040.0300.120600
«ՎԱՎԵՐԱՑՆՈՒՄ ԵՄ»
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԱԳԱՀ Ռ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ
«12» հունիսի 2000 թ.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
12 հունիսի 2000 թվականի N 300
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԻՆ ԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ՈՒՂԵՆԻՇՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության 2001-2003 թվականների միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի (այսուհետև` ծրագիր) կազմման գործընթացն սկսելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հավանություն տալ Հայաստանի Հանրապետության 2000-2002 թվականների միջին ժամկետ ծախսերի ուղենիշներին (կցվում է):
2. Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարությանը`
ա) մինչև 2000 թվականի հունիսի 12-ը հաստատել և Հայաստանի Հանրապետության պետական կառավարման մարմիններին տրամադրել համապատասխան ոլորտների ծրագրերի մշակման մեթոդական ցուցումները.
բ) մինչև 2000 թվականի հունիսի 12-ը սահմանել և Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայություն ներկայացնել ծրագրի մշակման համար պահանջվող վիճակագրական տեղեկատվության ցանկը.
գ) մինչև 2000 թվականի օգոստոսի 1-ը Հայաստանի Հանրապետության պետական կառավարման համապատասխան մարմինների հետ համաձայնեցնել ծրագրի նախագծում նախատեսված համապատասխան ոլորտների ծախսերի ֆինանսավորման չափերը և դրանց մասին իրազեկել հայտատուներին.
դ) մինչև 2000 թվականի օգոստոսի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել ծրագրի նախագիծը.
ե) մինչև 2000 թվականի սեպտեմբերի 1-ը սահմանված կարգով Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել ծրագրի կատարումն ապահովող անհրաժեշտ օրենսդրական և այլ նորմատիվ ակտերի նախագծերը:
3. Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններին և գերատեսչություններին` մինչև 2000 թվականի հուլիսի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն ներկայացնել իրենց ոլորտի ծրագրի նախագիծը` Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության հաստատած մեթոդական ցուցումներին համապատասխան:
4. Առաջարկել Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայությանը մինչև 2000 թվականի հուլիսի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն ներկայացնել ծրագրի մշակման համար պահանջվող վիճակագրական տեղեկատվություն` համաձայն Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության ներկայացրած ցանկի:
5. Հայաստանի Հանրապետության պետական եկամուտների նախարարությանը` մինչև 2000 թվականի հուլիսի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն ներկայացնել միջին ժամկետ եկամուտների ծրագրի նախագիծը:
6. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում 2000 թվականի հունիսի 12-ից:
Հավելված
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՄԻՋԻՆ ԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ՈՒՂԵՆԻՇՆԵՐ
2000-2002
Երևան, 2000 թ.
Ծանոթություն. Այս փաստաթղթում առկա 2000 թվականի համախմբված պետական
բյուջեին (հաշվի է առնվում, որ մասնավորեցումից ստացված միջոցների
օգտագործման ծրագիրը դեռևս հաստատված չէ) վերաբերվող թվերը նախնական են
և փոփոխման ենթակա:
Բովանդակություն
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Հիմնական առաջնահերթություններն ու նպատակները
Միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի փաստաթղթի կառուցվածքը
Առաջարկություններ ապագա միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրերի վերաբերյալ
ՄԱԿՐՈՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ
Ամփոփագիր
Միջին ժամկետային մակրոտնտեսական քաղաքականություն
Մակրոտնտեսական կանխատեսման ամփոփագիր
Կանխատեսման մեթոդաբանությունը և բացատրությունը
ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Ամփոփագիր
Ֆինանսական քաղաքականություն
Դեֆիցիտ
ՊԱՐՏՔ
ՆԵՐՔԻՆ ՊԱՐՏՔ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՊԱՐՏՔ
Մասնավորեցման միջոցներ
ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ
Եկամուտների ամփոփագիր
Եկամուտների քաղաքականություն
Եկամուտների կանխատեսման ամփոփագիր
Եկամուտների աղբյուրների մանրամասներ
Ավելացված արժեքի հարկ
Շահութահարկ
Եկամտահարկ
Ակցիզային հարկ
Հողի հարկ և գույքահարկ
Մաքսատուրք
Հաստատագրված վճարներ
Բնական ռեսուրսների օգտագործման և բնապահպանության վճարներ
Այլ եկամուտներ և դրամաշնորհներ
ՄԻՋԻՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ՊԼԱՆԱՎՈՐՈՒՄ
Ամփոփագիր
Միջին ժամկետային ծախսերի ամփոփագիր
Ընթացիկ ծախսեր
Կապիտալ ծախսեր
Վարկավորում
Գործառնական դասակարգում, ծախսերի մանրամասներ
Ընդհանուր բնույթի պետական ծառայություններ (01)
Պաշտպանություն (02); Հասարակական կարգի պահպանություն և
անվտանգություն (03)
Կրթություն և գիտություն (04)
Առողջապահություն (05)
Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն (06)
Մշակույթ, սպորտ և կրոն (07)
Բնակարանային կոմունալ տնտեսություն (08)
Վառելիքային և էներգետիկ համալիր (09)
Գյուղատնտեսություն, ձկնաբուծություն, անտառային և ջրային
տնտեսություն (10)
Լեռնահանքային, վերամշակող արդյունաբերություն, շինարարություն և
բնապահպանություն (11)
Տրանսպորտ և հաղորդակցություն (12)
Այլ տնտեսական ծառայություններ (13)
Հիմնական խմբին չդասվող ծախսեր (14)
ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
ՊԵՏԱԿԱՆ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ
Նախաբան
Պատմական ակնարկ
Պետական ծախսերի ռազմավարությունը և ՊՆԾ-ի հեռանկարները 2000-2002
ֆինանսական տարիներին
ՊՆԾ-ի առաջնահերթությունները
2000-2002 թթ. առկա ռեսուրսները
ՊՆԾ-ն ընտրությունը
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի (այսուհետ` ՄԺԾԾ) մշակումը (եռամսյա կտրվածքով) նպատակ ունի իրատեսական հիմքերով ծրագրել կառավարության ընթացիկ գործունեությունը և այն պլանավորել զարգացման հեռանկարային ուղղությունների լույսի ներքո: Այն ամփոփում է կառավարության գործունեության հիմնական ուղղությունները միջնաժամկետ հեռանկարում:
Ավելի կոնկրետ` ՄԺԾԾ-ի մշակումը կլուծի հետևյալ խնդիրները`
- քաղաքականության մշակման և բյուջետային գործընթացի կապի արդյունքում
պետական իրական եկամուտների և դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրների հետ
կառավարության գործունեության ուղղակի կապի ապահովում.
- միջնաժամկետ հեռանկարային մոտեցումը հնարավորություն կընձեռի ավելի լավ
հասկանալու, թե ընթացիկ ծրագրերի և քաղաքականության փոփոխությունները
ինչպես կազդեն առաջիկա տարիների պետական բյուջեների վրա.
- ռեսուրսների բաշխումը կունենա ռազմավարական ուղղվածություն և կհիմնվի
եռամսյա հեռանկարային քաղաքականության առաջնահերթ ուղղությունների և
խնդիրների վրա.
- ուշադրությունը կսևեռվի կառավարության արդյունքների, այլ ոչ թե
պարզապես ծախսերի վրա.
- բյուջետային գործընթացի և ծախսերի ծրագրավորման թափանցիկության
ապահովումը կհանգեցնի երկրում ժողովրդավարության ամրապնդմանը:
Պարզ է, որ ՄԺԾԾ-ն վերջնական և անփոփոխ փաստաթուղթ չէ; Այն կարող է
փոփոխվել կապված մակրոտնտեսական գործոնների, բյուջետային եկամուտների և
ծախսերի մեծ մասի վերաբերյալ կանխատեսումների փոփոխության հետ: Սակայն
ՄԺԾԾ-ն օգտակար է, քանի որ հիմնական ուղղություններն ու նպատակները
նշելով և դրանք միջնաժամկետ հեռանկարում դիտարկելով, կառավարությունն
իր նպատակներին հասնելու համար կարող է ավելի լավ տնօրինել առկա
ռեսուրսները:
Հիմնական առաջնահերթություններն ու նպատակները
Միջին ժամկետ հեռանկարում կառավարության ծախսերի
առաջնահերթությունները, որոնք ընկած են այս միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի
պատրաստման հիմքում, հետևյալն են`
- կառավարությունը կիրականացնի տնտեսական աճի խթանումն ապահովող
եկամտային և ծախսային քաղաքականություն.
- կառավարությունը աստիճանաբար կնվազեցնի բյուջեի դեֆիցիտը` արտաքին
պարտքն ընդունելի մակարդակի վրա պահելու նպատակով:
- կառավարության ծախսերի հեռահար նպատակը երկրի բնակչությանն անհրաժեշտ
հիմնական ծառայությունների մատուցումն է` օժանդակելով ամուր
շուկայական տնտեսության կազմավորմանը և բնակչության կենսամակարդակի
բարձրացմանը: Կառավարության կողմից մատուցվող ոչ հիմնական
ծառայությունները երկարաժամկետ հեռանկարում կնվազեն:
- կառավարության ծախսերի միջին ժամկետ հիմնական նպատակը` առկա
ռեսուրսներն ըստ առաջնահերթությունների օգտագործումն է, որի
արդյունքում կբարձրանա պետական միջոցների օգտագործման
արդյունավետությունը:
Միջին ժամկետ ծախսերի փաստաթղթի կառուցվածքը
Միջին ժամկետ ծախսերի ծրագիրը բաղկացած է հետևյալ հինգ հիմնական
բաժիններից`
- մակրոտնտեսական քաղաքականություն և կանխատեսում. Այս բաժնում արտացոլված
են հիմնական տնտեսական միտումներն ու կառավարության որդեգրած տնտեսական
քաղաքականությունը: Միաժամանակ ներկայացված են տնտեսության եռամյա
մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումները:
- Ֆինանսական քաղաքականություն. Այս բաժինն ընդգրկում է կառավարության
որդեգրած բյուջեի դեֆիցիտի քաղաքականությունը, դեֆիցիտի ընդունելի
մակարդակները, պետական պարտքը, պարտավորություններն ու երաշխիքները,
ինչպես նաև արտաբյուջետային հիմնադրամներն և արտաբյուջետային
գործառույթները:
- եկամուտների քաղաքականություն և կանխատեսում. Այս բաժնում
ներկայացվում են կառավարության եկամտային քաղաքականությունն ու բյուջեի
եկամտային մասի եռամյա կանխատեսումը, որն ընդգրկում է նաև
մասնավորեցումից մուտքերը:
- միջնաժամկետ ծախսերի պլանավորում. Այս բաժնում արտացոլվում են ծախսերի
նախատեսվող մակարդակներն ու քաղաքականության հիմնական ուղղություններն
ըստ ոլորտների:
- պետական ներդրումների ծրագիր. Այս բաժնում ներկայացվում են
ենթակառուցվածքներում կատարված և նախատեսվող ներդրումները, ինչպես նաև
ներդրումային ծրագրերի ընտրության չափանիշները` միջին ժամկետ
հեռանկարում:
Առաջարկություններ ապագա միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրերի վերաբերյալ
Նախատեսվում է, որ այսուհետ կիրականացվի միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի
ամենամյա մշակում և փաստաթղթի մշակման ժամանակ հաշվի կառնվեն նաև
հետևյալ ասպեկտները`
- ժամանակացույց. Ապագայում միջին ժամկետ ծախսերի ծրագիրն կմշակվի ամեն
տարի և կավարտվի մինչև եռամյա ժամկետին նախորդող տարվա հունիսի 1-ը
(1), ինչը հնարավորություն կտա վերջինս հիմք ընդունել տարեկան բյուջեի
մշակման գործընթացում.
(1) 2001-2003 թվականների ծրագրի համար նշված ժամկետների ապահովումը
հնարավոր չի լինի
- ոլորտների ավելի մանրամասն քննարկումներ. Նախատեսվում է, որ հետագայում
միջին ժամկետ ծախսերի ծրագիրը կպարունակի տնտեսության բոլոր ոլորտների
մանրամասն քննարկումներ (ինչպես այս փաստաթղթում ներկայացված են
կրթության և առողջապահության ոլորտները), որի համար անհրաժեշտ կլինի
ճյուղային նախարարությունների առավել սերտ համագործակցությունը միջին
ժամկետ քաղաքականության մշակման գործընթացում.
- պետական երաշխիքներ, արտաբյուջետային հիմնադրամներ և արտաբյուջետային
գործառնություններ. ապագայում նախատեսվում է առավել մանրամասն
նկարագրել պետական երաշխիքները, արտաբյուջետային ֆոնդերն ու
արտաբյուջետային գործառնությունները:
ՄԱԿՐՈՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ
Ամփոփագիր
Տնտեսությունը ապրանքների և ծառայությունների արտադրության և սպառման
հիմնական գործունեությունն է, որն էլ Հայաստանի բարեկեցության
հարաբերական մակարդակի շարժիչն է: Տնտեսությունն ու նրա պայմանները
կարևոր են անհատների, գործառության և կառավարության համար:
Կառավարության քաղաքականությունը կարող է ազդել տնտեսական գործունեության
վրա: Այդ գործունեության վրա կարող են ազդել նաև կառավարության և
ժողովրդի վերահսկողությունից դուրս գտնվող ուժերը:
Այս բաժինը կազմված է երեք հիմնական ենթաբաժիններից`
- միջնաժամկետ մակրոտնտեսական քաղաքականություն. այս ենթաբաժնում
ընդհանրացվում են մակրոտնտեսական բնագավառում կառավարության խնդիրներն
ու վարած քաղաքականությունը.
- մակրոտնտեսական կանխատեսման ամփոփագիր. այստեղ ընդհանրացվում են հիմնական
տնտեսական ցուցանիշների փաստացի և կանխատեսվող մակարդակները.
- կանխատեսման մեթոդաբանություն և բացատրություն. այստեղ տրվում է
հիմնական ցուցանիշները նկարագրող մանրամասն տեղեկատվությունը և
կանխատեսման գործընթացի մանրամասները:
Միջին ժամկետային մակրոտնտեսական քաղաքականություն
Կառավարության մակրոտնտեսական քաղաքականության նպատակը աղքատության
նվազագույն մակարդակի ապահովմանն ուղղված կայուն տնտեսական աճն է:
Ընդհանուր առմամբ մակրոտնտեսական բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության
կառավարության քաղաքականությունն ու խնդիրները կարելի է ընդհանրացնել
հետևյալ կերպ`
- իրական ՀՆԱ-ի աճի նպատակային մակարդակը տարեկան 7.0% է: (Սակայն մեր
այս համեմատական հաշվարկներում ՀՆԱ-ի միջին տարեկան աճն ընդունվել է
6%, որն ավելի չափավոր և իրատեսական է).
- գնաճի տարեկան 4 տոկոս մակարդակի պահպանում
- փոխարժեքի 2-2.5% արժեզրկումն ապահովող քաղաքականության վարում,
որը որոշակիորեն կնվազեցնի ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի աճի առաջանցիկ տեմպը.
- շարունակել արտահանման աճի առանջացիկ տեմպի ապահովումը ներմուծման
աճի տեմպի նկատմամբ.
- ներմուծման աճի տեմպի դանդաղեցում` աճի նպատակային մակարդակը պահելով
5%-ից ցածր, որի արդյունքում ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի նկատմամբ
միջին տարեկան կկրճատվի 14-15%-ով.
- նախորդ տարիների փորձը ցույց է տվել, որ ՀՆԱ-ի դեֆլյատորն ունեցել է
առաջանցիկ աճի տեմպեր, քան միջին սղաճը, որը որոշակիորեն վկայում է
ներքին արտադրության մրցունակության բարձրացման մասին, այդ միտումը
պահպանվել է նաև կանխորոշվող տարիների համար:
Մակրոտնտեսական կանխատեսման ամփոփագիր
Ստորև բերվող աղյուսակն ամփոփում է մակրոտնտեսական հիմնական
ցուցանիշների փաստացի և կանխատեսվող տվյալները: Միաժամանակ անհրաժեշտ է
նկատի ունենալ, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության ծրագրերի
(մասնավորապես` Միջազգային Արժութային Հիմնադրամի հետ համատեղ
իրականացվող) շրջանակներում մակրոտնտեսական կանխատեսումների փոփոխման
դեպքում ստորև գտնվող մակրոտնտեսական հիմնական ցուցանիշները ևս
համապատասխանաբար կփոփոխվեն:
.________________________________________________________________________.
|Տնտեսական ցուցանիշ|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Անվանական ՀՆԱ | | | | | | | | |
|(մլրդ. դր.) |958.8|991.5|1088.9|9.82% |1229.5|12.91%|1387.9|12.88%|
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Իրական ՀՆԱ-ի աճ |7.20%|3.30%|6.00% | |7.50% | |7.50% | |
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Գնաճ (ՍԳԻ, միջին | | | | | | | | |
|տարեկան) |8.70%|0.60%|3.40% | |5.00% | |5.00% | |
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Ներմուծում | | | | | | | | |
|(մլն. դոլար) |806.4|711.1|766.6 |7.80% |812.3 |5.96% |863.7 |6.33% |
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Արտահանում | | | | | | | | |
|(մլն. դոլար) |228.9|249.2|285.6 |14.61%|306.4 |7.28% |385.6 |25.85%|
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Առևտրային դեֆիցիտ| | | | | | | | |
|(մլն. դոլ.) |577.5|481.2|481 | |505.9 | |478.1 | |
|__________________|_____|_____|______|______|______|______|______|______|
|Փոխարժեք (միջին | | | | | | | | |
|տարեկան) |506.3|535.1|547 |2.22% |572.5 |4.66% |602 |5.15% |
.________________________________________________________________________.
Կանխատեսման ընդհանուր ռիսկը. Մակրոտնտեսական բոլոր կանխատեսումները
որոշակի անորոշություն են պարունակում, որի պատճառը տնտեսական
ցուցանիշների միջև առկա կապի գնահատման, ինչպես նաև կանխատեսումների
հիմքում ընկած ենթադրությունների անճշտությունն է: Ներկայացված
կանխատեսումը համեմատաբար ավելի զուսպ է, սակայն նույնպես ենթակա է
ռիսկի, հետևաբար կարևոր է ճշտել ռիսկի ամենահիմնական աղբյուրները:
- Ռուսաստանի տնտեսական ցնցումները. Ռուսաստանի տնտեսության 1998 թ.
հայտնի ճգնաժամը բացասական ազդեցություն ունեցավ Հայաստանի
տնտեսության վրա:
Ռուսաստանի տնտեսության խոշոր ցնցումները (դրական, թե բացասական)
հիմնականում կարող են ազդել Ռուսաստանի տնտեսության խոշոր ցնցումները
(դրական, թե բացասական) հիմնականում կարող են ազդել Ռուսաստանի և
Հայաստանի միջև առկա ապրանքային և ֆինանսական հոսքերի վրա:
Ներկայացված կանխատեսումներում Ռուսաստանում խոշոր ցնցումներ չեն
նախատեսված:
- Եղանակը. Հայաստանի գյուղատնտեսության ոլորտը ապահովում է ազգային
եկամուտների նշանակալի մասը և, կախված բերքի լավ կամ վատ լինելուց,
կարող է մեծ ազդեցություն ունենալ ՀՆԱ-ի աճի և գնաճի վրա: Ներկայացվող
կանխատեսման մեջ ենթադրվում է, որ Հայաստանում գյուղատնտեսական ճյուղի
աճը կունենա միջին մակարդակ:
- Աշխարհաքաղաքական իրավիճակը. Տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական վիճակը
սահմանափակում է երկրի միջազգային առևտուրը և իր անորոշությամբ
բարձրացնում է Հայաստանի տնտեսության մեջ կատարվող ներդրումների
ռիսկայնությունը: Ներկայացվող կանխատեսման մեջ ենթադրվում է, որ
տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական իրավիճակը զգալի փոփոխություններ չի կրի:
Կանխատեսման մեթոդաբանությունը և բացատրությունը
Ներկայացվող մակրոտնտեսական կանխատեսումը մշակվել է հիմնվելով
Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության
«Ֆինանսական ծրագրավորման» մոդելի (ՖԾՄ) վրա: ՖԾՄ-ում օգտագործվող
մակրոտնտեսական ցուցանիշների մեծ մասը կանխատեսվում է էկզոգեն կերպով`
օգտվելով տվյալ ցուցանիշի փաստացի վարքի և միտումների պատկերից և
տարբեր նախարարությունների և փորձագետների տրամադրած տեղեկատվությունից:
Որոշ ցուցանիշներ փոխկապակցվում են` օգտագործելով «կառուցվածքային»
էկոնոմետրիկ հավասարումներ: Ստորև բերվում են վերը նշված հիմնական
փոփոխականների կանխատեսման մոտեցումները:
Համախառն ներքին արդյունք (ՀՆԱ)
ՀՆԱ-ի կանխատեսումն իրականացվում է` հիմնվելով տնտեսության տարբեր
ոլորտների (արդյունաբերության, գյուղատնտեսության, շինարարության,
առևտրի և արտադրության ու ծառայությունների այլ բնագավառների)
ակնկալվող իրական աճի վրա: Նշված ոլորտների աճի կանխատեսումը
իրականացվում է տվյալների հավաքման և վերլուծության միջոցով:
Քննարկումներ են տեղի ունենում ճյուղային նախարարությունների
ներկայացուցիչների հետ: Որոշ ոլորտների վերաբերյալ անհրաժեշտ տվյալների
սակավության պատճառով կանխատեսումները հիմնականում կատարվում են`
հիմնվելով դինամիկայի վրա:
ՀՆԱ-ի մակարդակների կանխատեսումից ելնելով, մշակվել է ՀՆԱ-ի դեֆլյատորը,
որը հաշվարկվում է ՀՆԱ-ի յուրաքանչյուր բաղադրիչի համար` հիմնականում
հիմնվելով վերջինիս դինամիկայի վրա:
Ստորև բերվում են ՀՆԱ-ի կանխատեսման համար դիտարկված հիմնական
միտումները.
- տնտեսության տարբեր ոլորտների համեմատությամբ շինարարության աճի
տեմպը կանխատեսումների ամբողջ ժամանակահատվածում ամենամեծն է, որը
շատ կարևոր դեր է խաղում ՀՆԱ-ի ընդհանուր աճի մեջ.
