ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության ԵԷԴ/0122/01/13
վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշում
Քրեական գործ թիվ ԵԷԴ/0122/01/13
Նախագահող դատավոր` Ս. Չիչոյան
Դատավորներ` Ե. Դարբինյան
Գ. Ավետիսյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ` Դ. Ավետիսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ` Ս. Ավետիսյանի
Հ. Ասատրյանի
Ե. Դանիելյանի
Ա. Պողոսյանի
Ս. Օհանյանի
քարտուղարությամբ` Հ. Պետրոսյանի
մասնակցությամբ մեղադրող` Տ. ՈՒզոյանի
պաշտպան` Ա. Թորոսյանի
2014 թվականի դեկտեմբերի 16-ի
դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով ամբաստանյալ Դավիթ Ալբերտի Սիմիդյանի վերաբերյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով, 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ նաև` Վերաքննիչ դատարան) 2014 թվականի օգոստոսի 4-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Թամազյանի վճռաբեկ բողոքը,
ՊԱՐԶԵՑ
Գործի դատավարական նախապատմությունը.
1. 2013 թվականի մարտի 31-ին ՀՀ ոստիկանության քննչական գլխավոր վարչության Երևան քաղաքի քննչական վարչության Էրեբունու քննչական բաժնում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով հարուցվել է թիվ 12112413 քրեական գործը:
2013 թվականի ապրիլի 03-ին Դ.Սիմիդյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով:
2013 թվականի ապրիլի 03-ին որոշում է կայացվել Դ. Սիմիդյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կալանավորումը կիրառելու մասին:
2013 թվականի ապրիլի 08-ին Դ.Սիմիդյանին առաջադրված մեղադրանքը փոփոխվել, և նոր մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով:
2013 թվականի օգոստոսի 08-ին Դ.Սիմիդյանին առաջադրված մեղադրանքը փոփոխվել, և նոր մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով:
2013 թվականի օգոստոսի 16-ին քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Երևանի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան (այսուհետ նաև` Առաջին ատյանի դատարան):
2. Առաջին ատյանի դատարանի 2014 թվականի մայիսի 12-ի դատավճռով Դ. Սիմիդյանը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նա դատապարտվել է ազատազրկման` 3 (երեք) տարի ժամկետով, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով` ազատազրկման` 2 (երկու) տարի ժամկետով, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի հիման վրա հանցանքների համակցությամբ նշանակված պատիժները մասնակիորեն գումարելու միջոցով Դ. Սիմիդյանը վերջնական դատապարտվել է ազատազրկման` 3 (երեք) տարի 6 (վեց) ամիս ժամկետով:
3. Ամբաստանյալ Դ. Սիմիդյանի պաշտպան Ա. Թորոսյանի և մեղադրող Տ. ՈՒզոյանի վերաքննիչ բողոքների հիման վրա քննության առնելով գործը` Վերաքննիչ դատարանը 2014 թվականի օգոստոսի 4-ի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքները մերժել է, Առաջին ատյանի դատարանի 2014 թվականի մայիսի 12-ի դատավճիռը` թողել օրինական ուժի մեջ:
4. Վերաքննիչ դատարանի 2014 թվականի օգոստոսի 4-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա. Թամազյանը վճռաբեկ բողոք է բերել, որը Վճռաբեկ դատարանի 2014 թվականի հոկտեմբերի 28-ի որոշմամբ ընդունվել է վարույթ:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել ամբաստանյալ Դ. Սիմիդյանի պաշտպան Ա. Թորոսյանը` խնդրելով վճռաբեկ բողոքը մերժել:
Գործի փաստական հանգամանքները և վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.
5. Ամբաստանյալ Դ. Սիմիդյանին մեղադրանք է առաջադրվել այն բանի համար, որ «(...) տևական ժամանակ հաճախելով Երևան քաղաքի Նուբարաշենի խճուղու 7 հասցեում գտնվող «Որսորդ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության հրաձգարանին կից հյուրանոցային համալիր և նախապես տեղեկացված լինելով հրաձգարանի ճաշարանում որսորդական հրացանների պահելու մասին, զենք հափշտակելու դիտավորությամբ` 2013 թվականի մարտի 31-ին ժամը 00:15-ից 08:30-ն ընկած ժամանակահատվածում, իր կողմից վարվող «ՎԱԶ-2107» մակնիշի 14 ԼՍ 726 համարանիշի ավտոմեքենայով մուտք է գործել համալիրի տարածք, տեխնիկական միջոցների գործադրմամբ բացել է ճաշարանի մուտքի Եվրոպական արտադրության դուռը, ապօրինի մուտք է գործել ճաշարան և գաղտնի հափշտակել ՍՊԸ-ի փոխտնօրեն Վահան Գրիգորյանին պատկանող, 160.000 ՀՀ դրամ արժողության ակոսափող հրազեն հանդիսացող 7,62 մմ տրամաչափի «ՕՊ ՍԿՍ» մոդելի «1216304292 Վ» համարի որսորդական ինքնալից կարաբինը, 110.000 դրամ արժողության ակոսափող հրազեն հանդիսացող 5,6 տրամաչափի «ՏՕԶ-8-01» մոդելի «ՈՒ 9213» համարի որսորդական-սպորտային ակոսափող հրացանը և Հարություն Գրիգորյանին պատկանող` 280.000 դրամ արժողության 12 տրամաչափի «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի «ՇՌ 2857» համարի որսորդական երկփողանի հրացանը Վ.Գրիգորյանին պատճառելով 270.000 դրամի վնաս, Հ.Գրիգորյանին 280.000 դրամի վնաս` ընդհանուրը` 550.000 դրամի:
(...)
Այսպիսով, Դավիթ Սիմիդյանը կատարել է հանցավոր արարք[]` նախատեսված ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով (...)» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 1, թերթ 352-361):
6. Առաջին ատյանի դատարանի 2014 թվականի մայիսի 12-ի դատավճռի համաձայն` «Գնահատելով դատաքննությամբ հետազոտված բոլոր ապացույցները, (...) դատարանն ապացուցված համարեց ամբաստանյալ Դավիթ Ալբերտի Սիմիդյանի կողմից հրազեններ հափշտակելու և շինություն մուտք գործելու եղանակով զգալի չափի գույքի գաղտնի հափշտակություն կատարելու հանգամանքները, սակայն գտնում է, որ արարքի որակման հարցում նախաքննական մարմինը իրավական սխալ եզրահանգման է եկել, որն էլ հիմք է հանդիսացել վերջինիս ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով անհիմն մեղադրանք առաջադրելու համար:
(...) ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում ամրագրված «հափշտակություն» հասկացությունը նախաքննական մարմինը սխալ է ընկալել և ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով, այն է խոշոր չափերով հափշտակություն կատարելու համար մեղադրանք առաջադրելիս, հիմք է ընդունել հափշտակության համար ՀՀ քրեական օրենսգրքի 21-րդ գլխում սահմանված գումարի չափերը, որը դատարանն անընդունելի է համարում: (...)
Նախաքննական մարմինը Դ.Սիմիդյանին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով մեղադրանք առաջադրելիս հափշտակության չափերի հետ կապված կիրառել է անալոգիա, որն անթույլատրելի է:
Միաժամանակ, դատարանը գտնում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 23-րդ գլխում տեղ գտած «խոշոր չափ» հասկացության վերաբերյալ նշված գլխում չկա օրենսդրական կարգավորում, այն է իրավական որոշակիություն[:] (...)
Դատարանը ցանկանում է անդրադառնալ նաև նախաքննական մարմնի կողմից ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանին առաջադրված մեղադրանքի ծավալում տեղ գտած երեք հատ հրազեն հափշտակելու հանգամանքին:
(...)
Համաձայն իրավաբանական գրականության մեջ տեղ գտած հասկացությունների, ինչպես նաև քրեական օրենսգրքով սահմանված նորմի, ողորկափող որսորդական հրացանը հրազեն չի հանդիսանում և ներառված չէ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայում: Բնականաբար, այն չի կարող հանդիսանալ նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա:
Համաձայն գործում առկա տվյալների, ինչպես նաև դատաձգաբանական փորձաքննության 02.04.2013 թվ. թիվ 665 եզրակացության, տուժող Հարություն Գրիգորյանին պատկանող «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի «ՇՌ2857» համարի որսորդական հրացանը համարվում է ողորկափող երկփողանի հրացան, որը չի կարող դիտվել որպես հրազենի հափշտակության առարկա: Դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանի մեղադրանքի ծավալում պետք է ներառել երկու հատ տարբեր տեսակի հրազենների հափշտակության փաստը, որն այդ առումով անգամ կրկին չի կարող դիտվել որպես խոշոր չափի հափշտակություն:
(...) դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանի կատարած արարք[ը] համապատասխանում [է] ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով (...) նախատեսված հանցագործության հատկանիշներին: (...)» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 3, թերթ 134-135):
7. Վերաքննիչ դատարանն 2014 թվականի օգոստոսի 4-ի որոշմամբ արձանագրել է. «(...) Քննության առնելով մեղադրողի վերաքննիչ բողոքի պատճառաբանություններն առ այն, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքում բացահայտված չէ, թե նույն օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետում նախատեսված հանցագործության դեպքում իրավակիրառողը ինչպես պետք է որոշի զենքի, ռազմամթերքի, պայթուցիկ նյութերի կամ պայթուցիկ սարքերի հափշտակության կամ շորթման դեպքում խոշոր չափը և այն որոշելն օրենսդիրը, ըստ էության, թողել է իրավակիրառողի գնահատմանը, վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ Առաջին ատյանի դատարանն իրավացիորեն փաստել է, որ օրենսդիրը հափշտակության գումարի չափերը նախատեսել է կոնկրետ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 21-րդ գլխում նախատեսված հանցագործությունների համար` բացառություն կատարելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 216-րդ հոդվածի համար, և եթե ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետն ընդգրկված լիներ հափշտակության չափերի հասկացության մեջ, ապա այն նույնպես ներառված կլիներ օրենսգրքի 21-րդ գլխի բացառություններում:
Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր չի համարում նաև մեղադրողի վերաքննիչ բողոքի փաստարկն այն մասին, որ մեկից ավելի հրազենների հափշտակությունը չի կարող որակվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով, այլ պետք է որակվի նույն հոդվածի 3-րդ մասով` որպես խոշոր չափ:
Անդրադառնալով մեղադրողի վերաքննիչ բողոքի պատճառաբանությանն առ այն, որ իրավական անորոշություն առկա է նաև «ՏՈԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական ողորկափող հրազենը որպես ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով, թե ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածով նախատեսված հանցակազմի առարկա դիտարկելու դեպքերում, վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
(...)
