ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վարչական վերաքննիչ Վարչական գործ թիվ ՎԴ/4928/05/11
դատարանի որոշում 2013 թ.
Վարչական գործ թիվ ՎԴ/4928/05/11
Նախագահող դատավոր` Ա. Բաբայան
Դատավորներ` Հ. Բեդևյան
Ա. Սարգսյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Ե. Խունդկարյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Ե. Սողոմոնյանի
Վ. Աբելյանի
Ս. Անտոնյանի
Ա. Բարսեղյանի
Մ. Դրմեյանի
Գ. Հակոբյանի
Է. Հայրիյանի
Տ. Պետրոսյանի
2013 թվականի հոկտեմբերի 04-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 22.02.2013 թվականի որոշման դեմ` ըստ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) հայցի ընդդեմ Կարեն Կարապետյանի` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, և ըստ Կարեն Կարապետյանի հակընդդեմ հայցի ընդդեմ Կոմիտեի` Կոմիտեի հետաքննության վարչության (այսուհետ` Վարչություն) պետի ժամանակավոր պաշտոնակատար Լ. Աբրահամյանի 18.08.2011 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Կոմիտեն պահանջել է բռնագանձել Կարեն Կարապետյանից հօգուտ պետական բյուջեի 55.015.243 ՀՀ դրամ:
Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան` Կարեն Կարապետյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Վարչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատար Լ. Աբրահամյանի 18.08.2011 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» որոշումը:
ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Թովմասյան) (այսուհետ` Դատարան) 27.06.2012 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` մերժվել:
ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 22.02.2013 թվականի որոշմամբ Կարեն Կարապետյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է. որոշվել է բեկանել Դատարանի 27.06.2012 թվականի վճիռը և այն փոփոխել` հայցը մերժել, իսկ հակընդդեմ հայցը` բավարարել:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացվել Կարեն Կարապետյանը:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի «ժա» ենթակետը, 131-րդ, 132-րդ հոդվածները, 134-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 189-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 436-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, ՀՀ մաքսային վարչության պետի 12.06.1998 թվականի թիվ 71-ՄՎՐ հրամանով հաստատված կարգի 2-րդ կետի 3-րդ ենթակետը, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ, 113-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ «Արմսվիսբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) և անհատ ձեռնարկատեր Կարեն Կարապետյանի միջև 02.05.2011 թվականին կնքված «Ծառայությունների մատուցման մասին» թիվ 44 պայմանագրով Կարեն Կարապետյանը պարտավորվել է Ընկերության համար, նրա անունից, հանձնարարությամբ, լիազորագրով և միջոցների հաշվին իրականացնել մաքսային ձևակերպումներ և մաքսային հսկողության հետ կապված գործունեություն, ինչպես նաև մաքսային գործին վերաբերող այլ միջնորդական գործառնություններ, իսկ Ընկերությունը պարտավորվել է վճարել դրա համար:
Այսպես` 28.06.2011 թվականի թիվ 2011/06 7394, թիվ 2011/06 7553, թիվ 2011/06 5963, թիվ 2011/06 3596 և թիվ 2011/06 3385 հաշիվ-ապրանքագրերով Հայաստանի Հանրապետություն են ներմուծվել 19,3 կգ քաշով ոսկյա ձուլակտորներ, որոնք Կարեն Կարապետյանը 29.06.2011 թվականի թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով «ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով հայտարարագրել է Ընկերության անվամբ, և այդ հայտարարագիրն ընդունվել է մաքսային մարմնի կողմից: Վերոգրյալից հետևում է, որ 02.05.2011 թվականի թիվ 44 պայմանագրի, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի «ժա» ենթակետի, 131-րդ և 132-րդ հոդվածների ուժով մաքսային մարմնի հետ իրավահարաբերություններում Կարեն Կարապետյանը հանդես է եկել որպես հայտարարատու, ուստի մաքսային օրենսդրությամբ պատասխանատվություն է կրում հայտարարագրված տեղեկությունների հավաստիության համար:
Վերաքննիչ դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի հետազոտել 02.05.2011 թվականի թիվ 44 պայմանագիրը, 28.06.2011 թվականի թիվ 020/VIE/8396-4694 բեռնագիրը, թիվ 2011/06 7394, թիվ 2011/06 7553, թիվ 2011/06 5963, թիվ 2011/06 3596 և թիվ 2011/06 3385 հաշիվ-ապրանքագրերը, 29.06.2011 թվականի թիվ C 9402 ԲՄՀ-ն, ՀՀ կենտրոնական բանկի նախագահի 20.07.2011 թվականի գրությունը, որի արդյունքում եկել է սխալ եզրահանգման:
Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությանն այն մասին, որ ոսկու ձուլակտորների ընդհանուր նետտո քաշի վերաբերյալ ոչ ճիշտ տեղեկություններ հայտարարագրելը չի հանգեցրել օրենքով սահմանված կարգով և չափով մաքսային վճարներ վճարելու պարտականության ոչ պատշաճ կատարմանը, ապա ոսկու ձուլակտորները հայտարարագրվել են «ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով, որի շրջանակներում գանձվել է ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 110-րդ հոդվածով սահմանված չափի մաքսային վճար և տվյալ տեսակի ապրանքի մաքսային ձևակերպման համար այն փոփոխվել չէր կարող, իսկ 3 կգ նետտո քաշով ոսկու ձուլակտորները չհայտարարագրելը փաստացի հանգեցրել է մաքսային կանոնների` մաքսային հսկողության և մաքսային ձևակերպման սահմանված կարգի խախտման, հետևաբար այդ արարքի համար պատասխանատվությունը բխում է ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածի ընդհանուր իրավակարգավորման առարկայից և իրավաչափ է:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22.02.2013 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել, իսկ հակընդդեմ հայցը` մերժել:
2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները
Բողոք բերած անձն անտեսել է այն հանգամանքը, որ ներմուծվող ապրանքների մաքսային ձևակերպումների, ինչպես նաև մաքսային վճարների կատարման հետ կապված հարաբերություններում անմիջական շահագրգիռ մասնակիցը հանդիսանում է ապրանքներ տեղափոխող անձը, այսինքն` ներմուծվող ապրանքի սեփականատերը, դրա գնորդը կամ այն անձը, ով օժտված է իր անունից տվյալ ներմուծվող ապրանքը տնօրինելու լիազորությամբ և հանդիսանում է տվյալ ապրանքի ֆինանսական պատասխանատուն (եթե կնքված գործարքով այլ բան նախատեսված չէ): Մինչդեռ, ապրանքներ տեղափոխող անձի լիազորված անձը կամ համապատասխան պայմանագրի հիման վրա և տրված լիազորագրով տեղափոխողի անունից գործող մաքսային բրոքերը հանդիսանում է ծագած հարաբերության պասիվ մասնակից, վերջինիս մասնակցությունը ծագած հարաբերություններում պայմանավորվում է միայն տեղափոխողի կողմից տրված լիազորագրի, կնքված պայմանագրի շրջանակներով:
Հաշվի առնելով ապրանքներ տեղափոխող անձի և վերջինիս հանձնարարությամբ, նրա անունից և ի շահ նրա գործող լիազորված անձի դերն ու մասնակցությունը ծագած հարաբերություններում` մաքսային մարմինը (պաշտոնատար անձը) վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործը քննելիս ուղղակի պարտավոր է պարզել և գնահատել նրանցից յուրաքանչյուրի գործողությունները (անգործությունը) կատարված իրավախախտման մեջ և ըստ դրա` որոշել իրավախախտման համար մեղավոր և պատասխանատվության ենթակա սուբյեկտին:
Հետևաբար, տվյալ դեպքում ապրանքներ տեղափոխողի լիազորված անձի կողմից ներմուծվող ապրանքները միայն ֆիզիկապես հայտարարագրելու փաստը, ինքնին, որևէ կերպ չի կարող վկայել Կարեն Կարապետյանի կատարած արարքում մեղքի առկայության մասին, և նման մոտեցումը կհանգեցնի անձնական պատասխանատվության սկզբունքի խախտման:
Կարեն Կարապետյանի մեղքի բացակայության մասին վկայում են նաև վերջինիս գործողությունները` ապրանքները տեղափոխող անձից` Ընկերության ներկայացուցչից առաքված ապրանքի փաստացի նետտո քաշի վերաբերյալ տեղեկություններն ստանալուց, մասնավորապես` թիվ C 9402 ԲՄՀ-ն ներկայացնելուց հետո` Կարեն Կարապետյանը նույն օրը` 29.06.2011 թվականին, «Զվարթնոց» մաքսատան պետին ուղղված դիմումով հայտնել է, որ, ստացված տեղեկությունների համաձայն, ներմուծվող ապրանքի` ոսկյա ձուլակտորների փաստացի նետտո քաշը հայտարարագրված 19,3 կգ քաշից ավելի է 3 կգ-ով, և խնդրել է անվավեր ճանաչել հայտարարագիրը` ներմուծվող ապրանքի վերաբերյալ ճիշտ տեղեկություններով նոր հայտարարագիր ներկայացնելու նպատակով, որից հետևում է, որ նշված գործողություններով Կարեն Կարապետյանը հետապնդել է կատարված արարքի հնարավոր բացասական հետևանքները կանխելու նպատակ: Ընդ որում, 01.07.2011 թվականին կազմված մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ արձանագրությունը կազմվել է Կարեն Կարապետյանի կողմից 29.06.2011 թվականին ներկայացված դիմումի հիման վրա կատարված ուսումնասիրության արդյունքում:
Ավելին, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 12.10.2010 թվականի թիվ ՍԴՈ-920 որոշմամբ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածի` ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանելու վերաբերյալ արտահայտված իրավական դիրքորոշման եզրաքարերից է համաչափության սկզբունքը, որն ապահովում է նշված նորմով սահմանված վարչական պատասխանատվության և դրանով հետապնդվող նպատակի` հարկեր, տուրքեր և պարտադիր այլ վճարներ մուծելու` անձանց սահմանադրական պարտականության կատարման հավասարակշռությունը, այլ կերպ ասած` սահմանված պատասխանատվությունը պետք է համաչափ լինի կատարված իրավախախտման հասարակական վտանգավորության աստիճանին և դրա հետևանքներին:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1) Ընկերության (Պատվիրատու) և «Կարեն Կարապետյան» ԱՁ-ի (Կատարող) միջև 02.05.2011 թվականին կնքված «Ծառայությունների մատուցման մասին» թիվ 44 պայմանագրի 1.1-րդ կետով Կատարողը պարտավորվել է Պատվիրատուի համար, նրա անունից, հանձնարարությամբ, լիազորագրով և միջոցների հաշվին իրականացնել մաքսային ձևակերպումներ և մաքսային հսկողության հետ կապված գործունեություն, ինչպես նաև այլ միջնորդական գործառնություններ, որոնք վերաբերում են մաքսային գործին, իսկ Պատվիրատուն էլ պարտավորվել է վճարել այդ ծառայությունների համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 71-72):
2) «Կարեն Կարապետյան» ԱՁ-ի կողմից 29.06.2011 թվականին թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով Ընկերության անվամբ հայտարարագրվել են 19,3 կգ քաշով, 939.575,47 ԱՄՆ դոլար արժեքով (մաքսային արժեք` 349.425.763 ՀՀ դրամ) ոսկյա ձուլակտորներ (հատոր 1-ին, գ.թ. 30):
3) Անհատ ձեռնարկատեր Կարեն Կարապետյանը «Զվարթնոց» մաքսատան պետին ուղղված 29.06.2011 թվականի դիմումով հայտնել է, որ Ընկերության անվամբ Ավստրիայից Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծվել բեռ (ոսկյա ձուլակտորներ): Վերոգրյալ բեռը ձևակերպվել է 29.06.2011 թվականին թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով: ՈՒղեկցող փաստաթղթերի մեջ առկա հաշիվ-ապրանքագրերում ձուլակտորների զուտ նետտո քաշը կազմել է 19,3 կգ, որը և ձևակերպվել է այդ քաշով, սակայն ձևակերպելուց րոպեներ անց ավստրիական «Raiffeisen Bank International» կազմակերպությունից (այսուհետ` Կազմակերպություն) տեղեկացվել է այն մասին, որ տվյալ բեռի մեջ փաստացի քաշը և քանակը չի համապատասխանում հաշիվ-ապրանքագրում նշված քանակին և քաշին` ավելի է 3 կգ-ով: Այդ տեղեկությունն ստանալուց հետո կատարվել է բեռի զննում և հայտնաբերվել է, որ, իսկապես, ձուլակտորների նետտո քաշը կազմում է 22,3 կգ, բայց նույնիսկ պարկերի մեջ բացակայում էր 3 կգ քաշով և քանակով հաշիվ-ապրանքագիրը:
Վերոգրյալի հիման վրա անհատ ձեռնարկատեր Կարեն Կարապետյանը խնդրել է թիվ C 9402 ԲՄՀ-ն ճանաչել անվավեր` նորը հայտարարագրելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 78):
4) Կոմիտեի «Զվարթնոց» մաքսատան 01.07.2011 թվականի «Մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ» արձանագրության համաձայն` բացահայտվել է, որ Ընկերության անվամբ Հայաստանի Հանրապետություն են ներմուծվել փաստացի 22,3 կգ նետտո քաշով ոսկյա ձուլակտորներ, սակայն Կարեն Կարապետյանի կողմից 29.06.2011 թվականի թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով դրանք հայտարարագրվել են 19,3 կգ նետտո քաշով (հատոր 1-ին, գ.թ. 27):
5) ՀՀ կենտրոնական բանկի նախագահի 20.07.2011 թվականի թիվ 06.4.15-06/000910-11/821 «ԲԳ» գրությամբ հայտնվել է, որ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանն առաքված ոսկյա ձուլակտորների վերաբերյալ խնդրի հետ կապված` ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից իրականացված ուսումնասիրության, այդ թվում նաև` Կազմակերպությունից ստացված տեղեկատվության համաձայն` պարզվել է հետևյալը.
Ընկերության հետ կնքված պայմանագրի համաձայն` 29.06.2011 թվականին Երևան են ուղարկվել 22,3 կգ քաշով ոսկյա ձուլակտորներ, սակայն Կազմակերպության մեղքով` մոռացության պատճառով, «Falcon Airfreigհt» բեռնափոխադրող կազմակերպությանը չի ուղարկվել 3 կգ քաշով ոսկյա ձուլակտորների վերաբերյալ թիվ 201106103097 հաշիվ-ապրանքագիրը, որն ուղարկվել է ուշացումով` ոսկյա ձուլակտորները Երևան առաքելուց հետո:
Միաժամանակ, «Falcon Airfreight» բեռնափոխադրող կազմակերպության կողմից 29.06.2011 թվականին և Կազմակերպության կողմից 30.06.2011 թվականին «Զվարթնոց» օդանավակայանի մաքսային ծառայությանն ուղարկվել են գրություններ, որոնցով նշվել է, որ Կազմակերպության կողմից թույլ տրված սխալի արդյունքում վերջինս մոռացել է «Falcon Airfreight» բեռնափոխադրող կազմակերպությանն ուղարկել թիվ 201106103097 հաշիվ-ապրանքագիրը (3 կգ քաշով ոսկյա ձուլակտորների համար), այն բեռնափոխադրող կազմակերպությանն է ուղարկվել ավելի ուշ, երբ ոսկյա ձուլակտորներն արդեն առաքվել էին Երևան: Բացի այդ, «Falcon Airfreight» բեռնափոխադրող կազմակերպությունը 29.06.2011 թվականին «Զվարթնոց» օդանավակայանի մաքսային ծառայությանն է ուղարկել Վիեննա-Երևան չվերթով առաքված թիվ AWB020-83964694 բեռնագրով ուղեբեռին կից փաստաթղթերի ամբողջական փաթեթը, այդ թվում նաև` թիվ 201106103097 հաշիվ-ապրանքագիրը:
Նշված փաստերը վկայում են այն մասին, որ առաջացած խնդիրներում բացակայում է Ընկերության մեղավորությունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 18-19):
6) Վարչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատար Լ. Աբրահամյանի 18.08.2011 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» որոշմամբ Կարեն Կարապետյանը ճանաչվել է զանցառու` ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածով, և տուգանվել է չհայտարարագրված 3 կգ նետտո քաշով ոսկյա ձուլակտորի մաքսային արժեքի չափով` 55.015.243 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 7-10):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկ վերանայման ենթարկելը բխում է օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման գործառույթից և գտնում, որ սույն գործով արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն ունեն նմանատիպ գործերով միասնական դատական պրակտիկա ձևավորելու համար:
i
Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության ընդունումը Վճռաբեկ դատարանը պայմանավորում է ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածի կիրառման վերաբերյալ միասնական դատական պրակտիկա ձևավորելու անհրաժեշտությամբ:
Վիճելի իրավահարաբերության ծագման (վիճարկվող որոշումն ընդունելու) պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները չհայտարարագրելը, այսինքն` դրանց մասին ճշգրիտ տեղեկությունները սահմանված ձևով չհայտարարագրելը, ինչպես նաև հայտարարագրումը ոչ իրենց անվանմամբ` հանցագործության հատկանիշների բացակայության դեպքում` առաջացնում է տուգանքի նշանակում` այդ ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների մաքսային արժեքի չափով:
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի «ժ» և «ժա» կետերի համաձայն` նույն օրենսգրքի իմաստով`
ապրանքներ տեղափոխող անձ է համարվում ապրանքների սեփականատեր, գնորդ հանդիսացող կամ ապրանքների նկատմամբ տիրապետման կամ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ապրանքներն իր անունից նույն օրենսգրքով նախատեսված կարգով տնօրինման լիազորություններով օժտված անձը.
հայտարարատու է համարվում ապրանքներ տեղափոխող կամ մաքսային բրոքեր (միջնորդ) հանդիսացող անձը, որը մաքսային մարմիններում հայտարարագրում և ներկայացնում է ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները:
i
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` որպես հայտարարատու կարող է հանդես գալ ապրանքներ տեղափոխող անձը կամ նրա կողմից լիազորված անձը:
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` հայտարարատուն նույն օրենսգրքի համաձայն կրում է պատասխանատվություն` հայտարարագրված տեղեկությունների հավաստիության համար:
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` մինչև հայտարարագրումը հայտարարատուն իրավունք ունի մաքսային հսկողության ներքո զննել և չափել ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները, մաքսային մարմնի համաձայնությամբ վերցնել նմուշներ կամ փորձանմուշներ այն պայմանով, որ դրանք կներառվեն ներկայացված հայտարարագրում:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի «ա» ենթակետի համաձայն` հայտարարատուն պարտավոր է իրականացնել ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրում` նույն օրենսգրքով նախատեսված կարգով:
i
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հայտարարատուն մաքսային հայտարարագիրը ներկայացնում է մաքսային մարմին: Ներկայացված մաքսային հայտարարագիրը գրանցվում է մաքսային մարմնում, ինչի կապակցությամբ մաքսային մարմինը մաքսային հայտարարագրի վրա նշում է գրանցման հերթական համարը և գրանցման ամսաթիվը, ամիսը, տարին:
Ներկայացված մաքսային հայտարարագիրն ընդունում է մաքսային մարմինը, ինչի կապակցությամբ վերջինս մաքսային հայտարարագրի վրա նշում է ընդունման հերթական համարը, ամսաթիվը, ամիսը, տարին:
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` մաքսային հայտարարագրի ընդունման պահից այն համարվում է իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստաթուղթ:
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին պարբերության համաձայն` մաքսային հայտարարագրում փոփոխություններ և լրացումներ կարող են կատարվել մինչև դրա ընդունումը:
i
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 189-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` մաքսային կանոնների խախտում է համարվում անձի կողմից կատարված անօրինական գործողությունը կամ անգործությունը, որն ուղղված է Հայաստանի Հանրապետության մաքսային օրենսդրությամբ և մաքսային ոլորտին առնչվող Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների մաքսային հսկողության և մաքսային ձևակերպման սահմանված կարգի դեմ, և որի համար սույն օրենսգրքով նախատեսված է պատասխանատվություն:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ֆիզիկական և պաշտոնատար անձինք մաքսային կանոնները դիտավորյալ կամ անզգուշորեն խախտելու համար ենթակա են պատասխանատվության:
ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 205-րդ հոդվածի համաձայն` մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ գործերի վարույթը կարգավորվում է սույն գլխով և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի սույն գլխին չհակասող մասով:
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական իրավախախտումը համարվում է դիտավորությամբ կատարված, եթե այն կատարող անձը գիտակցել է իր գործողության կամ անգործության հակաիրավական բնույթը, կանխատեսել է դրա վնասակար հետևանքները և ցանկացել դրանք, կամ գիտակցաբար թույլ է տվել այդ հետևանքների առաջացումը:
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 11-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական իրավախախտումը համարվում է անզգուշությամբ կատարված, եթե այն կատարած անձը կանխատեսել է իր գործողության կամ անգործության վնասակար հետևանքների առաջացման հնարավորությունը, բայց թեթևամտորեն հույս է ունեցել կանխելու դրանք կամ չի կանխատեսել այդպիսի հետևանքներ առաջանալու հնարավորությունները, թեև պարտավոր էր և կարող էր կանխատեսել դրանք:
Նշված իրավական նորմերի համադրված վերլուծությունից հետևում է, որ Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները չհայտարարագրելը, որը կարող է արտահայտվել նաև դրանց մասին ճշգրիտ տեղեկություններ չհայտարարագրելու միջոցով, մեղավոր անձի նկատմամբ առաջացնում էր այդ ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների մաքսային արժեքի չափով տուգանքի նշանակում: Ընդ որում, մաքսային կանոնները խախտած անձը պատասխանատվության է ենթակա այդ կանոններն ինչպես դիտավորյալ, այնպես էլ անզգուշորեն խախտելու համար (Տես նաև` ըստ հայցի Արամ Բաբայանի ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի` Կոմիտեի հետաքննության վարչության պետի 23.04.2009 թվականի որոշումը չեղյալ համարելու պահանջի մասին թիվ ՎԴ/2122/05/09 գործով ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի 12.03.2010 թվականի որոշումը):
Իսկ որպես մաքսային կանոնների խախտման սուբյեկտ (զանցառու) կարող է հանդես գալ հայտարարատուն, այն է` ապրանքներ տեղափոխող անձը կամ նրա կողմից լիազորված անձը` կախված նրանց մեղքի աստիճանից: Այսինքն` յուրաքանչյուր խախտման դեպքում մաքսային մարմինը պետք է պարզի հայտարարատուի մեղքի աստիճանը, որից հետո միայն հնարավոր կլինի բացահայտել իրավախախտում թույլ տված անձին: Միաժամանակ, հայտարարատուի մեղքը պարզելու համար էական նշանակություն ունի այն հանգամանքը, որ ապրանքներ տեղափոխող անձի կողմից լիազորված անձը` որպես հայտարարատու հանդես գալիս, ունի նաև որոշակի իրավունքներ և պարտականություններ, որոնք ուղղված են ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրումն իրականացնելուն: Այսպես` վերջինս մինչև հայտարարագրումն իրավունք ունի զննել և չափել ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները, մաքսային մարմնի համաձայնությամբ վերցնել նմուշներ կամ փորձանմուշներ, և նա պարտավոր է ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրումն իրականացնել օրենքով նախատեսված կարգով: Այսինքն` այն դեպքում, երբ ապրանքներ տեղափոխող անձի կողմից լիազորված անձը չի օգտվում իր` օրենքով երաշխավորված իրավունքներից, այլ հիմնվում է բացառապես ապրանքներ տեղափոխող անձի կողմից իրեն ներկայացված տեղեկությունների վրա, ապա նա է կրում ոչ արժանահավատ տեղեկությունների ներկայացման բացասական հետևանքների ռիսկը:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Ընկերության և «Կարեն Կարապետյան» ԱՁ-ի միջև 02.05.2011 թվականին կնքված «Ծառայությունների մատուցման մասին» թիվ 44 պայմանագրով վերջինս պարտավորվել է Ընկերության համար, նրա անունից և հանձնարարությամբ, լիազորագրով և միջոցների հաշվին իրականացնել մաքսային ձևակերպումներ և մաքսային հսկողության հետ կապված գործունեություն, ինչպես նաև այլ միջնորդական գործառնություններ: Դրանից հետո «Կարեն Կարապետյան» ԱՁ-ի կողմից 29.06.2011 թվականին թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով Ընկերության անվամբ հայտարարագրվել են 19,3 կգ քաշով, 939.575,47 ԱՄՆ դոլար արժեքով (մաքսային արժեք` 349.425.763 ՀՀ դրամ) ոսկյա ձուլակտորներ: Մինչդեռ, Կոմիտեի «Զվարթնոց» մաքսատան 01.07.2011 թվականի «Մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ» արձանագրությամբ հաստատվում է, որ Ընկերության անվամբ Հայաստանի Հանրապետություն են ներմուծվել փաստացի 22,3 կգ նետտո քաշով ոսկյա ձուլակտորներ, սակայն Կարեն Կարապետյանի կողմից 29.06.2011 թվականի թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով դրանք հայտարարագրվել են 19,3 կգ նետտո քաշով: Նշված հանգամանքը հաստատվում է նաև անհատ ձեռնարկատեր Կարեն Կարապետյանի` «Զվարթնոց» մաքսատան պետին ուղղված 29.06.2011 թվականի դիմումով, ինչպես նաև ՀՀ կենտրոնական բանկի նախագահի 20.07.2011 թվականի թիվ 06.4.15-06/000910-11/821 «ԲԳ» գրությամբ: Արդյունքում, Վարչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.08.2011 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» որոշմամբ Կարեն Կարապետյանը ճանաչվել է զանցառու` ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածով, և տուգանվել է չհայտարարագրված 3 կգ նետտո քաշով ոսկյա ձուլակտորի մաքսային արժեքի չափով` 55.015.243 ՀՀ դրամ:
Տվյալ դեպքում Դատարանը հայցը բավարարելու, իսկ հակընդդեմ հայցը մերժելու հիմքում դրել է այն պատճառաբանությունը, որ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածով օրենսդիրը հնարավորություն է տվել հայտարարատուին մինչև հայտարարագրումը զննել և չափել ապրանքները: Մինչդեռ, Կարեն Կարապետյանը չի օգտվել իրեն ընձեռված այդ հնարավորությունից: Ավելին, Դատարանը գտել է, որ Կարեն Կարապետյանը, Ընկերության հետ 02.05.2011 թվականին կնքելով «Ծառայությունների մատուցման մասին» թիվ 44 պայմանագիրը և լինելով պատասխանատու` մաքսային մարմնում հայտարարագրվող ապրանքների վերաբերյալ ճիշտ տեղեկություններ ներկայացնելու հարցում, իր վրա է վերցրել ռիսկը` Ընկերության կողմից սխալ տվյալներ ներկայացվելու դեպքում:
Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը բավարարելու հիմքում դրել է այն պատճառաբանությունը, որ տվյալ դեպքում ապրանքներ տեղափոխող անձի` Ընկերության հանձնարարությամբ, վերջինիս անունից և ի շահ նրան գործող լիազորված անձ Կարեն Կարապետյանի կատարած արարքի` Ընկերության անվամբ ներմուծված ապրանքը` ոսկյա ձուլակտորները, այդ ապրանքի վերաբերյալ տրամադրված տեղեկությունների` հաշիվ-ապրանքագրերի հիման վրա թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով հայտարարագրելիս ապրանքի փաստացի նետտո քաշի վերաբերյալ ոչ ճիշտ տեղեկություններ հայտարարագրելու մեջ բացակայում է Կարեն Կարապետյանի մեղքը: Այսինքն` բացակայում է զանցակազմի այն պարտադիր տարրը, որը թույլ կտար վերջինիս կատարված արարքի համար ենթարկել վարչական պատասխանատվության: Դեռ ավելին, Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ Կարեն Կարապետյանի մեղքի բացակայության մասին վկայում են նրա գործողությունները:
Անդրադառնալով փաստարկին այն մասին, որ Կարեն Կարապետյանը` որպես հայտարարատու, իրավունք ուներ մինչև ապրանքը հայտարարագրելն իրականացնել դրա զննում` Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ այն անհիմն է, քանի որ Կարեն Կարապետյանը գործել է Ընկերության հետ կնքված պայմանագրի և դրա հիման վրա տրված լիազորագրի շրջանակներում, որպիսի փաստաթղթերով նրան չի վերապահվել վաճառողի (առաքողի) կողմից առաքված ապրանքը գնորդի (տեղափոխողի) անունից ընդունելու լիազորություն, որի բացակայության դեպքում վերջինիս կողմից ապրանքի տարան (կապարակնքված արկղը) բացելու դեպքում նա կանցներ պայմանագրով և լիազորագրով իրեն վերապահված լիազորությունները:
Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի վկայակոչված պատճառաբանություններն անհիմն են, քանի որ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի ուժով հայտարարատուն պարտավոր է ապրանքի հայտարարագրումն իրականացնել վկայակոչված օրենսգրքով նախատեսված կարգով, որպիսի պարտավորության պատշաճ կատարման համար հայտարարատուին իրավունք է վերապահվել նաև առանց որևէ բացառության մինչև հայտարարագրումը զննել և չափել ապրանքները: Իսկ սույն վարչական գործի փաստերով էլ հաստատվում է այն հանգամանքը, որ Կարեն Կարապետյանը մինչև հայտարարագրումը չի օգտվել իր այդ իրավունքից և հայտարարագիրը ներկայացնելիս հիմնվել է բացառապես Ընկերության ներկայացրած տվյալների վրա:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը սույն գործում եղած բոլոր ապացույցները չի գնահատել բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հավաքված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` դատարանը վճռի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձևավորումը:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս`
1) գնահատում է ապացույցները.
2) որոշում է, թե գործի համար նշանակություն ունեցող որ հանգամանքներն են պարզվել, և որոնք չեն պարզվել.
3) որոշում է տվյալ գործով կիրառման ենթակա օրենքները և այլ իրավական ակտերը.
4) որոշում է հայցը լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցը:
Վերոգրյալ նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզման հանգելու համար պարտավոր է անմիջականորեն գնահատել գործում եղած բոլոր ապացույցները, ապա դրանց հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզել նաև գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը և այդ պահանջների պահպանման արդյունքում միայն որոշել հայցը լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցերը:
Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Ընկերության և «Կարեն Կարապետյան» ԱՁ-ի միջև 02.05.2011 թվականին կնքված «Ծառայությունների մատուցման մասին» թիվ 44 պայմանագրի 1.1-րդ կետով վերջինս պարտավորվել է Ընկերության համար, նրա անունից, հանձնարարությամբ, լիազորագրով և միջոցների հաշվին իրականացնել մաքսային ձևակերպումներ և մաքսային հսկողության հետ կապված գործունեություն, ինչպես նաև այլ միջնորդական գործառնություններ, որոնք վերաբերում են մաքսային գործին:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված պայմանագրով Ընկերության կողմից Կարեն Կարապետյանին տրված լիազորությունների ծավալն ամբողջությամբ ներառում է վերջինիս կողմից ՀՀ մաքսային օրենսգրքին համապատասխան իր պարտականությունները պատշաճ կատարելու համար անհրաժեշտ իրավունքները, այդ թվում նաև` ապրանքների զննման և չափման մասով:
Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է գնահատում Վերաքննիչ դատարանի այն պատճառաբանությունը, որ Կարեն Կարապետյանը գործել է Ընկերության հետ կնքված պայմանագրի և դրա հիման վրա տրված լիազորագրի շրջանակներում, որպիսի փաստաթղթերով նրան չի վերապահվել վաճառողի (առաքողի) կողմից առաքված ապրանքը գնորդի (տեղափոխողի) անունից ընդունելու լիազորություն, որի բացակայության դեպքում վերջինիս կողմից ապրանքի տարան (կապարակնքված արկղը) բացելու դեպքում նա կանցներ պայմանագրով և լիազորագրով իրեն վերապահված լիազորությունները:
Իսկ Կարեն Կարապետյանի գործողությունների գնահատման մասով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգման հետ կապված` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք հաստատում են միայն նրա կողմից մաքսային կանոնների խախտումն անզգուշությամբ կատարելու հանգամանքը, այլ ոչ թե մեղքի բացակայությունը:
Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությանն այն մասին, որ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 203-րդ հոդվածով սահմանված մաքսային կանոնների խախտման համար պատասխանատվություն սահմանելիս իրավակիրառողը պարտավոր է պարզել, թե արդյոք հայտարարատուի կողմից թույլ տրված այդ խախտումը հանգեցրել է ապրանքի կամ տրանսպորտային միջոցի մաքսային արժեքի նվազեցմանը և օրենքով սահմանված կարգով ու չափով մաքսատուրք վճարելու պարտականության ոչ պատշաճ կատարմանը, թե` ոչ, իսկ սույն գործով Ընկերության անվամբ առաքված ապրանքի` ոսկյա ձուլակտորների ընդհանուր նետտո քաշի վերաբերյալ 29.06.2011 թվականի թիվ C 9402 ԲՄՀ-ում ոչ ճիշտ տեղեկությունները հայտարարագրելը չի հանգեցրել օրենքով սահմանված կարգով և չափով մաքսային վճարներ վճարելու պարտականության ոչ պատշաճ կատարմանը, ապա Վճռաբեկ դատարանը նշված պատճառաբանությունը համարում է անհիմն, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի վերոգրյալ դիրքորոշումը որևէ կերպ պատճառաբանված չէ:
Մասնավորապես` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը վկայակոչված պատճառաբանությանը հանգելու մասով որևէ կերպ չի անդրադարձել և գնահատական չի տվել սույն գործի այն փաստերին, որ Ընկերության անվամբ Հայաստանի Հանրապետություն են ներմուծվել փաստացի 22,3 կգ նետտո քաշով ոսկյա ձուլակտորներ, սակայն Կարեն Կարապետյանի կողմից 29.06.2011 թվականի թիվ C 9402 ԲՄՀ-ով դրանք հայտարարագրվել են 19,3 կգ նետտո քաշով:
Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է պարզել այն հանգամանքը, թե տվյալ դեպքում տեղափոխվող ապրանքի մասին ճշգրիտ տեղեկություններ չհայտարարագրելն արդյոք հանգեցրել է այդ ապրանքի մաքսային արժեքի նվազեցմանը և օրենքով սահմանված կարգով և չափով մաքսատուրք վճարելու պարտականության ոչ պատշաճ կատարմանը, թե` ոչ:
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.9-րդ հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-118.18-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 22.02.2013 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան` նոր քննության:
2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ` Ե. Սողոմոնյան
Վ. Աբելյան
Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Է. Հայրիյան
Տ. Պետրոսյան