- գյուղատնտեսության ոլորտի աճն ավելի դանդաղ է, քան ՀՆԱ-ի ընդհանուր
աճը:
- արդյունաբերության ոլորտի աճը համեմատաբար գերազանցում է ՀՆԱ-ի
ընդհանուր աճին.
- ծառայությունների աճը կանխատեսվում է ՀՆԱ-ի աճին համամասնորեն:
Գնաճ (սղաճ)
Միջին գնաճը հաշվարկվում է հիմնվելով ՀՆԱ-ի աճին չխոչընդոտող դրամական
ագրեգատների մակարդակի հաշվարկումով հաշվի առնելով նաև գնաճի սեզոնային
պատկերը: Քննարկումներ են տեղի ունեցել սղաճի ծրագրային մակարդակը
ապահովող պատասխանատու Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի
ներկայացուցիչների հետ:
Փոխարժեք
Փոխարժեքը կանխատեսվում է` ելնելով փոխարժեքի և գնաճի ամսական
փոփոխությունների չափի վերաբերյալ տվյալներից և Հայաստանում և
Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկեր հանդիսացող երկրներում տեղի
ունեցող սեզոնային փոփոխությունների տվյալներից: Փոխարժեքի կանխատեսման
համար հիմք են հանդիսանում նաև Հայաստանում և Հայաստանի հիմնական
առևտրային գործընկեր հանդիսացող երկրներում ակնկալվող գնաճի
համեմատական փոփոխությունների հաշվարկները:
Ներմուծում
Ներմուծման ծավալները հաշվարկվում են օգտվելով էկոնոմետրիկ
հավասարումներից` ներմուծման մակարդակը կախվածության մեջ դնելով համախառն
ազգային տնօրինելի եկամտից և փոխարժեքից:
Արտահանում
Արտահանման ծավալների կանխատեսումների համար օգտվում են տարբեր
մեթոդներից: Տեղեկատվություն է հավաքվում արտահանման փաստացի ծավալների
վերաբերյալ, ինչպես նաև հայաստանյան ապրանքների նկատմամբ արտասահմանյան
պահանջարկի կանխատեսվող միտումների վերաբերյալ: Հաշվարկվում է համախառն
ներքին ներքին արդյունքը` ճշտված ըստ ներքին սպառման: Վերանայվում և
կիրառվում են արտահանման բաժնեմասերի և ոլորտների արտադրանքի
հարաբերությունները: Տարբեր մեթոդներ են օգտագործվում կրկնահաշվարկների
և հետևողական հեռանկարների մշակման համար:
Ամփոփագիր
Ի լրումն մակրոտնտեսական քաղաքականության, կառավարությունը պետք է
սահմանի ֆինանսական ոլորտում քաղաքականության հիմնական ուղղությունները:
Այդ քաղաքականությունը կվերաբերվի բյուջեի դեֆիցիտին, պետական պարտքին և
այլն: Այս բաժնում տրվում է Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսական
քաղաքականության համառոտ ամփոփագիրը:
Այս բաժինը բաղկացած է հետևյալ երեք ենթաբաժիններից`
- Ֆինանսական քաղաքականություն. Այս ենթաբաժնում նկարագրվում է
կառավարության ֆինանսական գործունեությանը վերաբերող ընդհանուր
քաղաքականությունն ու խնդիրները:
- Դեֆիցիտ. Այս ենթաբաժնում նկարագրվում է բյուջեի դեֆիցիտն ու դրան
առնչվող քաղաքականությունն ու խնդիրները: Տրվում է նաև դեֆիցիտի
նախորդ տարիների և կանխատեսվող մակարդակների համառոտ ամփոփագիրը:
- Պարտք. Այս ենթաբաժնում նկարագրվում են պետական պարտքն ու դրան
առնչվող քաղաքականությունն ու խնդիրները: Տրվում է նաև պարտքի նախորդ
տարիների և կանխատեսվող մակարդակների համառոտ ամփոփագիրը:
- Մասնավորեցման միջոցներ. Այս բաժնում քննարկվում են մասնավորեցման
գործունեությունից գոյացող միջոցների օգտագործման հիմնական
ուղղությունները, ինչպես նաև համապատասխան քաղաքականությունն ու
նպատակները:
Ֆինանսական քաղաքականություն
Կառավարության ֆինանսական քաղաքականության նպատակը այնպիսի ֆինանսական
իրավիճակի ապահովվումն է, որը պայմաններ կստեղծի կայուն տնտեսական աճի և
պետության կողմից մատուցվող ծառայությունների իրականացման համար:
Այս ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հիմնական խնդիրներն
են.
- Շարունակել նվազեցնել բյուջեի դեֆիցիտը` որպես ՀՆԱ-ի տոկոս, այդպիսով
պահպանել արտաքին պարտքի կայուն մակարդակ:
- Ապահովվել պարտքի այնպիսի կառուցվածք, որով Հայաստանը կհամարվի ցածր
պարտքով երկիր:
- Ընթացիկ տարին ավարտել առանց բյուջետային ապառքների և նման մոտեցումը
շարունակել հետագայում:
Դեֆիցիտ
Դեֆիցիտը եկամուտների նկատմամբ ծախսերի գերազանցումն է: Հայաստանն
գտնվում է առաջընթաց բյուջեի դեֆիցիտի (որպես ՀՆԱ-ի տոկոսի) կրճատման
գործընթացում:
Այս ուղղությամբ կառավարության քաղաքականությունը միջին ժամկետ
հատվածում կարելի է ընդհանրացնել հետևյալ կերպ.
- Կրճատել դեֆիցիտի մակարդակը` որպես ՀՆԱ-ի մաս:
- Ապահովել դեֆիցիտի ֆինանսավորման կառուցվածքում արտաքին աղբյուրների
հաշվին իրականացվող ֆինանսավորման շարունակական կրճատում: Աղյուսակում
ներկայացված է դեֆիցիտին առնչվող փաստացի և կանխատեսվող
տեղեկատվությունը.
._________________________________________________________________________.
| |1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
|Դեֆիցիտ | | | | | | | |
|(մլրդ. դր.) |65.3 |65.37 |0.11% |59.75 |-8.60% |51.23%|-14.26%|
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
|ՀՆԱ-ի % |6.59% |6.00% | |4.86% | |3.69% | |
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
|Ներքին ֆինանսավորում |13.9 |16.56 |19.14%|19.24 |16.18% |35.66 |85.34% |
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
| Զուտ նոր պարտք |1.014 |1.851 |83.17%|3.5 |89.19% |4.5 |28.57% |
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
| Մասնավորեցման | | | | | | | |
| միջոցներ և այլ | | | | | | | |
| աղբյուրներ |12.89 |14.71 |14.12%|15.74 |7.00% |31.16 |97.97% |
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
|Արտաքին ֆինանսավորում|51.4 |48.81 |-5.04%|40.51 |-17.00% |15.57 |-61.57%|
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
| Վարկերի ստացում |62.85 |66.05 |5.09% |60.05 | -9.08% |49.83 |-17.02%|
|_____________________|______|______|______|______|________|______|_______|
| Վարկերի մարում |-11.45|-17.24|50.57%|-19.54| 13.34% |-34.26|75.33% |
._________________________________________________________________________.
Դեֆիցիտի կանխատեսման համար հիմք են ծառայել հետևյալ ենթադրությունները.
- 2001 թ. միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների և օտարերկրյա
պետությունների կողմից տրամադրվող նպատակային վարկերի հաշվին առաջացող
նոր պարտքը կկազմի $78,528 մլն և $25 մլն. Կառուցվածքային
բարեփոխումների վարկի (ԿԲՎ) հաշվին, իսկ 2002 թ. այն կկազմի $81 մլն.
առանց Կառուցվածքային բարեփոխումների վարկի:
- Ներքին աղբյուրների հաշվին բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորումը 2001 թ.
կկազմի 3.5 մլրդ. դրամ, իսկ 2002 թ.` 4.5 մլրդ. դրամ:
- Կառուցվածքային բարեփոխումների վարկերը միջին ժամկետ հեռանկարում
աստիճանաբար կնվազեն $50 մլն.-ից (1999 թ.) մինչև զրոյական մակարդակ
(2002 թ.):
ՊԱՐՏՔ
Դեֆիցիտի ֆինանսավորման ձևերից մեկը կառավարության փոխառությունն է
արտաքին և ներքին աղբյուրներից: Արտաքին պարտքը միջազգային
կազմակերպություններից և օտարերկրյա պետություններից (Միջազգային
արժութային հիմնադրամից, Համաշխարհային բանկից և այլն) վերցված
փոխառություններն են, իսկ ներքին պարտքն առաջանում է գանձապետական
պարտատոմսերի վաճառքից:
ՆԵՐՔԻՆ ՊԱՐՏՔ
Ներքին պարտքի տարբեր ցուցանիշների փաստացի և կանխատեսվող տվյալները.
._________________________________________________________.
| |1999 |2000 |2001 |2002 |
|_____________________________|______|______|______|______|
|Միջին տոկոսը |50.4% |21.0% |15.0% |10.0% |
|_____________________________|______|______|______|______|
|Միջին մարման ժամկետ |92-oր |140-oր|180-oր|210-oր|
|_____________________________|______|______|______|______|
|Տոկոսավճար (մլրդ. դր) |12.12 |6.50 |6.50 |6.50 |
|_____________________________|______|______|______|______|
|Զուտ ֆինանսավորում (մլրդ. դր)|1.01 |1.85 |3.50 |4.50 |
._________________________________________________________.
Ստորև ներկայացվում է ներքին պարտքի կառավարման բնագավառում Հայաստանի
Հանրապետության կառավարության կողմից իրականացվելիք քաղաքականությունը.
- Կառավարությունը կաջակցի արժեթղթերի շուկայի կայացմանը և զարգացմանը,
որպեսզի կարճաժամկետ հեռանկարում պետական կարճաժամկետ պարտատոմսերի
տոկոսադրույքները 25%-ից հասցվեն 10%-ի: Այդ ուղղությամբ նախատեսվում է.
1. ԿԲ-ի հետ գործառույթների կոորդինացման բարելավում:
2. Ֆինանսական միջնորդների գործունեության բարելավում:
3. Պարտքի մարման միջին կշռված ժամկետների մեծացում` մարման ավելի երկար
ժամկետներ ունեցող արժեթղթերի թողարկմամբ:
ԱՐՏԱՔԻՆ ՊԱՐՏՔ
Արտաքին պարտքի տարբեր ցուցանիշների փաստացի և կանխատեսվող պատկերը.
.______________________________________________________________________.
| (մլն. ԱՄՆ դոլ) |1998 |1999 |2000 |2001 |2002 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
|Ընդհանուր պարտք (31.12) $ |812.0 |900.0 |985.0 |1,025.0|1,083.0|
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
| Արտաքին պարտքը /ՀՆԱ (%) |44.0% |46.0% |46.0% |45.0% |44.0% |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
|Հատկացումներ դեֆիցիտի | | | | | |
|ֆինանսավորմանը |113.0 |103.0 |107.0 |103.0 |81.0 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
| Ծրագրային ֆինանսավորում | |53.0 |67.0 |78.0 |81.0 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
| Զուտ դեֆիցիտային ֆինանսավորում | |50.0 |40.0 |25.0 |0.0 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
|Պարտքի սպասարկում |97.8 |50.6 |67.8 |48.3 |42.6 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
| Մարում |76.0 |34.0 |51.0 |35.0 |30.0 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
| Տոկոսավճար |21.8 |16.6 |16.8 |13.3 |12.6 |
|_________________________________|______|______|______|_______|_______|
| Պարտքի սպասարկում /ՀՆԱ (%) |5.3% |2.6% |3.2% |2.1% |1.7% |
.______________________________________________________________________.
Ստորև բերվում է արտաքին պարտքի կառավարման ուղղությամբ կառավարության
ընդհանուր քաղաքականությունը.
- Պարտքի և ՀՆԱ-ի հարաբերակցությունը պահել այնպիսի մակարդակի վրա
(48%-ից ցածր), որը հնարավորություն կտա ըստ դասակարգման Հայաստանը
համարել ցածր պարտքային բեռով երկիր: Դա հնարավոր կլինի իրականացնել
կառավարության կողմից պլանավորված դեֆիցիտի նվազեցման միջոցով և
դեֆիցիտի այն մասի նվազեցմամբ, որը ֆինանսավորվում է արտաքին վարկերի
հաշվին:
- Պարտքի սպասարկումը որպես ՀՆԱ-ի տոկոս պահել 3.5%-ից ցածր մակարդակի
վրա:
- Խուսափել ոչ արտոնյալ պայմաններով արտաքին վարկերի ներգրավումից:
- Բարելավել երկրի պարտքային վիճակը` մասնավորեցումից գոյացող միջոցները
ուղղելով ոչ արտոնյալ արտաքին պարտքի մարմանը: Ավելի մանրամասնորեն այս
առաջարկը քննարկվում է ստորև ներկայացված «Մասնավորեցման միջոցներ»
բաժնի մեջ:
Մասնավորեցման միջոցներ
Միջին ժամկետ հեռանկարում Հայաստանը եկամուտներ է ակնկալում
մասնավորեցման գործընթացից: Այդ եկամուտները միասնական գանձապետական
հաշվին չեն կուտակվում, այլ պահվում են առանձին հիմնադրամի տեսքով: Այդ
ռեսուրսները երկրի շահերին ծառայեցնելը կարևոր գործ է: Այս բաժնում
հատկանշվում են այն սկզբունքներն ու գործընթացները, որոնք պետք է
ուղեցույց հանդիսանան այդ ռեսուրսների օգտագործման համար: Ներկայացվում է
նաև դրանց օգտագործման ծրագիրը:
Հիմնական սկզբունքները
Մասնավորեցման միջոցների օգտագործման ռազմավարության հիմնական
սկզբունքներն են.
- Մասնավորեցման միջոցների աղբյուրների և օգտագործման թափանցիկություն:
- Մասնավորեցման միջոցները պետք է կազմեն պետական բյուջեի անբաժան մասը
և ներկայացվեն Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի հաստատմանը:
- Մասնավորեցման միջոցների օգտագործումը պետք է հիմնվի պարզորեն
սահմանված չափանիշների և գնահատման առանձնահատուկ ընթացակարգերի վրա:
- Մասնավորեցման միջոցների օգտագործումն արտաքին պարտքի արդյունավետ
կառավարման նպատակով:
- Մասնավորեցման միջոցների օգտագործումը պետական ներդրումային ծրագրերի
համար:
Մասնավորեցման միջոցների օգտագործումը
Կառավարության գնահատմամբ կամ երկու հիմնական բնագավառներ, որտեղ
մասնավորեցման միջոցները կունենան ամենամեծ օգտակար ազդեցությունը: Դրանք
են.
- Արտաքին պարտքի նվազեցումը և վերակառուցումը. Հայաստանն ունի
որոշ արտաքին փոխառություններ, որոնց տոկոսավճարներն ավելի բարձր են,
քան արտաքին փոխառությունների գերակշռող մասի տոկոսադրույքները:
Փոխառությունների սպասարկման հետ կապված ծախսերը կարելի է նվազեցնել
բարձր տոկոսադրույքով արտաքին փոխառություններն ամբողջությամբ մարելով:
Դա կբարելավի պետական բյուջեի վիճակը և կօգնի ազատված ֆինանսական
ռեսուրսներն ուղղել այլ կարևոր ծրագրերի իրականացմանը կամ կնպաստի
բյուջեի դեֆիցիտի կայունացմանը: Ի հավելում դրան` կթեթևանա պարտքի
բեռը:
Մասնավորեցման միջոցները արտաքին պարտքի նվազեցման նպատակով
օգտագործելու հիմնական չափանիշը պետք է լինի տվյալ փոխառության
տոկոսավճարի ընդհանուր ծախսը: Կենտրոնական բանկի կողմից ներդրվող
մասնավորեցման միջոցները ընդամենը 4% եկամուտ են բերում: Պարտքի
նվազեցման նպատակահարմարությունը կքննարկվի` փոխառության ծախսը
մասնավորեցումից առաջացած միջոցներից ակնկալվող եկամտաբերության հետ
համեմատելով:
Ներկայումս կան երեք արտաքին փոխառություններ, որոնք պետք է ենթարկվեն
վերակառուցման: Դրանք են. $14.5 մլն. Թուրքմենստանի փոխառությունը,
$73.7 մլն. Ռուսաստանի Դաշնությանը և Հրազդան ՋԷԿ-ի V բլոկի
շինարարության համար ՎԶԵԲ (EBRD-ի) փոխառությունը:
- Պետական ներդրումների ծրագիր. Անցումը շուկայական տնտեսությանը
ֆինանսական առումով բարդ էր Հայաստանի համար: Բացակայում էին
տնտեսության զարգացման և աճի համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները:
Ակնկալվում է, որ միջին ժամկետային հեռանկարում Հայաստանը զգալի
քանակությամբ կապիտալ միջոցների կարիք կունենա: Միջին ժամկետային
հեռանկարում ենթակառուցվածքներում կատարվելիք ներդրումների համար
անհրաժեշտ միջոցները կարող են հատկացվել մասնավորեցման միջոցներից:
Պետական ներդրումների ծրագրին առնչվող ծախսերը հիմնվում են հետևյալ
չորս սկզբունքների վրա`
- արտակարգ պատահարներին հատկացվող և միանվագ ծախսեր: Դրանք
հիմնականում վերաբերում են աղետի գոտուն.
- միջնաժամկետ հեռանկարում կապիտալ ծախսերին հատկացվող ֆինանսական
ներքին ռեսուրսների աճին զուգընթաց ֆինանսական միջոցների
կարճաժամկետ ներարկում` մասնավորեցման միջոցներից: Այս սկզբունքը
կիրառվում է կրթության և տրանսպորտի ոլորտների ֆինանսավորման
համար.
- ֆինանսական միջոցների կարճաժամկետ ներարկում` մինչև որոշ ոլորտների
անցումն ինքնաֆինանսավորման: Այս մոտեցումը կիրառվում է մունիցիպալ
ծառայությունների և բնակշինարարության նկատմամբ.
Ստորև բերվող աղյուսակը ներկայացնում է մասնավորեցումից ակնկալվող
մուտքերը և դրանց օգտագործման վերաբերյալ կանխատեսվող տեղեկատվությունը:
(մլն ԱՄՆ դոլ.)
.______________________________________________________________.
| |2000 |2001 |2002 |2000-02|
|_________________________________|______|______|______|_______|
|Սկզբնական մնացորդ |53.00 |55.11 |43.56 | |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Մուտքեր |29.00 |16.00 |48.00 |93.00 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
|Առկա ռեսուրսներ |82.00 |71.11 |91.56 | |
|_________________________________|______|______|______|_______|
|Առաջարկվող օգտագործում |20.89 |27.55 |51.77 |106.21 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Պետական ներդրումային ծրագիր |26.89 |27.55 |21.77 |76.21 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| ՊՆԾ մլրդ. դրամով |14.7 |15.78 |13.11 |43.59 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Աղետի գոտի |5.87 |4.68 |4.76 |15.31 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Կրթություն |1.02 |4.4 |4.67 |10.09 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| այդ թվում աղետի գոտում | |1.72 |1.81 |3.53 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Ջրամատակարարում |2.76 |2.86 |1.81 |7.43 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Տրանսպորտ |4.18 |2.98 |1.87 |9.03 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Այլ |0.87 |0.86 | 0 |1.73 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
| Արտաքին պարտքի նվազեցում | 0 | 0 |30.00 |30.00 |
|_________________________________|______|______|______|_______|
|Վերջնական մնացորդ |55.11 |43.56 |39.79 | |
.______________________________________________________________.
ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ
Եկամուտների ամփոփագիր
Մակրոտնտեսական գործոնների կանխատեսումը և կառավարության ֆինանսական
քաղաքականությունն այն հիմնաքարերն են, որոնց վրա կառուցվում են
կառավարության եկամտային և ծախսային պլանները: Սպասվող եկամուտների
կանխատեսումը հիմնականում հիմնվում է մակրոտնտեսական գործոնների
կանխատեսման վրա: Սակայն եկամուտների մակարդակի վրա կարող են ազդել նաև
եկամուտների քաղաքականության փոփոխությունները, որոնք կարող են ներառել
որոշակի հարկատեսակների կառուցվածքի փոփոխություններ:
Այս բաժինը բաղկացած է երեք հիմնական ենթաբաժիններից`
- եկամուտների քաղաքականություն. Այս ենթաբաժնում ընդհանրացվում են
եկամուտներին առնչվող` կառավարության հիմնական քաղաքականությունն ու
խնդիրները.
- եկամուտների կանխատեսման ամփոփագիր. Այստեղ տրվում է եկամուտների
փաստացի և կանխատեսվող մակարդակների ամփոփագիրը.
- եկամուտների աղբյուրների մանրամասներ. Այստեղ մանրամասն
տեղեկատվություն է ներկայացվում եկամուտների յուրաքանչյուր աղբյուրի և
դրանց վերաբերյալ կանխատեսումների մասին:
Եկամուտների քաղաքականություն
Կառավարության կողմից վարվող եկամուտների քաղաքականության նպատակը
պետության խնդիրների իրականացման համար բավարար և մասնավոր
գործարարության կայուն աճի համար նվազագույն խոչընդոտներով եկամուտների
արդար կառուցվածքի ու մակարդակի ստեղծումն է:
Պետական եկամուտների վերաբերյալ կառավարությունն ունի հետևյալ
քաղաքականությունն ու խնդիրները`
- մակրոտնտեսական ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար մոտակա 4
տարիների ընթացքում կառավարությունը չի բարձրացնի ընդհանուր հարկային
բեռը ու չի սահմանի նոր հարկեր.
- միջին ժամկետ հեռանկարում ընդհանուր եկամուտների և ՀՆԱ-ի
հարաբերակցությունը աղյուսակում ներկայացված ձևով ապահովելու միակ
եղանակը հարկային և մաքսային վարչարարության բարելավման միջոցով
ստվերային տնտեսության դեմ պայքարն է: Կառավարությունն աշխատանքներ
կիրականացնի հարկային և մաքսային վարչարարությունը բարելավելու
ուղղությամբ.
- առաջնահերթ խնդիր է փոքր գործարարության ոլորտում հարկային և
հաշվետվության պարզ համակարգի ներդրումը: Դա եկամուտների մակարդակի վրա
չի ազդի, սակայն հեռանկարում կստեղծի փոքր և միջին գործարարության աճի
պայմաններ:
Եկամուտների կանխատեսման ամփոփագիր
Պետական եկամուտների փաստացի և կանխատեսվող մակարդակների պատկերը
հետևյալն է.
.__________________________________________________________________________.
|Եկամտի աղբյուրներ |1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|(մլրդ դր.) | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Ընդհանուր |168.66|194.59|202.09|6.2% |233.20|12.9% |259.27|11.2% |
|եկամուտներ և | | | | | | | | |
|դրամաշնորհներ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Որպես ՀՆԱ-ի % |17.6% |18.6% |17.5% | |17.5% | |17.3% | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| ԱԱՀ |59.51 |67.75 |76.78 |14.0% |87.95 |13.9% |100.18|13.9% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Շահութահարկ |12.29 |17.80 |17.00 |-4.5% |18.02 |6.0% |19.46 |8.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Եկամտահարկ |13.49 |12.80 |11.70 |-8.6% |13.21 |12.9% |14.91 |12.9% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Ակցիզային հարկ |19.88 |28.33 |29.01 |12.6% |35.18 |10.3% |38.63 |9.8% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Գույքահարկ և | | | | | | | | |
| Հողի հարկ |0.31 |0.46 |0.09 |-80.9%|0.09 |0.0% |0.09 |0.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Մաքսատուրք |10.48 |7.84 |8.80 |11.0% |9.40 |8.0% |10.15 |8.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Հաստատագրված | | | | | | | | |
| վճարներ |3.91 |6.97 |3.00 |-57.0%|3.00 |0.0% |3.00 |0.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Բնական |0.61 |8.01 |15.83 |113.5%|17.61 |3.0% |18.14 |3.0% |
| ռեսուրսների | | | | | | | | |
| օգտագործման և | | | | | | | | |
| բնապահպանության | | | | | | | | |
| վճարներ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Այլ եկամուտներ |32.07 |27.45 |22.26 |-18.9%|22.26 |0.0% |22.26 |0.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Հարկային և |0.00 |0.00 |0.00 | - |8.87 | - |18.84 |112.4%|
| մաքսային | | | | | | | | |
| վարչարարության | | | | | | | | |
| բարելավում | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Ընդհանուր |152.56|177.41|184.5 |6.5% |215.6 |14.1% |245.66|13.9% |
|եկամուտներ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Որպես ՀՆԱ-ի % |15.9% |17.0% |16.0% | |16.2% | |16.4% | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Դրամաշնորհներ |16.09 |17.18 |17.6 |2.5% |17.61 |0.0% |13.61 |-22.7%|
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
| Որպես ՀՆԱ-ի % |1.7% |1.6% |1.5% | |1.3% | |0.9% | |
.__________________________________________________________________________.
Եկամուտների կանխատեսման ռիսկը. Եկամուտների կանխատեսման իրականացման
ամենավճռորոշ գործոնը հարկային և մաքսային վարչարարությունն է: Վճռական
միջոցներ կձեռնարկվեն հարկային և մաքսային համակարգում տեղ գտած
թերացումների դեմ պայքարի գործում: Կիրականացվեն միջոցառումներ հարկային
և մաքսային մարմինները ժամանակակից տեխնիկական միջոցներով ապահովելու
ուղղությամբ:
Հարկ է նշել, որ եկամուտների կանխատեսումը մեծապես կապակցված է
տնտեսական աճի և մակրոտնտեսական փոփոխականների հետ:
Կանխատեսումը հիմնվում է ներկայումս գործող հարկային օրենսդրության
վրա: Հարկային օրենսդրության փոփոխության դեպքում կարիք կլինի
համապատասխան փոփոխություններ կատարել նաև կանխատեսումներում:
Եկամուտների աղբյուրների մանրամասներ
Ստորև ներկայացվում են խոշոր հարկային եկամուտների վերաբերյալ
մանրամասն տեղեկատվություն:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Ավելացված արժեքի |59.51 |67.75 |76.78 |14.0% |87.95 |13.9% |100.18|13.9% |
|հարկ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |35.3% |34.8% |37.4% | |37.7% | |38.6% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Ավելացված արժեքի հարկը (ԱԱՀ-ն) Հայաստանում հարկային եկամուտների
ամենամեծ աղբյուրն է` 2000 թ. կազմելով բյուջետային եկամուտների մոտ
37.4%-ը: Անկախ տնտեսական գործունեությունից` հարկման ենթակա գործարքներ
իրականացնող անձինք պետք է վճարեն ԱԱՀ` հիմնվելով վաճառվող և ներմուծվող
ապրանքների և ծառայությունների կամ որևէ այլ կերպ սպառվող միջոցների
արժեքի վրա: Որոշակի բացառություններով հանդերձ, ԱԱՀ-ի դրույքաչափը
կազմում է ապրանքի շուկայական արժեքի 20%-ը, որը համարժեք է ԱԱՀ-ն
ներառող գների 16.67%-ին:
ԱԱՀ-ի գնահատումը հիմնվում է տնտեսության տարբեր ոլորտների աճի վրա:
ԱԱՀ-ից աճը հիմնականում պայմանավորվում է արդյունաբերության արտադրանքի
աճով, որի տեմպն ավելի արագ է, քան անվանական ՀՆԱ-ի: Մեկ այլ հիմնական
գործող է հանդիսանում ներմուծման աճը` հիմնականում ծխախոտի և բենզինի:
Կանխատեսվող ամբողջ ժամանակահատվածում ԱԱՀ-ի գծով եկամուտների աճը
գերազանցում է անվանական ՀՆԱ-ի աճին: 2000-2003 թթ. աճի տեմպը մշակվել է`
ելնելով այն ենթադրությունից, որ ԱԱՀ-ի աճի տեմպը մոտ 1%-ով կգերազանցի
անվանական ՀՆԱ-ի աճի տեմպին:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Շահութահարկ |12.29 |17.80 |17.00 |-4.5% |18.02 |6.0% |19.46 |8.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |7.3% |9.1% |8.2% | |7.7% | |7.5% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
2000 թ. շահութահարկը կազմում է ընդհանուր բյուջետային եկամուտների մոտ
8.2%-ը: Հարկային դրույքը կազմում է 15% կամ 25%, կախված շահույթի
մակարդակից:
Շահութահարկը կանխատեսելու համար վերլուծության են ենթարկվել հիմնական
չորս ոլորտներ` պետական ձեռնարկություններ, ոչ պետական
ձեռնարկություններ, օտարերկրյա ձեռնարկություններ և ֆինանսական
կազմակերպություններ: Վերը նշված ոլորտներից յուրաքանչյուրը պարզ
միտումներ է ցուցաբերում: Մասնավորեցմանը զուգընթաց, պետական
ձեռնարկություններից գոյացող եկամուտները նվազում են: Սա շատ ազդեցիկ
գործոն է` 2000 թ. համար: Միաժամանակ ոչ պետական ձեռնարկություններից
գոյացող եկամուտները զգալիորեն աճում են` նոր ընկերությունների ստեղծմամբ
և դրանց շահույթների աճով պայմանավորված: Ֆինանսական
կազմակերպությունների և օտարերկրյա ձեռնարկությունների շահույթները
նույնպես զգալիորեն աճում են: Այնուամենայնիվ զգալի ներդրումներ կատարող
օտարերկրյա ձեռնարկությունների մեծ մասի նկատմամբ խրախուսման
նկատառումներով բարենպաստ հարկային մոտեցումներ են ցուցաբերվել:
Այս գործոններով է պայմանավորված շահութահարկի մասնաբաժնի աստիճանաբար
նվազումը 2000 թ-ին, իսկ հետո իրատեսական տեմպով աճը` կանխատեսման
մնացած ժամանակահատվածի համար: Շահութահարկի մասնաբաժնի աճին նպաստում է
նաև դրույքաչափերի պրոգրեսիվ կառուցվածքը:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Եկամտահարկ |13.49 |12.80 |11.70 |-8.6% |13.21 |12.9% |14.91 |12.9% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |8.0% |6.6% |5.7% | |5.7% | |5.8% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
2000 թ. եկամտահարկը կազմում է բյուջեի ընդհանուր եկամուտների մոտ
5.7%-ը: Եկամտահարկը գանձվում է ֆիզիկական անձանց եկամուտներից:
Եկամուտների մակարդակից կախված գործում են 15%, 20% և 30%
դրույքաչափերը` հաշվի առնելով օրենսդրությամբ նախատեսված նվազեցումներն
ու արտոնությունները:
2000 թ-ին եկամտահարկից սպասվելիք մուտքերի մակարդակի վրա ազդում են
երկու գործոն: Առաջինը 2000 թ. հունվարի 1-ից ամսական չհարկվող շեմի
բարձրացումն է 17,000-ից մինչև 28,000 դրամ: Երկրորդը` եկամտահարկից
ստացվելիք հասույթները ամբողջությամբ պետական բյուջե ուղղելու օրենքի
նախագծի ընդունումը և 2000 թվականի հունվարի 1-ից դրա ուժի մեջ մտնելը:
2000 թ. եկամտահարկի քաղաքականության չափանիշների կայունացման
հետևանքով հարկային եկամուտների աճը կդառնա դրական և ավելի
կանխատեսելի: Քանի որ պետական ոլորտի զբաղվածությունը կարևոր դեր է
խաղում ընդհանուր եկամուտներում, ապա այս ոլորտը վերլուծվել է առանձին:
Վերը նշված գնահատականներով ենթադրվում է, որ եկամտահարկից գոյացող
հասույթները կաճեն համեմատաբար ավելի դանդաղ տեմպերով, քան ԱԱՀ-ից
մուտքերը: Քանի որ եկամուտները կաճեն ավելի դանդաղ տեմպերով, քան
եկամտահարկը, ապա աճի մի մասը կարող է վերագրվել եկամտահարկի աճողական
կառուցվածքին: Բնականոն սպասելիքներով եկամտահարկի հասույթները պետք է
աճեն ավելի արագ, քան ԱԱՀ-ից գոյացող հասույթները: Սակայն շարունակական
դժվարություններ կան ոչ պետական ձեռնարկությունների աշխատավարձից
եկամտահարկ գանձելու գործընթացում:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Ակցիզային հարկ |19.88 |28.33 |29.01 |12.6% |35.18 |10.3% |38.63 |9.8% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |11.8% |14.6% |15.4% | |15.1% | |14.9% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Ակցիզային հարկից մուտքերը նույնպես զգալի մասնաբաժին ունեն
բյուջետային եկամուտների մեջ` 2000 թ. այն կազմել է բյուջետային
ընդհանուր եկամուտների մոտ 15.4%-ը: Ակցիզային հարկի օբյեկտ են
հանդիսանում ձկան խավիարը, գարեջուրը, խաղողի և այլ գինիները,
գինենյութը, սպիրտը և սպիրտային խմիչքները, սիգարները, սիգարելաները և
սիգարետները` ծխախոտով կամ դրա փոխարինողներով, բենզինը, դիզելային
վառելիքը, բնական կաշվից հագուստը և հագուստի պարագաները, բնական մորթին,
դրանից պատրաստված իրերը (բացի ոչխարի մորթուց կարված բանվորական և
զինվորական կիսավերարկուներից), բյուրեղապակյա և ճենապակյա արտադրանքը,
ոսկերչական իրերը, զարդեղենը (բիժուտերիան) և մարդատար ավտոմեքենաները:
Վերը նշված ապրանքների ներմուծմամբ և արտադրությամբ զբաղվող բոլոր
անձինք ենթակա են ակցիզային հարկի վճարման: Հարկադրույքը, կախված ապրանքի
տեսակից, տատանվում է 10-200%-ի միջև: Ծխախոտի և բենզինի համար
սահմանված է հաստատագրված վճար, որը ներառում է ակցիզային հարկը,
ավելացված արժեքի հարկը և մաքսատուրքերը:
2000 թ. ակցիզային հարկի գծով տարվող քաղաքականության կայունացման
հետևանքով 2001 և 2002 թթ.-ին այս հարկի գծով սպասվող մուտքերի աճի
տեմպը կպայմանավորվի ակցիզային հարկով հարկման ենթակա ապրանքների սպառման
ակնկալվող աճով:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Հողի հարկ և |0.31 |0.46 |0.09 |-80.9%|0.09 |0.0% |0.09 |0.0% |
|գույքահարկ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |0.2% |0.2% |0.0% | |0.0% | |0.0% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Հողի հարկն ու գույքահարկը կազմում են բյուջեի ընդհանուր եկամուտների
մոտ 0.1%-ը: Հարկերի այս տեսակներով պայմանավորված մուտքերի փոքր լինելը
հետևանք է այն բանի, որ դրանք ամբողջությամբ ուղղվում են համայնքային
բյուջեներ, բացառությամբ` համայնքների վարչական տարածքներից դուրս գտնվող
կամ կենտրոնացված վճարողների հարկվող օբյեկտ համարվող գույքի (հողի)
համար հարկի: Գույքահարկի վճարողներն են շենքերի, մեքենաների և
տրանսպորտային այլ միջոցների սեփականատերերը: Շինությունների համար
դրույքաչափը կազմում է արժեքի 0-0.8%-ը: Մեքենաների դեպքում այն
տատանվում է 200-500 դր. մեկ ձիաուժի դիմաց:
Հողի հարկը հողի արժեքից գանձվող ուղղակի հարկ է, որը վճարվում է հողի
սեփականատերերի և վարձակալների կողմից: Ոչ գյուղատնտեսական նպատակներով
օգտագործվող հողի համար դրույքաչափը տատանվում է հողի կադաստրային արժեքի
0.5-1%-ի միջև, իսկ գյուղատնտեսական հողերի համար դրույքաչափը կազմում է
հողի կադաստրային գնահատմամբ որոշված զուտ եկամտի 15%-ը:
Քաղաքականության վերը նշված փոփոխության պատճառով այս գնահատումները
ներառում են ավելի իրատեսական մոտեցումներ և այս աղբյուրներից պետական
բյուջեի եկամուտների աճ չի կանխատեսվում:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Մաքսատուրք |10.48 |7.84 |8.70 |11.0% |9.40 |8.0% |10.15 |8.0% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |6.2% |4.0% |4.2% | |4.0% | |3.9% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Մաքսատուրքը կազմում է բյուջեի ընդհանուր եկամուտների մոտ 4.2%-ը:
Մաքսատուրքը գանձվում է միայն ներմուծվող ապրանքներից: Օրենքով սահմանված
են մաքսատուրքի երկու դրույքներ` 0% և 10% կախված ներմուծման տեսակից:
Մաքսատուրքերից գոյացող եկամուտները հավանաբար կունենային ավելի բարձր
աճի տեմպեր, եթե չլիներ որոշակի գործոնների կաշկանդող ազդեցությունը:
Դրանք են մաքսանենգությունը, ապրանքների դասակարգման ժամանակ կատարվող
խախտումները ներմուծողների կողմից և հարկման ենթակա ապրանքի արժեքի
ճշգրիտ որոշման դժվարությունը: Այս հարցերը կլուծվեն մաքսային
վարչարարության բարեփոխումների միջոցով, որոնք հավանաբար կիրականացվեն
միջին ժամկետային հեռանկարում: Քանի որ մաքսատուրքերը գանձվում են
ապրանքի արժեքից, ապա գնաճը և արժույթի փոխարժեքը որոշակի դեր են խաղում
այդ տուրքերի կանխատեսման ժամանակ:
Մաքսատուրքերից գոյացող եկամուտների կանխատեսման արդյունքների վրա
կարող է ազդել Հայաստանի հնարավոր անդամակցությունը ԱՀԿ-ին: Այս
կազմակերպությանն անդամակցելը պահանջում է որոշակի կանոնակարգերի և
ընթացակարգերի հետևողական կիրարկում, որպեսզի երկրի մաքսային օրենքները
համապատասխանեն ԱՀԿ-ի չափանիշներին: Մաքսային ծառայության
արդյունավետության բարձրացման համար անհրաժեշտ կլինի իրականացնել
աշխատանքներ կադրերի վերապատրաստման և տվյալների հավաքագրման գործընթացի
բարելավման ուղղությամբ:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Հաստատագրված |3.91 |6.97 |3.00 |-57.0%|3.00 |0.0% |3.00 |0.0% |
|վճարներ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |3.3% |3.6% |1.5% | |1.3% | |1.2% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Հաստատագրված վճարների մասնաբաժինը կազմում է բյուջետային ընդհանուր
եկամուտների մոտ 1.5%-ը: Հաստատագրված վճարները փոխարինում են ԱԱՀ-ին և
շահութահարկին` փոքրածավալ այնպիսի գործարարությունների ժամանակ,
ինչպիսիք են վերանորոգման արհեստանոցները, վարսավիրանոցները, խաղատները,
ինչպես նաև կայանատեղերը և այլն: Գործարարության ամեն մի տեսակի համար
կա հաստատագրված վճարի հաշվարկման յուրահատուկ եղանակ:
Հաստատագրված վճարներից ստացվող եկամուտների նվազեցման նշանակալի
գործոն է հանդիսանում հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառումը, որի
հետևանքով որոշակի ձեռնարկատիրական գործունեությունների համար
հաստատագրված վճարները փոխարինվեցին կանոնավոր կերպով վճարվելիք այլ
հարկերով: Ակնկալվում է, որ հաստատագրված վճարներից գոյացող եկամուտները
համեմատաբար կայուն կլինեն:
(մլրդ. դրամ)
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Բնական ռեսուրսների|0.61 |8.01 |15.83 |113.5%|17.61 |3.0% |18.14 |3.0% |
|օգտագործման և | | | | | | | | |
|բնապահպանության | | | | | | | | |
|վճարներ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |0.4% |4.1% |8.3% | |7.6% | |7.0% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Բնական ռեսուրսների օգտագործման և բնապահպանության վճարները 2000 թ.
կազմում են ընդհանուր բյուջետային եկամուտների մոտ 8.3%-ը: Դրանք պետական
բյուջե վճարվող պարտադիր վճարներ են բնապահպանական միջոցառումների
իրականացման, ինչպես նաև պետական սեփականություն համարվող բնական
պաշարների արդյունավետ, համալիր օգտագործման համար:
2000 թ. այս աղբյուրից գոյացող եկամուտների աճը պայմանավորված է դրանց
հավաքագրման մեխանիզմի բարեփոխմամբ: Բարեփոխումն ամբողջությամբ
իրականացնելուց հետո այս աղբյուրից հնարավոր կլինի ակնկալել տարեկան մոտ
3% կայուն աճ: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով, որ դրա հիմնական մասն
իրենից ներկայացնում է բենզինի համար բնապահպանական վճարի գումարը,
վերջինիս փոխարինումն ակցիզային հարկով կնվազեցնի բնապահպանական վճարի
մուտքերը` համապատասխանաբար ավելացնելով ակցիզային հարկի գումարները:
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Այլ եկամուտներ և |48.17 |44.63 |39.87 |-10.7%|39.87 |0.0% |35.87 |-10.0%|
|դրամաշնորհներ | | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Որպես ընդհ. |28.6% |22.9% |19.3% | |17.1% | |13.8% | |
|եկամուտների % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
2000 թ. այլ եկամուտները մոտավորապես կազմում են ընդհանուր բյուջեի
եկամուտների 19.3%-ը: Այդ եկամուտների աղբյուրների թվում են`
- պետական տուրքը ներառում է քաղաքացիական այնպիսի ծառայությունների
դիմաց գանձվող վճարները, ինչպեսիք են քաղաքացիության շնորհում, պետական
գրանցում, լիցենզիա ստանալու դիմաց վճարները, դատական փաստաթղթերի
լրացման վճարները և այլն.
- ոչ հարկային եկամուտները ներառում են Հայաստանի Հանրապետության
կենտրոնական բանկի շահույթի փոխանցումը, պետական սեփականության
վարձակալման վճարները, շահաբաժինները, պետական վարկերի դիմաց ստացվող
տոկոսավճարները, վարչական և դատական տուգանքներն ու գանձումները.
- եկամուտները կապիտալ գործառնությունից ներառում են հողի և շենքերի
վաճառքից գոյացող եկամուտները (2).
(2) չեն ընդգրկում մասնավորեցման հասույթները
- դրամաշնորհները (պաշտոնական տրանսֆերտները) ներառում են որոշակի
ծրագրերի համար օտարերկրյա պետություններից կամ կազմակերպություններից
ստացվող ֆինանսական միջոցները:
Աղբյուրների այս խմբից գոյացող եկամուտների նախորդ տարիների դինամիկան
ցույց է տալիս, որ այս ուղղությամբ եկամուտները ունեն նվազման միտում:
Ակնկալվում է, որ 200-2001 թթ. դրամաշնորհները կմնան կայուն: 2002 թ.
սպասվում է դրամաշնորհների նվազում 4.0 մլրդ. դր.-ով ($6.5 մլն):
._______________________________________________________.
|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Հարկային և |0.00 |0.00 |0.00 |0.0% |8.87 | - |18.84 |112.4%|
|մաքսային | | | | | | | | |
|վարչարարության | | | | | | | | |
|բարելավում | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Կառավարության կողմից հարկային քաղաքականությունը հիմնականում անփոփոխ
պահելու դեպքում հարկային և մաքսային վարչարարության բարեփոխումների
իրականացումը բյուջետային եկամուտները (որպես ՀՆԱ-ի տոկոս) մեծացնելու
հիմնական եղանակն է: Այս ուղղությամբ կատարվող աշխատանքների սկզբնական
արդյունքները խոսում են հարկային եկամուտների հավաքման զգալի
հնարավորությունների մասին: Հարկային վարչարարության բարեփոխումների
արդյունքները արդեն տեսանելի կլինեն 2000 թ. եկամուտներում:
ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ՊԼԱՆԱՎՈՐՈՒՄ
Ամփոփագիր
Պետական ծախսերն ուղղվում են բնակչությանը հիմնական ծառայությունների
մատուցմանը: Սակայն պետական եկամուտների սահմանափակության և դեֆիցիտի
պատճառով առաջանում է սահմանափակ ֆինանսական միջոցների բաշխման
առաջնայնությունների սահմանման անհրաժեշտություն:
Այս բաժինը բաղկացած է հետևյալ հինգ ենթաբաժիններից`
- միջին ժամկետային ծախսերի ամփոփագիր. ենթաբաժնում ամփոփվում է ծախսերի
այն ընդհանուր մակարդակը, որը հնարավոր է իրականացնել հիմք ընդունելով
եկամուտների կանխատեսումը և դեֆիցիտի վերաբերյալ ենթադրությունները.
- ընթացիկ ծախսեր. ենթաբաժնում քննարկվում են կառավարության ընթացիկ
ծախսերը երկու կտրվածքով` ըստ հիմնական գործառնական դասակարգման, և
ըստ տնտեսագիտական դասակարգման.
- կապիտալ ծախսեր. ենթաբաժնում քննարկվում են կառավարության կապիտալ
ծախսերի պլանները, ինչպես նաև դրան առնչվող քաղաքականությունն ու
խնդիրները.
- վարկավորում. ենթաբաժնում քննարկվում է պետության վարկային
գործունեությունը, ինչպես նաև դրան առնչվող քաղաքականությունն ու
խնդիրները.
- գործառնական դասակարգման ամփոփագիր. ենթաբաժնում ավելի մանրամասն
տեղեկատվություն է տրվում կառավարության գործունեության ամեն մի
գործառնական դասի վերաբերյալ ներառյալ ամեն մի ոլորտի համապատասխան
քաղաքականությունն ու խնդիրները, ինչպես նաև ընթացիկ, կապիտալ և
վարկավորման ծախսերը:
Միջին ժամկետային ծախսերի ամփոփագիր
Վերը քննարկված եկամուտների և դեֆիցիտի վերաբերյալ տվյալները կարող են
օգտագործվել հնարավոր ծախսերի ընդհանուր գումարի սահմանման համար:
Աղյուսակը պատկերում է պետական բյուջեի եկամուտների, ծախսերի և դեֆիցիտի
փաստացի և կանխատեսվող տվյալները.
.__________________________________________________________________________.
|(մլրդ. դրամ) |1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ |168.66|194.59|202.09|3.85% |233.2 |15.39%|259.27|11.18%|
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|ԴԵՖԻՑԻՏ |35.94 |65.30 |65.37 |0.11% |59.75 |-8.60%|51.23 |14.26%|
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|ԾԱԽՍԵՐ |204.60|259.90|267.46|2.91% |292.95|9.53% |310.5 |5.99% |
.__________________________________________________________________________.
Ծախսերի ընդհանուր գումարը (ներառյալ ընթացիկը, կապիտալը, ներքին և
արտաքին աղբյուրներից վարկավորումը) պետք է բաշխվի ըստ բյուջեն կազմող
տնտեսագիտական և գործառնական դասակարգման: Ստորև ներկայացվում են
փաստացի և կանխատեսվող ծախսերի մակարդակներն ըստ տնտեսագիտական և
գործառնական դասակարգման:
Ամենալայն բացվածքով բյուջետային ծախսերը բաժանվում են երեք հիմնական
տեսակների: Դրանք են.
- ընթացիկ ծախսերը կառավարության ամենօրյա գործունեության համար
հատկացվող ծախսերն են` ներառյալ աշխատավարձը, նյութերն ու օժանդակ
միջոցները, հիմնական սարքավորումները և պետական նպաստներն ու
տրանսֆերտները.
- կապիտալ ծախսերը կառավարության գործունեության համար անհրաժեշտ
շինությունների և ենթակառուցվածքի հիմնական շինարարության և
վերանորոգման ծախսերն են: Այս ոլորտի օրինակներից են` դպրոցական
շենքերի կառուցումը, բնակարանային շինարարությունը, ճանապարհների
կառուցումը, ոռոգման, ջրամատակարարման և ջրմուղ համակարգերի
զարգացումը.
- վարկավորման ծախսերը կառավարության կողմից բյուջետային այլ
հաստատություններին վարկեր տրամադրելու ծախսերն են: Այդպիսի վարկերը
կարող են տրամադրվել կառավարման այլ մարմիններին կամ պետական
ձեռնարկություններին:
Հետևյալ աղյուսակն ընդհանրացնում է ծախսերի փաստացի և կանխատեսվող
մակարդակներն ըստ հետևյալ հիմնական տեսակների.
.__________________________________________________________________________.
| | |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Ընդհանուր ծախսեր|204.60|259.9 |267.4 |2.91% |292.95|9.53% |310.5 |5.99% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ՀՆԱ-ի % |21.3% |24.9% |24.56%| |23.83%| |22.37%| |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| ընթացիկ ծախսեր|146.48|193.0 |187.1 |-3.06% |206.12|10.15%|221.24|7.34% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ՀՆԱ-ի % |15.3% |18.5% |17.18%| |16.76%| |15.94%| |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընդհ. |71.6% |74.3% |69.96%| |70.36%| |71.25%| |
| ծախսերի % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| կապիտալ ծախսեր|44.25 |44.1 |62.7 |42.40% |68.54 |9.19% |69.68 |1.66% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ՀՆԱ-ի % |4.6% |4.2% |5.76% | |5.57% | |5.02% | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընդհ. |21.6% |17.0% |23.47%| |23.40%| |22.44%| |
| ծախսերի % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|վարկավորում |13.86 |22.8 |17.6 |-22.74%|18.32 |4.09% |19.59 |6.93% |
|հանած մարում | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ՀՆԱ-ի % |1.4% |2.2% |1.62% | |1.49% | |1.41% | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընդհ. |6.8% |8.8% |6.58% | |6.25% | |6.31% | |
| ծախսերի % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Ընթացիկ ծախսեր
Ընթացիկ ծախսերին են դասվում նրանք, որոնք անհրաժեշտ են կառավարության
ընթացիկ գործունեության իրականացման համար: Դրանք կարող են վերլուծել
երկու եղանակով` գործառնական և տնտեսագիտական դասակարգմամբ:
Հետևյալ աղյուսակն ընդհանրացնում է ընթացիկ ծախսերի փաստացի և
կանխատեսվող մակարդակներն ըստ գործառնական դասակարգման.
.__________________________________________________________________________.
|Ոլորտը (մլրդ. դր) |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԸՆԹԱՑԻԿ |193.03|187.12|-3.06% |206.12|10.15% |221.24|7.34% |
|ԾԱԽՍԵՐ | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|01- Ընդհանուր բնույթի |12.16 |12.51 |2.88% |16.82 |34.45% |20.08 |19.40% |
|պետական | | | | | | | |
|ծառայություններ | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |6.30% |6.69% | |8.20% | |9.10% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|02- Պաշտպանություն և |53.94 |53.27 |-0.82% |58.38 |9.12% |61.59 |5.50% |
|03- Հասարակական կարգի | | | | | | | |
|պահպանություն և | | | | | | | |
|անվտանգություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |27.90%|28.59%| |28.30%| |27.80%| |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|04- Կրթություն և |22.98 |26.02 |13.23% |30 |15.30% |34.8 |16.00% |
|գիտություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |11.90%|13.91%| |14.60%| |15.70%| |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| ա. Կրթություն |20.4 |23.39 |14.66% |26.96 |15.26% |31.58 |17.20% |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |10.60%|12.50%| |13.10%| |14.30%| |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| բ. Գիտություն և |2.58 |2.63 |1.94% |3.05 |15.97% |3.22 |5.50% |
| վարչարարություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|05- Առողջապահություն |17.06 |17.67 |3.58% |20.77 |17.54% |22.84 |10.00% |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |8.30% |9.44% | |10.10%| |10.30%| |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|06- Սոցիալական |29.61 |29.2 |-1.38% |31.68 |8.49% |33.42 |5.50% |
|ապահովագրություն և | | | | | | | |
|սոցիալական | | | | | | | |
|ապահովություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |15.30%|15.60%| |15.40%| |15.10%| |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|07- Մշակույթ, սպորտ և |4.37 |5.32 |21.74% |5.62 |5.64% |5.93 |5.50% |
|կրոն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |2.30% |2.84% | |2.70% | |2.70% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|08- Բնակարանային | | |-84.72%| |24.24% | | |
|կոմունալ տնտեսություն |6.48 |0.99 | |1.23 | |0.92 |-25% |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |3.36% |0.53% | |0.60% | |0.42% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|09- Վառելիքային և |1.1 |0.29 |-73.64%|0.35 |20.69% |0.37 |5.50% |
|էներգետիկ համալիր | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |0.60% |0.15% | |0.20% | |0.20% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|10- Գյուղատնտեսություն|8.4 |6.92 |-18.45%|5.83 |-14.89%|5.15 |-11.60%|
|ձկնաբուծություն, | | | | | | | |
|անտառային և ջրային | | | | | | | |
|տնտեսություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |4.40% |3.66% | |2.80% | |2.30% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|11- Լեռնահանքային |1.09 |0.57 |-47.71%|0.77 |35.09% |0.81 |5.50% |
|արդյունաբերություն և | | | | | | | |
|հանքային հանածոներ, | | | | | | | |
|վերամշակող | | | | | | | |
|արդյունաբերություն, | | | | | | | |
|շինարարություն և | | | | | | | |
|բնապահպանություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |0.60% |0.30% | |0.40% | |0.40% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|12 - Տրանսպորտ և |1.15 |0.94 |-23.48%|1.84 |109.1% |1.56 |-15.00%|
|հաղորդակցություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |0.60% |0.47% | |0.90% | |0.70% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|13 - Այլ տնտեսական |0.13 |0.53 |230.77%|0.65 |51.2% |0.69 |5.50% |
|ծառայություններ | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |0.10% |0.23% | |0.30% | |0.30% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|14 - Հիմնական խմբին |34.56 |32.89 |-4.83% |32.18 |-2.16% |33.07 |2.70% |
|չդասվող ծախսեր | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
| որպես ընթացիկ |17.90%|17.58%| |15.60%| |14.90%| |
| ծախսերի % | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Միջին ժամկետ հեռանկարում գործառնական դասակարգման մեջ ներառված
ընթացիկ ծախսերի մասով կառավարության քաղաքականությունն ու նպատակներն
են.
- միջին ժամկետային հեռանկարում կրթությունը գլխավոր առաջնայնություններից
է: Ընթացիկ ծախսերում այս ոլորտի մասնաբաժինը 2000 թ. կհասնի 12.5%-ի և
կշարունակի աճել` 2002 թ. հասնելով 14.3%-ի: Ոլորտի ներսում
առաջնահերթությունը կտրվի ընդհանուր հիմնական կրթությանը և
աշխատավարձին: (Կրթությանը վերաբերող կարևոր քննարկումները տես`
31-րդ էջից սկսվող բաժնում):
- Առողջապահությունը միջնաժամկետ հեռանկարում նույնպես կունենա ընթացիկ
ծախսերի աճող ֆինանսավորում: Այս ոլորտի մասնաբաժինը 2000 թ. կհասնի
9.4%-ի և կշարունակի աճել` 2002 թ. հասնելով 10.3%-ի:
(Առողջապահությանը վերաբերող կարևոր քննարկումները տես` 36-րդ էջից
սկսվող բաժնում):
- Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ծախսերի
մասնաբաժիններն ընդհանուր ծախսերում կմնան հաստատուն: Աղքատության բեռի
թեթևացման մասով կառավարության ընդհանուր քաղաքականությունն ուղղված
կլինի տնտեսության զարգացմանն ու նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը:
Կառավարությունը կշարունակի Համաշխարհային Բանկի օժանդակությամբ
նախկինում ներդրված նպատակային օգնության համակարգի բարելավումը:
- Մինչև 2004 թ. սուբսիդավորումը վերացնելու կառավարության
քաղաքականության համաձայն` լայն սուբսիդավորում ունեցող ոլորտներում
(բնակարանաշինություն, կոմունալ ծառայություններ, գյուղատնտեսություն,
տրանսպորտ և կապ) կիրականացվեն սուբսիդավորման աստիճանական
կրճատումներ:
- Քաղաքացիական ծառայությունների բարեփոխումներին համընթաց ընդհանուր
ծառայությունների մատուցումը զգալի կբարելավվի: Քաղաքացիական
ծառայությունների բարեփոխումների ծրագիրը կմշակվի 2000 թ. և
կիրականացվի 2001 և 2002 թթ-ին: Ընդհանուր ծառայություններին հատկացվող
ընթացիկ ծախսերը կաճեն` 2000 թ. հասնելով ընդամենը ընթացիկ ծախսերի
6.7%-ին, 2002 թ.-ին աճը կշարունակվի` հասնելով 9.1, ինչը
կաշառակերության դեմ պայքարի կառավարության վարած ռազմավարության
կարևոր բաղադրիչն է:
Տնտեսագիտական դասակարգումն ընթացիկ ծախսերի վերլուծման մեկ այլ
տարբերակ է: Ընթացիկ ծախսերի մեջ մտնում են տնտեսագիտական դասակարգման
հետևյալ հիմնական ենթախմբերը`
- Աշխատավարձը կատարված աշխատանքի դիմաց վճարվող գումարն է:
- Տոկոսավճարը փոխառված գումարի գինն է: Փողը փոխառվում է բյուջեի
դեֆիցիտի ֆինանսավորման նպատակով:
- Պետական սուբսիդիաները պետական ձեռնարկություններին, տեղական
իշխանություններին, գործարարներին տրվող անվերադարձ ֆինանսական
ռեսուրսներն են:
- Տրանսֆերտներն անհատներին տրվող անվերադարձ ֆինանսական ռեսուրսներն են:
Տրանսֆերտները ներառում են նպաստները, կրթաթոշակները և որոշ տեսակի
թոշակներ:
- Ապրանքներն ու ծառայությունները ոչ մարդկային միջոցներն են, որոնք
անհրաժեշտ են կառավարության գործունեության օժանդակության համար:
Հետևյալ աղյուսակն ընդհանրացնում է ընթացիկ ծախսերի փաստացի և
կանխատեսվող մակարդակներն ըստ տնտեսագիտական դասակարգման.
.__________________________________________________________________________.
| (մլրդ. դրամ)|1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|ԸՆԹԱՑԻԿ ԾԱԽՍԵՐ |146.48|193.03|187.12|-3.06% |206.12|10.15%|221.24|7.3% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Աշխատավարձ |25.36 |16.93 |18.47 |9.10% |28.65 |55.12%|37.24 |30.0% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|որպես ընթացիկ |17.3% |8.8% |9.87% | |13.90%| |16.8% | |
|ծախսերի % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Տոկոսավճար |18.40 |19.18 |17.21 |-10.27%|15.7 |-8.77%|15.76 |0.4% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|որպես ընթացիկ |12.6% |9.9% |9.20% | |7.60% | |7.1% | |
|ծախսերի % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Ներքին պարտքի |10.54 |12.12 |8 |-33.99%|8 |0.00% |8.00 |0.0% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Արտաքին պարտքի |7.85 |7.06 |8.24 |16.71% |7.7 |-6.55%|7.76 |0.8% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Սուբսիդիաներ |1.39 |14.16 |7.45 |-47.39%|7.4 |-0.67%|5.55 |-25.0% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|որպես ընթացիկ |0.9% |7.3% |3.98% | |3.60% | |2.5% | |
|ծախսերի % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Ընթացիկ |34.18 |50.15 |41.44 |-17.37%|45.69%|10.26%|48.21 |5.5% |
|տրանսֆերտներ | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|որպես ընթացիկ |23.3% |26.0% |22.15%| |22.20%| |21.8% | |
|ծախսերի % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Ապրանքներ և |67.15 |92.61 |102.54|10.72% |108.68|5.99% |114.48|5.3% |
|ծառայություններ | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|որպես ընթացիկ |45.8% |48.0% |54.80%| |52.70%| |51.7% | |
|ծախսերի % | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Ընթացիկ ծախսերի կատեգորիաների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության
կառավարության քաղաքականությունն ու նպատակները կարելի է ամփոփել
հետևյալ կերպ.
- Կրճատել պետական ծառայողների թիվը` ավելացնելով աշխատավարձը:
Աշխատավարձի ընդհանուր ֆոնդն ըստ նախատեսվածի պետք է ամեն տարի ավելանա
30%-ով, ինչն անհրաժեշտ է պետական ծառայողների աշխատավարձն ավելի
ընդունելի մակարդակի կասեցնելու համար:
- Մինչև 2004 թ. վերացնել պետական ձեռնարկություններին տրվող
սուբսիդիաները:
- Պետական պարտքի այնպիսի կառավարում, որը թույլ կտա պետական պարտքի
սպասարկման ծախսերը համապատասխանեցնել աղյուսակում նշված գումարին: Դա
կարելի է իրականացնել արժեթղթերի շուկայի արդյունավետ բարեփոխումներով,
ինչը կօգնի միջնաժամկետ հեռանկարում նվազեցնելու տոկոսադրույքները:
Կապիտալ ծախսեր
Կառավարության ծախսերի կարևոր մասն են կազմում կապիտալ ներդրումները:
Այսպիսի ներդրումների ֆինանսավորման հիմնական աղբյուրներն արտաքին
վարկերն են:
Հետևյալ աղյուսակն ընդհանրացնում է կապիտալ ծախսերի փաստացի և
կանխատեսվող մակարդակներն ըստ գործառնական դասակարգման և ըստ
ֆինանսավորման աղբյուրի.
.__________________________________________________________.
|Դասը և ֆինանսավորման աղբյուրը|1999 |2000 |2001 |2002 |
|______________________________|______|______|______|______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԿԱՊԻՏԱԼ ԾԱԽՍԵՐ |44.08 |62.77 |68.54 |69.68 |
|______________________________|______|______|______|______|
| որպես ՀՆԱ-ի % |4.45% |5.76% |5.76% |5.02% |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |16.82 |31.73 |31.35 |26.35 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |27.26 |31.04 |37.42 |41.22 |
|______________________________|______|______|______|______|
|04- Կրթություն և գիտություն |2.52 |4.99 |5.79 |4.72 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |0.83 |1.32 |4.1 |4.3 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |1.69 |3.67 |1.69 |0.42 |
|______________________________|______|______|______|______|
|05- Առողջապահություն |0.89 |2.64 |2.72 |2.31 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |0.04 |0.42 |1 |1 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |0.85 |2.22 |1.72 |1.31 |
|______________________________|______|______|______|______|
|08- Բնակարանային կոմունալ |6.94 |16.33 |13.38 |10.19 |
|տնտեսություն | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |3.38 |12.24 |6 |5 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |3.56 |4.09 |7.38 |5.19 |
|______________________________|______|______|______|______|
|09- Վառելիքային և էներգետիկ |5.55 |9.31 |15.98 |25.1 |
|համալիր | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |0 |0.12 |0 |0 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |5.55 |9.19 |15.98 |25.1 |
|______________________________|______|______|______|______|
|10- Գյուղատնտեսություն, |12.27 |12.25 |7.46 |6.67 |
|ձկնաբուծություն, անտառային և | | | | |
|ջրային տնտեսություն | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |2.7 |4.53 |4 |3 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |9.57 |7.72 |3.46 |3.67 |
|______________________________|______|______|______|______|
|12- Տրանսպորտ և |4.46 |7.2 |13.11 |10.57 |
|հաղորդակցություն | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |0 |5.8 |8.7 |7.5 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |4.46 |1.4 |4.41 |3.07 |
|______________________________|______|______|______|______|
|14- Հիմնական խմբին չդասվող |2.95 |9,8 |2,78 |2,46 |
|ծախսեր | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |1.37 |7.05 |0 |0 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը արտաքին աղբյուրներից |1.58 |2.75 |2.78 |2.46 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը այլ դասեր |8.5 |0.25 |7.5 |5.5 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Ընդամենը ներքին աղբյուրներից |8.5 |0.25 |7.5 |5.5 |
.__________________________________________________________.
Կապիտալ ծախսերի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության
քաղաքականությունն ու նպատակները միջին ժամկետային հեռանկարում հետևյալն
են.
- Շարունակել պետական բյուջեից կապիտալ ծախսերին ուղղված հատկացումների
օգտագործումը ենթակառույցների (ճանապարհների, դպրոցների և այլնի)
համար, ինչը չի կարող ապահովվել մասնավոր սեկտորի կողմից:
- Ակնկալվում է, որ կապիտալ ծախսերի ֆինանսավորման արտաքին աղբյուրներից
2001 թ. կհատկացվի $56.75 մլն., 2002 թ. $67.4 մլն.: 2001 թ. համար այս
ծախսերին վերաբերող պայմանագրերն արդեն կան: Կառավարությունը վստահ է,
որ 2002 թ. համար պայմանագրերը հաջողությամբ կկնքվեն:
- Ներքին ֆինանսավորումը կմնա հաստատուն մակարդակի վրա` հիմնվելով 2000 թ.
բյուջեի վրա:
- մասնավորեցման միջոցներից կապիտալ ծախսերին հատկացվող ֆինանսավորումը
2000 թ. կկազմի ավելի քան 14.7 մլրդ դրամ, 2001 թ. 15.8 մլրդ. դրամ,
իսկ 2002 թ. 13.1 մլրդ դրամ:
Վարկավորում
Ի հավելում ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի, Հայաստանի Հանրապետության
կառավարությունն իրականացնում է տարբեր բյուջետային հաստատությունների
վարկավորում: Միևնույն ժամանակ նախկին տարիներին հատկացված վարկերի դիմաց
կառավարությունը ստանում է հետվճարներ: Զուտ վարկավորումը նոր վարկերի և
հետվճարների տարբերությունն է:
Հետևյալ աղյուսակն ընդհանրացնում է վարկավորման ծախսերի փաստացի և
կանխատեսվող մակարդակները.
.__________________________________________________________________________.
| (մլրդ. դրամ) |1998 |1999 | 2000 | | 2001 | | 2002 | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|Ամբողջ զուտ |13.86|22.78|17.59 |-22.78%|18.32 |4.15% |19.59 |6.90% |
|վարկավորում | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|որպես ՀՆԱ-ի % |1.45%|2.18%|1.62% | |1.49% | |1.41% | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|Ներքին |6.18 |16.06|8.87 |-44.77%|10.19 |14.88%|10.97 |7.70% |
|աղբյուրներ | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|01- Ընդհանուր | |9.24 |9.46 |2.38% |10.78 |13.95%|11.56 |7.30% |
|բնույթի պետական | | | | | | | | |
|ծառայություններ | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|08- Բնակարանային | |1.2 |0 | |0 | |0 | |
|կոմունալ | | | | | | | | |
|տնտեսություն | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|09- Վառելիքային | |1.9 |0 | |0 | |0 | |
|և էներգետիկ | | | | | | | | |
|համալիր | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|11-Լեռնահանքային | |4 |-0.46 | |-0.46 | |-0.46 | |
|արդյունաբերություն| | | | | | | | |
|և այլն | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|Ընդհանուր այլ | |-0.47|-0.13 | |-0.13 | |-0.13 | |
|ծախսեր | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|Արտաքին աղբյուրներ|7.69 |6.72 |8.72 |29.76% |8.13 |-6.77%|8.62 |6.00% |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|10- | |2.31 |1.86 | |1.54 | |1.82 | |
|Գյուղատնտեսություն| | | | | | | | |
|և այլն | | | | | | | | |
|__________________|_____|_____|______|_______|______|______|______|_______|
|14- Հիմնական խմբին| |4.41 |6.86 | |6.59 | |6.8 | |
|չդասվող ծախսեր | | | | | | | | |
|և այլն | | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Կառավարության որդեգրած վարկավորման քաղաքականությունն ու խնդիրներն
են`
- Լեռնային Ղարաբաղին տրամադրվող օգնության շարունակում ողջ կանխատեսվող
ժամանակաշրջանի ընթացքում: Այս օգնությունը կաճի ընդհանուր ծախսերի աճի
տեմպերին համընթաց:
- Վարկային օգնություն ապահովող, Համաշխարհային Բանկի և Լինսի
հիմնադրամի կողմից ֆինանսավորվող ծրագրերի շարունակում մինչև 2002 թ.:
Գործառնական դասակարգում. ծախսերի մանրամասներ
Ընթացիկ, կապիտալ և փոխառությունների ծախսերի վերը նշված քննարկումը
պարզաբանում է այս ոլորտում միջին ժամկետային հեռանկարում
քաղաքականությունն ու միտումները: Այս բաժինը վերաբերում է հիմնական
գործառնական դասերին և դրանցից ամեն մեկի քաղաքականության նպատակներին
և հիմնական ուղղություններին:
Աղյուսակը ներկայացնում է գործառնական բոլոր դասերի ընդհանուր ծախսերի
(ընթացիկ, կապիտալ և փոխառությունների) ընդհանրացված ամփոփագիրը:
.__________________________________________________________________________.
|Ոլորտը (մլրդ. դր) |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ |259.9 |267.46|2.91% |293.2 |9.62% |310.5 |5.99% |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|01- Ընդհանուր բնույթի |21.4 |21.97 |2.66% |27.6 |25.63% |31.64 |14.60% |
|պետական | | | | | | | |
|ծառայություններ | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|02- Պաշտպանություն և |53.94 |53.27 |-1.24% |58.38 |9.59% |61.59 |5.50% |
|03- Հասարակական կարգի | | | | | | | |
|պահպանություն և | | | | | | | |
|անվտանգություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|04- Կրթություն և |25.5 |31.01 |21.61% |35.8 |15.45% |39.52 |10.40% |
|գիտություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|05- Առողջապահություն |17.95 |20.31 |13.15% |23.49 |15.66% |25.15 |7.00% |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|06- Սոցիալական |29.61 |29.2 |-1.38% |31.68 |8.49% |33.42 |5.50% |
|ապահովագրություն և | | | | | | | |
|սոցիալական | | | | | | | |
|ապահովություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|07- Մշակույթ, սպորտ և |4.37 |5.28 |20.82% |5.62 |6.44% |5.93 |5.50% |
|կրոն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|08- Բնակարանային |14.62 |17.32 |18.47% |14.61 |-15.65%|11.11 |-24% |
|կոմունալ տնտեսություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|09- Վառելիքային և |8.55 |9.6 |12.28% |16.33 |70.10% |25.47 |56.00% |
|էներգետիկ համալիր | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|10- Գյուղատնտեսություն|22.98 |21.08 |-8.27% |14.83 |-29.65%|13.64 |-8.00% |
|ձկնաբուծություն, | | | | | | | |
|անտառային և ջրային | | | | | | | |
|տնտեսություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|11- Լեռնահանքային |5.09 |0.26 |-94.89%|0.31 |19.23% |0.35 |12.90% |
|վերամշակող | | | | | | | |
|արդյունաբերություն, | | | | | | | |
|շինարարություն, | | | | | | | |
|բնապահպանություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|12 - Տրանսպորտ և |5.61 |8.08 |44.03% |14.87 |84.03% |12.05 |-19% |
|հաղորդակցություն | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|13 - Այլ տնտեսական |0.34 |0.53 | |0.6 |13.21% |0.64 |6.70% |
|ծառայություններ | | | | | | | |
|______________________|______|______|_______|______|_______|______|_______|
|14 - Հիմնական խմբին |43.09 |49.55 |14.99% |41.55 |-16.15%|42.33 |1.90% |
|չդասվող ծախսեր | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
Ստորև ներկայացվում է գործառնական դասակարգման յուրաքանչյուր
կատեգորիայի հիմնական քաղաքականության ու ուղղվածության ավելի մանրամասն
քննարկումները: Թվերը ներկայացված են մլրդ. դրամներով:
.________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.__________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Ընդհանուր բնույթի |21.4 |21.97 |2.66% |27.6 |25.83%|31.64 |14.6% |
|պետական | | | | | | | |
|ծառայություններ | | | | | | | |
|(01) | | | | | | | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |12.16 |12.51 |2.88% |16.82 |34.45%|20.08 |19.4% |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |0 |0 | |0 | |0 | |
|__________________|______|______|______|______|______|______|______|
| վարկավորման |9.24 |9.46 |2.38% |10.78 |13.95%|11.56 |7.30% |
| ծախսեր | | | | | | | |
.___________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող ընդհանուր բնույթի պետական ծառայությունների
ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 8.2%-ը: Այս դասի
ֆինանսավորումը ներառում է Նախագահի աշխատակազմի, Ազգային ժողովի,
կառավարության ծախսերը, ընտրությունների և հանրաքվեների, արտաքին
քաղաքական գործունեության, հարկային ու մաքսային համակարգերի և
օտարերկրյա պետություններին տրամադրվող տնտեսական օգնության ծախսերը:
Ստորև բերվում են միջին ժամկետային հեռանկարում այս կատեգորիայի
հիմնական խնդիրները.
- Այս ոլորտը զգալի աճ է ապրում` կապված պետական ծառայությունների
պլանավորված բարեփոխումների հետ: 2000 թ. պետական ծառայությունների
բարեփոխումները նոր թափ կստանան: Ներկայումս պետական ծառայողների
աշխատավարձը շատ ցածր է: Սա կաշառակերությունը խթանող հիմնական գործոնն
է: Պետական ծառայողների թվի զգալի կրճատումը չի կարող բավարար
ֆինանսական ռեսուրսներ ստեղծել աշխատավարձն ընդունելի մակարդակի
հասցնելու համար: Կառավարությունը պլանավորել է 2000 թ. ընդհանուր
բնույթի պետական ծառայությունների ծախսերը հասցնել ընթացիկ ծախսերի
6.7%-ին, իսկ արդյունավետությանը և արդյունքների առումով այն կդարձնի
ավելի նպատակային:
- Սպասվում է, որ Լեռնային Ղարաբաղին տրամադրվող բյուջետային վարկը
կշարունակվի ամբողջ միջնաժամկետ հատվածում: Գումարը 2000 թ. կազմում է
9.5 մլրդ. դրամ:
- Արտաքին աղբյուրներից ֆինանսավորվող (Համաշխարհային Բանկ, Լինսի
հիմնադրամ) վարկային ծրագրերը կշարունակվեն ամբողջ միջին ժամկետային
հատվածում:
.________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.____________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Պաշտպանություն (02);|53.94 |53.27 |-1.24%|58.38 |9.59% |61.59 |5.50% |
|Հասարակական կարգի | | | | | | | |
|պահպանություն և | | | | | | | |
|անվտանգություն (03) | | | | | | | |
|____________________|______|______|______|______|______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |53.94 |53.27 |-1.24%|58.38 |9.59% |61.59 |5.50% |
._____________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող պաշտպանության, հասարակական կարգի պահպանության
և պետական անվտանգության ոլորտների ծախսերը կազմում են ամբողջ
բյուջետային ծախսերի մոտ 20%-ը: Այս ոլորտի ֆինանսավորումը ներառում է
Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի, ազգային անվտանգության և
ներքին գործերի նախարարությունների, դատական համակարգի (ներառյալ
Սահմանադրական դատարանը, վճռաբեկ դատարանը, և այլն) և քաղաքացիական
պաշտպանության բնականոն գործունեության համար անհրաժեշտ ծախսերը:
Ստորև բերվում են միջին ժամկետային հեռանկարում այս կատեգորիայի
հիմնական խնդիրները.
- Երկրի անվտանգության ապահովման համար անհրաժեշտ ռազմական
կարողությունների պահպանում:
- Ազգային անվտանգության և ներքին գործերի ուժային կառույցների
պահպանում երկրի անվտանգության ապահովման համար անհրաժեշտ մակարդակի
վրա:
- Դատաիրավական համակարգի բավարար գործունեության պահպանում, որը
կապահովի արդարադատության արդյունավետ իրականացումը:
.________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.____________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Կրթություն և |25.5 |31.0 |21.6% |35.8 |15.45%|39.52 |10.40%|
|գիտություն (04) | | | | | | | |
|____________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Կրթություն (04 ա) |22.92 |28.38 |32.5% |32.75 |7.9% |36.30 |10.8% |
|____________________|______|______|______|______|______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |20.40 |23.39 |14.7% |26.96 |14.6% |31.58 |17.2% |
|____________________|______|______|______|______|______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |2.52 |4.99 | |5.79 | |4.72 | |
|____________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Գիտություն և |2.58 |2.63 |1.9% |3.05 |3.5% |3.22 |5.5% |
|վարչարարություն | | | | | | | |
|(04 բ) | | | | | | | |
|____________________|______|______|______|______|______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |2.58 |2.63 |1.9% |3.05 |3.5% |3.22 |5.5% |
._____________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող կրթության և գիտության ծախսերը կազմում են
ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 11.6%-ը: Այս ոլորտի ֆինանսավորումը
ապահովում է կրթական և գիտական հաստատությունների գործունեությունը`
ներառյալ հանրակրթական դպրոցները, բարձրագույն ուսումնական
հաստատությունները, հատուկ դաստիարակչական դպրոցները և գիշերօթիկ
դպրոցները:
Բյուջեի նախագծում այս ոլորտի ֆինանսավորման ամենակարևոր կետերը
հետևյալն են`
- Ընթացիկ ծախսերի գծով կրթությունը գլխավոր առաջնայնությունն է:
Կրթության բաժնեմասն ընթացիկ ծախսերի մեջ 2000 թ. կկազմի 12.2%, իսկ
2002 թ.` 14.3%:
- Ոլորտի հիմնական առաջնայնությունը տարրական, հիմնական և միջնակարգ
կրթությունն է:
- Ուսուցիչների աշխատավարձը միջին ժամկետային հեռանկարում կշարունակի
աճել ավելի արագ, քան ընդհանուր բյուջեն:
- Մինչև 2001 թ. բոլոր դպրոցները պետք է անցնեն ըստ աշակերտի
ֆինանսավորման սկզբունքի, բացառությամբ` որոշ բացառիկ դեպքերի:
- Առաջին դասարանի աշակերտները պետական բյուջեի միջոցների հաշվին անվճար
կապահովվեն դասագրքերով, իսկ սոցիալապես անապահով ընտանիքների
երեխաները` տարրական ընդհանուր կրթության ծրագրերով նախատեսված
դասագրքերով:
- Կապիտալ ծախսերին հատկացվող համեստ գումարները կշարունակեն օգտագործվել
դպրոցների ամենաանհետաձգելի վերանորոգումների համար: Ի հավելում
նշվածի` մասնավորեցման միջոցներից 10.9 մլրդ. դրամ եռամյա
ժամանակահատվածում կհատկացվի կրթական համալիրների բարելավմանը:
- Բարձրագույն պետպատվեր կրթությունը կուղղվի հանրապետության տնտեսության
առանձին բնագավառների զարգացմանը, ինչպես նաև հիմնարար գիտությունների
ու հայագիտության գծով մասնագետների պատրաստմանը:
- Համաշխարհային Բանկի կողմից ֆինանսավորվող կրթության կառավարման
բարեփոխումների ծրագիրը կշարունակվի ֆինանսավորվել մինչև 2002 թ.:
.________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._____________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Առողջապահություն (05)|17.95 |20.31 |13.15%|23.49 |15.66%|25.15 |7.00% |
|_____________________|______|______|______|______|______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |17.06 |17.67 |3.6% |20.77 |17.5% |22.84 |10.0% |
|_____________________|______|______|______|______|______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |0.89 |2.64 | |2.72 | |2.31 | |
.______________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առողջապահության ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային
ծախսերի մոտ 7.6%-ը: Այս կատեգորիայի ծախսերն ուղղվում են պետական
հիվանդանոցների, պոլիկլինիկաների, բուժարանների, առողջապահական այլ
հաստատությունների և հարակից ծառայությունների, ինչպես նաև կանխարգելիչ
և հիգիենայի հետ կապված ծառայությունների ֆինանսավորմանը:
Ստորև բերվում են այս ոլորտի հիմնական խնդիրները միջին ժամկետային
հեռանկարում.
- Առողջապահությունն ընթացիկ ծախսերի առումով առաջնայնություն է:
Ընդհանուր ընթացիկ ծախսերի մեջ առողջապահության բաժնեմասը 2000 թ.
կլինի 9.8%, իսկ 2002 թ.` 10.3%:
- Նախատեսվում է որոշակի հիվանդանոցային բուժհիմնարկների առանձնացում,
որտեղ բացարձակապես կիրականացվի երաշխավորված անվճար բուժօգնություն`
անկախ բնակության վայրից, հիվանդությունից և սոցիալական վիճակից:
Անվճար բուժօգնության համակարգում չընդգրկվող հիվանդանոցները
կշարունակեն գործել նախկին ձևով: Հիվանդանոցային համակարգի բարելավման
ծրագրի շրջանակներում կիրականացվի հիվանդանոցների մահճակալային ֆոնդի
վերապրոֆիլավորում, մահճակալների թվի կրճատում, առանձին հիվանդանոցների
լուծարում կամ միաձուլում:
- Նախատեսվում է 2001 թվականից ներդնել և աստիճանաբար զարգացնել
պարտադիր բժշկական ապահովագրությունը (ՊԲԱ): Ելնելով երկրի սոցիալ
տնտեսական իրավիճակից նպատակահարմար է ՊԲԱ-ի փուլային ներդրումը:
- Նախատեսվում է ներդնել ընտանեկան բժշկության համակարգը, որի
ձևավորմանը զուգընթաց ներկայիս խոշոր պոլիկլինիկաների մի մասը
վերածվելու է հիվանդանոցային բուժհիմնարկների հետ սերտորեն
փոխկապակցված խորհրդատվական-ախտորոշիչ տարածքային կենտրոնների:
Վերջնականապես ամրագրվելու է առողջության առաջնային պահպանման
(ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) համակարգի մեկ բնակչի հաշվով միջինացված
ֆինանսավորման սկզբունքը` նախատեսելով նաև առողջապահության
ֆինանսավորման ընդհանուր ծավալում առաջնային բուժօգնությանն ուղղվող
միջոցների տեսակարար կշռի աստիճանական աճ:
- Կշարունակվի Համաշխարհային բանկի կողմից օժանդակվող առողջության
առաջնային պահպանման համակարգի բարեփոխումների ծրագրի իրականացումը
մինչև 2002 թ.` ներառյալ առողջության առաջնային պահպանման հետ կապված
շինարարական աշխատանքների իրականացմանը ցույց տրվող որոշակի
օժանդակությունը:
.________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Սոցիալական |29.61 |29.2 |-1.38%|31.68 |8.49% |33.42 |5.50% |
|ապահովագրություն և | | | | | | | |
|սոցիալական ապահովություն| | | | | | | |
|(06) | | | | | | | |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |29.61 |29.2 |-1.38%|31.68 |8.49% |33.42 |5.50% |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող սոցիալական ապահովության և սոցիալական
ապահովագրության ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ
11.0%-ը: Սոցիալական ապահովագրության հիմնադրամը ֆինանսական օգնություն է
տրամադրում բնակչության անապահով խավերին` ներառյալ ցածր եկամուտ ունեցող
ընտանիքներին, միայնակ մայրերին և թոշակառուներին:
Ստորև բերվում են ոլորտի հիմնական խնդիրները` կապված միջին ժամկետ
ուղղությունների հետ`
- աղքատության կրճատմանն ուղղված կառավարության ընդհանուր
քաղաքականությունը հիմնվելու է տնտեսական աճի և նոր աշխատատեղերի
ստեղծման, այլ ոչ թե պարզապես նյութական օգնության տրամադրման վրա.
- շարունակվելու է ընտանեկան նպաստի նոր համակարգի ներդրումը, որտեղ
որպես սոցիալական աջակցության նշանառություն է դիտվում ընտանիքը` իր
անապահովության ընդհանրական աստիճանով: Այս համակարգը հնարավորություն
է տալիս ռեսուրսներն ավելի արդյունավետ ձևով բաշխել
ամենակարիքավորներին.
- 2000 թ. նախատեսվում է կենսաթոշակի մոտ 30% աճ զինծառայողների և նրանց
ընտանիքների անդամների կենսաթոշակային ապահովության, աշխատանքային
պարտավորությունների կատարման հետ կապված խեղման, մասնագիտական
հիվանդության և առողջության այլ վնասման հետևանքով պատճառված
վնասի փոխհատուցման համար.
- 2000 թ. նախատեսված է ավելացնել ծանր կացության մեջ հայտնված միայնակ
թոշակառուների և հաշմանդամների առավել կարիքավոր մասի սոցիալական
պաշտպանվածության մակարդակը:
.________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
.________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Մշակույթ, սպորտ և |4.37 |5. 28 |20.82%|5.62 |6.44% |5.93 |5.50% |
|կրոն (07) | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող մշակույթի, սպորտի և կրոնի բնագավառների
ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 2%-ը: Այս
կատեգորիայի միջոցներն ուղղված են մասնավորապես պետական
հեռուստատեսության, ռադիոյի և հրատարակչության ֆինանսավորմանը:
Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և սպորտի
նախարարության համակարգի բյուջետային հիմնարկների պահպանմանը,
մշակութային, մարզական և երիտասարդական ծրագրերի իրականացմանը և
մարզերում մշակութային ու արվեստի կենտրոնների պահպանմանը:
Այս ոլորտի ֆինանսավորման հիմնական խնդիրներն են`
- մշակութային ժառանգության պահպանում, մշակութային արժեքների տարածում
և ստեղծագործման գործունեության աջակցում.
- սպորտի և ֆիզիկական կուլտուրայի զարգացում.
- 2000 թ. ռադիոհեռուստատեսային ծրագրերի հեռարձակումը արբանյակային կապի
միջոցով ապահովման նպատակով լրացուցիչ միջոցների հատկացում.
- հնատիպ, հազվագյուտ և արխիվային գրականության պահպանության, ինչպես
նաև գիտական ամսագրերի հրատարակության համար լրացուցիչ միջոցների
հատկացում:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Բնակարանային կոմունալ |14.62 |17.32 |18.47%|14.61 |-15.65%|11.11 |-24% |
|տնտեսություն (08) | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |6.48 |0.99 |-87.4%|1.23 |24.24% |0.92 |-25% |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |6.94 |16.33 | |13.38 | |10.19 | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| վարկավորման ծախսեր |1.20 |0.00 | |0.00 | |0.00 | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող բնակարանային կոմունալ տնտեսության բնագավառի
ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 6.5%-ը: Այս ոլորտի
ֆինանսավորումը ներառում է բնակարանային սպասարկման, աղբահանության և
աղբամշակման, ջրամատակարարման և կոյուղու համակարգերի ծախսերը: Այն նաև
ներառում է կադաստրային համակարգի ֆինանսավորումը:
Այս ոլորտի ամենակարևոր խնդիրները վերաբերում են ենթակառուցվածքներին:
Ջրամատակարարման համակարգը բնութագրվում է զգալի կորուստներով և
ծայրահեղ մաշվածությամբ: Մեկ շնչին ընկնող ջրօգտագործման մակարդակը,
հատկապես տնային տնտեսություններում, շատ բարձր է, իսկ վճարումները` շատ
ցածր: Ջրամատակարարման ցանցի 57%-ը և կոյուղու ցանցի 60%-ն ավելի քան 20
տարվա վաղեմություն ունեն:
Ստորև բերվում են ոլորտի հիմնական խնդիրները` միջին ժամկետային
հեռանկարում`
- ջրմուղ-կոյուղու և ջեռուցման օբյեկտների էներգետիկ ծախսերը հոգալու
նպատակով փոքրածավալ սուբսիդիաների տրամադրման պրակտիկայի աստիճանական
նվազեցում: Մասնավոր հատվածի մասնակցության չափի մեծացում, վճարների
հավաքման բարելավում, կորուստների նվազեցում.
- բնակարանաշինության և բնակշահագործման մեջ մասնավոր հատվածի
պատասխանատվության մեծացում և կառավարության մասնակցության նվազեցում.
- ջրմուղ-կոյուղու անխափան աշխատանքի ապահովմանն ուղղված շարունակական
ջանքերի ներդրում` արդյունավետությունը բարձրացնելու և ծախսերը
նվազեցնելու նպատակով.
- Համաշխարհային Բանկի կողմից տրամադրված միջոցների հաշվին Համայնքային
զարգացման և Անշարժ գույքի զարգացման ծրագրերի իրականացում մինչև
2002 թ.:
- Պետական կադաստրի կոմիտեում անշարժ գույքի գրանցման բարելավումների
(Համաշխարհային Բանկի) ծրագրի իրականացում մինչև 2001 թ.-ը.
- աղետի գոտու վերականգնման աշխատանքների իրականացում.
- փախստականների օգնության շարունակական աջակցում.
- եռամսյա ժամանակահատվածում մասնավորեցման միջոցներից 7.4 մլրդ. դրամ.
կհատկացվի կոմունալ ծառայության ոլորտի ենթակառուցվածքների
բարելավմանը:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Վառելիքային և |8.5 |9.6 |12.28%|16.33 |70.10% |25.47 |56.00%|
|էներգետիկ համալիր (09) | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |1.10 |0.29 |-60.7%|0.35 |5.8% |0.37 |5.5% |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |5.50 |9.31 | |15.98 | |25.10 | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| վարկավորման ծախսեր |1.90 |0.00 | |0.00 | |0.00 | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող վառելիքային և էներգետիկ համալիրի ծախսերը
կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 3.6%-ը: Այս ոլորտի
ֆինանսավորումը ներառում է էներգիայի արտադրության, բաշխման և
գազատեղափոխման կարողությունների պահպանման ծախսերը:
Ենթակառուցվածքին առնչվող որոշ խնդիրներ հանդիսանում են այս ոլորտի
գլխավոր հիմնահարցերը: Էլեկտրաէներգիայի մատակարարման համակարգի մեծ մասն
ավելի քան 20 տարվա վաղեմություն ունի, ինչը հանգեցնում է կորուստների:
Այս հիմնահարցերի լուծման նպատակով զգալի քանակությամբ կապիտալ
ներդրումներ են կենտրոնացվում:
Ստորև բերվում են ոլորտի հիմնական խնդիրները` միջին ժամկետային
հեռանկարում.
- էներգետիկ համակարգի ինքնաապահովման անցման իրականացում և պետական
բյուջեից օժանդակության նվազեցում: Սա ներառում է վարձավճարների
հավաքագրման մակարդակի բարձրացում:
- Ոլորտի գործունեության և ֆինանսական վիճակի վերաբերյալ տեղեկատվության
թափանցիկության ապահովում:
- էներգակիրների համակարգի որոշ բաղադրիչների պլանավորված մասնավորեցում:
- էներգահամակարգի անվտանգության ու համարժեքության ապահովում:
- Ապահովության ընդունելի պայմանների հաստատման նպատակով
ենթակառուցվածքներում կատարվող ներդրումները հիմնել նվազագույն
ծախսերով ներդրումների վերլուծության վրա:
- Մինչև 2002 թ. Համաշխարհային Բանկի և Գերմանիայի կառավարության
կողմից օժանդակվող «Էներգիայի ստացման և մատակարարման համակարգերի
բարելավման ծրագրի» իրականացում:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Գյուղատնտեսություն, |22.98 |21.1 |-8.27%|14.83 |-29.65%|13.64 |-8.00%|
|ձկնաբուծություն, | | | | | | | |
|անտառային և ջրային | | | | | | | |
|տնտեսություն (10) | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |8.40 |6.9 |-18.45|5.83 |-14.9% |5.15 |-15.0%|
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |12.27 |12.3 | |7.46 | |6.67 | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| վարկավորման ծախսեր |2.31 |1.9 | |1.54 | |1.82 | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող գյուղատնտեսության, ձկնաբուծության, անտառային
և ջրային տնտեսության բնագավառի ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային
ծախսերի մոտ 7.9%-ը: Այս կատեգորիայի ֆինանսավորումը ներառում է բույսերի
պաշտպանության, առաջնային սերմնաբուծության, հակահամաճարակային և
անասնաբուժական, հողերի բարելավման (ներառյալ ոռոգման համակարգը,
ջրամբարների նորոգումը, հակահեղեղային, ջրատնտեսական շինարարությունը),
ինչպես նաև անտառների պահպանման, ձկնաբուծության, արգելանոցային
տարածքների պահպանման միջոցառումները:
Գյուղատնտեսության ոլորտի հաջող գործունեության կարևոր
նախապայմաններից է ենթակառուցվածքների, մասնավորապես` ոռոգման համակարգերի
պահպանումը: Անհրաժեշտ է շարունակել ներդրումներ ոռոգման համակարգի
պահպանման և վերակենդանացման համար, ինչը պետք է զուգակցվի ոռոգման
վարձավճարների հավաքման մակարդակի բարձրացման հետ:
Միջին ժամկետ հեռանկարում այս ոլորտի ֆինանսավորման ամենակարևոր
խնդիրներն են`
- Առաջնային սերմնաբուծության, գյուղատնտեսական կենդանիների գենոֆոնդի
պահպանման և կատարելագործման, կայուն անասնաբուժական իրավիճակի
ապահովման աշխատանքների իրականացում:
- Ոռոգման համակարգերի անխափան գործունեության ապահովում, ոռոգում
իրականացնող կառույցներին սուբսիդիաների տրամադրում (հեռանկարում դրանց
աստիճանական վերացման պայմանով), նախորդ տարիների պարտքերի մարում`
սուբվենցիաների հատկացման ճանապարհով և դրա հիման վրա աստիճանական
անցում ոռոգման համակարգի ինքնաֆինանսավորման, միաժամանակ մատակարարված
ոռոգման ջրի դիմաց գանձումների մակարդակի բարձրացման ուղղությամբ
աշխատանքների իրականացում:
- 2000 թ. Համաշխարհային Բանկի և Գյուղատնտեսության Զարգացման
Միջազգային Հիմնադրամի կողմից ֆինանսավորվող «Հայաստանի Հանրապետության
ոռոգման համակարգերի վերականգնման ծրագրի» ավարտում, «Հայաստանի
Հանրապետության ոռոգման համակարգերի զարգացման ծրագրի» երկրորդ փուլի
ընդունում և իրականացում:
- Համաշխարհային Բանկի վարկի հաշվին իրականացվող «Գյուղատնտեսության
բարեփոխումների աջակցության ծրագրի» շարունակում և ավարտում:
- Գյուղատնտեսության Զարգացման Միջազգային Հիմնադրամի վարկի հաշվին
իրականացվող «Հայաստանի Հանրապետության հյուսիս-արևմտյան շրջանների
գյուղատնտեսական ծառայությունների զարգացման ծրագրերի» շարունակում և
ավարտում:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Լեռնահանքային, |5.09 |0.26 | |0.31 |19.23% |0.35 |12.90%|
|վերամշակող | | | | | | | |
|արդյունաբերություն, | | | | | | | |
|շինարարություն և | | | | | | | |
|բնապահպանություն (11) | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |1.09 |0.57 |-47.7%|0.77 |35.1% |0.81 |5.5% |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| վարկավորման ծախսեր |4.00 |-0.46 | |-0.46 | |-0.46 | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող այս բնագավառի ծախսերը կազմում են ամբողջ
բյուջետային ծախսերի մոտ 0.1%-ը: Այս ոլորտի ֆինանսավորումը ներառում է
լեռնահանքային արդյունաբերության և հանքային հանածոների, ինչպես նաև
երկրաբանական գործունեության, վերամշակող արդյունաբերության և
քարտեզագրման աշխատանքների ֆինանսավորումը:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Տրանսպորտ և |5.61 |8.1 |44.03%|14.87 |84.03% |12.05 |-19% |
|հաղորդակցություն (12) | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |1.15 |0.9 |-23.5%|1.84 |109.1% |1.56 |-15.0%|
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |4.46 |7.2 | |13.11 | |10.57 | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| վարկավորման ծախսեր |0.00 |-0.08 | |-0.08 | |-0.08 | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ. առաջարկվող տրանսպորտի և հաղորդակցության բնագավառների
ծախսերը կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 3%-ը: Այս ոլորտի
ֆինանսավորումը ներառում է ճանապարհաշինության և քաղաքային տրանսպորտի
ծախսերը:
Ստորև բերվում են ոլորտի հիմնական խնդիրները` միջին ժամկետային
հեռանկարում.
- Տրանսպորտային համակարգի անվտանգության ապահովում:
- Հանրապետական և միջպետական նշանակության ավտոճանապարհների
հիմնանորոգման և ընթացիկ նորոգման աշխատանքների համար նախատեսված
կապիտալ ներդրումների իրականացում:
- Եռամյա ժամանակահատվածում մասնավորեցման միջոցներից 9.0 մլրդ դրամ
կտրամադրվի տրանսպորտային ենթակառուցվածքներին առնչվող ծրագրերին:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Այլ տնտեսական |-0.34 |0.53 | |0.6 |13.21% |0.64 |6.70% |
|ծառայություններ (13) | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող այլ տնտեսական ծառայությունների գծով ծախսերը
կազմում են ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 0.2%-ը: Այս խմբին դասվող
ծախսերի գծով ֆինանսավորումը ներառում է պետական նյութական պահուստները
և այլ վարչարարական ծախսերը` ներառյալ առևտրի, սպասարկման,
մատակարարման գործունեության և ընդհանուր բնույթի տնտեսական
ծառայությունների բնագավառում պետական կառավարումը:
._________________________________________________.
|1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
._______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Հիմնական խմբին չդասվող |43.09 |49.55 |14.99%|41.55 |-16% |42.33 |1.9% |
|ծախսեր (14) | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| ընթացիկ ծախսեր |34.56 |32.89 |-4.8% |32.18 |-2.2% |33.07 |2.7% |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| կապիտալ ծախսեր |2.92 |9.8 | |2.78 | |2.46 | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| վարկավորման ծախսեր |5.61 |6.86 | |6.59 | |6.80 | |
._________________________________________________________________________.
2000 թ.-ին առաջարկվող հիմնական խմբին չդասվող ծախսերը կազմում են
ամբողջ բյուջետային ծախսերի մոտ 18.5%-ը: Այս ոլորտի ֆինանսավորումը
ներառում է տեղական կառավարման բյուջեներին տրվող տրանսֆերտները, պետական
պարտավորությունների հետ կապված վճարումները, Կառավարության պահուստային
հիմնադրամը և բազմաթիվ այլ ծրագրերի ֆինանսավորման ծախսերը:
Ստորև բերվում են այս ոլորտի հիմնական խնդիրները` միջին ժամկետային
հեռանկարում.
- Համայնքների բյուջեներին հատկացվող տրանսֆերտները կշարունակվեն`
«Ֆինանսական համահարթեցման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի
համաձայն: 2000 թ. այդ տրանսֆերտները կկազմեն մոտ 6.1 մլրդ. դրամ: Այս
գումարն ամեն տարի կաճի ընդհանուր ծախսերի աճին համընթաց:
- Կշարունակվի կառավարության պահուստային ֆոնդի ֆինանսավորումը: 2000 թ.
կառավարության պահուստային ֆոնդին կհատկացվի 6.3 մլրդ. դրամ: Միջին
ժամկետային հեռանկարում այս գումարն անվանական առումով կմնա հաստատուն:
- Լինսի և Հանթսմանի հիմնադրամների կողմից իրականացվող ծրագրերի
շարունակում:
- Համաշխարհային Բանկի կողմից օժանդակվող` ձեռնարկությունների զարգացման
վարկային ծրագրերի իրականացում մինչև 2001 թ.:
ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի մրցակցային ամենամեծ առավելություններից մեկը մարդկային
կապիտալն է: Որպես այդպիսին` պետության ծախսերի ռազմավարության
առաջնահերթությունը պետք է ուղղվի մարդկային կապիտալի շարունակական
զարգացմանը: Երկարաժամկետ հեռանկարում երկիրը կարող է տնտեսական աճի և
աղքատության վերացման իր նպատակները լավագույնս իրականացնել` արդյունավետ
և որակյալ կրթություն ապահովելով: Ահա թե ինչու պետության կրթության
համակարգի (հատկապես միջնակարգ) բարելավումն ընթացիկ ծախսերի մեջ
ամենամեծ առաջնահերթությունն է հանդիսանում:
Այս մասը բաղկացած է երեք բաժիններից.
- Ոլորտի նկարագրությունը. Այս բաժնում համառոտակի նկարագրվում են
կրթության ոլորտի 7 հիմնական ենթախմբերը: Ամեն մի ենթախմբի համար տրված
են գործունեության ընդհանուր նկարագրությունը, ինչպես նաև հիմնական
ուղղությունների ամփոփագիրը:
- Ֆինանսական ընդհանուր ցուցանիշներ. Այս բաժնում տրված են կրթության
ոլորտի ֆինանսական ընդհանուր ցուցանիշները:
- Նախնական և միջնակարգ կրթության ուղղությունները. Այս բաժնում
մանրամասնորեն քննարկվում են հիմնական և միջնակարգ կրթության
միտումներն ու ուղղությունները:
Ոլորտի նկարագրությունը
Կրթության ոլորտը ներառում է 7 հիմնական ենթախումբ: Ստորև ընդհանուր
առմամբ նկարագրվում է ամեն մի ենթախումբ` հատկանշելով հիմնական
ուղղությունները:
Հիմնական և միջնակարգ կրթություն. (04-03). Այս ենթախմբի ֆինանսական
ռեսուրսները նախատեսված են տարրական, հիմնական և միջնակարգ կրթության
ապահովման համար: Ներառված են շահագործման հիմնական ծախսերը, կրթական
հաստատությունների վերանորոգման և վերակառուցման ծախսերը և այլն:
Ներառված են նաև Համաշխարհային բանկի օժանդակությամբ իրականացվող
Կրթության ֆինանսավորման և կառավարման բարեփոխումների ծրագրի ծախսերը,
որը կիրականացվի մինչև 2002 թ.
Ֆինանսավորվել են Հայաստանի Հանրապետության գիտության և կրթության
նախարարությունը, 10 մարզերը և քաղաք Երևանը: Գտնվելու է, որ 2000 թ.
մոտ 1395 դպրոցներում կսովորեն ավելի քան 500.000 աշակերտներ: Այդ
ֆինանսական ռեսուրսներով կվարձատրվեն ավելի քան 52.500 ուսուցիչներ և
28.000 վարչական աշխատողներ: 2000 թ. այս ենթախմբի ծախսերը կկազմեն
ընդհանուր կրթության ոլորտի ընթացիկ ծախսերի 64.4%-ը և կաճեն մինչև 74%
2002 թ.-ին: Այս ենթախմբի ավելի մանրամասն քննարկումը տրված է ստորև
բերվող «Տարրական, հիմնական և միջնակարգ կրթության ուղղությունները»
բաժնում:
Հիմնական ուղղությունը. Մանրամասն քննարկումը տես` ստորև բերվող
«Հանրային դպրոցների նպատակներն ու ուղղությունները» բաժնում:
Հատուկ ընդհանուր կրթություն. (04-04). Այս ենթախմբի ֆինանսական
ռեսուրսները նախատեսված են հատուկ ընդհանուր կրթության հաստատությունների
գործունեության համար: Գնահատվում է, որ 2000 թ. 51 ուսումնական
հաստատություններում կսովորեն ավելի քան 11.000 աշակերտներ: 2000 թ. այս
ենթախմբի ծախսերը կկազմեն ընդհանուր կրթության ոլորտի ընթացիկ ծախսերի
7.5%-ը:
Հիմնական ուղղությունը. Ընդհանուր առմամբ դիտվում է այս ոլորտի մատուցած
ծառայությունների պահանջարկի կայուն աճ: Սակայն այդ ծառայությունների
մատուցման ներկայիս մեխանիզմները ենթակա են բարելավման: Միջնաժամկետ
հեռանկարում հիմնական ուշադրությունը կսևեռվի ոլորտի արդյունավետության
ապահովմանը` ինչը կբերի կրթական հաստատությունների թվի կրճատման:
Արտադպրոցական դաստիարակություն. (04-05) Այս ենթախմբի ֆինանսական
ռեսուրսներն ուղղվում են արտադպրոցական դաստիարակության
հաստատությունների գործունեության ապահովմանը: Այդ գործունեությունը
հիմնականում իրականացվում է սպորտի և արվեստի բնագավառներում:
Գնահատվում է, որ 2000 թ. 50 նմանատիպ հաստատություններում կսովորեն
ավելի քան 29.000 աշակերտներ: 1500 մարզիչներ և մասնագետներ և 7000
վարչական աշխատողներ կներառվեն այդ հաստատություններում: 2000 թ. այս
ենթախմբի ծախսերը կկազմեն ընդհանուր կրթության ոլորտի ընթացիկ ծախսերի
2.1%-ը:
Հիմնական ուղղությունը. Ընդհանուր առմամբ անցյալ մի քանի տարիներին
նկատվել է այս ոլորտում ընդգրկված սովորողների թվի կրճատում: Այդ
պատճառով կրճատվել է նաև այս ոլորտի ուսուցիչների և վարչական
աշխատողների թիվը: Հավանական է այս միտումը կշարունակվի միջնաժամկետ
հեռանկարում:
Նախնական մասնագիտական կրթություն. (04-06) Այս ենթախմբի ֆինանսական
ռեսուրսները նախատեսված են նախնական մասնագիտական կրթության
հաստատությունների գործունեության համար: Գնահատվում է, որ 2000 թ. 63
նմանատիպ հաստատություններում կսովորեն ավելի քան 2.800 աշակերտներ: 375
ուսուցիչներ և 240 ուսուցիչ-մասնագետներ և 1475 վարչական աշխատողներ
կներառվեն այդ հաստատություններում: 2000 թ. այս ենթախմբի ծախսերը
կկազմեն ընդհանուր կրթության ոլորտի ընթացիկ ծախսերի 2.1%-ը:
Հիմնական ուղղությունը. Ընդհանուր առմամբ անցյալ մի քանի տարիներին
նկատվել է այս ոլորտի մասնագետների պահանջարկի նվազում: Դրա հիմնական
պատճառն արդյունաբերության հատվածի գործունեության հատվածի
գործունեության անկումն է: Դրա հետևանքով կրճատվել է այս ոլորտի
ուսանողների թիվը: Այդ պատճառով կրճատվել է ոլորտի ուսուցիչների և
վարչական աշխատողների թիվը: Հավանական է այս միտումը կշարունակվի միջին
ժամկետային հեռանկարում: Որպես հետևանք կնվազի հաստատությունների թիվը:
Միջնակարգ մասնագիտական կրթություն. (04-07) Այս ենթախմբին հատկացվող
ռեսուրսներն ուղղվում են միջնակարգ մասնագիտական դպրոցներին` ներառյալ
Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկայի, գյուղատնտեսության և
բնօգտագործման, մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և սպորտի
նախարարությունների կողմից օժանդակվող նմանատիպ այլ դպրոցները: Ի
հավելումն նշվածի` առողջապահության և սոցիալական ապահովության
նախարարությանը ֆինանսական որոշ ռեսուրսներ են հատկացվել` այդ
համակարգի միջնակարգ մասնագիտական վերապատրաստման կարիքների համար:
2000 թ. 73 նմանատիպ հաստատություններում կսովորեն մոտ 7000
ուսանողներ: Նրանք կմասնագիտանան ավելի քան 90 բնագավառներում: Այդ
ոլորտում կներառվեն 600 ուսուցիչներ և 2600 վարչական աշխատողներ:
Գնահատվում է, որ 2000 թ. այս ենթախմբի ֆինանսավորումը կկազմի
կրթության ոլորտի ամբողջ ծախսերի 5.4%-ը:
Հիմնական ուղղությունը. Ընդհանուր առմամբ անցյալ մի քանի տարիներին
նկատվել է այս բնագավառի ուսանողների պահանջարկի նվազում: Այդ պատճառով
կրճատվել է նաև այս ոլորտի ուսուցիչների և վարչական աշխատողների թիվը:
Հավանական է այս միտումը կշարունակվի միջին ժամկետային հեռանկարում:
Որպես հետևանք կնվազի նաև հաստատությունների թիվը:
Բարձրագույն կրթություն. (04-08) Այս ենթախմբին հատկացվող ֆինանսական
ռեսուրսներն ուղղվում են բարձրագույն ուսումնական հաստատություններին,
որոնք գտնվում են Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության և
բնօգտագործման, մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և սպորտի
նախարարությունների ենթակայության ներքո: Ի հավելումն նշվածի` ֆինանսական
որոշ ռեսուրսներ են հատկացվել ազգային անվտանգության նախարարությանը,
պաշտպանության, ներքին գործերի և առողջապահության և սոցիալական
ապահովության նախարարություններին` բարձրագույն կրթության իրենց
կարիքները հոգալու համար:
Հայաստանի Հանրապետության 2000 թ. բյուջեն կօժանդակի 15 ինստիտուտների
ավելի քան 16.600 ուսանողների: Մոտավորապես 3000 դասախոսներ և 7000
վարչական աշխատողներ են ներառված բարձրագույն կրթության համակարգում:
Գնահատվում է, որ 2000 թ. այս ենթախմբի ֆինանսավորումը կկազմի
կրթության ոլորտի ամբողջ ծախսերի 13.9%-ը:
Հիմնական ուղղությունը. Բարձրագույն կրթության ոլորտի ամենանշանակալից
նորույթը մի շարք անկախ (ոչ պետական) բարձրագույն ուսումնական
հաստատությունների երևան գալն էր: Դա բարձրագույն կրթության պահանջարկի
աճի արտահայտություն լինելով հանդերձ, միաժամանակ կառավարությունից
պահանջում է ստեղծել այդ հաստատությունների լիցենզավորման համակարգ:
Պետական հաստատությունների դեպքում ֆինանսավորումը կատարվում է պետական
պատվերի համաձայն, որը նպաստում է բյուջետային ռեսուրսների նպատակային
օգտագործմանն ըստ մասնագիտությունների:
Լրացուցիչ կրթություն (04-09) Այս ենթախմբին հատկացվող ֆինանսական
ռեսուրսներն ուղղվում են լրացուցիչ կրթական հաստատություններին ներառյալ
Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության, առողջապահության և
սոցիալական ապահովության նախարարությունները, Հայաստանի Հանրապետության
լեզվի պետական տեսչության, արտակարգ իրավիճակների վարչության
ենթակայության տակ գտնվող նմանատիպ հաստատությունները, ինչպես նաև
Հայաստանի Հանրապետության կառավարման դպրոցը: 2000 թ. մոտ 14500 ուսանող
կսովորի 8 նմանատիպ հաստատություններում: Այդ գործունեության մեջ
կներառվեն մոտ 527 դասախոսներ և 470 վարչական աշխատողներ: 2000 թ. այս
ոլորտի ծախսերը կկազմեն կրթության ոլորտի ամբողջ ընթացիկ ծախսերի 1.1%-ը:
Հիմնական ուղղությունը. Վերապատրաստման այս կենտրոնների հետ կապված
բարեփոխումների գործընթացն ընթանում է դանդաղ: Միջնաժամկետ հեռանկարում
անհրաժեշտ կլինի ճշգրտել վերապատրաստման դասընթացների տեսակներն ու
քանակը, ինչպես նաև դրանց վարման եղանակները:
Հիմնական ֆինանսական ցուցանիշներ
.__________________________________________________________.
|Միայն կրթության ցուցանիշներ |1999 |2000 |2001 |2002 |
|______________________________|______|______|______|______|
|Կրթություն: Ընդհանուր ծախսեր |22.92 |28.28 |32.75 |36.3 |
|______________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհ. ծախսերի % |8.8% |10.2% |11.2% |11.8% |
|______________________________|______|______|______|______|
|Կրթություն: Ընթացիկ ծախսեր |20.4 |23.39 |26.96 |31.58 |
|______________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհ. ընթացիկ ծախս. % |10.6% |12.5% |13.3% |14.6% |
|______________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհ. ընթացիկ ծախս. % |11.7% |13.9% |14.2% |15.3% |
|առանց տոկոսավճարի | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|
|Կրթություն: Կապիտալ ծախսեր |2.52 |4.99 |5.79 |4.72 |
|______________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհ. կապիտալ ծախս. % |5.70% |7.57% |8.40% |7.00% |
|______________________________|______|______|______|______|
| Ներքին կապիտալ ծախսեր |0.83 |1.32 |4.1 |4.3 |
|______________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհ. ներքին կապիտալ % |4.90% |4.17% |13.1% |16.3% |
.__________________________________________________________.
Ստորև բերվում են կրթության ոլորտի հիմնական խնդիրները միջին
ժամկետային հեռանկարում.
- Կրթության ոլորտի ընթացիկ ծախսերը կաճեն` որպես ընդհանուր ծախսերի
տոկոս:
- Ներքին աղբյուրներից ֆինանսավորվող կրթության ոլորտի կապիտալ ծախսերը
կաճեն` որպես ներքին աղբյուրներից ֆինանսավորվող ընդհանուր կապիտալ
ծախսերի մաս:
- Կրթության ոլորտում տարրական, հիմնական և միջնակարգ կրթությունը
միջնաժամկետ հեռանկարում կմնա որպես գլխավոր առաջնայնություն:
Տարրական, հիմնական և միջնակարգ կրթության ուղղությունները.
Տարրական, հիմնական և միջնակարգ կրթության ներկայիս համակարգի առջև
բազմաթիվ խնդիրներ են ծառայել: Դրանք են.
Աշխատավարձ. Միջնակարգ կրթության բնագավառի աշխատավարձը շատ ցածր է: 1999
թ. միջին ամսական աշխատավարձը կազմել է մոտ 9000 դր.: Այս ոլորտի ցածր
աշխատավարձը բազմաթիվ բացասական ազդեցություններ ունի: Առաջինը և
ամենակարևորը այն է, որ նվազում է ուսուցիչ դառնալու հրապուրիչ
ցանկությունը: Ովքեր կարող են ավելի շատ վաստակել այլ բնագավառներում,
թողնում են ուսուցչությունը: Ցածր աշխատավարձն ուսուցչին նաև ստիպում է
եկամտի այլ աղբյուրներ փնտրել, որը նրան շեղում է իր առաջնահերթ խնդրի
իրականացումից և կարող է ծանրացնել աշակերտների ընտանիքների բեռը:
- 2000 թ. բյուջեն նախատեսում է ուսուցիչների աշխատավարձի 30% աճ: Այդ
աճը կշարունակվի մի քանի տարի: Միջնաժամկետ հեռանկարում ուսուցիչների
աշխատավարձը կաճի տարեկան 30%-ով:
Աշակերտների թվի և ուսուցիչների թվի հարաբերությունը. Հակառակ ցածր
աշխատավարձի, միջնակարգ կրթության ոլորտի ուսուցիչների և վարչական
աշխատողների թիվը աշակերտների թվի համեմատ բարձր է: Ուսուցիչների
աշխատավարձի բարելավման միջոց կարող է հանդիսանալ ուսուցիչների և
վարչական աշխատողների թվի կրճատումը: Թեպետ այսպիսի կրճատումները ոմանց
համար կարող են ցավալի լինել, այնուամենայնիվ դրանք կհանգեցնեն
ֆինանսավորման ավելի բարվոք համակարգի:
- 1999 թ. աշակերտ/ուսուցիչ հարաբերակցությունը եղել է 11: Միջնաժամկետ
հեռանկարում այս թիվը կհասցվի 14-ի:
- 1999 թ. աշակերտ/օժանդակ աշխատակազմ հարաբերությունը եղել է 21:
Միջնաժամկետ հեռանկարում այս թիվը կհասցվի 24.5-ի:
Կառավարում և ֆինանսավորում. Ներկայումս դպրոցների գործունեության
վերահսկողությունը մեծապես իրականացվում է կենտրոնական իշխանությունների
կողմից: Այս համակարգն ուսուցիչներին և դպրոցի տնօրեններին, որոնք
ավելի սերտորեն են կապված կրթության գործընթացի հետ, հնարավորություն չի
ընձեռում դպրոցի կառավարման բնագավառում անհրաժեշտ ճկունություն
դրսևորել` առավելագույն նպատակների հասնելու համար: Անցյալ մի քանի
տարիների ընթացքում Համաշխարհային բանկի կողմից իրականացվող
բարեփոխումների ծրագրի հովանավորությամբ 150 դպրոցներ անցել են
ինքնակառավարման նոր համակարգի, որն ի տարբերություն անցյալի, ավելի մեծ
հնարավորություն է ընձեռնում դպրոցներին` իրենց նպատակներին հասնելու
համար: Այս դպրոցներն անցել են մեկ աշակերտի հաշվով ֆինանսավորմանը և
իրենք են տնօրինում հատկացված միջոցները` կառավարումն առավելագույնս
բարելավելու նպատակով, նաև իրականացվում են միջոցառումներ դպրոցների
ղեկավարների վերապատրաստման ուղղությամբ` ինչը կնպաստի կառավարման
արդյունավետության բարձրացմանը:
- Միջին ժամկետային հեռանկարում բոլոր դպրոցները կանցնեն մեկ աշակերտի
հաշվով ֆինանսավորման սկզբունքին:
- Մինչև 2002 թ. կշարունակվի Համաշխարհային Բանկի կողմից օժանդակվող
Կրթության կառավարման և ֆինանսավորման բարեփոխումների ծրագիրը: Այդ
ծրագրի հիմնական նպատակը հանրային դպրոցների կառավարման
ապակենտրոնացումն է և ինքնակառավարման մակարդակի բարձրացումը:
Մեկ աշակերտի հաշվով դպրոցների ֆինանսավորման բանաձևերը հետևյալն են.
- 2000 թ. դպրոցների ֆինանսավորումը (Դր.)= 2.600.000+(19.000x
աշակերտների թիվը)
- 2001 թ. դպրոցների ֆինանսավորումը (Դր.)= 3.200.000+(24.700x
աշակերտների թիվը)
- 2002 թ. դպրոցների ֆինանսավորումը (Դր.)= 4.000.000+(30.660x
աշակերտների թիվը):
Ենթակառուցվածք. Առկա ֆինանսական դժվարությունների պատճառով դպրոցական
շենքերի պահպանմանն անբավարար ֆինանսական միջոցներ են հատկացվել:
Հետևաբար դպրոցական շատ շենքերի վիճակը գնալով վատթարանում է կրթության
համար դառնալով ոչ պիտանի: Քանի որ միջնաժամկետ հեռանկարում դպրոցական
բոլոր շենքերի կարիքները բավարարելն անիրական է, ուստի պետք է ջանալ
բավարարել ամենահրատապ կարիքները:
- Եռամյա հեռանկարում ներքին ֆինանսավորման աղբյուրներում 11.9 մլրդ.
դր. նախատեսվել է դպրոցական շենքերի ապահովման հրատապ կարիքների համար:
Այս գումարը ներառում է 7.2 մլրդ. դրամ մասնավորեցման հասույթներից:
Ստորև բերվող աղյուսակում ամփոփվում են տարրական և միջնակարգ կրթության
համակարգի գործունեության հիմնական ցուցանիշները.
.__________________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |1998 |1999 | 2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Հիմնական և |9.47 |11.57 |15.22 |31.5 % |18.89 |23.9% |23.49 |24.5% |
|միջնակարգ | | | | | | | | |
|կրթություն | | | | | | | | |
|ընթացիկ ծախսեր | | | | | | | | |
|(մլրդ. դրամ) | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընթաց. |6.5% |6.0% |5.69% | |9.2% | |10.6% | |
| ծախս. % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընթաց. |7.4% |6.7% |8.95% | |9.9% | |11.4% | |
|ծախս. % առանց | | | | | | | | |
|տոկոսավճարի | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ամբողջ |59.9% |56.7% |64.4% | |70.0% | |74.4% | |
|կրթության ընթաց.| | | | | | | | |
|ծախս. % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Դպրոցների թիվը |1.398 |1.395 |1.395 |0.0% |1.350 |-3.2% |1.350 |0.0% |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Աշակերտների թիվը|584.4 |593.7 |581.0 |-2.1% |585.0 |6.9% |590.0 |8.5% |
|(Հազար) | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Աշակերտների |418 |426 |416 |-2.3% |433 |4.1% |437 |9.2% |
|միջին թիվը մեկ | | | | | | | | |
|դպրոցի հաշվով | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Աշակերտների |11.1 |11.2 |11.1 |-0.9% |13.0 |17.1% |14.0 |7.7% |
|միջին թիվը մեկ | | | | | | | | |
|ուսուցչի հաշվով | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Աշակերտների |20.4 |20.7 |20.8 |4.8% |24.0 |15.4% |24.5 |2.1% |
|միջին թիվը ոչ - | | | | | | | | |
|ուսուցիչ | | | | | | | | |
|անձնակազմի մեկ | | | | | | | | |
|անդամի հաշվով | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Յուր. աշակերտի |16.200|19.492|26.192|34.4% |32.239|23.1% |39.814|23.5% |
|միջին ծախսերը | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
|Հիմնական և | |2.52 |4.99 | |5.79 | |4.72 | |
|միջնակարգ | | | | | | | | |
|կրթություն | | | | | | | | |
|կապիտալ ծախսեր | | | | | | | | |
|(մլրդ. դրամ) | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընդհ. | |5.7% |7.57% | |8.4% | |7.0% | |
|կապիտալ ծախս. % | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| Ներքին կապիտալ | |0.83 |1.32 | |4.10 | |4.30 | |
|ծախսեր | | | | | | | | |
|________________|______|______|______|_______|______|______|______|_______|
| որպես ընդհ. | |4.9% |4.17% | |13.1% | |16.3% | |
|ներքին կապիտալ %| | | | | | | | |
.__________________________________________________________________________.
ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Կառավարության կողմից մատուցվող և Հայաստանի բնակչության (հատկապես
ամենաապահով խավերի) կենսամակարդակի համար ամենավճռորոշ
ծառայություններից մեկը առողջապահությունն է: Այս պատճառով
առողջապահության ոլորտը 2000-2002 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի պլանավորման
մեջ առաջնայնություն է համարվում: Ոլորտի տարեկան ընթացիկ ֆինանսավորումը
կաճի 10%-ով: Առողջապահության ոլորտի ընթացիկ ծախսերը 1999 թ. 8.8%-ից
2002 թ. կհասնեն ամբողջ ընթացիկ ծախսերի 10.3%-ին: Պետության
ռազմավարությունը նպատակամղվում է մի այնպիսի համակարգի պահպանմանը, որը
բնակչության համար կապահովի առողջապահության ծառայությունների ընդունելի
մակարդակ:
Այս բաժինը տրոհվում է հետևյալ երկու ենթաբաժինների.
- Ոլորտի նկարագրությունը. Այս ենթաբաժնում տրվում է առողջապահության
ոլորտի 5 ենթախմբերի համառոտ բնութագիրը: Տրվում է ամենի մի
ենթախմբի գործունեության ընդհանուր նկարագրությունը, ինչպես նաև
հիմնական ուղղությունների ամփոփագիրը:
- Առողջապահության ոլորտի հիմնական ուղղությունները. Այս ենթաբաժնում
տրվում է ոլորտի ընդհանուր միտումների և ուղղությունների ավելի
մանրամասն նկարագրությունը` ներառյալ ֆինանսական և ոչ ֆինանսական
ցուցանիշները:
Ոլորտի նկարագրությունը.
Առողջապահության ոլորտը բաժանվում է 5 ենթախմբերի: Ստորև բերվում է
դրանցից ամենակարևորների ընդհանուր նկարագրությունը` հատկանշելով դրանց
հիմնական ուղղությունները:
Հիվանդանոցներ. (05-02) Այս ենթախմբի ֆինանսական ռեսուրսները ապահովում
են պետական հիվանդանոցների գործունեությունը: Ներկայումս գործում են 181
հիվանդանոցներ մոտ 24.470 մահճակալներով: Ըստ այս թվերի, հանրապետության
1000 բնակչին ընկնում է 7.5 մահճակալ: Այդ մահճակալների զբաղվածությունը
շատ ցածր է: 1997 թ. այն կազմում է 141 օր մեկ տարում: Համակարգի
խնդիրներից է նաև ցածր աշխատավարձը:
2000 թ.-ից կսկսի գործել նոր համակարգը: Որոշ հիվանդանոցներ կանցնեն
անվճար սպասարկման: Դրանք ամբողջությամբ կֆինանսավորվեն պետական
բյուջեից: Այս նոր համակարգի ներդրումը կպահանջի միջնաժամկետ հեռանկարում
զգալիորեն աճող ֆինանսական ռեսուրսների առկայություն:
Հիմնական ուղղությունները. Հայաստանը պետք է կրճատի գործող հիվանդանոցների
և առկա մահճակալների թիվը: Այդ նպատակին հասնելու համար, իհարկե,
ժամանակ է պետք: Միջնաժամկետ հեռանկարում անվճար հիվանդանոցներին
հատկացվող ֆինանսական ռեսուրսների քանակը պետք է աճի, իսկ պետական
պատվերի վճարները պետք է նվազեն: Հիվանդանոցային ոլորտի ընթացիկ ծախսերը
1999 թ. 51.2%-ից 2002 թ. կհասնեն առողջապահության ոլորտի ամբողջ ընթացիկ
ծախսերի 55.8%-ին: 2000-2002 թթ. միջև ընկած երեք տարիները
հնարավորություն կտան համարվելու նոր գործելակերպին և ժամանակ կտան
որոշում կայացնելու հանրապետության հիվանդանոցների նոր համակարգի
վերաբերյալ: Այդ երեք տարիների ընթացքում կարող են նաև երևան գալ որոշ
մասնավոր հիվանդանոցներ:
Ամբուլատոր պոլիկլինիկաներ և դիսպանսերներ. (05-03) Այս ենթախմբի
ֆինանսական ռեսուրսները ապահովում են առաջնային բուժօգնության
ծառայությունը պոլիկլինիկաներում և դիսպանսերներում: Ներկայումս
հանրապետությունում գործում են նմանատիպ 500 հաստատություններ:
Առողջության առաջնային պահպանումը հանրության պատշաճ կենսամակարդակի
ապահովման ամենակարևոր գործոններից մեկն է:
Հիմնական ուղղությունը. Անհրաժեշտ է դրսևորել բավականաչափ
ակտիվություն առողջության պահպանման մատչելիության և որակի բարելավման,
ինչպես նաև դրանց արդյունավետ իրականացման գործում: Դրա համար անհրաժեշտ
ֆինանսական ռեսուրսները զգալիորեն կաճեն 2000 թ. և ավելի դանդաղ`
2001 թ.: Ավելի մեծ աճ նորից կդիտվի 2002 թ.: Այս պատկերը պայմանավորված
է անցման շրջանում հիվանդանոցներին` իրենց գործունեությունը
կայունացնելու հնարավորություն տալու անհրաժեշտությամբ: Հիվանդանոցների
համար անհրաժեշտ անցման շրջանն ավարտելուց հետո առողջության առաջնային
պահպանման համակարգն ավելի զգալի ֆինանսական միջոցներ կունենա:
Հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայություններ. (05-04) Այս ենթախմբի
ֆինանսական ռեսուրսներն ապահովում են ձեռնարկությունների,
հաստատությունների և կազմակերպությունների սանիտարահամաճարակային
անվտանգության միջոցառումների իրականացումը, ինչպես նաև հանրության
առողջությանը սպառնացող իրավիճակների կանխարգելումը:
Հիմնական ուղղությունը. Ներկայումս ջանքերը հիմնականում ուղղված են
հիվանդությունների վերահսկմանը: Միջնաժամկետ հեռանկարում ուշադրությունը
կսևեռվի նաև հիվանդությունների կանխարգելման գործունեության վրա:
Բժշկական այլ ծառայություններ. (05-05) Այս ենթախմբի ֆինանսական
ռեսուրսներն ապահովում են բժշկական այլ ծառայությունների իրականացումը:
Դրանք ներառում են բժշկական շտապ օգնության ծառայությունները, դեղորայքի,
շիճուկների և պատվաստանյութերի ձեռքբերումը, ախտորոշման թանկարժեք
ընթացակարգերը և արյան փոխներարկման կենտրոնների պահպանումը:
Առողջապահական այլ ծառայություններ և ծրագրեր. (05-06) Այս ենթախմբի
ֆինանսական ռեսուրսներն ապահովում են առողջապահական այլ ծառայությունների
և ծրագրերի իրականացումը: Դրանք ներառում են հիվանդների
տեղափոխությունը, ստանդարտների մշակումը, դատաբժշկական
հետազոտությունները և այլն: Ներառվում են նաև Համաշխարհային Բանկի
կողմից ֆինանսավորվող Առողջապահության ֆինանսավորման բարեփոխումների և
Առողջության առաջնային պահպանման զարգացման ծրագրերը:
Հիմնական ուղղությունը. Ընդհանրապես կանխատեսվում է, որ այս
գործունեությունը կշարունակվի: Համաշխարհային Բանկի ծրագրերը ևս
կշարունակվեն մինչև գործն ավարտին հասնելը:
Առողջապահության բնագավառի հիմնական ուղղությունները.
Ստորև բերվող աղյուսակում ներկայացվում են Առողջապահության ոլորտի
ֆինանսավորմանն առնչվող ֆինանսական տարբեր ցուցանիշների փաստացի և
կանխատեսվող մակարդակները:
._________________________________________________________________________.
| |1999 |2000 | %d | 2001 | %d | 2002 | %d |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Առողջապահության |17.95 |20.31 |13.2% |23.49 |15.7% |25.15 |7.0% |
|ընդհանուր ծախսեր | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես ընդհանուր |6.9% |7.6% | |8.0% | |8.2% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Առողջապահության ընթացիկ|17.06 |17.67 |3.6% |20.77 |17.5% |22.83 |10.0% |
|ծախսեր | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես ընդհ. ընթացիկ |8.8% |9.44% | |10.1% | |10.3% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| 01- Վարչարարություն |0.01 |0.39 | |0.01 | |0.01 |5.5% |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| 02- Հիվանդանոցային |8.73 |8.9 |0.02% |11.61 |20.3% |12.74 |9.7% |
| բուժում | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես առողջապահ. |51.2% |50.4% | |55.9% | |55.8% | |
| ընթացիկ ծախս. % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| 03- Հիմնական |4.44 |4.85 |12.5% |5.21 |4.2% |5.75 |10.4% |
| (ամբուլատոր) բուժում | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես առողջապահ. |26.0% |27.5% | |25.1% | |25.2% | |
| ընթացիկ ծախս. % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| 04- Հիգիենիկ և |0.95 |0.95 |0.0% |1.06 |11.2% |1.13 |7.1% |
| հակահամաճարակային | | | | | | | |
| ծառայություններ | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես առողջապահ. |5.6% |5.4% | |5.1% | |4.9% | |
| ընթացիկ ծախս. % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| 05- Բժշկական այլ |2.36 |2.21 |-4.7% |2.45 |8.9% |2.74 |11.7% |
| ծառայություններ | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես առողջապահ. |13.8% |11.9% | |11.8% | |12.0% | |
| ընթացիկ ծախս. % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| 06- Առողջապահության |0.46 |0.37 |-14.0%|0.43 |8.1% |0.47 |9.1% |
| այլ ծառայություններ և | | | | | | | |
| ծրագրեր | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես առողջապահ. |2.7% |2.1% | |2.1% | |2.1% | |
| ընթացիկ ծախս. % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Առողջապահության կապիտալ|0.89 |2.64 | |2.72 | |2.31 | |
|ծախսեր | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես ընդհ. կապիտալ |2.0 |3.6% | |3.9% | |3.3% | |
| ծախսերի % | | | | | | | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
|Ներքին կապիտալ ծախսեր |0.04 |0.42 | |1.00 | |1.00 | |
|_______________________|______|______|______|______|_______|______|______|
| որպես ընդհ. ներք. | | | | | | | |
| կապիտալի % | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Ստորև բերվում են առողջապահության ոլորտի հիմնական ուղղությունները
միջնաժամկետ հեռանկարում:
- Ընթացիկ անվանական ծախսերի ֆինանսավորումը տարեկան կաճի 10%-ով:
- Հիվանդանոցների ընթացիկ ծախսերը որպես առողջապահության ոլորտի ընթացիկ
ծախսերի մաս` կաճեն 1999 թ. 51.2%-ից 2002 թ. հասնելով 55.8%-ի:
- Առողջության առաջնային պահպանման ֆինանսավորումն ամբողջ
ժամանակահատվածում տարեկան կաճի մոտ 9%-ով:
- Այլ ծրագրերի ընթացիկ ծախսերը համեմատաբար կմնան կայուն:
ՊԵՏԱԿԱՆ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ
Նախաբան.
Պետական ներդրումների ծրագիրը (նաև հայտնի է որպես Զարգացման բյուջե)
երկարաժամկետ արժեք ունեցող միջոցներում կատարվող ներդրումների
համապարփակ պլան է: Դա ներառում է ֆինանսական այն բոլոր ռեսուրսները
(պետական բյուջեից, ինչպես նաև այլ աղբյուրներից` ներքին, թե արտաքին),
որոնք ուղղվում են կապիտալ ծախսերին և զարգացման խթանմանը:
Այս մասում ներկայացվում է Հայաստանի Հանրապետության Պետական
ներդրումների ծրագիրը (ՊՆԾ), որը բաղկացած է հետևյալ հինգ բաժիններից.
- Պատմական ակնարկ. Այս բաժնում նկարագրվում է պետական ներդրումների
ոլորտում Հայաստանի փորձը, ինչպես նաև քննարկվում են հիմնական
ուղղություններն ու զարգացման միտումները:
- Պետական ծախսերի ռազմավարություն. Այս բաժնում տրվում է ՊՆԾ-ի
զարգացման հիմնական ռազմավարությունը:
- ՊՆԾ-ի առաջնայնություններ. Այս բաժնում համառոտակի քննարկվում են ՊՆԾ-ի
առաջնայնությունները:
- 2000-2002 թթ. առկա ռեսուրսները. Այս բաժնում տրվում է ՊՆԾ-ի համար
անհրաժեշտ առկա ռեսուրսների բոլոր աղբյուրների (ներառյալ ներքին,
արտաքին, ինչպես նաև մասնավորեցման միջոցները) ամփոփագիրը:
- Ոլորտների քաղաքականությունները և ՊՆԾ-երը. Այս բաժինը ներառում է
ամեն մի ոլորտի նկարագրությունը, որը ներառում է պատմական
տեղեկատվությունը, միջնաժամկետ ռազմավարության և հատուկ ծրագրերի
քննարկումը:
Պատմական ակնարկ.
Հայաստանում պետական ներդրումների ծրագրերի նախապատրաստումը և դրանց
իրականացումն (ավանդական առումով) ընդունված չէր: Մինչև այսօր
ուշադրությունը հիմնականում սևեռվում էր առկա ծրագրերի շարունակության,
այլ ոչ թե առանձնահատուկ մոտեցումների (տնտեսական առաջնահերթությունների
հետազոտման, արդյունավետության մեծացման և այլն) կիրառման վրա: 1995 թ.
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը 1996-1998 թթ. համար պատրաստեց
պետական ներդրումների համապարփակ ծրագիր: Սակայն Հայաստանի
Հանրապետության կառավարությունն այդ ծրագրի իրականացման մեջ հաջողություն
չունեցավ, հավանաբար այն պատճառով, որ այն ընդհանուր մակրոտնտեսական
քաղաքականության շրջանակներում իրատեսական չէր:
Կապիտալ վերանորոգում և շինարարություն. Վաղ 90-ականներին` Հայաստանի
անցման շրջանի սկզբին, պետական ֆինանսավորումը (կապված` ներդրումների
հետ) հիմնականում օգտագործվում էր առկա հնարավորությունների պահպանման,
այլ ոչ թե նոր կապիտալ ծրագրերի համար: Կապիտալ վերանորոգման ծախսերի
բաժնեմասն ամբողջ ներքին կապիտալ ծախսերի համեմատությամբ հասավ մոտ
50-60%-ի: Ներկայումս կապիտալ վերանորոգումների ծախսերը շարունակում են
կազմել ամբողջ ներքին կապիտալ ծախսերի զգալի մասը: Օրինակ` 1996-1998 թթ.
վերանորոգման փաստացի կապիտալ ծախսերը 38%-ից հասան 33%-ի, այն դեպքում,
երբ նոր կապիտալ ներդրումների բաժնեմասը սկսեց աճել:
Ֆինանսավորման աղբյուրները. Հայաստանում ՊՆԾ-երը իրականացվում են ներքին
աղբյուրներից (օրինակ` պետբյուջեից) գոյացող ռեսուրսներով, ինչպես նաև
միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններից (օրինակ` Համաշխարհային
բանկից, ՎԶԵԲ-ից (EBRD) և IFAD-ից) փոխառվող ռեսուրսներով արտասահմանյան
երկրներից (օրինակ` Ռուսաստանից, Գերմանիայից և Ճապոնիայից) ստացվող
ռեսուրսներով: Այնուամենայնիվ ՊՆԾ-երի ֆինանսավորման մեծ մասը կատարվում է
օտարերկրյա վարկերի հաշվին: 1996 թ. այդ թիվը կազմում էր 77%, իսկ 1998
թ. այն հասցվեց 48%-ի: Ակնկալվող օտարերկրյա վարկերը կազմում էին 1999 թ.
վերանայված բյուջեի 53,4%-ը:
Հետևյալ աղյուսակում պատկերվում է ներքին և արտաքին աղբյուրներից
կատարվող ֆինանսավորման բաժնեմասերն ըստ ոլորտների.
ՊՆԾ-ի փաստացի ֆինանսավորման կառուցվածքը.
(Ներքին/Արտաքին աղբյուրների տոկոսային բաժնեմասերը 1996-1998 թթ.)
.__________________________________________________________________________.
| | 1996 | 1997 | 1998 |
|_________________________|_______________|_______________|________________|
| |Ներքին |Արտաքին|Ներքին |Արտաքին|Ներքին |Արտաքին |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
|ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՊՆԾ |28.3% |71.7% |22.8% |77.2% |46.1% |53.9% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Էներգետիկա |49.0% |51.0% |22.0% |78.0% | 9.7% |90.3% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Տրանսպորտ |71.1% |28.9% | 9.9% |90.1% |28.5% |71.5% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Գյուղատնտեսություն |12.7% |87.3% |11.7% |88.3% |21.3% |78.7% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Կրթություն |0.0% |0.0% |0.0% |0.0% |51.8% |48.2% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Առողջապահություն |0.0% |0.0% |0.0% |0.0% |45.2% |54.8% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Բնակարանային կոմունալ |100.0% |0.0 % |100.0% |0.0% |100.0% |0.0% |
| տնտեսություն | | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Արդյունաբերություն |100.0% |0.0% |81.2% |18.8% |10.3% |89.7% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Պաշտպանություն |100.0.%|0.0% |100.0% |0.0% |0.0% |0.0% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Աղետի գոտի |0.0% |100.0% |32.9% |67.1% |100.0% |0.0% |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| Այլ ոլորտներ |1.4.% |98.6% |10.8% |89.2% |17.1% |82.9% |
.__________________________________________________________________________.
Պետական ներդրումների բյուջետային մասը. Պետական ներդրումների
բյուջետային մասը 1996, 1997 և 1998 թթ. համապատասխանաբար կազմել է 22.2%
15.5% և 22.8%:
Մասնավորեցման միջոցներ. Արտաքին ֆինանսավորումից կախվածության նվազումը
կապված է մասնավորեցման միջոցների (որոնք ի հավելում հոսում են դեպի
ներքին բյուջե) օգտագործման հետ: Պետական ներդրումներին վերոհիշյալ բոլոր
աղբյուրներից և մասնավորեցման միջոցներից համատեղ հատկացվող ռեսուրսներն
անցած երեք տարիներին կազմել են ՀՆԱ-ի մոտ 2.8-4.4%: Պետական ամբողջ
ծախսերի համեմատությամբ այն մնացել էր համարյա կայուն` 19% մակարդակի
վրա, բացառությամբ 1997 թ. ֆինանսական տարվա (երբ այն կազմեց 13.5%) և
1999 թ. վերանայված բյուջեի (17.4%):
Ինչպես նշվեց վերևում, 1998 թ. սկսած` մասնավորեցման միջոցները մեծապես
օգտագործվում էին ոչ միայն բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման, այլ նաև
կապիտալ ներդրումների համար: Մասնավորեցման միջոցներից պետական
ներդրումների բաժնեմասը 1998 թ. կազմեց 9.35 մլրդ. դրամ, որը ամբողջ
ներքին պետական ներդրումների 33.7%-ն է: 1999 թ. մասնավորեցման
միջոցներից կանխատեսվող ներդրումները կազմել են 10.0 մլրդ. դրամ:
Պատմական առաջնահերթությունները. Պետական ներդրումների ծրագրերը
(1996-1998 թթ.) հիմնականում ուղղված են եղել ֆիզիկական
ենթակառուցվածքների (էներգիայի, տրանսպորտի, գյուղատնտեսության,
բնակարանաշինության և քաղաքաշինության ոլորտների), սոցիալական
ենթակառուցվածքների, ինչպես նաև աղետի գոտու վերազարգացման և փոքր
գործարարության զարգացմանը:
Իրականացումը. Ավանդաբար կապիտալ ծախսերի իրականացման վրա բացասական
ազդեցություն էին թողնում բյուջեի կրճատումներն ու սեկվեստորի կիրառումը:
1999 թ. օգոստոսին կատարված բյուջեի փոփոխությունները կապիտալ ծախսերը
կրճատեցին 20%-ով:
Ստորև բերվող աղյուսակում ամփոփվում է ՊՆԾ-ին վերաբերող կարևոր
պատմական տեղեկատվությունը` ներառյալ ՊՆԾ-երի ամբողջ ծախսերի
բաժնեմասերն ըստ ոլորտների և փաստացի ու պլանավորված ծախսերի միջև
եղած տարբերությունները:
.__________________________________________________________________________.
| (մլրդ. դրամ| 1996 | 1997 | 1998 |
|____________________|_________________|_________________|_________________|
| |պլան|փաստ | % |պլան|փաստ | % |պլան|փաստ | % |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՊՆԾ |29.3|28.8 |91.4% |23.8|22.1 |92.8% |56.7|40.4 |71.1% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Էներգետիկա |8.3 |6.2 |74.3% |6.2 |5.8 |93.2% |17.7|7.9 |44.4% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |23.1%| | |26.3%| | |19.5%| |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Տրանսպորտ |2.4 |2.0 |82.5% |5.3 |5.1 |95.3% |2.1 |3.8 |180.9%|
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |7.5 %| | |22.9%| | |9.5% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Գյուղատնտեսություն |3.3 |3.2 |96.1% |2.6 |2.4 |94.5% |8.0 |7.2 |89.8% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |11.9%| | |11.1%| | |17.8%| |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Կրթություն |0.0 |0.0 | |0.0 |0.0 | |2.4 |1.5 |64.0% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |0.0% | | |0.0% | | |3.8% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Առողջապահություն |0.0 |0.0 | |0.0 |0.0 | |1.7 |0.4 |22.6% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |0.0% | | |0.0% | | |1.0% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Բնակարանային |0.4 |0.3 |85.8% |0.3 |0.3 |90.9% |1.7 |1.6 |92.4% |
|կոմունալ | | | | | | | | | |
|տնտեսություն | | | | | | | | | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |1.4% | | |1.2% | | |4.0% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Արդյունաբերություն |0.7 |0.5 |71.0% |0.3 |0.3 |82.1% |1.9 |1.8 |94.8% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |1.9% | | |1.2% | | |4.4% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Պաշտպանություն |0.9 |1.7 |180.0%|0.8 |0.8 |100.0%|0.0 |0.0 | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |6.2% | | |3.6% | | |0.0% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Աղետի գոտի |5.0 |5.0 |100.0%|4.3 |3.9 |91.0% |3.0 |3.0 |99.3% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |18.5%| | |17.5%| | |7.4% | |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
|Այլ |7.6 |7.5 |98.8% |4.0 |3.5 |89.3% |19.9|14.1 |71.1% |
|____________________|____|_____|______|____|_____|______|____|_____|______|
| որպես ընդհանուրի %| |29.5%| | |16.2%| | |32.6%| |
.__________________________________________________________________________.
Պետական ծախսերի ռազմավարությունը և ՊՆԾ-ի հեռանկարները 2000-2002
ֆինանսական տարիներին.
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը հաստատակամորեն բարելավում է
պետական ներդրումների իր քաղաքականությունը: Ուստի եկող տարիների
քաղաքականությունը կնպատակաուղղվի պետական խնայողությունների չափի
ներկայիս բացասական արժեքի բարելավմանը: Նախատեսվում է պետական
խնայողությունների մակարդակը 1999 թ. ՀՆԱ-ի 1.1%-ից 2002 թ. հասցնել
ՀՆԱ-ի 1.3%-ին:
Ստորև բերվում են պետական ներդրումների քաղաքականության կանխատեսվող
հիմնական ուղղությունները.
- Հիմնական ենթակառուցվածքների (դպրոցներ, ճանապարհներ, ջրամատակարարման
համակարգ և այլն) պահպանումը քայքայումից.
- Քաղաքապետարանի ծառայությունների և բնակարանային պայմանների
բարելավում (ներառյալ` բնակարանային պայմանների բարելավման
օժանդակությունը և քաղաքային հողամասերի շուկայի և կադաստրի
ստեղծումը և այլն):
- Աղետի գոտու վերականգնում:
- Անցման շրջանի և կապիտալիզացման անխուսափելի ծախսերի, ինչպես նաև
պետական ներդրումների հետ կապված պահպանման և շահագործման ծախսերի
ֆինանսավորում:
- Կառավարության մասնակցություն առաջնահերթությունների ոլորտում մասնավոր
նախաձեռնությամբ ծրագրերին, հատկապես` կոմունալ ծառայությունների
ենթակառուցվածքներին (ջրամատակարարում, սանիտարական ծառայություն և
այլն) առնչվող ոլորտներում:
- Ենթակառուցվածքային ներդրումներ, որոնք կօժանդակեն մասնավոր հատվածի
ներդրումներին և մասնավոր ներդրումների գրավչության ապահովում:
- Ներդրումներ պետական հիմնական ծառայությունների (դատական համակարգի,
պետական կառավարման և այլն) ապահովման ոլորտում.
- Ներդրումներ բնապահպանության (Սևանա լիճ, միասնական ջրային
ռեսուրսներ, օդի և հողի աղտոտվածություն) ոլորտներում:
Քանի որ միջնաժամկետ հեռանկարում կառավարության ներդրումների կարիքները
չեն կարող ամբողջությամբ բավարարվել ներքին բյուջետային աղբյուրների
հաշվին, ապա հետագայում արտաքին մասնակցության և օտարերկրյա
փոխառությունների զգալի կարիք կլինի: Հայաստանի Հանրապետության
կառավարությունը կկարգավորի արտաքին օժանդակության չափն ու
կառուցվածքը` ելնելով արտաքին պարտքի, ինչպես նաև մակրոտնտեսական և
ֆինանսական քաղաքականություններից: Երկարաժամկետ հեռանկարում
կառավարության նպատակը պետական ներդրումների ֆինանսավորումը ներքին
աղբյուրների կողմը տեղաշարժելն է: Սակայն կարճաժամկետ հեռանկարային
պլանավորման մեջ զգալի առաջընթաց չի նկատվում` կապված վերոհիշյալի հետ:
Կան տնտեսության որոշակի ոլորտներ, որոնք հիմնականում կշարունակեն
ֆինանսավորվել արտաքին աղբյուրներից (օրինակ` էներգետիկական):
ՊՆԾ-ի առաջնահերթությունները
Ներկայացվող միջնաժամկետ ՊՆԾ-ը հիմնվում է Հայաստանի Հանրապետության
կառավարության տնտեսական և կառուցվածքային բարեփոխումները շարունակելու
գործընթացին ուղղված ջանքերի վրա: ՊՆԾ-ի ստեղծման սկզբնական պատճառը
կառավարության որոշումն էր իր ուշադրությունը սևեռել այն ոլորտների վրա,
որտեղ մասնավոր հատվածի ներդրումները համարժեք և բավարար չեն, կամ որոնք
ամբողջովին պետական պատասխանատվության տակ են (ներդրումները հիմնական
ենթակառուցվածքներում, մարդկային կապիտալի և սոցիալական
ծառայությունների ոլորտներում):
Ունենալով առկա սահմանափակ ֆինանսական ռեսուրսների իրատեսական
հեռանկարային պատկերը` պետական ներդրումների առաջնահերթությունները պետք
է տալ հետևյալ ոլորտներին ու բնագավառներին`
- Ֆիզիկական ենթակառուցվածքներ (էներգետիկա, տրանսպորտ,
գյուղատնտեսություն).
- Կոմունալ ծառայություններ և պետական բնակարանային ապահովություն.
- Ներդրումներ սոցիալական ենթակառուցվածքներում (կրթության,
առողջապահության, մշակույթի, սպորտի և կրոնի ոլորտներ):
ՊՆԾ-ի առաջնահերթությունների հատկանշումը պետք է անընդհատ թարմացվի,
որպեսզի պահպանվի դրանց համապատասխանությունն ընդհանուր տնտեսական
քաղաքականության խնդիրներին: Այդ պատճառով էլ Հայաստանի Հանրապետության
կառավարությունը պարտավորվում է ամեն տարի թարմացնել ՊՆԾ-երը:
2000-2002 թթ. առկա ռեսուրսները
Ստորև բերվող աղյուսակը ամփոփում է ՊՆԾ-երի ֆինանսավորման առկա
ռեսուրսները 2000-2002 թթ.
.____________________________________________________.
|(մլրդ. դրամ) |2000 |2001 |2002 |Ընդհ. |
|________________________|______|______|______|______|
|ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՊՆԾ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ|83.92 |97.65 |97.8 |279.37|
|________________________|______|______|______|______|
| Արտաքին աղբյուրներ |54.16 |70.15 |73.8 |198.11|
|________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհանուրի % |64.54%|71.84%|75.46%|70.91%|
|________________________|______|______|______|______|
| Վարկեր |30.06 |45.82 |49.8 |125.68|
|________________________|______|______|______|______|
| Դրամաշնորհներ |5.39 |4.03 |2.5 |11.92 |
|________________________|______|______|______|______|
| Այլ (Աղետի գոտի) |18.71 |20.3 |21.5 |60.51 |
|________________________|______|______|______|______|
| Ներքին աղբյուրներ |29.76 |27.5 |24 |81.26 |
|________________________|______|______|______|______|
| որպես ընդհանուրի % |35.46%|28.16%|24.54%|29.09%|
|________________________|______|______|______|______|
| Համաֆինանսավորում |1.72 |3 |3.5 |8.22 |
|________________________|______|______|______|______|
| Մասնավորեցման միջոցներ |14.7 |15.78 |13.11 |43.59 |
|________________________|______|______|______|______|
| Աղետի գոտի |5.87 |4.68 |4.76 |15.31 |
|________________________|______|______|______|______|
| Կրթություն |1.02 |4.4 |4.67 |10.09 |
|________________________|______|______|______|______|
| այդ թվում աղետի գոտում| |1.72 |1.81 |3.53 |
|________________________|______|______|______|______|
| Ջրամատակարարում |2.76 |2.86 |1.81 |7.43 |
|________________________|______|______|______|______|
| Տրանսպորտ |4.18 |2.98 |1.87 |9.03 |
|________________________|______|______|______|______|
| Այլ |0.87 |0.86 |0 |1.73 |
|________________________|______|______|______|______|
| Այլ ներքին աղբյուրներ |13.34 |8.5 |9.5 |31.34 |
.____________________________________________________.
Ստորև բերվող աղյուսակը պատկերում է ֆինանսավորման աղբյուրների
ռեսուրսների բաշխվածությունն ըստ ոլորտների.
2000-2002 թթ. ՊՆԾ-երի արտաքին ֆինանսավորման կառուցվածքը.
._______________________________________________________.
|(մլրդ. դրամ) |2000 |2001 |2002 |Ընդհ. |
|___________________________|______|______|______|______|
|Ընդհ. արտաքին ֆինանսավորում|112.05|120.95|120.07|353.07|
|___________________________|______|______|______|______|
|Էներգետիկա |15.39 |21.16 |23.12 |59.67 |
|___________________________|______|______|______|______|
|բնակ-կոմունալ տնտեսություն |8.05 |7.64 |8.64 |24.32 |
|___________________________|______|______|______|______|
|Տրանսպորտ |2.57 |7.60 |5.00 |15.17 |
|___________________________|______|______|______|______|
|Գյուղատնտեսություն |27.49 |18.58 |16.00 |62.06 |
|___________________________|______|______|______|______|
|Աղետի գոտի |36.20 |35.00 |35.00 |106.20|
|___________________________|______|______|______|______|
|Առողջապահություն |2.58 |2.96 |2.50 |8.05 |
|___________________________|______|______|______|______|
|Կրթություն |5.90 |5.51 |4.29 |15.70 |
|___________________________|______|______|______|______|
|Մասնավոր հատվածի խթանում |13.33 |17.90 |18.30 |49.53 |
|___________________________|______|______|______|______|
|Ընդհանուր բնույթի պետ. |0.55 |4.60 |7.24 |12.39 |
|ծառայություն | | | | |
._______________________________________________________.
Ֆինանսավորման աղբյուրների մասին կարելի է կատարել հետևյալ
դիտարկումները.
- Միջնաժամկետ հեռանկարում ներքին աղբյուրների բաժնեմասն ըստ կանխատեսման
կնվազի: Սակայն երկարաժամկետ հեռանկարում այդ բաժնեմասը մեծացնելու
նպատակ կա:
- Բյուջետային ընդհանուր կապիտալ ծախսերում կապիտալ վերանորոգման
ծախսերի բաժնեմասը նվազելու միտում կունենա:
- Միջնաժամկետ հեռանկարում մասնավորեցման միջոցները ևս կնվազեն:
ՊՆԾ-ի ընտրությունը
Մինչև հիմա ՊՆԾ-ի ընտրության որոշակի մոտեցում չկար: Սովորական
ռազմավարությունն ընթացիկ ծրագրերի իրականացումն էր, առանց ուշադրություն
դարձնելու միջոլորտային և ներոլորտային ծախսերի առաջնահերթությունների
կամ ծրագրերի տնտեսագիտական (ծախսերի և օգուտի) վերլուծության վրա:
Ավելին` պետական բյուջեի բնութագրական հատկանիշներից մեկը շահագործման և
պահպանման ծախսերի ոչ համարժեք հատկացումն էր, որը նվազեցնում էր
ներդրումների ակնկալվող արդյունավետությունը:
Ծրագրերի ընտրության չափանիշները. Մինչև 2000 թ. ծրագրերի ընտրությունը
կատարվում է վերը նշված եղանակով, գալիք տարիների համար Հայաստանի
Հանրապետության կառավարությունը կընդունի պետական ներդրումների ծրագրերի
ընտրության ընթացակարգեր, որոնք կհիմնվեն հետևյալ չափանիշների վրա.
- Ծրագրի համապատասխանություն` որևէ առանձին ոլորտում կառավարության
վարած քաղաքականության նպատակներին և ռազմավարությանը.
- Սահմանված նպատակներին հասնելու համար առաջարկվող ծրագրի
անհրաժեշտության աստիճանը.
- Հավանականությունը, որ ծրագիրը կարող է ֆինանսավորվել մասնավոր
ներդրումների հաշվին.
- Տվյալ ոլորտում պետական ներդրումների առաջնահերթությունների և ոլորտին
հատկացվելիք հավանական ռեսուրսների քանակի համապատասխանությունը.
- Ծրագրի մասշտաբների և հատկացվելիք հավանական ռեսուրսների քանակի
համապատասխանությունը: