02.12.2023 -
040.0036.270111
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
20 հունվարի 2011 թվականի N 36-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ` ԱՆՀԱՊԱՂ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԵՐԻ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ՈՒ ԿԱԶՄՄԱՆ ՉԱՓՈՐՈՇԻՉՆԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԿԱԶՄՎԱԾ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՑԱՆԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(6-րդ մաս)
.__________________________________________________________________________.
|19|Քամանի և |Ժողովրդական|Քամանին և |Նվագարանի |Տարրի |Հայկական |
| |քեմանո |նվագա- |քեմանոն |նախատիպերն |կրողները |արդի |
| | |րանային |ջութակի |ու տարբե- |ժողովրդա- |երաժշտական |
| | |արվեստ |ընտանիքին |րակները |պրոֆե- |շուկայում |
| | | |պատկանող |կիրառվել են|սիոնալ |նվագարանի |
| | | |լարային- |արևելյան |նվագարա- |նկատմամբ |
| | | |աղեղնային |ու |նագործ |նվազագույն |
| | | |նվագարաններ |արևմտյան |վարպետներն|պահանջարկի |
| | | |են: |բազմաթիվ |են և մաս-|պատճառով` |
| | | |Պատրաստվում |երկրներում:|նագիտական |քեմանի ու |
| | | |են ընկուզենու|Հայկական |կրթությամբ|քեմանո |
| | | |վայրի |մանրա- |երա- |պատրաստող |
| | | |սալորենու կամ|նկարներում |ժիշտները: |շատ քիչ |
| | | |թթենու փայ- |կարելի է | |նվագարանա- |
| | | |տից, լարերը |տեսնել դրա | |գործներ |
| | | |մետաղից են: |տարբե- | |կան, ինչպես|
| | | |Լարվածքը` |րակները | |նաև |
| | | |կվարտա- |(Աստղիկ | |նվագողներ: |
| | | |տերցիային: |Գևորգյան | |Նվագարանի |
| | | |Տարածված են |«Արհեստներն| |պատրաստման |
| | | |նվագարանների |ու կենցաղը | |և կատարո- |
| | | |մեծ` քամանի |հայ մանրանը| |ղական |
| | | |և փոքր` |կարներում»)| |ավանդույթը |
| | | |քեմանո |Գ.Լևոնյանի | |վերակենդա- |
| | | |տարբերակները:|վկայությամբ| |նացնելու |
| | | |Քամանին |այն մեծ | |նպատակով |
| | | |քառալար է, |տարածում | |կարևոր է |
| | | |բացի 4 |ուներ Պոլսի| |նվագարանն |
| | | |հիմնականից` |ու | |առավել |
| | | |ունի նաև |Զմյուռնիայի| |ակտիվ |
| | | |չորս |հայ | |ներկայացնել|
| | | |արձագանքատու |աշուղների | |հանրու- |
| | | |լար: Ինչպես |շրջանում, | |թյանը, |
| | | |նշում է |որոնք նաև | |գովազդել |
| | | |Գարեգին |նվագարանա- | |հեռուստա- |
| | | |Լևոնյանը` |գործներ | |տեսությամբ |
| | | |հնում |էին: | |և |
| | | |տարածված է |Արևելահայ | |համակողմանի|
| | | |եղել նաև 12 |աշուղներից | |ներկայացնել|
| | | |լարանի |անվանի էր | |երիտասար- |
| | | |քամանին` 6 |Աշուղ | |դությանը: |
| | | |հիմնական և 6|Ջիվանին: | |Կարելի է |
| | | |օժանդակ |Քառալար | |նաև |
| | | |լարերով: |քեմանին ու | |երաժշտական |
| | | |Քամանիի իրանը|քեմանոն | |տարբեր |
| | | |երկարավուն, |մինչև օրս | |կրթօջախների|
| | | |հատած |էլ համշենա-| |աղեղնային- |
| | | |տանձաձև |հայերի | |լարային |
| | | |արկղիկի է |ամենասիրած | |նվագա- |
| | | |նման (երկա- |նվագարան- | |րանների դա-|
| | | |րությունը` |ներից են, | |սարաններում|
| | | |80 սմ), որի |որոնք | |խրախուսել, |
| | | |վերին |հնչում են | |որպես |
| | | |հատվածում |ավանդական | |երկրորդ |
| | | |ամրանում է |պարերին և | |մասնա- |
| | | |կոթը` գրիֆը: |երգերին | |գիտություն,|
| | | |Դրա վրա |նվագակցելու| |քամանչա- |
| | | |բացված |համար: | |քեմանո և |
| | | |փոսիկների մեջ|19-20-րդ դդ| |ջութակ- |
| | | |են մտնում |նվագարաններ| |քեմանո |
| | | |ականջները: |պահվում են | |սովորելը: |
| | | |Իրանի հակառակ|Ե. Չարենցի | | |
| | | |կողմի դեկան |անվան Գրակա| | |
| | | |հարթ է, իսկ |նության և | | |
| | | |երեսինը` |արվեստի, | | |
| | | |փոքր-ինչ |Սարդարապատի| | |
| | | |ուռուցիկ: |հերոսամարտի| | |
| | | |Արկղաձև |հուշա- | | |
| | | |իրանի բոլոր |համալիր. | | |
| | | |մասերը |Հայոց ազգա-| | |
| | | |պատրաստվում |գրության և | | |
| | | |են ամբողջական|ազատագրական| | |
| | | |կտոր փայտից |պայքարի | | |
| | | |կամ առանձին |պատմության | | |
| | | |կտորներից: |ազգային | | |
| | | |Իրանի |թանգարան- | | |
| | | |ներքևում |ներում և | | |
| | | |մետաղե ոտնակ |Կոմիտասի | | |
| | | |է ամրացվում` |անվան | | |
| | | |նվագարանը |պետական | | |
| | | |երաժշտի ոտքին|կոնսերվա- | | |
| | | |հարմարավետ |տորիայում: | | |
| | | |հենելու |Այս նվագա- | | |
| | | |համար: |րանները մեր| | |
| | | |Նվագում են |օրերում էլ | | |
| | | |ճկված փայտե |երբեմն | | |
| | | |աղեղով, որին |հնչում են | | |
| | | |ձիու մազեր |Հայաստանի | | |
| | | |են ձգվում: |աշուղական | | |
| | | |Քեմանոն |և | | |
| | | |նվագարանը |ժողովրդական| | |
| | | |քամանիի փոքր,|նվագարաննե-| | |
| | | |եռալար |րի խմբերում| | |
| | | |տարբերակն է: |(«Սայաթ- | | |
| | | |Քեմանոյի |Նովա» | | |
| | | |իրանը նեղ, |անսամբլ, | | |
| | | |երկարավուն, |գեղ. ղեկ. | | |
| | | |հատած |Թ.Պողոսյան,| | |
| | | |տանձաձև |Նարեկացի | | |
| | | |արկղիկի է |միության | | |
| | | |նմանվում (եր-|«Նովա» | | |
| | | |կարությունը` |նվագախումբ,| | |
| | | |50-60 սմ), |գեղ. ղեկ. | | |
| | | |որի վերին |Հ.Սահակյան)| | |
| | | |հատվածում |Երաժշտական | | |
| | | |ամրանում է |դպրոցների, | | |
| | | |կարճ կոթը` |ուսումնա- | | |
| | | |գրիֆը: Դրա |րանների և | | |
| | | |վրա բացված |կոնսերվա- | | |
| | | |փոսիկների |տորիայի | | |
| | | |մեջ են մտնում|քամանչայի | | |
| | | |ականջները: |դասարանի | | |
| | | |Իրանի հակառակ|սաների մի | | |
| | | |կողմի դեկան |մասը ևս | | |
| | | |հարթ է, իսկ |կարողանում | | |
| | | |երեսինը` |է քեմանի | | |
| | | |փոքր-ինչ |նվագել, | | |
| | | |ուռուցիկ: |քանի որ | | |
| | | |Արկղաձև |տեխնիկական | | |
| | | |իրանի բոլոր |առումով այն| | |
| | | |մասերը |մոտ է | | |
| | | |պատրաստվում |քամանչային:| | |
| | | |են ամբողջա- | | | |
| | | |կան կտոր | | | |
| | | |փայտը փորելու| | | |
| | | |կամ առանձին | | | |
| | | |կտորներն իրար| | | |
| | | |միացնելու | | | |
| | | |եղանակով: | | | |
| | | |Նվագում են | | | |
| | | |ճկված փայտե | | | |
| | | |աղեղով, որին | | | |
| | | |ձիու մազեր | | | |
| | | |են ձգվում: | | | |
| | | |Համեմատաբար | | | |
| | | |փոքր ծավալի | | | |
| | | |ու թեթև | | | |
| | | |իրանի | | | |
| | | |շնորհիվ` | | | |
| | | |քեմանոն | | | |
| | | |հարմար է | | | |
| | | |նվագել | | | |
| | | |կանգնած | | | |
| | | |վիճակում կամ | | | |
| | | |պարային | | | |
| | | |շարժումներ | | | |
| | | |կատարելու | | | |
| | | |ընթացքում: | | | |
| | | |Քեմանոն | | | |
| | | |տարածված է | | | |
| | | |իբրև | | | |
| | | |մենանվագային | | | |
| | | |և | | | |
| | | |անսամբլային | | | |
| | | |նվագարան: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|20|Հազարաշեն |Ժողովրդական|Հազարաշենը |Գլխատան |Հազարաշենի|Հազարաշենի |
| | |ճարտարա- |հայկական |հնագույն |մասին մեր |մշակույթի |
| | |պետություն |ժողովրդական |օրինակները,|նախնիների |կրող |
| | | |բնակելի տան` |մասնա- |գիտելիք- |հանդիսացող |
| | | |գլխատան, |վորապես, |ների, |խմբերն |
| | | |գերանակապ, |անկյունների|որպես ոչ |օրեցօր |
| | | |բրգաձև, |հատումով |նյութական |նվազում են,|
| | | |երդիկավոր |ծածկի |մշակու- |գիտելիքները|
| | | |ծածկի |հնագույն |թային |մնում են |
| | | |կառուցվածք է:|ձևերը |ժառանգու- |հիմնականում|
| | | |Այն հնարա- |Հայկական |թյան կրող,|տարեց |
| | | |վորություն է |լեռնաշ- |դարերի |մարդկանց |
| | | |տվել կարճ |խարհում |ընթացքում |հիշողու- |
| | | |գերաններով |հանդիպում |եղել է հայ|թյուն- |
| | | |կամ |են բրոն- |ժողովուրդը|ներում: |
| | | |չորսուներով |զեդարյան |մասնա- |Միջին և |
| | | |համեմատաբար |կառույց- |վորապես, |ավելի |
| | | |մեծ թռիչքներ |ներում: |Հայաստան |երիտասարդ |
| | | |ծածկել: |Հայկական |երկրի |սերունդ- |
| | | |Հազարաշենի |բնակելի |տարբեր |ներն արդեն |
| | | |տարբերակով |տների մասին|համայն- |չեն |
| | | |են ծածկվել |առաջին |քային |տիրապետում |
| | | |սովորաբար |գրավոր |խմբերն ու |այդ գիտելիք|
| | | |քառակուսի |տեղեկու- |անհատները,|ներին և |
| | | |ձևի |թյունը |շինարար |անհետացման |
| | | |հատակագծով |պատկանում է|վարպետները|վտանգի տակ |
| | | |տները, այլ |հույն |ինչպես |են: |
| | | |ձևի տներում`|պատմիչ |նաև հայ |Հայկական |
| | | |քառակուսու |Քսենոփոնին |մշակույթի |բնակելի |
| | | |բերված |և |պատմու- |միջավայրի, |
| | | |կենտրոնական |վերաբերում |թյամբ |այդ թվում` |
| | | |բացվածքները: |է մ. թ. ա. |հետաքրքըր-|հազարաշենի |
| | | |Ծածկի |V-VI |ված մտավո-|մասին |
| | | |ծանրությունն |դարերին: |րականների |սերնդե- |
| | | |իրենց վրա |Գլխատան |ստվար |սերունդ |
| | | |կրում են ոչ |հատակագծով |խմբերը: |բանավոր և |
| | | |թե պատերը, |քառասյուն | |գրավոր |
| | | |այլ տան |տներ | |փոխանցված |
| | | |անկյուններից |հանդիպում | |գիտելիքնե- |
| | | |1-1.5 մետր |են անտիկ | |րի կորուստն|
| | | |հեռավորության|դարաշրջանից| |ուղղակիորեն|
| | | |վրա դրված, |ու միջին | |նշանակում է|
| | | |գերաններից |դարերից: | |ներկա |
| | | |պատրաստված |20-րդ | |հանրային |
| | | |չորս զույգ |դարում և | |հիշողու- |
| | | |քառանկյուն |20-րդ դարի | |թյունից |
| | | |կամ կլորավուն|առաջին | |վերացնել, |
| | | |սյուները, |կեսին | |մոռացության|
| | | |որոնք նստած |գլխատան | |տալ, |
| | | |են քարե |համակա- | |արմատներից |
| | | |պատվանդանների|ռույցը | |կտրել մի |
| | | |վրա: Սյուների|հայկական | |հսկայական |
| | | |վրա նստեցվում|ժողովրդական| |ժառանգու- |
| | | |են փայտե |բնակելի | |թյուն, որը |
| | | |խոյակներ, |տների | |հազարավոր |
| | | |որոնք նեցուկ |հիմնական | |տարիների |
| | | |են ծառայում |տիպն էր | |ձևագո- |
| | | |դրանց վրա` |ամբողջ | |յացման բարդ|
| | | |պատերի |Հայկական | |ճանապարհ |
| | | |երկարությամբ |բարձրավան- | |անցնելով |
| | | |դրված գերան- |դակում, իսկ| |հասել է մեզ|
| | | |հեծաններին |հազարաշեն | |և հայկական|
| | | |(առորմի): |ծածկի պարզ | |ոչ |
| | | |Դրանց |ու բարդ | |նյութական |
| | | |անկյունները |տարբե- | |մշակութային|
| | | |հատվում են |րակները | |ժառան- |
| | | |կարճ |հանդիպում | |գության |
| | | |գերաններով |էին | |անքակտելի |
| | | |(կոնդերով), |Պատմական | |մասն է: |
| | | |որոնց վրա |Հայաստանի | | |
| | | |հենվում է |բոլոր | | |
| | | |քառանկյուն |տարածաշրջան| | |
| | | |գերանածածկի |ներում` | | |
| | | |հաջորդ շարքը:|Բարձր Հայք,| | |
| | | |Շարքերի |Ջավախք, | | |
| | | |արանքները |Շիրակ, | | |
| | | |ծածկվում են |Գեղարքունիք| | |
| | | |կլորավուն կամ|Վասպուրական| | |
| | | |քառանկյուն |Տարոն, | | |
| | | |տաշած, |Այրարատ, | | |
| | | |հետզհետե |Վայոց ձոր, | | |
| | | |կարճացող |Սյունիք, | | |
| | | |գերաններով |Արցախ | | |
| | | |կամ |և այլն: | | |
| | | |տախտակներով: | | | |
| | | |Նույնպիսի | | | |
| | | |գերաններով | | | |
| | | |լցվում են | | | |
| | | |առորմիների | | | |
| | | |վրա գոյացած | | | |
| | | |եռանկյունի- | | | |
| | | |ների ծայրերի | | | |
| | | |միջանկյալ | | | |
| | | |տարածու- | | | |
| | | |թյունները: | | | |
| | | |Այդ եղանակով | | | |
| | | |պատերի և | | | |
| | | |առորմիների | | | |
| | | |քառակուսին | | | |
| | | |ստանում է ութ| | | |
| | | |կամ տասներկու| | | |
| | | |անկյան ձև: | | | |
| | | |Երբեմն | | | |
| | | |ութկողմանի | | | |
| | | |այս | | | |
| | | |շրջանակներն | | | |
| | | |սկզբից | | | |
| | | |մինչև վերջ | | | |
| | | |աստիճանաբար | | | |
| | | |փոքրանալով | | | |
| | | |զուգահեռաբար | | | |
| | | |են բարձրացել:| | | |
| | | |Ամենավերևում | | | |
| | | |թողնվել է | | | |
| | | |բացվածք` | | | |
| | | |երդիկ, որի | | | |
| | | |վրա ամրացվել | | | |
| | | |են խաչաձև | | | |
| | | |երկաթե ճաղեր | | | |
| | | |(խաչերկաթ): | | | |
| | | |Երդիկը | | | |
| | | |ծառայում է | | | |
| | | |թե՛ լուսա- | | | |
| | | |վորության, | | | |
| | | |թե՛ | | | |
| | | |օդափոխության | | | |
| | | |և թե՛ ծուխը | | | |
| | | |հեռացնելու | | | |
| | | |համար: | | | |
| | | |Արտաքինից այս| | | |
| | | |առաստաղի | | | |
| | | |շարքերը | | | |
| | | |ծածկվում են | | | |
| | | |հարդով, | | | |
| | | |ծղոտով կամ | | | |
| | | |եղեգնով, ապա | | | |
| | | |կավով կամ | | | |
| | | |պինդ հողով: | | | |
| | | |Հազարաշեն | | | |
| | | |գմբեթներն | | | |
| | | |ավելի սրածայր| | | |
| | | |ու բարձր` | | | |
| | | |հատած կոնի | | | |
| | | |ձև ունեն: | | | |
| | | |Հազարաշենի | | | |
| | | |հիմնական | | | |
| | | |առավելու- | | | |
| | | |թյունն այն է,| | | |
| | | |որ | | | |
| | | |իրականացվում | | | |
| | | |է ավելի քիչ | | | |
| | | |ու առավել | | | |
| | | |կարճ փայտե | | | |
| | | |հեծաններով | | | |
| | | |կամ | | | |
| | | |գերաններով, | | | |
| | | |ինչից էլ | | | |
| | | |առաջացել է | | | |
| | | |նրա | | | |
| | | |անվանումը, | | | |
| | | |որը | | | |
| | | |նշանակում է | | | |
| | | |«հազարավոր | | | |
| | | |կտորներից | | | |
| | | |շինված | | | |
| | | | | | | |
| | | | | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|2 |Մոմերով |Ժողովրդական|Մոմերով պարը |Պարը Մուշից|Տարրի |Մեր օրե- |
|1.|պար |պարարվեստ |երկու գնալ, |և Ալաշկեր-|կրողը |րում, երբ |
| | | |երկու դառնալ |տից բերել |ՀՀ Գեղար- |հարսանիք- |
| | | |պարաքայլերով |են 19-րդ |քունիքի |ները սեփա- |
| | | |ավանդական |դարի |մարզի |կան օջախ- |
| | | |գովնդն է` փակ|30-ական |Մարտունի |ներում |
| | | |շրջանով ծիսա-|թվականներին|համայնքն |կազմակեր- |
| | | |կան պար, որը |ներկայիս |է: |պելու |
| | | |պարում են |Մարտունու | |ավանդական |
| | | |հարսանիքների |տարածաշրջան| |սովորույթը |
| | | |վերջում, երբ |գաղթած | |տեղափոխվել |
| | | |խնջույքի |հայերը: Այն| |է հարսանյաց|
| | | |սեղանները |նաև անվա- | |սրահ, շատ |
| | | |մասամբ |նում են | |փոփոխու- |
| | | |հավաքում են` |Թագավորի | |թյուններ են|
| | | |ասպարեզ |գովնդ: | |տեղի |
| | | |բացելով |Պարաքայլերը| |ունեցել |
| | | |պարերի համար:|մինչև օրս | |հայկական |
| | | |«Մոմերով |չեն փոփոխ- | |ավանդական |
| | | |պարը» պարում |վել, սակայն| |հարսանիք- |
| | | |են ամուսնացած|ծիսականու- | |ներում: |
| | | |տղամարդիկ և |թյան հետ | |«Մոմերով |
| | | |կանայք` պարա-|կապված որոշ| |պարը», |
| | | |շարք ներա- |տարրեր | |ինչպես նաև |
| | | |ռելով հարսին |մոռացվել | |շատ հարսա- |
| | | |ու փեսային |են: 20-րդ | |նեկան |
| | | |(թագավորին): |դարի վերջին| |պարեր, |
| | | |Պարը խորհրդա-|և 21-րդ | |աստիճանաբար|
| | | |նշում է հարսի|դարի սկզբին| |մոռացվում |
| | | |և փեսայի |«Մոմերով | |են և |
| | | |ամուսնական |պարը» աստի-| |կենցաղից |
| | | |կյանք մուտք |ճանաբար | |բեմ տեղա- |
| | | |գործելու |կորցնում է | |փոխվում: |
| | | |խորհուրդը, |իր ծիսական | |Պարը հիշում|
| | | |իսկ մոմերի |խորհուրդը. | |և պարում |
| | | |լույսը` ըստ |պարում են | |են և |
| | | |ժողովրդական |բոլոր | |ՀՀ Գեղար- |
| | | |պատկերացման, |հարսանքա- | |քունիքի |
| | | |պաշտպանում է |վորները` | |մարզի |
| | | |օրվա հերոս- |ամուսնացած,| |Մարտունի |
| | | |ներին չար |այրի, ազապ,| |համայնքի |
| | | |ուժերից: |նույնիսկ | |60-ից |
| | | | |մանկահասակ | |բարձր |
| | | | |տղաներն ու | |տարիքի |
| | | | |աղջիկները` | |անձինք և |
| | | | |մեկական մոմ| |նույն |
| | | | |բռնած: | |համայնքի |
| | | | | | |Ծովասար |
| | | | | | |գյուղի |
| | | | | | |մշակույթի |
| | | | | | |կենտրոնի |
| | | | | | |«Ալաշկերտ» |
| | | | | | |ազգագրական |
| | | | | | |երգի-պարի |
| | | | | | |խմբի բոլոր |
| | | | | | |տարիների |
| | | | | | |անդամները: |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|2 |Յոթը քար |Ժողովրդական|Խաղի համար |«Յոթը քար» |Տարրի |Այս խաղը |
|2.| |խաղ |անհրաժեշտ է |խաղը խաղա- |կրողները |խաղացել են |
| | | |գնդակ, յոթ |ցել են Նոր |ՀՀ Գեղար- |ՀՀ Գեղար- |
| | | |տափակ քար և |Բայազետից |քունիքի |քունիքի |
| | | |ազատ տարա- |Գավառ եկած-|մարզի |մարզի Գավառ|
| | | |ծություն: |ները` |Գավառ |քաղաքի և |
| | | |Խաղում են |տարածելով |համայնքի |հարակից |
| | | |երկու թիմով` |այն տարածա-|և հարակից|բնակա- |
| | | |իրար դեմ: |շրջանում: |բնակա- |վայրերի |
| | | |Շրջան են |Ինչպես |վայրերի |տարբեր |
| | | |գծում, որի |նշում է |երեխաներն |տարիքի |
| | | |մեջ յոթ |ազգագրագետ |են: |երեխաները |
| | | |քարերը շարում|Վ. Բդոյանը.| |խմբերով` |
| | | |են իրար վրա: |Ձեռնագնդա- | |թե՛ աղջիկ- |
| | | |Այնուհետև |կախաղերի | |ները և թե՛|
| | | |վիճակահանու- |մեծ մասը | |տղաները: |
| | | |թյամբ ընտրված|պահպանվում | |Այն ընթա- |
| | | |առաջին թիմի |էր մինչև | |նում էր մեծ|
| | | |խաղացողները |1930-ական | |աղմուկով և |
| | | |որոշ հեռա- |թվականների | |աշխուժու- |
| | | |վորությունից |վերջերը: | |թյամբ` |
| | | |հերթով գնդա- |Մինչև | |խաղում |
| | | |կով խփում են |կաշեպատ և | |ներգրավելով|
| | | |քարե բուրգին:|ռետինե | |բոլոր |
| | | |Երբ բուրգը |գնդակները | |ականատես |
| | | |քանդվում է, |խաղային | |երեխաներին:|
| | | |երկրորդ թիմի |կենցաղի մեջ| |Ներկայում |
| | | |խաղացողը |մտնելը, հայ| |աստիճանաբար|
| | | |փռում է |գյուղերում | |մոռացվում |
| | | |քարերը և |և քաղաք- | |է, քանի որ |
| | | |վազում գնդակի|ներում | |երեխաների |
| | | |հետևից: |օգտագործում| |գերակշռող |
| | | |Գնդակը հայտն-|էին ինքնա- | |մասը |
| | | |վում է |շեն մազե | |նախընտրում |
| | | |երկրորդ թիմի |գնդակները | |է օգտվել |
| | | |ձեռքում: |և մեջը | |ինտերնե- |
| | | |Առաջին թիմի |բրդով լցված| |տային |
| | | |խնդիրն է |ու երեսն | |խաղերից: |
| | | |քարերը |ասեղնագործ-| |Շատ երեխա- |
| | | |դասավորել |ված խնձորա-| |ներ տանից |
| | | |նախնական |չափ գնդակ- | |քիչ են |
| | | |դիրքով, |ները: 1930-| |դուրս գալիս|
| | | |այսինքն` իրար|ական | |և ժամանակի|
| | | |վրա: Երկրորդ |թվականներից| |մեծ մասը |
| | | |թիմի խաղացող-|սկսած` փոքր| |համակարգչի |
| | | |ները պետք է |չափերի | |առաջ կամ |
| | | |խանգարեն |ռետինե | |բջջային |
| | | |նրանց` գնդա- |գնդակները | |հեռախոսով |
| | | |կով խփելով |լիովին | |են անցկաց- |
| | | |առաջին թիմի |փոխարինեցին| |նում: Գավառ|
| | | |խաղացողներին:|նախորդներին| |համայնքի |
| | | |Եթե խաղացողը |և դրանք | |հարակից |
| | | |բռնում է |այժմ օգտա- | |բնակա- |
| | | |գնդակն օդում,|գործվում են| |վայրերում, |
| | | |կարող է այն |հազիվ | |որտեղ |
| | | |հեռու նետել |պահպանված | |ինտերնե- |
| | | |և դուրս չգալ|մի քանի | |տային կապը |
| | | |խաղից: |խաղերում:» | |բացակայում |
| | | |Խաղացողը, ում|(Վ. Բդոյան,| |է կամ լավ |
| | | |կպչում է |«Հայ ժողովր| |չի աշխա |
| | | |գնդակը, կարող|դական | |տում, |
| | | |է այնպես |խաղեր», | |երեխաների |
| | | |անել, որ |Երևան, | |մի մասը |
| | | |գնդակն անդրա-|1980, էջ | |շարունակում|
| | | |դառնալով |103121): | |են խաղալ |
| | | |իրենից հեռու |Մինչև | |այս աշխույժ|
| | | |թռչի, իսկ |20-րդ դարի | |խաղը: |
| | | |ինքը` դուրս |60-70-ական | | |
| | | |գա խաղից: |թվականները | | |
| | | |Քարերը լրիվ |խաղը շատ | | |
| | | |դասավորելուց |տարածված էր| | |
| | | |հետո առաջին |մարզում: | | |
| | | |թիմից մեկը |Հետագա | | |
| | | |պետք է ձեռքը |տարիներին | | |
| | | |դնի քարին և |այն աստիճա-| | |
| | | |հաշվի մինչև |նաբար | | |
| | | |40-ը: Եթե |մոռացվում | | |
| | | |հաշվարկը |է, և ավելի| | |
| | | |կիսատ է |քիչ երեխա- | | |
| | | |մնում, |ներ են | | |
| | | |այսինքն` նրան|«Յոթը քար» | | |
| | | |գնդակով |խաղում: | | |
| | | |խփելով հանում| | | |
| | | |են խաղից, ապա| | | |
| | | |մյուս թիմա- | | | |
| | | |կիցը շարունա-| | | |
| | | |կում է | | | |
| | | |հաշվել: Եթե | | | |
| | | |նրանց հաջող- | | | |
| | | |վում է հաշիվն| | | |
| | | |ավարտին | | | |
| | | |հասցնել, ապա | | | |
| | | |առաջին թիմը | | | |
| | | |ճանաչվում է | | | |
| | | |հաղթող, իսկ, | | | |
| | | |եթե երկրորդ | | | |
| | | |թիմին հաջող- | | | |
| | | |վում է | | | |
| | | |հեռացնել | | | |
| | | |հակառակորդի | | | |
| | | |բոլոր խաղա- | | | |
| | | |ցողներին, ապա| | | |
| | | |խաղի արդյուն-| | | |
| | | |քում նա է | | | |
| | | |հաղթող ճանաչ-| | | |
| | | |վում: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|2 |Քարկտիկ |Ժողովրդական|Խաղը ժամանցի |Քարկտիկն |Տարրի |Ներկայում |
|3.| |խաղ |կազմակերպման |ազգային |կրողները |քարկտիկը |
| | | |լավ միջոց է |խաղ է, որը |ՀՀ Շիրակի |գրեթե |
| | | |և հնարավո- |հիշատակվում|մարզի |մոռացության|
| | | |րություն է |է «Արի |Ախուրյան |է մատնվել: |
| | | |տալիս տարա- |խաղանք |համայնքի |Այն պահպան-|
| | | |ծության մեջ |քարկտիկ, |Ախուրյան |վում է |
| | | |ճիշտ |Նինո~» |բնակավայրի|համայնքի |
| | | |կողմնորոշվել |ժողովրդական|տարբեր |միջին և |
| | | |ու պարզ հաշիվ|երգում: |տարիքի |տարեց |
| | | |կատարել: |Խաղն ունե- |բնակիչներն|բնակիչների |
| | | |Խաղում են |ցել է |են: |հիշողու- |
| | | |հինգ ողորկ ու|տարբեր | |թյուննե- |
| | | |փոքրիկ |անվանում- | |րում, որոնք|
| | | |քարերով: |ներ` | |այն |
| | | |Ընտրվում է |հավկունք, | |փոխանցում |
| | | |հարթ տարածու-|ափյուկ, | |են ընտանե- |
| | | |թյուն, հինգ |քարքշտիկ, | |կան ու |
| | | |քարը շարում |փամփաստ, | |բակային |
| | | |են և |ծառո, շնուկ| |միջավայրե- |
| | | |վերցնում |և այլն | |րում: |
| | | |դրանցից մեկը:|(Վարդ | |Անհրաժեշ- |
| | | |Ցուցամատն ու |Բդոյան, Հայ| |տություն է |
| | | |միջնամատը |ժողովրդական| |խաղի |
| | | |դնում են իրար|խաղեր, | |աշխուժա- |
| | | |վրա, բութ |Երևան, | |ցումն ու |
| | | |մատը հեռաց- |1983, էջ | |տարածումը |
| | | |նում են նշված|204-213): | |երեխաների |
| | | |մատներից, |Խաղն ավելի | |շրջանում, |
| | | |դնում հարթ |ակտիվ ու | |դրա նոր և |
| | | |տարածքի վրա, |մրցակցային | |հետաքրքիր |
| | | |մատների |դարձնելու | |լուծում- |
| | | |մեջտեղում |համար | |ներով |
| | | |ստեղծում բաց |խաղում են | |զուգորդված |
| | | |տարածություն:|մի քանի | |կիրառման |
| | | |Նախապես |հոգով, որը | |խթանումը, |
| | | |վերցրած քարը |զարգացնում | |որը կնպաստի|
| | | |նետում են |է երեխաների| |ոչ միայն |
| | | |վերև, այդ |մտածելա- | |ժառանգու- |
| | | |ընթացքում |կերպը, | |թյան այս |
| | | |պետք է |մատների | |ձևի |
| | | |հասցնեն |ճկունու- | |պահպանմանը,|
| | | |գետնին գցած |թյունը և | |այլև |
| | | |քարերը կամարի|արագ | |կրթական |
| | | |տեսք տված |կողմնորոշ- | |համակարգում|
| | | |մատների տակից|վելու | |երեխաների |
| | | |մի կողմից |ունակու- | |տարածական |
| | | |անցկացնեն |թյունը: | |մտածողու- |
| | | |մյուս կողմը |Շիրակի | |թյան, արագ |
| | | |և հասցնեն |մարզում | |կողմնորոշ- |
| | | |վեր նետած |տարածված | |վելու, |
| | | |քարն արագ |«Քարկտիկ» | |ճիշտ, |
| | | |բռնեն: |խաղի մասին,| |դիպուկ |
| | | |Սկզբում |որը խաղում | |քայլեր ու |
| | | |քարերն անց են|են 5 կլոր | |պարզ հաշիվ |
| | | |կացնում կենտ |քարով, | |կատարելու |
| | | |թվով, այնու- |հիշատակու- | |ունակու- |
| | | |հետև` զույգ:|թյուններ | |թյունների |
| | | |Այս քայլերն |կան դեռ | |զարգացմանը:|
| | | |անթերի |20-րդ դարի | | |
| | | |կատարողը |սկզբներից | | |
| | | |դառնում է |(Կ. Բազե- | | |
| | | |խաղի հաղթողը:|յան, «Խաղը | | |
| | | | |Ալեքսանդրա-| | |
| | | | |պոլի | | |
| | | | |ավանդական | | |
| | | | |մշակույ- | | |
| | | | |թում», | | |
| | | | |Գյումրի, էջ| | |
| | | | |18): | | |
----------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում
(2-րդ հավելվածը փոփ. 21.02.2019 թիվ 130-Ն, 04.11.2021 թիվ 1825-Ն որոշումներ)