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասում առկա բացառության տառացի մեկնաբանությունից վերաքննիչ դատարանը եզրակացնում է, որ այն հնարավորություն չի ընձեռում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկել ողորկափող հրազեն ձեռք բերելու, իրացնելու, պահելու, փոխադրելու կամ կրելու համար, հետևաբար «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրացանը, հանդիսանալով ողորկափող երկփողանի հրացան, հնարավորություն չի ընձեռում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածով նախատեսված հրազեն հափշտակելու համար:
Այսպիսով, վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքի պատճառաբանությունները չեն կարող բավարար հիմք հանդիսանալ դատավճիռը բեկանելու և Դավիթ Սիմիդյանի արարքը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով վերաորակելու համար: (...)» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 3, թերթ 210-212):
Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
9. Բողոք բերած անձի պնդմամբ ինչպես Առաջին ատյանի, այնպես էլ Վերաքննիչ դատարանները թույլ են տվել դատական սխալ, այն է` սխալ են մեկնաբանել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետը: Արդյունքում մեղադրյալի փաստացի կատարած արարքը վերաորակվել է այն հոդվածով, որով չպետք է որակվեր, մասնավորապես` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով:
Ի հիմնավորումն վերոնշյալի` բողոքաբերը նշել է, որ թեև ՀՀ քրեական օրենսգիրքը հրազեն, դրան համալրող դետալներ, ռազմամթերք, պայթուցիկ նյութեր կամ պայթուցիկ սարքեր հափշտակելու կամ շորթելու դեպքում չի սահմանում, թե որն է համարվում «խոշոր չափ», սակայն դա չի նշանակում, որ հրազենի «խոշոր չափով» հափշտակություն լինել չի կարող: Ասվածը հիմնավորվում է նրանով, որ ՀՀ քրեական օրենսգիրքը, թեև որոշ դեպքերում բացահայտում է կոնկրետ հասկացությունների իմաստն ու բովանդակությունը (ինչպես օրինակ հափշտակությունների չափը (հոդված 175)), այնուամենայնիվ պարունակում է նաև գնահատողական կատեգորիաներ, հասկացություններ, որոնք որոշվում են իրավակիրառողի կողմից` գործի բոլոր հանգամանքներն իրենց համակցության մեջ հետազոտելու արդյունքում (օրինակ` խոշոր վնաս (հոդված 241) կամ ծանր հետևանքներ (հոդված 239)):
Ըստ բողոքաբերի` ստորադաս դատարանները հաշվի չեն առել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածով նախատեսված հանցագործության առարկայի առանձնահատկությունը, մասնավորապես այն, որ հրազենի ապօրինի շրջանառությունն ունի առավել բարձր հասարակական վտանգավորություն, վտանգում է հասարակական անվտանգությանն ուղղված հարաբերություններն ու պետության ներքին անվտանգությունը և կարող է նպաստել նոր հանցագործությունների կատարմանը:
10. Անդրադառնալով «ՏՈԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական ողորկափող հրազենը Դ. Սիմիդյանի մեղադրանքի ծավալից հանելու հանգամանքին` բողոքաբերը նշել է, որ Առաջին ատյանի դատարանը սխալ է մեկնաբանել քրեական օրենքը` ըստ էության կիրառելով օրենքի անալոգիա, որն անթույլատրելի է: Այսպես, Առաջին ատյանի դատարանը «ՏՈԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական ողորկափող հրազենն ամբաստանյալ Դ. Սիմիդյանի մեղադրանքի ծավալից հանել է այն հիմնավորմամբ, որ այն ներառված չէ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայում և հրազեն չի հանդիսանում, հետևաբար, չի կարող հանդիսանալ նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա: Մինչդեռ ոչ միայն դոկտրինալ աղբյուրներում, այլև դատական ակտերով հիմնավորվել է, որ ողորկափող հրազեն պահելու համար պատասխանատվությունից ազատելու նորմը դրանց հափշտակության դեպքերում կիրառելի չէ:
11. Վերոգրյալի հիման վրա բողոքի հեղինակը խնդրել է Դ. Սիմիդյանին առաջադրված մեղադրանքը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետից և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետից 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով վերաորակելու մասով Առաջին ատյանի դատարանի 2014 թվականի մայիսի 12-ի դատավճիռը, այն անփոփոխ թողնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի 2014 թվականի օգոստոսի 4-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել ստորադաս դատարան` նոր քննության:
Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
12. Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկ վերանայման ենթարկելու նպատակն օրենքի միատեսակ կիրառությունն ապահովելու սահմանադրական գործառույթի իրացումն է: Այս առումով Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ զենք հափշտակելու (ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդված) հանցակազմի առարկայի, ինչպես նաև դրա չափերի մեկնաբանման կապակցությամբ առկա է օրենքի միատեսակ կիրառություն ապահովելու խնդիր: Այս առումով Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում սույն գործով արտահայտել իրավական դիրքորոշումներ, որոնք կարող են ուղղորդող նշանակություն ունենալ նման գործերով դատական պրակտիկան ճիշտ ձևավորելու համար:
I. Զենք հափշտակելու հանցակազմի առարկայի չափը` որպես հանցակազմը որակյալ դարձնող հանգամանք.
i
13. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված առաջին իրավական հարցը հետևյալն է` արդյո՞ք ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի իմաստով զենք հափշտակելու չափերը օրենքով սահմանված չլինելու պայմաններում ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանին մեղսագրված արարքը (տե՛ս սույն որոշման 5-րդ կետ) կարող է որակվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով:
14. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասը պատասխանատվություն է սահմանում ի թիվս այլնի հրազեն հափշտակելու համար: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով սահմանված է 1-ին մասով նախատեսված հանցակազմի ծանրացնող հանգամանք` խոշոր չափերով, իսկ 4-րդ մասի 3-րդ կետով` առավել ծանրացնող հանգամանք` առանձնապես խոշոր չափերով կատարելը:
Մեջբերված նորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ հանցագործության առարկայի չափը նախատեսված է որպես հանցակազմը ծանրացնող կամ առավել ծանրացնող հանգամանք` հանդիսանալով դրանց օբյեկտիվ կողմի պարտադիր հատկանիշ: Մինչդեռ վկայակոչված հոդվածի, ինչպես նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի ամբողջական բովանդակությունից հետևում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի իմաստով «խոշոր չափ» և «առանձնապես խոշոր չափ» հասկացությունները բացահայտված չեն: Ինչ վերաբերում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 21-րդ գլխում առկա հափշտակության չափերի կարգավորումներին` դրանք կիրառելի չեն ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածով նախատեսված հանցակազմի նկատմամբ, քանի որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 175-րդ հոդվածի 4-րդ մասի բովանդակությունից ուղղակիորեն բխում է, որ հափշտակությունների խոշոր և առանձնապես խոշոր չափերը վերաբերում են նույն օրենսգրքի 21-րդ գլխին և 216-րդ հոդվածին:
Այլ խոսքով` ՀՀ քրեական օրենսգրքով սահմանված չէ, թե հրազեն հափշտակելու որ չափն է համարվում խոշոր, իսկ որը` առանձնապես խոշոր:
15. Այս առումով անհրաժեշտ է նշել, որ ՀՀ Սահմանադրության 22-րդ հոդվածի համաձայն` «(...) Մարդուն չի կարելի հանցագործության համար մեղավոր ճանաչել, եթե արարքի կատարման պահին գործող օրենքով այն հանցագործություն չի համարվել: (...)»:
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածի համաձայն` «Ոչ ոք չպետք է մեղավոր ճանաչվի որևէ գործողության կամ անգործության համար, որը կատարման պահին գործող ներպետական կամ միջազգային իրավունքի համաձայն, հանցագործություն չի համարվել: (...)»:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի համաձայն` «Քրեական պատասխանատվության միակ հիմքը հանցանք, այսինքն` այնպիսի արարք կատարելն է, որն իր մեջ պարունակում է քրեական օրենքով նախատեսված հանցակազմի բոլոր հատկանիշները»:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի համաձայն`
«1. Արարքի հանցավորությունը, դրա պատժելիությունը և քրեաիրավական այլ հետևանքները որոշվում են միայն քրեական օրենքով:
2. Քրեական օրենքն անալոգիայով կիրառելն արգելվում է»:
i
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 18-րդ հոդվածի համաձայն` «Հանցագործություն է համարվում մեղավորությամբ կատարված` հանրության համար վտանգավոր այն արարքը, որը նախատեսված է սույն օրենսգրքով: (...)»:
Մեջբերված նորմերով սահմանված է օրինականության սկզբունքը, որի անբաժանելի տարրն է «չկա հանցագործություն և պատիժ, եթե այն սահմանված չէ օրենքով» (nullum crimen, nulla poena sine lege) կանոնը: Վերջինս իր արտացոլումն է գտել ինչպես Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ նաև` Եվրոպական դատարան), այնպես էլ Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային պրակտիկայում:
15.1. Այսպես, Ս.Ռ.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության և Ս.Վ.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործերով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ Եվրոպական կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածում ամրագրված երաշխիքները, լինելով օրենքի գերակայության էական տարրեր, Կոնվենցիայի պաշտպանության համակարգում կայուն տեղ ունեն, և դա հատկապես ընդգծվում է այն փաստով, որ Կոնվենցիայի 15-րդ հոդվածի համաձայն` անգամ պատերազմի կամ արտակարգ դրության ժամանակ 7-րդ հոդվածից որևէ շեղում չի թույլատրվում: Վերջինս, ելնելով իր առարկայից և նպատակից, պետք է այնպես մեկնաբանվի ու կիրառվի, որպեսզի նախատեսի կամայական մեղադրման, դատապարտման և պատժման դեմ ուղղված արդյունավետ երաշխիքներ (տե՛ս Ս.Ռ.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով (C.R. v. THE UNITED KINGDOM), 1995 թվականի նոյեմբերի 22-ի վճիռը, գանգատ թիվ 20190/92, կետ 32, Ս.Վ.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով (S.W. v. THE UNITED KINGDOM), 1995 թվականի նոյեմբերի 22-ի վճիռը, գանգատ թիվ 20166/92, կետ 34):
Կոկկինակիսն ընդդեմ Հունաստանի գործով վճռում Եվրոպական դատարանը դիրքորոշում է հայտնել այն մասին, որ Եվրոպական կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածի 1-ին կետը նախատեսված չէ միայն նրա համար, որ ի վնաս մեղադրյալի հետադարձության կարգով քրեական օրենքի կիրառումն արգելվի: Այն ընդհանուր առմամբ ամրագրում է նաև այն սկզբունքը, որ միայն օրենքը կարող է սահմանել հանցանքը և նախատեսել պատիժը (nullum crimen, nulla poena sine lege), ինչպես նաև այն սկզբունքը, որ քրեական օրենքը չպետք է ի վնաս մեղադրյալի տարածական մեկնաբանության ենթարկվի, օրինակ` այն չպետք է կիրառվի անալոգիայով (տե՛ս Կոկկինակիսն ընդդեմ Հունաստանի գործով (KOKKINAKIS v. GREECE), 1993 թվականի մայիսի 25-ի վճիռը, գանգատ թիվ 14307/88, կետ 52):
15.2. Քննարկվող կանոնն իր արտացոլումն է գտնել նաև Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային պրակտիկայում: Մասնավորապես Վարուժան Ավետիսյանի գործով որոշմամբ` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ «(...) [Ա]նձին հանցագործություն (հանցագործություններ) կատարելու մեջ մեղավոր ճանաչելու և այդ հանցագործության (հանցագործությունների) համար պատիժ նշանակելու միակ հիմքն է կատարման պահին նրա արարքն օրենքով հանցագործություն համարվելը և այդ հանցագործության համար պատիժ նախատեսված լինելը: Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել քրեական պատասխանատվության և պատժի այլ կերպ, քան օրենքով ուղղակիորեն նախատեսված դեպքերում, կարգով և չափով: Անձը չի կարող ենթարկվել պատասխանատվության այնպիսի արարքի համար, որն իրավական որոշակիության չափանիշին բավարարող եղանակով նախատեսված չէ գործող օրենքով: Անձը չի կարող ենթարկվել նաև այնպիսի պատժի, որը նախատեսված չէ գործող օրենքով:
(...) «[Չ]կա հանցագործություն և պատիժ, եթե այն սահմանված չէ օրենքով» (nullum crimen, nulla poena sine lege) կանոնը համընդհանուր ճանաչում ստացած հիմնարար սկզբունք է և իրավունքի գերակայության կարևորագույն տարր: Այն բացարձակ նշանակություն ունի մարդու իրավունքների պաշտպանության համակարգում, հետևաբար նշված սկզբունքից որևէ շեղում անթույլատրելի է» (տե՛ս Վարուժան Գագիկի Ավետիսյանի գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2011 թվականի հոկտեմբերի 20-ի թիվ ՍԴ3/0013/01/11 որոշման 13-րդ կետը: Nullum crimen, nulla poena sine lege սկզբունքին Վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է նաև Երվանդ Մելքոնյանի վերաբերյալ 2011 թվականի մայիսի 11-ի թիվ ԵՇԴ/0090/01/10 որոշման 14-16-րդ կետերում):
16. Եվրոպական դատարանի և Վճռաբեկ դատարանի վերը մեջբերված դիրքորոշումներից հետևում է բացարձակ կանոնն այն մասին, որ միայն օրենքը կարող է սահմանել հանցանքը և նախատեսել պատիժը, ինչպես նաև այն, որ քրեական օրենքը չպետք է ի վնաս մեղադրյալի տարածական մեկնաբանության ենթարկվի: Արարքի հանցավորությունն ու պատժելիությունը պետք է նախատեսված լինեն իրավական որոշակիության չափանիշին բավարարող օրենքով: Այս առումով Եվրոպական դատարանն իր նախադեպային իրավունքում ձևավորել է «օրենք» հասկացությանն առաջադրվող այնպիսի որակական չափանիշներ, ինչպիսիք են հասանելիությունը և կանխատեսելիությունը (ի թիվս այլ աղբյուրների, տե՛ս, Կանտոնին ընդդեմ Ֆրանսիայի (CANTONI v. FRANCE) գործով Եվրոպական դատարանի 1996 թվականի նոյեմբերի 15-ի վճիռ, գանգատ թիվ 17862/91, կետ 29; Է.Կ.-ն ընդդեմ Թուրքիայի (E.K. v. TURKEY) գործով 2002 թվականի փետրվարի 7-ի վճիռ, գանգատ թիվ 28496/95, կետ 51): Որակական այս պահանջները պետք է ապահովվեն ինչպես հանցագործության, այնպես էլ դրա համար պատժի նշանակման ժամանակ (տե՛ս վերը` Աչորն ընդդեմ Ֆրանսիայի (ACHOUR v. FRANCE) Մեծ պալատի 2006 թվականի մարտի 29-ի որոշում, գանգատ թիվ 67335/01, կետ 41): Անձը համապատասխան դրույթի տառացի ընկալումից և, անհրաժեշտության դեպքում, դրա կապակցությամբ դատարանների տված մեկնաբանությունից պետք է հասկանա, թե որ գործողությունների և անգործության համար է քրեական պատասխանատվություն նախատեսվում և ինչ պատիժ կնշանակվի այդ գործողությունների կատարման և/կամ անգործության համար (ի թիվս այլ աղբյուրների, տե՛ս վերը վկայակոչված` Կանտոնիի գործով որոշման 29-րդ կետը):
Միևնույն ժամանակ Եվրոպական դատարանն ընդգծել է, որ Կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածը չի կարող ընկալվել որպես դատական մեկնաբանման միջոցով քրեական պատասխանատվության կանոնների աստիճանական հստակեցման բացառում, պայմանով, եթե հետևող զարգացումը համապատասխանում է արարքի էությանը և կարող է ողջամտորեն կանխատեսելի լինել (տե՛ս, ի թիվս այլ աղբյուրների, Ստերլեցը, Կոսլերը և Կրենզն ընդդեմ Գերմանիայի (Streletz, Kessler and Krenz v. Germany) գործով 2011 թվականի մարտի 22-ի վճիռը, գանգատ թիվ 34044/96 35532/97 44801/98, կետ 50): Մատչելի և ողջամտորեն կանխատեսելի դատական մեկնաբանության բացակայությունը նույնիսկ կարող է հանգեցնել ամբաստանյալի Կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքի խախտում արձանագրելուն (տե՛ս Պեսսինոն ընդդեմ Ֆրանսիայի (PESSINO v. FRANCE) գործով 2006 թվականի հոկտեմբերի 10-ի վճիռը, գանգատ թիվ 40403/02, կետեր 35-36):
17. Վերոնշյալ դիրքորոշումներից հետևում է, որ օրենքի` իրավական որոշակիության չափանիշին բավարարելն առաջին հերթին օրենսդրական կարգավորման խնդիր է, իսկ դատական մեկնաբանումը լրացնող դերակատարություն ունի: Օրենսդրի խնդիրն է հնարավորինս հստակ և որոշակի սահմանել հանցավոր համարվող արարքը և դրա համար պատիժը, իսկ դատարանների խնդիրն է` օրենսդրի կողմից սահմանված արարքի էությանը համապատասխան մեկնաբանել նորմերը` ապահովելով դրանց համապատասխանությունը զարգացող հասարակական հարաբերություններին:
17.1. Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է նշել, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի անբաժանելի մասն են կազմում ընդհանրական և գնահատողական հասկացությունները, սակայն այդպիսի հասկացությունների կիրառումը պետք է պայմանավորված լինի առավել որոշակի հասկացությունների օգտագործման անհնարինությամբ, հակառակ դեպքում կխախտվի օրինականության սկզբունքը: Վերջինս կարող է հետևանք լինել օրենսդրի կողմից զարգացող հասարակական հարաբերություններին համապատասխան բոլոր հնարավոր իրավիճակները սահմանելու անհնարինությամբ: Օրինակ` ՀՀ քրեական օրենսգրքով որոշակի հանցակազմերի պարտադիր հատկանիշները բնութագրվում են «էական վնաս» (182-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 199.1-րդ հոդվածի 2-րդ մաս, 214-րդ հոդվածի 2-րդ մաս, 276-րդ հոդված, 284-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 287-րդ հոդվածի 1-ին մաս և այլն), «ծանր հետևանքներ» (127-րդ հոդվածի 3-րդ մաս, 128-րդ հոդվածի 3-րդ մաս, 131-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետ, 132-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետ, 132.2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետ, 133-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետ և մի շարք այլ հոդվածներ) հասկացություններով, որոնք իրենց բնույթով գնահատողական են, իսկ դրանց բովանդակությունը հնարավոր չէ վերացարկված սահմանել` պայմանավորված համապատասխան հանցագործությունների բնույթով: Նշված և այլ գնահատողական հասկացությունների բովանդակությունը ողջամտորեն կարող է որոշվել և որոշվում է դատարանի կողմից` կոնկրետ գործի հանգամանքների գնահատմամբ:
17.2. Արարքի հանցավորությունը սահմանող նորմերի դատական մեկնաբանման շրջանակների առումով անհրաժեշտ է քննարկման առարկա դարձնել նաև օրենսդրական բացի առկայության դեպքերը:
Այսպես, անդրադառնալով օրենսդրական բացի առկայության հարցին` ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է. «(...) Օրենսդրական բացը չի կարող մեխանիկորեն նույնացվել սոսկ այս կամ այն եզրույթի օրենսդրորեն ամրագրված սահմանման բացակայության հետ: Օրենսդրական բացն առկա է այն պարագայում, երբ իրավակարգավորման լիարժեքություն ապահովող տարրի բացակայության կամ այդ տարրի թերի կանոնակարգման հետևանքով խաթարվում է օրենսդրորեն կարգավորված իրավահարաբերությունների ամբողջական և բնականոն իրագործումը: (...)» (տե՛ս ՀՀ սահմանադրական դատարանի 2014 թվականի ապրիլի 8-ի ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի դիմումի հիման վրա վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի` ՀՀ սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործով թիվ ՍԴՈ-1143 որոշման, 6-րդ կետը):
ՀՀ քրեական օրենսգրքի որևէ նորմում առկա օրենսդրական բացը չի կարող վերացվել, հաղթահարվել կամ լրացվել դատական մեկնաբանման միջոցով, քանի որ օրինականության սկզբունքի անքակտելի տարրն է քրեական օրենքը տարածական մեկնաբանելու և անալոգիայով կիրառելու արգելքը: Հետևաբար նման իրավիճակն օրենսդրական կարգավորման խնդիր է:
18. Վերը շարադրված իրավական վերլուծությունից հետևում է, որ դատական մեկնաբանման շրջանակները սահմանափակված են օրինականության սկզբունքով: Այդպիսի մեկնաբանումը հնարավոր է այն դեպքում, երբ իրականացվում է օրենսդրի կողմից սահմանված իրավակարգավորման շրջանակներում, բխում է դրա էությունից և բացառում քրեական օրենքի տարածական մեկնաբանումը կամ անալոգիայով կիրառումը: Վերոգրյալից հետևում է, որ այն դեպքում, երբ հանցակազմի պարտադիր հատկանիշը սահմանող հասկացության բովանդակության բացահայտումը կախված չէ գործի կոնկրետ հանգամանքներից, կարող է սահմանվել դրանցից վերացարկված, սակայն սահմանված չէ օրենքով, դատարանը, չունենալով գնահատման օբյեկտիվ չափանիշներ, զրկված է դրանք մեկնաբանելու հնարավորությունից: Նման դեպքերում օրենքը չի համապատասխանի իրավական որոշակիության սկզբունքին, հետևաբար դրա հիման վրա անձին դատապարտելը կհանգեցնի «չկա հանցագործություն և պատիժ, եթե այն սահմանված չէ օրենքով» (nullum crimen, nulla poena sine lege) կանոնի խախտման:
19. «Խոշոր չափ» և «առանձնապես խոշոր չափ» հասկացություններն ինքնին ենթադրում են չափելի երևույթներ: Դրանք, օգտագործվելով քանակի, կշռի կամ արժեքի հատկանիշներով օժտված առարկաները բնութագրելիս, պայմանավորված չեն գործի կոնկրետ հանգամանքներով և օբյեկտիվորեն կարող են սահմանվել (և սահմանվում են) դրանցից վերացարկված: Այսպես, ՀՀ քրեական օրենսգրքի հատուկ մասի մի շարք նորմերում (ՀՀ քրեական օրենսգրքի 137-րդ հոդված, 158-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 5-րդ կետ, գլուխ 21 և այլն) օգտագործելով «խոշոր չափ» և/ կամ «առանձնապես խոշոր չափ» եզրույթները օրենսդիրը միաժամանակ հստակ սահմանել է, թե կոնկրետ առարկայի որ չափն է համարվում խոշոր, որը` առանձնապես խոշոր: Հակառակ դեպքում իրավակիրառ մարմնի կողմից քննարկվող հասկացությունների կիրառումը կհանգեցնի կամայական մեղադրման, դատապարտման և պատժման, քանի որ գործի հանգամանքներով պայմանավորված չլինելու դեպքում բացակայում են իրավակիրառ մարմնի, այդ թվում` դատարանի կողմից այդ հասկացությունների բովանդակությունը որոշելու օբյեկտիվ չափանիշները:
Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքում նույն օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի իմաստով «խոշոր չափ» և «առանձնապես խոշոր չափ» հասկացությունների բովանդակությունը սահմանված չլինելը օրենսդրական բաց է, որի հետևանքով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետը և 4-րդ մասի 3-րդ կետը չեն համապատասխանում իրավական որոշակիության սկզբունքին (բավարար չափով կանխատեսելի չեն): Արդյունքում` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետը կամ 4-րդ մասի 3-րդ կետը չեն կարող հանդիսանալ անձին դատապարտելու հիմք:
20. Սույն գործի փաստերից հետևում է, որ Դ.Սիմիդյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով այն բանի համար, որ նա, տևական ժամանակ հաճախելով Երևան քաղաքի Նուբարաշենի խճուղու 7 հասցեում գտնվող «Որսորդ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության հրաձգարանին կից հյուրանոցային համալիր և նախապես տեղեկացված լինելով հրաձգարանի ճաշարանում որսորդական հրացանների պահելու մասին, զենք հափշտակելու դիտավորությամբ` 2013 թվականի մարտի 31-ին` ժամը 00:15-ից 08:30-ն ընկած ժամանակահատվածում, իր կողմից վարվող «ՎԱԶ-2107» մակնիշի 14 ԼՍ 726 համարանիշի ավտոմեքենայով մուտք է գործել համալիրի տարածք, տեխնիկական միջոցների գործադրմամբ բացել է ճաշարանի մուտքի Եվրոպական արտադրության դուռը, ապօրինի մուտք է գործել ճաշարան և գաղտնի հափշտակել ՍՊԸ-ի փոխտնօրեն Վահան Գրիգորյանին պատկանող, 160.000 ՀՀ դրամ արժողության ակոսափող հրազեն հանդիսացող 7,62 մմ տրամաչափի «ՕՊ ՍԿՍ» մոդելի «1216304292 Վ» համարի որսորդական ինքնալից կարաբինը, 110.000 դրամ արժողության ակոսափող հրազեն հանդիսացող 5,6 տրամաչափի «ՏՕԶ-8-01» մոդելի «ՈՒ 9213» համարի որսորդական-սպորտային ակոսափող հրացանը և Հարություն Գրիգորյանին պատկանող` 280.000 դրամ արժողության 12 տրամաչափի «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի «ՇՌ 2857» համարի որսորդական երկփողանի հրազեն` Վ.Գրիգորյանին պատճառելով 270.000 դրամի վնաս, Հ.Գրիգորյանին 280.000 դրամի վնաս` ընդհանուրը` 550.000 դրամի (տե՛ս սույն որոշման 5-րդ կետը):
Առաջին ատյանի դատարանը գտել է, որ արարքի որակման հարցում նախաքննական մարմինը իրավական սխալ եզրահանգման է եկել, որն էլ հիմք է հանդիսացել վերջինիս ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով անհիմն մեղադրանք առաջադրելու համար: Մասնավորապես նշել է, որ նախաքննական մարմինը Դ.Սիմիդյանին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով մեղադրանք առաջադրելիս հափշտակության չափերի հետ կապված կիրառել է անալոգիա, որն անթույլատրելի է: Դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 23-րդ գլխում տեղ գտած «խոշոր չափ» հասկացության վերաբերյալ նշված գլխում չկա օրենսդրական կարգավորում, այն է` իրավական որոշակիություն (տե՛ս սույն որոշման 6-րդ կետը):
Վերաքննիչ դատարանն իր հերթին արձանագրել է, որ Առաջին ատյանի դատարանն իրավացիորեն փաստել է, որ օրենսդիրը հափշտակության գումարի չափերը նախատեսել է կոնկրետ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 21-րդ գլխում նախատեսված հանցագործությունների համար` բացառություն կատարելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 216-րդ հոդվածի համար, և եթե ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետն ընդգրկված լիներ հափշտակության չափերի հասկացության մեջ, ապա այն նույնպես ներառված կլիներ օրենսգրքի 21-րդ գլխի բացառություններում: Այսպիսով, վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ վերաքննիչ բողոքի պատճառաբանությունները չեն կարող բավարար հիմք հանդիսանալ դատավճիռը բեկանելու և Դավիթ Սիմիդյանի արարքը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով վերաորակելու համար (տե՛ս սույն որոշման 7-րդ կետը:
21. Սույն որոշման նախորդ կետում մեջբերված փաստերը գնահատելով 14-19-րդ կետերում շարադրված իրավական վերլուծության լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի իմաստով զենք հափշտակելու չափերը օրենքով սահմանված չլինելու պայմաններում ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանին մեղսագրված արարքը (տե՛ս սույն որոշման 5-րդ կետը) չի կարող որակվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետով:
Հետևաբար ստորադաս դատարանների հետևություններն այն մասին, որ ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանին մեղսագրված արարքը ենթակա է որակման ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով հիմնավորված են:
II. Հրազենը` որպես ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցակազմի առարկա.
22. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված հաջորդ իրավական հարցը հետևյալն է` արդյո՞ք «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրազենը չի հանդիսանում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա:
23. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Հրազեն, դրան համալրող դետալներ, ռազմամթերք, պայթուցիկ նյութեր կամ պայթուցիկ սարքեր հափշտակելը կամ շորթելը` պատժվում է (...)»:
Մեջբերված նորմի վերլուծությունից հետևում է, որ դրանով նախատեսված հանցակազմի անմիջական օբյեկտը հրազենի և հոդվածում նշված այլ առարկաների շրջանառության համար սահմանված կարգը խախտելու հետ կապված` անձի և հասարակության անվտանգության ապահովմանն ուղղված հասարակական հարաբերություններն են: Լրացուցիչ օբյեկտ են հանդիսանում սեփականության հարաբերությունները:
Հանցակազմի առարկա են հրազենը, ինչպես նաև հոդվածում նշված մյուս առարկաները (հրազենին համալրող դետալները, ռազմամթերքը, պայթուցիկ նյութերը կամ պայթուցիկ սարքերը):
24. «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Իրավական ակտում պետք է կիրառվեն նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: (...)»:
Հրազենի հասկացությունը սահմանված է «Զենքի մասին» ՀՀ օրենքով: Մասնավորապես դրա 1-ին հոդվածի բ) կետի համաձայն` «հրազեն[ը]` վառոդի կամ այլ լիցքի էներգիայի հաշվին` նպատակաուղղված շարժում ստացած գնդակի միջոցով տարածության վրա գտնվող նշանակետի մեխանիկական խոցման համար նախատեսված զենք[ն է], որի հիմնական բաղկացուցիչ մասերն են` փողը, փակաղակը, թմբուկը, իրանը, փողի պահպանակը.»:
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 86-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Իրավական ակտը մեկնաբանվում է դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ` հաշվի առնելով օրենքի պահանջները:
Իրավական ակտի մեկնաբանությամբ չպետք է փոփոխվի դրա իմաստը»:
25. Վերը մեջբերված նորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցակազմի առարկա է հանդիսանում, ի թիվս այլնի, վառոդի կամ այլ լիցքի էներգիայի հաշվին` նպատակաուղղված շարժում ստացած գնդակի միջոցով տարածության վրա գտնվող նշանակետի մեխանիկական խոցման համար նախատեսված ցանկացած զենք, որի հիմնական բաղկացուցիչ մասերն են` փողը, փակաղակը, թմբուկը, իրանը, փողի պահպանակը: Այլ խոսքով` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա է ցանկացած տեսակի հրազեն, առանց որևէ բացառության:
26. Սույն գործի փաստերից հետևում է, որ ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանին մեղադրանք է առաջադրվել ակոսափող հրազեն հանդիսացող 7,62 մմ տրամաչափի «ՕՊ ՍԿՍ» մոդելի «1216304292 Վ» համարի որսորդական ինքնալից կարաբին, ակոսափող հրազեն հանդիսացող 5,6 տրամաչափի «ՏՕԶ-8-01» մոդելի «ՈՒ 9213» համարի որսորդական-սպորտային ակոսափող հրացան, «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի «ՇՌ 2857» համարի որսորդական երկփողանի հրազեն հափշտակելու համար (տե՛ս սույն որոշման 5-րդ կետը):
Առաջին ատյանի դատարանն իր դատավճռում արձանագրել է, որ «(...) Համաձայն իրավաբանական գրականության մեջ տեղ գտած հասկացությունների, ինչպես նաև քրեական օրենսգրքով սահմանված նորմի, ողորկափող որսորդական հրացանը հրազեն չի հանդիսանում և ներառված չէ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայում: Բնականաբար, այն չի կարող հանդիսանալ նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա:
Համաձայն գործում առկա տվյալների, ինչպես նաև դատաձգաբանական փորձաքննության 02.04.2013 թվ. թիվ 665 եզրակացության, տուժող Հարություն Գրիգորյանին պատկանող «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի «ՇՌ2857» համարի որսորդական հրացանը համարվում է ողորկափող երկփողանի հրացան, որը չի կարող դիտվել որպես հրազենի հափշտակության առարկա: Դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Դ.Սիմիդյանի մեղադրանքի ծավալում պետք է ներառել երկու հատ տարբեր տեսակի հրազենների հափշտակության փաստը, որն այդ առումով անգամ կրկին չի կարող դիտվել որպես խոշոր չափի հափշտակություն» (տե՛ս սույն որոշման 6-րդ կետը):
Վերաքննիչ դատարանն իր որոշմամբ արձանագրել է. «(...) ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասում առկա բացառության տառացի մեկնաբանությունից վերաքննիչ դատարանը եզրակացնում է, որ այն հնարավորություն չի ընձեռում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկել ողորկափող հրազեն ձեռք բերելու, իրացնելու, պահելու, փոխադրելու կամ կրելու համար, հետևաբար «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրացանը, հանդիսանալով ողորկափող երկփողանի հրացան, հնարավորություն չի ընձեռում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածով նախատեսված հրազեն հափշտակելու համար: (...)» (տե՛ս սույն որոշման 7-րդ կետը):
27. Սույն որոշման նախորդ կետում մեջբերված փաստերը վերլուծելով 23-25-րդ կետերում շարադրված իրավական վերլուծության լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանների հետևություններն այն մասին, որ «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրազենը չի հանդիսանում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա, հիմնավորված չեն, քանի որ «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրազենը հրազենի տեսակ է, իսկ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով հրազենի տեսակի առումով որևէ բացառություն նախատեսված չէ: Հետևաբար «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրազենը հանդիսանում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկա:
27.1. Ինչ վերաբերում է ստորադաս դատարանների այն պատճառաբանությանը, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասը հնարավորություն չի ընձեռում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկել ողորկափող հրազեն ձեռք բերելու, իրացնելու, պահելու, փոխադրելու կամ կրելու համար, հետևաբար «ՏՕԶ 34Ռ» մոդելի որսորդական հրացանը, հանդիսանալով ողորկափող երկփողանի հրացան, հնարավորություն չի ընձեռում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածով նախատեսված հրազեն հափշտակելու համար` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ և 238-րդ հոդվածներով նախատեսված են առանձին ինքնուրույն հանցակազմեր, որոնցից յուրաքանչյուրը սահմանում է իր առարկան, որոնք չեն նույնանում և չեն պայմանավորում միմյանց: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածով բացառություն է նախատեսված ողորկափող հրազենի տեսակի համար, որպիսի բացառությունը բացակայում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածում (ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության առարկայի մեկնաբանության մասին տե՛ս, mutatis mutandis, Երվանդ Մելքոնյանի վերաբերյալ 2011 թվականի մայիսի 11-ի թիվ ԵՇԴ/0090/01/10 որոշումը): Այլ խոսքով` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածով նախատեսված հանցագործության առարկաների շրջանակի մեջ ներառված են հրազենի բոլոր տեսակները, բացի ողորկափող հրազենից: Քննարկվող հանցագործության առարկաների մեջ ողորկափող հրազենը չի մտնում օրենքի ուղղակի մատնանշման ուժով: Ընդ որում, ՀՀ քրեական օրենսգրքի մնացած հոդվածները (236-239-րդ) նույնպես այդպիսի բացառություն չեն նախատեսում: Այս կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը մեկ անգամ ևս ընդգծում է, որ քրեական օրենքն անալոգիայով կիրառելն արգելվում է (տե՛ս սույն որոշման 14-16-րդ կետը):
28. Ամփոփելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասի կարգավորման հիման վրա ողորկափող հրազենի հափշտակությունը մեկնաբանելով որպես ոչ հանցավոր, քրեական օրենքը կիրառել են անալոգիայով: Արդյունքում` ստորադաս դատարանները, խախտելով օրինականության սկզբունքը, սխալ են մեկնաբանել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 5-րդ, 238-րդ հոդվածները:
Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստորադաս դատարանները սույն գործով դատական ակտ կայացնելիս թույլ են տվել նյութական իրավունքի խախտում, որն իր բնույթով էական է, քանի որ ազդել է գործի ելքի վրա: Նշված խախտումը Վճռաբեկ դատարանին հիմք է տալիս ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հիման վրա բեկանել ստորադաս դատարանների դատական ակտերը և գործն ուղարկել Առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 91-րդ, 92-րդ հոդվածներով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 16-րդ, 35-րդ, 39-րդ, 43-րդ, 361.1 -րդ, 403-406-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Ամբաստանյալ Դավիթ Ալբերտի Սիմիդյանի վերաբերյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 238-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով Երևանի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 2014 թվականի մայիսի 12-ի դատավճիռը և այն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի 2014 թվականի օգոստոսի 4-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել Երևանի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության:
2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում դատական նիստերի դահլիճում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Դ. Ավետիսյան
Դատավորներ` Ս. Ավետիսյան
Հ. Ասատրյանի
Ե. Դանիելյան
Ա. Պողոսյան
Ս. Օհանյան