ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության ԵԴ/0051/11/18
վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշում
Գործ թիվ ԵԴ/0051/11/18
Նախագահող դատավոր` Ա. Վարդանյան
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան),
նախագահությամբ` Լ. Թադևոսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ` Հ. Ասատրյանի
Ս. Ավետիսյանի
Ե. Դանիելյանի
Ա. Պողոսյանի
Ս. Օհանյանի
քարտուղարությամբ` Ն. Թումանյանի
մասնակցությամբ դատախազ` Կ. Կարապետյանի
ներկայացուցիչ` Հ. Անանյանի
2020 թվականի դեկտեմբերի 20-ին ք. Երևանում
դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանի և դիմող Կարեն Ասատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Թամրազյանի վճռաբեկ բողոքները,
ՊԱՐԶԵՑ
Գործի դատավարական նախապատմությունը.
1. ՀՀ ոստիկանության կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի գլխավոր վարչության 1-ին վարչության 4-րդ բաժնի հատկապես կարևոր գործերով ավագ օպերլիազոր Ռ.Դավթյանը (այսուհետ` նաև Հետաքննության մարմին)` 2017 թվականի դեկտեմբերի 25-ին որոշում է կայացրել Մարիամ Ավետիսյանի հաղորդման հիման վրա նախապատրաստված նյութերով քրեական գործի հարուցումը մերժել` սնանկության գործով կառավարիչ Կարեն Ասատրյանի և «Գրավ» ՍՊ ընկերության տնօրեն Համլետ Հարությունյանի արարքներում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ, 193-րդ և 214-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցակազմերի բացակայության հիմքով:
Հետաքննության մարմնի նշված որոշման դեմ Մ.Ավետիսյանի ներկայացուցիչ Հ.Անանյանի բողոքը ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանի` 2018 թվականի հունվարի 24-ի որոշմամբ մերժվել է:
2. 2018 թվականի փետրվարի 21-ին դիմող Մ.Ավետիսյանի ներկայացուցիչ Հ.Անանյանը բողոք է ներկայացրել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան (այսուհետ` նաև Առաջին ատյանի դատարան)` խնդրելով վերացնել Հետաքննության մարմնի` 2017 թվականի դեկտեմբերի 25-ի` քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին որոշումը և Մ.Ավետիսյանի իրավունքների խախտումը:
Առաջին ատյանի դատարանը 2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ի որոշմամբ նշված բողոքը բավարարել է, Հետաքննության մարմնի` 2017 թվականի դեկտեմբերի 25-ի` քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին որոշումը վերացրել է և վարույթն իրականացնող մարմնին պարտավորեցրել վերացնելու Մ.Ավետիսյանի իրավունքների խախտումները:
3. ՀՀ գլխավոր դատախազության հատկապես կարևոր գործերի քննության նկատմամբ հսկողության վարչության ավագ դատախազ Ա.Հակոբյանի և դիմող Կ.Ասատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Թամրազյանի վերաքննիչ բողոքների քննության արդյունքում, ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ` նաև Վերաքննիչ դատարան) 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշմամբ բողոքները մերժել է` Առաջին ատյանի դատարանի` 2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ի որոշումը թողնելով օրինական ուժի մեջ:
4. Վերաքննիչ դատարանի վերոհիշյալ որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանը և դիմող Կ.Ասատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Թամրազյանը վճռաբեկ բողոքներ են բերել, որոնք Վճռաբեկ դատարանի` 2019 թվականի մայիսի 10-ի որոշմամբ ընդունվել են վարույթ:
Դատավարության մյուս մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքների պատասխան չի ներկայացվել:
Վճռաբեկ բողոքների քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.
5. Հետաքննության մարմնի` քրեական գործի հարուցումը մերժելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշման համաձայն` «(...) 2017թ. դեկտեմբերի 11-ին (...) ստացվել է քաղաքացի Մարիամ Ավետիսյանի «հաղորդում հանցագործության մասին» վերնագրով գրությունն այն մասին, որ (...) իր և «Գրավ» ՍՊԸ-ի միջև առկա ԵԿԴ/0262/04/14 սնանկության գործով կառավարիչ Կ.Ասատրյանը չի կատարել կամ ոչ պատշաճ է կատարել սնանկության կառավարչի իր լիազորությունները: Մասնավորապես` սնանկության կառավարիչը չի վերլուծել պարտապանի ֆինանսական վիճակը, (...) չի իրականացրել իր հիմնական գործառույթը` (...) պարտապանի գույքի հայտնաբերումը և գույքի վաճառքից առաջացող միջոցներով պարտատերերի պահանջների բավարարումը:
(...) Մ.Ավետիսյանը փաստել է, որ (...) սնանկության կառավարիչը իր գործողություններով (անգործությամբ) խախտել է նաև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 23.1, 29-րդ, 54-րդ, 58-րդ և 81-րդ հոդվածների պահանջները և կարծիք հայտնել, որ անհրաժեշտ է դիտարկել կառավարչի գործողություններում (անգործությունում) ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ, 193-րդ և 214-րդ հոդվածներով սահմանված հանցակազմի հատկանիշների առկայության հանգամանքը: (...)
2017թ. դեկտեմբերի 13-ին (...) Մ.Ավետիսյանը բացատրություն է տվել (...), որ (...) «Գրավ» ՍՊԸ-ի (...) ղեկավար Համլետ Հարությունյանի առաջարկով (...) 2012թ. հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին (...) «Գրավ» ՍՊԸ-ին մաս-մաս ըստ տարեթվերի փոխառության պայմանագրերով տվել է շուրջ 147.999 ԱՄՆ դոլար (...): Վերջինս նշել է, որ իր նախորդ ներկայացուցիչ փաստաբանի միջոցով սնանկության դիմում է ներկայացրել դատարան, որի հիման վրա նշանակվել է կառավարիչ, ով չի կատարել իր գործառույթները, ավելին (...) համագործակցել է «Գրավ» ՍՊԸ-ի ղեկավարների հետ, որպեսզի ստեղծի անհնարինություն որևէ գումար բռնագանձելու, այսինքն` նպաստել է, որ ընկերությունը սնանկի դատավարական կարգավիճակ ձեռք բերի:
Նյութերի նախապատրաստման ընթացքում նշված սնանկության գործով կառավարիչ Կ.Ասատրյանը բացատրություն է տվել, որ (...) չնայած իր կողմից 02.03.2015թ. կատարված հարցմանը, պարտապանի կողմից սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող գույքի ցանկի, (...) այլ գույքային իրավունքների վերաբերյալ վերջինս տեղեկություններ չի ներկայացրել: Բացի այդ, Կ.Ասատրյանը հայտնել է նաև, որ իր կողմից կազմակերպվել է գույքագրում, որի ժամանակ հայտնաբերվել են ընդամենը սեղաններ, աթոռներ և երկաթյա պահարաններ: Պարտապանի ֆինանսական վիճակի վերլուծություն չի կատարվել, քանի որ իր կողմից կատարված գրավոր հարցումներին պարտապանի կողմից որևէ տեղեկատվություն կամ փաստաթուղթ չի ներկայացվել, որից հետո ինքը 12.07.2017թ. հարցում է կատարել ՀՀ կենտրոնական բանկին (...), սակայն մինչև օրս չի ստացվել կենտրոնական բանկի պատասխանը: Վերոգրայլից բացի, Կ.Ասատրյանը նշել է, որ (...) «Գրավ» ՍՊԸ-ի նկատմամբ (...) հարուցված քրեական գործի շրջանակներում ՍՊԸ-ի գործունեության վերաբերյալ ամբողջ փաստաթղթերն առգրավվել են և նշանակվել է դատահաշվապահական փորձաքննություն` նշված փաստաթղթերի հիմքով, որն էլ իր հերթին անհնարին է դարձրել պարտապանի ֆինանսական վիճակի վերլուծությունը: (...) Ինչ վերաբերում է, թե ինչու գործողություններ չի ձեռնարկել պարտապանի գույքի կազմը բացահայտելու համար, Կ.Ասատրյանը պատասխանել է, որ դատարանի կողմից սնանկության գործի շրջանակներում համապատասխան գերատեսչություններին արդեն իսկ կատարվել են հարցումներ, ուստի նպատակահարմար չի գտել կատարել նույն հարցումները: Իսկ թե ինչու չի ՊԵԿ քննչական մարմնից համապատասխան հարցմամբ պահանջել պարտապանի ֆինանսական և այլ փաստաթղթերը, վերջինս նշել է, որ դա իրեն ոչինչ չէր տա, մինչև նշված գործի շրջանակներում չլիներ համապատասխան քննչական որոշում կամ դատական ակտ, որոնցում արտացոլված կլինեին պարտապանի գործունեությանը վերաբերվող բոլոր գործառույթները: Վերոգրյալից բացի, «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով սահմանված մնացած բոլոր գործողությունները չկատարելը Կ.Ասատրյանը կրկին մեկնաբանել է պարտապանի ֆինանսական և այլ փաստաթղթերի (...) և կենտրոնական բանկից հարցման պատասխանի բացակայությամբ: Գույքագրումն ուշ կատարելու վերաբերյալ Կ.Ասատրյանը հայտնել է, որ մի քանի անգամ պատշաճ ծանուցել է և պարտատիրոջը և պարտապանին գույքագրում կատարելու մասին, սակայն նրանցից ոչ ոք չի ներկայացել, իսկ «Գրավ» ՍՊԸ-ի տարածքն էլ պատկանել է այլ անձի, որը փակ է եղել, այդ իսկ պատճառով գույքագրումը կատարվել է միայն 17.03.2017թ.:
«Գրավ» ՍՊԸ-ի ղեկավար Համլետ Հարությունյանը բացատրություն է տվել այն մասին, որ (...) Մ.Ավետիսյանի հետ (...) գումարային խնդիրը լուծելու և պարտավորությունները մարելու նպատակով կնոջ` Ս.Հարությունյանին սեփականության իրավունքով պատկանող, Մաշտոցի 43/33 հասցեում գործող «Գրավ» ՍՊԸ փաստացի գործունեության տարածքը նվիրաբերել է Մ.Ավետիսյանի որդուն` Սերգեյ Վարդանյանին, որից հետո նշված տարածքի բանալիները հանձնել է վերջիններիս: Հ.Հարությունյանը հայտնել է նաև, որ նշված տարածքը նվիրաբերելու ժամանակ «Գրավ» ՍՊԸ-ի անունով որևէ գույք, կամ հիմնական միջոց և որևէ թանկարժեք իր չի եղել, վերջինիս գործունեությունն արդեն փաստացի դադարեցված է եղել և այդտեղից բացակայել են շրջանառու միջոցները: Դրանից հետո տեղեկացել է, որ Մ.Ավետիսյանը դիմում է ներկայացրել դատարան «Գրավ» ՍՊԸ-ին սնանկ ճանաչելու համար (...):
(...) Նախապատրաստվող նյութերի շրջանակներում զննության են ենթարկվել (...) ԵԿԴ/0262/04/14 քաղաքացիական գործի նյութերը (...) որոնցով պարզվել է, որ 03.12.2014թ. Մ.Ավետիսյանը դիմում է ներկայացրել նշված դատարան «Գրավ» ՍՊԸ-ին հարկադրված սնանկ ճանաչելու համար (...): Միաժամանակ 23.09.2014թ. վճռով «Գրավ» ՍՊԸ-ի և Մ.Ավետիսյանի միջև կնքվել է հաշտության համաձայնություն, սակայն նշված համաձայնությունով սահմանված պարտականությունները չկատարելուց հետո 13.01.2015թ. վճռով «Գրավ» ՍՊԸ ճանաչվել է սնանկ, որից հետո 09.02.2015թ. դատարանը համապատասխան պետական մարմիններին (...) տեղեկացրել է, որ 13.01.2015թ. վճռով «Գրավ» ՍՊԸ-ն ճանաչվել է սնանկ, միաժամանակ խնդրելով հայտնել «Գրավ» ՍՊԸ-ի անվամբ որևէ իրավունք արժեթղթերի, անշարժ գույքի, տրանսպորտային միջոցների, մաքսային հսկողության տակ գտնվող որևէ սեփականության կամ այլ գույքի նկատմամբ գրանցված լինելու վերաբերյալ տեղեկություններ: Նշված գերատեսչություններից ստացված տեղեկությունների համաձայն` «Գրավ» ՍՊԸ անվամբ որևէ իրավունք արժեթղթերի, անշարժ գույքի, տրանսպորտային միջոցների, մաքսային հսկողության տակ գտնվող որևէ սեփականության կամ այլ գույքի նկատմամբ գրանցված չեն եղել:
Միաժամանակ նյութերի նախապատրաստման ընթացքում կատարված հարցումներով պարզվել է նաև, որ ՀՀ ՖՆ աշխատակիցների կողմից 28.11.2014թ. մինչև 15.01.2015թ. ընկած ժամանակահատվածում «Գրավ» ՍՊԸ-ում իրականացվել է (...) ստուգում, որի արդյունքում «Գրավ» ՍՊԸ-ի վրա կազմվել է 143.800.436 ՀՀ դրամի ակտ և ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ քննչական վարչությունում ՀՀ քր. օր-ի 205-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 62204814 քրեական գործը, որի նախաքննության ընթացքում առգրավվել են «Գրավ» ՍՊԸ-ին պատկանող հաշվապահական և այլ գործունեության փաստաթղթերը (...):
Բացի այդ, ՀՀ ԿԱ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի «Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կենտրոն» ստորաբաժանմանը կատարված հարցմանն ի պատասխան ստացվել է Մաշտոցի պողոտայի 43/33 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ 2013թ. մինչև օրս կատարված գործարքների հիմք հանդիսացող փաստաթղթերի պատճենները, ըստ որի 12.06.2013թ. անշարժ գույքի նվիրատվության պայմանագրով նույն հասցեում գտնվող 41.2 քմ մակերեսով անշարժ գույքը սեփականատեր Սուսաննա Հարությունյանի կողմից նվիրաբերվել է քաղաքացի Սերգեյ Վարդանյանին, ում անունից լիազորված անձ Մ.Ավետիսյանը 07.12.2017թ. անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագրով անմիջապես վաճառել է այն քաղաքացի Արա Հովսեփյանին: (...):
«Գրավ» ՍՊԸ-ի և վերջինիս ղեկավար Հ.Հարությունյանի կողմից կանխամտածված սնանկության արհեստական հատկանիշներ ստեղծելու վերաբերյալ փաստական տվյալներ ձեռք բերելու համար հարցումներ են կատարվել նաև ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայությանն ու ՀՀ ԿԱ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեին, որի արդյունքում պարզվել է, որ 2010թ. մինչև օրս վերջիններիս անվամբ անշարժ և շարժական գույք չի օտարվել սեփական կամքով, Հ.Հարությունյանի անվամբ սեփականության իրավունքով գրանցված` Երևան քաղաքի Նուբարաշեն, Մասիսի Բ թաղամաս, 6/17 հասցեի բնակարանը Շենգավիթ վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.05.2011թ. վճռով 05.03.2012թ. օտարվել է Գրիշա Պողոսյանին:
(...) Մ.Ավետիսյանն ու իր ներկայացուցիչները խնդրել են կառավարչին ենթարկել քրեական պատասխանատվության կամ ՀՀ քր. օր-ի 192-րդ, կամ 193-րդ, կամ էլ 214-րդ հոդվածների հանցակազմերով, չնայած այն հանգամանքին, որ հենց իրենք են դատարանին 2 անգամ դիմում ներկայացրել «Գրավ» ՍՊԸ-ի հարկադրված սնանկ ճանաչելու համար:
ՈՒշադրության է արժանի նաև այն հանգամանքը, որ Մ.Ավետիսյանը սնանկության գործը վարող դատավորին «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 31-րդ հոդվածի համաձայն չի բողոքարկել կառավարչի գործողությունները կամ անգործությունը (...):
Վերոգրյալի հիման վրա փաստվում է, որ (...) նախապատրաստված նյութերում բացակայում են ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ, 193-րդ, 214-րդ հոդվածների դիսպոզիցիաներով նախատեսված հանցակազմերի հատկանիշները, բացի այդ, կանխամտածված սնանկության կազմակերպման, սնանկության ընթացքում անօրինական գործողությունների կատարման կամ առևտրային կամ այլ կազմակերպությունների ծառայողների կողմից լիազորությունների չարաշահման պարտադիր հատկանիշ է համարվում գործողության (անգործության) և հետևանքի պատճառահետևանքային կապը, ինչը տվյալ պարագայում բացակայում է:
Այսպիսով, (...) առկա չեն քրեական գործ հարուցելու հիմքեր, ավելին` Մարիամ Ավետիսյանի հաղորդմամբ նշված հանգամանքները հերքում են հանցագործության հատկանիշների առկայությունը, ինչը կարևոր նախապայման է քրեական գործ հարուցելու համար: Եթե նյութերի նախապատրաստման ընթացքում այնպիսի փաստական տվյալներ են ձեռք բերվել, որոնք հերքում են հանցագործության հատկանիշների առկայությունը, վկայում են քաղաքացիական, վարչական կամ այլ իրավահարաբերություններից բխող գործողությունների առկայության մասին, ինչպես նաև առկա են գործի վարույթը բացառող դատավարական արգելքներ, ապա վարույթն իրականացնող մարմինը պետք է որոշում կայացնի քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին:(...)»(1):
_____________________
1) Տե՛ս մերժված նյութեր, թերթեր 280-291:
5.1. ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանի` Մ.Ավետիսյանի ներկայացուցիչ Հ.Անանյանի բողոքը քննության առնելու մասին 2018 թվականի հունվարի 24-ի որոշման համաձայն` «(...) Համլետ Հարությունյանի կինը` Սուսաննա Հարությունյանը, «Գրավ» ՍՊԸ-ի գործունեության` սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող` Մաշտոցի պողոտայի 43/33 տարածքը նվիրաբերել է իր որդուն` Սերգեյ Վարդանյանին, սակայն տեղյակ չէ դրա պատճառների մասին: Չի հիշում` կառավարիչն իրեն հայտնել է գույքագրում կատարելու համար ներկայանալու մասին, թե` ոչ, հիշում է, որ կառավարչից ինչ-որ նամակ է ստացել, սակայն այն ուշ է ստացել` հանրապետությունից բացակայելու պատճառով: (...)
Հարկ է նշել, որ «Գրավ» ՍՊԸ-ն սնանկ է ճանաչվել դատարանի 13.01.2015թ. վճռով, իսկ 03.02.2015թ. որոշմամբ Կ.Ասատրյանը նշանակվել է սնանկության կառավարիչ, որպիսի պայմաններում վերջինս չէր կարող օժանդակել «Գրավ» ՍՊԸ-ի տնօրեն Հ.Հարությունյանին` ստեղծելու կանխամտածված սնանկության հատկանիշներ, քանի որ այդ հատկանիշները կարող էին ստեղծվել մինչև դատարանի կողմից ՍՊԸ-ին սնանկ ճանաչելը, ուստի անհրաժեշտ է փաստել, որ Կ.Ասատրյանի արարքում բացակայում է կանխամտածված սնանկության հատկանիշներ ստեղծելուն օժանդակելու հանցակազմը:
(...)
Բողոքում նշված այն փաստարկի վերաբերյալ, թե սնանկության կառավարիչը չի ուսումնասիրել պարտապանի բանկային հաշիվների շարժը, հարկ է նշել, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ» կետի և 4-րդ մասի համաձայն` նշված հարցով ՀՀ կենտրոնական բանկ կարող է դիմել սնանկության գործով դատարանը: (...)
Անհիմն է բողոքում նշված այն հանգամանքը, թե սնանկության կառավարիչը, մասնավորապես, չի կատարել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա», «բ», «գ» կետերով սահմանված պարտականությունները, քանի որ այդ գործողությունների կատարումը ոչ թե սնանկության կառավարչի պարտականությունն է, այլ հայեցողական լիազորությունը: (...)
Ուշադրության է արժանի նաև այն հանգամանքը, որ Մ.Ավետիսյանը, գտնելով, որ Կ.Ասատրյանի գործողություններով իրեն վնաս է պատճառվել, կարող էր վերջինիցս վնասի փոխհատուցում պահանջել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի կարգով (...)»(2):
_____________________
2) Տե՛ս նյութեր, հատոր 1, թերթեր 28-32:
6. Առաջին ատյանի դատարանի` 2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ի որոշման համաձայն` «(...) Հետաքննության մարմինը խախտել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 180-րդ հոդվածով սահմանված հանցագործությունների մասին հաղորդումների քննարկման և լուծման կարգը, այն է` դրա համար օրենքով սահմանված տասնօրյա ժամկետը, քանի որ հանցագործության մասին հաղորդումը ստացվել է 11.12.2017 թվականին, իսկ քրեական գործ հարուցելը մերժելու մասին որոշումը կայացվել է 25.12.2017 թվականին, որպիսի հանգամանքը չի արձանագրվել վերադաս դատախազի կողմից:
(...) Հետաքննության մարմինը չի սպառել բոլոր հնարավոր դատավարական գործողությունները, որոնց արդյունքում հնարավոր կլիներ ստուգել հաղորդման մեջ նշված, հանցագործության վերաբերյալ տվյալները, հաղորդման մեջ նշված հանգամանքների կապակցությամբ իրականացված նախնական ստուգման արդյունքում ձեռք բերված փաստական տվյալները բավարար չեն եղել հավաստելու, որ քրեական գործ հարուցելու օրինական հիմքերը բացակայում են: Բացի այդ, հետաքննության մարմնի կողմից չի դրսևորվել անհրաժեշտ ջանասիրություն, ինչն էլ հանգեցրել է ՀՀ քրեական դատավարական օրենսդրության պահանջները չպահպանելու հետևանքով բողոքաբերի իրավունքների խախտմանը: (...)»(3):
_____________________
3) Տե՛ս նյութեր, հատոր 1, թերթեր 144-160:
6.1. Արդյունքում Առաջին ատյանի դատարանը որոշել է. «Վերացնել ՀՀ ոստիկանության ԿՀԴՊ ԳՎ 1-ին վարչության 4-րդ բաժնի ՀԿԳ ավագ օպերլիազոր Ռ.Դավթյանի` քրեական գործ հարուցելը մերժելու մասին 25.12.2017 թվականի որոշումը և պարտավորեցնել վերացնել Մարիամ Ավետիսյանի իրավունքների խախտումները»(4):
_____________________
4) Տե՛ս նյութեր, հատոր 1, թերթեր 144-160:
7. Վերաքննիչ դատարանի` 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշման համաձայն` «(...) Պատշաճ քննություն և դրա նկատմամբ հսկողություն իրականացնելու դատավարական պարտականություն կրող վարույթն իրականացնող պաշտոնատար անձինք ամենևին էլ կաշկանդված չեն հանցագործության մասին հաղորդմամբ դիմած անձանց (...) տրված որակումներով, (...) այսինքն` տվյալ դեպքում վարույթն իրականացրած մարմինը նյութերի նախապատրաստման ընթացակարգի շրջանակներում պետք է ստուգեր, հերքեր կամ հաստատեր ոչ թե դիմողի մատնանշած կոնկրետ հանցագործության հատկանիշների առկայությունը կամ բացակայությունը, այլ հաղորդման և բացատրությունների մեջ ներկայացված փաստական հանգամանքների, հետո միայն դրանց համատեքստում որևէ հանցագործության հատկանիշների առկայությունը կամ բացակայությունը: (...)
Հաշվի առնելով սկզբնական հաղորդման հիմքերն ու հիմնավորումները, սնանկության գործընթացի բարդությունն ու առանձնահատկությունները` (...) դիմող Մ.Ավետիսյանի փաստարկները հնարավոր չէր լրիվությամբ և բազմակողմանիորեն ստուգել նյութ նախապատրաստելու դատավարական ընթացակարգով, որի մասին են վկայում` Հետաքննության մարմնի կողմից նյութ նախապատրաստելու դատավարական ժամկետի խախտումը, այնպիսի ստուգողական գործողության իրականացումը, որի իրավասությունը մինչ քրեական գործ հարուցելը որևէ սուբյեկտ, այդ թվում` հետաքննության մարմինը չուներ (նյութերի նախապատրաստման ընթացքում իրականացրել է քաղաքացիական գործում առկա փաստաթղթերի զննում), բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկություններ ստանալու անհնարինությունը, այսինքն` նյութերի ընթացքը լուծելը սահմանափակ ծավալով ստացված փաստական տվյալների հիման վրա, նույնիսկ վերջնական որոշումը կայացնելու պահին անձանց բացատրություններում էական հակասությունների առկայությունը: (...)
Այսպես, (...) անհասկանալի է (այլ կերպ` չի պարզվել), թե ինչու ընկերության գործունեության վայրում` գրավատանը, ժամանակին գույքագրում կատարելու փորձ չի կատարվել, (...) դա պայմանավորված էր օբյեկտիվ, թե սուբյեկտիվ պատճառներով, սնանկության գործով կառավարիչ Կ.Ասատրյանի անգործությամբ, թե դիտավորյալ գործողությունների հետևանքով: Անհասկանալի է նաև այն, որ (...) Կ.Ասատրյանը (...) գրավների և հաշվետվությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն ստանալու համար ՀՀ կենտրոնական բանկ հարցում կատարում միայն երկու տարի անց: «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքը նման պարտականություն սահմանել է ոչ միայն դատարանի համար, նման լիազորություն է սահմանված նաև սնանկության գործով կառավարչի համար: Նյութերում բացակայում է սնանկության գործը քննող դատարանի կողմից ՀՀ կենտրոնական բանկ կատարված և պատշաճ կարգով ուղարկված հարցման պատասխանը, որպիսի բացը կարող էր լրացվել Կ.Ասատրյանի կողմից իր գործառույթների պատշաճ կատարմամբ (...): Այդ և ՀՀ ԿԱ անշարժ գույքի կադաստր կատարված հարցմամբ էր հնարավոր նաև դեռևս այդ ժամանակ պարզել և հավաստիանալ, թե «Գրավ» ՍՊ ընկերությունը որպես գրավատուն մինչև երբ է գործունեություն իրականացրել և որքանով է Մաշտոցի 43/33 հասցեում մինչև 2013 թվականը գործունեություն ծավալելու, դրանից հետո այդ տարածքն օտարելու և մուտքի բանալին դիմողի որդի Սերգեյ Վարդանյանին հանձնելու (այլ կերպ` այդ տարածքում գույքագրման ենթակա գույքի բացակայության) մասին «Գրավ» ՍՊ ընկերության ղեկավար Համլետ Հարությունյանի պնդումը համապատասխանում իրականությանը:
(...) Չի պարզվել թե ինչու ՊԵԿ քննչական մարմնից Կ.Ասատրյանը համապատասխան հարցմամբ չի պահանջել պարտապանի ֆինանսական և այլ փաստաթղթերը (...): Տվյալ պայմաններում անհասկանալի է (այլ կերպ` չի պարզվել), թե հատկապես որ նորմատիվ իրավական ակտով ղեկավարվելով է Կ.Ասատրյանը նման «անգործություն» ցուցաբերել, արդյոք հարուցված քրեական գործի առկայությունը կասեցնում է սնանկության գործով կառավարչի կողմից իր պարտականությունների և «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով սահմանված լիազորությունների իրականացումը, եթե վերոնշյալ օրենքով նման նորմ նախատեսված չէ, ուստի և նա կարող էր առգրավված համապատասխան փաստաթղթերին ծանոթանալու կամ դրանցից պատճեններ ստանալու խնդրանքով դիմել նախաքննական մարմնին կամ ստանար նախաքննական այդ մարմնի գրավոր մերժումը: Հետաքննության մարմինը չի պարզել նաև նախաքննական մարմնի կողմից վերոնշյալ փաստաթղթերի առգրավման ժամանակահատվածը, որով հնարավոր կլիներ ստուգել, թե Կ.Ասատրյանը օբյեկտիվորեն հայտնվել է այդ խնդրի առաջ, թե` ոչ (...):
Գույքագրումը ժամանակին չկատարելու (...) Կ.Ասատրյանի պատճառաբանությունը որևէ քննադատության չի դիմանում, քանի որ «Սնանկության մասին» օրենքը նախատեսում է այդ հարցում դատարանի աջակցությունը ստանալու հնարավորություն: Որպես ժամանակին գույքագրում չիրականացնելու մեկ այլ պատճառաբանություն Կ.Ասատրյանը հայտնել է, որ «Գրավ» ՍՊԸ-ի տարածքը պատկանել է այլ անձի, որը փակ է եղել, այդ իսկ պատճառով գույքագրումը կատարվել է միայն 17.03.2017թ.: (...) Անկախ տարածքի պատկանելիությունից` տվյալ տարածքի նկատմամբ «Գրավ» ՍՊ ընկերությունն ունեցել է օգտագործման, իսկ այդ ընկերության աշխատակիցները` մուտք գործելու և նաև ընկերության գույքը կամ գույքային իրավունքների առկայությունը փաստող փաստաթղթեր պահելու իրավունքներ, իսկ նախատեսվող գույքագրմանը տարածքի սեփականատիրոջ հնարավոր խոչընդոտները կարող էին հաղթահարվել սնանկության գործը վարող դատարանի միջամտությամբ:
Պատշաճ կարգով չեն ստուգվել և գնահատվել նաև «Գրավ» ՍՊ ընկերության ղեկավար Համլետ Հարությունյանի հայտնած փաստական տվյալները նվիրատվության վերաբերյալ: (...)
«Գրավ» ՍՊ ընկերության տարածքը այդ ընկերության ղեկավարի կողմից մինչև 2017 թվականն օգտագործելու վերաբերյալ (...) իրարամերժ բացատրությունների պայմաններում Հետաքննության մարմինը չի պահանջել և նյութերին չի կցել դատարանում կողմերի միջև կնքված հաշտության համաձայնությունը, որի բովանդակության ուսումնասիրությամբ հնարավոր կլիներ պարզել, թե արդյոք տարածքի նվիրատվության պայմանագիրը պայմանավորված էր Հ.Հարությունյանի 135.000 ԱՄՆ դոլար պարտքը Մ.Ավետիսյանի կողմից ներելու (զիջելու) հետ: (...)
Կառավարիչ Կ.Ասատրյանը բավարարվել է միայն Հ.Հարությունյանի վստահեցմամբ, որ գրավատան տարածքում որևէ գույք կամ հիմնական միջոց չկա (...):
Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ վերոնշյալ վերլուծությունը հետապնդում է բացառապես թերի և միակողմանի քննություն կատարելու վերաբերյալ հետևությունը հիմնավորելու և ոչ թե վարույթն իրականացնող մարմիններին ստուգողական կամ քննչական գործողություններ կատարելու ցուցում տալու նպատակ: (...)»(5):
_____________________
5) Տե՛ս նյութեր, հատոր 2, թերթեր 84-121:
Վճռաբեկ բողոքների հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Վճռաբեկ բողոքները քննվում են հետևյալ հիմքերի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
8. Բողոքաբեր` ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանը նշել է, որ ստորադաս դատարանների որոշումներով խախտվել են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 7-րդ, 185-րդ և 358-րդ հոդվածների պահանջները, ինչը հիմք է դրանք բեկանելու համար:
8.1. Բողոք բերած անձը նշել է, որ Հետաքննության մարմնի կողմից նյութերը նախապատրաստվել են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի պահանջների պահպանմամբ, ուստի անհիմն են հետաքննության մարմնի կողմից պատշաճ ջանասիրություն չցուցաբերելու, Մ.Ավետիսյանի փաստարկները նյութեր նախապատրաստելու դատավարական ընթացակարգով լրիվությամբ ու բազմակողմանիորեն ստուգելու հնարավորության բացակայության մասին դատարանների փաստարկները:
8.2. Բողոքաբերը հիմնավոր չի համարել Վերաքննիչ դատարանի այն փաստարկը, որ Հետաքննության մարմինը չի պահանջել և նյութերին չի կցել դատարանում կողմերի միջև կնքված հաշտության համաձայնությունը, նկատի ունենալով, որ նյութերում առկա է Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2014 թվականի սեպտեմբերի 23-ի վճիռը, որով հաստատվել է հաշտության համաձայնությունը:
8.3. Անդրադառնալով Կ.Ասատրյանի կողմից անգործություն դրսևորած լինելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի փաստարկներին` բողոքաբերը նշել է, որ նշված հանգամանքն ինքնին չի վկայում որևէ հանցանք կատարած լինելու մասին, առավել ևս, որ սնանկության կառավարչի կողմից խախտումներ թույլ տված լինելու դեպքում նրան պատասխանատվության ենթարկելու հարցով Մ.Ավետիսյանը կարող էր դիմել սնանկության գործը քննող դատարանին կամ կառավարիչների ինքնակարգավորվող կազմակերպությանը, քանի որ կառավարչի գործողությունները (անգործությունը) վիճարկելու կարգը և պատասխանատվությունը որոշվում են «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կանոններով, իսկ այդ հանգամանքն անտեսվել է ստորադաս դատարանների կողմից:
8.4. Բողոքաբերը ընդգծել է նաև այն հանգամանքը, որ ստորադաս դատարանների դատական ակտերում չի հստակեցվել, թե քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին որոշումը վերացնելուց հետո ՀՀ քրեական օրենսգրքի որ հոդվածով կարող է քրեական գործ հարուցվել քրեական հետապնդման մարմնի կողմից:
8.5. Բողոք բերած անձը փաստել է, որ Վերաքննիչ դատարանը, նյութերի նախապատրաստության ընթացքում ձեռք բերված փաստական տվյալների բավարարության, քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին վիճարկվող որոշման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը գնահատելու փոխարեն, իր դատական ակտով անդրադարձել է հարցերի այնպիսի շրջանակի, որոնք գտնվում են բացառապես նախնական քննության մարմնի իրավասության ներքո` դրանով իսկ հակասելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին: Բացի այդ, բողոքաբերն ընդգծել է, որ Վերաքննիչ դատարանն իր որոշման մեջ որպես վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից չպարզված փաստական տվյալներ է մատնանշել այնպիսի հանգամանքներ, որոնք որևէ նշանակություն չեն կարող ունենալ հանցագործության հատկանիշների առկայության կամ բացակայության փաստը պարզելու համար և առավելապես վերաբերում են Մարիամ Ավետիսյանի և մյուսների միջև առկա ոչ թե քրեական, այլև այլ փոխհարաբերություններին:
8.6. Անդրադառնալով նյութերի նախապատրաստման փուլի` 10-օրյա ժամկետը խախտած լինելու և այս փուլում փաստաթղթերի զննություն իրականացնելու ոչ իրավաչափության մասին ստորադաս դատարանների փաստարկներին` բողոքաբերը կարևորել է այն հանգամանքը, որ դրանց արդյունքում որևէ անձի հիմնական իրավունք, ազատություն կամ քրեական դատավարության սկզբունք չի խախտվել, այսինքն` էական խախտում թույլ չի տրվել:
9. Վերոշարադրյալի հիման վրա, բողոքի հեղինակը խնդրել է բեկանել և փոփոխել Առաջին ատյանի դատարանի` 2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ի և այն անփոփոխ թողնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի` 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշումները:
10. Դիմող Կարեն Ասատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Թամրազյանը նշել է, որ ստորադաս դատարանները խախտել են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ, 35-րդ, 175-176-րդ, 180-181-րդ հոդվածների պահանջները, ինչը հանգեցրել է Կ.Ասատրյանի և Հ.Հարությունյանի իրավունքների և ազատությունների խախտումներին: Բողոքաբերի կարծիքով, Վերաքննիչ դատարանի կայացրած դատական ակտը հակասում է Ֆրունզիկ Գալստյանի, Լիա Ավետիսյանի գործերով Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին:
Բողոքաբերը փաստել է, որ կայացված դատական ակտերն անհիմն են և չպատճառաբանված, դրանք կայացվել են բողոքի քննության ընթացքում կողմերի ներկայացված փաստերի, ինչպես նաև նյութերի նախապատրաստման ընթացքում ձեռք բերված տվյալների անտեսմամբ:
Բողոք բերած անձը փաստել է նաև, որ ստորադաս դատարանները չեն նշել, թե ՀՀ քրեական օրենսգրքի որ հոդվածով կամ հոդվածներով նախատեսված հանցագործության հատկանիշներ են առերևույթ առկա, որոնցով էլ քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պետք է քրեական գործ հարուցի և նախաքննություն իրականացնի, և անտեսել են այն, որ հաղորդման մեջ նշված` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ, 193-րդ և 214-րդ հոդվածների հանցակազմերի հատկանիշները բացակայում են, և առհասարակ առկա չեն ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված որևէ հանցագործության հատկանիշներ: Մասնավորապես, բողոքաբերի կարծիքով, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն, որ սնանկության գործով կառավարչի կողմից իր լիազորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու փաստը կարող է հաստատվել բացառապես «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով: Ընդ որում, եթե անգամ հաստատվեր սնանկության գործով կառավարչի կողմից իր լիազորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու փաստը, ապա բողոքաբերի պնդմամբ, հաղորդման հիման վրա նախապատրաստված նյութերով ձեռք չի բերվել որևէ փաստական տվյալ, որը կհաստատեր Կ.Ասատրյանի մոտ դիտավորության առկայությունը: Բացի այդ, բողոքաբերի պնդմամբ, նյութերի նախապատրաստման ընթացքում ձեռնարկված գործողությունների արդյունքում պարզվել է, որ «Գրավ» ՍՊ ընկերությունը որևէ գույք չի ունեցել, ուստի եթե նույնիսկ Կ.Ասատրյանը չի կատարել կամ ոչ պատշաճ է կատարել իր պարտականությունները, ապա դրա արդյունքում որևէ գույք չի թաքցվել կամ դրա նկատմամբ որևէ անօրինական գործողություն չի կատարվել, ուստի առկա չեն ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ և 193-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցակազմերի հատկանիշները:
10.1. Անդրադառնալով քրեական գործի հարուցման փուլի դատավարական կարգի խախտումներին` բողոքաբերը նշել է, որ դրանք հիմք չեն քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին օրինական և հիմնավորված որոշումը վերացնելու համար:
11. Վերոշարադրյալի հիման վրա, բողոքի հեղինակը խնդրել է բեկանել և փոփոխել ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշումը, կայացնել նոր դատական ակտ և Մ.Ավետիսյանի ներկայացուցիչ Հ.Անանյանի բողոքը մերժել:
Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
12. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. հիմնավո՞ր են արդյոք վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից Մ.Ավետիսյանի հաղորդման առթիվ բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն իրականացրած չլինելու և վերջինիս իրավունքների խախտում թույլ տված լինելու վերաբերյալ ստորադաս դատարանների հետևությունները:
13. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Հետաքննության մարմնի աշխատակցի, քննիչի, դատախազի, օպերատիվ-հետախուզական գործողություններ իրականացնող մարմինների` սույն օրենսգրքով նախատեսված որոշումների և գործողությունների օրինական և հիմնավոր չլինելու դեմ բողոքները դատարան կարող են ներկայացվել կասկածյալի, մեղադրյալի, պաշտպանի, տուժողի, քրեական դատավարության մասնակիցների, այլ անձանց կողմից, որոնց իրավունքները և օրինական շահերը խախտվել են այդ որոշումներով և գործողություններով, և եթե նրանց բողոքները չեն բավարարվել դատախազի կողմից»:
Վերոնշյալ իրավադրույթի կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանն իրավական դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ. «(...) Դատարանը մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելու շրջանակներում ներկայացված բողոքը հիմնավորված ճանաչելու դեպքում իր դատական ակտում պետք է հստակ պատճառաբանի`
ա) վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից քրեադատավարական օրենսդրության որ պահանջն է խախտվել և ինչում է այն դրսևորվել,
բ) դրա հետևանքով անձի որ իրավունքը կամ ազատությունն է խախտվել»(6):
_____________________
6) Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Մանվել և Լիդա Հովհաննիսյանների գործով 2015 թվականի փետրվարի 27-ի թիվ ԱՐԱԴ/0001/11/14 որոշման 13-րդ կետը:
14. Քաղաքացիական իրավունքների ենթադրյալ խախտման դեպքերում քրեադատավարական կառուցակարգերի գործադրմամբ իրավական պաշտպանություն հայցելու հնարավորության կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը կայուն նախադեպային իրավունք է ձևավորել այն մասին, որ քրեադատավարական ռեսուրսները չեն կարող օգտագործվել քաղաքացիական բնույթի իրավահարաբերությունները (վեճը) պարզելու և այդպիսի վեճի առարկան կազմող իրավաբանական փաստերը հաստատելու ուղղությամբ: Վերջինս պայմանավորված է համապատասխան փաստերը հաստատելու քաղաքացիադատավարական կանոնների` քրեադատավարական կանոններից սկզբունքային տարբերությամբ և դրանք մեկը մյուսով փոխարինելու անթույլատրելիությամբ: Այսպես, եթե քաղաքացիաիրավական հարաբերության հենքը վերաբերում է կարգավորիչ գործառույթ իրականացնող իրավունքի ճյուղին, ապա քրեական իրավունքը և դատավարությունը, մարմնավորելով իրավունքի պահպանիչ գործառույթը, իրենց բնույթով ածանցյալ են իրավունքի տվյալ ճյուղերից, մասնավորապես` քաղաքացիական իրավունքից և դատավարությունից: ՈՒստի, ներգործության քրեաիրավական և քրեադատավարական միջոցները չպետք է այնպիսին լինեն, որ խաթարեն քաղաքացիաիրավական ու քաղաքացիադատավարական հարաբերությունների ներքին տրամաբանությունը, անորոշություն ու անկանխատեսելիություն ստեղծեն քաղաքացիաիրավական շրջանառության մեջ: Հակառակ պարագայում, կարող է առաջանալ իրավիճակ, երբ նույն փաստի վերաբերյալ առկա լինեն քաղաքացիական դատավարության կարգով և քրեական դատավարության կարգով կայացված օրինական ուժի մեջ մտած իրար հակասող դատական ակտեր, ինչն անթույլատրելի է, քանի որ իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից, եթե դատարանները վերջնականապես որոշել են որևէ հարց, նրանց որոշումը չպետք է կասկածի տակ դրվի(7):
_____________________
7) Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Լիա Ավետիսյանի գործով 2011 թվականի փետրվարի 29-ի թիվ ԵԿԴ/0176/01/09 որոշման 30-րդ կետը, Վարդան Մաթևոսյանի գործով 2012 թվականի հունիսի 8-ի թիվ ԵՇԴ/0037/01/11 որոշման 25-27-րդ կետերը, Ռուդիկ Բալասանյանի գործով 2014 թվականի դեկտեմբերի 16-ի թիվ ԵԿԴ/0199/01/13 որոշման 17-րդ կետը:
14.1. Վերահաստատելով նախորդ կետում վկայակոչված իրավական դիրքորոշումները` Տատյանա Բելյավցևայի և Շահեն Գևորգյանի վերաբերյալ գործով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ քրեադատավարական իրավահարաբերություններում իրավական պաշտպանություն հայցելու մեխանիզմները չեն կարող օգտագործվել այն դեպքերում, երբ պաշտպանության առարկան կազմող իրավահարաբերություններն իրենց բնույթով ենթակա են կարգավորման քաղաքացիական իրավանորմերի գործադրման արդյունքում: Այլ կերպ` քրեադատավարական կառուցակարգերը, այդ թվում` վերջնական որոշումների օրինականության նկատմամբ հետագա դատական վերահսկողությունը, չեն կարող կիրառվել քաղաքացիական իրավունքների ենթադրյալ խախտումները վերացնելու ուղղությամբ(8):
_____________________
8) Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Տատյանա Բելյավցևայի և Շահեն Գևորգյանի գործով 2017 թվականի դեկտեմբերի 20-ի թիվ ԵԱՆԴ/0025/11/16 որոշման 12.1-րդ կետը:
15. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Մ.Ավետիսյանը հաղորդում է ներկայացրել այն մասին, որ իր և «Գրավ» ՍՊ ընկերության միջև առկա թիվ ԵԿԴ/0262/04/14 սնանկության գործով կառավարիչ Կ.Ասատրյանը չի կատարել կամ ոչ պատշաճ է կատարել սնանկության կառավարչի իր լիազորությունները, մասնավորապես` չի վերլուծել պարտապանի ֆինանսական վիճակը, չի իրականացրել իր հիմնական գործառույթը` պարտապանի գույքի հայտնաբերումը և գույքի վաճառքից առաջացող միջոցներով պարտատերերի պահանջների բավարարումը: Մ.Ավետիսյանն իր հաղորդման մեջ նշել է, որ անհրաժեշտ է դիտարկել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ, 193-րդ և 214-րդ հոդվածներով սահմանված հանցակազմների հատկանիշների առկայության հանգամանքը:
Հետաքննության մարմինը, դիմող Մ.Ավետիսյանի հաղորդման հիման վրա նախապատրաստված նյութերով քրեական գործի հարուցումը մերժել է` այն պատճառաբանությամբ, որ քրեական գործով ինչպես Կ.Ասատրյանի, այնպես էլ` «Գրավ» ՍՊ ընկերության տնօրեն Հ.Հարությունյանի արարքներում բացակայել են ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ, 193-րդ և 214-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցակազմերը(9) Հետաքննության մարմնի նշված որոշման դեմ Մ.Ավետիսյանի ներկայացուցիչ Հ.Անանյանի բողոքը ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանի` 2018 թվականի հունվարի 24-ի որոշմամբ մերժվել է` փաստելով, որ Մ.Ավետիսյանի հաղորդման հիման վրա նյութերը նախապատրաստվել են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի պահանջների պահպանմամբ, քրեական գործ հարուցելը մերժելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշումն օրինական է և հիմնավոր(10):
_____________________
9) Տե՛ս սույն որոշման 1-ին և 5-րդ կետերը:
10) Տե՛ս սույն որոշման 5.1-րդ կետը:
Վերոնշյալ որոշման դեմ ներկայացված բողոքն Առաջին ատյանի դատարանը ճանաչել է հիմնավորված` փաստելով, որ հետաքննության մարմինը չի սպառել բոլոր հնարավոր դատավարական գործողությունները, որոնց արդյունքում հնարավոր կլիներ ստուգել հաղորդման մեջ նշված հանցագործության վերաբերյալ տվյալները, և որ հաղորդման մեջ նշված հանգամանքների կապակցությամբ իրականացված նախնական ստուգման արդյունքում ձեռքբերված փաստական տվյալները բավարար չեն եղել հավաստելու, որ քրեական գործ հարուցելու օրինական հիմքերը բացակայում են(11):
_____________________
11) Տե՛ս սույն որոշման 2-րդ, 6-րդ և 6.1-րդ կետերը:
Վերաքննիչ դատարանն Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը թողել է օրինական ուժի մեջ` արձանագրելով, որ սնանկության գործընթացի բարդությամբ ու առանձնահատկություններով պայմանավորված` դիմող Մ.Ավետիսյանի փաստարկները հնարավոր չէր լրիվությամբ և բազմակողմանիորեն ստուգել նյութ նախապատրաստելու դատավարական ընթացակարգով` իբրև հիմնավորում վկայակոչելով նաև Հետաքննության մարմնի կողմից քրեական գործ հարուցելու փուլում ոչ թույլատրելի դատավարական գործողությունների իրականացումը և նյութեր նախապատրաստելու տասնօրյա ժամկետի խախտումը: Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ Մարիամ Ավետիսյանի հաղորդման մեջ նշված փաստարկների ստուգման, դրանցում ՀՀ քրեական օրենսգրքի առնվազն 192-րդ, 193-րդ, ինչպես նաև 214-րդ հոդվածներով նախատեսված արարքների հատկանիշների առկայության կամ բացակայության պարզման ուղղությամբ լրիվ, օբյեկտիվ և բազմակողմանի քննություն չի կատարվել, մասնավորապես չեն պարզվել Կ.Ասատրյանի կողմից ժամանակին գույքագրում չկատարելու, պարտատիրոջ ֆինանսական վիճակի վերլուծություն չիրականացնելու պատճառները: Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ տվյալ դեպքում վարույթն իրականացրած մարմինը նյութերի նախապատրաստման ընթացակարգի շրջանակներում պետք է ստուգեր, հերքեր կամ հաստատեր ոչ թե դիմողի մատնանշած կոնկրետ հանցագործության հատկանիշների առկայությունը կամ բացակայությունը, այլ հաղորդման և բացատրությունների մեջ ներկայացված փաստական հանգամանքների, հետո միայն դրանց համատեքստում որևէ հանցագործության հատկանիշների առկայությունը կամ բացակայությունը(12):
_____________________
12) Տե՛ս սույն որոշման 3-րդ և 7-րդ կետերը:
16. Նախորդ կետում մեջբերված փաստական տվյալները գնահատելով սույն որոշման 14-14.1-րդ կետերում արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները բավարարել են դիմողի ներկայացուցչի բողոքն առանց պատշաճ իրավական գնահատականի արժանացնելու այն, որ վիճարկվող որոշման դեմ ներկայացված բողոքով հայցվող իրավական պաշտպանության առարկան քաղաքացիական իրավանորմերի գործադրմամբ լուծման ենթակա հարցեր են:
16.1. Այսպես` ստորադաս դատարանները հաշվի չեն առել այն, որ Մ.Ավետիսյանի և Հ.Հարությունյանի միջև կնքված փոխառության պայմանագրերն ու դրանցից բխող իրավահարաբերություններն իրենց բնույթով քաղաքացիաիրավական են, ձևավորվել են կողմերի փոխադարձ կամահայտնության հիման վրա, և այդ իրավահարաբերությունների կապակցությամբ կողմերի միջև ծագած վեճերը ենթակա են լուծման քաղաքացիաիրավական հարթությունում:
16.2. Անդրադառնալով Կ.Ասատրյանի և Հ.Հարությունյանի արարքներում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 192-րդ և 193-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցակազմերի հատկանիշների հնարավոր առկայության հարցին` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սնանկության կառավարիչը քննարկվող հանցակազմերի սուբյեկտ չէ, քանի որ կանխամտածված սնանկության և սնանկության ընթացքում ապօրինի գործողություններ կատարելու համար քրեական պատասխանատվության կարող են ենթարկվել պարտապան իրավաբանական անձի ղեկավարը, նրա հիմնադիրները (մասնակիցները), նրան` կատարման համար պարտադիր ցուցումներ տալու կամ նրա որոշումները կանխորոշելու հնարավորություն ունեցող այլ անձինք կամ պարտապան անհատ ձեռնարկատերը:
Ինչ վերաբերում է Հ.Հարությունյանի արարքում կանխամտածված սնանկության, իսկ Կ.Ասատրյանի արարքում դրա օժանդակության հնարավոր առկայության հարցին, ապա Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում համապատասխան հանցագործության հատկանիշների բացայկաության մասին Հետաքննության մարմնի և հսկող դատախազի վկայակոչած և նյութերի նախապատրաստման արդյունքում հաստատված փաստերն առ այն, որ «Գրավ» ՍՊ ընկերությունը սնանկ է ճանաչվել ոչ թե Հ.Հարությունյանի նախաձեռնությամբ, այլ հենց Մ.Ավետիսյանի ներկայացրած հայցի հիման վրա, իսկ Կ.Ասատրյանն էլ սնանկության կառավարիչ է նշանակվել ընկերությունը սնանկ ճանաչելուց հետո, հետևաբար չէր կարող օժանդակել ընկերությունը սնանկ ճանաչելուն(13):
_____________________
13) Տե՛ս սույն որոշման 5-րդ և 5.1-րդ կետերը:
Միաժամանակ անդրադառնալով սնանկության ընթացքում անօրինական գործողություններ կատարելու հանցակազմին` Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում Հետաքննության մարմնի և հսկող դատախազի այն եզրահանգումը, որ նյութերի նախապատրաստման փուլում ձեռք չեն բերվել բավարար փաստական տվյալներ առ այն, որ Հ.Հարությունյանն ուղղակի դիտավորությամբ կատարել է քննարկվող հանցակազմի օբյեկտիվ կողմը կազմող արարքներից որևէ մեկը, մասնավորապես` որ գույք կամ գույքային իրավունքներ, գույքի, նրա չափի, գտնվելու վայրի կամ գույքի մասին այլ տեղեկություններ է թաքցրել, իսկ Կ.Ասատրյանն էլ ուղղակի դիտավորությամբ օժանդակել է դրա կատարմանը: Ինչ վերաբերում է սնանկության գործընթացում Կ.Ասատրյանի կողմից ոչ իրավաչափ անգործություն դրսևորած լինելու, մասնավորապես` պարտապանի ֆինանսական դրության վերլուծություն չիրականացնելու, գույքագրումը ոչ ժամանակին կատարելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի փաստարկներին, ապա այդ առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Մ.Ավետիսյանի հաղորդման հիման վրա նախապատրաստված նյութերը, մասնավորապես Կ.Ասատրյանի բացատրությունը, քաղաքացիական գործում առկա փաստաթղթերի զննության արձանագրությունը, պետական մարմիններ կատարված հարցումների արդյունքները հիմք են տալիս փաստելու, որ Կ.Ասատրյանի կողմից դիտավորությամբ սնանկության գործընթացին օժանդակելու հանցագործության առերևույթ հատկանիշներ, այլ կերպ` քրեական գործ հարուցելու բավարար հիմքեր առկա չեն: Սնանկության կառավարչի կողմից ենթադրաբար որոշակի գործողություններ կատարած չլինելու կամ այդպիսիք ոչ պատշաճ կատարած լինելու, այդ առնչությամբ վերջինիս ներկայացրած պատճառաբանությունների իրավաչափության հանգամանքները, ինչպես իրավացիորեն նշել է Հետաքննության մարմինը, կարող էին վիճարկվել սնանկության գործը քննող դատարան, ինչն ուղղակիորեն նախատեսված է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասում, համաձայն որի` պարտապանը և պարտատերը (պարտատերերը) կարող են սնանկության գործը վարող դատավորին բողոքարկել կառավարչի գործողությունները կամ անգործությունը: Այս առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում բողոքաբեր` դիմող Կ.Ասատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Թամրազյանի փաստարկներն առ այն, որ նյութերի նախապատրաստման ընթացքում ձեռնարկված գործողությունների արդյունքում պարզվել է, որ «Գրավ» ՍՊ ընկերությունը որևէ գույք չի ունեցել, ուստի եթե նույնիսկ Կ.Ասատրյանը չի կատարել կամ ոչ պատշաճ է կատարել իր պարտականությունները, ապա դրա արդյունքում որևէ գույք չի թաքցվել կամ դրա նկատմամբ որևէ անօրինական գործողություն չի կատարվել(14):
_____________________
14) Տե՛ս սույն որոշման 10-րդ կետը:
16.3. Անդրադառնալով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 214-րդ հոդվածով նախատեսված հանցակազմի հնարավոր առկայության հարցին` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Մ.Ավետիսյանի հաղորդման հիման վրա նյութերի նախապատրաստման փուլում ձեռք չեն բերվել բավարար փաստական տվյալներ առ այն, որ Հ.Հարությունյանը կամ Կ.Ասատրյանն ուղղակի դիտավորությամբ իրենց կամ ուրիշ անձանց օգտին իրենց լիազորություններն օգտագործելու կամ առավելություններ ձեռք բերելու կամ այլ անձանց վնաս պատճառելու նպատակով կատարել են քննարկվող հանցակազմի օբյեկտիվ կողմը կազմող որևէ արարք, ինչի հետևանքով էական վնաս պատճառված լինի որևէ անձի, կազմակերպության կամ պետության իրավունքներին և օրինական շահերին:
16.4. Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում նաև Հետաքննության մարմնի այն եզրահանգումը, որ կանխամտածված սնանկության կազմակերպման, սնանկության ընթացքում անօրինական գործողությունների կատարման կամ առևտրային կամ այլ կազմակերպությունների ծառայողների կողմից լիազորությունների չարաշահման պարտադիր հատկանիշ է համարվում գործողության (անգործության) և պատճառված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը, ինչը տվյալ պարագայում բացակայում է:
16.5. Վերոշարադրյալը հիմք է տալիս պնդելու, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից մատնանշված` պարզման ենթակա հանգամանքները, քրեական գործ հարուցելու տեսանկյունից որևէ նշանակություն չունեն, և կարող են հաստատվել կամ հերքվել քաղաքացիաիրավական գործիքակազմի, այդ թվում` սնանկության վարույթը կարգավորող նորմերի կիրառմամբ, սակայն ոչ քրեաիրավական տիրույթում: Վերոգրյալի համատեքստում անդրադառնալով Երևան քաղաքի Մաշտոցի պողոտայի 43/33 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նվիրատվության իրական հանգամանքները պարզելու անհրաժեշտության մասին Վերաքննիչ դատարանի փաստարկներին և այն դիտարկմանը, որ Հետաքննության մարմինն այդ նպատակով չի պահանջել և նյութերին չի կցել դատարանում կողմերի միջև կնքված հաշտության համաձայնությունը, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Մ.Ավետիսյանի հաղորդման հիման վրա նախապատրաստված նյութերում առկա է Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2014 թվականի սեպտեմբերի 23-ի վճիռը, որով հաստատվել է հաշտության համաձայնությունը(15):
_____________________
15) Տե՛ս մերժված նյութեր, էջեր 186-188:
Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի այն փաստարկին, որ Հետաքննության մարմինը չպետք է սահմանափակվեր միայն հաղորդման մեջ նշված հանցագործության հատկանիշների առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելով, ապա այս առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում բողոքաբերների փաստարկներն առ այն, որ Հետաքննության մարմնի կողմից իրականացվել է հաղորդման ստուգման ուղղությամբ բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն, որի ընթացքում առերևույթ հանցագործության հատկանիշներ չեն հայտնաբերվել, իսկ ստորադաս դատարաններն էլ իրենց հերթին չեն պատճառաբանել, թե քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին որոշումը վերացնելու դեպքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի հատուկ մասի հնարավոր որ նորմով պետք է քրեական գործ հարուցվի(16):
_____________________
16) Տե՛ս սույն որոշման 8.4-րդ և 10-րդ կետերը:
17. Այսինքն` վերոնշյալ հանգամանքների համակցությունը վկայում է, որ Մ.Ավետիսյանի և Հ.Հարությունյանի, ինչպես նաև` սնանկության գործով կառավարիչ Կ.Ասատրյանի միջև ձևավորված իրավահարաբերությունները կրում են քաղաքացիական բնույթ, սակայն ստորադաս դատարանները պատշաճ գնահատման չեն ենթարկել վերոնշյալ փաստական տվյալները, ավելին` մատնանշել են վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից պարզման ենթակա հանգամանքներ, որոնք իրավահարաբերության քաղաքացիաիրավական բնույթի պայմաններում գործի համար էական նշանակություն ունենալ չեն կարող:
Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից Մ.Ավետիսյանի հաղորդման առթիվ բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն իրականացրած չլինելու և վերջինիս իրավունքների խախտում թույլ տված լինելու վերաբերյալ ստորադաս դատարանների հետևությունները հիմնավոր չեն:
18. Անդրադառնալով նյութերի նախապատրաստման փուլի` 10-օրյա ժամկետը խախտած լինելու և այս փուլում փաստաթղթերի զննություն իրականացնելու ոչ իրավաչափության մասին ստորադաս դատարանների հետևություններին, Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում բողոքաբերների այն փաստարկները, որ դրանց արդյունքում որևէ անձի հիմնական իրավունք, ազատություն կամ քրեական դատավարության սկզբունք չի խախտվել, այսինքն` էական խախտում թույլ չի տրվել, որը հիմք կծառայեր քրեական գործի հարուցումը մերժելու մասին օրինական և հիմնավոր որոշումը վերացնելու համար(17):
_____________________
17) Տե՛ս սույն որոշման 8.6-րդ և 10.1-րդ կետերը:
19. Ամփոփելով վերոշարադրյալը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստորադաս դատարանները դատական ակտեր կայացնելիս թույլ են տվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 185-րդ, 358-րդ հոդվածների պահանջների խախտումներ, որոնք իրենց բնույթով էական են, քանի որ ազդել են գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա, և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն` հիմք են Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ի որոշումն և այն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշումը բեկանելու համար: Միևնույն ժամանակ, հիմք ընդունելով սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դիմող Մ.Ավետիսյանի բողոքը պետք է մերժել:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ հոդվածներով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 11-րդ հոդվածով և Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 16-րդ, 39-րդ, 43-րդ, 361.1-րդ, 403-406-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքները բավարարել: Դիմող Մարիամ Սարգսի Ավետիսյանի բողոքի վերաբերյալ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ի որոշումը և այն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի հունվարի 18-ի որոշումը բեկանել ու փոփոխել: Դիմող Մարիամ Ավետիսյանի բողոքը մերժել:
2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում դատական նիստերի դահլիճում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Լ. Թադևոսյան
Դատավորներ` Հ. Ասատրյան
Ս. Ավետիսյան
Ե. Դանիելյան
Ա. Պողոսյան
Ս. Օհանյան
_______________
ԻՐՏԵԿ - www.Arlis.am կայքը որպես պաշտոնական հրապարակման ամսաթիվ նշել է իր կայքում հրապարակման ամսաթիվը` 25 դեկտեմբերի 2020 թվական: