քլիրինգի        |ՀՀ առևտրի   |           |դեկտեմբեր  |

|  |մասին» ՀՀ օրենքի|գործառույթի     |և  տնտեսական|           |           |

|  |նախագծում       |փոխանցումը      |նախարարու-  |           |           |

|  |փոփոխությունների|ֆոնդային        |թյուն       |           |           |

|  |կատարում        |բորսային        |ՀՀ արդարա-  |           |           |

|  |                |________________|դատության   |           |           |

|  |                |ՀՖԲ-ին          |նախարարու-  |           |           |

|  |                |իրավունք        |թյուն       |           |           |

|  |                |վերապահել       |            |           |           |

|  |                |ստեղծել         |            |           |           |

|  |                |երաշխիքային     |            |           |           |

|  |                |հիմնադրամ       |            |           |           |

|  |                |________________|            |           |           |

|  |                |Պետական         |            |           |           |

|  |                |պարտատոմսերի    |            |           |           |

|  |                |շուկայում       |            |           |           |

|  |                |վարկային        |            |           |           |

|  |                |կազմակերպու-    |            |           |           |

|  |                |թյունների       |            |           |           |

|  |                |կարգավիճակի     |            |           |           |

|  |                |հավասարեցում    |            |           |           |

|  |                |առևտրային       |            |           |           |

|  |                |բանկերին        |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|2.|Պահառության     |Մասնագիտացված   |ՖԷՆ         |Հանձնաժողով|2004       |

|  |ծառայությունների|անձանց կողմից   |ԿԲ ՀՀ       |           |թվականի    |

|  |մատուցման       |ՊՊ-ներով        |արդարա-     |           |դեկտեմբեր  |

|  |պահանջներ       |պահառուական     |դատության   |           |           |

|  |սահմանող        |ծառայությունների|նախարարու-  |           |           |

|  |Հանձնաժողովի    |մատուցման       |թյուն       |           |           |

|  |որոշման նախագծի |ներկայացվող     |            |           |           |

|  |պատրաստում      |պահանջների      |            |           |           |

|  |                |պարզեցում և     |            |           |           |

|  |                |հստակեցում      |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|3.|Գործակալների    |Առևտրային       |ՖԷՆ         |ԿԲ         |2005       |

|  |կողմից          |համակարգում     |Հանձնաժողով |           |թվականի    |

|  |առևտրային       |Գործակալների    |            |           |մարտ       |

|  |համակարգում     |համար           |            |           |           |

|  |պարտադիր        |գնանշումների    |            |           |           |

|  |գնանշումներ     |կատարման պահանջի|            |           |           |

|  |կատարելու       |սահմանում       |            |           |           |

|  |գործընթացի      |                |            |           |           |

|  |կարգավորում *37)|                |            |           |           |

._________________________________________________________________________.

__________________

*37) Սույն միջոցառումը կիրականացվի ԿԲ-ի, ՖԷՆ-ի և առևտրի մասնակիցների մասնակցությամբ առևտրային համակարգի փորձարկումից հետո` նրանց մոտ առևտրային համակարգի վերաբերյալ էական և հիմնավորված առարկությունների բացակայության դեպքում:

 

._________________________________________________________________________.

|4.|ՀՖԲ-ի «Առևտրի   |Առևտրային       |ԿԲ,         |ՀՖԲ        |2004       |

|  |կանոնների» նոր  |համակարգի       |Առևտրային   |           |թվականի    |

|  |խմբագրությամբ   |գործարկման համար|բանկեր      |           |դեկտեմբեր  |

|  |մշակում,        |իրավական հիմքերի|            |           |           |

|  |ընդունում և     |ապահովում       |            |           |           |

|  |գրանցման        |                |            |           |           |

|  |ներկայացում     |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|5.|ՀՖԲ-ի «Քլիրինգի |Առևտրային       |ԿԲ,         |ՀՖԲ        |2004       |

|  |և               |համակարգի       |Առևտրային   |           |թվականի    |

|  |վերջնահաշվարկի  |գործարկման համար|բանկեր      |           |դեկտեմբեր  |

|  |կանոնների»      |իրավական հիմքերի|            |           |           |

|  |մշակում,        |ապահովում       |            |           |           |

|  |ընդունում և     |                |            |           |           |

|  |գրանցման        |                |            |           |           |

|  |ներկայացում     |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|6.|ՀՖԲ-ի           |Տեղեկատվության  |ԿԲ,         |ՀՖԲ        |2004       |

|  |«Տեղեկատվության |բացահայտման     |Առևտրային   |           |թվականի    |

|  |բացահայտման     |լրացուցիչ       |բանկեր      |           |դեկտեմբեր  |

|  |կանոններում»    |մեխանիզմների    |            |           |           |

|  |փոփոխությունների|սահմանում       |            |           |           |

|  |կատարում և      |                |            |           |           |

|  |գրանցման        |                |            |           |           |

|  |ներկայացում     |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|7.|ՀՖԲ-ի «Սակագների|Առևտրային       |ԿԲ,         |ՀՖԲ        |2004       |

|  |մասին           |համակարգով      |Առևտրային   |           |թվականի    |

|  |կանոններում»    |ՊԿՊ-ներով և     |բանկեր      |           |դեկտեմբեր  |

|  |փոփոխությունների|ՊՄԺՊ-ներով      |            |           |           |

|  |կատարում և      |գործարքների     |            |           |           |

|  |գրանցման        |կնքման          |            |           |           |

|  |ներկայացում     |միջնորդավճարների|            |           |           |

|  |                |հաշվարկման      |            |           |           |

|  |                |եղանակի         |            |           |           |

|  |                |վերանայում`     |            |           |           |

|  |                |արտոնության     |            |           |           |

|  |                |սահմանում       |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|8.|ՀՖԲ-ի «Առևտրի   |Նոր             |ՖԷՆ         |Հանձնաժողով|2005       |

|  |կանոնների» նոր  |խմբագրությամբ   |ԿԲ          |           |թվականի    |

|  |խմբագրությամբ   |կանոնների ուժի  |            |           |հունվար    |

|  |գրանցում        |մեջ մտնելու     |            |           |           |

|  |                |ապահովում       |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|9.|ՀՖԲ-ի «Քլիրինգի |Կանոնների ուժի  |ՖԷՆ         |Հանձնաժողով|2005       |

|  |և               |մեջ մտնելու     |ԿԲ          |           |թվականի    |

|  |վերջնահաշվարկի  |ապահովում       |            |           |հունվար    |

|  |կանոնների»      |                |            |           |           |

|  |գրանցում        |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|10|ՀՖԲ-ի           |Փոփոխությունների|ՖԷՆ         |Հանձնաժողով|2005       |

|  |«Տեղեկատվության |ուժի մեջ մտնելու|ԿԲ          |           |թվականի    |

|  |բացահայտման     |ապահովում       |            |           |հունվար    |

|  |կանոններում»    |                |            |           |           |

|  |փոփոխությունների|                |            |           |           |

|  |գրանցում        |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|11|ՀՖԲ-ի «Սակագների|Փոփոխությունների|ՖԷՆ         |Հանձնաժողով|2005       |

|  |մասին           |ուժի մեջ մտնելու|ԿԲ          |           |թվականի    |

|  |կանոններում»    |ապահովում       |            |           |հունվար    |

|  |փոփոխությունների|                |            |           |           |

|  |գրանցում        |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|12|ՀԿԴ-ի «Նախնական |ՀԿԴ-ի կողմից    |ՀԿԴ         |Հանձնաժողով|2005       |

|  |դեպոնացմամբ     |քլիրինգի        |            |           |թվականի    |

|  |գործարքների     |գործառույթի     |            |           |փետրվար    |

|  |քլիրինգի և      |իրականացման     |            |           |           |

|  |վերջնահաշվարկի  |սահմանափակում,  |            |           |           |

|  |կանոնակարգի»    |ինչը հետևանք    |            |           |           |

|  |ուժը կորցրած    |է թիվ 1         |            |           |           |

|  |ճանաչում        |միջոցառման      |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|13|ՀԿԴ-ի «Պետական  |ԿԲ-ի կողմից     |ԿԲ          |ՀԿԴ        |2005       |

|  |պարտատոմսերի    |սահմանված       |            |           |թվականի    |

|  |պահառության     |պահանջներին     |            |           |փետրվար    |

|  |կանոնակարգի»    |համապատասխան    |            |           |           |

|  |մշակում,        |ՀԿԴ-ի կողմից    |            |           |           |

|  |ընդունում և     |ՊԿՊ-ների և      |            |           |           |

|  |գրանցման        |ՊՄԺՊ-ների       |            |           |           |

|  |ներկայացում     |պահառության     |            |           |           |

|  |                |գործառույթի     |            |           |           |

|  |                |ընթացակարգի     |            |           |           |

|  |                |սահմանում       |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|14|ՀԿԴ-ի «Պետական  |Կանոնների ուժի  |ՀԿԴ, ԿԲ     |Հանձնաժողով|2005       |

|  |պարտատոմսերի    |մեջ մտնելու     |            |           |թվականի    |

|  |պահառության     |ապահովում       |            |           |մարտ       |

|  |կանոնակարգի»    |                |            |           |           |

|  |գրանցում        |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|15|ՖԷՆ-ի և  ՀՖԲ-ի  |Անվճար          |-           |ՖԷՆ        |2005       |

|  |միջև  ՊՊ-ներով  |հիմունքներով    |            |ՀՖԲ        |թվականի    |

|  |հրապարակային    |ՖԷՆ-ին իրական   |            |           |փետրվար    |

|  |առևտուրը        |ժամանակի        |            |           |           |

|  |դիտելու         |ռեժիմում        |            |           |           |

|  |վերաբերյալ      |առևտուրը        |            |           |           |

|  |պայմանագրի      |դիտելու         |            |           |           |

|  |կնքում          |իրավունքի       |            |           |           |

|  |                |տրամադրում      |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|16|ԿԲ-ի և  ՀՖԲ-ի   |ՀՖԲ-ում         |-           |ԿԲ         |2005       |

|  |միջև            |ՊԿՊ-ներով և     |            |ՀՖԲ        |թվականի    |

|  |վերջնահաշվարկի  |ՊՄԺՊ- ներով     |            |           |փետրվար    |

|  |կազմակերպման    |կնքված          |            |           |           |

|  |վերաբերյալ      |գործարքների     |            |           |           |

|  |պայմանագրի      |վերջնահաշվարկի  |            |           |           |

|  |կնքում (չեղյալ  |կատարման        |            |           |           |

|  |ճանաչելով ԿԲ-ի  |կանոնակարգում   |            |           |           |

|  |և  ՀԿԴ-ի        |                |            |           |           |

|  |միջև  կնքված    |                |            |           |           |

|  |պայմանագիրը)    |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|17|ԿԲ-ի և  ՀՖԲ-ի   |Հրապարակային    |-           |ԿԲ         |2005       |

|  |միջև  առևտրին   |առևտրին         |            |ՀՖԲ        |թվականի    |

|  |մասնակցելու     |առևտրային       |            |           |փետրվար    |

|  |վերաբերյալ      |բանկերի         |            |           |           |

|  |համաձայնագրի    |ներկայացուցչի   |            |           |           |

|  |կնքում          |մասնակցության   |            |           |           |

|  |                |ապահովում       |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|18|Առևտրային       |Հրապարակային    |-           |Առևտրային  |2005       |

|  |բանկերի և  ՀՖԲ-ի|առևտրին         |            |բանկեր     |թվականի    |

|  |միջև  առևտրին   |առևտրային       |            |ՀՖԲ        |փետրվար    |

|  |մասնակցելու     |բանկերի         |            |           |           |

|  |վերաբերյալ      |ներկայացուցիչ-  |            |           |           |

|  |համաձայնագրի    |ների            |            |           |           |

|  |կնքում          |մասնակցության   |            |           |           |

|  |                |ապահովում       |            |           |           |

|_________________________________________________________________________|

|  II. ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒՅԹԻ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ                                    |

|_________________________________________________________________________|

|19|Նոր (կատարելա-  |Արժեկտրոնային   |Հանձնաժողով |ՀՖԲ        |Մինչև  2004|

|  |գործված)        |պարտատոմսերով   |ՖԷՆ         |           |թվականի    |

|  |առևտրային       |հրապարակային    |ԿԲ          |           |դեկտեմբեր  |

|  |համակարգի       |առևտրի          |            |           |ամիսը      |

|  |ներդրում        |կազմակերպում    |            |           |           |

|  |                |________________|            |           |           |

|  |                |Առանց           |            |           |           |

|  |                |դեպոնացման      |            |           |           |

|  |                |երկկողմանի      |            |           |           |

|  |                |աճուրդի         |            |           |           |

|  |                |եղանակով        |            |           |           |

|  |                |հրապարակային    |            |           |           |

|  |                |առևտրի          |            |           |           |

|  |                |կազմակերպում    |            |           |           |

|  |                |________________|            |           |           |

|  |                |ԺՊ-ներով ռեպո   |            |           |           |

|  |                |և  հակադարձ     |            |           |           |

|  |                |ռեպո            |            |           |           |

|  |                |գործարքների     |            |           |           |

|  |                |կնքման          |            |           |           |

|  |                |կազմակերպում    |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|20|Անվճար          |ՖԷՆ-ի կողմից    |ՖԷՆ         |ՀՖԲ        |2005       |

|  |հիմունքներով    |առևտրին         |            |           |թվականի    |

|  |ՖԷՆ-ում         |հետևելու        |            |           |փետրվար    |

|  |առևտրային       |հնարավորության  |            |           |           |

|  |համակարգի       |ընձեռում        |            |           |           |

|  |տեղադրում       |                |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|21|Անվճար          |ԿԲ-ի կողմից     |ԿԲ          |ՀՖԲ        |2005       |

|  |հիմունքներով    |առևտրին         |            |           |թվականի    |

|  |ԿԲ-ում          |հետևելու  և     |            |           |փետրվար    |

|  |առևտրային       |մասնակցելու     |            |           |           |

|  |համակարգի       |հնարավորության  |            |           |           |

|  |տեղադրում       |ընձեռում        |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|22|Անվճար հիմունքով|Առևտրային       |Առևտրային   |ՀՖԲ        |2005       |

|  |առևտրային       |բանկերի կողմից  |բանկեր      |           |թվականի    |

|  |բանկերում       |առևտրին         |            |           |փետրվար    |

|  |առևտրային       |մասնակցելու     |            |           |           |

|  |համակարգի       |հնարավորության  |            |           |           |

|  |տեղադրում       |ընձեռում        |            |           |           |

|  |                |                |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|23|Առևտրային       |Առևտրային       |Առևտրային   |ՀՖԲ        |2005       |

|  |համակարգի       |բանկերի և       |բանկեր և    |           |թվականի    |

|  |գործարկման      |մասնագիտացված   |մասնագիտաց- |           |մարտ       |

|  |վերաբերյալ      |անձանց          |ված անձինք  |           |           |

|  |ուսուցողական    |ներկայացուցիչ-  |            |           |           |

|  |սեմինարի        |ներին           |            |           |           |

|  |կազմակերպում    |առևտրային       |            |           |           |

|  |                |համակարգի       |            |           |           |

|  |                |գործարկման      |            |           |           |

|  |                |հնարավորու-     |            |           |           |

|  |                |թյունների       |            |           |           |

|  |                |ներկայացում     |            |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|24|Նոր (կատարելա-  |Առևտրային       |ԿԲ          |ՀՖԲ        |2005       |

|  |գործված)        |համակարգի       |Առևտրային   |           |թվականի    |

|  |առևտրային       |գործարկման      |բանկեր      |           |մարտ       |

|  |համակարգի       |ապահովում       |Մասնագիտաց- |           |           |

|  |փորձարկում      |                |ված անձինք  |           |           |

|__|________________|________________|____________|___________|___________|

|25|ՊԿՊ-ներով և     |ՊՊ-ներով        |ՖԷՆ, ԿԲ,    |ՀՖԲ        |2005       |

|  |ՊՄԺՊ-ներով      |բորսայական      |Հանձնաժողով |           |թվականի    |

|  |բորսայական      |առևտրի          |Առևտրային   |           |ապրիլ      |

|  |առևտրի          |կազմակերպում    |բանկեր      |           |           |

|  |իրականացման     |                |Մասնագիտաց- |           |           |

|  |պաշտոնական      |                |ված անձինք  |           |           |

|  |բացում          |                |Շահագրգիռ   |           |           |

|  |                |                |կազմակերպու-|           |           |

|  |                |                |թյուններ    |           |           |

._________________________________________________________________________.