103.0063.180216
ԳՐԱՆՑՎԱԾ Է
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ
«18» 02 2016 Թ.
ՊԵՏԱԿԱՆ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ԹԻՎ 10316062
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱՐԱՐ ՀՐԱՄԱՆ
1 փետրվարի 2016 թվականի N 63-Ն
i
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԵԽՆԻԿԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅԱՆ «ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ՀԱՏՎԱԾՆԵՐԻ» ԴԱՍԱԿԱՐԳԻՉ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
Ղեկավարվելով «Ստանդարտացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետով, 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով և 15.1-րդ հոդվածի 3-րդ կետով`
ՀՐԱՄԱՅՈՒՄ ԵՄ`
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության տեխնիկատնտեսական և սոցիալական տեղեկատվության «Տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածների» դասակարգիչ (այսուհետ` «Տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածների դասակարգիչ») համաձայն հավելվածի:
Հավելված
i
ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարի
2016 թվականի փետրվարի 1-ի
N 63-Ն հրամանի
ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ՀԱՏՎԱԾՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳԻՉ
ՀԴ-001-2016
ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե ԱՐՄՍՏԱՏ
Ոչ առևտրային կազմակերպություն ՈԱԿ
Շահույթ հետապնդող կազմակերպություն ՇՀԿ
Անկախ պետությունների համագործակցություն ԱՊՀ
Ազգային հաշիվների համակարգ 2008 թ. ԱՀՀ-2008
Դրամական շուկայի ֆոնդեր ԴՇՖ
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
| ԳԼՈՒԽ 1. |
Ընդհանուր դրույթներ 1. Կիրառման ոլորտը 2. Իրավական հղումները 3. Դասակարգչում օգտագործվող հիմնական հասկացություններն ու սահմանումները 4. Տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածներն ըստ վերահսկողության չափորոշիչի տարանջատման առանձնահատկությունները 5. Դասակարգչի կառուցվածքը 6. Դասակարգչի փոփոխումը և ուժը կորցնելը |
| ԳԼՈՒԽ 2. |
Դասակարգչի բովանդակությունը |
Բաժին 1. «Երկրի ներքին տնտեսությունը»
Բաժին 2. «Արտաքին աշխարհը» 7. Տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածների դասակարգիչ 8. Հավաքական խմբավորումներ
| ԳԼՈՒԽ 1. |
ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ |
1. ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՈԼՈՐՏԸ
1. Տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածների դասակարգիչը (այսուհետ` ՏԻՀԴ) սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածները` համապատասխան կոդերով:
2. ՏԻՀԴ-ը նախատեսված է.
1) Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության ինստիտուցիոնալ միավորներն իրենց գործառնական նշանակությամբ կոդավորելու համար` ըստ տնտեսության հատվածների և ենթահատվածների.
2) որպես միասնական տեղեկատվության միջոց` տնտեսության հատվածների և ենթահատվածների վերաբերյալ վիճակագրական տեղեկատվության հավաքման և մշակման համար.
3) որպես ավտոմատացված համակարգերում և տվյալների հիմնապահեստներում տեղեկատվության միօրինակ կոդավորման, ինչպես նաև տվյալների ազգային և միջազգային մակարդակներում համադրելիության ապահովման միջոց:
3. ՏԻՀԴ-ի սահմանումները համապատասխանում են ԱՀՀ-2008 միջազգային ստանդարտի հիմնադրույթներին:
4. ԱՀՀ-2008-ը հանդիսանում է տնտեսական վիճակագրության այլ ոլորտների ստանդարտների հիմնաքար` նպաստելով վիճակագրական համակարգերի ինտեգրմանը և ազգային հաշիվների հետ համապատասխանեցմանը:
2. ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀՂՈՒՄՆԵՐԸ
5. ՏԻՀԴ-ը մշակվել է ԱՐՄՍՏԱՏ-ի կողմից, որի հիմքում ընկած է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի վիճակագրության դեպարտամենտի կողմից մշակված համանուն դասակարգիչը (հիմքը` «Եվրասիական տնտեսական միության» մասին 29.05.2014թ. համաձայնագրի (ք. Աստանա) 23 և 24 հոդվածների 11 և 12 կետեր, հավելված N 4):
6. ՏԻՀԴ-ում օգտագործվել են նաև ներքոհիշյալ փաստաթղթերում ներկայացված մեթոդաբանական դրույթները, հասկացություններն ու սահմանումները.
1) ԱՀՀ-2008, որը մշակվել է ՄԱԿ-ի Եվրոպայի տնտեսական հանձնաժողովի, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի, Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության, Միավորված ազգերի կազմակերպության և Համաշխարհային բանկի համագործակցության արդյունքում.
2) ԱՊՀ երկրների տնտեսության հատվածների մոդելային վիճակագրական դասակարգիչ, որը մշակվել է ԱՊՀ միջկառավարական վիճակագրական հանձնաժողովի կողմից (2014թ.):
3. ԴԱՍԱԿԱՐԳՉՈՒՄ ՕԳՏԱԳՈՐԾՎՈՂ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄՆԵՐԸ
7. Ինստիտուցիոնալ միավորը տնտեսական միավոր է, որն իր անունից կարող է տիրապետել ակտիվների, ստանձնել պարտավորություններ, մասնակցել տնտեսական գործունեությանը և գործառնություններ իրականացնել այլ միավորների հետ (ԱՀՀ-2008, 4.2 կետ):
8. Երկրի տնտեսական տարածքի ռեզիդենտ է համարվում այն ինստիտուցիոնալ միավորը, որն այդ տարածքում ունի գերիշխող տնտեսական շահերի կենտրոն, այսինքն` անսահմանափակ կամ երկարատև ժամանակահատվածում (սովորաբար մեկ տարի և ավելի) իրականացնում կամ միտված է իրականացնելու տնտեսական գործունեություն կամ նշանակալի ծավալով գործառնություններ (ԱՀՀ-2008, 1.48 կետ):
9. Հատվածները ինստիտուցիոնալ միավորների խմբեր են: Յուրաքանչյուր ինստիտուցիոնալ միավոր ընդհանուր առմամբ պետք է վերաբերի այս կամ այն հատվածին (ԱՀՀ-2008, 4.23 կետ):
10. ՈԱԿ-ները իրավաբանական անձինք կամ հասարակական կազմակերպություններ են, որոնց ստեղծման հիմնական նպատակը ապրանքների ու ծառայությունների արտադրությունն է, և որոնք դրանց հիմնադիրների, վերահսկող կամ ֆինանսավորող միավորների համար չեն կարող հանդիսանալ եկամտի, շահույթի կամ այլ ֆինանսական օգուտների ստացման աղբյուր (ԱՀՀ-2008, 4.8 կետ):
11. Կազմակերպությունը իրավաբանական անձ է, որի ստեղծման հիմնական նպատակը շուկայական ապրանքների ու ծառայությունների արտադրությունն է, ինչը դրա սեփականատիրոջ (սեփականատերերի) համար կարող է հանդիսանալ շահույթի կամ այլ ֆինանսական օգուտի ստացման աղբյուր: Այն գտնվում է բաժնետերերի կոլեկտիվ սեփականության ներքո, ովքեր ունեն տնօրենների, կորպորացիայի ընդհանուր կառավարման պատասխանատուների նշանակման լիազորություններ (ԱՀՀ-2008 4.39):
12. Քվազիկորպորացիան չկորպորացված ձեռնարկություն է, որը կամ գտնվում է ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորի սեփականության ներքո, հաշիվների ամբողջական հաջորդականության կազմման համար տնօրինում է բավարար տեղեկատվության և գործում է որպես առանձին կորպորացիա, որի հարաբերությունները, փաստացի, իր սեփականատիրոջ հետ նույնն են, ինչը և բաժնետերերի հետ, կամ` պատկանում է ոչ ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորի, որը դիտարկվում է որպես ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավոր, քանզի այն տվյալ երկրի տնտեսական տարածքում երկարատև կամ անորոշ ժամանակահատվածում զբաղվում է նշանակալի արտադրական գործունեությամբ (ԱՀՀ-2008, 4.42):
13. Ոչ ֆինանսական կազմակերպությունները կամ ընկերություններն ինստիտուցիոնալ միավորներ են, որոնց հիմնական գործունեությունը շուկայական ապրանքների կամ ոչ ֆինանսական ծառայությունների արտադրությունն է (ԱՀՀ-2008, 4.94 կետ):
14. Ֆինանսական կազմակերպությունները այն բոլոր ռեզիդենտ կազմակերպություններն են, որոնք հիմնականում զբաղված են այլ ինստիտուցիոնալ միավորներին ֆինանսական ծառայությունների մատուցմամբ, այդ թվում` ապահովագրական ու կենսաթոշակային ֆոնդերի ծառայությունները (ԱՀՀ-2008, 4.98 կետ):
15. Կենտրոնական բանկը ազգային ֆինանսական հաստատություն է, որն իրականացնում է ֆինանսական համակարգի կարևորագույն ոլորտների կարգավորումն ու վերահսկումը (ԱՀՀ-2008, 4.104 կետ):
16. Ավանդներ ներգրավող կազմակերպություններ, բացի Կենտրոնական բանկից, որոնց հիմնական գործունեությունը ֆինանսական միջնորդությունն է: Այդ նպատակով դրանք ներգրավում են պարտավորություններ, որոնք բաղկացած են ավանդներից կամ ավանդներին բնույթով մոտ ֆինանսական գործիքներից (օրինակ` կարճաժամկետ ավանդային սերտիֆիկատները). (ԱՀՀ-2008, 4.105 կետ):
17. Այլ ֆինանսական միջնորդները, բացի ապահովագրական կազմակերպություններից և կենսաթոշակային ֆոնդերից, իրենց մեջ ներառում են այն ֆինանսական կազմակերպությունները, որոնք մատուցում են ֆինանսական ծառայություններ շուկայում ֆինանսական գործառնությունների իրականացման միջոցով` իրենց հաշվին ներգրավում են փողից և ավանդներից բնույթով տարբերվող ֆինանսական պարտավորություններ և ձեռք են բերում ֆինանսական ակտիվներ: Ֆինանսական միջնորդության բնութագրական առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ հաշվեկշռի ակտիվներում ու պարտավորություններում արտացոլվող գործառնությունները իրականացվում են բաց շուկաներում (ԱՀՀ-2008, 4.109 կետ):
18. Օժանդակ ֆինանսական կազմակերպությունները ներառում են այն ֆինանսական կազմակերպությունները, որոնք հիմնականում զբաղված են ֆինանսական ակտիվների ու պարտավորությունների հետ կապված գործառնությունների իրականացմամբ կամ ապահովում են այդ գործառնությունների իրականացման կարգավորումը: Միաժամանակ,
այստեղ չի ենթադրվում, որ օժանդակ կազմակերպությունը կդառնա գործառնության առարկա հանդիսացող ֆինանսական ակտիվների և պարտավորությունների սեփականատեր (ԱՀՀ-2008, 4.111 կետ):
19. Կապակցված ֆինանսական հաստատությունները և վարկ տրամադրող կազմակերպությունները ներառում են այն ինստիտուցիոնալ միավորները, որոնք մատուցում են ֆինանսական ծառայություններ, որտեղ ակտիվների ու պարտավորությունների հետ կապված գործառնությունների մեծ մասը չեն իրականացվում բաց ֆինանսական շուկաներում: Դրանք ներառում են միավորներ, որոնք իրականացնում են գործառնություններ միայն սահմանափակ միավորների խմբի շրջանակներում (օրինակ, դուստր ֆինանսական կազմակերպությունների հետ), կամ` դուստր կազմակերպություններ, որոնք, պատկանում են միևնույն հոլդինգային կազմակերպությանը, կամ` միավորներ, որոնք տրամադրում են վարկեր սեփական միջոցներից` ձևավորված մեկ հովանավորից (ԱՀՀ-2008, 4.113 կետ):
20. Տնտեսապես նշանակալի գները այն գներն են, որոնք էական ազդեցություն ունեն այն արտադրանքների քանակների վրա, որոնք արտադրողները պատրաստ են մատակարարել և այն արտադրանքների քանակների վրա, որոնք գնորդները ցանկանում են ձեռք բերել (ԱՀՀ-2008, կետ 22.28):
21. Արտադրության ծախսերը` միջանկյալ սպառման, աշխատանքի վարձատրության, հիմնական կապիտալի սպառման և արտադրության այլ հարկերի հանրագումարն է (ԱՀՀ-2008, 22.35 կետ):
22. Վերահսկողություն (վերահսկում)` կազմակերպության ընդհանուր կորպորատիվ կառավարման քաղաքականության որոշման հնարավորություն (ԱՀՀ-2008, 4.77 կետ):
23. Պետական կառավարման մարմինները քաղաքական գործընթացների արդյունքում ձևավորված իրավաբանական անձինք են, որոնք տվյալ տարածքի սահմաններում գտնվող այլ ինստիտուցիոնալ միավորների հետ հարաբերություններում օժտված են օրենսդրական, դատական կամ գործադիր իշխանությամբ (ԱՀՀ-2008, 4.9 կետ):
24. Կենտրոնական կառավարման մարմինները ներառում են կենտրոնական կառավարության մաս կազմող բոլոր ինստիտուցիոնալ միավորները, ինչպես նաև կենտրոնական կառավարության կողմից վերահսկվող ոչ շուկայական ՈԱԿ-ները (ԱՀՀ-2008, 4.134 կետ):
25. Տեղական ինքնակառավարման մարմինները ինստիտուցիոնալ միավորներ են, որոնց հարկաբյուջետային, օրենսդրական և գործադիր լիազորությունները տարածվում են քաղաքական և վարչական նպատակներով նույնականացվող ամենափոքր աշխարհագրական տարածքների վրա: Սակայն, որպեսզի դրանք դիտարկվեն որպես ինստիտուցիոնալ միավորներ, պետք է իրավունք ունենան լինել ակտիվների սեփականատերեր, ստանալ միջոցներ և իրենց անունից փոխառության ճանապարհով ստանձնել պարտավորություններ, ինչպես նաև ունենան այդ միջոցների օգտագործման համար որոշումների ընդունման որոշակի ազատություններ (ԱՀՀ-2008, 4.145 կետ):
26. Տնային տնտեսություններն անձանց խմբեր են, որոնք ապրում են միևնույն կացարանում, միավորում իրենց ողջ (կամ մասնակի) եկամուտն ու ունեցվածքը և կոլեկտիվ սպառում ապրանքների և ծառայությունների որոշակի տեսակներ (հիմնականում` բնակարանային ծառայություններ և սննդամթերք), (ԱՀՀ-2008, 4.149 կետ):
27. Գործատուներն այն անձինք են, ովքեր աշխատում են ինքնուրույն կամ գործընկերոջ հետ, աշխատանքի համար վարձում են մեկ կամ մի քանի անձանց` որպես «Վարձու աշխատողներ» (ԱՀՀ-2008, 7.33 կետին համապատասխան):
28. Ինքնազբաղվածներն այն անձինք են, ովքեր աշխատում են ինքնուրույն կամ գործընկերոջ հետ և մշտական հիմունքներով ոչ մի աշխատող չեն վարձում (ԱՀՀ-2008, 7.33 կետին համապատասխան):
29. Վարձու աշխատողներն այն անձինք են, ովքեր ըստ պայմանավորվածության աշխատում են տվյալ երկրի ռեզիդենտ համարվող ինստիտուցիոնալ միավորի համար, և աշխատանքի դիմաց ստանում են վարձատրություն: (ԱՀՀ-2008, 19.20 կետ):
30. Սեփականությունից և տրանսֆերտներից եկամուտ ստացողները այն անձինք են, որոնց համար եկամտի աղբյուր են հանդիսանում սեփականությունից ստացվող եկամուտները և տրանսֆերտները (ծերության թոշակ կամ թոշակի և նպաստի այլ տեսակներ) (ԱՀՀ-2008, 4.161-4.162; 24.38-24.39 կետեր):
4. ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ՀԱՏՎԱԾՆԵՐՆ ԸՍՏ ՎԵՐԱՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ՉԱՓՈՐՈՇԻՉԻ ՏԱՐԱՆՋԱՏՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
31. Ինստիտուցիոնալ միավորի տնտեսության այս կամ այն հատվածին պատկանելիությունը որոշելու համար նախ անհրաժեշտ է պարզել, թե ապրանքներ և/կամ ծառայություններ արտադրող ինստիտուցիոնալ միավորը հանդիսանում է արդյոք շուկայական ապրանքներ և/կամ ծառայություններ արտադրող թե ոչ:
Ինստիտուցիոնալ միավորը շուկայական ապրանքներ և/կամ ծառայություններ արտադրող է, եթե այն բավարարում է հետևյալ պայմաններից որևէ մեկին.
1) արտադրանքի (աշխատանքների, ծառայությունների) արտադրության ծախսերի 50 և ավելի տոկոսը ծածկվում է ի հաշիվ արտադրանքի (աշխատանքների, ծառայությունների) իրացումից ստացվող հասույթի (առանց հարկերի, տուրքերի և սուբսիդիաների), այսինքն` հասույթի և ծախսերի հարաբերակցությունը կազմում է 50 տոկոս և ավելի.
2) արտադրում է ապրանքներ և ծառայություններ, հիմնականում վաճառքի համար` տնտեսապես նշանակալի գներով:
Եթե վերոհիշյալ պայմաններից ոչ մեկն առկա չէ, ապա ինստիտուցիոնալ միավորը համարվում է ոչ շուկայական ապրանքներ և/կամ ծառայություններ արտադրող: Բացառություն կարող են կազմել կառավարության կողմից բարձր սուբսիդավորման ենթակա կազմակերպությունները, որոնք իրենց բնույթով շուկայական արտադրողներ են:
32. «Ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ» և «Ֆինանսական կազմակերպություններ» հատվածների ՇՀԿ-ների դասումը (դասակարգումը) պետական ենթահատվածում իրականացվում է դրանց նկատմամբ պետական վերահսկողության չափորոշիչների հիման վրա: Կազմակերպությունը համարվում է պետության վերահսկողության ներքո գտնվող, եթե այն բավարարում է հետևյալ պայմաններից որևէ մեկին.
1) կանոնադրական կապիտալում բաժնետոմսերի 50 տոկոս և ավելին պատկանում է պետությանը.
2) կանոնադրական կապիտալում բաժնետոմսերի 50 տոկոսից պակաս մասն է պատկանում պետությանը, սակայն պետական կառավարման մարմինները, կամ պետական կառավարման համակարգի մաս կազմող պետական կառավարման մարմիններին ենթակա կազմակերպությունները, կարող են ազդեցություն ունենալ
տվյալ կազմակերպության կառավարման և/կամ կորպորատիվ քաղաքականության վրա, ազդել վերջինիս կողմից ընդունվող որոշումների վրա, նշանակել գործադիր մարմիններ կամ այլ ձևով մասնակցել տվյալ կազմակերպության կառավարմանը:
33. Տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատվածների ՈԱԿ-ների դասակարգումն ըստ ենթահատվածների իրականացվում է դրանց նկատմամբ պետական վերահսկողության չափորոշիչների հիման վրա: ՈԱԿ-ը գտնվում է պետության վերահսկողության ներքո, եթե այն բավարարում է հետևյալ պայմաններից որևէ մեկին.
1) ՈԱԿ-ը առնվազն 50 և ավելի տոկոսով ֆինանսավորվում է պետական կամ համայնքային բյուջեից.
2) ՈԱԿ-ի ֆինանսավորումը պետական կամ համայնքային բյուջեից 50 տոկոսից պակաս է, սակայն պետական կառավարման մարմինները կամ պետական կառավարման համակարգի մաս կազմող պետական կառավարման մարմիններին ենթակա կազմակերպությունները կարող են ազդեցություն ունենալ տվյալ կազմակերպության կողմից ընդունվող որոշումների վրա, նշանակել գործադիր մարմիններ կամ այլ ձևով մասնակցել այդ կազմակերպության կառավարմանը: Կառավարության և ՈԱԿ-ի միջև պայմանագրային համաձայնագրերի առկայությունը կարող է կառավարությանը հնարավորություն տալ որոշել ՈԱԿ-ի ընդհանուր քաղաքականությունը և ծրագրերը:
34. Որոշելու համար, արդյոք կազմակերպությունը գտնվում է պետության վերահսկողության ներքո թե ոչ, անհրաժեշտ է առաջնորդվել ստորև ներկայացվող չափորոշիչներով որոշվող գործոններով.
1) պետությունը տնօրինում է կազմակերպության ձայնի իրավունք տվող բաժնեմասերի մեծամասնությանը.
2) պետությունը վերահսկում է կազմակերպության տնօրենների խորհրդին կամ կառավարման այլ մարմիններին.
3) պետությունը վերահսկում է կազմակերպության առանցքային ղեկավարների նշանակումն ու վերանայումը.
4) պետությունը վերահսկում է կազմակերպության առանցքային հանձնաժողովներին.
5) պետությունը տնօրինում է կազմակերպության «ոսկե» բաժնետոմսերին.
6) պետությունը ղեկավարում և վերահսկում է կազմակերպության գործունեությունը.
7) պետությունը վերահսկում է կազմակերպությանը` որպես գերիշխող հաճախորդ.
8) պետությունը վերահսկում է կազմակերպությանը` կապված կառավարության կողմից տրված փոխառությունների հետ:
Պետության կողմից կազմակերպության նկատմամբ վերահսկողության առկայությունը փաստելու համար որոշ դեպքերում բավարար է գործոններից միայն մեկի առկայությունը, իսկ մյուս դեպքերում` դրա մասին կարող են փաստել միաժամանակ մի քանի գործոնների առկայությունը (ԱՀՀ-2008, կետ 22.27):
35. «Ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ», «Ֆինանսական կազմակերպություններ» և «Տնային տնտեսություններին սպասարկող ոչ առևտրային կազմակերպություններ» հատվածները ենթահատվածների տարանջատման համար կիրառվում է կազմակերպությունների նկատմամբ օտարերկրյա վերահսկողության չափորոշիչը: Կազմակերպությունը գտնվում է օտարերկրյա վերահսկողության ներքո, եթե այն բավարարում է հետևյալ պայմաններից որևէ մեկին.
1) կանոնադրական կապիտալում բաժնետոմսերի առնվազն 50 տոկոսը պատկանում է այլ երկրների ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորներին.
2) կանոնադրական կապիտալի 50 տոկոսից պակաս մասը պատկանում է այլ երկրների ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորներին, սակայն վերջիններս կարող են ազդեցություն ունենալ տվյալ կազմակերպության կողմից ընդունվող որոշումների վրա, նշանակել գործադիր մարմին կամ այլ ձևով մասնակցել այդ կազմակերպության կառավարմանը.
«50 տոկոսի կանոնը» կիրառվում է` հաշվի առնելով առնվազն վերջին երկու տարվա տվյալները:
5. ԴԱՍԱԿԱՐԳՉԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ
36. ՏԻՀԴ-ի առարկան ինստիտուցիոնալ միավորներն են:
37. Ըստ ռեզիդենտության հատկանիշի ինստիտուցիոնալ միավորները դասակարգվում են երկու բաժինների.
1) «Երկրի ներքին տնտեսություն»
2) «Արտաքին աշխարհ»:
38. ՏԻՀԴ-ը կառուցված է դասակարգման հիերարխիկ և կոդավորման հաջորդական մեթոդների սկզբունքով:
39. ՏԻՀԴ-ի աղյուսակային պատկերի սյունակ 1-ում նշված են կոդերը, իսկ 2-ում` հատվածների անվանումները` ԱՀՀ-2008 դիրքերին համապատասխան:
40. ՏԻՀԴ-ի խմբավորումների նույնականացման համար օգտագործվում է մեկից հինգ փոփոխական երկարությամբ հնգանիշ թվային կոդեր:
41. ՏԻՀԴ-ն ունի հետևյալ կառուցվածքը.
.________________________________________.
|ՏԻՀԴ խմբավորումները |Կոդի կառուցվածքը |
|______________________|_________________|
|Բաժին | X |
|______________________|_________________|
|Հատված | XX |
|______________________|_________________|
|ենթահատված | XXX |
|______________________|_________________|
|Խումբ | XXXX |
|______________________|_________________|
|ենթախումբ | XXXXX |
.________________________________________.
42. Դասակարգչի կառուցման օրինակ.
Բաժին 1 Ներքին տնտեսություն
Հատված 1.2 Ֆինանսական կազմակերպություններ
Ենթահատված 1.2.2 Ավանդներ ներգրավող կազմակերպություններ, բացի
կենտրոնական բանկից
Խումբ 1.2.2.1 Ավանդներ ներգրավող պետական կազմակերպություններ
Ենթախումբ 1.2.2.1.1 Ավանդներ ներգրավող պետական
կազմակերպություններ-ՈԱԿ:
6. ԴԱՍԱԿԱՐԳՉԻ ՓՈՓՈԽՈՒՄԸ ԵՎ ՈՒԺԸ ԿՈՐՑՆԵԼԸ
43. ՏԻՀԴ-ում փոփոխությունների նախագծերի պատրաստումն իրականացվում է ԱՐՄՍՏԱՏ-ի կողմից` համագործակցելով պաշտոնական վիճակագրություն արտադրող և/կամ ՏԻՀԴ-ը կիրառող շահագրգիռ սուբյեկտների հետ:
44. ՏԻՀԴ-ի փոփոխման և (կամ) ուժը կորցրած ճանաչելու հիմքը ԱՀՀ-2008 միջազգային ձեռնարկում իրականացվող համապատասխան փոփոխություններն են:
| ԳԼՈՒԽ 2. |
ԴԱՍԱԿԱՐԳՉԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ |
ԲԱԺԻՆ 1. «ԵՐԿՐԻ ՆԵՐՔԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ»
45. Ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորները, որոնք միասին կազմում են երկրի տնտեսությունը, խմբավորվում են հինգ` միմյանց բացառող ինստիտուցիոնալ հատվածներում (11).
1) ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների հատված
2) ֆինանսական կազմակերպությունների հատված
3) պետական կառավարման մարմինների հատված
4) տնային տնտեսություններին սպասարկող ոչ առևտրային կազմակերպությունների հատված
5) տնային տնտեսությունների հատված (ԱՀՀ-2008, 4.23-4.24 կետեր):
46. Ինստիտուցիոնալ միավորների խմբավորումն ըստ հատվածների իրականացվում է վերջիններիս տնտեսական գործունեության բնութագրին համապատասխան:
47. ԱՀՀ-ում արտացոլվում են տնտեսական գործունեության երեք հիմնական տեսակներ.
1) ապրանքների ու ծառայությունների արտադրություն,
2) սպառում` ուղղված մարդու ցանկությունների ու պահանջմունքների բավարարմանը
3) կուտակում` կապիտալի տարբեր ձևերում:
48. Կազմակերպությունները (11) զբաղված են կամ արտադրությամբ, կամ կուտակմամբ, (թե մեկով, թե մյուսով) բայց ոչ վերջնական սպառմամբ: Պետական կառավարման մարմինները (25) հիմնականում զբաղված են արտադրությամբ (սակայն ի տարբերություն կազմակերպությունների` այլ տիպի արտադրությամբ), կուտակմամբ և բնակչության (և ընդհանրապես հանրության) անունից վերջնական սպառման իրականացմամբ: Բոլոր տնային տնտեսությունները (33) իրականացնում են սպառում, ինչպես նաև կարող են զբաղվել արտադրությամբ և կուտակմամբ: ՈԱԿ-ները (10) իրենց բնույթով բազմազան են. դրանց մի մասի վարքագիծը նման է կազմակերպությունների վարքագծին, որոշները գործնականում հանդիսանում են պետական կառավարման մարմինների մաս, մյուսները զբաղվում են պետական կառավարման մարմինների գործունեության տեսակին նմանեցվող գործունեությամբ, սակայն գործում են վերջիններիցս անկախ (ԱՀՀ-2008, 4.17 կետ):
49. Ըստ վերահսկողության չափանիշների տնտեսության հինգ ինստիտուցիոնալ հատվածներից յուրաքանչյուրը կարելի է բաժանել հետևյալ ենթահատվածների.
1) կառավարության կողմից վերահսկվող պետական կազմակերպություններ,
2) արտերկրից վերահսկվող օտարերկրյա վերահսկողությամբ կազմակերպություններ,
3) ազգային մասնավոր կազմակերպություններ (ԱՀՀ-2008, 4.33-4.36 կետեր):
50. Տնտեսության հատվածները ենթահատվածների բաժանելու ընդհանուր մոտեցումը կայանում է կառավարության կողմից (պետական կազմակերպություններ) և արտերկրից վերահսկվող ֆինանսական և ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների նույնականացման մեջ: Մնացած կազմակերպությունները համարվում են ազգային մասնավոր կազմակերպություններ (ԱՀՀ-2008, 4.34 կետ):
51. Կազմակերպությունը համարվում է պետական, եթե այն գտնվում է պետական հիմնարկի, պետական այլ կազմակերպության կամ պետական կազմակերպությունների ու պետական հիմնարկների ինչ-որ միավորման վերահսկողության ներքո, ընդ որում վերահսկողությունը դիտարկվում է որպես կազմակերպության ողջ կորպորացիոն քաղաքականությունը սահմանելու հնարավորություն: Այստեղ ներկայացված «Ընդհանուր կորպորատիվ քաղաքականություն» արտահայտությունը, պետք է ընկալվի լայն իմաստով, և նշանակի շուկայի արտադրող հանդիսացող կազմակերպության ռազմավարական նպատակներին միտված հիմնական ֆինանսական և օպերատիվ քաղաքականություն (ԱՀՀ-2008, 4.77 կետ):
52. Ռեզիդենտ կազմակերպությունը գտնվում է ոչ ռեզիդենտ միավորի վերահսկողության ներքո, եթե վերջինս տիրապետում է կազմակերպության բաժնետիրական կապիտալի ավելի քան 50 տոկոսին: Միաժամանակ, վերահսկողությունը կարող է լինել նաև այն դեպքում, երբ կազմակերպության բաժնետիրական կապիտալում ոչ ռեզիդենտ միավորի մասնաբաժինը 50 տոկոսից պակաս է, սակայն դրա հետ մեկտեղ վերջինս կարող է վերահսկողություն իրականացնել ԱՀՀ-2008 4.77-4.88 կետերում շարադրված կառավարության կողմից վերահսկողության այնպիսի մեթոդներով, ինչպիսիք են, օրինակ, տնօրենների խորհրդի կամ այլ կառավարող մարմնի, առանցքային ղեկավարների նշանակումների և ազատումների, կազմակերպության առանցքային հանձնաժողովների և այլնի նկատմամբ վերահսկողությունը (ԱՀՀ-2008, 4.81 կետ):
53. Կիրառելով ՈԱԿ-ները տնտեսության հատվածների այլ միավորներից տարանջատման չափանիշներ` որոշ ենթահատվածներ նպատակահարմար է (եթե իհարկե հնարավոր է և բխում է ազգային վիճակագրության առջև դրված խնդիրներից) լրացուցիչ մանրամասնել այնպիսի կատեգորիաների, ինչպիսիք են.
1) ՈԱԿ-ները,
2) ՇՀԿ-ները:
54. Վերոհիշյալ միավորները կարող են խմբավորվել տնտեսական հատվածների դասակարգչի դիրքերի ցանկում (աղյուսակ 1) և/կամ հավաքական խմբավորումներում (աղյուսակ 2):
Ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների հատված
55. Գործնականում բոլոր ռեզիդենտ ոչ ֆինանսական կազմակերպությունները (13) ներառվում են ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների հատվածում և կազմում են այդ հատվածի հիմնական մասը: Բացի այդ, այս հատվածը ներառում է շուկայական ապրանքների և ծառայությունների արտադրությամբ զբաղված ՈԱԿ-ները. օրինակ` հիվանդանոցներ, դպրոցներ կամ քոլեջներ, որոնք գանձում են վճարներ, ինչն էլ հնարավորություն է տալիս ծածկել իրենց ընթացիկ ծախսերը, կամ ձեռնարկատերերի ասոցիացիաներ, որոնք իրենց ծախսերը ծածկում են ի հաշիվ ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների կամ չկորպորացված կազմակերպությունների անդամավճարների: Այդ ասոցիացիաների դերը ձեռնարկությունների շահերի պաշտպանումը կամ խթանումն է (ԱՀՀ-2008, 4.28 կետ):
56. Ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ հատվածի ենթահատվածների սահմանման համար կիրառվում են դասակարգման երկու չափորոշիչ: Առաջին չափորոշիչը վերաբերվում է ՈԱԿ-ները հատվածի այլ միավորներից տարանջատելուն: ՈԱԿ-ներից տարբերվող այդ միավորները կարող են դիտվել որպես ՇՀԿ-ներ: Երկրորդ չափորոշիչը վերաբերվում է վերահսկողությանը, ըստ որի տարանջատվում են.
1) պետական ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ,
2) ազգային մասնավոր ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ,
3) օտարերկրյա հսկողությամբ ոչ ֆինանսական կազմակերպություններ (ԱՀՀ-2008, 4.96 կետ):
Ֆինանսական կազմակերպությունների հատված
57. Ֆինանսական կազմակերպությունների հատվածը (14) ներառում է այն բոլոր ռեզիդենտ կազմակերպությունները, որոնք հիմնականում զբաղված են ուրիշ ինստիտուցիոնալ միավորներին ֆինանսական ծառայությունների մատուցմամբ, ներառյալ` ապահովագրական և կենսաթոշակային ֆոնդերի ծառայությունները: Բացի այդ, այս հատվածը ներառում է ֆինանսական բնույթի շուկայական ծառայությունների արտադրությամբ զբաղվող այն ՈԱԿ-ները, որոնք ֆինանսավորվում են ի հաշիվ ֆինանսական կազմակերպությունների անդամավճարների, և որոնց դերը այդ կազմակերպությունների շահերի խթանումն ու սպասարկումն է (ԱՀՀ-2008, 4.28 կետ):
58. Ֆինանսական կազմակերպությունների ենթահատվածներն են.
1) կենտրոնական բանկ,
2) ավանդներ ներգրավող կազմակերպություններ, բացի կենտրոնական բանկից,
3) դրամական շուկայի ֆոնդեր,
4) ոչ դրամական շուկայի ներդրումային ֆոնդեր,
5) այլ ֆինանսական միջնորդներ, բացի ապահովագրական կազմակերպություններից և կենսաթոշակային ֆոնդերից,
6) օժանդակ ֆինանսական կազմակերպություններ,
7) կապակցված ֆինանսական հաստատություններ և վարկ տրամադրող կազմակերպություններ,
8) ապահովագրական կազմակերպություններ,
9) կենսաթոշակային ֆոնդեր (ԱՀՀ-2008, 4.103 կետ):
«Կենտրոնական բանկ» ենթահատված
59. Այս ենթահատվածին են դասվում հետևյալ ֆինանսական միջնորդները.
1) կենտրոնական բանկ, ներառյալ կենտրոնական բանկերի համակարգի մաս կազմելու դեպքերը,
2) արժութային խորհուրդները կամ անկախ արժութային մարմինները իրականացնում են ազգային արժույթի թողարկում (էմիսիա), որն ամբողջությամբ ապահովված է արտարժութային պահուստներով,
3) կենտրոնական դրամական գործակալություններ` հիմնականում պետական են (օրինակ, արտաքին պահուստները կառավարող կամ թղթադրամներ և մետաղադրամներ թողարկող գործակալություններ), որոնք կազմում են հաշիվների մի ամբողջ խումբ, բայց որպես կենտրոնական կառավարության մաս չեն դիտարկվում: Վերահսկողական մարմինները, որոնք համարվում են առանձին ինստիտուցիոնալ միավորներ, դասվում են ոչ թե «Կենտրոնական բանկ», այլ «Օժանդակ ֆինանսական կազմակերպություններ» ենթահատվածում (ԱՀՀ-2008,4.104 կետ):
«Ավանդներ ներգրավող կազմակերպություններ» ենթահատված
60. Ֆինանսական միջնորդները ներառվում են հետևյալ ենթահատվածի մեջ.
1) առևտրային, ունիվերսալ, բազմաֆունկցիոնալ բանկեր,
2) խնայողական բանկեր (ներառյալ հոգաբարձու խնայողական բանկեր և խնայողական և վարկային միություններ),
3) փոստային ջիրո հիմնարկներ, փոստային բանկեր, ջիրո բանկեր,
4) գյուղական վարկային և գյուղատնտեսական վարկային բանկեր,
5) կոոպերատիվ վարկային բանկեր, վարկային միություններ,
6) մասնագիտացված բանկեր կամ այլ ֆինանսական կազմակերպություններ, եթե դրանք ներգրավում են ավանդներ կամ թողարկում են ավանդներին բնույթով մոտ այլ ֆինանսական գործիքներ (ԱՀՀ-2008, 4.105-4.106 կետեր):
«ԴՇՖ» ենթահատված
61. ԴՇՖ-ը կոլեկտիվ ներդրումային ծրագրեր են, որոնք իրենց միջոցները կուտակում են բնակչությանը բաժնետոմսերի կամ փայաբաժինների վաճառքի միջոցով: Ստացված միջոցները հիմնականում ներդրվում են դրամական շուկայի գործիքներում, ԴՇՖ բաժնետոմսերում ու փայաբաժիններում, ոչ ավել քան մեկ տարի մարման ժամկետով փոխառու պարտքային գործիքներում, դրամական շուկայի գործիքների տոկոսադրույքներին մոտ եկամտի նորմա ստանալու ակնկալիք ունեցող բանկային ավանդներում և գործիքներում: ԴՇՖ-ի բաժնետոմսերը կարող են փոխանցվել չեկերի կամ երրորդ անձի միջոցով ուղղակի վճարման այլ ձևերով: Հաշվի առնելով ներդրումային ծրագրերի մեջ ներդրվող այս գործիքների առանձնահատկությունը, դրանց բաժնետոմսերը կամ փայաբաժինները կարող են դիտարկվել որպես ավանդներին բնույթով մոտ այլ ֆինանսական գործիքները (ԱՀՀ-2008, 4.107 կետ):
«Ոչ դրամական շուկայի ներդրումային ֆոնդեր» ենթահատված
62. Ոչ դրամական շուկայի ներդրումային ֆոնդերը կոլեկտիվ ներդրումային ծրագրեր են, որոնք ներգրավում են բնակչության միջոցները` բաժնետոմսերի կամ փայաբաժինների թողարկման միջոցով: Ստացված միջոցները հիմնականում ներդրվում են ֆինանսական ակտիվներում (բացի կարճաժամկետ ակտիվներից) և ոչ ֆինանսական ակտիվներում (սովորաբար անշարժ գույքի մեջ): Ներդրումային ֆոնդի բաժնետոմսերը և փայաբաժինները սովորաբար չեն համարվում ավանդների այլ ֆինանսական գործիքներ և երրորդ անձանց կողմից չեկերի կամ ուղիղ վճարման միջոցով չեն կարող փոխանցվել (ԱՀՀ-2008, 4.108 կետ):
«Այլ ֆինանսական միջնորդներ, բացի ապահովագրական ընկերություններից և կենսաթոշակային ֆոնդերից» ենթահատված
63. Այլ ֆինանսական միջնորդները դասվում են հետևյալ ենթահատվածում.
1) ֆինանսական կազմակերպություններ, որոնք զբաղվում են ակտիվների արժեթղթավորմամբ,
2) Արժեթղթերի և ֆինանսական ածանցյալների դիլերներ (սեփական միջոցների հաշվին գործող),
3) վարկավորմամբ զբաղվող ֆինանսական կազմակերպություններ` ներառյալ մանրածախ առևտրով զբաղվող կազմակերպությունների ֆինանսական ասոցիացիաները, որոնք կարող են պատասխանատվություն կրել ֆինանսական լիզինգի և սեփական կամ առևտրային ֆինանսների համար,
4) կենտրոնական քլիրինգային գործընկեր կազմակերպություններ. այս կազմակերպությունները ապահովում են արժեթղթերով և ածանցյալ ֆինանսական գործիքներով իրականացվող գործառնությունների հաշվարկների կարգավորում և քլիրինգ: Քլիրինգը վերաբերվում է երկու կողմերի պարտավորությունների սահմանմանը այն դեպքում, երբ հաշվարկների կարգավորումը դիտարկվում է որպես արժեթղթերի կամ ածանցյալ ֆինանսական գործիքների փոխանակում և համապատասխան վճարների իրականացում: Կենտրոնական քլիրինգային գործընկեր կազմակերպությունները մասնակցում են գործառնություններին և նվազեցնում գործընկերոջ ռիսկը,
5) մասնագիտացված ֆինանսական կազմակերպություններ, որոնք տրամադրում են.
ա. կարճաժամկետ ֆինանսավորում` կազմակերպությունների միաձուլման և կլանման նպատակով,
բ. արտահանման և ներմուծման ֆինանսավորում,
գ. ֆակտորինգային ծառայություններ,
դ. վենչուրային կապիտալ և զարգացման նպատակով կապիտալ (ԱՀՀ-2008, 4.110 կետ):
«Օժանդակ ֆինանսական կազմակերպություններ» ենթահատված
64. Այս ենթահատվածին են վերաբերվում հետևյալ օժանդակ ֆինանսական կազմակերպությունները.
1) ապահովագրական բրոքերներ, պահանջների և վնասների գնահատողներ (անկախ նրանից, թե ապահովագրական ընկերության կողմից են վարձված, և թե համարվում են ապահովադրի կողմից վարձված անկախ կամ պետական գնահատողներ), կենսաթոշակային և ապահովագրական հարցերով խորհրդատուներ.
2) արժեթղթերի և վարկերի գծով գործառնություններ իրականացնող բրոքերներ, ներդրումային հարցերով խորհրդատուներ և այլն,
3) փոխառություններ տեղաբաշխող կազմակերպություններ, որոնք կառավարում են արժեթղթերի թողարկումներ,
4) կազմակերպություններ, որոնց հիմնական ֆունկցիան մուրհակներով կամ համանման գործիքներով փոխանցագրման ճանապարհով երաշխավորությունն է,
5) կազմակերպություններ, որոնք զբաղվում են այնպիսի ածանցյալ ֆինանսական գործիքներով և հեդջավորման գործիքներով, ինչպիսիք են սվոփները, օպցիոնները և ֆյուչերսները (առանց դրանց թողարկման),
6) ֆինանսական շուկաների ենթակառուցվածքն ապահովող կազմակերպություններ,
7) կենսաթոշակային ֆոնդերի, փոխառության ֆոնդերի և այլնի կառավարիչներ (բացի այն ֆոնդերից, որոնք իրենք են հանդիսանում կառավարիչներ),
8) ապահովագրական և ֆոնդային բորսաների ծառայություններ մատուցող կազմակերպություններ,
9) արտարժույթի փոխանակման բյուրո,
10) ֆինանսական կազմակերպություններին սպասարկող, անկախ իրավաբանական անձ հանդիսացող ՈԱԿ-ներ,
11) ֆինանսական կազմակերպությունների գլխամասեր, որոնք հիմնականում զբաղված են ֆինանսական կազմակերպությունների կամ ֆինանսական կազմակերպությունների խմբերի վերահսկողությամբ, սակայն չեն իրականացնում ֆինանսական կազմակերպությունների գործառույթներ,
12) ֆինանսական շուկաների և ֆինանսական միջնորդների կենտրոնական վերահսկողության մարմիններ, եթե դրանք առանձին ինստիտուցիոնալ միավորներ են (ԱՀՀ-2008, 4.112 կետ):
«Կապակցված ֆինանսական հաստատություններ և վարկ տրամադրող կազմակերպություններ» ենթահատված
65. Այս ենթահատվածին են դասվում հետևյալ ֆինանսական կազմակերպությունները.
1) այնպիսի իրավաբանական անձ հանդիսացող միավորներ, ինչպիսիք են տրաստաները և այլն,
2) հոլդինգային կազմակերպություններ, որոնք հանդիսանում են դուստր կազմակերպությունների խմբերի ակտիվների միայն սեփականատերեր (տնօրինելով բաժնետիրական կապիտալի հսկիչ փաթեթին), որոնց գործունեության հիմնական տեսակը միավորների խմբի տնօրինումն է (առանց որևէ այլ ծառայությունների տրամադրման), և որոնք իրենք են հանդիսանում բաժնետիրական կապիտալի կրողներ, այսինքն` չեն կառավարում և չեն ղեկավարվում այլ միավորների կողմից,
3) հատուկ նշանակության ինստիտուցիոնալ միավորներ կամ միջոցների փոխանակման ուղիներ, որոնք մայր կազմակերպության կողմից օգտագործելու նպատակով բաց շուկաներից ներգրավում են միջոցներ:
4) ֆինանսական ծառայություններ մատուցող միավորներ, որոնք օգտագործում են բացառապես սեփական կամ հաճախորդների լայն շրջանակի կողմից հովանավորվող միջոցները և կրում են պարտապանների դեֆոլտի ֆինանսական ռիսկերը: Դրանց են վերաբերվում.
ա. տոկոսառուներ
բ. կազմակերպություններ, որոնք զբաղվում են վարկավորմամբ (օրինակ, ուսանողներին վարկերի տրամադրում, արտահանման-ներմուծման գործառույթների իրականացման համար վարկերի տրամադրում), և որոնց միջոցները ստացվում են հովանավորներից (օրինակ` պետական կառավարման մարմիններից կամ ՈԱԿ-ներից),
գ. գրավատները, որոնք զբաղված են գերազանցապես վարկավորմամբ (ԱՀՀ-2008, 4.114 կետ):
«Ապահովագրական կազմակերպություններ» ենթահատված
66. Ապահովագրական կազմակերպությունները կորպորացված միավորներ են, փոխառու ֆոնդեր և այլ միավորներ, որոնց հիմնական գործառույթն առանձին ինստիտուցիոնալ միավորներին կամ միավորների խմբերին կյանքի, դժբախտ դեպքերից, հիվանդություններից, հրդեհներից կամ ապահովագրական այլ տեսակներից ապահովագրությունն է կամ ապահովագրական կազմակերպություններին վերաապահովագրական ծառայությունների մատուցումը (ԱՀՀ-2008, 4.115 կետ):
«Կենսաթոշակային ֆոնդեր» ենթահատված
67. Կենսաթոշակային ֆոնդերը ինստիտուցիոնալ միավորներ հանդիսացող սոցիալական կենսաթոշակային ապահովության միայն այն ֆոնդերն են, որոնք անկախ են իրենց ստեղծող միավորներից (ԱՀՀ-2008, 4.116 կետ): Պետական կենսաթոշակային ֆոնդը դասվում է «Պետական կառավարում» հատվածին, թեև իրականացնում է ֆինանսական գործառույթներ:
ՀՀ օրենսդրության համապատասխան կենսաթոշակային ֆոնդի ակտիվները ձևավորվում են «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով հավաքագրված պարտադիր (պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդ) կամ կամավոր (կամավոր կենսաթոշակային ֆոնդ) կուտակային վճարների և դրանց ներդրման հաշվին:
«Պետական կառավարում» հատված
68. «Պետական կառավարում» հատվածը իր մեջ ներառում է ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորների հետևյալ խմբերը.
1) կենտրոնական կառավարման (27) և տեղական ինքնակառավարման (28) բոլոր միավորները,
2) պետական կառավարման մարմինների կողմից վերահսկվող բոլոր ոչ շուկայական ՈԱԿ-ները (ԱՀՀ-2008, 4.127 կետ):
69. «Պետական կառավարում» հատվածը ներառում է սոցիալական ապահովության հիմնադրամները որպես կենտրոնական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմիններից յուրաքանչյուրից մեկի կամ միաժամանակ բոլորի մաս: Այս հատվածը չի ներառում պետական կազմակերպությունները, նույնիսկ եթե վերջիններիս ողջ բաժնետիրական կապիտալը պատկանում է պետական կառավարման մարմիններին: Հատվածը չի ներառում նաև պետական կառավարման մարմինների սեփականություն համարվող և վերջիններիս կողմից վերահսկվող քվազիկորպորացիաները ((ԱՀՀ-2008, 4.127 կետ):
70. «Պետական հատվածը» չի հանդիսանում տնտեսության ինստիտուցիոնալ հատված և իր մեջ ներառում է պետական կառավարում հատվածը, պետական ոչ ֆինանսական կազմակերպությունները և պետական ֆինանսական կազմակերպությունները (ԱՀՀ-2008, 4.23, 22.36 կետեր):
«Պետական կառավարում» հատվածի ենթահատվածներ
(ԱՀՀ-2008, 4.128-4.133 կետեր)
71. «Պետական կառավարում» հատվածի բաժանումը ենթահատվածների հնարավորություն է տալիս նույնականացնել ՈԱԿ-ները և սոցիալական ապահովության հիմնադրամները պետական կառավարման յուրաքանչյուր մակարդակի (կենտրոնական կառավարում, տեղական ինքնակառավարում) համար:
72. ՈԱԿ-ները ներկայացվում են որպես կատեգորիա ամբողջությամբ պետական կառավարման հատվածի համար, իսկ կենտրոնական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների համար` առանձին-առանձին: Այս պարագայում սոցիալական ապահովության հիմնադրամները ներառվում են 1.3.1.1 և 1.3.2.1 ենթահատվածներում, իսկ ՈԱԿ-ները` 1.3.1.2 և 1.3.2.2 ենթահատվածներում:
73. Պետական կառավարման հատվածը ենթահատվածների բաժանման այս մեթոդը թույլ է տալիս առանձնացնել հետևյալ ենթահատվածները.
1) կենտրոնական կառավարման մարմիններ,
2) տեղական ինքնակառավարման մարմիններ:
74. Պետական կառավարման յուրաքանչյուր 1-ին, 2-րդ ենթահատված ներառում է ՈԱԿ-ներ և սոցիալական ապահովության հիմնադրամներ:
75. Ենթահատվածների բաժանման ցանկացած մեթոդի դեպքում պետական կառավարման յուրաքանչյուր մակարդակի համար ՈԱԿ-ները պետք է դիտարկվեն որպես «այդ թվում» կատեգորիա:
76. Ենթահատվածների բաժանման մեթոդների մեջ ընտրությունը հիմնականում կախված է տվյալ երկրի սոցիալական ապահովության հիմնադրամների կառավարման ձևից, չափից և կարևորությունից:
77. Որոշ երկրներում կենտրոնական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների մակարդակների միջև պետական կառավարման միջանկյալ մակարդակ կարող է գոյություն չունենալ. այս պարագայում տարածքային կառավարման մարմինների ենթահատված չի առանձնացվում, մեկ այլ երկրներում էլ հնարավոր է կենտրոնական կառավարման մարմինների մակարդակից ցածր երկուսից ավել պետական կառավարման մակարդակ: Այս դեպքում ավելի ցածր մակարդակները, իրենց գործառույթների բնույթին համապատասխան, պետք է ներառվեն տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների մակարդակներում:
«Տնային տնտեսություններ» հատված
(ԱՀՀ-2008, 4.160-4.162 կետեր)
78. Տնային տնտեսությունները (33) կախված եկամտի առավել նշանակալի աղբյուրի բնույթից կարող են դասվել այս կամ այն ենթահատվածին: Այդ նպատակի համար հարկ է առանձնացնել տնային տնտեսությունների եկամուտների հետևյալ տեսակները.
1) եկամուտներ, որոնք ստացվում են տնային տնտեսությունները սպասարկող իրավաբանական կարգավիճակ չունեցող և վարձու աշխատող ունեցող ՈԱԿ-ներից (գործատուների խառը եկամուտներ),
2) եկամուտներ, որոնք ստացվում են տնային տնտեսությունները սպասարկող իրավաբանական կարգավիճակ և վարձու աշխատող չունեցող ՈԱԿ-ներից (ինքնազբաղված անձանց խառը եկամուտներ),
3) վարձու աշխատողների աշխատանքի վարձատրություն,
4) սեփականությունից և տրանսֆերտներից ստացվող եկամուտներ:
79. Տնային տնտեսությունները, կախված վերոշարադրյալ չորս կատեգորիաների եկամուտների գերակայությունից, դասվում են համապատասխան ենթահատվածի` նույնիսկ եթե այդ եկամուտները չեն կազմում տնային տնտեսության ողջ եկամտի ավելի քան կեսը: Եթե տնային տնտեսությունը ստանում է տվյալ կատեգորիայի մի քանի տեսակի եկամուտ, օրինակ, երբ աշխատավարձ են ստանում տնային տնտեսության մի քանի անդամներ կամ, երբ տնային տնտեսությունը սեփականությունից կամ տրանսֆերտներից ստանում է մեկ տեսակից ավել եկամուտ, ապա դասակարգումը պետք է հիմնվի տնային տնտեսության ողջ եկամտի վրա` յուրաքանչյուր կատեգորիայի սահմաններում:
80. Չորս ենթահատվածները առանձնացվում են հետևյալ կերպ.
1) գործատուներ (34),
2) ինքնազբաղված անձինք (35),
3) վարձու աշխատողներ (36),
4) սեփականությունից և տրանսֆերտներից եկամուտ ստացողներ (37):
81. Չորրորդ ենթահատվածը, որն ընդգրկում է առավելապես սեփականությունից և տրանսֆերտներից եկամուտ ստացող տնային տնտեսություններին, իրենից ներկայացնում է տարասեռ խումբ, որը հնարավորության դեպքում նպատակահարմար է առանձնացնել հետևյալ երեք ենթահատվածների.
1) սեփականությունից եկամուտ ստացողներ,
2) թոշակ ստացողներ,
3) այլ տրանսֆերտային եկամուտ ստացողներ:
«Տնային տնտեսություններն սպասարկող ոչ առևտրային կազմակերպություններ» (ՏՏՍՈԱԿ) հատված
(ԱՀՀ-2008, 4.93 կետ)
82. «Տնային տնտեսություններին սպասարկող ոչ առևտրային կազմակերպությունների» հատվածը բաղկացած է ոչ շուկայական ՈԱԿ-ներից, որոնք չեն վերահսկվում պետական կառավարման մարմինների կողմից: Դրանք տնային տնտեսություններին տրամադրում են անվճար ապրանքներ ու ծառայություններ կամ տնտեսապես աննշան գներով: Այս ապրանքների ու ծառայությունների մեծ մասը անհատական սպառման են: Միաժամանակ, ՏՏՍՈԱԿ-ները կարող են տրամադրել նաև կոլեկտիվ ծառայություններ:
ԲԱԺԻՆ 2. «ԱՐՏԱՔԻՆ ԱՇԽԱՐՀԸ»
83. Արտաքին աշխարհն իր մեջ ընդգրկում է այն բոլոր ոչ ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորները, որոնք տվյալ երկրի այլ ռեզիդենտ միավորների հետ իրականացնում են գործառնություններ կամ ունեն այլ տնտեսական կապեր տվյալ երկրի ռեզիդենտ միավորների հետ:
84. Արտաքին աշխարհի համար վարվող հաշիվները կամ աղյուսակները ներառում են ռեզիդենտների և ոչ ռեզիդենտների միջև գործառնությունների կամ այլ տնտեսական հարաբերությունների վերաբերյալ այնպիսի գրառումներ, ինչպիսիք են ռեզիդենտների ոչ ռեզիդենտների նկատմամբ պահանջները և հակառակը: Արտաքին աշխարհն իր մեջ ներառում է նաև տվյալ երկրի աշխարհագրական տարածքում ֆիզիկապես հաստատված այնպիսի ինստիտուցիոնալ միավորներ, ինչպիսիք են օրինակ` օտարերկրյա անկլավները` դեսպանատներ, հյուպատոսություններ, ռազմաբազաներ, ինչպես նաև միջազգային կազմակերպությունները (ԱՀՀ-2008, 4.172 կետ):
--------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասում