ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վարչական վերաքննիչ Վարչական գործ
դատարանի որոշում թիվ ՎԴ/4169/05/15
Վարչական գործ թիվ ՎԴ/4169/05/15 2019 թ.
Նախագահող դատավոր` Ք. Մկոյան
Դատավորներ` Ա. Աբովյան
Ա. Սարգսյան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Ռ. Հակոբյան
զեկուցող Տ. Պետրոսյան
Ս. Անտոնյան
Վ. Ավանեսյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Ե. Խունդկարյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
2019 թվականի դեկտեմբերի 25-ին
դռնբաց դատական նիստում քննելով «Իրավունքի Եվրոպա միավորում» իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպության (այսուհետ` Կազմակերպություն) ներկայացուցիչ Տիգրան Եգորյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 13.10.2017 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Կազմակերպության ընդդեմ ՀՀ քննչական կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) ` Կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու և հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Կազմակերպությունը պահանջել է ոչ իրավաչափ ճանաչել Կոմիտեի գործողությունները և տրամադրել հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 16.06.2015 թվականի նիստի արձանագրությունը (որի ընթացքում որակավորման հանձնաժողովի կողմից որոշում է կայացվել այն մասին, որ 26.06.2015 թվականին Կոմիտեի ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացվելիք լրացուցիչ քննությանը դիտորդի կարգավիճակով կարող է մասնակցել Կազմակերպության միայն մեկ դիտորդ), գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման), քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ, որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել, հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները և գրված աշխատանքները ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն):
17.02.2016 թվականին կայացած դատական նիստի ընթացքում Կազմակերպության ներկայացուցիչը, ճանաչման հայցատեսակի մասով հստակեցնելով ներկայացված պահանջը, պահանջել է ոչ իրավաչափ ճանաչել Կազմակերպությանը միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու գործողությունը, միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու մասին Կոմիտեի որոշման մասին միայն 26.06.2015 թվականին տեղեկացնելու գործողությունը և հայցվող տեղեկատվությունը չտրամադրելու գործողությունը:
ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ալ. Հարությունյան) (այսուհետ` Դատարան) 09.11.2016 թվականի որոշմամբ Կազմակերպության հայցն ընդդեմ Կոմիտեի` հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 16.06.2015 թվականի նիստի արձանագրությունը (որի ընթացքում որակավորման հանձնաժողովի կողմից որոշում է կայացվել այն մասին, որ 26.06.2015 թվականին Կոմիտեի ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացվելիք լրացուցիչ քննությանը դիտորդի կարգավիճակով կարող է մասնակցել Կազմակերպության միայն մեկ դիտորդ), գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման), քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ, որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել, գրված աշխատանքները ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն), պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է:
Դատարանի 09.11.2016 թվականի վճռով Կազմակերպության հայցն ընդդեմ Կոմիտեի` Կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու և հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելու պահանջի մասին, մերժվել է:
ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 13.10.2017 թվականի որոշմամբ Դատարանի 09.11.2016 թվականի վճռի դեմ Կազմակերպության բերած վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 09.11.2016 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կազմակերպության ներկայացուցիչը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 1-ին, 3-րդ, 18-րդ, 19-րդ, 27-րդ, 42-րդ, 43-րդ, 83.5-րդ (նոր խմբագրությամբ 1-ին, 3-րդ, 42-րդ, 51-րդ, 61-րդ, 63-րդ) հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 10-րդ, 18-րդ հոդվածները, «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել վերաքննիչ բողոքի այն հիմնավորմանը, ըստ որի` Դատարանը չի իրականացրել գործի ամբողջական քննություն, մասնավորապես` «(...) Վարչական դատարանը նախ և առաջ պետք է գնահատեր հայցվող տեղեկատվության մերժման գործողությունների իրավաչափությունը հայցի առաջին հայցապահանջի շրջանակում: Վարչական դատարանը պետք է գնահատեր, արդյոք հայցվող տեղեկատվության տրամադրման մերժումը եղել է իրավաչափ, անկախ նրանից, որ ՀՀ քննչական կոմիտեի ներկայացուցիչը տրամադրել է հայցվող տեղեկատվության մի մասը դատաքննության փուլում: Վարչական դատարանը պետք է իրականացներ գործի արդյունավետ քննությանն ուղղված գործողություններ, ինչը չի արել (...)»:
Վերաքննիչ դատարանը գործը քննել է միայն Կոմիտեի գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու և հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելու պահանջի մասով: Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը պետք է արձանագրեր, որ Դատարանը չի իրականացրել գործի արդյունավետ քննությանն ուղղված գործողություններ:
Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանը չի գնահատել վերաքննիչ բողոքի փաստարկները` ուղղված տեղեկատվության մատչելիությանը` անձնական կյանքին վերաբերող տեղեկատվության համատեքստում: Վերաքննիչ դատարանը որևէ կերպ չի փորձել քննարկել տեղեկատվության մատչելիության սահմանափակման իրավաչափությունը, ինչպես նաև հաշվի չի առել բողոքաբերի կողմից ներկայացված փաստերը և հիմնավորումները: Արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը կատարել է սխալ հետևություն` ստորադասելով հանրային շահը մասնավորին, ինչը խնդրո առարկա հանգամանքներում և հարցի շրջանակներում անթույլատրելի է, քանի որ Կոմիտեն հանդիսանում է հանրային իշխանության կրող և կրում է այդ իշխանության թափանցիկ և հրապարակային իրականացման պարտականություն:
Փաստորեն, Վերաքննիչ դատարանի պնդումները հայցվող տեղեկատվության սահմանափակման իրավաչափության առնչությամբ անհիմն են, քանի որ վերջինս չի կիրառել բողոքաբերի իրավական հիմնավորումները, ինչը պարտավոր էր անել, այսինքն` չի իրականացրել գործի արդյունավետ քննությանն ուղղված գործողություններ:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 13.10.2017 թվականի որոշումը և կայացնել նոր դատական ակտ:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
1) 09.07.2015 թվականին Կազմակերպությունը դիմում է ներկայացրել Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովին` խնդրելով տրամադրել Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 16.06.2015 թվականի նիստի արձանագրությունը, գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման), քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ, որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել, հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, գրված աշխատանքներն ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն) (հատոր 1-ին, գ.թ. 9):
2) Ի պատասխան վերոնշյալ դիմումի` Կոմիտեն 20.07.2015 թվականի թիվ 15/9-12-15 գրությամբ հայտնել է, որ Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովը քննարկել է Կազմակերպության 09.07.2015 թվականի դիմումը և միաձայն որոշել մերժել դիմումը նշված նյութերի տրամադրման դեպքում ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի խախտման պատճառաբանությամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 10-11):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է վճռաբեկ բողոքը ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքով, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումը` պետական մարմինների կողմից պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց կամ նման պաշտոններ զբաղեցնելուն հավակնող անձանց վերաբերյալ տեղեկություն տրամադրելու առանձնահատկությունների մասին, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար, ինչպես նաև սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է այն ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերը խախտելու հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա, իսկ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 1-ին մասը խախտելու հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որն ազդել է կամ կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որոնց առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.
1) արդյո՞ք պետական մարմինը, որի տիրապետության տակ գտնվում է հայցվող տեղեկությունը` պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց կամ նման պաշտոններ զբաղեցնելուն հավակնող անձանց վերաբերյալ, իրավունք ունի մերժելու դրա տրամադրումը` հիմք ընդունելով անձնական տեղեկության գաղտնիության պահպանման անհրաժեշտությունը:
2) արդյո՞ք Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքներով կայացվող դատական ակտում պարտավոր է անդրադառնալ վերաքննիչ բողոքում ներկայացված հիմքերից յուրաքանչյուրին:
1) Անդրադառնալով առաջին հարցադրմանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի խոսքի ազատության իրավունք, ներառյալ` տեղեկություններ և գաղափարներ փնտրելու, ստանալու, տարածելու ազատությունը, տեղեկատվության ցանկացած միջոցով` անկախ պետական սահմաններից:
2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 27.1-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական կամ հասարակական շահերի պաշտպանության նկատառումներով իրավասու պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին և պաշտոնատար անձանց դիմումներ կամ առաջարկություններ ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու իրավունք:
2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 43-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` մարդու և քաղաքացու` 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 23-25, 27, 28-30, 30.1-րդ հոդվածներով, 32-րդ հոդվածի երրորդ մասով ամրագրված հիմնական իրավունքները և ազատությունները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով, եթե դա անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում պետական անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանման, հանցագործությունների կանխման, հանրության առողջության ու բարոյականության, այլոց սահմանադրական իրավունքների և ազատությունների, պատվի և բարի համբավի պաշտպանության համար:
Համանման դրույթներ է պարունակում նաև 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրությունը, որի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, ինչպես նաև առանց պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտության և անկախ պետական սահմաններից` տեղեկատվության որևէ միջոցով տեղեկություններ ու գաղափարներ փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատությունը, իսկ 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության մասին տեղեկություններ ստանալու և փաստաթղթերին ծանոթանալու իրավունք: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` տեղեկություններ ստանալու իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` հանրային շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերությունում, ինչպես նաև 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում արտացոլվել են երկու ինքնուրույն, սակայն սերտ կապված, միմյանց լրացնող և երաշխավորող իրավունքներ: Դրանք են`
ա) յուրաքանչյուր ոք ունի խոսքի ազատության իրավունք,
բ) յուրաքանչյուր ոք ունի տեղեկատվության ազատության իրավունք:
Նշված հոդվածում թվարկված բոլոր ազատությունները` խոսքի, քարոզչության, իրազեկման, կարծիքի, համոզմունքի, տեղեկատվության, զանգվածային տեղեկատվության, ինչպես նաև գրաքննությունից ազատությունը հավասարապես ունեն մեծ նշանակություն և չեն կարող կիրառվել առանց դրանց միջև համակարգային կապը հաշվի առնելու:
2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերությունը, 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում են, որ յուրաքանչյուր ոք ունի խոսքի ազատության իրավունք: Դա հնարավորություն է տալիս անձին արտահայտելու (կամ չարտահայտելու) իր միտքը, բացատրելու իր վերաբերմունքը կոնկրետ դեպքերի նկատմամբ, ունենալու և պնդելու իր տեսակետը: Միաժամանակ ՀՀ Սահմանադրությունը կոնկրետացնում է խոսքի ազատության իրավունքի դրսևորումներից մեկը` տեղեկություններ և գաղափարներ փնտրելու, ստանալու, տարածելու ազատությունը, տեղեկատվության ցանկացած միջոցով` անկախ պետական սահմաններից:
Վերոգրյալ նորմերի համակարգային մեկնաբանությունից բխում է, որ մի կողմից յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի փնտրելու, ստանալու, տարածելու տեղեկություն, որպիսի իրավունքին մյուս կողմից համապատասխանում է պետության պարտականությունը` ձեռնպահ մնալ այնպիսի գործողություններ կատարելուց (անգործություն դրսևորելուց), որոնք կարող են խոչընդոտել նշված իրավունքի իրացմանը, եթե սահմանափակումները նախատեսված չեն օրենքով, և դա անհրաժեշտ չէ ժողովրդավարական հասարակությունում պետական անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանման, հանցագործությունների կանխման, հանրության առողջության ու բարոյականության, այլոց սահմանադրական իրավունքների և ազատությունների, պատվի և բարի համբավի պաշտպանության համար:
Անհրաժեշտ է նշել, որ 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության վերը նշված հոդվածը երաշխավորում է տեղեկություն ստանալու ազատության մասով երեք կարևոր գործողություններ կատարելու իրավունք, որն արտահայտվում է տեղեկությունը փնտրելու, այն ստանալու կամ տարածելու եղանակով:
Տեղեկությունը փնտրելն արտահայտվում է անհրաժեշտ տեղեկույթի ստացմանն ուղղված գործողությունների կատարմամբ: Տեղեկությունն ստանալը տեղեկույթի փոխանցման գործընթացն է, որի արդյունքում տեղեկություն հայցող սուբյեկտն օժտվում է այն օգտագործելու հնարավորությամբ, այսինքն` սկսում է տիրապետել տեղեկության բովանդակությանը: Տեղեկության տարածումը գործունեություն է` ուղղված տեղեկությունն անորոշ թվով անձանց հասանելի դարձնելուն:
Նույնը վերաբերելի է նաև 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 1-ին մասին:
Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ազատորեն արտահայտվելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու և տարածելու ազատությունը` առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` այս ազատությունների իրականացումը, քանի որ այն կապված է պարտավորությունների և պատասխանատվության հետ, կարող է պայմանավորվել այնպիսի ձևականություններով, պայմաններով, սահմանափակումներով կամ պատժամիջոցներով, որոնք նախատեսված են օրենքով և անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակությունում` ի շահ պետական անվտանգության, տարածքային ամբողջականության կամ հասարակության անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը, ինչպես և այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու, խորհրդապահական պայմաններով ստացված տեղեկության բացահայտումը կանխելու կամ արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակով:
Անդրադառնալով վերոնշյալ հոդվածի բովանդակությանը` Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) գտել է, որ տեղեկություն որոնելու և ստանալու իրավունքը հանդիսանում է արտահայտվելու ազատության իրավունքի բովանդակությունը կազմող տարր, որը ներառում է հասարակության, ինչպես նաև անհատի հիմնական իրավունքը` հանրային շահի վերաբերյալ փնտրել և ստանալ տեղեկություն (տե՛ս, MAGYAR HELSINKI BIZOTTSAG v. HUNGARY գործով Եվրոպական դատարանի 08.11.2016 թվականի վճիռը, կետ 142):
Մեկ այլ գործով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ տեղեկություն ստանալու իրավունքը պարտավորեցնում է կառավարությանը ձեռնպահ մնալ այնպիսի գործողություններ կատարելուց կամ անգործություն դրսևորելուց, որով կսահմանափակվի անձի` տեղեկություն ստանալու հիմնարար իրավունքը (տե՛ս, LEANDER v. SWEDEN գործով Եվրոպական դատարանի 26.03.1987 թվականի վճիռը, կետ 74):
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ արտահայտվելու իրավունքն անձի` Կոնվենցիայով և ՀՀ Սահմանադրությամբ պաշտպանվող հիմնարար իրավունքներից մեկն է: Վերոնշյալ իրավունքի կարևորագույն բաղկացուցիչ տարրերն են սեփական կարծիք ունենալու և ազատ արտահայտվելու իրավունքը, ինչպես նաև տեղեկություններ, գաղափարներ որոնելու, պահանջելու, ստանալու և տարածելու իրավունքը, որոնց պատշաճ իրացման համար պետական մարմինները պետք է զերծ մնան օրենքով չնախատեսված միջամտությունից: Ի լրումն նշված տարրերի` արտահայտվելու իրավունքը ներառում է նաև պետական մարմիններից տեղեկություն ստանալու իրավունքը, ներառյալ` երբ նշված տեղեկությունը վերաբերում է հանրային շահերին: Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ արտահայտվելու իրավունքը բացարձակ իրավունք չէ և ենթակա է որոշ սահմանափակումների: Ըստ այդմ, նշված իրավունքը ենթակա է սահմանափակումների օրենքով սահմանված կարգով` ելնելով պետական անվտանգությունը, տարածքային ամբողջականությունը կամ հասարակության անվտանգությունը պահպանելու, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը, ինչպես և այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու, արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակից:
Եվրոպական դատարանն արձանագրել է նաև, որ անդամ պետությունները, բացառությամբ որոշ դեպքերի, պետք է երաշխավորեն յուրաքանչյուրի իրավունքը ստանալ պետական փաստաթղթերը, որոնք պահպանվում են հանրային իշխանությունների կողմից: Եվրոպական դատարանը գտել է, որ պահանջվող տեղեկությունը, տվյալները կամ փաստաթղթերը պետք է ներկայացնեն հանրային շահագրգռվածություն, որպեսզի առաջանա դրանք բացահայտելու անհրաժեշտությունը: Նման անհրաժեշտությունն առաջանում է այն դեպքերում, երբ այն նպատակ է հետապնդում ապահովել թափանցիկություն հանրային գործառույթների իրականացման ոլորտում, ինչպես նաև հասարակության հետաքրքրություն ներկայացնող այլ հարցերի վերաբերյալ, ինչով հասարակության լայն զանգվածներին հնարավորություն է ընձեռվում մասնակցել հանրային կառավարմանը: Եվրոպական դատարանն ընդգծել է նաև, որ հանրային շահերին վերաբերվող տեղեկության բովանդակությունը կախված է յուրաքանչյուր գործի հանգամանքներից (տե՛ս, MAGYAR HELSINKI BIZOTTSAG v. HUNGARY գործով Եվրոպական դատարանի 08.11.2016 թվականի վճիռը, կետեր 145, 161, 162):
Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 25.11.1981 թվականի թիվ NR(81)19 հանձնարարականի 1-5-րդ կետերով նախատեսված սկզբունքների համաձայն` անդամ պետության իրավասության ներքո գտնվող յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի ստանալ պետական մարմինների տրամադրության տակ գտնվող հայցվող տեղեկությունը, բացառությամբ օրենսդիր և դատական իշխանության մարմինների: Տեղեկության հասանելիությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ է ձեռնարկել համապատասխան արդյունավետ միջոցներ: Տեղեկության հասանելիությունը չի կարող մերժվել` պատրվակով, որ տեղեկություն հայցողը չունի հատուկ հետաքրքրություն տվյալ ոլորտում: Տեղեկության հասանելիությունը պետք է ապահովվի իրավահավասարության հիման վրա: Վերոհիշյալ սկզբունքները ենթակա են սահմանափակման միայն այն դեպքերում, երբ դա անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում հասարակության օրինական շահերի պաշտպանության համար (ինչպես, օրինակ` ազգային անվտանգությունը, հասարակական անվտանգությունը, հասարակական կարգը, երկրի տնտեսական բարեկեցությունը, հանցագործությունների կանխումը և կոնֆիդենցիալ տեղեկության բացահայտումը կանխելը), ինչպես նաև մասնավոր կյանքի և մասնավոր այլ իրավաչափ շահերի պաշտպանության համար` հաշվի առնելով յուրաքանչյուր անձի հատուկ հետաքրքրությունը պետական մարմիններում առկա այն տեղեկության առնչությամբ, որը վերաբերում է անձամբ իրեն:
Նույն հանձնարարականի 7-րդ և 8-րդ կետերի համաձայն` տեղեկության տրամադրումը մերժելու դեպքում համապատասխան պետական գերատեսչությունը օրենքի կամ պրակտիկայի համաձայն պետք է հիմնավորի մերժման պատճառները: Տեղեկության տրամադրման մերժման յուրաքանչյուր դեպք պետք է բողոքարկելի լինի:
ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 06.03.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1010 որոշմամբ անդրադառնալով նշված նորմերին, արձանագրել է, որ 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի համաձայն` խոսքի ազատության իրավունքը ներառում է նաև տեղեկություններ փնտրելու և ստանալու ազատությունը: Հանրային տեղեկատվության մատչելիությունը ժողովրդավարության և հանրության առջև պատասխանատու պետական կառավարման թափանցիկության էական նախապայմաններից է: Հասարակական կարծիքի միջոցով իրականացվող ժողովրդավարական վերահսկողությունը խթանում է պետական իշխանության գործողությունների թափանցիկությունը և նպաստում պետական մարմինների ու պաշտոնատար անձանց հաշվետու գործունեությանը:
i
ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 23.02.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1256 որոշմամբ վերլուծելով Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 1-ին կետը և Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 25.11.1981 թվականի թիվ NR(81)19 հանձնարարականի վերը նշված կետերը, արձանագրել է, որ տեղեկություններ ստանալու իրավունքի իրագործման հիմնական օրենսդրական երաշխիքները սահմանվում են «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքով: Այն ունի ընդհանուր բնույթ, սահմանում է տեղեկատվության ոլորտում հիմնական սկզբունքները, տեղեկություններ ստանալու իրավունքի սահմանափակումները, տեղեկություններ ստանալու հայտի ներկայացման կարգը և այլն: Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններից ու պաշտոնատար անձանցից տեղեկություններ ստանալու իրավունքը պետության համար ստեղծում է պոզիտիվ պարտականություններ ապահովելու համապատասխան իրավունքի պատշաճ և արդյունավետ իրականացումը: ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ Սահմանադրությամբ նախատեսված` տեղեկություններ ստանալու իրավունքը կարող է իրականացվել տարբեր եղանակներով: Մասնավորապես` կախված տեղեկության բովանդակությունից և նշանակությունից, այն կարող է հասու լինել կա՛մ որպես պարտադիր հրապարակման ենթակա տեղեկություն, կա՛մ որպես օրենքով նախատեսված կարգով տրամադրվող տեղեկություն:
ՀՀ սահմանադրական դատարանը նույն որոշմամբ նշել է նաև, որ յուրաքանչյուր անձ, այդ թվում` կազմակերպություն, պետք է հնարավորություն ունենա իրավահավասարության պայմաններում պահանջելու կամ ծանոթանալու պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների տնօրինության տակ գտնվող տեղեկությանը, եթե նման տեղեկության տրամադրումը չի խախտում հանրային շահերի կամ այլոց իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանությունը:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նույն օրենքի գործողությունը տարածվում է պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, պետական հիմնարկների, բյուջեներից ֆինանսավորվող կազմակերպությունների, ինչպես նաև հանրային նշանակության կազմակերպությունների և դրանց պաշտոնատար անձանց վրա:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` տեղեկատվության ազատության մասին օրենսդրությունը բաղկացած է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունից, նույն օրենքից և իրավական այլ ակտերից: Եթե Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված են այլ նորմեր, քան նախատեսված են նույն օրենքով, ապա կիրառվում են միջազգային պայմանագրի նորմերը:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` տեղեկատվության ազատությունը տեղեկությունն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով փնտրելու և դա տնօրինողից ստանալու իրավունքի իրականացումն է: Նույն հոդվածի 3-րդ պարբերության համաձայն` տեղեկությունն անձի, առարկայի, փաստի, հանգամանքի, իրադարձության, եղելության, երևույթի վերաբերյալ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ստացված և ձևավորված տվյալներն են` անկախ դրանց տնօրինման ձևից կամ նյութական կրիչից (տեքստային, էլեկտրոնային փաստաթղթեր, ձայնագրություններ, տեսագրություններ, լուսաժապավեններ, գծագրեր, սխեմաներ, նոտաներ, քարտեզներ): Ինչպես նաև տեղեկատվություն տնօրինողի հասկացությունը, որի համաձայն` տեղեկատվություն տնօրինողը` տեղեկություններ ունեցող պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն են, պետական հիմնարկները, բյուջեներից ֆինանսավորվող կազմակերպությունները, ինչպես նաև հանրային նշանակության կազմակերպությունները և դրանց պաշտոնատար անձինք: Նույն հոդվածի 6-րդ պարբերության համաձայն` հարցումը տեղեկություն փնտրելու և (կամ) դա ստանալու նպատակով նույն օրենքով սահմանված կարգով տեղեկատվություն տնօրինողին ուղղված գրավոր կամ բանավոր դիմումն է:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի համաձայն` տեղեկատվության ազատության ապահովման հիմնական սկզբունքներն են տեղեկությունները գրանցելու, դասակարգելու և պահպանելու միասնական կարգի սահմանումը, տեղեկություններ փնտրելու և ստանալու ազատության պաշտպանությունը, տեղեկություններ տրամադրելու մատչելիության ապահովումը, հրապարակայնությունը:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի ծանոթանալու իր փնտրած տեղեկությանը և (կամ) դա ստանալու նպատակով օրենքով սահմանված կարգով հարցմամբ դիմելու տեղեկատվություն տնօրինողին և ստանալու այդ տեղեկությունը: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` տեղեկատվության ազատությունը կարող է սահմանափակվել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ և օրենքով նախատեսված դեպքերում:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` տեղեկատվություն տնօրինողը, բացառությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված դեպքերի, մերժում է տեղեկության տրամադրումը, եթե դա պարունակում է պետական, ծառայողական, բանկային, առևտրային գաղտնիք, խախտում է մարդու անձնական և ընտանեկան կյանքի գաղտնիությունը, այդ թվում` նամակագրության, հեռախոսային խոսակցությունների, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումների գաղտնիությունը, պարունակում է հրապարակման ոչ ենթակա նախնական քննության տվյալները, բացահայտում է մասնագիտական գործունեությամբ պայմանավորված մատչելիության սահմանափակում պահանջող տվյալներ (բժշկական, նոտարական, փաստաբանական գաղտնիք), խախտում է հեղինակային իրավունքը և (կամ) հարակից իրավունքները:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի համաձայն` տեղեկատվության ազատության ապահովման ոլորտում տեղեկատվություն տնօրինողը պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով ապահովել տեղեկությունների մատչելիությունը և հրապարակայնությունը, տեղեկություններ փնտրող անձին տրամադրել հավաստի և իր տնօրինության տակ գտնվող ամբողջական տեղեկություն:
Վերոնշյալ դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տեղեկատվության մատչելիությունը ժողովրդավարության էական նախապայմաններից մեկն է, որը երաշխավորվում է պետական մարմինների կողմից: Պետական մարմինների կողմից պահպանվող փաստաթղթերի կամ որոշակի տեղեկության տրամադրումը պետք է պայմանավորված լինի հանրային շահագրգռվածությամբ: Նման ձևով հասարակության վերահսկողության իրականացումը կարող է զգալի ազդեցություն ունենալ ժողովրդավարական հասարակության պատշաճ գործունեության վրա: Սակայն պետք է հաշվի առնել այն փաստը, որ նշված իրավունքը բացարձակ չէ և ենթակա է որոշ իրավաչափ սահմանափակումների: Ընդ որում, նշված սահմանափակումները կիրառվում են այն դեպքում, երբ հայցվող տեղեկությունը պարունակում է պետական, ծառայողական, բանկային, առևտրային գաղտնիք, խախտում է մարդու անձնական և ընտանեկան կյանքի գաղտնիությունը, այդ թվում` նամակագրության, հեռախոսային խոսակցությունների, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումների գաղտնիությունը, պարունակում է հրապարակման ոչ ենթակա նախնական քննության տվյալները, բացահայտում է մասնագիտական գործունեությամբ պայմանավորված մատչելիության սահմանափակում պահանջող տվյալներ (բժշկական, նոտարական, փաստաբանական գաղտնիք), խախտում է հեղինակային իրավունքը և (կամ) հարակից իրավունքները: Միաժամանակ անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ տեղեկության տրամադրման մերժման դեպքերը յուրաքանչյուր կոնկրետ գործով պետք է գնահատման առարկա դարձվեն Կոնվենցիայով և ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված տեղեկության ազատության իրավունքի լույսի ներքո:
Նման պայմաններում անհրաժեշտ է դիտարկել Կոնվենցիայով պաշտպանվող ցանկացած երկու հիմնարար իրավունքների միջև բախման պայմաններում իրավունքներից որևէ մեկին նախապատվություն տալու դեպքերը: Մասնավորապես` Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական ու ընտանեկան կյանքի, բնակարանի և նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունք: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` չի թույլատրվում պետական մարմինների միջամտությունն այդ իրավունքի իրականացմանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա նախատեսված է օրենքով և անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում` ի շահ պետական անվտանգության, հասարակական կարգի կամ երկրի տնտեսական բարեկեցության, ինչպես նաև անկարգությունների կամ հանցագործությունների կանխման, առողջության կամ բարոյականության պաշտպանության կամ այլ անձանց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
Եվրոպական դատարանը գտել է, որ Կոնվենցիայով հավասարապես պաշտպանվող երկու իրավունքների միջև ծագած հակասության դեպքում Դատարանը վճիռ կայացնելիս պետք է գնահատի մրցակցող շահերը: Եվրոպական դատարանը նշել է, որ պետք է հաշվի առնել ներգրավված տարբեր շահերի միջև ճիշտ հավասարակշռության գործադրման անհրաժեշտությունը (տե՛ս, BլDAT v. SWITZERLAND գործով Եվրոպական դատարանի 29.03.2016 թվականի վճիռը, կետեր 52, 54):
Այն, թե ինչպես և ինչ չափով է տեղեկության տրամադրման մերժումն անձի արտահայտվելու իրավունքին խոչընդոտ, պետք է գնահատվի յուրաքանչյուր գործով առանձին` տվյալ գործի հանգամանքների լույսի ներքո: Այդ իրավունքի շրջանակների հետագա սահմանման համար Եվրոպական դատարանը գտել է, որ պետք է հաշվի առնել հետևյալ չափորոշիչները`
1) տեղեկություն ստանալու պահանջի նպատակը,
2) փնտրվող տեղեկության բնույթը (տե՛ս, MAGYAR HELSINKI BIZOTTSAG v. HUNGARY գործով Եվրոպական դատարանի 08.11.2016 թվականի վճիռը, կետ 157):
Եվրոպական դատարանը, մինչև պարզելը, թե արդյոք Կոնվենցիայով երաշխավորված որևէ իրավունք սահմանափակելիս ապահովվել է հասարակության ընդհանուր շահերի և անհատի հիմնական իրավունքների միջև ողջամիտ հավասարակշռությունը, նախ անհրաժեշտ է համարել անդրադառնալ հետևյալ չափորոշիչներին`
1) արդյո՞ք կիրառված սահմանափակումը եղել է օրինական և ոչ կամայական: Իրավունքի գերակայությունը, որը ժողովրդավարական հասարակության հիմնարար սկզբունքներից մեկն է, ընկած է Կոնվենցիայի բոլոր հոդվածների հիմքում: Հետևաբար, ինչպես Կոնվենցիային կից թիվ 1 արձանագրությամբ ամրագրված, այնպես էլ Կոնվենցիայում ամրագրված ցանկացած իրավունքի նկատմամբ պետության միջամտությունը պետք է լինի «օրինական»: Օրինական միջամտությունը ենթադրում է, որ կիրառված միջոցը նախ պետք է իրավական հիմք ունենա ներպետական օրենսդրությամբ: Այնուհետև օրինականության սկզբունքը որոշակի պահանջներ է առաջադրում ներպետական օրենքի որակին, մասնավորապես` այն պետք է լինի շահագրգիռ անձանց համար հասանելի, հստակ և կանխատեսելի իր կիրառման մեջ
(տե՛ս, Shchokin v. Ukraine գործով Եվրոպական դատարանի 14.10.2010 թվականի վճիռը, կետեր 50-58).
2) արդյո՞ք կիրառված սահմանափակումները կրել են իրավաչափ նպատակ: Օրինակ` որքանով է միջամտությունը հետապնդում այլոց իրավունքների պաշտպանության նպատակ (տե՛ս, CUMPANA and MAZARE v. Romania գործով Եվրոպական դատարանի 17.12.2004 թվականի վճիռը, կետ 86).
3) արդյո՞ք սահմանափակումն անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում: Եվրոպական դատարանը, անդրադառնալով այս սկզբունքի մեկնաբանությանը, նշել է, որ «անհրաժեշտ է» եզրույթը չունի այնպիսի ճկուն մեկնաբանության հնարավորություն, ինչպիսիք ունեն, օրինակ` «թույլատրելի», «նպատակահարմար», «ցանկալի» եզրույթները: Պայմանավորվող կողմերը սահմանափակումների կիրառման կապակցությամբ ունեն որոշակի, բայց ոչ անսահմանափակ հայեցողության ազատություն: Սակայն, միայն դատարանն է իրավասու վերջնական որոշում կայացնել այն մասին, թե այդ սահմանափակումները որքանով են համատեղելի Կոնվենցիայի հետ: Եվրոպական դատարանը նշել է նաև, որ «անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում» արտահայտությունը նշանակում է, որ միջամտությունը Կոնվենցիայի հետ համատեղելի լինելու համար պետք է, inter alia, համապատասխանի «սոցիալական գերակա պահանջմունքներին» և համաչափ լինի հետապնդվող իրավաչափ նպատակին: Ընդ որում, իրավունքի սահմանափակումները բացառություններ են և պետք է սահմանափակ մեկնաբանվեն (տե՛ս, SILVER and OTHERS v. THE UNITED KINGDOM գործով Եվրոպական դատարանի 25.02.1983 թվականի վճիռը, կետ 97):
Վերոգրյալ իրավական վերլուծությունների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Կազմակերպությունը 09.07.2015 թվականին դիմել է Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովին` խնդրելով տրամադրել հետևյալ տեղեկատվությունը.
- Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 16.06.2015 թվականի նիստի արձանագրությունը,
- գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման),
- քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ,
- որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել,
- հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները,
- գրված աշխատանքներն ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն):
Կոմիտեն 20.07.2015 թվականի թիվ 15/9-12-15 գրությամբ հայտնել է, որ Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովը քննարկել է Կազմակերպության 09.07.2015 թվականի դիմումը և միաձայն որոշել մերժել դիմումն այն պատճառաբանությամբ, որ հայցվող նյութերի տրամադրումը կհակասի ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքին:
«Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի համաձայն` տեղեկություն է համարվում անձի, առարկայի, փաստի, հանգամանքի, իրադարձության, եղելության, երևույթի վերաբերյալ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ստացված և ձևավորված տվյալները` անկախ դրանց տնօրինման ձևից կամ նյութական կրիչից (տեքստային, էլեկտրոնային փաստաթղթեր, ձայնագրություններ, լուսաժապավեններ, գծագրեր, սխեմաներ, նոտաներ, քարտեզներ):
«Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` անձնական տվյալ է համարվում ֆիզիկական անձին վերաբերող ցանկացած տեղեկություն, որը թույլ է տալիս կամ կարող է թույլ տալ ուղղակի կամ անուղղակի կերպով նույնականացնել անձի ինքնությունը: Հետևաբար Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովը գտել է, որ նշված նյութերի տրամադրումը կհակասի ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքին:
Դատարանը հայցը մերժելիս գործողության կատարման հայցի (հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու պահանջ) մասով արձանագրել է, որ հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակներն իրենց մեջ ներառել են համապատասխան հավակնորդների վերաբերյալ անձնական տվյալներ, որպիսի պարագայում նշված տեղեկությունները տրամադրելով` պատասխանողը կխախտեր «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի պահանջը, քանի որ այդ տեղեկություններն իրենց բնույթով հանդիսանում են պաշտպանության ենթակա, անձնական կյանքի գաղտնիությանը վերաբերող տեղեկություններ, հետևաբար Դատարանը գտել է, որ իրավաչափ են եղել այդ տեղեկությունները հայցվորին չտրամադրելու վերաբերյալ պատասխանողի գործողությունները:
Վերաքննիչ դատարանը, ըստ էության, հիմնավոր է համարել Դատարանի պատճառաբանությունները և գտել է, որ հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակներն իրենցից ներկայացնում են հավակնորդի գնահատման արդյունքների վերաբերյալ տեղեկություններ, իրենց բնույթով հանդիսանում են պաշտպանության ենթակա և անձնական կյանքի գաղտնիությանը վերաբերող, և դրանց տրամադրումը ենթակա է մերժման, ինչն իրավացիորեն կատարվել է պատասխանողի կողմից:
Վճռաբեկ դատարանը, վերը նշված իրավական դիրքորոշումների համատեքստում անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը, արձանագրում է հետևյալը.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` եթե բոլոր ապացույցները հետազոտելուց հետո գործի ելքը պայմանավորող որևէ փաստ մնում է չապացուցված, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման բեռը կրող կողմը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն` ապացուցման բեռը կրում է գործողության կատարման հայցով` վարչական մարմինը` հայցվող գործողության կատարումը մերժելու կամ անգործություն ցուցաբերելու համար հիմք հանդիսացած փաստերի մասով, և ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը` իր համար բարենպաստ փաստերի մասով:
Սույն գործի փաստերից հետևում է, որ Կազմակերպությունը, իրացնելով տեղեկություններ փնտրելու և ստանալու իր իրավունքը, նպատակ է ունեցել ստանալու տեղեկատվություն` Կոմիտեում ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացված լրացուցիչ քննությանն առնչվող փաստաթղթերի վերաբերյալ: Հետևաբար Կոմիտեի կողմից «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի հիմնավորմամբ կիրառված սահմանափակումները պետք է դիտարկվեն օրինականության, անհրաժեշտության և իրավաչափ նպատակ հետապնդելու չափորոշիչների լույսի ներքո:
ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 20.06.2017 թվականի թիվ ՍԴՈ-1374 որոշման շրջանակներում 21.02.2007 թվականին ընդունված (ուժը կորցրել է 09.04.2018 թվականին) ՀՀ դատական օրենսգրքի 115.2-րդ հոդվածի 10-րդ մասը և 117-րդ հոդվածի 5-րդ մասը դիտարկելով նաև 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածում ամրագրված ժողովրդավարական և իրավական պետության, ինչպես նաև քաղաքացիական հասարակության կայացման համատեքստում, հաշվի առնելով հասարակական կազմակերպությունների, հանրային վերահսկողության դերը պետության և հասարակության կյանքում, արձանագրել է, որ 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածում նշված արժեքի հարաբերակցությունն այլ սահմանադրական արժեքների հետ, մասնավորապես, 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածում ամրագրված` մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի և 34-րդ հոդվածում ամրագրված` անձնական տվյալների պաշտպանության իրավունքի հետ, որոշում է դրա հնարավոր սահմանափակումների բնույթը: Այս հանգամանքը հաշվի առնելով` օրենսդիրը պարտավոր է դատավորի պաշտոնի հավակնորդների որակավորման քննության ու հանրային գործառույթ իրականացնելու պիտանելիության գնահատման իրավակարգավորման հիմքում դնել այնպիսի տեղեկատվություն, ինչը մի կողմից կհամարվի անհրաժեշտ մրցույթ իրականացնելու և ընտրություն կատարելու համար, մյուս կողմից` վերաբերելով թեկնածուների հանրային-իրավական պատասխանատվության ստանձնման որակներին, մատչելի կլինի հասարակության համար ու կբարձրացնի պետիշխանական լիազորություն ստանձնողի նկատմամբ հանրային վստահությունը: Առաջնորդվելով պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման նկատմամբ հանրային վերահսկողությունը, հանրային իշխանության գործողությունների թափանցիկությունը, հաշվետու գործունեությունը, հանրային-իրավական պատասխանատվությունն ապահովելու նկատառումներով` Սահմանադրական դատարանը գտել է, որ դատավորների թեկնածությունների ցուցակի կազմմանը և հաստատմանը նախորդող գործընթացներում հավակնորդի կողմից ներկայացված, հավակնորդի վերաբերյալ կազմվող (ստացվող) փաստաթղթերը, տեղեկությունները, դիտարկվող գործընթացների արդյունքները (դրանց վերաբերյալ տեղեկությունները), 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրությամբ սահմանված սահմանափակումների նպատակները հաշվի առնելով, պետք է լինեն բաց, թափանցիկ: Դրանք պետք է վերաբերեն ոչ թե թեկնածուների միջանձնային հարաբերություններում դրսևորվող անձնական կյանքին, այլ նրանց հանրային-իրավական պատասխանատվության ստանձնման պիտանելիությունը գնահատող որակներին: ՈՒստի նման տվյալները պետք է ներառվեն հավակնորդի, հետագայում` դատավորների թեկնածությունների ցուցակում ընդգրկված անձի անձնական գործում, ենթակա լինեն տրամադրման հավակնորդներին, երրորդ անձանց, այդ թվում` կանոնադրական համապատասխան իրավասությամբ օժտված հասարակական կազմակերպություններին: Նման տեղեկատվության տրամադրումն անհրաժեշտ է և ուղղված է դատական իշխանության ձևավորման նկատմամբ հանրային վերահսկողության արդյունավետության ապահովմանը, հանրային իշխանության ինստիտուտների նկատմամբ հասարակության վստահության, քաղաքացիական հասարակության և, մասնավորապես, հասարակական կազմակերպությունների դերի բարձրացմանը:
Նույն որոշմամբ անդրադառնալով «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածին` ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ այդ հոդվածը սահմանափակում է այն տեղեկատվության մատչելիությունը, որը պարունակում է մարդու անձնական և ընտանեկան կյանքի վերաբերյալ տեղեկություն: Այս կապակցությամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է նաև, որ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ դատական օրենսգրքի 117-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված զեկույցը չի ներառում հավակնորդի մասնավոր կյանքի տարր: Առավել ևս, որ խոսքը վերաբերում է պետական պաշտոնի զբաղեցմանը հավակնելուն: Տվյալ պարագայում ժողովրդավարական պետության սկզբունքի շրջանակներում հասարակությունն իրավունք ունի հանրային վերահսկողություն սահմանելու հանրային իշխանության, տվյալ պետական պաշտոնը զբաղեցնելու համար որակավորման ստուգման ընթացակարգի նկատմամբ, այն արդարության և հավասարության պայմաններում անցկացնելու նկատառումներով, իրազեկ լինելու տվյալ պետական պաշտոնի հավակնորդի մասնագիտական ունակություններին:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է այն փաստը, որ Կոմիտեն, ըստ էության, տեղեկություն ստանալու ազատության և անձնական տվյալների պաշտպանության իրավունքի միջև առկա ենթադրական բախումը լուծել է` նախապատվությունը տալով երկրորդին: Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ տվյալ դեպքում խոսքը նույնպես վերաբերել է պետական պաշտոն զբաղեցնել հավակնելուն, որի ընթացակարգը ժողովրդավարական հասարակությունում պետք է լինի բաց և թափանցիկ: Ընդ որում, խնդրո առարկա տեղեկությունները չեն կարող ենթակա լինել պաշտպանության` որպես անձնական տվյալներ այնքանով, որքանով դրանք վերաբերում են ոչ թե հավակնորդների միջանձնային հարաբերություններում դրսևորվող անձնական կյանքին, այլ նրանց հանրային-իրավական պատասխանատվության ստանձնման պիտանելիությունը գնահատող որակներին:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոմիտեն, չունենալով 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 43-րդ հոդվածով պաշտպանության ենթակա համապատասխան օբյեկտ, ինչպես նաև վերը նշված սահմանափակումը համապատասխան օրենքով նախատեսված չլինելու պայմաններում սահմանափակել է Կոմիտեի ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացված լրացուցիչ քննության վերաբերյալ հայցված տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները ստանալու Կազմակերպության` 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածով ամրագրված տեղեկություններ փնտրելու և ստանալու հիմնարար իրավունքները, անտեսել է տեղեկություն ստանալու ազատության` վերը նշված իրավական ակտերով նախատեսված երաշխիքների իրացումը:
2) Անդրադառնալով երկրորդ հարցադրմանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ կետերի համաձայն` վերաքննիչ բողոքում նշվում են նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի այն խախտումը, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, այդ խախտումների, ինչպես նաև գործի ելքի վրա դրանց ազդեցության վերաբերյալ հիմնավորումները, բողոք բերող անձի պահանջը:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքում ներկայացված պահանջի սահմաններում` ձեռնարկելով անհրաժեշտ միջոցներ բողոքն ըստ էության քննելու համար:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե («ex officio») պարզելու սկզբունքը դրսևորվում է նաև վերաքննության փուլում: Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ գործի վերաքննության փուլում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու (»ex officio») սկզբունքի բովանդակությունը որոշակիորեն տարբերվում է գործի դատաքննության փուլում այդ սկզբունքի ունեցած բովանդակությունից: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ գործի վերաքննության փուլում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու (»ex officio») սկզբունքի բովանդակությունը հանգում է հետևյալին. վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերն ըստ էության քննության առարկա դարձնելու համար (տե՛ս, Ա/Ձ Գևորգ Դավթյանն ընդդեմ Կոմիտեի Մաշտոցի հարկային տեսչության թիվ ՎԴ/2976/05/15 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.11.2018 թվականի որոշումը):
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ և 144-րդ հոդվածների համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է քննության առարկա դարձնել վերաքննիչ բողոքում նշված բոլոր հիմքերը` ի պաշտոնե իրականացնել բողոքի քննություն, իր դիրքորոշումն ու եզրահանգումներն արտահայտել բողոքում ներկայացված յուրաքանչյուր հիմքի վերաբերյալ: Հակառակ դեպքում ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի վերը նշված դրույթը կկրի հռչակագրային բնույթ, եթե վերաքննիչ դատարանը սահմանափակվի զուտ այդ դրույթին համահունչ վերաքննիչ բողոքի հիմքերը դատական ակտում շարադրելով և չանդրադառնա այդ հիմքերի հիմնավորվածության հարցին: Հետևաբար բողոքում բարձրացված հիմքերը պարտադիր քննության առարկա պետք է դառնան վերադաս դատական ատյանում, և դատարանի կայացրած որոշումը պետք է պարունակի այդ հիմքերի վերաբերյալ եզրահանգումներ: Այդուհանդերձ, հիշատակված դրույթների նման մեկնաբանումը չի նշանակում բողոքի յուրաքանչյուր հիմքում ներառված ցանկացած փաստարկի գնահատում և վերլուծում: Բողոքը քննող դատարանը բողոքի հիմքերում ներառված փաստարկներին պետք է անդրադառնա այն հաշվով, որ նախ դրանք լինեն վերաբերելի բողոքի հիմքերին, և այդ փաստարկներն ունենան ազդեցություն բողոքի հիմքը կամ հիմքերը հիմնավորված համարելու տեսանկյունից:
Վերոգրյալ իրավական վերլուծությունների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.
Տվյալ դեպքում Կազմակերպությունն իր իրավունքների դատական պաշտպանությունը իրականացնելու նպատակով դատարան է ներկայացրել գործողության կատարման և ճանաչման հայցեր` ներկայացնելով հետևյալ պահանջները. ոչ իրավաչափ ճանաչել Կազմակերպությանը միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու գործողությունը, միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու մասին Կոմիտեի որոշման մասին միայն 26.06.2015 թվականին տեղեկացնելու գործողությունը, հայցվող տեղեկատվությունը չտրամադրելու գործողությունը, պարտավորեցնել Կոմիտեին տրամադրել հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` Կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 16.06.2015 թվականի նիստի արձանագրությունը (որի ընթացքում որակավորման հանձնաժողովի կողմից որոշում է կայացվել այն մասին, որ 26.06.2015 թվականին Կոմիտեի ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացվելիք լրացուցիչ քննությանը դիտորդի կարգավիճակով կարող է մասնակցել Կազմակերպության միայն մեկ դիտորդ), գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման), քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ, որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել, հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, գրված աշխատանքները ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն):
Դատարանը 09.11.2016 թվականի որոշմամբ հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` ՀՀ քննչական կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 2015 թվականի հունիսի 16-ի նիստի արձանագրությունը (որի ընթացքում որակավորման հանձնաժողովի կողմից որոշում է կայացվել առ այն, որ 2015 թվականի հունիսի 26-ին ՀՀ քննչական կոմիտեի ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացվելիք լրացուցիչ քննությանը դիտորդի կարգավիճակով կարող է մասնակցել Կազմակերպության միայն մեկ դիտորդ), գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման), քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ, որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել, գրված աշխատանքները ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն), տրամադրելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու պահանջի մասով սույն վարչական գործի վարույթը կարճել է:
Նույն օրը կայացրած վճռով Դատարանը Կազմակերպության հայցը մերժել է` գործողության կատարման հայցի (հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները տրամադրելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու պահանջ) մասով` այն պատճառաբանությամբ, որ հայցվող տեղեկություններն իրենց բնույթով հանդիսանում են պաշտպանության ենթակա, անձնական կյանքի գաղտնիությանը վերաբերող տեղեկություններ, իսկ ճանաչման հայցի (Կազմակերպությանը միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու գործողությունը, միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու մասին Կոմիտեի որոշման մասին միայն 26.06.2015 թվականին տեղեկացնելու գործողությունը, հայցվող տեղեկատվությունը չտրամադրելու գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջներ) մասով` այն պատճառաբանությամբ, որ հայցվորը չի հիմնավորել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված հայց հարուցելու իր իրավական շահագրգռվածությունը:
Կազմակերպությունը, Դատարանի վճռի դեմ ներկայացնելով վերաքննիչ բողոք, ի թիվս այլնի, փաստարկել է, որ տվյալ դեպքում առկա է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված ճանաչման հայց հարուցելու իրավական շահագրգռվածությունը: Ընդ որում, վերաքննիչ բողոքը ներկայացվել է ամբողջ վճռի դեմ, ինչը նշանակում է, որ Կազմակերպությունը չի համաձայնել ներկայացված բոլոր պահանջների վերաբերյալ Դատարանի եզրահանգումներին:
Վերաքննիչ դատարանի 13.10.2017 թվականի որոշման նկարագրական մասում նշվել են նաև ճանաչման հայցատեսակի շրջանակներում ներկայացված պահանջների մասով հայցը մերժելու վերաբերյալ վճռի դեմ Կազմակերպության ներկայացրած բողոքի հիմքերն ու հիմնավորումները, իսկ եզրափակիչ մասի համաձայն` մերժվել է Դատարանի ամբողջ վճռի դեմ ներկայացված վերաքննիչ բողոքը, մինչդեռ նույն որոշման պատճառաբանական մասում Վերաքննիչ դատարանը գնահատման առարկա չի դարձրել ճանաչման հայցատեսակի շրջանակներում ներկայացված պահանջների վերաբերյալ Դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները: Մասնավորապես` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Կազմակերպությանը միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու գործողությունը, միայն մեկ դիտորդով հանդես գալու և մրցույթը դիտարկելու մասին Կոմիտեի որոշման մասին միայն 26.06.2015 թվականին տեղեկացնելու գործողությունը, ինչպես նաև հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` ՀՀ քննչական կոմիտեի որակավորման հանձնաժողովի բոլոր նիստերի արձանագրությունները, այդ թվում` 16.06.2015 թվականի նիստի արձանագրությունը (որի ընթացքում որակավորման հանձնաժողովի կողմից որոշում է կայացվել առ այն, որ 26.06.2015 թվականին ՀՀ քննչական կոմիտեի ծառայողների թեկնածությունների ցուցակը համալրելու նպատակով անցկացվելիք լրացուցիչ քննությանը դիտորդի կարգավիճակով կարող է մասնակցել Կազմակերպության միայն մեկ դիտորդ), գրավոր քննության քննական տարբերակները (տոմսերի համարներն ու հարցաշարի հարցերն ըստ բաշխման), քանի հարցատոմս է եղել ընդհանուր առմամբ, որ տոմսում ինչ հարցեր են ներառվել, հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, գրված աշխատանքները ստուգող անձանց տվյալները (անուն, ազգանուն) չտրամադրելու գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջների վերաբերյալ Դատարանի պատճառաբանությունների և եզրահանգումների հիմնավորվածությանը չի անդրադարձել:
Ընդ որում, ինչ վերաբերում է հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները չտրամադրելու գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջին, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող որոշմամբ արձանագրել է, որ հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակներն իրենցից ներկայացնում են հավակնորդի գնահատման արդյունքների վերաբերյալ տեղեկություններ, իրենց բնույթով հանդիսանում են պաշտպանության ենթակա և անձնական կյանքի գաղտնիությանը վերաբերող, և դրանց տրամադրումը ենթակա է մերժման, ինչն իրավացիորեն կատարվել է պատասխանողի կողմից: Այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ բողոքարկվող դատական ակտում միայն վերը նշված արտահայտության («ինչն իրավացիորեն կատարվել է պատասխանողի կողմից») առկայությունը դեռևս չի նշանակում, որ Վերաքննիչ դատարանը, ըստ էության, քննության առարկա է դարձրել այդ պահանջի վերաբերյալ Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները, քանի որ տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանը նախ պետք է անդրադառնար ներկայացված պահանջի` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասին համապատասխան ներկայացված լինելու հանգամանքին, քանի որ այդ պահանջը Դատարանի կողմից մերժվել էր հենց ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասին չհամապատասխանելու հիմքով: Մինչդեռ բողոքարկվող դատական ակտում առկա չէ որևէ նշում այն մասին, թե արդյոք, ըստ Վերաքննիչ դատարանի, հիմնավոր են ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված հայց հարուցելու իրավական շահագրգռվածությունը հայցվորի կողմից չհիմնավորվելու վերաբերյալ Դատարանի դատողությունները, թե` ոչ, և ինչ հիմնավորմամբ: Վճռաբեկ դատարանի եզրահանգումը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ պահանջը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան ներկայացված լինելու հարցը պարզելուց հետո է հնարավոր, ըստ էության, անդրադառնալ ներկայացված պահանջի հիմնավորվածությանը:
Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, ճանաչման պահանջների մասով չանդրադառնալով Կազմակերպության բերած վերաքննիչ բողոքի հիմքերին, քննության առարկա չդարձնելով ճանաչման հայցատեսակի շրջանակներում ներկայացված պահանջների վերաբերյալ Դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները, թույլ է տվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 1-ին մասի խախտում:
Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերն, ըստ էության, քննության առարկա դարձնելու, վերաքննիչ բողոքը դրանում ներկայացված պահանջի սահմաններում, ըստ էության, քննելու համար անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկելու նպատակով սույն գործը` Կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջների մասով, անհրաժեշտ է ուղարկել Վերաքննիչ դատարան նոր քննության:
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու հայցապահանջի մասով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի վերոգրյալ հոդվածով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար` գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը մասնակիորեն փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու հայցապահանջի մասով սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, տրամադրելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու հայցապահանջի մասով գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է նաև, որ Կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու հայցապահանջների մասով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով սահմանված` դատական ակտը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետական տուրքի չափի, դրա վճարումից ազատելու, պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու և դրա չափը նվազեցնելու հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: (...): Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն` եթե պատասխանող է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, ապա դատական ծախսերը դրվում են Հայաստանի Հանրապետության կամ համապատասխան համայնքի վրա, եթե պատասխանողի որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը դատարանը ճանաչել է ոչ իրավաչափ:
Հայցադիմումը, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքները ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին կետի «բ» ենթակետի համաձայն` առաջին ատյանի դատարաններ տրվող հայցադիմումների (...) համար պետական տուրքը գանձվում է ոչ գույքային պահանջով բազային տուրքի քառապատիկի չափով:
Նույն խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 8-րդ կետի «բ» ենթակետի համաձայն` (...) դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքի (...) համար պետական տուրքը գանձվում է ոչ գույքային բնույթի պահանջի գործերով բազային տուրքի տասնապատիկի չափով, իսկ նույն հոդվածի 9-րդ կետի «բ» ենթակետի համաձայն` դատարանի դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է ոչ գույքային պահանջի գործերով` բազային տուրքի 20-ապատիկի չափով:
Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ վարչական գործը` Կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջների մասով, ենթակա է նոր քննության, որպիսի պարագայում նշված պահանջների մասով դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ մասով դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:
Միաժամանակ նկատի ունենալով, որ ՀՀ վարչական դատարանի 13.10.2015 թվականի և ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 13.01.2017 թվականի որոշումներով հետաձգվել են համապատասխան պետական տուրքերի վճարումները, իսկ վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար նախապես վճարվել է պետական տուրք, քննության ենթակա մեկ ոչ գույքային պահանջը բավարարման ենթակա լինելու պայմաններում այդ պահանջի մասով պետական տուրքի վճարման պարտականությունը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի ուժով պետք է կրի Կոմիտեն, որի արդյունքում Կոմիտեից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 4.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմում ներկայացնելու, 10.000 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու համար օրենքով նախատեսված պետական տուրքի գումար: Միաժամանակ վերոգրյալ հիմնավորումներով Կոմիտեից հօգուտ Կազմակերպության ենթակա է բռնագանձման 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 13.10.2017 թվականի որոշումը և հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները, ՀՀ քննչական կոմիտեին տրամադրել պարտավորեցնելու պահանջը մերժելու մասով ՀՀ վարչական դատարանի 09.11.2016 թվականի վճիռն անփոփոխ թողնելու մասով այն փոփոխել` «Իրավունքի Եվրոպա միավորում» իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպության հայցը բավարարել մասնակիորեն. պարտավորեցնել ՀՀ քննչական կոմիտեին տրամադրել հարցումով փնտրվող տեղեկատվությունը, մասնավորապես` հավակնորդների կողմից գրված թեստերի ստուգված տարբերակները:
Վարչական գործը` ՀՀ քննչական կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջների մասով, ուղարկել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարան` նոր քննության:
2. ՀՀ քննչական կոմիտեից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 4.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմում ներկայացնելու համար սահմանված և ՀՀ վարչական դատարանի 13.10.2015 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար:
ՀՀ քննչական կոմիտեից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 10.000 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 13.01.2017 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար:
ՀՀ քննչական կոմիտեից հօգուտ «Իրավունքի Եվրոպա միավորում» իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպության բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
Նոր քննության ուղարկվող մասով դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:
Նախագահող Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող Տ. Պետրոսյան
Ս. Անտոնյան
Վ. Ավանեսյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Ե. Խունդկարյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան