040.0985.140704
«ՎԱՎԵՐԱՑՆՈՒՄ ԵՄ»
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԱԳԱՀ Ռ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ
«14» հուլիսի 2004 թ.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
17 հունիսի 2004 թվականի N 985-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2005-2007 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2.10-րդ կետի` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության 2005-2007 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը` համաձայն հավելվածի, և այն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով` ի գիտություն:
2. Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարին` հրապարակել Հայաստանի Հանրապետության 2005-2007 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը:
3. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2004 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒԼԻՍԻ 10-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2004 թվականի հունիսի 17-ի
N 985-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2005-2007 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ
ՄԱՍ Ա
ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության վերջին տարիների զարգացումները վկայում են, որ առաջիկա զարգացման հետագծի վրա էական ազդեցություն կարող է ունենալ պետական միջամտության շրջանակների հստակեցումն ու համապատասխան մեխանիզմների ներդրումը: Դա վերաբերում է ինչպես շուկայի բացերի մեղմմանը, այնպես էլ եկամուտների վերաբաշխմանն ուղղված պետական կարգավորման գործառույթներին: Միևնույն ժամանակ, տնտեսության զարգացման ներկա փուլում է՛լ ավելի է կարևորվում միջնաժամկետ (նաև` երկարաժամկետ) ռազմավարական ծրագրավորման անհրաժեշտությունը: Մասնավորապես, ներկայումս ՀՀ իշխանությունների գերակա խնդիրներից մեկը երկրում աղքատության կրճատումն է: Ինչպես հայտնի է այդ նպատակով դեռևս 2003 թվականին ինչպես իշխանության տարբեր մակարդակների, այնպես էլ մի շարք հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների մասնակցությամբ արդեն իսկ մշակվել և ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվել է Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը: Խնդրի համակողմանի լուծման առումով իր ուրույն դերն ունի բյուջետային գործընթացում պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը, որը կանոնավոր կերպով սկսել է կիրառվել 2003 թվականից:
Այդ կապակցությամբ հարկ է նշել, որ արդեն իսկ սկսած 2000 թվականից ՀՀ կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ սկսել ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի (այսուհետև` ՄԺԾԾ) կազմման գործընթացի իրականացմանը: Ընդ որում, եթե մինչև 2002 թվականը նշված աշխատանքներն իրականացվում էին բացարձակապես մակրոմակարդակով, ապա 2002 թվականին գործընթացի մեջ ներգրավվեցին ՀՀ պետական կառավարման 4 ճյուղային մարմին (սոցիալական ապահովության, կրթության և առողջապահության նախարարությունները և ջրային տնտեսության պետական կոմիտեն), որոնց կողմից ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության աջակցությամբ կատարվեցին փորձնական աշխատանքներ նշված ոլորտների 2003-2005թթ. ՄԺԾԾ մշակման գծով: Կուտակված փորձի հիման վրա 2003 թվականին 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ մշակման աշխատանքներին ներգրավվեցին ՀՀ պետական կառավարման բոլոր մարմինները: Դրա հետ մեկտեղ ձեռնարկվեցին քայլեր ՄԺԾԾ գործընթացն օրենսդրական հիմքերի վրա կառուցելու ուղղությամբ: ՀՀ բյուջետային գործընթացի թափանցիկության բարելավման, բյուջետավորումը ծրագրային հիմքերի վրա կառուցելու ՀՀ կառավարության ձգտումն անհրաժեշտ է դարձրել «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում համապատասխան փոփոխությունների կատարումը, մասնավորապես բյուջետային գործընթացում որպես վերջինիս առանձին բաղկացուցիչ փուլ, պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի մշակման, հաստատման և հրապարակման աշխատանքների ներառման, նշված ծրագիրը որպես ՀՀ պետական բյուջեի նախագծի մշակման հիմք սահմանման, այդ կապակցությամբ բյուջետային օրացույցի ընդլայնման և ավելի ճկուն դարձնելու, ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմի և դրա հետ կապված այլ դրույթների սահմանման նպատակով: ՀՀ կառավարության ներկայացմամբ «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում վերը նշված փոփոխությունները ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընդունվեցին 2003 թվականին և արդեն երկրորդ տարին է, ինչ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման գործընթացը օրենքով ճանաչվել է ընդհանուր բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս և իրականացվում է օրենքով սահմանված ընթացակարգով:
ՀՀ բյուջետային գործընթացում պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրման հստակ առանձնացումն ընդգծեց փաստաթղթի քաղաքական կարևորությունը: Հարկ է նշել, որ համապարփակ, համաձայնեցված պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրն այն ռազմավարական հենքն է, որի շրջանակներում վարվում են միջազգային ֆինանսական օժանդակության ներգրավման հիմնահարցերին առնչվող բանակցությունները:
Նպատակը և խնդիրները
Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային գործընթացի պրակտիկայում պետական բյուջեի նախագիծը, որպես կանոն, մշակվել է տարեկան կտրվածքով: Սակայն պետական ծախսերի քաղաքականությունը, որակական առումով, հստակ ձևակերպելու համար, անհրաժեշտ է հաշվի առնել մակրոտնտեսական միջավայրը, հասանելի միջոցների շրջանակը, պետական ծախսերի ծրագրային պահանջները միջնաժամկետ (հնարավորության դեպքում` նաև երկարաժամկետ) հեռանկարի կտրվածքով: Պետական ծախսերի կառավարման առումով, տարեկան կտրվածքով մշակվող և իրականացվող պետական բյուջեներն ունեն որոշակի սահմանափակումներ: Մասնավորապես, դրանց հիմքում դրվում են կարճաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումները, իրականացվող քաղաքականությունների և տարեկան բյուջետային ծախսերի միջև կապը հստակ չէ, որպես կանոն, վերահսկման առարկա է հանդիսանում ծախսերի չափը և ոչ թե ակնկալվող արդյունքը (նաև մատուցվող ծառայության որակը): Իրավիճակը բարելավելու համապատասխան գործիք է պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման պրակտիկայի կիրառումն ու զարգացումը բյուջետային գործընթացում:
Պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի հիմնական նպատակը պետական ծախսերի կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացումն է:
Ըստ էության, պետական ծախսերի կառավարման արդյունավետության գնահատականները կարելի է տալ հետևյալ երեք հայտանիշներով`
(i) Համընդհանուր հարկաբյուջետային կարգապահություն. բյուջետային ռեսուրսների փաթեթը պետք է լինի հստակ և համապարփակ ձևակերպված, ձևավորվի նախքան ծախսերի բաշխումն ըստ առանձին ուղղությունների և հիմնավորված լինի միջնաժամկետ կայուն մակրոտնտեսական կանխատեսումներով: Ծախսերի բաշխումը հստակորեն պետք է իրականացվի վերը նշված բյուջետային ռեսուրսների շրջանակներում, իսկ դրանց հետագա կատարումը` սահմանված ծախսային գերակայություններին համապատասխան ընտրված ծրագրերի գծով նախատեսված բյուջետային հատկացումների սահմանաքանակների սահմաններում:
(ii) Տեղաբաշխման արդյունավետություն. պետական ծախսերը պետք է համահունչ լինեն պետական քաղաքականության գերակայություններին, և համակարգը պետք է հնարավորություն ընձեռի միջոցների միջոլորտային և ներոլորտային վերաբաշխում իրականացնել նվազ գերակայություններից դեպի առավել կարևորները և ցածր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերից դեպի բարձր արդյունավետություն ունեցողները:
(iii) Տեխնիկական (արտադրական) արդյունավետություն. ճյուղային նախարարությունները (գերատեսչությունները) պետք է ապահովեն արդյունավետության հասանելի առավելագույն մակարդակ, որը պետք է համադրելի լինի մասնավոր հատվածի արտադրողականության հետ:
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման համակարգի ներդրումը նպատակ է հետապնդում լուծել հետևյալ խնդիրները`
(i) բարելավել մակրոտնտեսական հաշվեկշիռը` ի հաշիվ ռեսուրսների (եկամուտների) իրատեսական և համապարփակ փաթեթի ձևավորման,
(ii) նպաստել միջոցների միջոլորտային և ներոլորտային վերաբաշխմանը` ըստ գերակա ուղղությունների,
(iii) որոշակիորեն մեղմել քաղաքականությունների և ֆինանսավորման առումով առկա անորոշությունները` նպաստելով ապագա ծրագրերի մշակման որակի բարձրացմանը,
(iv) ըստ ոլորտների սահմանել կոշտ բյուջետային սահմանափակումներ` ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) համար պայմաններ և խթաններ ստեղծելով հասանելի միջոցների նպատակային և արդյունավետ օգտագործման համար,
(v) բարելավել բյուջետային ծրագրերի գնահատման համակարգը և մեծացնել պետական ֆինանսների կառավարման թափանցիկության աստիճանը:
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման մոտեցումները
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը շարունակական գործընթաց է և, ըստ էության, ներկայացնում է «քաղաքականությունների ձևակերպում-պլանավորում- բյուջետավորում» տրամաբանական ամբողջական շղթա: Այն հնարավորություն է ընձեռում մեղմել հասանելի ռեսուրսների և պահանջվող ծախքերի միջև հնարավոր անհամապատասխանությունը, ինչպես նաև առանձին բնագավառներում պետական քաղաքականության փոփոխությունները համապատասխանորեն արտացոլել պետական ծախսերում: Այս առումով արդարացված է, որ ՄԺԾԾ-ի մշակումը (և/կամ վերանայումը), ըստ ժամանակի, նախորդում է տարեկան պետական բյուջեի նախագծի մշակմանը` դառնալով տարեկան պետական բյուջեների կազմման ուղեցույց:
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը ենթադրում է`
(i) մակրոտնտեսական կայուն միջավայրին համապատասխանող բյուջետային ռեսուրսների (մուտքերի) համապարփակ գնահատական,
(ii) քաղաքականությունների իրականացման նպատակով կատարվող ծախքերի` վարից վեր մոտեցմամբ գնահատական,
(iii) համապատասխան մեխանիզմների օգնությամբ հասանելի ռեսուրսների և պահանջվող ծախքերի ներդաշնակության ապահովում:
ՀՀ 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ի մշակման կազմակերպչական հիմքերը
2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ի մշակման գործընթացի կանոնակարգումն իրականացվել է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով, ՀՀ վարչապետի` 2003 թվականի դեկտեմբերի 30-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2005 թվականի բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին» N 684-Ն որոշմամբ և այդ որոշման հանձնարարականների հիման վրա ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության կողմից մշակված մեթոդական ցուցումներով:
Ըստ էության, խնդրին նման մոտեցումը վկայում է այն մասին, որ ՀՀ իշխանությունները պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը դիտում են որպես բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս` դրանով իսկ կարևորելով նաև երևույթի քաղաքական նշանակությունը:
Ծրագրի մշակման ամենակարևոր նախապայմաններից մեկը համապատասխան ինստիտուցիոնալ կառուցվածքի ձևավորումն է, որի աստիճանական զարգացումը կնպաստի ծրագրման հաջորդ փուլերի ընթացքում ծրագրերի որակի բարձրացմանը:
Հարկ է նշել, որ ՀՀ վարչապետի 2002 թվականի հունիսի 7-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2003 թվականի բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին» N 346-Ն որոշմամբ ստեղծվել էին 2003-2005 թթ. և 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ մշակման մշտապես գործող հետևյալ մարմինները`
(i) ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի` մշտապես գործող բարձրագույն խորհուրդ (խորհրդի նախագահ` ՀՀ վարչապետ), որը զբաղվելու է ծրագրերի մշակման գործընթացի վերահսկմամբ և ռազմավարական որոշումների կայացմամբ:
(ii) ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշակման աշխատանքները համակարգող` մշտապես գործող խումբ (խմբի ղեկավար` ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարի առաջին տեղակալ), որի հիմնական խնդիրը պետական միջնաժամկետ ծրագրի ամբողջական փաթեթի մշակումն է:
Նկատի ունենալով վերը նշված մարմինների միջոցով ՄԺԾԾ գործընթացի օպերատիվ կազմակերպման և իրականացման բավարար արդյունքները, ՀՀ վարչապետի կողմից սահմանվեց, որ այդ մարմինները շարունակում են իրենց գործունեությունը ՀՀ 2005-2007 և 2006-2008 թվականների ՄԺԾԾ մշակման ժամանակահատվածում:
Նման մոտեցումը ենթադրում է բյուջետային գործընթացում ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) մասնակցության դերի բարձրացում: Համապատասխան փորձի կուտակումը պետք է նպաստի ճյուղային մակարդակում բյուջետային պլանավորման բարելավմանը և ռազմավարական հիմնավոր որոշումների կայացմանը` հնարավորին չափով ապահովելով նախանշված քաղաքականությունների և հասանելի ֆինանսական միջոցների համապատասխանությունը: Այս համատեքստում է՛լ ավելի է կարևորվում ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության ու ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) գործողությունների փոխհամաձայնեցումը, որից մեծապես կախված է ոչ միայն պետական բյուջեի նախագծի մշակման ընթացքը, այլ նաև պետական բյուջեների կատարումը:
Դրա հետ մեկտեղ, հարկ է նշել, որ ի տարբերություն նախորդ տարիների, 2004 թվականին ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշակման աշխատանքները համակարգող` մշտապես գործող խմբի աշխատանքներին ՀՀ վարչապետի առաջարկությամբ և իշխող քաղաքական կոալիցիայի մեջ մտնող քաղաքական կուսակցությունների ներկայացմամբ ներգրավվեցին այդ կուսակցությունները ՀՀ Ազգային ժողովում ներկայացնող մի շարք պատգամավորներ: Նման մոտեցումը ենթադրում է քաղաքական ուժերի մասնակցությունը բյուջետային գործընթացում արդեն իսկ ՄԺԾԾ-ի մշակման նախնական փուլից, որը հնարավորություն է ընձեռում արդեն իսկ վաղ ժամանակահատվածում համադրել ՀՀ կառավարության և քաղաքական ուժերի մոտեցումները և կողմնորոշումները ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերով նախատեսվելիք առանձին ռազմավարությունների և ծախսային գերակայությունների ընտրության հարցերում:
Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման բարելավմանն ուղղված բարեփոխումները
Ծրագրի նպատակների իրագործումը ապահովելու համար ՀՀ կառավարությունը իրականացնում է նաև բարեփոխումներ հանրապետությունում ծրագրային բյուջետավորումը ներմուծելու ուղղությամբ: Ծրագրային բյուջետավորման բարեփոխման գերակա նպատակը` պետական ծախսերի տնտեսական և ֆինանսական արդյունավետության բարձրացումն է` ռեսուրսները առաջնահերթ ծախսային ուղղություններին հատկացնելու ուղղությամբ ՀՀ կառավարությանը աջակցելու միջոցով: Ծրագրային բյուջետավորման շրջանակներում այն իրականացվում է ՀՀ կառավարությանը պետական ծախսերի հատկացումների և պետական աշխատանքների գծով գերակայությունների սահմանման վերաբերյալ ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրելու միջոցով: Մասնավորապես, ՀՀ կառավարությանը և հանրությանը տրամադրվում է տեղեկատվություն` պետական ֆինանսավորման դիմաց տրամադրվող ծառայությունների կամ անմիջական արդյունքների վերաբերյալ: Հետևաբար, ծրագրային բյուջետավորումը հանդիսանում է գործիք քաղաքականության գործընթացները շաղկապելու համար, ինչպես օրինակ, աղքատության հաղթահարման ռազմավարությունը պետական միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրերի և պետական բյուջեների հետ: Նշվածը կօգնի հասկանալ ծախսերի վերաբերյալ կայացված որոշումների նպատակաուղղվածությունը և հետևաբար ռեսուրսներն ուղղել այն ոլորտներին և ծրագրերին, որոնք առավելապես կնպաստեն կառավարության նպատակների իրագործմանը:
Ներկայումս ծրագրային բյուջետավորման բարեփոխումների փորձնական աշխատանքներն իրականացվում են սոցիալական ոլորտի չորս նախարարություններում: Փորձնական աշխատանք կատարող այդ նախարարություններում փորձարկվում են ծրագրային բյուջետավորման բարեփոխման մեթոդաբանությունը և մոտեցումները հանրապետությունում դրանց կիրառելիությունը հաստատելու համար` մինչ այդ բարեփոխումների տարածումը պետական կառավարման ամբողջ համակարգում:
| ԳԼՈՒԽ 1. |
ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ԴՐԱՆՑ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ |
ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ՀՀ կառավարության հիմնական ռազմավարական գերակայությունները սահմանված են «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրով» և 2003 թվականի հունիսի 12-ին ՀՀ Ազգային ժողովի հավանությանն արժանացած` ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրով: Վերը նշված փաստաթղթերի համաձայն` ՀՀ կառավարությունն առաջիկա տարիներին առավել կարևորում է պետական բյուջեի հիմնական ծախսային հետևյալ գերակայությունները (սույն ծրագրի իմաստով գերակայություն են համարվում այն ոլորտները, որոնց հատկացվում են լրացուցիչ բյուջետային ռեսուրսների զգալի մասը կամ որոնց ֆինանսավորման համար ներգրավում են վարկային ռեսուրսներ).
(i) սոցիալական ոլորտի առանձին ճյուղերում (մասնավորապես` կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն), ինչպես նաև պետական կառավարման բնագավառներում դրանց գործունեության արդյունավետության, նպատակաուղղվածության և հասցեականության մակարդակի բարձրացման, բնակչության համար ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովում,
(ii) հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, տարածաշրջանում կայունությունը և Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով պաշտպանության և ազգային անվտանգության կառույցների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ֆինանսական ապահովում,
(iii) տնտեսության առանձին ոլորտներում (մասնավորապես` գյուղատնտեսություն, ջրային տնտեսություն, ճանապարհային տնտեսություն և էներգետիկա) ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացում:
Դրա հետ մեկտեղ հարկ է նշել, որ ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում կպահպանվի վերը նշված գերակայությունների համաձայն իրականացվելիք ծրագրերի ֆինանսավորման համար հանրապետության բյուջետային ռեսուրսները համալրելու պահանջը այլ` հիմնականում արտաքին աղբյուրներից պաշտոնական տրանսֆերտների և փոխառու միջոցների ներգրավման միջոցով: Վերը նշվածը, հաշվի առնելով նաև պետական պարտքի ցուցանիշները խելամիտ սահմաններում պահելու խնդիրը, էականորեն սահմանափակում է ՀՀ կառավարության հնարավորությունները:
ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ
Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը ՀՀ կառավարության նպատակների իրագործման հիմնական գործիքներից մեկն է: Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը ներկայացնող այս փաստաթուղթը, ոլորտների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի հետ միասին, կազմում է ՀՀ կառավարության պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը:
Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը շարադրող փաստաթուղթը ներկայացնում է ՀՀ կառավարության ընդհանուր երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքները, միջնաժամկետ և կարճաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները և ռազմավարական ծախսային գերակայությունները: Դրանք տնտեսական և հարկաբյուջետային այն չափանիշներն են, որոնք դրվելու են ՀՀ 2005 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման հիմքում:
ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ
Երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ
Ընդունելով կայուն հարկաբյուջետային քաղաքականության անհրաժեշտությունը` ՀՀ կառավարությունը Ծրագրի (և հետագայում նաև ՀՀ 2005 թվականի պետական բյուջեի նախագծի) մշակման ընթացքում առաջնորդվելու է ՀՀ կառավարության 2003 թվականի օգոստոսի 8-ի N 994-Ն որոշմամբ հաստատված Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրում ամրագրված հարկաբյուջետային սկզբունքներով: Քանի որ բյուջետային մուտքերի սղությունը և ծախսերի վրա ազդող գործոնները սահմանափակում են կարճաժամկետ հեռանկարում այդ սկզբունքների իրագործման հնարավորությունները, ՀՀ կառավարությունը մտադիր է կիրառել այդ սկզբունքները երկարաժամկետ հեռանկարում: Դրանք հիմք կծառայեն ընթացիկ քաղաքականությունների և ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ նպատակների համաձայնեցվածությունը գնահատելու համար:
Կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները
ՀՀ կառավարությունը առկա ծախսային գերակայությունները համադրել է երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքների հետ` հաջորդ 3 տարիների ընդհանուր ծախսային մակարդակը որոշելու համար: Որպես հիմք ընդունելով 2005 թվականի` ՀՆԱ 16.0%-ի չափով կանխատեսված պետական բյուջեի եկամուտների մակարդակը և ելնելով ՀՆԱ 2.2%-ի չափով դեֆիցիտի ֆինանսավորման հնարավորություններից (որը 0.9 տոկոսային կետով պակաս է 2004 թվականի ծրագրային ցուցանիշից)` ՀՀ կառավարությունը ծրագրում է պահպանել ծախսերի մակարդակը ՀՆԱ 18.2%-ի կամ 355.4 մլրդ դրամի չափով: Միջին ժամկետ հեռանկարում նախատեսվում է շարունակել ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական բյուջեի դեֆիցիտի հարաբերակցության աստիճանական նվազեցումը` վերջինիս մեծությունը 2006 և 2007 թվականներին համապատասխանաբար հասցնելով մինչև ՀՆԱ 2.01 և 2.00%-ը:
Միաժամանակ կշարունակվի ՀՆԱ նկատմամբ պետական բյուջեի եկամուտների հարաբերության աճը` 2006-2007 թթ. համապատասխանաբար կազմելով ՀՆԱ 16.3%-ը և 16.6%-ը: Արդյունքում ՀՆԱ նկատմամբ պետական բյուջեի ծախսերի հարաբերակցությունը 2005 թվականի համեմատությամբ 2006 թվականին ավելանալով 0.1 տոկոսային կետով, 2007 թվականին կրկին կաճի` գերազանցելով 2005 թվականի մակարդակը 0.4 տոկոսային կետով:
Նշված պայմաններում դրական միտումները կշարունակվեն նաև պետական պարտքի բնագավառում: Ոչ արտոնյալ վարկերի արդեն իսկ վերաձևակերպման պայմաններում արտաքին պարտքի աճը էական ազդեցություն չի ունենա երկրի վճարունակության վրա, որովհետև մի շարք որակական ցուցանիշներ հիմնականում չեն փոփոխվի կամ կփոխվեն դրական ուղղությամբ: Մասնավորապես, կնվազեն արտաքին պարտք/ՀՆԱ և արտաքին պարտքի ներկա արժեք/ՀՆԱ հարաբերակցությունները, կկրճատվեն արտաքին պարտքի տոկոսավճարները (հիմնականում արտաքին որոշ ոչ արտոնյալ վարկերի վերաձևակերպման արդյունքում), որոնք հարկային եկամուտների զգալի աճի հետ միաժամանակ կնպաստեն բյուջեի արտաքին պարտքի սպասարկման բեռի կրճատմանը: Արտահանման կայուն աճը, արտաքին պարտքի սպասարկմանն ու մարմանն ուղղվող միջոցների համեմատաբար կայուն մեծության պայմաններում, կհանգեցնի արտաքին պարտքի տոկոսավճար/արտահանում և արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում ցուցանիշների էական բարելավման:
| ԳԼՈՒԽ 2. |
ՀՀ 2005-2007 ԹԹ. ՄԺԾԾ ՄԱԿՐՈՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ |
Վերջին տասը տարիներին հանրապետությունում արձանագրվել է անընդմեջ տնտեսական աճ` միջինը կազմելով տարեկան 7.5 տոկոս, չնայած անցումային շրջանի առաջին երեք տարիների եկամուտների մակարդակի կորուստը 2003 թվականի դրությամբ դեռևս չէր հաջողվել վերականգնել: 2003 թվականի վերջին ՀՆԱ-ի մակարդակը կազմել է 1990 թվականի մակարդակի 95.7 տոկոսը և արդեն իսկ 2004 թվականին ծրագրային 7 տոկոս աճն ապահովելու դեպքում 1990 թվականի մակարդակը կգերազանցի 2.4 տոկոսային կետով:
Վերջին տարիների տնտեսական զարգացումները հիմքեր են տալիս ենթադրելու, որ մակրոտնտեսական կայուն միջավայրը և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից իրականացվող կառուցվածքային բարեփոխումները, ուղեկցվելով արտաքին ֆինանսական աջակցությամբ, կարող են ծրագրային ժամանակաշրջանի համար ապահովել տնտեսական աճի բարձր տեմպեր (միջին տարեկան` 6 տոկոս):
Մակրոտնտեսական կանխատեսումների հիմնական սցենարը կառուցված է ՀՀ կառավարության, Համաշխարհային բանկի և Արժույթի միջազգային հիմնադրամի համագործակցությամբ իրականացվող ԱՀԱՎ, ԱԿՏԱ և ԱՀՌԾ ծրագրերի, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործունեության ծրագրի հենքի վրա և ենթադրում է դրանցով նախանշված քաղաքականությունների և միջոցառումների հետևողական և ամբողջական իրագործում:
Ծրագրային ժամանակահատվածում հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումները ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում:
Աղյուսակ 2.1. Հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշներ
.______________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2000 |2001 |2002 | 2003 |2004 |2005 | 2006 | 2007 |
| |________________________|_________________________|
| | փաստացի | կանխատեսում |
|___________________|________________________|_________________________|
|Տնտեսական աճ, % |5.9 |9.6 |13.2 |13.9 |7.0 |6.0 |6.0 |6.0 |
|___________________|_____|_____|_____|______|_____|_____|______|______|
|Սղաճ, % |-0.8 |3.1 |1.1 |4.7 |5.3 |3.0 |3.0 |3.0 |
|___________________|_____|_____|_____|______|_____|_____|______|______|
|ՀՆԱ դեֆլյատոր, % |-1.4 |4.1 |0.7 |4.6 |3.0 |3.0 |3.0 |3.0 |
|___________________|_____|_____|_____|______|_____|_____|______|______|
|Պետական բյուջեի |4.9 |4.3 |2.6 |1.3 |3.1 |2.2 |2.0 |2.0 |
|դեֆիցիտ/ՀՆԱ, % | | | | | | | | |
|___________________|_____|_____|_____|______|_____|_____|______|______|
|Ընթացիկ հաշիվ |-19.9|-12.9|-8.5 |-9.0 |-8.2 |-8.3 |-8.1 |-8.1 |
|(առանց պաշտոնական | | | | | | | | |
|տրանսֆերտների)/ | | | | | | | | |
|ՀՆԱ, % | | | | | | | | |
|___________________|_____|_____|_____|______|_____|_____|______|______|
|Փոխարժեք, |539.5|555.1|573.4|578.8 |566.0|568.6|574.0 |578.4 |
|ՀՀ դրամ/ԱՄՆ դոլար | | | | | | | | |
.______________________________________________________________________.
Ծրագրային ժամանակահատվածում հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների գծով կանխատեսվում են հետևյալ զարգացումները.
(i) Իրական ՀՆԱ-ն ունենալու է կայուն աճի միտում: 2004 թվականին ծրագրվել է ՀՆԱ-ի 7 տոկոս աճ: 2005-2007 թվականներին ՀՆԱ-ի տարեկան աճը կկազմի 6 տոկոս:
(ii) Սպառողական գները կցուցաբերեն կայուն վարքագիծ` տարեկան միջին հաշվով աճելով 3 տոկոսով:
(iii) Ներդրումներ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2005-2007 թվականներին կկազմի միջինը 21.0 տոկոս:
ՀՀ 2007 թվականի պետական բյուջեի ընդհանուր եկամուտները, 2003 թվականի փաստացի ցուցանիշի (առանց Լինսի հիմնադրամի կողմից տրամադրված դրամաշնորհի) նկատմամբ կավելանան 0.9% տոկոսային կետով` կազմելով 16.4%: Այդուհանդերձ, զգալի տեղաշարժեր կլինեն բյուջետային եկամուտների կառուցվածքում` ի հաշիվ հարկային եկամուտների առաջանցիկ աճի (հարկեր/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2003 թվականի նկատմամբ կավելանա 1.8 տոկոսային կետով` 2007 թվականին կազմելով 15.8%): Պետական բյուջեի ծախսերը նույն ժամանակահատվածում կաճեն ավելի դանդաղ` հանգեցնելով բյուջեի դեֆիցիտի մակարդակի կրճատմանը:
Ապրանքների և ծառայությունների արտահանումը 2005-2007 թվականներին (դոլարային արտահայտությամբ) կաճի ավելի արագ, քան ներմուծումը (միջին հաշվով` տարեկան 9.4 և 7.6 տոկոս): Դա կհանդիսանա ընթացիկ հաշվի բարելավման հիմնական գործոններից մեկը:
ԻՐԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ
Համախառն ներքին արդյունքը` ըստ տնտեսության առանձին ճյուղերի
Վերջին երեք տարիների միջին տնտեսական աճը կազմել է 12.2 տոկոս: Այսպիսի բարձր տնտեսական աճի պայմաններում կառուցվածքային տեղաշարժեր են տեղի ունեցել ՀՆԱ կազմում: Տնտեսական աճի մեջ մեծ ներդրում են ունեցել արդյունաբերությունը և շինարարությունը: Այսպես, 2003 թվականին արձանագրվել է 13.9 տոկոս տնտեսական աճ, որի 8.5 տոկոսային կետը ապահովվել է միայն արդյունաբերության և շինարարության հաշվին:
2004 թվականին կանխատեսվում է 7.0 տոկոս տնտեսական աճ` 3.0 տոկոս դեֆլյատորի պայմաններում: 2005-2007 թվականների համար ՀՆԱ-ի միջին տարեկան աճը կանխատեսվում է 6.0 տոկոսի սահմաններում: Նման աճը կապահովվի ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին պահանջարկի մեծացման հաշվին:
Վերջին տարիներին շինարարության ճյուղի աճի տեմպերը աչքի են ընկնում անհամեմատ բարձր ցուցանիշներով: Շինարարության ճյուղի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի կառուցվածքում 1994 թվականի 6.7 տոկոս մակարդակից աճել է մինչև 15.5 տոկոս` 2003 թվականին:
Ծրագրային ժամանակահատվածում տնտեսության հիմնական ճյուղերի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում ներկայացված է Աղյուսակ 2.2-ում:
Աղյուսակ 2.2. ՀՆԱ-ի կառուցվածքը` ըստ տնտեսության հիմնական ճյուղերի (%` ՀՆԱ-ի նկատմամբ)
.____________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2002| 2003| 2004 | 2005| 2006| 2007|
| |___________|______|_________________|
| | փաստացի |ծրագիր| կանխատեսում |
|_______________________________|___________|______|_________________|
|Արդյունաբերություն |18.9 |19.9 |20.3 |20.6 |20.8 |20.9 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Գյուղատնտեսություն |23.4 |21.3 |20.7 |20.1 |19.6 |19.0 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Շինարարություն |12.6 |15.5 |15.3 |15.4 |15.6 |15.9 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Տրանսպորտ և կապ |6.1 |5.9 |5.9 |5.8 |5.8 |5.8 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Առևտուր |10.6 |10.7 |10.8 |10.6 |10.5 |10.4 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Այլ ոլորտներ |18.7 |17.6 |17.8 |17.8 |17.7 |17.7 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Զուտ անուղղակի հարկեր |9.7 |9.1 |9.4 |9.6 |9.9 |10.2 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Ընդամենը ՀՆԱ` շուկայական գներով|100.0|100.0| 100.0|100.0|100.0|100.0|
.____________________________________________________________________.
Վերջին տարիներին, բացի արդյունաբերական ավանդական ճյուղերից, ինչպիսիք են ոսկերչական արտադրատեսակների արտադրությունը և սննդի արդյունաբերությունը, բարձր աճ է արձանագրվել նաև մետաղագործական և քիմիական արդյունաբերություններում, ինչպես նաև շինանյութերի արտադրությունում:
Արդյունաբերության ճյուղի իրական աճը 2005-2007 թվականների համար կանխատեսվում է միջինը տարեկան 7.2 տոկոս: Առավել արագ կզարգանան արտահանման ուղղվածություն ունեցող ճյուղերը:
Վերջին տարիներին գյուղատնտեսությանը բնորոշ միտումներից է անասնապահական մթերքների արտադրության կայուն աճը: Վերջինիս հաշվին ապահովվում է անասնապահական արտադրանքի տեղական սպառման մեծ մասը: Բուսաբուծության կախվածությունը բնակլիմայական պայմաններից շատ բարձր է, որով էլ պայմանավորված է գյուղատնտեսության ճյուղի վերջին երկու տարիների միջինն` ընդամենը 4.0 տոկոս աճը: Գյուղատնտեսության ճյուղի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի մեջ վերջին տարիների ընթացքում ունի նվազման միտում: 2003 թվականին այն կազմել է ՀՆԱ-ի 21.3 տոկոսը` 1994-ի 43.5 տոկոսի դիմաց: 2005-2007 թվականների համար գյուղատնտեսության ճյուղի աճը կանխատեսվում է տարեկան 3.0 տոկոսի չափով:
Ծրագրային ժամանակահատվածում տնտեսության հիմնական ճյուղերի իրական աճերը տոկոսով ներկայացված են Աղյուսակ 2.3-ում:
Աղյուսակ 2.3. Տնտեսության հիմնական ճյուղերի իրական աճերը (տոկոս)
.____________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2002| 2003| 2004 | 2005| 2006| 2007|
| |___________|______|_________________|
| | փաստացի |ծրագիր| կանխատեսում |
|_______________________________|___________|______|_________________|
|ՀՆԱ իրական աճ, %, այդ թվում` |13.2 |13.9 |7.0 |6.0 |6.0 |6.0 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Արդյունաբերություն |13.9 |15.4 |9.0 |8.0 |7.0 |6.5 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Գյուղատնտեսություն |3.8 |4.3 |4.0 |3.0 |3.0 |3.0 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|Շինարարություն |41.5 |44.4 |5.0 |7.0 |7.5 |8.0 |
|_______________________________|_____|_____|______|_____|_____|_____|
|ՀՆԱ-ի դեֆլյատոր, % |0.7 |4.6 |3.0 |3.0 |3.0 |3.0 |
.____________________________________________________________________.
Համախառն ներքին արդյունքը` ըստ ծախսային բաղադրիչների
Ըստ ծախսային բաղադրիչների` ՀՆԱ-ի մեջ սպառումը 2002 թվականին առաջին անգամ փոքր եղավ ՀՆԱ-ից և կազմեց ՀՆԱ 95.6 տոկոսը1*): Այդ միտումը շարունակվեց նաև 2003 թվականին և սպառումը կազմեց ՀՆԱ-ի 93.2 տոկոսը1*): 2007 թվականին կանխատեսվում է, որ ՀՆԱ-ն կգերազանցի սպառումը մոտ 6.5 տոկոսային կետով: Սակայն կլանումը (սպառում գումարած ներդրումներ) կմնա ՀՆԱ-ից մեծ, որը ենթադրում է զուտ արտահանման բացասական մեծության առկայություն: Զուտ արտահանման բացասական մեծությունը կդրսևորի նվազման միտում և 2007 թվականին կկազմի ՀՆԱ-ի մոտ 15.0 տոկոսը: Ներդրումները ՀՆԱ-ի մեջ 2005-2007 թվականների համար կկազմեն միջինը 21.0 տոկոս, որոնք կֆինանսավորվեն ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին միջոցների հաշվին:
________________________
1*) Վերջնական սպառման ծախսերի մեջ ներառված է վիճակագրական շեղումը, 2002 թ. ցուցանիշը ճշգրտված է:
Ծրագրային ժամանակահատվածում անվանական ՀՆԱ-ի ծախսային կառուցվածքը ներկայացված է Աղյուսակ 2.4-ում:
Աղյուսակ 2.4. Անվանական ՀՆԱ ծախսային կառուցվածքը (%` ՀՆԱ նկատմամբ)
.______________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2002| 2003| 2004 | 2005| 2006| 2007 |
| |___________|______|__________________|
| | փաստացի |ծրագիր| կանխատեսում |
|________________________|___________|______|__________________|
|ՀՆԱ |100.0|100.0| 100.0|100.0|100.0| 100.0|
|________________________|_____|_____|______|_____|_____|______|
|Սպառում | 95.6| 93.2| 95.7| 95.5| 94.6| 93.6|
|________________________|_____|_____|______|_____|_____|______|
|Ներդրումներ | 21.7| 24.7| 21.0| 20.7| 21.0| 21.3|
|________________________|_____|_____|______|_____|_____|______|
|Զուտ արտահանում |-17.2|-17.9| -16.7|-16.2|-15.6| -14.9|
.______________________________________________________________.
Սպառողական գներ
Վերջին չորս տարիների ընթացքում սպառողական գների ինդեքսը համարվում էր կանխատեսելի և կառավարելի և չէր գերազանցել 3 տոկոս մակարդակը: Սակայն 2003 թվականի սպառողական գների ինդեքսի մակարդակը տարեվերջին կազմեց 8.6 տոկոս, իսկ տարեկան միջինը` 4.7 տոկոս, որը պայմանավորված է արտաքին գործոններով: Մասնավորապես, Հայաստանի Հանրապետության սպառողական զամբյուղում 18.3 տոկոս տեսակարար կշիռ ունեցող «Հաց և հացամթերք» ապրանքախմբի գնի 31.3 տոկոսով աճը պայմանավորել է տարվա վերջին գրանցված 8.6 տոկոս սղաճի 5.7 տոկոսային կետը: ՈՒստի եթե բացառենք հացի գնի անսպասելի աճը, սղաճը կկազմեր մոտ 3 տոկոս: Պարենային ապրանքների (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ) գների ինդեքսը կազմել է 112.4%, ոչ պարենային ապրանքներինը` 100.4%, ծառայությունների սակագներինը` 102.1%:
2000-2003 թվականների սպառողական գների միջին տարեկան հավելաճը կազմել է 2.0%:
2005-2007 թվականների ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության դրամավարկային քաղաքականությունն ուղղված է լինելու սղաճի տարեկան շուրջ 3% մակարդակի պահպանմանը:
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՏՎԱԾ
Վերջին տարիներին արտաքին հատվածի տնտեսական ծրագրերը մշակելիս, նկատի ունենալով բարենպաստ ներդրումային միջավայրի ստեղծման և կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման արդյունքում արտահանման ընդլայնման հնարավորությունը, շեշտը դրվում էր միջնաժամկետ հատվածում վճարային հաշվեկշռի ընթացիկ հաշվի բարելավման վրա: Այդ խնդիրը Հայաստանում թեև դժվարությամբ, բայց հաղթահարվում է: Արտահանման աճին նպաստող քաղաքականություններից ամենակարևորը, թերևս, 2003 թվականին Հայաստանի անդամակցությունն էր Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը, որը հնարավոր դարձավ հատկապես առևտրի քաղաքականությունը միջազգային կանոններին համապատասխանեցնելու արդյունքում: Թեև այս իրադարձությունը կարճաժամկետ հատվածում արտահանման աճի վրա մեծ ազդեցություն չի թողնի, սակայն երկարաժամկետ հատվածում կդառնա արտահանման կարողությունների զարգացման հիմնական շարժիչը:
Վերջին տարիներին բնորոշ են զուտ արտահանման մեծացման դրական միտումները, որոնք մի կողմից պայմանավորված են ներմուծման կրճատմամբ (ներմուծվող ապրանքները փոխարինվում են հայրենական արտադրության ապրանքներով), մյուս կողմից` արտահանման ընդլայնմամբ: Միջնաժամկետ հատվածում կշարունակվեն բացահայտվել տնտեսության այն ճյուղերի հարաբերական առավելությունները, որոնք ունեն ընդգծված արտահանման ուղղվածություն: Կմշակվեն և կներդրվեն նշված ճյուղերին օժանդակելու նոր մեխանիզմներ և կզարգացվեն գոյություն ունեցողները:
Արտահանում
2000-2003 թվականներին ապրանքների արտահանման միջին տարեկան ծավալը կազմել է 466.2 մլն ԱՄՆ դոլար` հիմնականում պայմանավորված «Թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարեր, թանկարժեք մետաղներ և դրանցից իրեր» հոդվածի ցուցանիշների աճով: Սակայն պետք է նշել, որ արդյունաբերության տարբեր ենթաճյուղերի աճը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել արտահանման բազմազանեցման (դիվերսիֆիկացման) համար: 2004-2007 թվականներին ակնկալվում է ապրանքների արտահանման ծավալների շուրջ 872 մլն ԱՄՆ դոլարի (ՖՕԲ) միջին տարեկան մակարդակ և միջին տարեկան 9.6 տոկոս աճ (դոլարային արտահայտությամբ): Նույն ցուցանիշը ապրանքների և ծառայությունների համար կլինի 9.4 տոկոս, այսինքն` ապրանքների արտահանումն ավելի արագ է աճելու, քան ծառայություններինը:
Ներմուծում
2000-2003 թվականներին ներմուծման միջին տարեկան մակարդակը կազմել է 889.4 մլն ԱՄՆ դոլար (ՖՕԲ)` 1999 թ. համեմատ աճելով մոտ 23%-ով: Միջնաժամկետ հատվածում ներմուծման ծավալների աճը կպայմանավորվի ինչպես համախառն տնօրինվող եկամուտների աճով, այնպես էլ տեղական արտադրությունը կազմակերպելու համար հումքի ներկրման և օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներով ֆինանսավորվող տեխնոլոգիաների ներմուծման անհրաժեշտությամբ: Մյուս կողմից, կնվազեն ներմուծվող ապրանքները տեղական արտադրության ապրանքներով փոխարինելու` նախորդ տարիներին նկատված տեմպերը` պայմանավորված ներմուծվող ապրանքների փոխարինման հնարավորությունների սահմանափակությամբ: Արդյունքում` 2004-2007 թվականներին ապրանքների ներմուծման միջին տարեկան աճը (դոլարային արտահայտությամբ) կկազմի շուրջ 7.7 տոկոս, իսկ ապրանքների և ծառայությունների համար` շուրջ 7.6 տոկոս:
Գործոնային եկամուտներ և տրանսֆերտներ
Գործոնային եկամուտների և մասնավոր տրանսֆերտների ընդհանուր ծավալները 1999 թվականից դրսևորել են աճի միտում` վերջին չորս տարիներին կազմելով միջինը 190 մլն ԱՄՆ դոլար: 2005-2007 թվականներին նշված հոդվածների ցուցանիշների վարքագծի վրա էական ազդեցություն կունենան Հայաստանի Հանրապետության արտաքին պարտքի սպասարկումը, ուղղակի ներդրումներից ստացվող շահույթի վերաներդրումը և Հայաստանի Հանրապետության հիմնական գործընկեր երկրներում ակնկալվող տնտեսական աճի միտումները: Արդյունքում` զուտ գործոնային եկամուտների և տրանսֆերտների աճի տեմպը միջնաժամկետ հատվածում կդրսևորի նվազման միտում:
Կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման նախնական փուլում օտարերկրյա պաշտոնական տրանսֆերտներն էական դեր էին խաղում համախառն պահանջարկի ֆինանսավորման հարցում: 1995-2003 թվականների ընթացքում պաշտոնական տրանսֆերտների տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում 12 տոկոսից (1995 թ.) նվազել է մինչև 2.4 տոկոս (2003 թ.): Միջնաժամկետ հեռանկարում ընթացիկ պաշտոնական տրանսֆերտները տարեկան կկազմեն ՀՆԱ-ի միջինը 2.6 տոկոսը:
Ընթացիկ հաշիվ
1995-1998 թվականներին ընթացիկ հաշվի (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) պակասուրդը մեծացել էր` 1995 թվականի 368 մլն ԱՄՆ դոլարից 1998 թվականին հասնելով 515 մլն ԱՄՆ դոլարի: ՀՆԱ-ի նկատմամբ ընթացիկ հաշվի պակասուրդի հարաբերակցությունը 1995-1998 թվականներին կազմել է միջինը 27 տոկոս: 1999 թվականին, պայմանավորված գերազանցապես արտաքին առևտրի հոսքերով (մասնավորապես` ներմուծման ծավալների կտրուկ նվազմամբ), ընթացիկ հաշվի պակասուրդը (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) կազմեց 400.7 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՆԱ-ում` 21.7 տոկոս: 2000-2003 թվականներին ընթացիկ հաշվի պակասուրդը էապես կրճատվեց` 2003 թվականին հասնելով շուրջ 253 մլն ԱՄՆ դոլարի: ՀՆԱ-ում ընթացիկ հաշվի պակասուրդը (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) 2003 թվականին հասավ 9 տոկոսի:
2005-2007 թվականներին ընթացիկ հաշվի պակասուրդը առանց պաշտոնական տրանսֆերտների կկազմի ՀՆԱ-ի շուրջ 8.2 տոկոս, իսկ ներառյալ պաշտոնական տրանսֆերտները` 5.6 տոկոս:
| ԳԼՈՒԽ 3. |
ՀՀ 2005-2007 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ |
ՀՀ 2005-2007 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Միջնաժամկետ հատվածում եկամուտների քաղաքականության բնորոշումը և պետական եկամուտների կանխատեսելիությունը միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի առանցքային նշանակության հարցերից են:
2005-2007 թթ. եկամտային քաղաքականությունը պետք է միտված լինի պետական ծախսերի համար անհրաժեշտ դրամական ռեսուրսների ձևավորման օպտիմալ ծավալների ապահովմանը: Եկամտային քաղաքականության նման ուղղվածությունը բխում է ԱՀՌԾ և ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրով ամրագրված երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներից, համաձայն որոնց.
- Առաջիկա տարիներին պետական եկամուտների հավաքագրման աստիճանի բարձրացումը կլինի հարկաբյուջետային քաղաքականության գերակա ուղղություններից մեկը: Առանց հարկային դրույքաչափերի էական փոփոխությունների, ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարկային եկամուտների հարաբերությունը կավելացվի տարեկան միջին հաշվով 0.4 տոկոսային կետով:
- Կառավարությունը հարկային եկամուտների ավելացման հիմնական նպատակին կհասնի հատկապես տնտեսության ստվերային հատվածի կրճատման հաշվին: Դրանով հանդերձ, բոլոր տնտեսվարող սուբյեկտների նկատմամբ կապահովվեն հարկերի վճարման հավասար, արդար և ազնիվ մոտեցումներ: Միաժամանակ, կբացառվեն տնտեսվարող սուբյեկտների հանդեպ օրենքի պահանջներով չպայմանավորված վարչարարական ճնշումները:
- Կբարձրացվի հարկային վարչարարության արդյունավետությունը: Հարկային և մաքսային օրենքների պահանջների կատարումը պետք է դարձնել կենսաձև, սահմանելով խիստ և օպերատիվ վերահսկողություն: Կուժեղացվեն հակաօրինական գործունեության և ստվերային տնտեսական գործարքների բացահայտման քայլերը` թույլ չտալով հարկերի վճարումից խուսափում և տնտեսվարող սուբյեկտների նկատմամբ ապահովելով արդարացի և հավասար վերաբերմունքի մթնոլորտ:
- Հարկային քաղաքականությունը կբնութագրվի.
ա) հիմնական հարկատեսակների գծով հարկային բեռի թեթևացմամբ,
բ) արտոնությունների առավելագույն կրճատմամբ, առանձին ոլորտների, գործունեության առանձին հարկատեսակների, առանձին ձեռնարկությունների համար որևէ բնույթի հարկային արտոնությունների բացառմամբ:
- Պետական բյուջեի ծախսերը առավելապես ապահովված կլինեն ներքին ռեսուրսներով և կփոքրանա պետական ծախսերի կախվածությունը արտաքին ֆինանսավորման աղբյուրներից:
Այսպիսով, տարեցտարի աճող բյուջետային ծախսերը ներքին ռեսուրսների հաշվին ֆինանսավորելու, պետական պարտքի կառավարման և բյուջետային պակասուրդի կարգավորման անհրաժեշտությունը պայմանավորում է 2005-2007 թթ. եկամուտների քաղաքականության (հատկապես` հարկային քաղաքականության) առաջիկա տարիների զարգացումները` վերը նշված սկզբունքների համաձայն: Այդ քաղաքականության իրականացման ուղիները նախանշված են հարկային համակարգում ՀՀ կառավարության գործունեության սկզբունքներով:
2005-2007 թթ. իրականացվելիք հարկային քաղաքականությունը չի նախատեսում հարկերի այնպիսի դրույքաչափերի փոփոխություններ, որոնք կարող են էական ազդեցություն ունենալ ՀՀ պետական բյուջեի հարկային եկամուտների վրա: Սա նշանակում է, որ այդ տարիներին հարկային եկամուտների հավաքագրման մակարդակի բարձրացմանը կնպաստեն ՀՀ հարկային և մաքսային մարմինների կողմից իրականացվելիք վարչարարական միջոցառումները: Մասնավորապես, ՀՀ պետական բյուջեի հարկային եկամուտների հավաքագրումն ապահովող հիմնական միջոցառումների ծրագիրն ըստ առանձին տարիների և իրականացնող մարմինների, հետևյալն է.
Աղյուսակ 3.1. Բյուջետային մուտքերի հավաքագրումն ապահովող 2005-2007 թթ. իրականացվելիք միջոցառումները
._________________________________________________________________________.
| Միջոցառման անվանումը | Միջոցառման նպատակը |
|_________________________________________________________________________|
| Հարկային մարմինների կողմից իրականացվելիք միջոցառումներ |
|_________________________________________________________________________|
| 2005 թվական |
|_________________________________________________________________________|
|Չկատարած հարկային պարտավորությունների|Անհուսալի ապառքների խնդրի |
|մարման ծրագրի ընդունում |օրենսդրական կարգավորում |
|_____________________________________|___________________________________|
|Հարկային պարտավորություններից ավելի |Գերավճարների խնդրի օրենսդրական |
|վճարված գումարների խնդրի լուծում |կարգավորում |
|_____________________________________|___________________________________|
|«Հարկային հսկողության մասին» ՀՀ |Հարկային հսկողության իրականացման |
|օրենքի ընդունում |իրավական հիմքերի ամրագրում, |
| |հարկային մարմիններին |
| |վարչարարություն իրականացնելիս |
| |օրենքով լրացուցիչ լիազորությունների|
| |վերապահում |
|_____________________________________|___________________________________|
|«Ֆիզիկական անձանց գույքի և |Ֆիզիկական անձանց գույքի և |
|եկամուտների հայտարարագրման մասին» ՀՀ |եկամուտների հայտարարագրման |
|օրենքի ընդունում |համակարգի ներդրում, աստիճանաբար |
| |ուղղակի հարկերի տեսակարար կշռի |
| |ավելացում հարկային եկամուտներում |
|_____________________________________|___________________________________|
|«Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների |Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների |
|կիրառման մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումից|շահագործման համատարած ապահովում |
|հետո ՀԴՄ-ների ներդրում` ըստ | |
|ժամանակացույցի | |
|_____________________________________|___________________________________|
|Առևտրի կազմակերպման վայրերի հարկման |Առևտրի իրականացման վայրերում |
|կատարելագործում (ներառյալ օրենքով |առևտրական գործունեություն |
|սահմանված հարկադրանքի միջոցների |իրականացնող քաղաքացիների հաշվառման |
|կիրառումը` հարկային օրենսդրության |ու հարկման հարցերի կանոնակարգում |
|պահանջների կատարումն ապահովելու | |
|համար) | |
|_________________________________________________________________________|
| 2006 թվական |
|_________________________________________________________________________|
|Չկատարած հարկային պարտավորությունների|Ապառքների գանձելիության մակարդակի |
|մարման ծրագրի ընդունում |բարձրացում |
|_____________________________________|___________________________________|
|Հարկային պարտավորություններից ավելի |Գերավճարների կրճատման ծրագրի |
|վճարված գումարների խնդրի լուծում |ընդունում |
|_____________________________________|___________________________________|
|«Հարկային հսկողության մասին» ՀՀ |Հարկային հսկողության |
|օրենքի կիրարկում |արդյունավետության բարձրացում, մեկ |
| |ստուգմամբ հայտնաբերված գումարների |
| |ավելացում |
|_____________________________________|___________________________________|
|«Ֆիզիկական անձանց գույքի և |Ֆիզիկական անձանց գույքի և |
|եկամուտների հայտարարագրման մասին» |եկամուտների հայտարարագրման |
|ՀՀ օրենքի գործողության արդյունքում |համակարգի ներդրման արդյունքում |
|հարկային պարտավորությունների |աստիճանաբար ուղղակի հարկերի |
|համադրում |տեսակարար կշռի ավելացում հարկային |
| |եկամուտներում |
|_____________________________________|___________________________________|
|Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների |Իրացման շրջանառության |
|շահագործման համատարած ապահովում |հայտարարագրման ծավալների մեծացում |
| |և ստվերի կրճատում |
|_____________________________________|___________________________________|
|Առևտրի կազմակերպման վայրերի հարկման |Առևտրի իրականացման վայրերից |
|կատարելագործում (ներառյալ օրենքով |հարկային առևտրական |
|սահմանված հարկադրանքի միջոցների |գործունեություն իրականացնող |
|կիրառումը` հարկային օրենսդրության |քաղաքացիների համընդհանուր |
|պահանջների կատարումն ապահովելու |հաշվառում և հարկում |
|համար) | |
|_________________________________________________________________________|
| 2007 թվական |
|_________________________________________________________________________|
|Չկատարած հարկային |Ապառքների առաջացման հնարավորինս |
|պարտավորությունների մարման ծրագրի |բացառում |
|իրականացում | |
|_____________________________________|___________________________________|
|Հարկային պարտավորություններից ավելի |Գերավճարների առաջացման |
|վճարված գումարների խնդրի լուծում |հնարավորության բացառում |
|_____________________________________|___________________________________|
|«Հարկային հսկողության մասին» ՀՀ |Հարկային իրավախախտումների |
|օրենքի կիրարկում |պահանջների խախտումների դեպքերի |
| |նվազեցում |
|_________________________________________________________________________|
| Մաքսային մարմինների կողմից իրականացվելիք միջոցառումներ |
|_________________________________________________________________________|
| 2005 թվական |
|_________________________________________________________________________|
|«Բնապահպանական վճարների մասին» ՀՀ |Տրանսպորտային միջոցներից |
|օրենքում փոփոխություններ և |ներմուծման ժամանակ գանձվող |
|լրացումներ կատարելուն ուղղված |բնապահպանական վճարների |
|իրավական ակտի նախագծի մշակում |դրույքաչափերի վերանայում` կախված |
| |դրանց արտադրության ժամկետներից |
| |և օգտագործվող վառելիքի տեսակից |
|_________________________________________________________________________|
| 2006 թվական |
|_________________________________________________________________________|
|«Ազատ առևտրի գոտու ստեղծման մասին» |»Ազատ առևտրի գոտու ստեղծման մասին»|
|համաձայնագրի հիման վրա տրվող |համաձայնագրով սահմանված ծագման |
|արտոնությունների վերանայում |երկրի հավաստագրերի և մաքսատուրքից |
| |ազատման հիմքերի հստակեցում |
|_____________________________________|___________________________________|
|ՀՀ Մաքսային օրենսգրքում |Մաքսային մարմնի ղեկավարին |
|փոփոխություններ և լրացումներ |իրավունք վերապահել մաքսային |
|կատարելուն ուղղված իրավական ակտի |օրենսդրության խախտումների ժամանակ |
|նախագծի մշակում |ԱՏԳ մասնակցի հարկային |
| |պարտավորությանը համարժեք գույքի վրա|
| |արգելանք դնել մինչ դատարանի կողմից |
| |վճռի կայացումը |
|_________________________________________________________________________|
| 2007 թվական |
|_________________________________________________________________________|
|Ներմուծման ժամանակ կիրառվող հարկային |Ներմուծման ժամանակ կիրառվող |
|(մաքսային) արտոնությունների կազմի և |հարկային (մաքսային) |
|կառուցվածքի վերանայում |արտոնությունների կրճատում |
._________________________________________________________________________.
Հաշվի առնելով ներկայացված վարչարարական միջոցառումների գնահատման բնագավառում առկա խնդիրները (առանձին դեպքերում միջոցառումներն ընդգրկում են հարկային հարաբերությունների մեծ ոլորտ կամ առկա է գնահատականների համար անհրաժեշտ տվյալների անբավարարություն), վերջիններս ներկայացված են որպես ծրագրային քայլեր, առանց քանակական բնութագրերի:
ՀՀ 2005-2007 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ
ՀՀ 2005-2007 թթ. պետական բյուջեների եկամուտները կանխատեսվել են համապատասխանաբար 311.8 մլրդ դրամի, 347.1 մլրդ դրամի և 386.6 մլրդ դրամի չափով: Եկամուտների տարեկան ծավալների նման մակարդակը կապահովի միջին տարեկան 11.5% կամ 35.5 մլրդ դրամի չափով աճ, որը հիմնականում պայմանավորված կլինի հարկային եկամուտների 2*) գծով ակնկալվող բյուջետային մուտքերի հավաքագրման մակարդակի բարձրացմամբ:
________________________
2*) Այստեղ և այսուհետև հարկային եկամուտների կազմում ներառված է նաև պետական տուրքը:
Աղյուսակ 3.2. 2005-2007 թթ. ծրագրված բյուջետային եկամուտները (մլրդ դրամներով)
.__________________________________________________________________.
| Եկամտատեսակը |2005 թ.|2006 թ.| 2007 թ.|
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Պետական բյուջեի եկամուտներ և պաշտոնական |311.8 |347.1 | 386.6 |
|տրանսֆերտներ | | | |
|_________________________________________|_______|_______|________|
| հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ (%-ով) |16.0 |16.3 | 16.6 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Հարկային եկամուտներ և պետական տուրք |297.4 |333.3 | 373.2 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
| հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ (%-ով) |15.23 |15.6 | 16.0 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Ոչ հարկային եկամուտներ |5.1 |5.2 | 5.4 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
| հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ (%-ով) |0.3 |0.2 | 0.2 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Կապիտալի գործառնություններից եկամուտներ |0.3 |0.3 | 0.3 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
| հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ (%-ով) |0.02 |0.01 | 0.01 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Պաշտոնական տրանսֆերտներ |8.9 |8.2 | 7.6 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
| հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ (%-ով) |0.46 |0.4 | 0.3 |
.__________________________________________________________________.
Ինչպես երևում է աղյուսակի տվյալներից, արտաքին աղբյուրներից (պաշտոնական տրանսֆերտներ) ստացվող եկամուտները նվազման միտում ունեն և 2005-2007 թթ. բյուջետային մուտքերի աճը կապահովվի ներքին աղբյուրներից հավաքագրվող եկամուտների հաշվին: Եթե հաշվի առնվի այն հանգամանքը, որ ոչ հարկային եկամուտներն ու կապիտալի գործառնություններից եկամուտները հիմնականում ուղղակի կապ չունեն տնտեսության զարգացման միտումների հետ, ձևավորվում են հարաբերականորեն ինքնուրույն սցենարով և առաջիկա 3 տարիներին աչքի չեն ընկնի աճի ընդգծված տեմպերով, ապա պարզ է դառնում, որ ներքին աղբյուրներից եկամուտների աճի հիմնական գրավականը հարկային եկամուտների հավաքագրման մակարդակի բարձրացումն է:
ՀՀ 2005-2007 թթ. պետական բյուջեների եկամուտները ծրագրելիս օգտագործվել են այն մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումները, որոնք էական ազդեցություն ունեն առանձին եկամտատեսակների բազայի ձևավորման կամ հաշվարկման վրա: Առանձին դեպքերում հաշվի է առնվել նաև պայմանագրերով կարգավորվող ցուցանիշները:
Հարկային եկամուտների և պետական տուրքի գծով 2005-2007 թթ. բյուջետային մուտքերը ծրագրվել են` հաշվի առնելով երկու հիմնական գործոնների ազդեցությունը: Դրանցից առաջինը նախորդ տարիների հավաքագրման միտումներն ու մակրոտնտեսական միջավայրի փոփոխությունն է, երկրորդը` 2005-2007 թթ. հարկային օրենսդրության հնարավոր փոփոխությունը և հարկային (այդ թվում` մաքսային) վարչարարության բարելավումը: Հարկային եկամուտներ/ՀՆԱ ցուցանիշի տարեկան 0.4% աճի ապահովման նպատակով, 2005-2007 թթ. հարկային եկամուտների կանխատեսումներում առանձին եկամտատեսակների գծով, ըստ առաջին գործոնի, ծրագրված մուտքերի նկատմամբ հաշվարկվել է լրացուցիչ մուտքեր 3*), որոնք ակնկալվում է հավաքագրել հարկային օրենսդրության կատարելագործման և հարկային վարչարարության բարելավման հաշվին:
_______________________
3*) Հաշվի առնելով ծխախոտի արտադրանքի, ներմուծվող բենզինի, դիզվառելիքի հաստատագրված վճարների, ինչպես նաև պետական տուրքերի գծով մուտքերի առանձնահատկությունը, այս եկամտատեսակների գծով երկրորդ գործոնի հաշվին լրացուցիչ մուտքեր չեն ծրագրվել:
Կանխատեսման այսպիսի սցենարով 2005-2007 թթ. հարկային եկամուտների ընդհանուր պատկերն ըստ առանձին գործոնների հետևյալն է.
Աղյուսակ 3.3. Հարկային եկամուտների կանխատեսումն ըստ առանձին գործոնների (մլրդ դրամներով)
.__________________________________________________________________.
| Ցուցանիշը |2005 թ.|2006 թ.|2007 թ. |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Ընդամենը, որից` |297.4 |333.3 |373.2 |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Ըստ նախորդ տարիների հավաքագրման |280.0 |317.8 |355.8 |
|միտումների ու մակրոտնտեսական միջավայրի | | | |
|փոփոխության գործոնի | | | |
|_________________________________________|_______|_______|________|
|Ըստ հարկային օրենսդրության հնարավոր |17.4 |15.5 |17.5 |
|փոփոխության և հարկային (այդ թվում` | | | |
|մաքսային) վարչարարության բարելավման | | | |
|գործոնի | | | |
.__________________________________________________________________.
| ԻՐՏԵԿ |
Բնագրում «ԳԼՈՒԽ 11. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ» բաժնում աղյուսակ 11.2-ից հետո աղյուսակների համարակալումը խախտված է` «11.3» և «11.4» աղյուսակների փոխարեն գալիս են աղյուսակներ «10.3» և «10.4»-ը, «ԳԼՈՒԽ 14. ՋՐԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ» բաժնում կա երկու հատ «3.» կետ: |
Ըստ առաջին գործոնի ծրագրված գումարները ռիսկային չեն: Ավելին, մակրոմիջավայրի բարենպաստ զարգացումները (մակրոշրջանակի արձանագրվելիք փաստացի մակարդակների գերազանցումը կանխատեսվածի համեմատ) եկամուտների այս խմբի հաշվին կարող են առաջանալ բյուջետային այլ եկամուտների չստացման հետ կապված ռիսկերի փոխհատուցման ռեզերվներ: Այս փաստարկի օգտին է վկայում հաշվարկներում կիրառված 2005-2007 թթ. կանխատեսումային և վերջին 3 տարիների փաստացի որոշ մակրոտնտեսական ցուցանիշների համեմատությունը:
Աղյուսակ 3.4. 2001-2007 թթ. որոշ մակրոտնտեսական ցուցանիշներ
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշը | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |____________________|___________________________|
| | փաստ | կանխատեսում |
|________________________|____________________|___________________________|
|Անվանական ՀՆԱ (մլրդ |1,175.|1,362.|1,623.|1,789.|1,953.|2,132.|2,328.|
|դրամ) | 5| 5| 3| 1| 3| 6| 4|
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|աճը նախորդ տարվա |x |15.9% |19.1% |10.2% |9.2% |9.2% |9.2% |
|նկատմամբ | | | | | | | |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|ՀՆԱ-ի իրական աճը |9.6% |13.2% |13.9% |7.0% |6.0% |6.0% |6.0% |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|ՀՆԱ-ի դեֆլյատորը |4.0% |0.7% |4.6% |3.0% |3.0% |3.0% |3.0% |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Ապրանքների ներմուծում |773.5 |882.5 |1128.3|1216.3|1310.0|1410.9|1519.5|
|(մլն ԱՄՆ դոլար) | | | | | | | |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|աճը նախորդ տարվա |x |14.1% |27.8% |7.8% |7.7% |7.7% |7.7% |
|նկատմամբ | | | | | | | |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Արտահանում |540.0 |697.6 |894.0 |978.6 |1070.2|1171.2|1281.5|
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|աճը նախորդ տարվա |x |29.2% |28.2% |9.5% |9.4% |9.4% |9.4% |
|նկատմամբ | | | | | | | |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Դրամ/ԱՄՆ դոլար (միջին |555.1 |573.4 |578.8 |566.0 |568.6 |574.0 |578.4 |
|տարեկան) | | | | | | | |
|________________________|______|______|______|______|______|______|______|
|աճը նախորդ տարվա |x |3.3% |0.9% |-2.2% |0.5% |0.9% |0.8% |
|նկատմամբ | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Հարկային եկամուտների` երկրորդ գործոնի ազդեցությամբ ծրագրված գումարները տեսականորեն պարունակում են ռիսկի որոշակի աստիճան: Ընդհանուր առմամբ, վարչարարական միջոցառումների իրականացման հաշվին մուտքեր ծրագրելն արտահայտում է ՀՀ կառավարության նպատակաուղղվածությունը չհաշվառվող և չհարկվող տնտեսության ծավալների կրճատմանը միտված կոնկրետ քայլերի իրականացմանը: Այս դեպքում տնտեսության ստվերային հատվածի կրճատման և լրացուցիչ բյուջետային մուտքերի հավաքագրման գրավականը հարկային և մաքսային մարմինների կողմից իրականացվելիք միջոցառումների բարեհաջող ընթացքն է:
2005-2007 թթ. հարկային եկամուտների հավաքագրման առաջարկվող մակարդակների իրատեսական լինելը գնահատելու համար հարկ է դիտարկել այն բնութագրող մի քանի ցուցանիշներ, որոնք ներկայացվում են ստորև:
Աղյուսակ 3.5. ՀՀ 2002-2007 թթ. պետական բյուջեների հարկային եկամուտների վերաբերյալ առանձին ցուցանիշներ
.________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |____________________|____________________|
| | փաստ | կանխատեսում |
|______________________________|____________________|____________________|
|Անվանական ՀՆԱ (մլրդ դրամ) |1,362.|1,623.|1,789.|1,953.|2,132.|2,328.|
| | 5| 3| 1| 3| 6| 4|
|______________________________|______|______|______|______|______|______|
|Հարկային եկամուտներ և պետական|198.6 |227.4 |260.4 |297.4 |333.3 |373.2 |
|տուրքեր (մլրդ դրամ) | | | | | | |
|______________________________|______|______|______|______|______|______|
|աճը նախորդ տարվա նկատմամբ |17.7% |14.5% |14.5% |14.2% |12.1% |12.0% |
|______________________________|______|______|______|______|______|______|
|հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ|14.6% |14.0% |14.6% |15.2% |15.6% |16.0% |
|______________________________|______|______|______|______|______|______|
|հարկային սահունության գործակից|1.1 |0.8 |1.4 |1.6 |1.3 |1.3 |
.________________________________________________________________________.
Ըստ ներկայացված տվյալների, կանխատեսվող սցենարի համաձայն 2005-2007 թթ. հարկային եկամուտների հավաքագրման միջին տարեկան աճը կկազմի 12.8%, իսկ հարկային սահունության գործակիցը` միջին տարեկան 1.4: Սա նշանակում է, որ ինչպես և նախորդ տարիներին, 2005-2007 թթ. ևս հարկային եկամուտների հավաքագրման գործընթացում էական դեր կխաղան հարկային և մաքսային մարմինների կողմից վարչարարական միջոցառումների իրականացումը և հարկային օրենսդրության կատարելագործումը:
Տնտեսության 2005-2007 թթ. զարգացման կանխատեսվող մակրոտնտեսական սցենարի համաձայն առանձին մակրոտնտեսական գործոններ տարբեր կերպ կանդրադառնան հարկերի հավաքագրման մակարդակի վրա: Մասնավորապես, հարկային եկամուտների հավաքագրման մակարդակի բարձրացման վրա մեծ ազդեցություն կունենան առաջիկա երեք տարիների համար ակնկալվող ինչպես ՀՆԱ-ի շուրջ 6 տոկոս միջին տարեկան իրական աճը, այնպես էլ անվանական ՀՆԱ-ի կառուցվածքային փոփոխությունները:
Աղյուսակ 3.6. ՀՆԱ-ի իրական աճը և ճյուղային կառուցվածքը (տոկոսով)
.________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2000-2003թթ.|2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
| |միջին |_______________________________|
| |տարեկանը | կանխատեսում |
|___________________________|____________|_______________________________|
|Իրական ՀՆԱ-ի աճ |10.6% |7.0% |6.0% |6.0% |6.0% |
|________________________________________________________________________|
|Անվանական ՀՆԱ-ի կառուցվածքը, այդ թվում` |
|________________________________________________________________________|
|արդյունաբերություն |20.2% |20.3% |21.0% |20.8% |20.9% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|գյուղատնտեսություն |23.4% |20.7% |21.6% |19.6% |19.0% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|շինարարություն |12.0% |15.3% |14.0% |15.6% |15.9% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|տրանսպորտ |5.9% |5.9% |6.8% |5.8% |5.8% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|այլ ճյուղեր |1.0% |1.3% |1.0% |1.3% |1.3% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|առևտուր և հանրային սնունդ|10.2% |10.8% |11.0% |10.5% |10.4% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|ծառայություններ |17.9% |16.5% |15.0% |16.4% |16.4% |
|___________________________|____________|_______|_______|_______|_______|
|անուղղակի հարկեր |9.4% |9.4% |9.7% |9.9% |10.2% |
.________________________________________________________________________.
Ներկայացված աղյուսակի տվյալներով ՀՆԱ-ի ոչ հարկունակ մասը (գյուղատնտեսություն, շինարարություն, անուղղակի հարկեր) դրսևորում է անկման միտումներ` 2007 թվականին այն կկազմի 45.1%` 2003 թվականի փաստացի 46.0%-ի դիմաց:
Ինչ վերաբերվում է հարկերի հավաքելիության վրա տնտեսության արտաքին հատվածի զարգացումների ազդեցությանը, ապա հարկ է նշել, որ չնայած առևտրային հաշվեկշռի` 2003 թ. նկատմամբ 2007 թ. ակնկալվող 19.2% աճի տեմպին, այս դեպքում էական կլինի ապրանքների ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներմուծման կառուցվածքային փոփոխությունները:
Աղյուսակ 3.7. 2002-2007 թթ. առևտրային հաշվեկշիռը և տարեկան աճի տեմպերը (մլն ԱՄՆ դոլարներով)
._______________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2002 թ.|2003 թ.|2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
| |_______________|_______________________________|
| | փաստացի | կանխատեսում |
|_______________________|_______________|_______________________________|
| | | | | | | |
|Ապրանքների ներմուծում |882.5 |1128.3 |1216.3 |1310.0 |1410.9 |1519.5 |
|_______________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ապրանքների արտահանում |513.8 |688.6 |755.7 |828.4 |908.3 |995.3 |
|_______________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Առևտրային հաշվեկշիռ |-368.8 |-439.7 |-460.6 |-481.6 |-502.5 |-524.2 |
|_______________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Առևտրային հաշվեկշռի | x |19.2% |4.7% |4.6% |4.3% |4.3% |
|բացասական աճը նախորդ | | | | | | |
|տարվա նկատմամբ | | | | | | |
._______________________________________________________________________.
ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի շրջանակներում կատարված կանխատեսումների համեմատությամբ 2005, 2006 թվականների հարկային եկամուտների կանխատեսումները բացարձակ արժեքով կրել են որոշակի փոփոխություններ` պայմանավորված.
- կիրառված մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումային մեծությունների փոփոխությամբ,
- փաստացի գանձումների տվյալների բազայում 2003 թվականի տարեկան արդյունքների ցուցանիշների թարմացմամբ,
- «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում 2004 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած փոփոխության համաձայն ճանապարհային վճարները հարկային եկամուտների կազմում ներառմամբ:
Առաջին 2 գործոնների առկայությունն օրինաչափ է, որպես տվյալների բազայի նորացման հետևանք (հաշվի է առնվում նախորդ տարում արձանագրված միտումները): Երրորդ գործոնի ազդեցության արդյունքում հարկային եկամուտների նախորդ և ներկա կանխատեսումների ընդհանուր գումարները մասամբ դառնում են անհամադրելի:
Աղյուսակ 3.8. ՀՀ 2005-2007 թթ. պետական բյուջեների հարկային եկամուտների կանխատեսումները (մլրդ դրամներով)
._____________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
|_____________________________________________|_______|_______|_______|
|1. Ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |277.4 |310.8 |x |
|_____________________________________________|_______|_______|_______|
|2. Ըստ թարմացված կանխատեսումների |297.4 |333.3 |373.3 |
|_____________________________________________|_______|_______|_______|
|3. Հարկային եկամուտների գծով թարմացված և |20.0 |22.5 |x |
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ի կանխատեսումների | | | |
|միջև տարբերությունը | | | |
._____________________________________________________________________.
Հարկ է նշել, որ 2005-2006 թթ. հարկային եկամուտների գծով թարմացված և ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ի կանխատեսումների միջև տարբերության նշված գումարներից համապատասխանաբար 1.8 մլրդ դրամը և 1.9 մլրդ դրամը առաջացել է պետական տուրքի մասով:
Ոչ հարկային եկամուտները եկամուտները ներառում են ՀՀ կենտրոնական բանկի շահույթից մասհանումները, բաժնետոմսերից ստացվող դիվիդենդները և շահաբաժինները, պետական ձեռնարկությունների գույքի և համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող պետական պահուստի հողերի վարձակալությունից ստացվող վճարները, պետության տված վարկերի օգտագործման դիմաց վճարները (տոկոսավճարները), բռնագանձված, տիրազուրկ, նվիրատվության կամ ժառանգության իրավունքով պետությանն անցած գույքի իրացումից մուտքերը, իրավախախտումների համար գործադիր և դատական մարմինների կողմից կիրառվող պատժամիջոցներից ստացվող մուտքերը և այլ ոչ հարկային եկամուտները:
Ոչ հարկային եկամուտները 2005-2007 թթ. համար ծրագրվել են համապատասխանաբար 5.1 մլրդ դրամի, 5.2 մլրդ դրամի և 5.4 մլրդ դրամի չափով: ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ի շրջանակներում կատարված կանխատեսումներից ոչ հարկային եկամուտների գումարային տարբերությունը կանխատեսման կիրառված մեթոդաբանության անփոփոխության պայմաններում պայմանավորված է.
- «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում տեղի ունեցած փոփոխության հետևանքով ոչ հարկային եկամուտների կազմում ներառվող ճանապարհային վճարները 2004 թվականի հունվարի 1-ից հարկային եկամուտների կազմում ներառմամբ,
- առանձին եկամտատեսակների գծով 2003 թվականին արձանագրված եկամուտների հավաքագրման միտումների, ինչպես նաև բյուջետային մուտքերի ստացման կանխատեսված սցենարի փոփոխմամբ, (մասնավորապես` ՀՀ կենտրոնական բանկի ծախսերի նկատմամբ եկամուտների գերազանցումից մուտքերի գծով նախորդ կանխատեսումներով ստացված 3 մլրդ դրամի դիմաց ներկայումս կանխատեսվել է վերջին 2 տարիների միջին տարեկանի չափով` 1 մլրդ դրամ),
- որոշ եկամտատեսակների ծրագրման համար օգտագործված մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումների թարմացմամբ,
- 2003 թվականի արդյունքներով փաստացի հավաքագրումների տվյալների բազայի նորացմամբ:
Աղյուսակ 3.9. ՀՀ 2005-2007 թթ. պետական բյուջեների ոչ հարկային եկամուտների կանխատեսումները (մլրդ դրամներով)
.______________________________________________________________________.
| Ցուցանիշը |2005 թ.|2006 թ.|2007 թ. |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|1. Ոչ հարկային եկամուտների կանխատեսումները |7.4 |7.6 |x |
|2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ | | | |
|այդ թվում` տարբերության հիմնական պատճառ | | | |
|հանդիսացող եկամտատեսակներից | | | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|ՀՀ կենտրոնական բանկի ծախսերի նկատմամբ |3.0 |3.0 |x |
|եկամուտների գերազանցումից պետական բյուջե | | | |
|մուտքագրվող գումարներ, | | | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|ճանապարհային վճարներ |0.6 |0.7 | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|2. Ոչ հարկային եկամուտների թարմացված |5.1 |5.2 |5.4 |
|կանխատեսումները | | | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|այդ թվում` տարբերության հիմնական պատճառ | | | |
|հանդիսացող եկամտատեսակներից | | | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|ՀՀ կենտրոնական բանկի ծախսերի նկատմամբ |1.0 |1.0 |1.0 |
|եկամուտների գերազանցումից պետական բյուջե | | | |
|մուտքագրվող գումարներ, | | | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|ճանապարհային վճարներ |0.0 |0.0 |0.0 |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|3. Ոչ հարկային եկամուտների գծով թարմացված և |-2.3 |-2.4 |x |
|ըստ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ի կանխատեսումների միջև | | | |
|տարբերությունը | | | |
|_____________________________________________|_______|_______|________|
|այդ թվում` տարբերության հիմնական պատճառ |2.6 |2.7 |x |
|հանդիսացող եկամտատեսակների գծով ընդամենը | | | |
.______________________________________________________________________.
Վերը ներկայացված աղյուսակում բերված տվյալներից պարզ է դառնում, որ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ի շրջանակներում կատարված կանխատեսումներից ոչ հարկային եկամուտների գումարային տարբերությունը հիմնականում պայմանավորված է ՀՀ կենտրոնական բանկի ծախսերի նկատմամբ եկամուտների գերազանցումից պետական բյուջե մուտքագրվող գումարների կտրուկ փոփոխմամբ և ճանապարհային վճարներին առնչվող վերոհիշյալ օրենսդրական փոփոխությամբ: ՀՀ կենտրոնական բանկի շահույթից մասհանման հետ կապված հարցը մասամբ արդեն ներկայացվել է: Հարկ է միայն լրացնել, որ այս եկամտատեսակից մուտքերին ավելի հիմնավոր կարելի է անդրադառնալ ընթացիկ տարվա երկրորդ հատվածում` շահույթի ձևավորման վրա ազդող գործոնների դրսևորումների (մասնավորապես` ֆինանսական շուկայի զարգացումների) հիման վրա:
Կապիտալի գործառնություններից ստացվող եկամուտների գծով, ինչպես և 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ում 2005-2007 թթ. ծրագրվել է տարեկան 300 մլն դրամ` բյուջետային հիմնարկների հաշվեկշիռներում հաշվառվող գույքի օտարումից ակնկալվող մուտքերի մասով:
Պաշտոնական տրանսֆերտները ծրագրվել են` հաշվի առնելով դոնորների հետ ձեռքբերված նախնական համաձայնությունները:
Աղյուսակ 3.10. 2004-2007 թթ. ծրագրված պաշտոնական տրանսֆերտները (մլրդ դրամներով)
._______________________________________________________________________.
| Դոնորը |2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
| |_______________________|
| | կանխատեսում |
|_______________________________________________|_______________________|
|1. Ընդամենը պաշտոնական տրանսֆերտներ ըստ |33.4 |33.2 |x |
|2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ (ներառյալ «Լինսի» | | | |
|հիմնադրամից ստացվող միջոցները) | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
| որից` | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Նիդեռլանդների Թագավորության կառավարությունից |2.8 |2.8 |x |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Ճապոնիայի կառավարությունից |0.4 |0.4 |x |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|«Լինսի» հիմնադրամից |24.4 |23.8 |x |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Տրանսֆերտներ այլ աղբյուրներից |5.8 |5.2 |x |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|2. Ընդամենը պաշտոնական տրանսֆերտների |8.9 |8.2 |7.6 |
|թարմացված կանխատեսումները (առանց «Լինսի» | | | |
|հիմնադրամից ստացվող միջոցները) | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
| որից` | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Նիդեռլանդների Թագավորության կառավարությունից |1.0 |1.0 |1.0 |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Ճապոնիայի կառավարությունից |0.4 |0.4 |0.4 |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Ճապոնական սոցիալական զարգացման հիմնադրամից |0.3 |0.1 |0.0 |
|(Համատիրությունների վրա հիմնված քաղաքային | | | |
|ջրամատակարարման կառավարման ծրագիր) | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Զարգացման միջազգային ընկերակցությունից |0.2 |0.2 |0.2 |
|(Առողջապահության արդիականացման ծրագիր) | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Համաշխարհային Բանկի աջակցությամբ իրականացվող |0.6 |0.6 |0.4 |
|բնական պաշարների կառավարման և չքավորության | | | |
|նվազեցման ծրագիր | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող |0.1 |0.0 |0.0 |
|աղքատության ռազմավարական կարողությունների | | | |
|ստեղծման ֆինանսավորման դրամաշնորհ | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Գանձապետարանի երկրորդ սերնդի բարեփոխումների |0.1 |0.0 |0.0 |
|գործողությունների պլանի կանոնակարգման դաշտի | | | |
|պլանավորման դրամաշնորհ | | | |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|Տրանսֆերտներ այլ աղբյուրներից |6.2 |5.9 |5.7 |
|_______________________________________________|_______|_______|_______|
|3. Պաշտոնական տրանսֆերտների գծով թարմացված և |-24.5 |-24.0 |x |
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ի կանխատեսումների | | | |
|միջև տարբերությունը | | | |
._______________________________________________________________________.
Ըստ վերը ներկայացված աղյուսակում բերված տվյալների, ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ի շրջանակներում կատարված կանխատեսումներից պաշտոնական տրանսֆերտների գումարային տարբերությունը հիմնականում պայմանավորված է տրանսֆերտների ստացման երկու աղբյուրներով` «Լինսի» հիմնադրամով և Նիդեռլանդների Թագավորության կառավարությամբ:
«Լինսի» հիմնադրամից, ինչպես նաև ԱՄՆ կառավարության կողմից տրամադրվող «Հազարամյակի մարտահրավերների հիմնադրամ» շրջանակներում ստացվելիք պաշտոնական տրանսֆերտների մասով գումարները տեղեկատվական բավարար հիմքերի առկայության դեպքում կքննարկվեն և կներառվեն ՀՀ 2005 թվականի պետական բյուջեում կամ հաջորդ տարիների ՄԺԾԾ-ում:
Եվրահանձնաժողովից պարենային ապահովման ծրագրի շրջանակներում ստացվելիք տրանսֆերտների մասով, ըստ Եվրահանձնաժողովի պարենային ապահովման ծրագրի Հայաստանյան գրասենյակի կողմից տրամադրված տեղեկությունների, որոշակի տվյալներ կտրամադրվեն ընթացիկ տարվա հոկտեմբեր ամսին: Այս դեպքում ևս տրանսֆերտի տրամադրման հետ կապված հարցերի հստակեցման արդյունքներով հաշվարկված գումարները կներառվեն համապատասխան փաստաթղթում:
Հարկ է նշել, որ հաշվարկներում կիրառված տվյալների բազայի հետագա թարմացման հետ կապված հնարավոր է 2005-2007 թթ. բյուջետային մուտքերի կանխատեսումների վերահաշվարկում: Ընդ որում, կիրառված մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումների վերանայման արդյունքում 2005-2007 թթ. բյուջետային մուտքերի կանխատեսումների վերահաշվարկումն իր հերթին կարող է հանգեցնել եկամուտների (այդ թվում` հարկային) կառուցվածքի փոփոխության:
2005-2007 թթ. բյուջետային մուտքերի կանխատեսումների ճշգրտումների հետագա հաշվարկներում էական կլինեն նաև հետևյալ լրացուցիչ տեղեկությունների օգտագործումը.
- ազգային հաշիվների համակարգի 2002, 2003 թթ. որոշ մակրոտնտեսական ցուցանիշների փաստացի տարեկան տվյալներ, - 2002, 2003 թթ. վիճակագրական այլ ցուցանիշներ:
| ԳԼՈՒԽ 4. |
ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱԿ |
ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ԴԵՖԻՑԻՏԸ
Առաջիկա տարիներին պետական բյուջեի ձևավորումն ընթանալու է բյուջետային եկամուտների նկատմամբ ծախսերի գերազանցմամբ, ընդ որում` բյուջետային դեֆիցիտի ֆինանսավորման համար միջոցների ներգրավումն իրականացվելու է ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին աղբյուրներից: Պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման համար ներգրավվող միջոցների գերակշիռ մասը կազմելու են փոխառու միջոցները, ընդ որում` արտաքին աղբյուրներից ներգրավվող փոխառու միջոցների հիմնական մասը կունենա նպատակային բնույթ և կուղղվի սոցիալական ոլորտներում և հասարակական ենթակառուցվածքներում ներդրումային ծրագրերի ֆինանսավորմանը: Պետական բյուջեի դեֆիցիտը աստիճանաբար կնվազի. 2004 թվականի համար նախատեսված ՀՆԱ 2.4%-ից մինչև 2007 թ.` 2.0% (տե՛ս Աղյուսակ 4.1):
Աղյուսակ 4.1. ՀՀ 2003-2007 թթ. պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրները (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |__________|_________|_____________________________|
| | փաստացի |հաստատված| ծրագիր |
| | |պետական | |
| | |բյուջե | |
|______________________|__________|_________|_____________________________|
|Դեֆիցիտի ֆինանսավորման|20,662.5 |54,879.3 |43,653.5 |42,970.9 |46,681.9 |
|աղբյուրներ` ընդամենը | | | | | |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
| այդ թվում` | | | | | |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
| 1. Ներքին աղբյուրներ |(17,776.0)|17,231.2 |5,942.5 |6,975.0 |7,990.0 |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
|- պետական արժեթղթեր |2,303.3 |5,300.0 |6,000.0 |7,000.0 |8,000.0 |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
|- այլ ներքին |(20,079.3)|11,931.2 |-57.5 |-25.0 |-10.0 |
|աղբյուրներ | | | | | |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
| 2. Արտաքին աղբյուրներ|38,438.5 |37,648.1 |37,710.9 |35,996.0 |38,691.9 |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
|- վարկերի ստացում |55,415.2 |45,651.0 |45,343.8 |45,785.0 |48,431.0 |
|______________________|__________|_________|_________|_________|_________|
|- վարկերի մարում |(16,976,6)|(8,002.9)|(7,632.9)|(9,789.0)|(9,739.1)|
._________________________________________________________________________.
Ըստ կանխատեսումների աստիճանաբար ավելանալու է պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման ներքին աղբյուրների կշիռը. 2005 թվական` 13.6%, 2007 թվական` 17.2% (գերազանցապես պետական արժեթղթերի թողարկումից ստացվելիք մուտքերի հաշվին):
Ինչպես Արևելյան Եվրոպայի և ԱՊՀ երկրների մեծ մասի, այնպես էլ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի բնորոշ առանձնահատկություններից մեկը նրա որոշակի կախվածությունն է արտաքին ֆինանսավորման աղբյուրներից (արտասահմանյան վարկերից և պաշտոնական տրանսֆերտներից): Չնայած այն հանգամանքին, որ այդ կախվածությունը դեռևս կշարունակվի, այն կդրսևորի հստակ ձևավորված նվազման միտում (տե՛ս Գծանկար 4.1):
Գծանկար 4.1. Պետական բյուջեի ֆինանսավորումը արտաքին աղբյուրների հաշվին
____________________________
ԻՐՏԵԿ - գծանկարը չի բերվում
Քանի որ պետական բյուջեի դեֆիցիտը գերազանցապես ֆինանսավորվում է փոխառու միջոցների հաշվին, ապա դրա մեծությունը և կառուցվածքը էապես առնչվում են պետական ներքին և արտաքին պարտքը բնութագրող ցուցանիշների հետ:
Պետական բյուջեի, մասնավորապես` դրա դեֆիցիտի ֆինանսավորումը դեռևս շարունակում է էական կախվածության մեջ մնալ արտաքին վարկերից և դրամաշնորհներից: Տարբեր մեթոդներով հաշվարկված դեֆիցիտների համեմատական վերլուծությունները նույնպես հաստատում են այդ փաստը (տե՛ս Աղյուսակ 4.2):
Աղյուսակ 4.2. Կոնվենցիոնալ, ոչ կոնվենցիոնալ, առաջնային և ընթացիկ դեֆիցիտները 2003-2007 թթ. (%` ՀՆԱ նկատմամբ, ընդ որում բացասական նշանով` հավելուրդի համանման ցուցանիշները)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |_______|_________|______|______|______|
| |փաստացի|հաստատված|ծրագիր|ծրագիր|ծրագիր|
| | |պետական | | | |
| | |բյուջե | | | |
|__________________________________|_______|_________|______|______|______|
|Ոչ կոնվենցիոնալ դեֆիցիտ` |1.27 |3.07 |2.23 |2.01 |2.00 |
|Ընդհանուր եկամուտների և ծախսերի | | | | | |
|տարբերությունը | | | | | |
|__________________________________|_______|_________|______|______|______|
|Կոնվենցիոնալ դեֆիցիտ` | | | | | |
|Ընդհանուր եկամուտների (առանց |4.38 |3.68 |2.69 |2.40 |2.33 |
|դրամաշնորհների) և ծախսերի | | | | | |
|տարբերությունը | | | | | |
|__________________________________|_______|_________|______|______|______|
|Ընթացիկ դեֆիցիտ` | | | | | |
|Ընդհանուր եկամուտների և ընթացիկ |-0.99 |-0.92 |-0.49 |-1.21 |-1.42 |
|ծախսերի տարբերությունը | | | | | |
|__________________________________|_______|_________|______|______|______|
|Առաջնային դեֆիցիտ` | | | | | |
|Ընդհանուր եկամուտների (առանց | 3.68 | 2.94 | 2.03 | 1.80| 1.78 |
|դրամաշնորհների) և ծախսերի (առանց | | | | | |
|տոկոսավճարների) տարբերությունը | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Ինչպես երևում է աղյուսակից, կոնվենցիոնալ դեֆիցիտը միջին տարեկան մոտ 18.7%-ով գերազանցում է ոչ կոնվենցիոնալ դեֆիցիտը, որը նշանակում է, որ դրամաշնորհների ազդեցությունը դեֆիցիտի վրա միջին հաշվով կազմում է տարեկան ՀՆԱ-ի 0.39%-ը:
Եթե հաշվարկենք ընթացիկ դեֆիցիտը միայն ընթացիկ եկամուտներով, ապա նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ դիտարկվող ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում ծրագրավորվում է ընթացիկ հավելուրդ, պարզ կդառնա, որ պետական բյուջեի սեփական եկամուտները 2004-2007 թթ. բավարար են ամենաանհրաժեշտ ընթացիկ ծախսերը ծածկելու համար:
Պետական պարտքի սպասարկման հետ կապված տոկոսավճարների ազդեցությունը դեֆիցիտի վրա երևում է կոնվենցիոնալ և առաջնային դեֆիցիտների համադրումից: Կոնվենցիոնալ դեֆիցիտում տոկոսավճարների տեսակարար կշռի տարեկան միջինը կկազմի 24.5%:
Հարկ է նշել, որ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով 2005 և 2006 թվականների համար նախատեսված ՀՆԱ-ի նկատմամբ դեֆիցիտների հարաբերությունների մեծությունների տարբերությունը 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ով 2005 և 2006 թվականների համար ծրագրավորվող մակարդակից պայմանավորված է 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ով ներքին աղբյուրներից բյուջետային եկամուտների (հարկային եկամուտների աճի շնորհիվ) և ՀՆԱ-ի անվանական մեծությունների 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված մակարդակի հանդեպ զգալի գերազանցումով, ինչպես նաև պաշտոնական տրանսֆերտների գծով մուտքերի նվազումով («Լինսի» հիմնադրամի մասով):
Կանխատեսման համաձայն` առաջիկա տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում ներքին խնայողությունները կավելանան, որը հնարավորություն կտա աստիճանաբար ավելացնել ներքին աղբյուրների հաշվին պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորումը` միաժամանակ իջեցնելով տոկոսավճարները: Պետական բյուջեի դեֆիցիտը կնվազի և 2005-2007 թվականներին կկազմի միջին տարեկան 2.08%: Չնայած դրան` այն կշարունակի ֆինանսավորվել հիմնականում արտաքին աղբյուրների հաշվին: Մասնավորապես` արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքների զարգացման համար անհրաժեշտ կապիտալ ծախսերը հիմնականում կշարունակեն ֆինանսավորվել արտաքին վարկերի հաշվին: Պետական բյուջեի դեֆիցիտի նվազումը պայմանավորված կլինի նաև բյուջետային եկամուտների, մասնավորապես` հարկային եկամուտների և պետական տուրքերի հավաքագրումների աճով (2005-2007 թթ.` ՀՆԱ-ի նկատմամբ միջին տարեկան 0.4%-ի չափով), որի տեմպերը կձևավորեն բյուջետային ծախսերի աճի տեմպերի գերազանցման ստույգ միտումներ:
ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏՔԸ
Ստորև ներկայացվում է ՀՀ պետական պարտքի առկա կառուցվածքի և միջինժամկետ հատվածում դրա փոփոխության կանխատեսվող միտումները.
Աղյուսակ 4.3. ՀՀ պետական պարտքը 2003-2007 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |_______|_______|_______________________|
| |փաստացի|ծրագիր | կանխատեսում |
|_________________________________|_______|_______|_______________________|
|Պետական պարտք` ընդամենը |1169.6 |1211.27|1253.09|1295.57|1349.07|
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|%` ՀՆԱ նկատմամբ |41.7 |38.32 |36.48 |34.87 |33.51 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|այդ թվում` | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|- արտաքին պարտք |1097.7 |1130.0 |1161.6 |1192.8 |1236.70|
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|որից` ՀՀ կենտրոնական բանկի պարտք |214.6 |208.8 |174.1 |142.6 |119.6 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|- ներքին պարտք |71.90 |81.27 |91.45 |102.78 |112.37 |
._________________________________________________________________________.
Առաջիկա տարիներին հարկաբյուջետային քաղաքականությունը Հայաստանի Հանրապետությունում պետք է ուղղված լինի բյուջետային ոչ տոկոսային ծախսերի առավելագույն մեծացմանը: Սա նշանակում է, որ 2005-2007թթ. պետական պարտքի աճը պետք է ուղեկցվի պետական բյուջեի հարկային եկամուտների առաջանցիկ աճով:
ԱՐՏԱՔԻՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏՔ
Չնայած ՀՀ արտաքին պետական պարտքի բացարձակ մեծության աճին, որակական առումով արտաքին պարտքի կառուցվածքում վերջին տարիներին արձանագրվել են դրական տեղաշարժեր: Վերջինս արդյունք է ոչ միայն պայմանագրերի համաձայն կատարված ոչ արտոնյալ վարկերի մարումների, այլև արտաքին պարտքի ձևավորման ոլորտում վարվող քաղաքականության` ոչ արտոնյալ պայմաններով նոր վարկային միջոցներ չներգրավելուն, ինչպես նաև ոչ արտոնյալ վարկերի վաղաժամկետ մարմանը:
1999-2003 թթ. կառավարությանը հաջողվեց բանակցությունների միջոցով վերաձևակերպել Թուրքմենստանի և Ռուսաստանի կողմից տրամադրված ոչ արտոնյալ վարկերը, որոնք հնարավոր դարձրին դրանք մարել Հայաստանի Հանրապետության համար առավել ընդունելի պայմաններով` առանց վտանգելու երկրի վճարունակությունը (երկարացվեց թուրքմենական վարկի մարման ժամկետը, ընդ որում մարման մի մասը կատարվեց ապրանքների առաքման ճանապարհով, իսկ ռուսական վարկերը (94 մլն ԱՄՆ դոլար) պետք է մարվեն պարտքի դիմաց Ռուսաստանի Դաշնությանը որոշակի ձեռնարկություններ տրամադրելով` 2003 փոխանցվել է 63 մլն ԱՄՆ դոլարին համարժեք գույք):
Աղյուսակ 4.4. ՀՀ պետական արտաքին պարտքը 2003-2007 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |_______|_______|_______________________|
| |փաստացի|ծրագիր | կանխատեսում |
|_________________________________|_______|_______|_______________________|
|Կառավարության արտաքին պարտքը |883.04 |921.2 |987.5 |1,050.2|1,117.3|
|և նրա կողմից տրամադրված | | | | | |
|երաշխիքներ | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սպասարկում |112.85 |62.92 |23.12 |26.72 |26.44 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|- տոկոսավճար |10.44 |9.56 |9.70 |9.67 |9.61 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|- մարում |102.41 |53.36* |13.42 |17.05 |16.84 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տոկոսավճար /հարկային |2.07 |2.10 |1.85 |1.66 |1.49 |
|եկամուտներ (%) | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տոկոսավճար /պետական բյուջեի |1.93 |1.78 |1.55 |1.42 |1.28 |
|ծախսեր (%) | | | | | |
._________________________________________________________________________.
____________
* Մարումը տարբերվում է «ՀՀ 2004 թ. պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսվածից, քանի որ (ա) 2003 թվականին ռուսական վարկերի մարումը «գույք պարտքի դիմաց» բանաձևով ամբողջությամբ չի կատարվել` 31 մլն ԱՄՆ դոլար գումարի չափով գործարքը կատարվել է 2004 թվականին, և (բ) Եվրամիության կողմից տրամադրված վարկի 7 մլն եվրոյի չափով վաղաժամկետ մարումը կողմերի համաձայնությամբ կատարվել է 2004 թվականին:
Հարկ է նշել, որ ՀՀ արտաքին պետական պարտքի մեջ արտոնյալ պայմաններով ստացված վարկերի տեսակարար կշիռը ունի աճման միտում:
Գծանկար 4.2. Արտաքին պարտքի արտոնյալության դինամիկան
____________________________
ԻՐՏԵԿ - գծանկարը չի բերվում
Արտաքին պետական պարտքի կառավարման տեսանկյունից ոչ պակաս կարևորություն ունի նաև պարտքային զամբյուղի կառուցվածքն ըստ վարկերի տրամադրման արժույթի, քանի որ համապատասխան փոխարժեքների տատանումները էական ազդեցություն կարող են ունենալ ոչ միայն պարտքի բեռի բացարձակ արժեքի վրա, այլ նաև պարտքի սպասարկման բեռի վրա: Ճիշտ է, մինչև այժմ այդ խնդիրը էական ազդեցություն չի ունեցել ՀՀ արտաքին պարտքի և նրա սպասարկման բեռի վրա 4*):
________________________
4*) 2003 թ. պետական պարտքի աճը պայմանավորված է եղել պետական պարտքի զամբյուղում եվրոյի և SDR-ի մեծ տեսակարար կշռով (ավելի քան 89.3%) և ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ դրանց փոխարժեքների արժեքավորմամբ, սակայն արտաքին պետական պարտքի սպասարկման տեսանկյունից վերջինս բացասական ազդեցություն է ունեցել միայն տոկոսավճարների առումով, քանի որ նշված արտարժույթներով ՀՀ-ին տրամադրված վարկերի մարում 2003 թ. ընթացքում չի կատարվել:
Ելնելով վերը շարադրվածից` անհրաժեշտ է առավել ուշադիր հետևել միջազգային արժութային շուկաներում տեղի ունեցող գործընթացներին (ռիսկերը արդյունավետ կառավարելու նկատառումով):
Գծանկար 4.3. 31.12.2003 թ. դրությամբ ՀՀ արտաքին պարտքի կառուցվածքը ըստ վարկերի տրամադրման արժույթի
____________________________
ԻՐՏԵԿ - գծանկարը չի բերվում
Ինչպես երևում է ստորև բերված աղյուսակից, ոչ արտոնյալ վարկերի վերաձևակերպման պայմաններում արտաքին պարտքի աճը էական ազդեցություն չի ունենա երկրի վճարունակության վրա, որովհետև մի շարք որակական ցուցանիշներ հիմնականում չեն փոփոխվի, կամ կփոխվեն դրական ուղղությամբ:
Աղյուսակ 4.5. ՀՀ արտաքին պետական պարտքի հիմնական բնութագրերը 2003-2007 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003թ.| 2004թ.| 2005թ.| 2006թ.| 2007թ.|
| |_______|_______|_______________________|
| |փաստացի|ծրագիր | կանխատեսում |
|_________________________________|_______|_______|_______________________|
|Արտաքին պետական պարտք |1097.7 |1130.0 |1161.6 |1192.8 |1236.7 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|ՀՆԱ-ի նկատմամբ, % |39.1 |35.7 |33.8 |32.1 |30.7 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջին արդյունավետ տոկոսադրույք |1.1 |0.96 |0.92 |0.88 |0.83 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արտոնյալ վարկերի կշիռը (%) |93 |97.1 |98.1 |98.9 |99.6 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սպասարկում / արտահանում (%) |15.7* |10.1* |5.5 |5.0 |3.9 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տոկոսավճար / արտահանում (%) |1.3 |1.1 |1.0 |0.9 |0.8 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սպասարկում / ՀՆԱ (%) |5.0* |3.1* |1.7 |1.6 |1.2 |
._________________________________________________________________________.
_____________
* սպասարկման մեջ ներառված է գույք պարտքի դիմաց բանաձևով ռուսական վարկերի մարումը
2005-2007 թթ. նպատակահարմար է պետական բյուջեի դեֆիցիտը ֆինանսավորել բացառապես արտաքին արտոնյալ աղբյուրների հաշվին (2005-2007 թթ. նախատեսվում է վարկային զամբյուղում արտոնյալ վարկերի տեսակարար կշռի մեծացում), հետագայում` արտաքին արտոնյալ աղբյուրներից օգտվելու հնարավորության նվազման և ներքին շուկայում տոկոսադրույքների նվազմանը զուգընթաց, կարևորել նաև ֆինանսավորման ներքին աղբյուրները: Արտաքին պարտքի աճը պետք է ուղեկցվի արտաքին պարտքի բեռը գնահատող ցուցանիշների հարաբերական կայունությամբ, կամ, նվազագույնը, արտաքին պարտքի բեռի աճը պետք է համահունչ լինի ներքին պարտքի բեռի նվազմանը: Սա նշանակում է, որ վերցված նոր պարտքի տոկոսադրույքը չպետք է գերազանցի պարտքի փաստացի միջին տոկոսադրույքը: Այսպիսով, 2005-2007 թթ. նախատեսվում է վերցնել վարկեր, որոնց տոկոսադրույքը չի գերազանցի 1.5%-ը (միջինը` 1%):
Միաժամանակ ցանկալի է, որ ստացվող նոր վարկերն ունենան մարման երկար ժամանակահատված, որը կփոքրացնի պարտքի ամենամյա մարումների ծավալը և հնարավորություն կտա պահել երկրի վճարունակությունը:
Տարեկան մոտ 6% տնտեսական աճը և ՀՆԱ-ում հարկային եկամուտների` ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարաբերության միջին տարեկան 0.4% մեծացումը հնարավորություն կընձեռեն արտաքին պարտքի սպասարկման ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ընդհանուր ծախսերում:
Արտահանման կայուն աճը արտաքին պարտքի սպասարկմանն ու մարմանն ուղղվող միջոցների համեմատաբար կայուն մեծության պայմաններում կհանգեցնի արտաքին պարտքի տոկոսավճար/արտահանում և արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում ցուցանիշների էական բարելավման:
Ինչ վերաբերում է արտարժութային հոսքերին և արտաքին պարտք/արտահանում, արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում հարաբերություններին, ապա արտահանման աճի պայմաններում, երբ արտաքին տոկոսավճարների էական աճ չի սպասվում (ի հաշիվ բացառապես արտոնյալ վարկերից օգտվելու), պարտքի կառավարման լրացուցիչ բարդություններ չեն առաջանա:
Ներքին պետական պարտք
Ներկա փուլում ներքին պարտքի կառավարման բնագավառում առկա խնդիրների թվում առաջնայինը օրենսդրական դաշտի կատարելագործումն ու պետական արժեթղթերի շուկայի կառավարման առավել ճկուն համակարգերի ներդրումն է:
Դեռևս 2002 թվականին «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի ընդունմամբ պետական պարտատոմսերի թողարկումը, տեղաբաշխումը, շրջանառությունը և մարումը կարգավորող կարգերում պարտատոմսերի առաջնային շուկայի մասնակիցների իրավասություններ ու պարտավորություններ սահմանող դրույթների իրավաբանական ուժը կորցրած ճանաչվեցին: Այս պարագայում անհրաժեշտություն առաջացավ սուբյեկտների իրավունքների սահմանափակում պարունակող դրույթները ամրագրել օրենքով: Վերոհիշյալ իրավական ակտում կատարված հետագա փոփոխությունների արդյունքում, սակայն, հնարավորություն տրվեց մինչև 2007 թվականը պետական պարտատոմսերի շուկայում սուբյեկտների հարաբերությունները կանոնակարգել ՀՀ կառավարության որոշմամբ հաստատված կարգերով: Որոշման նախագիծն արդեն պատրաստ է և դրվել է քննարկման Կառավարության նիստում: Այս բնագավառում առաջիկա ծրագրերի թվում է օրենքի նախագծի մշակումը և ընդունումը մինչև 2007 թվականի հունվարի 1-ը: Թերևս, կարևոր է այն, որ կառավարության որոշմամբ բացի կարճաժամկետ և միջին ժամկետայնության մասնակի մարումներով արժեկտրոնային պարտատոմսերի գործող կարգերի վերափոխված տարբերակներից ուժի մեջ են մտնելու նաև նոր պարտքային գործիքների` միջին և երկարաժամկետ արժեկտրոնային պարտատոմսերի թողարկումը կարգավորող կարգերը:
Հիմք ընդունելով վերոհիշյալը 2004 թվականի ընթացքում նախատեսվում է թողարկել երկարաժամկետ պարտատոմսեր, որոնք հնարավորություն կտան բարելավել ներքին պետական պարտքը բնութագրող ցուցանիշները:
Աղյուսակ 4.6. ՀՀ ներքին պետական պարտքի հիմնական բնութագրերը 2003-2007 թթ. (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |_______|_______|_______________________|
| |փաստացի|ծրագիր | կանխատեսում |
|_________________________________|_______|_______|_______________________|
|Ներքին պարտք |40697.2|45997.2|51997.2|58997.2|64997.2|
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|%` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |2.56 |2.57 |2.66 |2.77 |2.79 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջնաժամկետ պարտատոմսեր |20832.3|27598.3|32198.3|41298.0|48247.9|
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Կարճաժամկետ պարտատոմսեր |20133.1|18398.9|19798.9|17699.2|18749.3|
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջին տոկոսադրույք |13.72 |15.50 |15.00 |14.50 |14.50 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջին ժամկետայնություն |353 |450 |530 |560 |600 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տոկոսավճար |5587.3 |7600.0 |7500.0 |7300.0 |7300.0 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|%` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |0.34 |0.42 |0.38 |0.34 |0.31 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|%` հարկային եկամուտների նկատմամբ |2.45 |2.96 |2.52 |2.19 |1.96 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|%` պետական բյուջեի ծախսերի |2.10 |2.40 |2.11 |1.87 |1.68 |
|նկատմամբ | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Վերոհիշյալ աղյուսակում սպասարկման ծախսերի տնտեսումը 2003 թվականին և հետագայում աստիճանական նվազումը կարելի է բացատրել ՆՊՊ-ի ժամկետայնության երկարաձգման հաշվին մեկ տարվա ընթացքում մարման բեռի թեթևացմամբ: Միևնույն ժամանակ դեֆիցիտի ֆինանսավորումը հնարավոր կլինի ապահովել միջնաժամկետ և երկարաժամկետ պարտքային գործիքների տեղաբաշխումից ստացված հասույթի հաշվին: Այս դեպքում, սակայն, չի բացառվում սպասարկման ծախսի ցուցանիշների աճ, քանի որ արժեկտրոնային պարտատոմսերի թողարկման դեպքում այդ պարտատոմսերի սպասարկումը կարող է աճել այն պատճառով, որ պարտքի ժամկետի երկարաձգումը, որպես կանոն, ուղեկցվում է տոկոսադրույքների փոքր-ինչ աճով: Միջին ժամկետ հատվածում նախատեսվում է նաև ՆՊՊ-ի աճ, որը պայմանավորված է արտաքին պարտքային աղբյուրներից ստացվող միջոցների աստիճանական նվազմամբ և փոխարենը ներքին աղբյուրներից միջոցների ներգրավման ծավալների մեծացմամբ:
2003 թվականին ներքին պարտքի կառավարման կիրառված ռազմավարության տրամաբանական շարունակությունն է 2004 թվականի և 2005-2007 թթ. համար ծրագրվող քաղաքականությունը: 2005-2007 թթ. ներքին պարտքի կառավարման ռազմավարության մեջ գերակայող են լինելու ձևավորված երկարաժամկետ միտումների պահպանումը, ոչ բանկ ներդրողների թվի շարունակական աճը ու կառուցվածքի որակական բարելավումը: Միջին ժամկետ ժամանակահատվածում նախատեսվում է ապահովել թողարկումների այնպիսի քաղաքականություն, որը հնարավորություն կտա իջեցնել ներքին պարտքի տոկոսադրույքները, շուկայում ապահովել կայունություն, կանխատեսելիություն և նվազեցնել սպասարկման ծախսերը` զուգահեռաբար մեծացնելով պարտատոմսերի թողարկման ժամկետայնությունը և դեֆիցիտի ֆինանսավորման հնարավորությունը: Նախատեսվում է 2004 թ.-ին առաջին անգամ թողարկել առանց մասնակի մարումների միջին ժամկետայնության և երկարաժամկետ արժեկտրոնային պարտատոմսեր, որոնց հաջող մուտքը շուկա հնարավորություն կտա 2005-2007 թթ.-ին մեծացնել դրանց տեղաբաշխման ծավալները, իսկ երկրորդային շուկայում` նախադրյալներ ստեղծել առավել հետաքրքիր գործիքների և գործարքների կնքման համար:
2003 թվականից սկսած ՀՀ կառավարությունը վերսկսել է 1993-94 թթ.-ին թողարկված ներքին շահող փոխառության պարտատոմսերի հետգնման գործընթացը, որը շարունակվելու է մինչև 2014 թվականը: 2005-2007 թթ.-ի ընթացքում նախատեսվում է շարունակել այդ պարտատոմսերի հետգնումը, որի համար միջնաժամկետ հատվածում նախատեսվում է միջոցներ տրամադրել հետևյալ ծավալներով.
Աղյուսակ 4.7. ՀՀ ներքին շահող փոխառության պարտատոմսերի մարում (մլն դրամ)
.____________________________________________.
| |2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
|____________|_______|_______|_______|_______|
|Ընդամենը |25.0 |40.0 |25.0 |10.0 |
.____________________________________________.
ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՓԱԹԵԹՈՒՄ 2005-2007 ԹԹ. ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
2005-2007 թթ. ՀՀ պետական բյուջեների կանխատեսվող մուտքերի վերլուծությունից երևում է, որ 2004 թվականի մակարդակի համեմատ, 2005 թվականի անվանական ՀՆԱ շուրջ 9.2% աճի պայմաններում, 2005 թվականի պետական բյուջեի մուտքերի ծավալը ծրագրավորվում է շուրջ 8.7% կամ 28.8 մլրդ դրամ ավելացումով (հիմնականում հարկային եկամուտների հավելաճի հաշվին): Միաժամանակ 2005 թվականի մակարդակի համեմատ, պետական բյուջեի մուտքերի ծավալի 9.0% աճ է կանխատեսվում 2006 թվականին (անվանական ՀՆԱ, 9.2% կանխատեսվող աճի պայմաններում) և 2006 թվականի մակարդակի համեմատ` 2007 թվականին` 11.1%-ով (անվանական ՀՆԱ-ի 9.2% կանխատեսվող աճի պայմաններում):
Աղյուսակ 4.8. Բյուջետային ռեսուրսների փաթեթում 2005-2007 թթ. կանխատեսվող փոփոխությունները (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2004թ. | 2005թ. | 2006թ. | 2007թ. |
| |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| |պետական | | | |
| |բյուջե | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|1. Եկամուտներ և պաշտոնական |274122.5 |311779.7|347081.2|386587.6|
|տրանսֆերտներ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |15.3 |16.0 |16.3 |16.6 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|2. Բյուջետային վարկերի վերադարձից |575.9 |2922.5 |643.3 |666.3 |
|մուտքեր | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |0.03 |0.15 |0.03 |0.03 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|3. Դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրներ|54879.2 |43653.4 |42971.0 |46681.9 |
|(մլն դրամ) | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |3.07 |2.23 |2.01 |2.00 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄՈՒՏՔԵՐ |329577.7 |358355.6|390695.5|433935.8|
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |18.4 |18.3 |18.3 |18.6 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄՈՒՏՔԵՐ ըստ 2004-2006 թթ. |x |360167.9|389506.3|x |
|ՄԺԾԾ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |x |20.50 |20.3% |x |
| ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ՄՈՒՏՔԵՐԻ ՀԱՎԵԼԱՃ (նախորդ տարվա |x |28777.9 |32339.9 |43240.3 |
|մուտքերի մակարդակի նկատմամբ) | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|Մուտքերի հավելաճը %-ով` նախորդ |x |8.7 |9.0 |11.1 |
|տարվա մուտքերի մակարդակի նկատմամբ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|4. Ոլորտային կտրվածքով նախորդ տարվա |x |12517.2 |11299.8 |1794.7 |
|մակարդակի նկատմամբ ազատված զուտ | | | | |
|միջոցներ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՀԱՎԵԼՅԱԼ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ |x |41295.1 |43639.7 |45035.0 |
|(նախորդ տարվա ռեսուրսների մակարդակի | | | | |
|նկատմամբ) | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |x |2.11 |2.04 |1.93 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՀԱՎԵԼՅԱԼ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ |x |38877.6 |30536.9 |x |
|(նախորդ տարվա ռեսուրսների մակարդակի | | | | |
|նկատմամբ) ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) |x |2.21 |1.59 |x |
| ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|Հավելյալ բյուջետային ռեսուրսների | |41295.1 |43639.7 |45035.0 |
|կանխատեսվող բաշխումը 2005-2007 թթ.` | | | | |
|ըստ ոլորտների | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|այդ թվում` | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|1. Սոցիալ-մշակութային ճյուղեր |x |25923.7 |18768.1 |26457.7 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
| ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |x |20125.5 |22482.1 |x |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|2. Պաշտպանության, ազգային |x |4874.6 |4034.4 |5607.30 |
|անվտանգության, հասարակական կարգի | | | | |
|պահպանության, քրեակատարողական և | | | | |
|արտակարգ իրավիճակների համակարգեր | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |x |6571.7 |4030.2 |x |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|3. Տնտեսության ճյուղեր |x |0.0 |9323.2 |6413.4 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |x |- |2873.9 |x |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|4. Պետական կառավարում |x |3723.2 |4608.2 |1901.90 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |x |6004.2 |692.1 |x |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|5. Աջակցություն տեղական |x |3052.0 |120.0 |1453.70 |
|ինքնակառավարման մարմիններին | | | | |
|(ֆինանսական համահարթեցման | | | | |
|դոտացիաներ) | | | | |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |x |2840.0 |332.0 |x |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|6. Այլ ոլորտներ |x |3721.6 |6785.8 |3201.1 |
|____________________________________|_________|________|________|________|
|ըստ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ |x |3336.2 |126.6 |x |
._________________________________________________________________________.
Ինչպես երևում է աղյուսակից 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ի 2005-2006 թվականների ծրագրավորվող բյուջետային մուտքերի հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ զիջում է 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված մակարդակին (2005 թ.` 2.2 տոկոսային կետով, իսկ 2006 թ.` 2.0 տոկոսային կետով): Այնուամենայնիվ ըստ 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ի 2005-2006 թվականներին` նախորդ տարվա համեմատ ծրագրավորվող հավելյալ մուտքերը գերազանցում են նույն տարիներին 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված հավելյալ մուտքերի գումարները (համապատասխանաբար 2.4 մլրդ դրամով և 13.0 մլրդ դրամով), որը կմեղմի 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված մակարդակի հանդեպ բյուջետային մուտքերի պակասը:
Ինչպես երևում է աղյուսակից, 2005-2007 թվականներին, նախորդ տարվա համեմատ, ստացվելիք լրացուցիչ մուտքերի գերակշիռ մասը (86.9 մլրդ դրամ կամ ընդհանուրի 66.9%-ը) նախատեսվում է ուղղել սոցիալ-մշակութային և տնտեսության ճյուղերի ֆինանսավորմանը, ընդ որում` սոցիալ-մշակութային ճյուղերին բաժին կհասնի լրացուցիչ մուտքերի ընդհանուր գումարի 54.8%-ը: 2005-2007 թթ. նախատեսվում է զգալի ավելացնել բյուջետային ծախսերի սոցիալական ուղղվածությունը:
Սոցիալ-մշակութային ճյուղերին հատկացված հավելյալ միջոցների շուրջ 31.2%-ը կտրամադրվի կրթության բնագավառին (հիմնականում` տարրական, հիմնական և ընդհանուր կրթությանը), շուրջ 29.2%-ը` սոցիալական ապահովության և ապահովագրության բնագավառին (որից 19.9%-ը` կենսաթոշակային ապահովմանը և 51.7%-ը` աղքատության ընտանեկան նպաստներին), 34.5%-ը` առողջապահությանը (հիմնականում առաջնային` ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային բուժօգնությանը):
Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության համակարգերի պահպանման և արտակարգ իրավիճակների համակարգի ծախսերին կուղղվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 11.2%-ը, որը պայմանավորված է վերոհիշյալ համակարգի մարմինների կենսագործունեության ապահովման համար համապատասխան միջոցների հատկացման անհրաժեշտությամբ:
Տնտեսության ճյուղերին 2005-2007 թվականներին կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 12.1%-ը, ընդ որում` այդ գումարների գերակշիռ մասը` 39.3%-ը, կտրվի գյուղատնտեսության ոլորտին, էներգետիկ համակարգին 21.7% և ճանապարհային տնտեսությանը` 34.8%: Նշված միջոցների աղբյուր են արտաքին աղբյուրներից նպատակային վարկային ծրագրերի շրջանակներում ստացվելիք փոխառու միջոցները:
Պետական կառավարման ոլորտին նախատեսվում է հատկացնել հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 7.9%-ը: Այդ միջոցներն ուղղվելու են քաղաքացիական ծառայության և դատական համակարգում իրականացվելիք բարեփոխումների գործընթացի ապահովմանը, ինչպես նաև 2005 թվականին տեղական ինքնակառավարման մարմինների և 2007 թվականին ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորների ընտրությունների կազմակերպմանն ու անցկացմանը:
Տեղական ինքնակառավարման բնագավառին 2005-2007 թվականներին աջակցության (ֆինանսական համահարթեցման դոտացիաներ) նպատակով պետական բյուջեից կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 3.6%-ը:
2005-2007 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ` ԸՍՏ ԳՈՐԾԱՌԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ԽՈՇՈՐԱՑՎԱԾ ԽՄԲԵՐԻ
ՀՀ 2005-2007 թվականների պետական բյուջեների ծախսերի կանխատեսումները` ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խոշորացված խմբերի, բնութագրվում են ստորև ներկայացված աղյուսակի ցուցանիշներով 5*):
_______________________
5*) Այսուհետև սույն գլխում «Սոցիալ-մշակութային ճյուղեր», «Տնտեսության ճյուղեր» և «Այլ ոլորտներ» խմբերը ներկայացվում են առանց պետական կառավարման հանրապետական և տարածքային մարմինների ապարատների պահպանման ծախսերի, որոնք միավորված են «Պետական կառավարում» խմբում
Աղյուսակ 4.9. ՀՀ 2003-2007 թթ. պետական բյուջեների ծախսերը` ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խոշորացված խմբերի (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |փաստացի |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| |6* |պետական | | | |
| | |բյուջե 7*| | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ |312697.8|329001.7 |355433.1|390052.1|433269.5|
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|334238.5|330406.9 |357716.3|389434.5|x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|այդ թվում` | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|1. Սոցիալ-մշակութային |96567.3 |117013.8 |142937.5|161705.5|188059.9|
|ճյուղեր | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |5.9 |6.5 |7.3 |7.6 |8.1 |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |30.9 |35.6 |40.2 |41.5 |43.4 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|100836.8|108745.9 |128871.4|151353.5|x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |6.84 |6.76 |7.33 |7.89 |x |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |30.17 |32.91 |36.03 |38.86 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|2. Պաշտպանություն, ազգային |61544.2 |68725.7 |73600.3 |77634.7 |83241.9 |
|անվտանգություն, հասարակական| | | | | |
|կարգի պահպանության, | | | | | |
|քրեակատարողական և | | | | | |
|արտակարգ իրավիճակների | | | | | |
|համակարգեր | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |3.8 |3.8 |3.8 |3.6 |3.6 |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |19.7 |20.9 |20.7 |19.9 |19.2 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|61330.2 |66789.7 |73361.4 |77391.6 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |4.16 |4.15 |4.18 |4.03 |x |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |18.35 |20.21 |20.51 |19.87 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|3. Տնտեսության ճյուղեր |88845.3 |71525.9 |59156.8 |57342.2 |62109.8 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |5.5 |4.0 |3.0 |2.7 |2.7 |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |28.4 |21.7 |16.6 |14.7 |14.3 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|96506.2*|85338.4 |74011.6 |75686.7 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |6.55 |5.30 |4.21 |3.95 |x |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |28.87 |25.83 |20.69 |19.44 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|4. Պետական կառավարում |23915.60|28536.0 |32259.2 |36867.5 |38769.3 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.5 |1.6 |1.7 |1.7 |1.7 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |7.6 |8.7 |9.1 |9.5 |8.9 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|23183.8 |28306.9 |34311.1 |35003.1 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.57 |1.76 |1.95 |1.82 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |6.94 |8.57 |9.59 |8.99 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|5. Աջակցություն տեղական |9152.00 |10696.0 |13748.0 |13868.0 |15321.8 |
|ինքնակառավարման մարմիններին| | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |0.6 |0.6 |0.7 |0.7 |0.7 |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |2.9 |3.3 |3.9 |3.6 |3.5 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|9152.0 |10696.0 |13536.0 |13868.0 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |0.62 |0.66 |0.77 |0.72 |x |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |2.74 |3.24 |3.78 |3.56 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|6. Այլ ոլորտներ |32673.36|32504.50 |33731.33|42634.35|45766.73|
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |2.0 |1.8 |1.7 |2.0 |2.0 |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |10.4 |9.9 |9.5 |10.9 |10.6 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|43229.5 |30529.9 |33624.9 |36131.6 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի |2.93 |1.90 |1.92 |1.89 |x |
| նկատմամբ (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |12.93 |9.24 |9.4 |9.28 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
._________________________________________________________________________.
______________________
6*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
7*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
Սոցիալ-մշակութային ճյուղերի խմբում 2005-2007 թվականներին ևս կարևորվելու է հատկապես կրթության, առողջապահության և սոցիալական ապահովության բնագավառների զարգացման ռազմավարական ծրագրերի իրականացումը:
Աղյուսակ 4.10. Սոցիալական ոլորտի 2003-2007 թթ. բյուջետային ծախսերը` ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |փաստացի |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| |8* |պետական | | | |
| | |բյուջե 9*| | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ-ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ |96567.3 |117013.8 |14937.5 |161705.5|188059.9|
|ՃՅՈՒՂԵՐ` ընդամենը | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|100836.8|108745.9 |128871.4|151353.5| |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
| այդ թվում` | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|1. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ |31759.13|45508.1 |54645.6 |59389.6 |67714.6 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |2.0 |2.5 |2.8 |2.8 |2.9 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |10.2 |13.8 |15.4 |15.2 |15.6 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|31833.8 |39204.3 |47682.5 |54597.4 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |2.16 |2.44 |2.71 |2.85 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |9.52 |11.87 |13.33 |14.02 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|2. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ |28808.1 |35804.8 |44834.2 |52210.4 |56580.5 |
|ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ | | | | | |
|ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.8 |2.0 |2.3 |2.4 |2.4 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |9.2 |10.9 |12.6 |13.4 |13.1 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|30464.9 |34528.6 |39220.6 |47837.8 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |2.07 |2.15 |2.23 |2.49 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |9.11 |10.45 |10.96 |12.28 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ |19265.1 |24508.6 |31012.4 |35788.5 |49072.4 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.2 |1.4 |1.6 |1.7 |2.1 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |6.2 |7.4 |8.7 |9.2 |11.3 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|20780.8 |24486.2 |30315.1 |35033.6 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.41 |1.52 |1.73 |1.83 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |6.22 |7.41 |8.48 |9.00 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|4. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, |13781.3 |7870.7 |8667.3 |10111.2 |10007.9 |
|ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ, ՍՊՈՐՏ | | | | | |
|ԵՎ ԿՐՈՆ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.8 |0.4 |0.4 |0.5 |0.4 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |4.4 |2.4 |2.4 |2.6 |2.3 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|14795.8 |7263.2 |8094.9 |9922.4 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.00 |0.45 |0.46 |0.52 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |4.43 |2.20 |2.26 |2.54 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|5. ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ |2953.7 |3321.6 |3777.9 |4205.7 |4684.4 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.2 |0.2 |0.2 |0.2 |0.2 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |0.9 |1.0 |1.1 |1.1 |1.1 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|2961.5 |3263.6 |3558.3 |3962.1 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.20 |0.20 |0.20 |0.20 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |0.89 |0.98 |1.0 |1.02 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
._________________________________________________________________________.
______________________
8*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
9*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
Առաջիկա տարիներին կրթական ոլորտում պետական քաղաքականության գերակայությունը կլինի հանրակրթական համակարգի բարեփոխումների խնդիրը (որին կուղղվի ոլորտի ծախսերի գերակշիռ մասը): Առողջապահության բնագավառում 2005-2007 թվականներին բյուջետային միջոցները կնպատակաուղղվեն առաջնային բուժօգնության ամրապնդման և զարգացման ծրագրերին:
Սոցիալական ապահովության և ապահովագրության բնագավառում առաջիկա տարիներին շեշտը կդրվի ընտանեկան նպաստների համակարգի կատարելագործման, սոցիալական ապահովության ծրագրերի իրականացման, ինչպես նաև կենսաթոշակների բարձրացման վրա: Սոցիալական ապահովագրության բնագավառի զարգացման և սոցիալական ապահովագրական կենսաթոշակների բարձրացման նպատակով իրականացվելիք միջոցառումներին կնպաստի սոցիալական (ոչ ապահովագրական) կենսաթոշակների վճարման բեռը սոցիալական ապահովագրության հիմնադրամից պետական բյուջե տեղափոխելը, որի շնորհիվ սոցիալական ապահովագրության հիմնադրամի ազատվող միջոցները հնարավոր կլինի նպատակաուղղել սոցիալական ապահովագրական կենսաթոշակների բարձրացմանը:
Տնտեսության ճյուղերի 2005-2007 թվականների ծախսերը նպատակաուղղված են լինելու արտադրական ենթակառուցվածքների զարգացման ծրագրերին:
Աղյուսակ 4.11. Տնտեսության ճյուղերի 2003-2007 թթ. բյուջետային ծախսերը` ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |փաստացի |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| |10* |պետական | | | |
| | |բյուջե | | | |
| | |11* | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՃՅՈՒՂԵՐ` |88845.3 |71525.9 |59156.8 |57,342 |62109.8 |
|ընդամենը | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|96506.2 |85338.4 |74011.6 |75686.7 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
| այդ թվում` | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|1. ՎԱՌԵԼԻՔԱՅԻՆ ԵՎ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ|6733.4 |13201.9 |12426.6 |6486.0 |9902.0 |
| ՀԱՄԱԿԱՐԳ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.4 |0.7 |0.6 |0.3 |0.4 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |2.2 |4.0 |3.5 |1.7 |2.3 |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|12184.8 |13297.4 |8910.5 |9301.7 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.30 |1.0 |0.66 |0.57 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |5.73 |4.86 |3.26 |2.81 |x |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|2. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, |19654.5 |15287.6 |12647.3 |18834.4 |17877.7 |
|ԱՆՏԱՌԱՅԻՆ ԵՎ ՋՐԱՅԻՆ | | | | | |
|ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, | | | | | |
|ՁԿՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.2 |0.9 |0.6 |0.9 |0.8 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |6.3 |4.6 |3.6 |4.8 |4.1 |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|19162.6 |16059.4 |11668.2 |10924.2 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|3. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ՃԱՆԱՊԱՐՀԱՅԻՆ |30131.5 |17763.6 |11556.8 |14687.6 |17018.8 |
|ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՊ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.9 |1.0 |0.6 |0.7 |0.7% |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |9.6 |5.4 |3.3 |3.8 |3.9 |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|36646.3 |26330.9 |26055.5 |26079.6 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |2.49 |1.64 |1.48 |1.36 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |10.96 |7.97 |7.28 |6.70 |x |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|4. ԲՆԱԿԱՐԱՆԱՅԻՆ-ԿՈՄՈՒՆԱԼ |37844.5 |17215.6 |14677.9 |11815.3 |11080.6 |
|ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |2.3 |1.0 |0.8 |0.6 |0.5 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |12.1 |5.2 |4.1 |3.0 |2.6 |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|34377.3 |23000.5 |21200.0 |23658.2 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |2.33 |1.43 |1.21 |1.23 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |10.29 |6.96 |5.93 |6.08 |x |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|5. ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼ ՃՅՈՒՂԵՐ |(5518.7)|8057.2 |7848.2 |5518.9 |6230.8 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |-0.3 |0.5 |0.4 |0.3 |0.3 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |-1.8 |2.4 |2.2 |1.4 |1.4 |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|-5864.8 |6650.2 |6177.4 |5723.0 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |-0.40 |0.40 |0.35 |0.31 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |-1.76 |2.02 |1.73 |1.46 |x |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
._________________________________________________________________________.
-----------------------
10*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
11*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
Պետության կողմից հատկապես կկարևորվեն գյուղատնտեսության, էներգետիկայի, տրանսպորտի, ճանապարհային, ջրային և բնակարանային-կոմունալ տնտեսության ծախսերը, որոնց զգալի մասը նախատեսվում է իրականացնել արտաքին ֆինանսական աջակցությամբ:
Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության, քրեակատարողական և արտակարգ իրավիճակների համակարգերի պահպանման ծախսերի աճը պայմանավորված է լինելու նշված կառույցների կենսագործունեության ապահովման համար բավարար պայմանների ստեղծման արդյունքում այդ կառույցների պատրաստականության բարձր մակարդակի պահպանման անհրաժեշտությամբ:
Պետական կառավարման բնագավառում ծախսերը, 2004 թվականի համեմատությամբ, 2005-2007 թվականներին կունենան բացարձակ կայուն աճ` պայմանավորված պետական կառավարման համակարգում իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովման անհրաժեշտությամբ: Կարևորագույն գործոն կհանդիսանա պետական կառավարման համակարգի արմատական բարեփոխումների ծրագրի մշակումն ու կենսագործումը:
Պետական կառավարման համակարգի բոլոր ոլորտներում առաջնահերթ խնդիրներից է կոռուպցիայի դեմ պայքարը, օրենքի առջև բոլորի հավասարության ապահովումը: Պետական կառավարման բարեփոխումները նախատեսվում է իրականացնել երեք ուղղություններով, այն է` պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումներ, քաղաքացիական ծառայության ներդրում և ֆինանսական կառավարման բարեփոխումներ:
Հայաստանի Հանրապետությունում վերջին 6 տարիներին պետական կառավարման համակարգում զբաղված ծառայողների թվաքանակը տատանվել է 12.4-14.0 հազարի միջակայքում: Չնայած ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի շուրջ 3.9 անգամ աճին` այն մնում է համեմատաբար ցածր (օրինակ` 2001 թվականին միջին ամսական աշխատավարձը կազմել է 37 հազար դրամ): Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ պետական կառավարման համակարգում զբաղված ծառայողների թվաքանակը չի գերազանցում միջազգային չափանիշներով սահմանված ծավալները, առաջիկա տարիներին թվաքանակի էական փոփոխություններ չեն նախատեսվում (թվաքանակը կկազմի մոտ 14.0 հազար մարդ): Միաժամանակ, պետական կառավարման մարմինների կառուցվածքը հնարավորին չափով պարզեցնելու, կառուցվածքային ստորաբաժանումները խոշորացնելու, դրանց խնդիրներն ու գործառույթները հստակեցնելու ուղղությամբ համապատասխան միջոցներ կձեռնարկվեն, որի արդյունքներով էլ կհստակեցվի պետական կառավարման մարմիններում ծառայողների պահանջվող թվաքանակը:
Նշված ծրագրի ֆինանսավորումը ապահովելու նպատակով առաջիկա տարիներին պետական կառավարման բնագավառում լրացուցիչ ֆինանսական ներդրումների անհրաժեշտություն կառաջանա, մասնավորապես` պետական ծառայողների վերապատրաստման, նրանց աշխատանքի վարձատրության և սոցիալական ապահովման երաշխիքների ստեղծման, պետական կառավարման մարմինների կենսագործունեության անհրաժեշտ այլ կանոնավոր կարիքների բավարարման համար: Դրանով պայմանավորված` 2005-2007 թթ. ժամանակահատվածի վերջում նախատեսվող հատկացումների ծավալները, 2004 թվականի մակարդակի համեմատ, կաճեն շուրջ 10.2 մլրդ դրամով կամ 1.4 անգամ, ընդ որում` 2005 թվականին` 1.1 անգամ, իսկ 2005-2007 թվականներին միջին տարեկան աճը նախորդ տարվա նկատմամբ կկազմի 10.8%:
2005-2007 թվականներին, 2004 թվականների մակարդակի համեմատ, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին պետական աջակցության գծով նախատեսվող ծախսերի աճը պայմանավորված է օրենքով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված պարտադիր լիազորությունների շրջանակներում առկա հիմնախնդիրների իրագործման համար բավարար ֆինանսական բազայի ապահովման անհրաժեշտությամբ:
Այլ ոլորտներ խմբի համար 2005-2007 թվականներին նախատեսվող ծախսերի գերակշիռ մասը բաժին կընկնի պետական պարտքի սպասարկման և արտաքին տնտեսական աջակցություն ծախսերին:
Աղյուսակ 4.12. Այլ ոլորտների 2003-2007 թթ. բյուջետային ծախսերը` ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |փաստացի |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| |12* |պետական | | | |
| | |բյուջե | | | |
| | |13* | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ |32673.36|32504.50 |33731.33|42634.35|45766.73|
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|43229.5 |30529.9 |33624.9 |36131.6 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|այդ թվում` | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|1. ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏՔԻ |11397.70|13231.5 |13014.9 |12847.7 |12855.5 |
|ՍՊԱՍԱՐԿՈՒՄ (տոկոսավճարներ) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.7 |0.7 |0.7 |0.6 |0.6 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |3.6 |4.0 |3.7 |3.3 |3.0 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|13911.9 |12696.4 |12521.0 |12612.0 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.94 |0.79 |0.71 |0.66 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |4.16 |3.84 |3.50 |3.24 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|2. ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՎԱՐԿԻ |9,500.0 |11200.0 |12436.6 |13788.0 |15633.9 |
|ՏՐԱՄԱԴՐՈՒՄ ԼՂՀ-ին | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.6 |0.6 |0% |0.6 |0.7 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |3.0 |3.4 |3.5 |3.5 |3.6 |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|9500.0 |10000.0 |10500.0 |11000.0 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.64 |0.62 |0.60 |0.57 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |2.84 |3.03 |2.94 |2.82 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|3. ԱՅԼ |11775.7 |8073.0 |8279.8 |15998.6 |17277.3 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |0.7 |0.5 |0.4 |0.7 |0.7 |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |3.8 |2.5 |2.3 |4.1 |4.0 |
|ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|19817.6 |7833.5 |10603.9 |12519.6 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում |1.35 |0.49 |0.61 |0.66 |x |
| (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- տեսակարար կշիռը ծախսերի |5.93 |2.37 |2.96 |3.22 |x |
| ամբողջ ծավալում (%) | | | | | |
._________________________________________________________________________.
-----------------------
12*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
13*) Աղյուսակի այս սյունակում «Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ» և դրան հաջորդող երկու համապատասխան տողերում ներկայացված են ՀՀ 2004-2006թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված ցուցանիշները
._________________________________________________________________________.
| ՆԵՐԴԻՐ 4.1. Պետական աջակցությունը տեղական ինքնակառավարման համակարգին |
| Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության (1995 թ.) և «Տեղական |
|ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի (1997 թ.) ընդունմամբ սահմանվեցին |
|Հայաստանի Հանրապետության տեղական ինքնակառավարման համակարգի գործունեության|
|օրենսդրական հիմքերը: Հաշվի առնելով վերը նշված օրենսդրական ակտերի |
|ընդունումից հետո հաջորդած ժամանակահատվածում ձեռքբերված փորձը` 2002 |
|թվականին նոր «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի ընդունմամբ |
|ընդլայնվեցին և առավել հստակեցվեցին տեղական ինքնակառավարման մարմինների |
|իրավասությունները, նրանց փոխհարաբերությունները պետության (կենտրոնական |
|իշխանության) հետ: 1996 թվականին կայացած տեղական ինքնակառավարման |
|մարմինների ընտրություններից հետո, մինչ օրս, այդ մարմինների գործունեության|
|արդյունքները վկայում են, որ չնայած համակարգում ներկայումս առկա մի շարք |
|լուրջ հիմնախնդիրներին, այն գործնականում կայացել է և ի վիճակի է ապահովել |
|օրենքով իրեն վերապահված լիազորությունների կատարումը: Մասնավորապես դրա |
|մասին է վկայում համայնքների բյուջեների կատարման ամփոփ ցուցանիշների` անցած|
|6 տարվա պատկերը, որը մի կողմից վկայում է համայնքների ֆինանսական |
|հնարավորությունների շարունակական բարելավման, իսկ մյուս կողմից` պետության |
|աջակցության ծավալների տարեցտարի ընդլայնման մասին: |
|._______________________________________________________________________.|
|| |1998 | 1999 | 2000 |2001 |2002 | 2003 ||
|| |________________________________________||
|| |փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ ||
||______________________________|________________________________________||
||Համայնքների բյուջեների սեփական|34.0%|3.9% |0.2% |-3.8%|8.3% |37.5% ||
||եկամուտներ (առանց պետական | | | | | | ||
||բյուջեից համայնքների | | | | | | ||
||բյուջեներին տրամադրված | | | | | | ||
||պաշտոնական տրանսֆերտների | | | | | | ||
||գումարների) | | | | | | ||
||______________________________|_____|______|______|_____|_____|________||
||Պետական բյուջեից համայնքների | | | | | | 1 ||
||բյուջեներին տրամադրված |1.9% |-42.8%|136.9%|31.0%|76.6%|-22.3% ||
||պաշտոնական տրանսֆերտներ | | | | | | ||
||______________________________|_____|______|______|_____|_____|________||
||Համայնքների բյուջեների ծախսեր |20.2%|0.9% |9.9% |23.7%|21.7%|16.0% ||
|._______________________________________________________________________.|
| Հաշվի առնելով հանրապետության համայնքների ֆինանսական |
|հնարավորությունների միջև առկա տարբերությունը` տեղական ինքնակառավարման |
|համակարգին պետական ֆինանսական աջակցության հիմնական նպատակն է ֆինանսապես |
|օժանդակել համայնքների ներդաշնակ զարգացմանը: Նշված աջակցությունը մեծապես |
|ցուցաբերվելու է ֆինանսական համահարթեցման դոտացիաների տրամադրման եղանակով,|
|ինչպես նաև, Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ, ՀՀ սոցիալական ներդրումների|
|հիմնադրամի կողմից համայնքների ենթակառուցվածքների վերականգնման և |
|զարգացման ծրագրերի իրականացման միջոցով: |
| Դրա հետ մեկտեղ, հարկ է նշել, որ միջոցներ կձեռնարկվեն համայնքների |
|բյուջեներին պետական ֆինանսական օժանդակության ճկունությունը բարձրացնելու |
|ուղղությամբ: Կձեռնարկվեն ֆինանսական համահարթեցման մեխանիզմների |
|կատարելագործման միջոցառումներ` համապատասխան հիմքեր ստեղծելով համայնքներին|
|ցուցաբերվող օժանդակությունը ըստ աղքատության աստիճանի, եկամուտների կամ |
|ծախսերի ցուցանիշների տարբերակելու համար (նշվածին կնպաստի նաև Հայաստանի |
|Հանրապետությունում 2001 թվականին կայացած մարդահամարի արդյունքում |
|ձեռքբերված բազմաբնույթ տեղեկատվությունը): Փոքր համայնքների հիմնախնդիրների|
|լուծման նպատակով միջհամայնքային միավորումների ստեղծմանն աջակցելու քայլեր |
|կձեռնարկվեն: Այսպես, պետական բյուջեից նպատակային հատկացումներ նախատեսելիս|
|առաջնահերթությունը կտրվի միջհամայնքային միավորումներին, նրանց |
|ենթակառուցվածքների ցանցերի զարգացմանը: ՈՒշադրություն է դարձվելու |
|սահմանամերձ, լեռնային և բարձր լեռնային համայնքների զարգացմանը: |
._________________________________________________________________________.
2005-2007 թթ. ժամանակահատվածում նույնպես, ինչպես և նախկինում, պետական բյուջեների ծախսերի ընդհանուր ծավալն էական կախվածության մեջ կլինի արտաքին հոսքերից:
Աղյուսակ 4.13. Արտաքին աղբյուրներից 2003-2007 թթ. ստացվելիք միջոցների (վարկերի և պաշտոնական տրանսֆերտների) հաշվին ֆինանսավորվող ծախսերը
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |փաստացի |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| | |պետական | | | |
| | |բյուջե | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Արտաքին աղբյուրների հաշվին |105.9 |56.6 |54.3 |54.0 |56.1 |
|ֆինանսավորվող ծախսերի | | | | | |
|ծավալը (մլն դրամ) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)|6.5 |3.2 |2.8 |2.5 |2.4 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Տեսակարար կշիռը պետական |33.9 |17.2 |15.3 |13.8 |12.9 |
|բյուջեի ծախսերի ամբողջ | | | | | |
|ծավալում (%) | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ ՀՀ 2004-2006 թթ.|130050.8|80444.1 |76978.5 |76352.9 |x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)|8.32 |5.00 |4.38 |3.98 |x |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Տեսակարար կշիռը պետական |38.91 |24.35 |21.52 |19.61 |x |
|բյուջեի ծախսերի ամբողջ | | | | | |
|ծավալում (%) | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Այդ մասին է վկայում արտաքին աղբյուրներից վարկերի և պաշտոնական տրանսֆերտների տեսքով ստացվելիք միջոցների հաշվին կանխատեսվող 2005-2007 թթ. ծախսերի մեծ տեսակարար կշիռը (միջին տարեկան) բյուջետային ծախսերի ամբողջ ծավալում` 14.0% և ՀՆԱ-ի նկատմամբ` 2.6%:
ՀՀ 2005-2007 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ` ԸՍՏ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
Դիտարկվող ժամանակահատվածում պետական բյուջեի ծախսերի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կլինի կայուն և կտատանվի 18.2%-18.6%-ի միջակայքում: Նույն միտումը բնորոշ է նաև ընթացիկ ծախսերին` 15.0-14.8%: Այդուհանդերձ, կապիտալ (ներառյալ վարկավորում` հանած մարումը) ծախսերի և ՀՆԱ հարաբերակցություններին բնորոշ կլինի տատանման ավելի մեծ միջակայք. համապատասխանաբար` 3.2-3.8%: կապիտալ (առանց զուտ վարկավորման) և ընթացիկ ծախսերի հարաբերակցությանը բնորոշ կլինի աճի միտում` 0.181-0.215:
Աղյուսակ 4.14. 2003-2007 թթ. ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի փոփոխության և հարաբերակցության միտումները
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| |փաստացի |հաստատված| ծրագիր | ծրագիր | ծրագիր |
| | |պետական | | | |
| | |բյուջե | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ, մլն դրամ |312697.8|329001.7 |355433.1|390052.1|433269.5|
|___________________________|________|_________|________|________|________|
| այդ թվում` | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- ընթացիկ ծախսեր, մլն դրամ |222296.3|245954.1 |293067.1|312732.2|345621.4|
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|%-ով` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |13.7 |13.7 |15.0 |14.7 |14.8 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- կապիտալ ծախսեր, մլն դրամ |83803.4 |71734.3 |52701.9 |64025.2 |72580.5 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|%-ով` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |5.2 |4.01 |2.70 |3.00 |3.12 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Կապիտալ և ընթացիկ ծախսերի |0.38 |0.29 |0.181 |0.20 |0.215 |
|հարաբերակցությունը | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- վարկավորում` հանած |6598.2 |11313.4 |9664.1 |13294.7 |15067.6 |
| մարումը, մլն դրամ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|%-ով` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |0.4 |0.63 |0.49 |0.62 |0.65 |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Նույնը ըստ 2004-2006 թթ. |334238.5|330406.9 |357716.3|389434.5|x |
|ՄԺԾԾ | | | | | |
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ, մլն դրամ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|այդ թվում` | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- ընթացիկ ծախսեր մլն դրամ |226241.8|244908.8 |282311.7|305774.9|x |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|%-ով` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |15.35 |15.22 |16.07 |15.94 |x |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- կապիտալ ծախսեր, մլն դրամ |111449.9|77694.3 |67231.2 |72581.4 |x |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|%-ով` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |7.56 |4.83 |3.82 |3.78 |x |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|Կապիտալ և ընթացիկ ծախսերի |49.28 |31.72 |23.81 |23.73 |x |
|հարաբերակցությունը | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|- վարկավորում` հանած |-3503.2 |7803.8 |8173.4 |11078.2 |x |
| մարումը, մլն դրամ | | | | | |
|___________________________|________|_________|________|________|________|
|%-ով` ՀՆԱ-ի նկատմամբ |-0.24 |0.48 |0.47 |0.58 |x |
._________________________________________________________________________.
2005-2007 թվականների ծախսերի ընդհանուր ծավալի միջին տարեկանի շուրջ 80.7%-ը կկազմեն ընթացիկ ծախսերը (2004 թվականին այդ ցուցանիշը ծրագրվել է 74.8 %): 2005-2007 թվականներին ընթացիկ ծախսերի անվանական մեծությունների աճի միջին տարեկան տեմպը կապիտալ ծախսերի և վարկավորում` հանած մարումը ծախսերի աճի տեմպին կգերազանցի 27.9 տոկոսային կետով:
Դիտարկվող ժամանակահատվածում ընթացիկ ծախսերի մեծ մասի կատարումը ուղղված կլինի պետական կարիքների համար ապրանքների և ծառայությունների գնումներին, բնակչությանը նպաստների և փոխհատուցումների վճարմանը, ՀՀ պետական ներքին և արտաքին պարտքի սպասարկմանը, տնտեսության որոշ ճյուղերում բնակչությանը ջրամատակարարման, ոռոգման և փոխադրումների բնագավառում ծառայություններ մատուցող առանձին ընկերությունների սուբսիդավորմանը, պետական ավտոճանապարհների պահպանությանը և շահագործմանը, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին պետական աջակցության տրամադրմանը և պետական կառավարման մարմինների աշխատակիցների աշխատանքի վարձատրությանը:
Դիտարկվող ժամանակահատվածում կապիտալ ծախսերի մեծ մասի կատարումը, ինչպես և նախկինում, սերտորեն կապված է լինելու արտաքին աղբյուրների ստացման ընթացքից: Այսպես, 2005-2007 թվականների ընթացքում կանխատեսվող 189.6 մլրդ դրամ կապիտալ ծախսերի ընդհանուր ծավալի 47.2%-ը (89.5 մլրդ դրամ) կֆինանսավորվի միջազգային կազմակերպությունների և օտարերկրյա պետությունների աջակցությամբ հանրապետությունում նպատակային ծրագրերի իրականացման համար տրամադրվող վարկային ռեսուրսների հաշվին: Ինչպես երևում է աղյուսակից 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ով ծրագրավորվող 2005-2006 թթ. կապիտալ ծախսերի ծավալները զիջում են այդ տարիների համար 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված մակարդակին: Նշվածը պայմանավորված է 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով կապիտալ բնույթի ծրագրերի ֆինանսավորման նպատակով «Լինսի» հիմնադրամից 2005 և 2006 թվականներին (յուրաքանչյուրում) շուրջ 23-24 մլրդ դրամի չափով դրամաշնորհի ստացման նախատեսմամբ: Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ դեռ ամփոփման փուլում են 2003 թվականի ընթացքում իրականացված աշխատանքների արդյունքները, որոնք էական կլինեն նոր գումարների տրամադրման հարցում «ԼԻՆՍԻ» հիմնադրամի դիրքորոշման ձևավորման համար, այդ մուտքերը չեն նախատեսվել 2005-200 7 թթ. ՄԺԾԾ-ում, իսկ վերջինով ծրագրավորված բյուջետային մուտքերի ծավալը թեև գերազանցում է 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված մակարդակը, սակայն այնուամենայնիվ չի կարող ամբողջապես փոխհատուցել «ԼԻՆՍԻ» հիմնադրամից այդ տարիների համար նախատեսված դրամաշնորհի գումարները: Կապիտալ ծախսերի իրականացման գերակայությունները ինչպես և նախկինում լինելու են էներգետիկայի, ճանապարհային, տրանսպորտային, ջրային տնտեսության, գյուղատնտեսության և բնակշինարարության, դպրոցաշինության ու առողջապահության ոլորտները: Առանձնակի տեղ է տրվելու նաև միջազգային ֆինանսական կառույցներում (Վերակառուցման և զարգացման Եվրոպական բանկ, Բազմակողմ ներդրումների միջազգային գործակալություն, Առևտրի և զարգացման սևծովյան բանկ, Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկ, Ասիական զարգացման բանկ) կապիտալում մասնակցության ապահովմանը (համաձայն այդ կառույցներին անդամակցելու համար Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած պարտավորությունների):
Միաժամանակ հարկ է նշել, որ դիտարկվող ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում հարկաբյուջետային ռիսկերի նվազագույն ազդեցության պայմաններում «Լինսի» հիմնադրամի կողմից, ինչպես նաև ԱՄՆ կառավարության կողմից Հազարամյակի մարտահրավերների հիմնադրամի ծրագրի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունում ծրագրի իրականացման դեպքում` այդ առնչությամբ հանրապետությանը ֆինանսական ռեսուրսների հատկացման պարագայում, հնարավորություն կընձեռվի առանձին ոլորտային զարգացման ծրագրերի համապատասխան սահմանված կարգով կապիտալ ծախսերի լրացուցիչ ծավալների ֆինանսավորման համար: Բացի այդ կապիտալ ծախսերի լրացուցիչ ֆինանսավորման աղբյուր կարող են հանդիսանալ (ա) նախորդ բյուջետային տարում բյուջետային մուտքերի գերակատարման և ծախսերի տնտեսումների արդյունքում առաջացող տվյալ տարվա բյուջեի տարեսկզբի ազատ մնացորդի գումարները (ներկայումս բանակցման փուլում է Համաշխարհային բանկի կողմից հանրապետությանը Աղքատության հաղթահարման ռազմավարությանն աջակցող վարկի տրամադրման հարցը, որի միջոցները, բանակցությունների հաջող ավարտման դեպքում, կստացվեն 2004 թ. վերջում և կհաշվեգրվեն 2005 թվականի պետական բյուջեի մուտքերին` որպես տվյալ տարվա պետական բյուջեի միջոցների տարեսկզբի ազատ մնացորդ), ինչպես նաև (բ) պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների մասնավորեցումից ստացվող մուտքերի կուտակման հատուկ հաշվի միջոցները:
Դիտարկվող ժամանակահատվածում կանխատեսվող բյուջետային ծախսերի ընդհանուր ծավալում զուտ վարկավորման ծախսերի միջին տարեկան տեսակարար կշիռը կկազմի 3.4%: Վարկավորումը հիմնականում կրելու է արտաքին տնտեսական աջակցության բնույթ:
2005-2007 ԹԹ. ՄԺԾԾ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՌԻՍԿԵՐԸ
2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ իրատեսականության տեսանկյունից առանցքային նշանակություն ունի ծրագրային սցենարից հնարավոր հիմնական շեղումների գնահատականը: Ընդ որում, այդ շեղումները հարկաբյուջետային շրջանակի վրա կարող են ունենալ ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական ազդեցություն: Այդուհանդերձ, առավել կարևոր է այն շեղումների գնահատականը, որոնք հանգեցնելու են բացասական հետևանքների և պահանջելու են համապատասխան վերանայումներ կատարել ծախսերի ծրագրերում: Այդ իմաստով, ՀՀ 2005-2007 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կանխատեսումները պարունակում են որոշակի ռիսկ և ռիսկային համապատասխան գործոնների բացահայտումը և գնահատականը էապես կարող է որոշակիացնել ծրագրում կատարվելիք հնարավոր ճշգրտումների շրջանակները: Նման վերլուծության անհրաժեշտությունը առավել կարևորվում է ՀՀ 2005 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման նախաշեմին` հնարավոր հիմքեր ստեղծելով անհրաժեշտության դեպքում տարեկան բյուջեի հիմքում դնել վերանայված կանխատեսումներ:
Ռիսկերի աղբյուրները
2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ շրջանակներում կարելի է տարանջատել ռիսկերի հետևյալ աղբյուրները, որոնք կարող են հանգեցնել ծրագրային ռեսուրսային փաթեթից բացասական շեղումների.
(i) ներքին ռեսուրսների գծով,
(ii) արտաքին օժանդակության գծով:
Ներքին ռեսուրսների մասով 2005-2007 թթ. բյուջետային ռեսուրսների փաթեթի համալրում նախատեսվում է հիմնականում ապահովել հարկային եկամուտների հավաքագրման հաշվին: Վերջիններիս հավաքագրումն մեծապես կախվածության մեջ կլինի մի կողմից հանրապետությունում տնտեսական միջավայրի վրա ներքին քաղաքական դաշտում զարգացումների և արտաքին գործոնների ազդեցության արդյունքներից և մյուս կողմից հարկահավաքման բնագավառում ՀՀ կառավարության վարչարարական միջոցառումների իրականացման արդյունավետությունից:
Ներքին քաղաքական դաշտում զարգացումների և արտաքին գործոնների ազդեցության. Ռիսկը հնարավոր է ներքին քաղաքական լարվածության սրման կամ արտաքին գործոնների (արտաքին տնտեսական շուկաներում, ինչպես նաև սահմաններում իրավիճակի սրում) ազդեցության արդյունքում հանրապետությունում տնտեսական միջավայրի կտրուկ վատթարացման դեպքում և գնահատման չի ենթարկվում.
Վարչարարական միջոցառումների իրականացում. ՀՀ կառավարության նպատակաուղղվածությունը չհաշվառվող և չհարկվող տնտեսության ծավալների կրճատմանը միտված կոնկրետ քայլերի իրականացման արդյունավետությունը էական ազդեցություն կունենա տնտեսական դաշտում տնտեսվարողների իրավունքների հավասարության և նրանց միջև հարկային բեռի առավել արդարացի բաշխման գործընթացի վրա, դրանով իսկ նպաստելով հարկային եկամուտների հավաքագրման բնագավառում իրավիճակի բարելավմանը և պետական բյուջե լրացուցիչ մուտքերի հավաքագրմանը: Այս կապակցությամբ հարկային եկամուտների մասով 2005-2007 թթ. ռիսկի գործոնն առկա է և գնահատվում է 2005 թվականի համար` 17.4 մլրդ դրամ, 2006 թվականի համար` 11.9 մլրդ և 2007 թվականի համար 16.4 մլրդ դրամ: Այս դեպքում տնտեսության ստվերային հատվածի կրճատման և լրացուցիչ բյուջետային մուտքերի հավաքագրման գրավականը հարկային և մաքսային մարմինների կողմից իրականացվելիք միջոցառումների բարեհաջող ընթացքն է, որն ըստ նախորդ տարիների միտումների կարելի է համարել հուսալի:
Ներքին ռեսուրսների մասով ռիսկերի շարքին է դասվում նաև ՀՀ կենտրոնական բանկի ծախսերի նկատմամբ եկամուտների չափով ստացումը: Հարկ է նշել, որ այս եկամտատեսակից մուտքերին ավելի հիմնավոր կարելի է անդրադառնալ ընթացիկ տարվա երկրորդ կիսամյակում` շահույթի ձևավորման վրա ազդող գործոնների դրսևորումների (մասնավորապես` ֆինանսական շուկայի զարգացումների) հիման վրա:
Արտաքին օժանդակության մասով 2005-2007 թթ. բյուջետային ռեսուրսների փաթեթի համալրում նախատեսվում է ապահովել ինչպես պաշտոնական տրանսֆերտների, այնպես էլ վարկերի հաշվին:
Պաշտոնական տրանսֆերտների մասով Այդ միջոցների հատկացման հարցը, ներկայումս բանակցման փուլում է: Այդ կապակցությամբ պաշտոնական տրանսֆերտների մասով 2005-2007 թվականներին ռիսկի գործոնն առկա է և գնահատվում է 2005 թվականի համար` 6,2 մլրդ դրամ, 2006 թվականի համար` 5.9 մլրդ և 2007 թվականի համար`5.7 մլրդ դրամ:
Վարկերի մասով ռիսկերը հիմնականում պայմանավորված են ծրագրային ցուցանիշներից փաստացի կատարվելիք հատկացումների հնարավոր շեղումներով:
Հնարավոր հետևանքները և ճշգրտումների ուղղվածությունը
Ներքին ռեսուրսների մասով մուտքերի ծրագրվածից ցածր մակարդակը ենթադրում է ծախսերի վերանայում` կրճատման ուղղությամբ: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հարկային եկամուտները ամրագրված չեն որոշակի ծախսատեսակի կամ ծրագրի, ծախսերի ծրագրի վերանայումն իրականացվելու է` հիմք ընդունելով գերակայության սկզբունքը. այն է` առաջին հերթին կրճատվելու են այն ծախսատեսակների կամ ծրագրերի գծով ծախսերը, որոնք ունեն գերակայության ավելի ցածր աստիճան:
Արտաքին օժանդակության գծով մուտքերի թերստացման պայմաններում ծախսերի ծրագրի վերանայման մոտեցումները լինելու են տարբեր` կախված արտաքին օժանդակության բնույթից: Այս առումով կարևոր հանգամանքներից է սպասվելիք արտաքին օժանդակության կառուցվածքն` ըստ նշանակության: Համաձայն կանխատեսումների, ծրագրային ժամանակահատվածում արտաքին օժանդակության կառուցվածքում գերակշռելու են ծրագրային (նպատակային) բնույթի պաշտոնական տրանսֆերտներն ու վարկերը (2005 թ.` 40.4%, 2006 և 2007 թվականներին` շուրջ 24.9%):
Աղյուսակ 4.15. Արտաքին օժանդակությունը` ըստ նշանակության (մլրդ դրամ)
.______________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2005 |2006| 2007|
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Ընդհանուր բնույթի բյուջետային օժանդակություն |35.4 |35.7|49.7 |
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Պաշտոնական տրանսֆերտներ |1.4 |1.4 |1.4 |
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Վարկեր |34.0 |34.3|48.3 |
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Ծրագրային (նպատակային) օժանդակություն |18.9 |18.3|6.2 |
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Պաշտոնական տրանսֆերտներ |7.5 |6.8 |6.2 |
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Վարկեր |11.4 |11.5|0 |
|_____________________________________________|_____|____|_____|
|Ընդամենը արտաքին օժանդակություն |46.8 |47.2|55.9 |
.______________________________________________________________.
Բյուջետային փաթեթում ընդհանուր բնույթի բյուջետային օժանդակության թերստացման պայմաններում ծախսերի ծրագրի վերանայումն իրականացվելու է` ելնելով դրանց գերակայության աստիճանից, մինչդեռ ծրագրային (նպատակային) պաշտոնական տրանսֆերտների և վարկերի թերստացումը հանգեցնելու է այն ծրագրերի գծով մասհանումների կրճատմանը, որոնք անմիջականորեն կապակցված են ֆինանսավորման այդ աղբյուրներին: Մասնավորապես, ծրագրային վարկերի կառուցվածքում գերակշռում են սոցիալական և արտադրական ենթակառուցվածքների ոլորտներում Համաշխարհային բանկի կողմից ֆինանսավորվող նպատակային ծրագրերը:
Փոխհատուցման հնարավորությունները
2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ հարկաբյուջետային շրջանակի վրա դրական հետևանքներ կարելի է ակնկալել բարենպաստ մակրոտնտեսական զարգացումներից, որոնք կարող են որոշ չափով փոխհատուցել արտաքին օժանդակության (հատկապես պաշտոնական տրանսֆերտների և Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրվելիք աղքատության հաղթահարման ռազմավարությանն օժանդակող վարկի) և հարկային վարչարարության գծով գնահատվող հնարավոր «կորուստները»: 2005-2007 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի մակրոտնտեսական զարգացման սցենարի կանխատեսումները կատարվել են 2004 թ. առաջին կիսամյակում: Տարվա ընթացքում նախատեսվածի դիմաց մակրոտնտեսական միջավայրի բարելավումը բարենպաստ պայմաններ կստեղծի լրացուցիչ հարկային եկամուտների հավաքագրման համար: Բացի այդ տվյալ տարում կորուստների փոխհատուցման աղբյուր կարող են հանդիսանալ նախորդ բյուջետային տարում բյուջետային մուտքերի գերակատարման և ծախսերի տնտեսումների արդյունքում առաջացող տվյալ տարվա բյուջեի տարեսկզբի ազատ մնացորդի գումարները (ներկայումս բանակցման փուլում են Համաշխարհային բանկի կողմից հանրապետությանը Աղքատության հաղթահարման ռազմավարությանն աջակցող վարկի տրամադրման հարցը, որի միջոցները, բանակցությունների հաջող ավարտման դեպքում, կստացվեն 2004թ. վերջում և կհաշվեգրվեն 2005 թվականի պետական բյուջեի մուտքերին` որպես տվյալ տարվա պետական բյուջեի միջոցների տարեսկզբի ազատ մնացորդ): Կորուստների փոխհատուցման աղբյուր կարող են հանդիսանալ նաև պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների մասնավորեցումից ստացվող մուտքերի կուտակման հատուկ հաշվի միջոցները, որոնք անհրաժեշտության դեպքում օրենքով սահմանված ընթացակարգով կարող են ուղղվել ծախսային (որպես կանոն կապիտալ բնույթի) ծրագրերի ֆինանսավորմանը:
Դրա հետ մեկտեղ հարկ է նշել, որ «Լինսի» հիմնադրամի կողմից, ինչպես նաև ԱՄՆ կառավարության կողմից Հազարամյակի մարտահրավերների հիմնադրամի ծրագրի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունում ծրագրի իրականացման դեպքում` այդ առնչությամբ հանրապետությանը ֆինանսական ռեսուրսների հատկացման պարագայում, հարկաբյուջետային ռիսկերի ազդեցությունը 2005-2007թթ. ՄԺԾԾ ցուցանիշների կատարման ընթացքի վրա էականորեն կնվազի:
ՄԱՍ Բ
ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
| ԳԼՈՒԽ 5. |
ՀՀ 2005-2007 ԹԹ. ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ |
Ծախսային քաղաքականության ռազմավարությունը շարադրող փաստաթղթում ընդհանուր գծերով ներկայացվում են 2005-2007 թթ. ժամանակահատվածում պետական բյուջեի ծախսերի գործառական դասակարգման յուրաքանչյուր խմբի գծով քաղաքականության գերակայությունները: Այս գերակայությունները բխում են ՀՀ կառավարության ընդհանուր ռազմավարական գերակայությունների համատեքստից և պետք է ծառայեն որպես հիմք` ՀՀ 2005 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման համար:
Ինչպես արդեն վերը նշվել էր ՀՀ կառավարությունն առաջիկա տարիների համար առավել կարևորում է պետական բյուջեի հիմնական ծախսային հետևյալ գերակայությունները.
(i) սոցիալական ոլորտի առանձին ճյուղերում (մասնավորապես` կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն), ինչպես նաև պետական կառավարման բնագավառներում դրանց գործունեության արդյունավետության, նպատակաուղղվածության և հասցեականության մակարդակի բարձրացման, բնակչության համար ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովում,
(ii) հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, տարածաշրջանում կայունությունը և Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով պաշտպանության և ազգային անվտանգության կառույցների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ֆինանսական ապահովում,
(iii) տնտեսության առանձին ոլորտներում (մասնավորապես` գյուղատնտեսություն, ջրային տնտեսություն, ճանապարհային տնտեսություն և էներգետիկա) ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացում:
Աղյուսակ 5.1. ՀՀ պետական բյուջեի ռեսուրսների և ծախսերի փաթեթում 2005-2007 թթ. կանխատեսվող փոփոխությունները 2004 թվականի համեմատությամբ
(մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշներ | 2005 | 2006 | 2007 |
|______________________________________________|________|________|________|
|Հավելյալ բյուջետային ռեսուրսների կանխատեսվող |41295.1 |43639.7 |45035.0 |
|բաշխումը 2005-2007 թթ.` ըստ ոլորտների | | | |
|______________________________________________|________|________|________|
|այդ թվում` | | | |
|______________________________________________|________|________|________|
|1. Սոցիալ-մշակութային ճյուղեր |25923.7 |18768.1 |26457.7 |
|______________________________________________|________|________|________|
|2. Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, |4874.6 |4034.4 |5607.30 |
|հասարակական կարգի պահպանության, | | | |
|քրեակատարողական և արտակարգ իրավիճակների | | | |
|համակարգեր | | | |
|______________________________________________|________|________|________|
|3. Տնտեսության ճյուղեր |0.0 |9323.2 |6413.4 |
|______________________________________________|________|________|________|
|4. Պետական կառավարում |3723.2 |4608.2 |1901.90 |
|______________________________________________|________|________|________|
|5. Աջակցություն տեղական ինքնակառավարման |3052.0 |120.0 |1453.70 |
|մարմիններին (ֆինանսական համահարթեցման | | | |
|դոտացիաներ) | | | |
._________________________________________________________________________.
Ինչպես երևում է աղյուսակից, 2005-2007 թվականներին, նախորդ տարվա համեմատ, ստացվելիք լրացուցիչ մուտքերի գերակշիռ մասը (86.9 մլրդ դրամ կամ ընդհանուրի 66.9%-ը) նախատեսվում է ուղղել սոցիալ-մշակութային և տնտեսության ճյուղերի ֆինանսավորմանը, ընդ որում` սոցիալ-մշակութային ճյուղերին բաժին կհասնի լրացուցիչ մուտքերի ընդհանուր գումարի 54.8%-ը: 2005-2007 թթ. նախատեսվում է զգալի ավելացնել բյուջետային ծախսերի սոցիալական ուղղվածությունը:
Սոցիալ-մշակութային ճյուղերին հատկացված հավելյալ միջոցների շուրջ 31.2%-ը կտրամադրվի կրթության բնագավառին (հիմնականում` տարրական, հիմնական և ընդհանուր կրթությանը), շուրջ 29.2%-ը` սոցիալական ապահովության և ապահովագրության բնագավառին (որից 19.9%-ը` կենսաթոշակային ապահովմանը և 51.7%-ը` աղքատության ընտանեկան նպաստներին), 34.5%-ը` առողջապահությանը (հիմնականում առաջնային` ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային բուժօգնությանը):
Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության համակարգերի պահպանման և արտակարգ իրավիճակների համակարգի ծախսերին կուղղվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 11.2%-ը, որը պայմանավորված է վերոհիշյալ համակարգի մարմինների կենսագործունեության ապահովման համար համապատասխան միջոցների հատկացման անհրաժեշտությամբ:
Տնտեսության ճյուղերին 2005-2007 թվականներին կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 12.1%-ը, ընդ որում` այդ գումարների գերակշիռ մասը` 39.3%-ը, կտրվի գյուղատնտեսության ոլորտին, էներգետիկ համակարգին 21.7% և ճանապարհային տնտեսությանը` 34.8%: Նշված միջոցների աղբյուր են արտաքին աղբյուրներից նպատակային վարկային ծրագրերի շրջանակներում ստացվելիք փոխառու միջոցները:
Պետական կառավարման ոլորտին նախատեսվում է հատկացնել հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 7.9%-ը: Այդ միջոցներն ուղղվելու են քաղաքացիական ծառայության և դատական համակարգում իրականացվելիք բարեփոխումների գործընթացի ապահովմանը, ինչպես նաև 2005 թվականի տեղական ինքնակառավարման մարմինների և 2007 թվականին ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորների ընտրությունների կազմակերպմանն ու անցկացմանը:
Տեղական ինքնակառավարման բնագավառին 2005-2007 թվականներին աջակցության (ֆինանսական համահարթեցման դոտացիաներ) նպատակով պետական բյուջեից կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 3.56%-ը:
Ստորև ներկայացվում է 2005-2007 թթ. կանխատեսվող պետական ծախսերի ընդհանուր պատկերը` ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի:
Աղյուսակ 5.2. ՀՀ 2003-2007 թթ. պետական բյուջեների ծախսերը` ըստ գործառական դասակարգման խմբերի
(մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
|Գործառական դասակարգման | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
|խմբերի անվանումները |________|________|__________________________|
| |փաստացի |հաստատ- | ծրագիր |
| | |ված | |
| | |պետական | |
| | |բյուջե | |
|____________________________|________|________|__________________________|
|Ընդամենը ծախսեր |312697.8|329001.7|355433.1|39005282|433262. |
| | | | | | 46|
|____________________________|________|________|________|________|________|
| այդ թվում` | | | | | |
|____________________________|________|________|________|________|________|
|01|Ընդհանուր բնույթի պետական|29953.3 |33034.8 |37108.3 |42973.5 |47679.6 |
| |ծառայություն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|02|Պաշտպանություն |44326.3 |49628.9 |52769.9 |56017.2 |60214.9 |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|03|Հասարակական կարգի |20775.4 |25068.0 |25826.1 |26308.0 |26632.9 |
| |պահպանություն, ազգային | | | | | |
| |անվտանգություն և դատական| | | | | |
| |գործունեություն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|04|Կրթություն և գիտություն |34849.3 |49020.0 |58685.8 |63964.8 |72784.2 |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|05|Առողջապահություն |19598.6 |25011.0 |31708.2 |36790.0 |50120.2 |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|06|Սոցիալական ապահովություն |29255.2 |36452.5 |45713.7 |53490.6 |57899.8 |
| |և սոցիալական | | | | | |
| |ապահովագրություն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|07|Մշակույթ, |14090.8 |82574.8 |9178.0 |10748.5 |10665.1 |
| |տեղեկատվություն, սպորտ | | | | | |
| |և կրոն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|08|Բնակարանային-կոմունալ |37844.6 |17215.6 |14677.9 |11815.3 |11080.6 |
| |տնտեսություն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|09|Վառելիքային և էներգետիկ |6959.7 |13504.8 |12602.0 |6733.1 |10160.2 |
| |համալիր | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|10|Գյուղատնտեսություն, |19855.5 |15558.9 |13017.7 |19350.6 |18415.5 |
| |անտառային և ջրային | | | | | |
| |տնտեսություն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|11|Արդյունաբերություն, |(6307.4)|5176.7 |6536.7 |4836.4 |5667.2 |
| |հանքային հանածոներ | | | | | |
| |(բացառությամբ վառելիքի), | | | | | |
| |շինարարություն և | | | | | |
| |բնապահպանություն | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|12|Տրանսպորտ, ճանապարհային |30409.9 |18058.9 |11938.7 |15206.9 |17558.8 |
| |տնտեսություն և կապ | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|13|Տնտեսական այլ |1642.1 |2880.5 |2809.4 |2854.7 |2832.3 |
| |ծառայություններ | | | | | |
|__|_________________________|________|________|________|________|________|
|14|Հիմնական խմբին չդասվող |29444.5 |30116.2 |32860.7 |38962.5 |41558.0 |
| |ծախսեր | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Ինչպես երևում է աղյուսակից, քննարկվող ժամանակահատվածում, ինչպես և նախորդ տարիներին, պետական բյուջեից կատարվելիք ծախսերի ամենամեծ ծավալները բաժին են ընկնելու «Պաշտպանություն», «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին, համապատասխանաբար` 14.3%-ը, 16,6%-ը և 13.3%-ը: Միաժամանակ հարկ է նշել, որ 2005-2007 թթ. կանխատեսվում է ընդհանուր ծախսերի ծավալում հիշյալ խմբերին դասվող ծախսերի տեսակարար կշռի աճ: Ընդ որում, «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին դասվող ծախսերի գծով կանխատեսվում է տեսակարար կշռի կայուն աճ` 2004 թվականի համար ծրագրված մակարդակի համեմատ: Այսպես. «Կրթություն ու գիտություն» խմբի գծով ծախսերի` 2004 թ. 14.9% տեսակարար կշռի փոխարեն այն 2005 թ. կկազմի 16.5% և, աստիճանաբար աճելով, 2007 թ. կկազմի 16.8%: Համանման պատկեր է նկատվում նաև «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբին դասվող ծախսերի գծով. 2004 թ. 11.1% տեսակարար կշռի փոխարեն այն 2005 թ. կկազմի 12.9% և, աստիճանաբար աճելով, 2007 թ. կկազմի 13.4%:
Բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման վերը նշված խմբերին` ըստ 2005-2007 թթ. նախատեսվող ծախսերի ծավալների, հաջորդում են «Առողջապահություն», «Տրանսպորտ, ճանապարհային տնտեսություն և կապ», «Հասարակական կարգի պահպանություն, ազգային անվտանգություն և դատական գործունեություն» և «Ընդհանուր բնույթի պետական ծառայություններ» խմբերը:
Հարկ է նշել, որ նախատեսվում է 2005-2007 թթ. զգալի ավելացնել բյուջետային ծախսերի սոցիալական ուղղվածությունը: Այսպես. ընդհանուր ծախսերի ծավալում «Առողջապահություն», «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին դասվող ծախսերի հանրագումարի` 2004 թ. 33.6% տեսակարար կշռի փոխարեն կանխատեսվում է, որ նույն ցուցանիշը 2005 թ. կկազմի 38.3% և, աստիճանաբար աճելով, 2007 թ. կկազմի 41.7%, որը համահունչ է աղքատության նվազեցման ռազմավարության հիմնադրույթներին:
2005-2007 թթ. տեսակարար կշռի կայուն աճ է կանխատեսվում նաև «Ընդհանուր բնույթի պետական ծառայություններ» խմբի ծախսերի գծով (2004 թ.` 10.0%, 2007 թ.` 11.0%): Նշվածը հիմնականում պայմանավորված է պետական կառավարման համակարգում (մասնավորապես հակակոռուպցիոն ռազմավարության շրջանակներում) իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովման անհրաժեշտությամբ:
Տնտեսական ճյուղերին վերաբերող բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերից ծախսերի առավել մեծ ծավալներ բաժին կընկնեն, ինչպես արդեն նշվել է, «Տրանսպորտ, ճանապարհային տնտեսություն և կապ» և «Բնակարանային-կոմունալ տնտեսություն» և «Գյուղատնտեսություն, անտառային և ջրային տնտեսություն, ձկնաբուծություն» խմբերին:
Բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման վերը նշված և մնացած մի շարք այլ խմբերի 2005-2007 թթ. պետական ծախսերի քաղաքականությունը ներկայացվում է հաջորդ գլուխներում:
| ԳԼՈՒԽ 6. |
ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ |
Սույն հատվածը մշակվել է 2005-2007 թվականների ՄԺԾԾ շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունում պետական միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի մշակման մշտապես գործող բարձրագույն խորհրդի կողմից սահմանված կողմնորոշիչ չափաքանակների ու աշխատանքները համակարգող մշտապես գործող խմբի կողմից արված առաջարկությունների և դիտողությունների հիման վրա: Մշակման հիմքում դրվել են ՀՀ կառավարության 2003 թվականի օգոստոսի 8-ի N 994-Ն որոշմամբ հաստատված Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի` պետական կառավարմանը վերաբերող դրույթները:
1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Անցումային ժամանակաշրջանի դժվարությունները և ինստիտուցիոնալ խնդիրների բազմազանությունը թույլ չտվեցին, որպեսզի պետական կառավարման համակարգում (ներառյալ դատաիրավական համակարգը) ընթացող բարեփոխումները տային արագ և շոշափելի արդյունքներ: Դրան նպաստեց նաև այն հանգամանքը, որ, ի տարբերություն այլ ոլորտների, այս բնագավառում բարեփոխումներն սկսվեցին իրականացվել համեմատաբար ավելի ուշ և իրենց վրա կրում էին նախկին կենտրոնացված կառավարման համակարգի ազդեցությունը:
Այս ամենը բացասաբար է անդրադարձել պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության վրա: Քաղաքականության իրականացման, որոշումների կայացման գործընթացում շարունակում է բարձր մնալ կենտրոնացվածության աստիճանը (բացակայում է թափանցիկությունը, չի գործում հաշվետվողականության արդյունավետ համակարգ, չի ապահովվում քաղաքացիական հասարակության լիարժեք մասնակցությունը):
Հանրային ծառայությունների մատուցման ադյունավետության տեսանկյունից, դեռևս ցածր է դրանց մատուցման որակը և մատչելիությունը բնակչության, հատկապես` աղքատ շերտերի համար:
Հանրային կառավարման և դատաիրավական համակարգի անկատարությունը, անցումային այլ հիմնախնդիրների հետ զուգակցված, պայմանավորեցին ստվերային տնտեսության և կոռուպցիայի երևույթի տարածումը Հայաստանում:
Հանրային կառավարման համակարգի արդյունավետության, ծառայությունների որակի և մատչելիության, թափանցիկության և հաշվետվելիության, վերահսկելիության բարձրացման ուղղությամբ ՀՀ կառավարությունը վերջին տարիներին որդեգրել է բարեփոխումների նոր ռազմավարություն, որն իրականացվում է հետևյալ երեք ուղղություններով`
(i) պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումներ,
(ii) քաղաքացիական ծառայության ներդրում,
(iii) ֆինանսական կառավարման համակարգի բարեփոխումներ:
Պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումներն ընթացել են «Պետական կառավարչական հիմնարկների մասին», «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենքների և այլ իրավական ակտերի հիման վրա, որի արդյունքում իրականացվել է պետական կառավարման առանձին մարմինների վերակազմակերպման գործընթաց: ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական կառավարման մի շարք հանրապետական մարմիններ, ինչպես նաև նախարարությունների ենթակայության առանձին պետական հիմնարկներ վերակազմակերպվել են նախարարությունների աշխատակազմերում գործող առանձնացված ստորաբաժանումների` գերատեսչությունների և տեսչությունների, իսկ առանձին մարմիններ էլ վերակազմակերպվել են պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների: Այսինքն, կառավարչական գործառույթներ իրականացնող մարմինները տարանջատվել են պետական գործառույթներ իրականացնող մարմիններից: Բացի այդ, ստեղծվել են պետական կառավարման նոր մարմիններ, հստակեցվել են նախարարությունների կանոնադրական խնդիրները և միասնականացվել նրանց աշխատակազմերի կառուցվածքը: Նշված վերափոխումները հանգեցրել են պետական կառավարման մարմինների աշխատողների ընդհանուր թվաքանակի աճի, որը 2003 թվականին նախորդ տարվա համեմատ ավելացել է 2168.5 միավորով և կազմել է 14241 հաստիքային միավոր, ինչը դրվել էր ՀՀ 2004-2003 թվականների պետական ՄԺԾ ծրագրերի հաշվարկների հիմքում; Շարունակվում է իրականացվել պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների և վերակազմավորման գործընթացը, որի հետևանքով 2004 թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ պետական կառավարման մարմինների աշխատողների թվաքանակը 2003 թ. համեմատ կպակասի 293 միավորով և կկազմի 13948 միավոր, ինչը դրված է 2005-2007 թվականների ՄԺԾ ծրագրերի հաշվարկման հիմքում:
Քաղաքացիական ծառայության ոլորտում բարեփոխումներն իրականացվել են «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի և մի շարք այլ իրավական ակտերի հիման վրա: Ըստ դրանց, քաղաքացիական ծառայողները տարանջատվել են քաղաքական, հայեցողական և տեխնիկական սպասարկում իրականացնողներից, սահմանվել են քաղաքացիական ծառայության մուտքի և ծառայությունից ազատվելու հավասար պայմաններ, ապահովվել են մասնագիտական առաջխաղացման հնարավորությունները, ծառայության կայունությունը, հստակեցվել են քաղաքացիական ծառայության պաշտոնների նկարագրումը, պաշտոնյաների պատասխանատվության սահմանները, քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության և սոցիալական ապահովության, եկամուտների և ակտիվների հայտարարագրերի համակարգը:
Պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների կարևորագույն ուղղություններից մեկը, որը նաև ՀՀ կառավարության հակակոռուպցիոն ծրագրի հիմնական միջոցառումներից մեկն է, պետական ծառայողների աշխատավարձերի բարձրացումն է, որն իրականացվում է «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին», «Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի մասին», «Դատավորի կարգավիճակի մասին», «Դատախազության մասին», «ՀՀ Ազգային ժողովի աշխատակազմում պետական ծառայության մասին», «Հարկային ծառայության մասին» և «Մաքսային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջներին համապատասխան: Արդեն ՀՀ 2003 թ. պետական բյուջեում համապատասխան միջոցներ են նախատեսվել հարկային և մաքսային մարմիններում աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացման նպատակով, որի արդյունքում տարեսկզբից այս մարմիններում միջին աշխատավարձը կազմել է 120 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ, իսկ հուլիսի 1-ից` 200 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ: «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան` «ՀՀ 2003 թ. պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքով քաղաքացիական ծառայողների բազային պաշտոնային դրույքաչափը սահմանվել է 20.0 հազար դրամի չափով, և նախատեսվել են լրացուցիչ միջոցներ, որոնք 2003 թ. հուլիսի 1-ից համապատասխան չափերով հատկացվել են պետական կառավարման մարմիններին: 2003 թ. հուլիսի 1-ից համապատասխան չափերով ավելացել են նաև «Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի մասին», «Դատավորի կարգավիճակի մասին» և «Դատախազության մասին» ՀՀ օրենքներով ամրագրված պաշտոնատար անձանց աշխատավարձերը:
2003 թվականին ավելացել են նաև հայեցողական, տեխնիկական սպասարկում իրականացնող աշխատողների և դատարանների աշխատակազմերի աշխատակիցների պաշտոնային դրույքաչափերը:
Պետական կառավարման համակարգի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացման օրենսդրական պահանջները համապատասխանորեն արտացոլվել են նաև «ՀՀ 2004 թ. պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքում: Մասնավորապես, օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների աշխատողների աշխատավարձի ֆոնդը 2004 թ. ծրագրավորվել է 14148.1 մլն դրամի չափով, որը 2003 թ. մակարդակը գերազանցում է 3111.9 մլն դրամով: Աճը պայմանավորված է պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների իրականացման շրջանակներում «Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի մասին», «Դատավորի կարգավիճակի մասին», «Դատախազության մասին», «ՀՀ Ազգային ժողովի աշխատակազմում պետական ծառայության մասին», «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին», «Հարկային ծառայողի մասին» և «Մաքսային ծառայողի մասին» ՀՀ օրենքների պահանջներին համապատասխան բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց աշխատավարձերի բարձրացմամբ, քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձերի սանդղակի կիրառմամբ և քաղաքացիական ծառայողների տարեկան պարգևատրման ֆոնդի նախատեսմամբ (10%-450.0 մլն դրամ), հարկային և մաքսային ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի ավելացմամբ կապված 2003 թ. հուլիսի 1-ից նրանց բազային պաշտոնային դրույքաչափի բարձրացման, ինչպես նաև վերը նշված օրենքներով չսահմանված պաշտոններ զբաղեցնող աշխատանքների և ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության դիվանագիտական անձնակազմի պաշտոնային դրույքաչափերի կարգավորման հետ:
ՀՀ 2004 թ. պետական բյուջեով քաղաքացիական բազային պաշտոնային դրույքաչափը սահմանվել է 20003 թ. չափով (20.0 հազ. դրամ), իսկ հարկային և մաքսային ծառայողների բազային պաշտոնային դրույքաչափը` 2003 թ. հուլիսի 1-ից սահմանվածի չափով (55.5 հազ. դրամ):
Ֆինանսական կառավարման համակարգի բարեփոխումները միտված են եղել բյուջետային կառավարման արդյունավետության բարձրացմանը և միջնաժամկետ հեռանկարում իրականացվելու են հետևյալ հիմնական ուղղություններով.
(i) Բյուջեն պետք է սերտորեն շաղկապված լինի ՀՀ կառավարության միջին ժամկետ ռազմավարության հետ: Այս առումով, Կառավարության միջին ժամկետ ռազմավարության կարևորագույն փաստաթուղթը միջին ժամկետ ծախսերի ծրագիրն է, որտեղ արտացոլվում են մակրոտնտեսական, դրամավարկային, հարկաբյուջետային և պետական ներդրումային քաղաքականության հիմնական ուղղությունները: Հետևաբար, ՀՀ կառավարության քաղաքականության և միջոցառումների առավելագույն հնարավոր ընդգրկումը միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրում առավել իրատեսական կդարձնի նրա իրագործումը: Մյուս կողմից, այս գործընթացի շարունակականությունը և անընդհատությունը ապահովելու համար անհրաժեշտ է, որպեսզի ՄԺԾԾ-ն մշտապես ընդգրկված լինի բյուջետային գործընթացում: Դա նշանակում է, որ նախքան հաջորդ տարվա պետական բյուջեի կազմման աշխատանքների սկիզբը, առաջիկա երեք տարվա ՄԺԾԾ-ն պետք է արդեն հաստատված լինի Կառավարության կողմից: Այս փաստը 2003 թվականի ապրիլի 11-ին ամրագրվել է նաև օրենսդրորեն` «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում, որին համապատասխան, արդեն երկրորդ տարին է, ինչ մշակվում է առաջիկա երեք տարիների Հայաստանի Հանրապետության պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիր:
(ii) Բյուջետային ողջ գործընթացի հրապարակայնության բարձրացում: Նշվածը կապահովվի առաջիկա տարիներին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվող ՄԺԾԾ-ն հասարակության համար մատչելի դարձնելու միջոցով` դրանով իսկ նախադրյալներ ստեղծելով պետական նշանակության հարցերի (որոնք իրենց արտացոլումը կարող են ստանալ նաև պետական բյուջեում) քննարկումներում քաղաքացիների և քաղաքացիական հասարակության մասնակցության համար: ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական ՄԺԾԾ-ն հրապարակվել է հայերեն և անգլերեն լեզուներով և տարածվել: Այն տեղադրվել է նաև ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության ինտերնետային էջում: Հրապարակվել և տարածվել է նաև ՀՀ 2003, 2004 թվականների պետական բյուջեների ուղեցույցները:
(iii) Բյուջեի ընդգրկվածության մեծացում: Բյուջեն պետք է ներառի բոլոր կանխիկ և անկանխիկ պետական ֆինանսական հոսքերը, այդ թվում` արտաբյուջետային միջոցները և արտաքին ֆինանսավորման հետ կապված գործառնությունները: Այդ ուղղությամբ ՀՀ կառավարությունը ձգտում է առկա տեղեկատվության հիման վրա հնարավորինս կրճատել արտաբյուջետային շրջանառությունը, հաշվի առնելով ստացվող ֆինանսական միջոցների նպատակային օգտագործման առանձնահատկությունները:
(iv) Բյուջեի կատարման ընթացքում վերահսկողության ուժեղացում: Այստեղ կարևորվում է բոլոր նախարարությունների և գերատեսչությունների պատասխանատվության բարձրացումը իրենց հատկացված բյուջեների կատարման և դրանց հաշվետվությունների ժամանակին ներկայացման գործում: Այս առնչությամբ կբարձրացվի ԱԺ վերահսկիչ պալատի դերը և նշանակությունը, որը նաև հակակոռուպցիոն քաղաքականության կարևոր քայլ է: Ներկայումս այդ հարցերը գտնվում են շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ քննարկման փուլում:
(v) Բյուջեի կանխատեսելիության բարձրացում: Այս հարցում կարևոր նշանակություն ունի ոչ միայն բյուջեի կապը միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի հետ, այլև բյուջեի բոլոր ծրագրված ցուցանիշների գծով լիարժեք փաստացի կատարողականների ապահովումը, ինչպես նաև ծրագրային բյուջետավորման անցնելու համար օրենսդրական և մեթոդաբանական հիմքերի նախապատրաստման ապահովումը, որի գծով աշխատանքները ներկայումս ընթացքի մեջ են:
(vi) Բյուջեն պետք է նաև լինի պարզ և հստակ` մատչելի բոլոր օգտվողների համար, որը հնարավորություն կտա հասարակայնության լայն խավերին հսկողություն իրականացնել նրա կատարման նկատմամբ: Նշվածը կապահովվի ծրագրային բյուջետավորման անցնելու գործընթացի զարգացումներին համահունչ Ազգային ժողովին և հասարակությանը պետական բյուջեի նախագծի և ծրագրերի ներկայացման ձևերի կատարելագործմամբ, որի կապակցությամբ ՀՀ կառավարությունը նպատակաուղղված աշխատանքներ է իրականացնում:
2. ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ, ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ
2.1. Նպատակները
ՀՀ պետական կառավարման համակարգին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակը պետական ծառայողների կողմից հանրության համար առավել մատչելի, որակյալ և անաչառ ծառայությունների մատուցման համար անհրաժեշտ նախադրյալների ստեղծումն է: Դրանց շարքին կարելի է դասել պետական ծառայողների ֆինանսական և իրավական պաշտպանվածությունն ապահովող երաշխիքների արմատավորումը, ինչպես նաև պարբերաբար պարտադիր վերապատրաստման և ատեստավորման ընթացակարգերի ներդրումը, պետական կառավարման մարմինների տեխնիկական վերազինումը:
2.2. Գերակայությունները
Կառավարման ապարատում և դատական համակարգում բարեփոխումների իրականացման հաջողության հիմնական գրավականը և այդ ոլորտներում կոռուպցիայի դեմ պայքարի կարևորագույն ուղղություններից է պետական ծառայողների աշխատավարձերի բարձրացումը: Այն նաև ՀՀ կառավարության հակակոռուպցիոն ծրագրի հիմնական միջոցառումներից մեկն է:
Պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացման կարևոր ուղղություններից է կառավարման մարմինների և նրանցում յուրաքանչյուր աշխատատեղի վերազինումը ժամանակակից տեխնիկայի և կապի միջոցներով:
Պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումներում կարևորվում է նաև դատական համակարգի բարեփոխումների իրականացումը: Այդ առումով, միջնաժամկետ ժամանակահատվածում շարունակվելու է դատական բնագավառի կառավարման և դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության ամրապնդման, դատական գործավարության գործընթացների բարելավման, դատավորների ու իրավական ոլորտի մասնագետների հմտությունների ու կարողությունների կատարելագործման, ինչպես նաև գործարար հասարակությանն ու քաղաքացիներին մատչելի ու համապարփակ իրավական տեղեկատվական համակարգով ապահովման, դատարանների շենքերի կառուցման և վերակառուցման աշխատանքների իրականացումը:
ՀՀ կառավարությունը միջնաժամկետ ժամանակահատվածում իր ուշադրությունը կենտրոնացնելու է նաև քաղաքացիական ծառայության կառավարման, գնումների համակարգի, ֆինանսական կառավարման, քաղաքականության մշակման և ծառայությունների մատուցման բնագավառներում պետական հատվածի թափանցիկության, հաշվետվելիության և գործունեության արդյունավետության բարելավման նպատակով իրականացվող միջոցառումների վրա:
2.3. Ծախսերի մակարդակի գործոնները
Պետական կառավարման համակարգում 2005-2007 թթ. իրականացվելիք ծախսերի կառուցվածքի և ծավալների վրա ազդեցություն կունենան հետևյալ գործոնները.
(i) քաղաքացիական ծառայողների պաշտոնային դրույքաչափերի բարձրացումը,
(ii) «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին», «Դատավորի կարգավիճակի մասին», «Հարկային ծառայության մասին», «Մաքսային ծառայության մասին» և «Դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջների ապահովումը,
(iii) պետական կառավարման մարմինների աշխատակազմերի մյուս աշխատակիցների, այդ թվում` տեխնիկական սպասարկում իրականացնող աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի բարձրացումը,
(iv) մաքսային և հարկային մարմինների աշխատողների և քաղաքացիական ծառայողների ֆինանսական անկախության ապահովման ուղղությամբ իրականացվելիք հաջորդ քայլերը,
(v) պետական կառավարման մարմինների կենսագործունեության, ինչպես նաև տեխնիկական վերազինման համար անհրաժեշտ կարիքների բավարարման համար ապրանքների, ծառայությունների և աշխատանքների գնումների գծով ծախսերը 2004 թվականի մակարդակի համեմատությամբ առավել մեծ ծավալներով կատարելու նպատակահարմարության և հնարավորության ընդունումը,
(vi) քաղաքացիական ծառայության կառավարման, գնումների համակարգի, ֆինանսական կառավարման, քաղաքականության մշակման և ծառայությունների մատուցման բնագավառներում պետական հատվածի թափանցիկության, հաշվետվելիության և գործունեության արդյունավետության բարելավման անհրաժեշտությունը,
(vii) դատական բնագավառի կառավարման և դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության ամրապնդման, դատական գործավարության գործընթացների բարելավման, դատավորների ու իրավական ոլորտի մասնագետների հմտությունների ու կարողությունների կատարելագործման, ինչպես նաև գործարար հասարակությանն ու քաղաքացիներին մատչելի ու համապարփակ իրավական տեղեկատվական համակարգով ապահովման, դատարանների շենքերի կառուցման և վերակառուցման աշխատանքների իրականացման անհրաժեշտությունը:
Պետական կառավարման մարմինների արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից կարևորվում է ծառայողների պահանջվող թվաքանակի հստակեցումը: Նշված հարցը դիտվելու է պետական կառավարման մարմինների կառուցվածքը հնարավորին չափով պարզեցնելու, կառուցվածքային ստորաբաժանումները խոշորացնելու, դրանց խնդիրներն ու գործառույթները հստակեցնելու ուղղությամբ նախատեսվող համապատասխան միջոցառումների իրականացման համատեքստում: Այնուհանդերձ, ՄԺԾԾ հեռանկարում աշխատողների թվաքանակի էական փոփոխություն չի կանխատեսվում:
3. ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Պետական կառավարման համակարգի բնականոն գործունեության համար անհրաժեշտ պետական ֆինանսավորման ծավալների պահպանումը առաջնահերթ խնդիր է:
Ընդհանուր պետական կառավարման գծով պետական ծախսերի բաշխումն ըստ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ներկայացված է ստորև բերված գծանկարում:
Գծանկար 6.1. Ընդհանուր պետական կառավարման գծով պետական ծախսերի բաշխումը` ըստ իշխանության մարմինների (%` ընդամենի նկատմամբ)
___________________________
ԻՐՏԵԿ - գծանկարը չի բերվում
Ծախսերը, 2004 թվականի համեմատությամբ, 2005 թվականին կաճեն 3.7 մլրդ դրամով, 2006 թվականին, 2005 թվականի համեմատությամբ` 4.6 մլրդ դրամ, 2006 թվականի համեմատությամբ` 1.9 մլրդ դրամ:
Ծախսերի (անվանական արտահայտությամբ) աճը կզուգակցվի նաև ՀՆԱ-ի նկատմամբ դրանց հարաբերակցության աճով: Այսպես, 2004 թվականի համար ծրագրված մակարդակի դիմաց (ՀՆԱ 1.6%) պետական կառավարման համակարգի համար պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերը ՄԺԾԾ ժամանակահատվածի յուրաքանչյուր տարում ՀՆԱ-ի 1.7%-ը:
Նշված ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերի ամբողջ ծավալում կփոփոխվի հետևյալ կերպ` 2004 թվականի համար ծրագրված մակարդակի փոխարեն (8.7%) պետական կառավարման համակարգի ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերի ամբողջ ծավալում 2005 թվականին կկազմի 9.1%, 2006 թվականին` 9.5% և 2007 թվականին` 8.9%:
Ըստ բյուջետային ծախսերի տնտեսագիտական դասակարգման պետական կառավարման համակարգի ծախսերի կառուցվածքում գերակշռողը ընթացիկ ծախսերն են` կազմելով այդ համակարգի ծախսերի 2005-2007 թթ. ընդհանուր ծավալի 96.6%-ը: Ընթացիկ ծախսերում գերակշռող մասը կազմում են աշխատավարձը և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարները:
2005 թվականին, 2004 թվականի համեմատ, աշխատավարձի ֆոնդը (վրաեկով), պայմանավորված վերոնշյալ գործոնով, կավելանա շուրջ 3.1 մլրդ դրամով: Աճը պայմանավորված է` ընդունված օրենքներին համապատասխան, 2003 թվականի հուլիսի
ա) քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի հաշվարկման բազային պաշտոնային դրույքաչափի բարձրացմամբ` (2005 թ. համար ընդունվել է 30.0 հազար դրամ` 50% աճ) և, «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան, քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճով, ինչպես նաև քաղաքացիական ծառայողների տարեկան պարգևատրման ֆոնդի նախատեսմամբ (10%)-1.7 մլրդ դրամ,
բ) հարկային ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի ավելացմամբ` կապված հարկային ծառայողների վարձատրության սանդղակի փոփոխման հետ («Հարկային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենք)-0.5 մլրդ դրամ,
գ) մաքսային ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի ավելացմամբ` կապված ծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճի հետ-12.8 մլն դրամ,
դ) հարկադիր ծառայողների աշխատավարձի հաշվարկման բազային պաշտոնին դրույքաչափի բարձրացմամբ (2005 թվականի համար ընդունվել է 30.0 հազար դրամ), («Դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության մասին» ՀՀ օրենք)-61.4 մլն դրամ,
ե) «Դատավորի կարգավիճակի մասին» և «Դատախազության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջներին համապատասխան դատավորների և դատախազների պաշտոնային դրույքաչափերի նկատմամբ հաշվարկվող հավելավճարների ավելացմամբ-37.7 մլն դրամ,
զ) պետական կառավարման մարմինների աշխատակազմերի մյուս աշխատակիցների, այդ թվում` տեխնիկական սպասարկում իրականացնող աշխատողների, պաշտոնային դրույքաչափերի աճով (20%)-363.1 մլն դրամ,
Բացի այդ, «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի և նրա աշխատակազմի պահպանման համար նախատեսվել է- 89.1 մլն դրամ:
2006 թվականին, 2005 թվականի համեմատ, աշխատավարձի ֆոնդը (վրաեկով) կավելանա շուրջ 4.4 մլրդ դրամով, պայմանավորված`
ա) քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի հաշվարկման բազային պաշտոնային դրույքաչափի բարձրացմամբ (2006 թ. համար ընդունվել է 45.0 հազար դրամ` 50% աճ) և, «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան, քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճով, ինչպես նաև քաղաքացիական ծառայողների տարեկան պարգևատրման ֆոնդի նախատեսմամբ (10%), -3.1 մլրդ դրամ,
բ) հարկային ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի ավելացմամբ` կապված հարկային ծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճի հետ («Հարկային ծառայության մասին» ՀՀ օրենք) - 73.6 մլն դրամ,
գ) մաքսային ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի ավելացմամբ կապված ծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճի հետ («Մաքսային ծառայության մասին» ՀՀ օրենք) - 20.0 մլն դրամ,
դ) հարկադիր ծառայողների աշխատավարձի հաշվարկման բազային պաշտոնային դրույքաչափի բարձրացմամբ (2006 թ. համար ընդունվել է 45.0 հազար դրամ), («Դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության մասին» ՀՀ օրենք) - 116.0 մլն դրամ,
ե) «Դատավորի կարգավիճակի մասին» և «Դատախազության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջներին համապատասխան դատավորների և դատախազների պաշտոնային դրույքաչափերի նկատմամբ հաշվարկվող հավելավճարների ավելացմամբ - 31.4 մլն դրամ,
2007 թվականին, 2006 թվականի համեմատ, աշխատավարձի ֆոնդը (վրաեկով), կավելանա շուրջ 870.1 մլն դրամով, պայմանավորված`
ա) «Դատավորի կարգավիճակի մասին» և «Դատախազության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջներին համապատասխան դատավորների և դատախազների պաշտոնային դրույքաչափերի նկատմամբ հաշվարկվող հավելավճարների ավելացմամբ,
բ) «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճով և քաղաքացիական ծառայողների տարեկան պարգևատրման ֆոնդի նախատեսում (10%):
Գծանկար 6.2. Պետական կառավարման մարմիններում 2004-2006 թթ. լրացուցիչ ծախսերի բաշխումը ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների խոշորացված խմբերի (%)
___________________________
ԻՐՏԵԿ - գծանկարը չի բերվում
4. ԱՐՏԱՔԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՄԱՄԲ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎՈՂ ԾՐԱԳՐԵՐ
Ինչպես արդեն նշվել է, պետական համակարգում իրականացվող բարեփոխումները ներկայումս իրականացվում և միջնաժամկետ հեռանկարում շարունակելու են իրականացվել արտաքին ֆինանսական օժանդակությամբ:
Մասնավորապես, Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ ՀՀ կառավարության կողմից շարունակվելու է պետական հատվածի արդիականացման և դատաիրավական բարեփոխումների ծրագրերի իրականացումը:
Պետական հատվածի արդիականացման ծրագիր զարգացման վարկային համաձայնագիրը գտնվում է ստորագրման փուլում: Նախատեսվում է, որ վարկի գումարը կկազմի 6.8 մլն SDR (10.15 մլն ԱՄՆ դոլար): Ծրագիրը նախատեսվում է իրականացնել չորս տարվա ընթացքում:
2005-2007 թթ. վարկային միջոցներից նախատեսվում է օգտագործել 7.4 մլն ԱՄՆ դոլար:
Ծրագրի նպատակը պետական հատվածի մի քանի առանցքային մարմիններում նորամուծությունների կատարումն է, որը պետք է շարժիչ ուժի դեր կատարի պետական հատվածի արդիականացման ուղղությամբ տարվող հետագա աշխատանքներում:
Ծրագիրը կազմված է հետևյալ մասերից.
Քաղաքացիական ծառայության կառավարման հզորացում: Նախատեսվում է մշակել քաղաքացիական ծառայության համակարգի զարգացման երկարաժամկետ պլան է վերջնականապես ձևավորել քաղաքացիական ծառայության կառավարման համակարգը: Միաժամանակ նախատեսվում է քաղաքացիական ծառայության խորհրդի և Հայաստանի Պետական Կառավարման Ակադեմիայի կարողությունների հզորացում, տեխնիկական և խորհրդատվական ծառայությունների մատուցում:
Էլեկտրաէներգիայի գնումների համակարգի ներդրում: Նախատեսվում է էլեկտրոնային գնումների համար տեղեկատվական տեխնոլոգիաների համակարգի մշակում և ձևավորում:
Վերահսկիչ պալատի հզորացում: Նախատեսվում է տեխնիկական և խորհրդատվական ծառայությունների տրամադրում և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և գրասենյակային սարքավորումների մատակարարում:
Քաղաքականության մշակման և իրականացման բարելավում: Նախատեսվում է նախարարություններում գործառույթների, կառուցվածքի քաղաքականության մշակման և իրականացման ընթացակարգերի նախնական գնահատման համար տեխնիկական աջակցության և խորհրդատվական ծառայությունների տրամադրում
Տեղական ինքնակառավարման մարմինների կարողությունների զարգացում: Նախատեսվում է Միջհամայնքային միավորումների հիմնադրման և գործունեության իրավական և հայեցակարգային համակարգի մշակում, տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքները համակարգող նախարարությանը տեխնիկական և խորհրդատվական ծառայությունների մատուցում:
Դատաիրավական բարեփոխումների ծրագիր զարգացման վարկային համաձայնագիրը Հայաստանի Հանրապետության և Միջազգային Զարգացման Ընկերակցության միջև ստորագրվել է 200 թ. դեկտեմբերի 14-ին, Ազգային ժողովի կողմից վավերացվել է 2001 թ. մարտի 7-ին և գործող է ճանաչվել 2001 թ. մայիսի 31-ից: Վարկի գումարը կազմում է 8,6 մլն SDR (11.4 մլն ԱՄՆ դոլար): 2004 թվականի մայիսի 1-ի դրությամբ վարկի գումարից կատարվել են 3.4 մլն ԱՄՆ դոլար գումարի վճարումներ: Չնայած վարկային համաձայնագրով Ծրագրի ավարտման ժամկետ է սահմանված 2004 թվականի դեկտեմբերի 31-ը, Ներկայումս քննարկման փուլում է գտնվում ծրագիրը լրացուցիչ 18 ամսով երկարաձգելու հարցը:
2005-2006 թթ. վարկային միջոցներից նախատեսվում է օգտագործել 4.4 մլն ԱՄՆ դոլար:
Ծրագրի նպատակն է ամրապնդել դատական կառավարումը` դատարանների նախագահների խորհրդին աջակցություն ցույց տալու միջոցով, բարելավել դատական գործավարության գործընթացները, ամրապնդել դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայությունը, կատարելագործել դատավորների ու իրավական մասնագետների հմտություններն ու կարողությունները, ինչպես նաև գործարար հասարակությանն ու քաղաքացիներին ապահովել մատչելի ու համապարփակ իրավական տեղեկատվական համակարգով, իրականացնել դատարանների շենքերի կառուցման և վերակառուցման աշխատանքներ:
Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է ավարտին հասցնել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ, արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն, Շենգավիթ համայնքների առաջին ատյանի դատարանների նոր շենքերի կառուցումը և Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն համայնքների, Արմավիրի մարզի Էջմիածին քաղաքի առաջին ատյանի դատարանների վերակառուցման աշխատանքները: 2005 թ. ընթացքում նախատեսվում է փորձնական համարվող Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ, ինչպես նաև Շենգավիթ համայնքների առաջին ատյանի դատարանների համար կահույքի ձեռքբերում, այդ թվում` գրասենյակային և դատական նիստերի դահլիճների համար:
| ԳԼՈՒԽ 7. |
ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ |
Կրթության ոլորտում գլխադասային պետական մարմին է հանդիսանում ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունը, իսկ կապիտալ շինարարության և կապիտալ նորոգման գծով` ՀՀ քաղաքաշինության նախարարությունը:
Կրթության ոլորտի ծրագրերը կիրականացվեն 28 ՀՀ պետական կառավարման, հանրապետական և տարածքային մարմինների կողմից, ինչն ըստ կատարող պետական մարմինների ներկայացված է Հավելված 7.1-ում:
1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանում կրթությունն առավել կարևորվող և առաջնային համարվող բնագավառներից է, և պետական ու ազգային կարևորագույն խնդիր է համարվում կրթության համակարգի պահպանումը, զարգացումը և միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովումը: Բնագավառի հետագա զարգացումը դիտվում է որպես տնտեսության առաջընթացի առաջնային գերակայություն:
Որակյալ կրթության ապահովումը և դրա մատչելիության բարձրացումը միջին և երկարաժամկետ հատվածում տնտեսական աճի և աղքատության ու անհավասարության մեղմման կարևորագույն գործոններից մեկն է, ինչ ամրագրված է նաև «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրում»: Բնագավառի հետագա զարգացումը ՀՀ կառավարության կողմից դիտվում է որպես տնտեսության առաջընթացի առաջնային գերակայություն:
Թեև անցումային շրջանն իր բացասական ազդեցությունն է թողել նաև Հայաստանի կրթության համակարգի վրա, այնուհանդերձ վերջին տարիներին կրթությանն ուղղվող պետական ծախսերի դինամիկայում արձանագրվել են որոշակի դրական միտումներ, չնայած դրանց մակարդակը դեռևս կրկնակի զիջում է ՏՀԶԿ (OECD) երկրների միջին ցուցանիշը (2004 թ. կրթության ոլորտին պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերը կազմել են ՀՆԱ 2.55%-ը, իսկ ՏՀԶԿ երկրներում կրթությանն ուղղված պետական ծախսերը միջինում կազմում են ՀՆԱ-ի 4.7%-ը: (Տես Աղյուսակ 7.1):
Միևնույն ժամանակ, կրթության տարբեր մակարդակների պետական միջոցների բաշխման կառուցվածքը համեմատելի է ՏՀԶԿ երկրների ցուցանիշներին, 2004 թվականին կրթության ոլորտին ուղղված պետական հատկացումների շուրջ 84.1%-ն ուղղվել է հանրակրթության ոլորտին, իսկ 13.6%-ը` մասնագիտական կրթական ծրագրերի ֆինանսավորմանը: (ՏՀԶԿ երկրների համապատասխան միջին ցուցանիշները կազմել են, համապատասխանաբար, 72% և 20%:)
Աղյուսակ 7.1. Հանրակրթական և մասնագիտական կրթական ծրագրերի 2002-2004 թվականների պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում և համեմատությունը ՏՀԶԿ երկրների հետ
._____________________________________________________.
| Ցուցանիշներ |2002|2003|2004|ՏՀԶԿ |
| | | | |երկրների|
| | | | |միջին |
|_____________________________|____|____|____|________|
|Ընդամենը կրթություն |2.02|1.96|2.55|4.7 |
|_____________________________|____|____|____|________|
| այդ թվում` | | | | |
|_____________________________|____|____|____|________|
|Հանրակրթական ծրագրեր |1.57|1.54|2.15|3.3 |
|_____________________________|____|____|____|________|
|Մասնագիտական կրթական ծրագրեր |0.39|0.37|0.35|0.9 |
._____________________________________________________.
Ծանոթություն. Հանրակրթական ծրագրերը ներառում են տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթությունը և հատուկ ընդհանուր կրթությունը: Մասնագիտական կրթական ծրագրերը ներառում են նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթությունը, միջին մասնագիտական, բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական և լրացուցիչ կրթության ծրագրերը:
ՀԱՆՐԱԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
Չնայած վերջին տարիներին դրսևորված անկման միտումներին, հիմնական ընդհանուր կրթության մակարդակում ընդգրկվածությունը բավականին բարձր է և, ըստ էության, լուրջ խնդիրներ չի հարուցում: Նման եզրահանգման տեղիք են տալիս ընդգրկվածության ինչպես համախառն, այնպես էլ զուտ ցուցանիշների վերլուծությունը:
Ներկայումս հանրապետությունում գործում են 1413 հանրակրթական դպրոցներ, որոնցից 11-ը` տարրական, 173-ը` հիմնական և 1229-ը միջնակարգ դպրոցներ են: Հանրակրթական հաստատություններում սովորում է 507713 աշակերտ: Հանրապետությունում ծնելիության կտրուկ անկման և բնակչության արտահոսքի հետևանքով դպրոցահասակ երեխաների թիվը շարունակում է նվազել:
Վերջին տարիներին կառավարության կողմից կրթության ոլորտում իրականացված միջոցառումները` հանրակրթության կառավարման ապակենտրոնացում, հաստատությունների ինքնավարության աճ, անցում ըստ աշակերտների թվի ֆինանսավորման համակարգի, ուղղված են եղել համակարգի կառավարման ու բովանդակության բարեփոխմանը, արդյունավետության բարձրացմանն ու հանրակրթության որակի բարելավմանը:
Մասնավորապես,
. համաձայն ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ՀՀ հանրակրթական դպրոցների կառավարման և ֆինանսավորման նոր կարգի անցման ժամանակացույցի` հանրապետության հանրակրթական դպրոցների զգալի մասն արդեն անցել են խորհուրդներով կառավարման և ըստ աշակերտների թվի ֆինանսավորման համակարգին, որոնց հատկացվող բյուջետային ծախսերը հաշվարկվում են վերջնական արդյունքով` աշակերտների թվաքանակով: Նախատեսվում է մինչև 2005 թվականն ավարտել հանրակրթական բոլոր դպրոցների անցումն ըստ աշակերտների թվի ֆինանսավորման համակարգի:
. Հանրակրթության ոլորտում առաջնահերթ խնդիր համարելով ուսուցիչների աշխատավարձի բարձրացումը` պետությունը հետևողական իրականացնում է աշխատավարձերի բարձրացման քաղաքականությունը` այն դիտելով որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական: Մասնավորապես, ուսուցիչների միջին ամսական աշխատավարձը 2003 թվականին բարձրացվել է 20 տոկոսով, իսկ 2004 թվականին` 66.5 տոկոսով, իսկ տնօրենների և փոխտնօրենների միջին ամսական աշխատավարձը 2003 թվականին բարձրացվել է 2.1 անգամ, իսկ 2004 թվականին` 66.5 տոկոսով: Միաժամանակ, 2004 թվականին բարձրացվել է նաև հանրակրթական հաստատությունների մնացած աշխատողների աշխատավարձերը` ապահովելով նվազագույնը 13.0 հազար դրամ աշխատավարձ:
. Դպրոցների ջեռուցման բարելավման նպատակով 2003 թվականից բարձրացվել են ջեռուցման նպատակով տրվող վառելիքի չափը և ջեռուցման սեզոնում տարածքով օրերի թիվը` դրանք տարբերակելով ըստ հարթավայրային, լեռնային և բարձր լեռնային բնակավայրերում գտնվող դպրոցների:
. 2003-2004 թվականներին միջոցներ են նախատեսվել ՀՀ հեռավոր, սահմանամերձ, լեռնային և բարձր լեռնային բնակավայրերի պետական հանրակրթական ուսումնական հաստատությունները մանկավարժական կադրերով համալրման նպատակով:
. Դպրոցների ջեռուցման համակարգերի և շենքային բարենպաստ պայմանների ապահովման նպատակով` 2003-2004 թվականներին պետբյուջեից զգալի միջոցներ են նախատեսվել կրթական օբյեկտների հիմնանորոգման և կապիտալ շինարարության ուղղությամբ: Միաժամանակ, Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի երկրորդ վարկային ծրագրի շրջանակներում շարունակվում են մի շարք համայնքների դպրոցների շենքերի վերանորոգման, դպրոցների սեփական կաթսայատների կառուցման, ինչպես նաև դպրոցները աշակերտական սեղան-նստարաններով ապահովման աշխատանքները:
Վերջին երկու տարիների ընթացքում «Կրթության որակի և համապատասխանության» վարկային ծրագրի շրջանակներում սկսվել է հանրակրթության բովանդակության նորացումը: Այս ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է ուսումնական ծրագրերի և գնահատման նոր համակարգի ներդրում, տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաների ներդրում, ուսուցիչների մասնագիտական վերապատրաստում և սոցիալական օժանդակություն` կրճատված ուսուցիչներին:
Չնայած վերոնշյալ միջոցառումների շարունակական իրականացմանը, այնուամենայնիվ, կրթության համակարգի արդյունավետությունը դեռևս հեռու է բավարար լինելուց: ՈՒսուցիչների և դպրոցների մեծ քանակի հետևանքով տեղի է ունենում հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների պարտադրված տարաբաշխում և անարդյունավետ օգտագործում:
Արդյունավետության ցածր մակարդակը պայմանավորող գործոններից են.
. հանրակրթական դպրոցներում աշակերտ/ուսուցչական դրույք և աշակերտ/ոչ ուսուցիչ հարաբերակցությունների մակարդակները, որոնք կազմել են համապատասխանաբար` 2003 թվականին 11 և 21.2, իսկ 2004 թվականին` 13.1 և 19.7, ինչը զգալիորեն ցածր է Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության (ՏՀԶԿ) երկրների համապատասխան միջին ցուցանիշներից:
. ՈՒսուցիչների ուսումնական ծանրաբեռնվածության ցածր մակարդակը, որը թեև 2004 թվականին 18 ժամից հասցվել է 20 ժամի, այնուհանդերձ, հաշվի առնելով նաև արտադասարանական աշխատանքների կատարումը (դասերի նախապատրաստում, տետրերի ստուգում և այլն)` այդ ցուցանիշը կարող է կազմել շաբաթական մինչև 27 ժամ: Համեմատության կարգով նշենք, որ ՏՀԶԿ երկրներում նշված ցուցանիշը կազմում է շաբաթական 38 ժամ, իսկ ՀՀ պետական հատվածում աշխատանքի նորմալ տևողությունը սահմանված է 40 ժամ:
. Դասարանների ցածր խտությունը, որը թեև թերհամալրված դասարանների վերահամալրման, խիստ թերհամալրված դասարանների դեպքում` երկու, երեք դասարանների համախմբման և դպրոցների միավորման արդյունքում 2004 թվականին բարձրացվել և կազմել է 22.2 աշակերտ` 2003 թվականի 21-ի դիմաց:
. Չնայած 2003-2004 թթ. ուսուցիչների զգալի բարձրացմանը, ուսուցիչների տարեկան աշխատավարձ/շնչային ՀՆԱ հարաբերակցությունը Հայաստանում 2003 թ. կազմել է 0.49` ՏՀԶԿ երկրների 0.97-1.45-ի դիմաց, կապված կրթական մակարդակից և ստաժից, իսկ 2004 թվականին 0.7: Ցածր է ուսուցիչների աշխատավարձը նաև ոչ լրիվ ծանրաբեռնվածությամբ աշխատելու պատճառով:
Բարեփոխման կարիք ունի նաև ուսուցիչների վերապատրաստման գործընթացը: Մինչև 2003 թվականը հանրակրթական համակարգում աշխատող ուսուցիչներից տարեկան վերապատրաստվում են անցել միայն 4-5%-ը, իսկ 2004 թվականին 8-9%: Դա խիստ անբավարար է վերապատրաստման 5-ամյա պարբերաշրջանն ապահովելու համար:
Իրականացվել են հանրակրթության պետական կրթակարգի մշակումը և 300 դպրոցներում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման ուղղությամբ աշխատանքները: Սակայն դեռևս չկա միջազգային ստանդարտներին համապատասխանող ուսուցման և գիտելիքների որակի գնահատման համակարգ:
Չնայած դպրոցների շենքային պայմանների բարելավման նպատակով ՀՀ կառավարության կողմից ձեռնարկվող միջոցառումներին, այնուամենայնիվ շենքերի պահպանության, շահագործման, կոմունալ-կենցաղային և ուսումնանյութական բազայի համալրման և ջեռուցման գծով նախատեսված հատկացումները դեռևս անբավարար են իրական պահանջարկից:
Գիշերօթիկ և հատուկ դպրոցների երեխաների սննդի կազմակերպման համար նախատեսված հաշվարկային նորմատիվը անհամեմատ ցածր է և չի բխում իրականությունից:
Արտադպրոցական կրթությունը, որպես աճող սերնդի դաստիարակության հիմնական օղակ, կարիք ունի հետագա զարգացման: Տարեցտարի կավելանա նշված ծրագրերում ընդգրկված երեխաների թիվը (ներկայումս այն կազմում է շուրջ 61.5 հազ. դպրոցական), կօգտագործվի ինչպես պետական ֆինանսավորումը, այնպես էլ` վճարովի ծառայություններից առաջացած միջոցները:
ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
Մասնագիտական կրթության համակարգի մատչելիությունը բնակչության աղքատ խավերի համար ունի հիմնարար նշանակություն ինչպես հասարակության կայուն զարգացման, այնպես էլ աղքատության կրճատման և աղքատանալու ռիսկի նվազման համար:
Չնայած անցումային շրջանում կրթության ոլորտին ուղղվող բյուջետային ֆինանսավորման ծավալների, ինչպես նաև բնակչության թվականի կրճատմանը, անկախության տարիներին հիմնականում հաջողվեց պահպանել մասնագիտական կրթության և նույնիսկ ընդլայնել բարձրագույն կրթության համակարգը, ինչին նպաստեց նաև 90-ականներից վճարովի ուսուցման համակարգի ներդնումը:
Մասնագիտական կրթության համակարգ ընդգրկվածության աստիճանը եղել է համեմատաբար կայուն սկսած 1997 թվականից մասնագիտական կրթական ծրագրերում ընդգրկված են եղել 17-24 տարեկանների շուրջ 22%-ը:
Համակարգի ընդգրկվածության աստիճանով (բուհերում և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում սովորողների քանակի հարաբերությունը 100 հոգի բնակչությանը) Հայաստանի ցուցանիշը համապատասխանում է զարգացած երկրների ցուցանիշներին, 2001 թվականին այն կազմել է 3.2` համաշխարհային միջին 1.5-ի դիմաց: Համեմատության համար նշենք նաև, որ ցածր և միջին եկամուտներով երկրների համար այդ ցուցանիշը կազմում է 0.98, Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի երկրներում` 2.4 և զարգացած երկրներում` 4.1:
Սակայն մասնագիտական կրթության ֆինանսավորման ծավալներով Հայաստանը էականորեն հետ է մնում նույնիսկ ցածր եկամուտ ունեցող երկրներից: Մասնագիտական կրթության ոլորտի ծախսերը 2003 և 2004 թվականներին կազմել են ընդհանուր կրթության ծախսերի 18.8 և 13.6 տոկոսը, որը կազմում է ՀՆԱ-ի 0.37 և 0.35 տոկոսը: Համեմատության համար նշենք, որ մասնագիտական կրթությանը հատկացվող ՀՆԱ-ի համաշխարհային միջինը և միջին եկամուտներով երկրների համար կազմում է 0.47, Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի երկրների համար` 0.92 և զարգացած երկրների համար 0.91 տոկոս:
Ներկայումս հանրապետությունում գործող միայն պետական 19 բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում սովորում են 19076 ուսանողներ: Ծավալային առումով բարձրագույն կրթության համակարգը, ի տարբերություն միջին մասնագիտական կրթության համակարգի, էականորեն ընդլայնվել է` շնորհիվ վճարովի ուսուցման ներդրման:
Աղյուսակ 7.2. 1988-2003 թթ. Հայաստանի Հանրապետության բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների և նրանցում սովորողների թիվը
._________________________________________________________________________.
| |Պետական |Սովորողների|այդ թվում`|Ոչ |Սովորողների |
| |ԲՈՒՀ-երի|թիվը (հազ.)|պետական |պետական |թիվը (հազ.) |
| |թիվը | |պատվերով |ԲՈՒՀ-երի| |
| | | | |թիվը | |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|1988-89 ուս. տարի |13 |57.9 |57.9 | | |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|1998-99 ուս. տարի |18 |18.1 |18.1 |84 |21.2 |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|1999-2000 ուս. տարի|18 |17.6 |17.6 |82 |21.9 |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|2000-2001 ուս. տարի|19 |17.4 |17.4 |73 |17.1 |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|2001-2002 ուս. տարի|19 |17.5 |17.5 |73 |18.2 |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|2002-2003 ուս. տարի|19 |17.8 |17.8 |73 |18.2 |
|___________________|________|___________|__________|________|____________|
|2003-2004 ուս. տարի|19 |18.6 |18.6 |73 |18.2 |
._________________________________________________________________________.
Սակայն պետք է նշել, որ այս համակարգի գործառման արդյունավետությունը ևս հեռու է բավարար լինելուց: Մասնավորապես, բուհերը, համեմատած այլ երկրների հետ, բավականին փոքր են, որը նպաստում է ռեսուրսների փոշիացմանը և խոչընդոտում տեխնիկական վերազինմանն ու ուսուցման որակի բարձրացմանը, ինչպես նաև չափազանց ցածր են ուսանող/դասախոս և ուսանող/ոչ դասախոս հարաբերակցությունները:
ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընթացիկ տարում ընդունվել է «Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության մասին» ՀՀ օրենքն առաջին ընթերցմամբ, որով կկարգավորեն բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության համակարգում Հայաստանի Հանրապետության պետական քաղաքականության սկզբունքները, կազմակերպական-իրավական և ֆինանսատնտեսական հիմունքները:
ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվել է ՀՀ բարձրագույն կրթության բարեփոխումների ռազմավարության ծրագիրը, որով նախատեսվում է բարձրագույն կրթության ոլորտում համալիր բարեփոխումների իրականացում, որոնք պետք է ուղղված լինեն բուհերի կառավարման, հատկապես ֆինանսական կառավարման համակարգի կատարելագործմանը, համակարգի ընդգրկվածության բարձր մակարդակի ապահովմանը, պետական աջակցության առավել արդյունավետ և հասցեական եղանակների կիրառմանը` նպատակ ունենալով ոչ միայն նպաստել բարձրագույն կրթության բնականոն զարգացմանը, այլ նաև բարձրագույն կրթությունը հնարավորինս հասանելի և մատչելի դարձնել հասարակության բոլոր խավերի համար:
Ներկայումս բարձրագույն կրթության ֆինանսավորման աղբյուրներում գերակշռում են վճարովի ծառայությունները (ավելի քան 73 տոկոս) և հեռանկարում առավել հավանականությամբ շարունակելու են գերակշռել: Միաժամանակ, հատկապես պետական բուհերի ֆինանսական կառավարման համակարգը չի համապատասխանում շուկայամետ կառավարման պահանջներին:
Հայաստանի Հանրապետությունում ներկայումս գործում է 72 պետական միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն, որոնցում ուսումնառությունն իրականացվում է ինչպես հիմնական ընդհանուր, այնպես էլ միջնակարգ (լրիվ) ընդհանուր կրթության հիմքով: 2001-2004 թթ. ընթացքում յուրաքանչյուր տարի համապատասխանության միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների անվճար ուսուցման ընդունելության համար հատկացվել է 2018-ական տեղ: ՄՄՈՒՀ-ներում ներկայումս ուսուցանվում է շուրջ 75 մասնագիտություն, որոնց ուսումնական պլաններն ու առարկայական ծրագրերը վերանայվել և հաստատվել են 2003 թվականին ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության կողմից:
Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթությունը մինչև 2001 թ. իրականացվել է մասնագիտական-տեխնիկական ուսումնարաններում, որոնք ՀՀ կառավարության 10.08.2001 թ. N 741 որոշմամբ վերակազմակերպվեցին ավագ դպրոցների (արհեստագործական հոսքով) և ըստ էության իրականացնում էին հանրակրթություն, այլ ոչ մասնագիտական կրթություն: 2004 թ. նախատեսվում է ՀՀ կառավարության որոշմամբ ներկայումս գործող արհեստագործական հոսքով ավագ դպրոցները վերակազմակերպել արհեստագործական ուսումնարանների: Ներկայումս այս հաստատությունների սովորողների թիվը կազմում է 3909 մարդ:
Ընթացիկ տարում ՀՀ կառավարության կողմից ընդունվել է նաև Հայաստանի Հանրապետության նախնական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության և ուսուցման ռազմավարությունը, որի հիմնական նպատակներն են Հայաստանում նախնական և միջին մասնագիտական կրթության ժողովրդավարական և արդյունավետ համակարգի ստեղծման միջոցով ապահովել որակյալ մասնագետների պատրաստումը, նրանց կարողությունների և հմտությունների կայացմանն ուղղված համակարգի արդյունավետությունը` ըստ տնտեսության և աշխատանքի շուկայի պահանջների:
Ներկայումս քննարկման փուլում է գտնվում նաև «Նախնական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության և ուսուցման մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը:
Հարկ է շեշտել նաև, որ ծրագրային ժամանակահատվածում ձեռնարկվելու են միջոցառումներ, որոնք նպաստելու են ինչպես ավագ դպրոցում, այնպես էլ մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկվածության աստիճանների բարձրացմանը` հատուկ ուշադրություն դարձնելով հավասարության խնդիրներին:
2. ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ, ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ
2.1. ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
ՀԱՆՐԱԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
2005-2007 թթ. ժամանակահատվածում կտարվեն համապատասխան աշխատանքներ` ընդունված չափանիշների կատարման ուղղությամբ ամբողջապես ապահովելով հանրակրթական համակարգի բարեփոխումների և ռացիոնալացման իրականացումը բոլոր երեք մակարդակներով (համապետական, տարածքային և ներդպրոցական), որի արդյունքում կօպտիմալացվի ուսուցչական դրույք / աշակերտ հարաբերակցությունը:
Բյուջետային միջոցների արդյունավետ ու նպատակային օգտագործման նպատակով 2005 թվականին կավարտվի հանրակրթական բոլոր դպրոցների անցումը ֆինանսավորման նոր ձևի և խորհուրդներով կառավարման համակարգի (ՀՀ կառավարության 2002 թ. ապրիլի 25-ի թիվ 444 որոշում): Ֆինանսավորման` ըստ աշակերտների թվի բանաձևով հաշվարկը չի կիրառվի ՀՀ կառավարության 2001 թվականի օգոստոսի 25-ի թիվ 773 որոշմամբ հաստատված ցանկում ընդգրկված` աշակերտների թվից անկախ ֆինանսավորվող հանրակրթական դպրոցների նկատմամբ, որոնց ֆինանսավորման չափը որոշվում է ըստ դասարան-կոմպլեկտների թվի:
Որպես միջազգային կրթական համակարգին ինտեգրվելու առաջին քայլերից մեկը` նախատեսվում է 2006-2007 ուսումնական տարվանից անցում կատարել 12-ամյա կրթական համակարգի:
2005-2007 թթ. Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրվող վարկերի հաշվին «Կրթության որակի և համապատասխանության» ծրագրի շրջանակներում կմշակվեն և գործողության մեջ կդրվեն բոլոր ուսումնական առարկաների ծրագրերը, չափորոշիչները` ապահովելով կադրերի վերապատրաստումը և մասնագիտական կատարելագործումը:
Հանրակրթական դպրոցներում կիրականացվի տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) ներդրում (դպրոցների կոմպյուտերիզացիա):
Նախատեսվում է 2005 թվականից սկսած յուրաքանչյուր տարի վերապատրաստել, վերաորակավորել և ատեստավորել ուսուցիչների առնվազն 20%-ին` շարունակելով սփյուռքահայ ուսուցիչների վերապատրաստման գործընթացը, ՀՀ մարզերում և ԼՂՀ-ում գործող 4 մանկավարժական կադրերի վերապատրաստման կենտրոնների (Կրթության ազգային ինստիտուտի մասնաճյուղերի) թվի հասցնում 12-ի, ուսումնական ֆիլմերի ստուդիայի ստեղծում և պահպանում, փորձարարական դպրոցների ցանցի ստեղծում` մանկավարժական գիտափորձերի անցկացման նպատակով:
Նախատեսվում է նաև ներկայումս հրատարակվող և ուսումնական հաստատություններին բաշխվող 1 տեղեկագրի և 6 անուն ամսագրերի (տարեկան 4 համար պարբերությամբ) փոխարեն ամսագրերի պարբերականությունը դարձնել տարեկան 6 համար, ինչպես նաև ստեղծել ևս 3 նոր ամսագրեր, որոնք կընդգրկեն հետևյալ բնագավառները` հասարակական գիտություններ (հիմնադրումը 2005 թ.), օտար լեզուներ (հիմնադրումը 2006 թ.) և մշակույթ (հիմնադրումը 2007 թ.):
Աշխատանքներ կծավալվեն համայնքային և ծնողական լայն հասարակությանը դպրոցի կառավարման և զարգացման գործընթացին մասնակից դարձնելու ուղղությամբ:
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության նախարարության կողմից մշակված և ՀՀ կառավարության 2002թվականի մայիսի 20-ի թիվ 593 որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետության հանրակրթական դպրոցների հիմնանորոգման և բարելավման համալիր ծրագիրը» հիմք է ընդունվել 2005-2007 թվականների միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի կրթական հաստատությունների ուսումնական շենքերով ապահովվածության և դրանց հիմնանորոգման անհրաժեշտության վերաբերյալ հաշվարկների համար:
Շարունակվելու է գազով աշխատող կաթսայատների կառուցումը:
ՈՒսումնական գույքի մասով առավել առաջնային է դպրոցներն աշակերտական սեղան-նստարաններով ապահովելու հարցը:
Նախատեսվում է լրացուցիչ ծառայությունների ոլորտի ընդլայնում` արտադպրոցական կրթական հիմնարկների տարբեր տեսակների զարգացում, կրթության բովանդակության բարելավում, ըստ հետաքրքրությունների դպրոցականների պահանջարկի բավարարում:
արտադպրոցական կրթադաստիարակչական հաստատությունների գոյատևման և զարգացման հիմնական նախադրյալը պետական պատվերի համակարգի պահպանումն է: Այն կխթանի լրացուցիչ վճարովի ծառայությունների զարգացումը, որն էլ հիմք կդառնա համակարգի զարգացման ծրագրի մշակման և իրականացման համար: Անհրաժեշտ է`
- երեխաների լրացուցիչ կրթության ոլորտի պահպանման և զարգացման պետական երաշխիքների ապահովում.
- լրացուցիչ կրթության տարբեր տիպերի իրավական նորմատիվային և մեթոդական բազայի մշակում.
- լրացուցիչ կրթության պահանջարկի ուսումնասիրում և ծառայությունների, առաջարկությունների ձևավորում:
Առաջիկա տարիներին պետական միջոցները պետք է ուղղվեն այս համակարգի հաստատությունների նյութատեխնիկական բազայի բարելավմանը, դրանով իսկ նախադրյալներ ստեղծելով հետագա ինքնուրույնության համար:
ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
Լուծելով հիմնական ընդհանուր կրթության որակի բարձրացման խնդիրները` պետությունը, դրանով իսկ, բավարար հիմքեր է ստեղծում մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկվածության մակարդակների բարձրացման համար` հատուկ ուշադրություն դարձնելով հավասարության խնդիրներին:
Թեև միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի շրջանակներում միջին մասնագիտական և բարձրագույն կրթության բնագավառները դիտվում են նպատակների երկրորդ մակարդակում, այդուհանդերձ, այս ոլորտներում քաղաքականության հիմնական նպատակներն են շուկայական տնտեսությանը համապատասխանության ապահովումը, որակի բարձրացումը և միջազգային չափանիշներին համադրելիությունը, մատչելիության և հավասարության մակարդակի բարձրացումը:
Մասնագիտական կրթության ոլորտում առաջնահերթ է դիտվում`
- «Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը,
- «Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու նպատակով «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի մշակումը,
- ԲՈՒՀ-ական մասնագիտությունների չափորոշիչների մշակման գործընթացի ավարտը ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում,
- 2005-2007 թվականներին ՀՀ ԲՈՒՀ-ական համակարգի անցումը բարձրագույն կրթության երկաստիճան կառուցվածքին բակալավրի ծրագրով ուսուցման տևողության ոչ պակաս, քան 4 և մագիստրոսի ծրագրով` ոչ պակաս, քան 2 տարի (4+2) սահմանումը,
- 2004-2005 թվականներին «Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումից հետո բարձրագույն կրթության ուսումնական գործընթացը կարգավորող նորմատիվային կարգերի փաթեթի ստեղծումը:
Միջնաժամկետ ժամանակաշրջանում, ծախսերի արդյունավետության բարձրացման նպատակով, համակարգում իրականացվող բարեփոխումները պետք է ուղղված լինեն`
- ընդգրկվածության բարձր մակարդակի ապահովմանը,
- պետական աջակցության առավել արդյունավետ և հասցեական եղանակների կիրառմանը` նպատակ ունենալով ոչ միայն նպաստել բարձրագույն կրթության բնականոն զարգացմանը, այլ նաև բարձրագույն կրթությունը հնարավորինս հասանելի և մատչելի դարձնել հասարակության բոլոր խավերի համար,
- պետական բուհերի կառավարման, հատկապես` ֆինանսական կառավարման համակարգի կատարելագործմանը,
- պետական հատվածի ներքին արդյունավետության էական աճի ապահովմանը,
- ներհամակարգային բազմազանության և ճկունության, աշխատանքի շուկայի հետ արդյունավետ կապերի ապահովմանը,
- համակարգի համապատասխանեցմանը կրթության կազմակերպման և որակի միջազգային չափանիշներին:
Ներկայումս բարձրագույն կրթության ֆինանսավորումը պետական պատվերի միջոցով, ըստ էության, իր բնույթով ապրանքների և ծառայությունների գնումներից վերածվել է տրանսֆերտային վճարի: Հետևաբար անհրաժեշտ է այն վերափոխել ուսումնական նպաստի` փոփոխելով նաև ֆինանսավորման սկզբունքները և մեխանիզմները: Մասնավորապես, ի տարբերություն պետական պատվերի, ուսումնական նպաստները պետք է տրվեն ոչ թե բուհերին, այլ անմիջապես ուսանողներին` ելնելով բացառապես ուսանողների առաջադիմության ցուցանիշից:
ՈՒսանողական նպաստների ներդրումից հետո կրթաթոշակների գործող համակարգն իրեն ամբողջովին կսպառի, և պետք է անհրաժեշտաբար վերացվի: Դրա արդյունքում տնտեսված միջոցների տնօրինումն ավելի հասցեագրված և արդյունավետ դարձնելու համար նպատակահարմար է դրանք տրամադրել թերևս ավելի քիչ թվով ուսանողների, բայց ավելի մեծ գումարով, որը հնարավորություն կտա վճարել ուսման վարձը: Այդ գումարները պետք է նախ և առաջ տրամադրվեն անապահով ուսանողներին` վերադարձելիության սկզբունքով, այսինքն` արտոնյալ վարկերի տեսքով, որը, բարձրացնելով վարկառու ուսանողների պատասխանատվությունը, լրացուցիչ խթան կհանդիսանա ուսման առաջադիմությունը բարձրացնելու ուղղությամբ:
Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի շրջանակներում կարևորվում են նաև միջին մասնագիտական և լրացուցիչ կրթության ծրագրերի բարեփոխումների խնդիրները, որոնք հնարավորություն կտան իրականացնել աշխատանքի շուկայի պահանջներին համապատասխան վերապատրաստում` հատուկ մեխանիզմներ նախատեսելով երկարաժամկետ գործազրկության մեջ գտնվողների ներգրավման և վերապատրաստման համար:
Ոլորտի հիմնական նպատակներն են լինելու հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառների համար, պետական կրթական չափորոշիչներին համապատասխան, ՀՀ աշխատանքային արդի պահանջների բավարարմանը նպատակաուղղված կրտսեր մասնագետների և արհեստագործների պատրաստումը, ազգային և համամարդկային արժեքների ոգով դաստիարակված անձի ու քաղաքացու համակողմանի ձևավորումը, անհատի մասնագիտական կրթության, նրա հոգևոր ու ֆիզիկական զարգացման պահանջմունքների բավարարումը, ինչպես նաև`
- ՀՀ աշխատանքային շուկայի արդի պահանջների բավարարմանը նպատակաուղղված միջին և նախնական մասնագիտական կրթությամբ մասնագետների պատրաստումը.
- միջին և նախնական մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների նյութատեխնիկական բազայի բարելավումը, ջեռուցման համակարգի ստեղծումը կամ վերականգնումը.
- միջին և նախնական մասնագիտական կրթության դասագրքերի հրատարակումը (յուրաքանչյուր տարի` 5 անուն դասագիրք).
- միջին և նախնական մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների ղեկավար աշխատողների և մանկավարժական համակարգի վերապատրաստման, որակավորման բարձրացման դասընթացների կազմակերպումը.
- միջին և նախնական մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների ու ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության միջև համակարգչային ցանցի ստեղծումը և գործարկումը:
- 2005 թվականին նախատեսվում է մշակել և հաստատել միջին և նախնական մասնագիտական կրթության 8-10, 2006 թվականին` 15-17, 2007 թվականին` 18-20 մասնագիտության չափորոշիչ:
2.2. ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ինչպես նշված է նաև ՀՀ կառավարության կողմից հավանության արժանացած «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրում», միջնաժամկետ ծրագրի շրջանակներում կրթության ոլորտի հիմնական գերակայություն է համարվում տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթությունը` ոլորտում մատուցվող ծառայությունների որակի և արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից:
Վերջինիս կարևորությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ միջնակարգ կրթությունը միայն կարող է երաշխիք լինել հետագա մասնագիտական կրթություն ստանալու համար: Հավասարապես մատչելի և որակյալ հիմնական ընդհանուր կրթությունը հանդիսանում է հասարակության կրթվածության և գրագիտության մակարդակի բարելավման, աշխատանքի շուկա մտնելու համար անհրաժեշտ առաջնային գիտելիքների ապահովման և կրթությունը հետագայում շարունակելու կարևոր նախապայման:
Լուծելով հիմնական ընդհանուր կրթության որակի բարձրացման խնդիրները` պետությունը, դրանով իսկ, բավարար հիմքեր է ստեղծում ավագ դպրոցում և մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկվածության մակարդակների բարձրացման համար` հատկապես ի հաշիվ անապահով ընտանիքների երեխաների:
Կրթության ոլորտում գերակայությունների ընտրությունը մասնավորապես պայմանավորվում է հետևյալ գործոններով.
- Հանրակրթության ոլորտն իր ընդգրկվածությամբ ունի ամենամեծ շահառուների խումբը և, ըստ էության, կրթական այս մակարդակում ծառայությունները գրեթե հավասարաչափ մատչելի են սպառման բոլոր խմբերի ներկայացուցիչների համար:
- Հանրակրթության և մասնագիտական ծրագրերի (հատկապես` բարձրագույն կրթության) ոլորտում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերի միջև առկա է զգալի խզում. մասնագիտական կրթության ոլորտում մեկ ուսանողի հաշվով պետական ծախսերը մոտ 2.2 անգամ գերազանցում են հանրակրթական դպրոցների մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերի մակարդակը (ՏՀԶԿ երկրներում այդ գործակիցը վերջին տարիներին տատանվել է 2-ի շրջակայքում):
- Միջին մասնագիտական կրթության հաստատությունների գծով անհավասարությունը համեմատաբար փոքր է, սակայն մեկ սովորողի հաշվով ծախսերը զգալիորեն ետ են մնում բարձրագույն կրթական հաստատություններում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերից:
Հաշվի առնելով այս գործոնները, ինչպես 2004-2006 թվականների, այնպես էլ 2005-2007 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերով, կրթության բնագավառում պետության հիմնական գերակայություն է հանդիսանում հանրակրթության ոլորտը, որին էլ ուղղվում են կրթության բնագավառին նախատեսվող պետական հատկացումների գերակշիռ մասը (Տես` Աղյուսակ N 7.3):
Որպես միջազգային կրթական համակարգին ինտեգրվելու առաջին քայլերից մեկը` նախատեսվում է սկսած 2006-2007 ուսումնական տարվանից անցում կատարել 12-ամյա կրթական համակարգի: Պետական ծախսային քաղաքականությունն ուղղված է լինելու կրթական տարբեր մակարդակներում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերի միջև առկա ճեղքվածքի մեղմմանը` ի հաշիվ հանրակրթական ոլորտում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերի (մասնագիտական կրթության ոլորտի համեմատ) առաջանցիկ աճի:
Թեև ծրագրային ժամանակահատվածում կրթության ոլորտի ծախսերի գերակշիռ մասն ուղղվելու է հանրակրթության ոլորտ, այդուհանդերձ, տնտեսությունում տեղի ունեցող կառուցվածքային փոփոխությունների պայմաններում, հատուկ կարևորություն են ստանում մասնագիտական և վերապատրաստման ծրագրերի որակի բարձրացումը և համապատասխանեցումը երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման նպատակներին: Պետությունը հատուկ ուշադրություն է դարձնելու լրացուցիչ կրթությանն ու վերապատրաստման ծրագրերին` նպատակ ունենալով մեղմել աշխատուժի հնարավորությունների (առաջարկի) և աշխատանքի շուկայի պահանջների միջև առկա ճեղքվածքը: Մասնավորապես, ծրագրի շրջանակներում կարևորվում են միջին մասնագիտական և լրացուցիչ կրթության ծրագրերի բարեփոխումների խնդիրները, որոնք հնարավորություն կտան իրականացնել աշխատանքի շուկայի պահանջներին համապատասխան վերապատրաստում` հատուկ մեխանիզմներ նախատեսելով երկարաժամկետ գործազրկության մեջ գտնվողների ներգրավման և վերապատրաստման համար:
Հանրակրթական և մասնագիտական ծրագրերի ծախսերի կառուցվածքը` ըստ կրթական տարբեր մակարդակների, ներկայացված է Գծանկար 7.1 -ում:
Գծանկար 7.1. Կրթության բնագավառում պետական ծախսերը 2003-2007 թթ.` ըստ կրթական մակարդակների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
___________________________
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
Ծանոթություն. Հանրակրթական ծրագրերը ներառում են տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր և հատուկ ընդհանուր կրթությունը: Մասնագիտական կրթական ծրագրերը ներառում են նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթությունը, միջին մասնագիտական, բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական ու լրացուցիչ կրթության ծրագրերը:
Աղյուսակ 7.3. Կրթության բնագավառի 2004-2007 թվականների պետական ծախսերը 2004-2006 թթ. և 2005-2007 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով
._________________________________________________________________________.
|Ծախսերի | 2004 թ. | 2005 թ. | 2006 թ. |2007 թ.|
|գործառական |_______________|_______________|_______________|_______|
|դասակարգման |հաստատ-|2004- |2004- |2005- |2004- |2005- |2005- |
|խմբերի, |ված |06 թթ. |06 թթ. |07 թթ. |06 թթ. |07 թթ. |07 թթ. |
|ենթախմբերի |բյուջե |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |
|անվանումները | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ |45698.4|39373.4|47861.3|54907.9|54785.1|59759.1|68099.8|
|ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|այդ թվում` | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Գործադիր |190.3 |169.1 |178.7 |262.3 |187.7 |369.4 |385.2 |
|իշխանության, | | | | | | | |
|պետական | | | | | | | |
|կառավարման | | | | | | | |
|հանրապետական և | | | | | | | |
|տարածքային | | | | | | | |
|կառավարման | | | | | | | |
|մարմինների | | | | | | | |
|պահպանում | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տարրական, |35869.9|29950.7|37278.4|43734.4|43158.8|47557.4|55628.1|
|հիմնական և | | | | | | | |
|միջնակարգ | | | | | | | |
|ընդհանուր | | | | | | | |
|կրթություն | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Հատուկ ընդհանուր |2568.5 |2578.8 |3405.7 |3478.7 |4099.3 |4062.1 |4173.3 |
|կրթություն | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արտադպրոցական |861.4 |686.9 |707.5 |805.8 |728.7 |827.8 |827.8 |
|դաստիարակություն | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նախնական |359.9 |429.2 |577.2 |523.7 |727.7 |628.6 |752.7 |
|մասնագիտական | | | | | | | |
|(արհեստագործական)| | | | | | | |
|կրթություն | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջին |1237.1 |1212.2 |1248.5 |1462.8 |1286.0 |1540.3 |1559.2 |
|մասնագիտական | | | | | | | |
|կրթություն | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Բարձրագույն և |3886.3 |3900.4 |4008.0 |4015.7 |4128.2 |4132.6 |4132.6 |
|հետբուհական | | | | | | | |
|մասնագիտական | | | | | | | |
|կրթություն | | | | | | | |
|_________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Լրացուցիչ |725.0 |446.2 |457.3 |424.5 |468.7 |640.9 |640.9 |
|կրթություն | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Թեև ինչպես 2004-2006 թվականների, այնպես էլ 2005-2007 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերով կրթության բնագավառի հիմնական գերակայությունը հանրակրթության ոլորտն է, և ծախսերի հիմնական ուղղությունները երկու ՄԺԾ ծրագրերով փոփոխությունների չեն ենթարկվել, այնուամենայնիվ 2005-2007 ՄԺԾԾ-ով նախատեսված 2005 և 2006 թվականների ծախսերը 2004-2006 ՄԺԾԾ-ի նկատմամբ աճել են` պայմանավորված հետևյալով.
- ուսուցիչների աշխատավարձը մեկ շնչին ընկնող տարեկան ՀՆԱ-ի չափին հասցնելու հետ կապված, այն 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով նախատեսված բարձրացումների փոխարեն /2005 թ.` 43,8; 2006 թ.` 23.8 տոկոս , բարձրացվել է 2005 թ.-65.3; 2006 թ.-9.2; 2007 թ.- 9.2 տոկոսներով,
- 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ով լրացուցիչ գումարներ են նախատեսվել կրթական օբյեկտների հիմնանորոգման գծով:
2.3. Ծախսերի մակարդակի վրա ազդող գործոնները
ՀԱՆՐԱԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
2005-2007 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով նախատեսվող կրթության ոլորտի ծախսերի աճի հիմնական մասը կուղղվի հանրակրթության ոլորտին, որը հնարավորություն կտա ապահովել նշված ոլորտում ՀՀ կառավարության ստանձնած պարտավորությունների իրականացումը, համակարգի արդյունավետության բարձրացումը, ինչպես նաև հանրակրթության ռացիոնալացման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումների շարունակմանը և խորացմանը: Մասնավորապես 205-2007 թվականներին նախատեսվում է.
- 2005 թվականին բարձրացնել ուսուցիչների միջին ամսական աշխատավարձը 65.3%-ով, հասցնելով 50.5 հազար դրամի` ապահովելով ուսուցիչների տարեկան աշխատավարձի հասցնումը մեկ շնչին բաժին ընկնող տարեկան ՀՆԱ-ի չափին: ՈՒսուցիչների միջին ամսական աշխատավարձերը 2006 և 2007 թվականներին կբարձրացվեն 9.2 տոկոսով և կհասցվեն 2006 թվականին 55.2 հազար դրամի, 2007 թվականին` 60.2 հազար դրամի: 2005-2007 թվականներին նույն տոկոսներով կբարձրացվի նաև վարչական անձնակազմի միջին ամսական աշխատավարձը և կկազմի ըստ տարիների 51.7, 56.5 և 61.7 հազար դրամ: ՈՒսումնաօժանդակ և տնտեսական անձնակազմի միջին ամսական աշխատավարձը կբարձրացվի ըստ տարիների 50; 9.2 և 9.2 տոկոսներով` կազմելով համապատասխանաբար` 20.2; 22.1 և 24.1 հազար դրամ:
- 2006-2007 ուսումնական տարվանից 12-ամյա ուսուցման անցման հետ կապված կոմպլեկտավորել 2 տարիքային խմբի առաջին դասարաններ` 6 տարին լրացած երեխաներին ընդգրկելով 12-ամյա, իսկ 6.5 տարին լրացած երեխաներին` 11-ամյա ուսուցման առաջին դասարաններում: Նշվածով պայմանավորված դասարանների թիվը կավելանա 631-ով:
Հանրապետությունում գործող մինչև 15 դասարան ունեցող 420 դպրոցների համար, որտեղ միջինը 8 առարկաների գծով ժամերի թիվը 1 դրույթից պակաս է, պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների գծով լրացուցիչ նախատեսել տարեկան 80.6 մլն դրամ:
- Ապահովել տարրական դասարանների աշակերտներին անվճար դասագրքերով:
- ՀՀ կառավարության 2002 թվականի հուլիսի 25-ի N 1392-Ն և 2002 թվականի դեկտեմբերի 26-ի N 2179-Ն որոշումներով սահմանված խտություններն ապահովելու համար, հանրապետության մի քանի մարզերի շուրջ 66 հարմարեցված դպրոցների դասասենյակների աշակերտական հզորությունները մեծացնելու նպատակով մարզերի դպրոցներին հիմնանորոգման գծով նախատեսել գումարներ:
- Դպրոցաշինության իրականացման նպատակով 2005 թվականին նախատեսել 243.0 մլն դրամ:
- Շարունակել սեփական կաթսայատներով ջեռուցման համակարգի ներդրումը (համաձայն ՀՀ կառավարության 2002 թվականի մայիսի 20-ի թիվ 593 որոշման):
- Ապահովել դպրոցներն աշակերտական սեղան-նստարաններով:
- Դպրոցները համակարգչային սարքավորումներով, դիդակտիկ նյութերով և այլ ապրանքներով ապահովելու, կոմունալ ծառայությունները բարելավելու նպատակով` 2006 թվականից բարձրացնել գրասենյակային ապրանքների, փափուկ գույքի, այլ ծախսերի ձեռքբերման, կապի ծառայությունների, ջրմուղ-կոյուղուց օգտվելու, էլեկտրաէներգիայի և այլ կոմունալ ծառայությունների գծով ծախսերը:
- Բարձրացնել հատուկ դպրոցներում սովորողների սննդի կազմակերպման համար նախատեսված հաշվարկային նորմատիվը` 2005 թվականին 20 տոկոսով, 2006 թվականին 30 տոկոսով: Բարձրացման արդյունքում սննդի հաշվարկային նորմատիվը 2006 թվականին կկազմի` գիշերող երեխաների համար 783 դրամ, երթևեկների համար` 472 դրամ: Միաժամանակ գիշերօթիկ դպրոցներում սովորող և նոր ընդունվող երեխաների թիվը համապատասխանեցնելով տվյալ հաստատության տիպի համար սահմանված չափանիշներին:
Վերոնշյալ խնդիրների իրականացումն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է շարունակել և խորացնել կրթական համակարգի ռացիոնալացման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումները, որոնք ուղղված են լինելու կրթության ոլորտում մարդկային և ֆիզիկական կապիտալի ավելի արդյունավետ օգտագործմանը, ինչպես նաև համակարգի կառավարման արդյունավետության բարձրացմանը:
Արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ հանրակրթության ոլորտում, մասնավորապես նախատեսվում են իրականացնել հետևյալ միջոցառումները`
. աշակերտ/ ուսուցչական դրույք հարաբերակցությունների բարձրացում` հասցնելով 2005 թվականին 14.48-ի, իսկ 2006-2007 թվականներին, 12-ամյա ուսուցման անցման հետ կապված, այն կկազմի ըստ տարիների` 14.41 և 14.14 աշակերտ,
. 2004-2005 ուսումնական տարվանից ուսուցչական անձնակազմի հիմնական ուսումնական ծանրաբեռնվածության բարձրացում` շաբաթական մինչև 22 ժամ,
. դպրոցներում աշակերտների օպտիմալ թվաքանակի սահմանում, անհրաժեշտության դեպքում դպրոցների միավորում թերհամալրված դասարանների վերահամալրում, խիստ թերհամալրված դասարանների դեպքում` երկու, երեք դասարանների համախմբում, դպրոցների տիպերի փոփոխություն` պահպանելով ՀՀ կառավարության 2001 թ. օգոստոսի 25-ի N 773 և 2002 թ. դեկտեմբերի 5-ի N 1937-Ն որոշումներով սահմանված սկզբունքները,
. հատուկ դպրոցների նախապատրաստում ըստ աշակերտների թվի փորձնական ֆինանսավորման համակարգի անցման, 2005 թվականին հատուկ դպրոցների տնօրենների, խորհրդի անդամների և հաշվապահների վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպում:
ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
Այս ոլորտում 2005-2007 թվականներին նախատեսվում է մասնագիտական (արհեստագործական) ավագ դպրոցներում աշխատավարձերի բարձրացում` հանրակրթության ոլորտում իրականացվող բարձրացումների սկզբունքներով:
Միաժամանակ, հանրակրթական ծրագրեր իրականացնող պետական միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների մանկավարժների միջին ամսական աշխատավարձերը կհավասարեցվեն հանրակրթական դպրոցների մանկավարժների միջին ամսական աշխատավարձերին, ինչպես նաև կբարձրացվի սննդի հաշվարկային նորմատիվը, որը 2006 թվականից գիշերող սովորողների համար կկազմի 783 դրամ, իսկ երթևեկների համար` 472 դրամ:
3. ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Կրթության բնագավառի պետական ֆինանսավորման ծավալների աճը և վիճակի բարելավումը ծրագրային ողջ ժամանակահատվածում դիտվելու է որպես առաջնահերթ խնդիր:
2005-2007 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով կրթության ոլորտին (ներառյալ կառավարման ապարատի, կրթական օբյեկտների հիմնանորոգման, կապիտալ շինարարության, վարկային ծրագրի և Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի միջոցներով կատարվող ծախսերը) նախատեսվում է հատկացնել` 2005 թվականին` 54907.9 մլն դրամ, 2006 թվականին` 59759.1 մլն դրամ, 2007 թվականին` 68099.8 մլն դրամ: Ծախսերի աճը նախորդող տարիների նկատմամբ կկազմի` 2005 թվականին` 20.2 տոկոս, 2006 թվականին` 8.8 տոկոս, 2007 թվականին` 14.0 տոկոս: 2005-2007 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով կրթության ոլորտին
պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերը 2005 թվականին կկազմեն ՀՆԱ 2.81 տոկոսը, 2006 թվականին` 2.80 տոկոսը, իսկ 2007 թվականին` 2.92 տոկոսը:
Գծանկար 7.2. Պետական բյուջեի ծախսերի ծրագրային ցուցանիշները կրթության բնագավառում
___________________________
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
Աղյուսակ 7.4. Կրթության ոլորտի պետական ծախսերը 2003-2007 թվականներին` ըստ ուղղությունների
(մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
|Ենթախմբերի անվանումը |2003 | 2004 | ըստ 2005-2007 թթ. |
| |պետ. |հաստատ-| ՄԺԾԾ-ի |
| |բյուջե |ված պետ|_______________________|
| |փաստ |բյուջե | 2005 | 2006 | 2007 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ` |31895.6|45698.4|54907.9|59759.1|68099.8|
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.01 Կրթության և գիտության |136.5 |190.3 |262.3 |369.4 |385.2 |
|բնագավառում պետական կառավարում | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.03 Տարրական, հիմնական և |23087.0|35869.9|43734.4|47557.4|55628.1|
|միջնակարգ ընդհանուր կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.04 Հատուկ ընդհանուր կրթություն|1990.9 |2568.5 |3478.7 |4062.1 |4173.3 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.05 Արտադպրոցական |679.2 |861.4 |805.8 |827.8 |827.8 |
|դաստիարակություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.06 Նախնական մասնագիտական |290.0 |359.9 |523.7 |628.6 |752.7 |
|(արհեստագործական) կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.07 Միջին մասնագիտական |1159.5 |1237.1 |1462.8 |1540.3 |1559.2 |
|կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.08 Բարձրագույն և հետբուհական |3952.5 |3886.3 |4015.7 |4132.6 |4132.6 |
|մասնագիտական կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.09 Լրացուցիչ կրթություն |599.9 |725.0 |624.5 |640.9 |640.9 |
|_________________________________________________________________________|
| փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ, % |
|_________________________________________________________________________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ | |43.3 |20.2 |8.8 |14.0 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.01 Կրթության և գիտության | |39.4 |37.8 |40.8 |4.3 |
|բնագավառում պետական կառավարում | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.03 Տարրական, հիմնական և | |55.4 |21.9 |8.7 |17.0 |
|միջնակարգ ընդհանուր կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.04 Հատուկ ընդհանուր կրթություն| |29.0 |35.4 |16.8 |2.7 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.05 Արտադպրոցական | |26.8 |-6.5 |2.7 |0 |
|դաստիարակություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.06 Նախնական մասնագիտական | |24.1 |45.5 |20.0 |19.7 |
|(արհեստագործական) կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.07 Միջին մասնագիտական | |6.7 |18.2 |5.3 |1.2 |
|կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.08 Բարձրագույն և հետբուհական | |-1.7 |3.3 |2.9 |0 |
|մասնագիտական կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.09 Լրացուցիչ կրթություն | |20.9 |-13.9 |2.6 |0 |
._________________________________________________________________________.
Աղյուսակ 7.5. Կրթության բնագավառում պետական ծախսերի կառուցվածքը 2003-2007 թվականներին` ըստ մակարդակների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
._________________________________________________________________________.
|Ենթախմբերի անվանումը | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ընդամենը |100.0 |100.0 |100.0 |100.0 |100.0 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.01 Կրթության և գիտության |0.4 |0.4 |0.5 |0.6 |0.6 |
|բնագավառում պետական կառավարում | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.03 Տարրական, հիմնական և |72.4 |78.5 |79.7 |79.6 |81.7 |
|միջնակարգ ընդհանուր կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.04 Հատուկ ընդհանուր կրթություն|6.2 |5.6 |6.3 |6.8 |6.1 |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.05 Արտադպրոցական |2.1 |1.9 |1.5 |1.4 |1.2 |
|դաստիարակություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.06 Նախնական մասնագիտական |0.9 |0.8 |1.0 |1.1 |1.1 |
|(արհեստագործական) կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.07 Միջին մասնագիտական |3.6 |2.7 |2.7 |2.6 |2.3 |
|կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.08 Բարձրագույն և հետբուհական |12.4 |8.5 |7.3 |6.9 |6.1 |
|մասնագիտական կրթություն | | | | | |
|_________________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|04.09 Լրացուցիչ կրթություն |1.9 |1.6 |1.1 |1.1 |0.9 |
._________________________________________________________________________.
Ըստ տնտեսագիտական դասակարգման` կրթության ոլորտի ծախսերի կառուցվածքում ընթացիկ ծախսերին բաժին է ընկնում ընդհանուր մասհանումների 79.2%-ը, իսկ կապիտալ ծախսերին` 20.8%-ը: Ընթացիկ ծախսերում գերակշռող մասը կազմում են աշխատավարձի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարները:
Գծանկար 7.3. Կրթության ոլորտի 2004-2007 թթ. պետական ծախսերը` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
___________________________
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
Կրթության և գիտության բնագավառում պետական կառավարում
2005 թվականին, նշված ենթախմբով նախատեսվող ծախսերը 2003 թվականի նկատմամբ կաճեն 37.8%-ով և կկազմեն 262.3 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.5%-ը: 2006 թվականին` 2005 թվականի նկատմամբ կաճեն 40.8%-ով` կազմելով 369.4 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.6%-ը, իսկ 2007 թվականին` 2006 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 4.3% կազմելով 385.2 մլն դրամ, կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.6%-ը, իսկ 2007 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 4.3%` կազմելով 385.2 մլն դրամով, կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.6%-ը:
2005-2007 թթ. կրթության բնագավառում պետական կառավարման ծախսերի աճը հիմնականում պայմանավորված է քաղաքացիական ծառայողների բազային աշխատավարձի բարձրացմամբ:
Տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթություն
Ծրագրային ժամանակահատվածում կրթության ոլորտի պետական ծախսերի ավելացումները գրեթե ամբողջությամբ ուղղվելու են հանրակրթության ոլորտ:
2005 թվականին տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթության գծով ծախսերը 2004 թվականի նկատմամբ կաճեն 21.9%-ով և կկազմեն 43734.4 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 79.7%-ը: 2006 թվականին այս ենթախմբի ծախսերը 2005 թ. նկատմամբ կավելանան 8.7%-ով` կազմելով 47557.4 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 79.6%-ը, իսկ 2007 թվականին` 2006 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 17.0% կազմելով 55628.1 մլն դրամ, կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 81.7%-ը:
Հանրակրթության ոլորտում պետական ծախսերի ծրագրվող աճը կհանգեցնի մեկ աշակերտի հաշվով կատարվող ծախսերի զգալի ավելացման: Զարգացումների ներկայացվող սցենարի պարագայում, 2007 թ. մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերը 2004 թ. համապատասխան ցուցանիշի համեմատ կաճեն 60.7% տոկոսով: Սակայն, անհրաժեշտ է նշել, որ մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերի նման վարքագիծը մասամբ պայմանավորված է նաև բնակչության ժողովրդագրական կառուցվածքում կանխատեսվող փոփոխություններով:
Աղյուսակ 7.6. Մեկ աշակերտի հաշվով պետական ծախսերը հանրակրթության ոլորտում
._________________________________________________________________.
| |2004 |2005 |2006 |2007 |
|_________________________________________|_____|_____|_____|_____|
|Ինդեքս (2004 թ.=100) |100.0|123.3|136.3|160.7|
|_________________________________________|_____|_____|_____|_____|
|Հուշագրային հոդվածներ | | | | |
|_________________________________________|_____|_____|_____|_____|
|Աշակերտների թվաքանակը (2004 թ.=100) |100.0|98.9 |97.3 |96.5 |
|_________________________________________|_____|_____|_____|_____|
|Պետական ծախսերը հանրակրթության ոլորտում |100.0|121.9|132.6|155.1|
|(2004 թ.=100) | | | | |
._________________________________________________________________.
Հանրակրթության ոլորտում առաջնահերթ խնդիրներից են ուսուցիչների աշխատավարձի բարձրացումը և վերապատրաստումը: Այս ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումները դիտվում են որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական: Պետությունը շարունակելու է աշխատավարձերի բարձրացման քաղաքականությունը: Նախատեսվում է 2005 թ. ուսուցիչների միջին աշխատավարձը հասցնել մոտավորապես 50.5 հազար դրամի` ապահովելով ուսուցիչների տարեկան աշխատավարձի հասցնումը մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի մակարդակին: Աշխատավարձերի բարձրացումները կնպաստեն հանրակրթական դպրոցները որակյալ մասնագետներով համալրելու գործընթացին: Որակյալ մասնագետներով դպրոցների համալրման տեսանկյունից խնդիրներն ավելի սուր են դրված գյուղական բնակավայրերում և սահմանամերձ շրջաններում, որոնք լինելու են իշխանությունների ուշադրության կենտրոնում:
Զգալի բարձրացվելու են նաև հանրակրթական հաստատությունների վարչական և տնտեսական անձնակազմի միջին աշխատավարձի մակարդակները: Թեև ծրագրային ժամանակահատվածում աշխատավարձերի նման քաղաքականության արդյունքում աշխատավարձին ուղղվող միջոցները կազմելու են հանրակրթության ոլորտում ընթացիկ ծախսերի մոտ 86%-ը, հետագայում դրանք կկայունանան ընթացիկ ծախսերի 70%-ի շրջակայքում` հնարավորություն տալով իշխանություններին բավարար մակարդակով ապահովել այլ ուղղություններով ընթացիկ ծախսերի կարիքները:
2006 թվականին մեկ աշակերտի հաշվով կատարվող` գրասենյակային ապրանքների, այլ ծախսերի ձեռքբերման, կապի ծառայությունների, էլեկտրաէներգիայի, այլ կոմունալ ծառայությունների և այլ ծառայությունների ձեռքբերման գծով ծախսերը բարձրացվել են շուրջ 2 անգամ:
Պետությունը շարունակելու է տարրական դպրոցի աշակերտներին դասագրքերով ապահովելու քաղաքականությունը:
Հայաստանի Հանրապետության կրթության ոլորտում գնահատման միասնական համակարգ ստեղծելու, կրթության բնագավառի միջազգային զարգացումներին ինտեգրվելու նպատակով` 2004 թվականին կստեղծվի «Գնահատման և թեստավորման կենտրոն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունը, որի նպատակն է գիտելիքների, կարողությունների և հմտությունների գնահատման չափանիշների և դրանց իրականացման մեխանիզմների մշակման ապահովումը, հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների շրջանավարտների և բարձրագույն ուսումնական հաստատություն ընդունվողների թեստավորումը և քննությունների գործընթացի կազմակերպումը: Այս կենտրոնի գծով 2005-2007 թվականներին կնախատեսվի համապատասխանաբար 130.0; 134.6 և 134.8 մլն դրամ:
Դպրոցների շենքերի վերակառուցումը և ջեռուցման հետ կապված հարցերը ևս գտնվելու են առաջնահերթ լուծում պահանջող խնդիրների շարքում: Մասնավորապես, ջեռուցման համակարգերի անհամապատասխանությունը և շենքային ոչ բարենպաստ պայմանները խաթարում են կրթական գործընթացի անընդհատությունը` հանգեցնելով որակի զգալի կորուստների: ՈՒստի կապիտալ ծախսերն առաջնահերթ կարգով կուղղվեն դպրոցների ջեռուցման խնդիրների լուծմանը, սանհանգույցների և տանիքների վերանորոգմանը, ապակեպատմանը, հիդրոմեկուսացման և ջրահեռացման միջոցառումների իրականացմանը, ինչպես նաև դպրոցաշինության աշխատանքների իրականացմանը:
Միևնույն ժամանակ, հատուկ ուշադրություն է դարձվելու հանրակրթական դպրոցների նյութատեխնիկական բազայի բարելավմանը: Մասնավորապես, կարևորվում են դպրոցները ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով համալրելու խնդիրները, որոնց լուծման ուղղությամբ նշանակալի կլինի արտաքին աղբյուրներից ակնկալվող ծրագրային օժանդակությունը:
ԱՐՏԱՔԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՄԱՄԲ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎՈՂ ԾՐԱԳՐԵՐ
Հայաստանի Հանրապետության և Միջազգային Զարգացման Ընկերակցության միջև 2004 թվականի մարտի 24-ին ստորագրվել է «Կրթության որակի և համապատասխանության» վարկային համաձայնագիրը, որը վավերացվել է ՀՀ Նախագահի թիվ ՆՀ-97-Ն հրամանագրով 2004 թվականի հունիսի 1-ին: Վարկի գումարը կազմում է 19.0 մլն ԱՄՆ դոլար:
Միջնաժամկետ ժամանակահատվածում հանրակրթության ոլորտի ծախսերի աճը պայմանավորվում է նաև նշված վարկային ծրագրի (այսուհետ` Ծրագիր) գծով միջոցների նախատեսմամբ. 2005 թվականին` 1744.3 մլն, 2006 թվականին` 1817.8 մլն և 2007 թվականին` 4896.3 մլն դրամ:
Այլ Ծրագրի նպատակն է կրթության ոլորտի արդյունավետության բարելավումն ու ամրապնդումը, դպրոցական կրթության համակարգի որակի և համապատասխանության բարձրացումը, կրթության համակարգում գնահատման գործառույթների բարելավումը:
Ծրագիրը բաղկացած է ստորև ներկայացված մասերից.
I. Հանրակրթության պետական չափորոշիչների և հենքային ուսումնական պլանի համալիր փաստաթղթի (Հանրակրթության պետական կրթակարգի) և գնահատման համակարգի ստեղծում, որի նպատակն է արդիականացնել հանրակրթության բովանդակությունը, հանրակրթության հիմնական առարկաների ծրագրերը և ներդնել որակի վերահսկման ու սովորողների գիտելիքների գնահատման միասնական նոր համակարգ:
II. Տեղեկատվական և հաղորդակցման տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) մշակում և ներդրում դպրոցներում, որի նպատակն է ՏՀՏ-ն ներդնել կրթության գործընթացում որպես ուսուցման և դասավանդման ժամանակակից միջոց` նպաստելով սովորողների առաջադիմության բարձրացմանը:
2005-2007 թթ. ընթացքում մոտ 1000 դպրոցներում կհիմնվեն դպրոցական համակարգչային կենտրոններ և մոտ 150 դպրոցներ կմիացվեն համադպրոցական միասնական ցանցին:
III. ՈՒսուցիչների մասնագիտական կատարելագործում, որի նպատակն է բարելավել ուսուցիչների մանկավարժական գիտելիքներն ու հմտությունները: 2005-2007 թթ. ընթացքում հանրակրթության հիմնական առարկաների մոտ 35000 ուսուցիչներ կվերապատրաստվեն նոր առարկայական ծրագրերի և գնահատման նոր համակարգի կիրառման ուղղությամբ, բնագիտական առարկաների մոտ 10000 ուսուցիչներ կվերապատրաստվեն ՏՀՏ-ի կիրառման գծով:
IV. Համակարգի կառավարում և արդյունավետություն: Այս բաղադրիչով նախատեսվում է շարունակել հանրակրթության ոլորտում բարեփոխումները, բարձրացնել հանրակրթական համակարգի գործունեության արդյունավետությունը և զարգացնել հանրակրթության ոլորտի աշխատողների գիտելիքները, հմտությունները և կարողությունները:
Օպտիմալացման արդյունքում կրճատված ուսուցիչներին կտրամադրվի սոցիալական աջակցություն` Սոցիալական ապահովագրության պետական հիմնադրամին ֆինանսավորում տրամադրելու միջոցով` վերապատրաստումների, խորհրդատվության, կրճատման վճարների հատկացման և այլընտրանքային հնարավորությունների վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրման համար:
Կվերապատրաստվեն մոտ 450 դպրոցի տնօրեն և դպրոցական խորհուրդների 3500 անդամ:
Կրթության ոլորտում, վերոնշյալ վարկային ծրագրից բացի, 2005-2006 թթ. ընթացքում աշխատանքներ կիրականացվեն նաև Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի երկրորդ վարկային ծրագրի շրջանակներում, համապատասխանաբար ըստ տարիների` 576.8 և 753.2 մլն դրամի չափով: Այս վարկային ծրագրով նախատեսվում են, մասնավորապես, մի շարք համայնքների դպրոցների շենքերի վերանորոգման և դպրոցների սեփական կաթսայատների կառուցման աշխատանքներ, ինչպես նաև դպրոցները ապահովել աշակերտական սեղան-նստարաններով:
Հատուկ ընդհանուր կրթություն
2005 թվականին հատուկ ընդհանուր կրթության գծով ծախսերը 2004 թվականի նկատմամբ կավելանան 35.4%-ով և կկազմեն 3478.7 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 6.3%-ը: 2006 թվականին այս ենթախմբի ծախսերը 2005 թվականի նկատմամբ կավելանան 16.8%-ով` կազմելով 4062.1 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 6.8%-ը, իսկ 2007 թվականին` 2006 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 2.7% կազմելով 4173.3 մլն դրամ, որը կկազմի կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 6.1%-ը:
Հատուկ կրթության գծով ծախսերի աճը 2005-2007 թվականներին հիմնականում պայմանավորված է համակարգի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացմամբ, որը կիրականացվի հանրակրթության համակարգում իրականացվող բարձրացումների ընդհանուր սկզբունքներով, ինչպես նաև սննդի հաշվարկային նորմատիվի բարձրացմամբ` 2005 թվականին 20 տոկոսով, իսկ 2006 թվականին` 30 տոկոսով:
Միաժամանակ, 2006 թվականին մեկ սանի հաշվով կատարվող` գրասենյակային ապրանքների, փափուկ գույքի և հանդերձանքի, այլ ծախսերի ձեռքբերման, կապի ծառայությունների, էլեկտրաէներգիայի, այլ կոմունալ ծառայությունների և այլ ծառայությունների ձեռքբերման գծով ծախսերը բարձրացվել են շուրջ 2 անգամ:
Արտադպրոցական դաստիարակություն
Արտադպրոցական դաստիարակության գծով ծախսերը 2005-2007 թվականներին, ըստ տարիների, կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում կկազմեն, համապատասխանաբար` 1.5, 1.4 և 1.2 տոկոս կամ 805.8, 827.8 և 827.8 մլն դրամ:
Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթություն
2005 թվականին նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթության գծով ծախսերը 2004 թվականի նկատմամբ կավելանան 45.5%-ով կկազմեն 523.7 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 1.0%-ը: 2006 թվականին այս ենթախմբի ծախսերը 2005 թ. նկատմամբ կավելանան 20-ով` կազմելով 628.6 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 1.1%-ը, իսկ 2007 թվականին` 2006 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 19.7% կամ 752.7 մլն դրամ, որը կկազմի կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 1.1%-ը:
Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթության գծով 2005-2007 թթ. ծախսերի աճը հիմնականում պայմանավորված է համակարգի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացմամբ, որը կիրականացվի հանրակրթության համակարգում իրականացվող բարձրացումների ընդհանուր սկզբունքներով:
Միաժամանակ, 2006 թվականին մեկ սովորողի հաշվով կատարվող` գրասենյակային ապրանքների, փափուկ գույքի և հանդերձանքի, այլ ծախսերի ձեռքբերման, կապի ծառայությունների, էլեկտրաէներգիայի, այլ կոմունալ ծառայությունների և այլ ծառայությունների ձեռքբերման գծով ծախսերը բարձրացվել են շուրջ 2 անգամ:
Միջին մասնագիտական կրթություն
Միջին մասնագիտական կրթության գծով ծախսերը 2005-2007 թվականներին, ըստ տարիների, կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում համապատասխանաբար կկազմեն 2.7, 2.6 և 2.3 տոկոս, կամ` 1462.8, 1540.3 և 1959.2 մլն դրամ: Այս ոլորտում 2005-2007 թվականներին նախատեսվում է հանրակրթական ծրագրեր իրականացնող պետական միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների մանկավարժների միջին ամսական աշխատավարձերի հավասարեցում հանրակրթական դպրոցների մանկավարժների միջին ամսական աշխատավարձերին: Միաժամանակ բարձրացվել է նաև սննդի հաշվարկային նորմատիվը` 2005 թվականին 20 տոկոսով, իսկ 2006 թվականին` 30 տոկոսով: Մնացած պետական միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների աշխատողների աշխատավարձերը` 2005 թվականին կբարձրացվեն 15 տոկոսով:
Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթություն
Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական գծով ծախսերը 2005 թ. կկազմեն 4015.7 մլն դրամ, 2006 թվականին` 4132.6 մլն դրամ և 2007 թվականին` 4132.6 մլն դրամ, որը կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում կկազմի, համապատասխանաբար` 7.3, 6.9 և 6.1 տոկոս:
Լրացուցիչ կրթություն
Լրացուցիչ կրթության գծով ծախսերը 2005 թ. կկազմեն 624.5 մլն դրամ, 2006 և 2007 թվականներին` 640.9 մլն դրամ, որը կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում կկազմի, համապատասխանաբար` 1.1, 1.1 և 0.9 տոկոս:
Ծախսերի աճը հիմնականում պայմանավորված է մանկավարժական կադրերի վերապատրաստման գծով լրացուցիչ գումարների նախատեսմամբ` 77.8 մլն դրամի չափով:
ՀԱՎԵԼՎԱԾ 7.1. Կրթության ոլորտի 2003-2007 թթ. ծախսերը ըստ կատարող պետական մարմինների, ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի և ենթախմբերի
(մլն դրամով)
._________________________________________________________________________.
|Խ |Են|ենթախմբերի | 2003 թ. | 2004 թ. |
|ու|թա|անվանումներն ըստ |________________________|________________________|
|մ |խ |կատարող պետական |ընդամենը| այդ թվում` |ընդամենը| այդ թվում` |
|բ |ու|մարմինների և | |_______________| |_______________|
| |մ |գոյություն | |ընթացիկ|կապիտալ| |ընթացիկ|կապիտալ|
| |բ |ունեցող ու նոր | |ծախսեր |ծախսեր | |ծախսեր |ծախսեր |
| | |ծրագրերի | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
|04| |ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ, որից |31895.6 |28724.0|3171.6 |45698.4 |36203.7|9494.6 |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |01|Գործադիր |136.5 |136.5 | |190.3 |190.3 | |
| | |իշխանության, | | | | | | |
| | |պետական | | | | | | |
| | |կառավարման | | | | | | |
| | |հանրապետական և | | | | | | |
| | |տարածքային | | | | | | |
| | |կառավարման | | | | | | |
| | |մարմինների | | | | | | |
| | |պահպանում | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |136.5 |136.5 | |190.3 |190.3 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |03|Տարրական, |23087.0 |20110.3|2976.7 |35869.9 |26976.3|9494.6 |
| | |հիմնական և | | | | | | |
| | |միջնակարգ | | | | | | |
| | |ընդհանուր | | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |1242.7 |1177.6 |65.1 |2129.8 |1999.9 |129.9 |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |այդ թվում` | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |- գոյություն |1242.7 |1177.6 |65.1 |2129.8 |1999.9 |129.9 |
| | |ունեցող ծրագրեր | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |- նոր ծրագրեր | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |62.2 |62.2 | |87.8 |87.8 | |
| | |երիտասարդության | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |661.3 | |661.3 |1037.9 | |1037.9 |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության |1387.4 | |1387.4 |1161.0 | |1161.0 |
| | |աշխատակազմ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |4348.5 |4348.5 | |5825.7 |5637.9 |187.8 |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |1354.7 |1262.3 |92.4 |2393.7 |1686.1 |707.6 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արարատի |1709.7 |1651.1 |58.6 |2728.6 |2171.5 |557.1 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |1669.1 |1629.2 |39.9 |2806.4 |2222.8 |583.6 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |2010.0 |1935.8 |74.2 |3396.4 |2665.3 |731.1 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |2002.6 |1838.5 |164.1 |3131.7 |2435.7 |696.0 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |1678.0 |1628.5 |49.5 |2542.2 |2081.5 |460.7 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |2326.3 |2061.5 |264.8 |3397.3 |2661.2 |736.1 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |1173.0 |1133.3 |39.7 |2143.2 |1491.4 |651.8 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի |538.6 |498.9 |39.6 |1367.9 |659.8 |708.1 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |923.0 |883.0 |39.9 |1720.3 |1175.4 |544.9 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |04|Հատուկ ընդհանուր |1990.9 |1990.9 | |2568.5 |2432.5 |136.0 |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |835.9 |835.9 | |1013.9 |1013.9 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |80.0 | |80.0 |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |366.6 |366.6 | |447.4 |447.4 | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |63.2 |63.2 | |75.6 |75.6 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |83.0 |83.0 | |111.4 |111.4 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |22.9 |22.9 | |28.7 |28.7 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |127.5 |127.5 | |160.0 |160.0 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |43.7 |43.7 | |77.2 |77.2 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |190.4 |190.4 | |280.6 |224.6 |56.0 |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |231.0 |231.0 | |258.3 |258.3 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |26.7 |26.7 | |35.3 |35.3 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |05|Արտադպրոցական |679.2 |679.2 | |861.4 |731.1 |130.3 |
| | |դաստիարակություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |175.3 |175.3 | |171.0 |171.0 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |276.4 |276.4 | |11.6 |11.6 | |
| | |երիտասարդության | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |130.3 | |130.3 |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|164.7 |164.7 | |450.6 |450.6 | |
| | |առընթեր | | | | | | |
| | |ֆիզիկական | | | | | | |
| | |կուլտուրայի և | | | | | | |
| | |սպորտի պետական | | | | | | |
| | |կոմիտե | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |27.3 |27.3 | |28.1 |28.1 | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |4.2 |4.2 | |4.3 |4.3 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |3.6 |3.6 | |3.8 |2.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |2.4 |2.4 | |2.4 |2.4 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |12.6 |12.6 | |35.6 |35.6 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |7.5 |7.5 | |7.8 |7.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |5.3 |5.3 | |5.4 |5.4 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի | | | |10.4 |10.4 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |06|Նախնական |292.0 |290.0 | |359.9 |359.9 | |
| | |մասնագիտական | | | | | | |
| | |(արհեստագործական)| | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |137.3 |137.3 | |181.6 |181.6 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |11.8 |11.8 | |12.1 |12.1 | |
| | |գյուղատնտեսության| | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |47.3 |47.3 | |57.9 |57.9 | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |9.5 |9.5 | |14.9 |14.9 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արարատի |2.9 |2.9 | |0.0 |0.0 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |5.2 |5.2 | |5.9 |5.9 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |12.8 |12.8 | |8.8 |8.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |8.1 |8.1 | |4.2 |4.2 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |15.0 |15.0 | |21.7 |21.7 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |22.8 |22.8 | |28.5 |28.5 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի |4.1 |4.1 | |6.3 |6.3 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |13.2 |13.2 | |17.8 |17.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |07|Միջին |1159.5 |1159.5 | |1237.1 |1213.3 | |
| | |մասնագիտական | | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |576.4 |576.4 | |593.7 |593.7 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |148.9 |148.9 | |154.0 |154.0 | |
| | |առողջապահության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |157.0 |157.0 | |157.8 |157.8 | |
| | |գյուղատնտեսության| | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |182.9 |182.9 | |75.8 |75.8 | |
| | |երիտասարդության | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ էներգետիկայի |19.1 |19.1 | |19.7 |19.7 | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |23.8 | |23.8 |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|75.3 |75.3 | |212.2 |212.2 | |
| | |առընթեր ֆիզիկական| | | | | | |
| | |կուլտուրայի և | | | | | | |
| | |սպորտի պետական | | | | | | |
| | |կոմիտե | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |08|Բարձրագույն և |3952.5 |3757.6 |194.9 |3886.3 |3786.3 |100.0 |
| | |հետբուհական | | | | | | |
| | |մասնագիտական | | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |3094.3 |2949.4 |144.9 |3085.3 |2985.3 |100.0 |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության |100.0 |100.0 | | | | |
| | |աշխատակազմ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ պաշտպանության |406.2 |406.2 | |500.0 |500.0 | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|243.3 |243.3 | |250.0 |250.0 | |
| | |առընթեր | | | | | | |
| | |ոստիկանություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|50.0 |50.0 | |51.0 |51.0 | |
| | |առընթեր ազգային | | | | | | |
| | |անվտանգության | | | | | | |
| | |ծառայություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ ֆինանսների և |8.8 |8.8 | | | | |
| | |էկոնոմիկայի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |50.0 | |50.0 | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |09|Լրացուցիչ |599.9 |599.9 | |725.0 |514.0 |211.0 |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |124.0 |124.0 | |198.3 |198.3 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |61.3 |61.3 | |62.3 |62.3 | |
| | |առողջապահության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ ֆինանսների և |11.9 |11.9 | |52.0 |52.0 | |
| | |էկոնոմիկայի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |10.3 |10.3 | |12.2 |12.2 | |
| | |արդարադատության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|20.0 |20.0 | |20.6 |20.6 | |
| | |առընթեր արտակարգ | | | | | | |
| | |իրավիճակների | | | | | | |
| | |վարչություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ քաղաքացիական |104.2 |104.2 | |119.2 |119.2 | |
| | |ծառայության | | | | | | |
| | |խորհուրդ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ աշխատանքի և |13.7 |13.7 | |14.1 |14.1 | |
| | |սոցիալական | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության |254.5 |254.5 | |211.0 | |211.0 |
| | |աշխատակազմ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ վճռաբեկ | | | |35.3 |35.3 | |
| | |դատարան | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
._________________________________________________________________________.
|Խ |Են|ենթախմբերի | 2005 թ. | 2006 թ. |
|ու|թա|անվանումներն ըստ |________________________|________________________|
|մ |խ |կատարող պետական |ընդամենը| այդ թվում` |ընդամենը| այդ թվում` |
|բ |ու|մարմինների և | |_______________| |_______________|
| |մ |գոյություն | |ընթացիկ|կապիտալ| |ընթացիկ|կապիտալ|
| |բ |ունեցող ու նոր | |ծախսեր |ծախսեր | |ծախսեր |ծախսեր |
| | |ծրագրերի | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
|04| |ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ, որից |54907.9 |48537.4|6370.5 |59759.1 |53114.1|6645.1 |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |01|Գործադիր |262.3 |262.3 | |369.4 |369.4 | |
| | |իշխանության, | | | | | | |
| | |պետական | | | | | | |
| | |կառավարման | | | | | | |
| | |հանրապետական և | | | | | | |
| | |տարածքային | | | | | | |
| | |կառավարման | | | | | | |
| | |մարմինների | | | | | | |
| | |պահպանում | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |262.3 |262.3 | |369.4 |369.4 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |03|Տարրական, |43734.4 |37363.9|6370.5 |47557.4 |40912.3| |
| | |հիմնական և | | | | | | |
| | |միջնակարգ | | | | | | |
| | |ընդհանուր | | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |3021.7 |2017.3 |1004.5 |3344.2 |2655.8 |688.4 |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |այդ թվում` | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |- գոյություն |2891.8 |1887.3 |1004.5 |3209.5 |2521.1 |688.4 |
| | |ունեցող ծրագրեր | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |- նոր ծրագրեր |130.0 |130.0 | |134.6 |134.6 | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |130.5 |130.5 | |141.6 |141.6 | |
| | |երիտասարդության | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |4789.3 | |4789.3 |5203.4 | |5203.4 |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության |576.8 | |576.8 |753.2 | |753.2 |
| | |աշխատակազմ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |8164.9 |8164.9 | |8908.4 |8908.4 | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |2319.4 |2319.4 | |2530.2 |2530.2 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արարատի |2922.8 |2922.8 | |3145.5 |3145.5 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |3175.0 |3175.0 | |3455.9 |3455.9 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |3714.4 |3714.4 | |3988.7 |3988.7 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |3538.3 |3538.3 | |3884.9 |3884.9 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |2887.2 |2887.2 | |3102.6 |3102.6 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |3682.3 |3682.3 | |3887.8 |3887.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |2175.5 |2175.5 | |2340.5 |2340.5 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի |931.6 |931.6 | |999.3 |999.3 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |1704.8 |1704.8 | |1871.1 |1871.1 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |04|Հատուկ ընդհանուր |3478.7 |3478.7 | |4062.1 |4062.1 | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |1478.5 |1478.5 | |1753.2 |1753.2 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | | | | |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |628.0 |628.0 | |720.6 |720.6 | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |114.6 |114.6 | |136.0 |136.0 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |167.6 |167.6 | |200.0 |200.0 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |40.6 |40.6 | |45.9 |45.9 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |226.4 |226.4 | |269.0 |269.0 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |112.3 |112.3 | |123.7 |123.7 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |314.3 |314.3 | |367.8 |367.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |346.1 |346.1 | |386.5 |386.5 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |50.2 |50.2 | |59.4 |59.4 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |05|Արտադպրոցական |805.8 |805.8 | |827.8 |827.8 | |
| | |դաստիարակություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |207.1 |207.1 | |212.7 |212.7 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |14.3 |14.3 | |14.7 |14.7 | |
| | |երիտասարդության | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | | | | |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|494.4 |494.4 | |507.9 |507.9 | |
| | |առընթեր | | | | | | |
| | |ֆիզիկական | | | | | | |
| | |կուլտուրայի և | | | | | | |
| | |սպորտի պետական | | | | | | |
| | |կոմիտե | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի |33.7 |33.7 | |34.6 |34.6 | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |5.2 |5.2 | |5.4 |5.4 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |4.6 |4.6 | |4.7 |4.7 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |3.0 |3.0 | |3.1 |3.1 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |15.2 |15.2 | |15.6 |15.6 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |9.3 |9.3 | |9.5 |9.5 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |6.6 |6.6 | |6.8 |6.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի |12.5 |12.5 | |12.8 |12.8 | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |06|Նախնական |523.7 |523.7 | |628.6 |628.6 | |
| | |մասնագիտական | | | | | | |
| | |(արհեստագործական)| | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |512.3 |512.3 | |620.2 |620.2 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |11.4 |11.4 | |8.4 |8.4 | |
| | |գյուղատնտեսության| | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |Երևանի | | | | | | |
| | |քաղաքապետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արարատի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |07|Միջին |1462.8 |1462.8 | |1540.3 |1540.3 | |
| | |մասնագիտական | | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |658.8 |658.8 | |677.1 |677.1 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |171.4 |171.4 | |176.2 |176.2 | |
| | |առողջապահության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |176.8 |176.8 | |181.7 |181.7 | |
| | |գյուղատնտեսության| | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |116.6 |116.6 | |125.3 |125.3 | |
| | |երիտասարդության | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ էներգետիկայի |22.3 |22.3 | |22.9 |22.9 | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | | | | |
| | |քաղաքաշինության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|316.8 |316.8 | |357.0 |357.0 | |
| | |առընթեր ֆիզիկական| | | | | | |
| | |կուլտուրայի և | | | | | | |
| | |սպորտի պետական | | | | | | |
| | |կոմիտե | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |08|Բարձրագույն և |4015.7 |4015.7 | |4132.6 |4132.6 | |
| | |հետբուհական | | | | | | |
| | |մասնագիտական | | | | | | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |3095.4 |3095.4 | |3203.0 |3203.0 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության |110.0 |110.0 | |110.0 |110.0 | |
| | |աշխատակազմ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ պաշտպանության |500.0 |500.0 | |500.0 |500.0 | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|257.8 |257.8 | |265.5 |265.5 | |
| | |առընթեր | | | | | | |
| | |ոստիկանություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|52.5 |52.5 | |54.1 |54.1 | |
| | |առընթեր ազգային | | | | | | |
| | |անվտանգության | | | | | | |
| | |ծառայություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ ֆինանսների և | | | | | | |
| | |էկոնոմիկայի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի | | | | | | |
| | |մարզպետարան | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| |09|Լրացուցիչ |624.5 |624.5 | |640.9 |640.9 | |
| | |կրթություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |282.4 |282.4 | |288.5 |288.5 | |
| | |գիտության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |64.3 |64.3 | |66.2 |66.2 | |
| | |առողջապահության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ ֆինանսների և |70.0 |70.0 | |72.1 |72.1 | |
| | |էկոնոմիկայի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |12.6 |12.6 | |13.0 |13.0 | |
| | |արդարադատության | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|21.3 |21.3 | |21.9 |21.9 | |
| | |առընթեր արտակարգ | | | | | | |
| | |իրավիճակների | | | | | | |
| | |վարչություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ քաղաքացիական |122.9 |122.9 | |126.6 |126.6 | |
| | |ծառայության | | | | | | |
| | |խորհուրդ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ աշխատանքի և |14.7 |14.7 | |15.1 |15.1 | |
| | |սոցիալական | | | | | | |
| | |հարցերի | | | | | | |
| | |նախարարություն | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության | | | | | | |
| | |աշխատակազմ | | | | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|________|_______|_______|
| | |ՀՀ վճռաբեկ |36.3 |36.3 | |37.4 |37.4 | |
| | |դատարան | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
.________________________________________________.
|Խ |Են|ենթախմբերի | 2007 թ. |
|ու|թա|անվանումներն ըստ |________________________|
|մ |խ |կատարող պետական |ընդամենը| այդ թվում` |
|բ |ու|մարմինների և | |_______________|
| |մ |գոյություն | |ընթացիկ|կապիտալ|
| |բ |ունեցող ու նոր | |ծախսեր |ծախսեր |
| | |ծրագրերի | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
|04| |ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ, որից |68099.8 |59164.3|8935.5 |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |01|Գործադիր |385.2 |385.2 | |
| | |իշխանության, | | | |
| | |պետական | | | |
| | |կառավարման | | | |
| | |հանրապետական և | | | |
| | |տարածքային | | | |
| | |կառավարման | | | |
| | |մարմինների | | | |
| | |պահպանում | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |385.2 |385.2 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |03|Տարրական, |55628.1 |46692.6|8935.5 |
| | |հիմնական և | | | |
| | |միջնակարգ | | | |
| | |ընդհանուր | | | |
| | |կրթություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |6494.1 |4875.5 |1618.6 |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |- գոյություն |6359.3 |4740.7 |1618.6 |
| | |ունեցող ծրագրեր | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |- նոր ծրագրեր |134.8 |134.8 | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |153.0 |153.0 | |
| | |երիտասարդության | | | |
| | |հարցերի | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |7316.8 | |7316.8 |
| | |քաղաքաշինության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության | | | |
| | |աշխատակազմ | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |Երևանի |9750.5 |9750.5 | |
| | |քաղաքապետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |2783.6 |2783.6 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արարատի |3395.6 |3395.6 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |3768.1 |3768.1 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |4328.8 |4328.8 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |4272.0 |4272.0 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |3346.6 |3346.6 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |4226.4 |4226.4 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |2616.3 |2616.3 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի |1097.7 |1097.7 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |2078.7 |2078.7 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |04|Հատուկ ընդհանուր |4173.3 |4173.3 | |
| | |կրթություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |1837.4 |1837.4 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |
| | |քաղաքաշինության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |Երևանի |735.8 |735.8 | |
| | |քաղաքապետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |135.6 |135.6 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |201.0 |201.0 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |49.0 |49.0 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու |282.8 |282.8 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |126.4 |126.4 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |368.1 |368.1 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |374.7 |374.7 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի |62.5 |62.5 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |05|Արտադպրոցական |827.8 |827.8 | |
| | |դաստիարակություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |212.7 |212.7 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |14.7 |14.7 | |
| | |երիտասարդության | | | |
| | |հարցերի | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |
| | |քաղաքաշինության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|507.9 |507.9 | |
| | |առընթեր | | | |
| | |ֆիզիկական | | | |
| | |կուլտուրայի և | | | |
| | |սպորտի պետական | | | |
| | |կոմիտե | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |Երևանի |34.6 |34.6 | |
| | |քաղաքապետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի |5.4 |5.4 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի |4.7 |4.7 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի |3.1 |3.1 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի |15.6 |15.6 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի |9.5 |9.5 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Սյունիքի |6.8 |6.8 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի |12.8 |12.8 | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |06|Նախնական |752.7 |752.7 | |
| | |մասնագիտական | | | |
| | |(արհեստագործական)| | | |
| | |կրթություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |752.7 |752.7 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |
| | |գյուղատնտեսության| | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |Երևանի | | | |
| | |քաղաքապետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արագածոտնի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արարատի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Արմավիրի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Գեղարքունիքի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Լոռու | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Կոտայքի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Վայոց ձորի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Տավուշի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |07|Միջին |1559.2 |1559.2 | |
| | |մասնագիտական | | | |
| | |կրթություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |677.1 |677.1 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |176.2 |176.2 | |
| | |առողջապահության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |181.7 |181.7 | |
| | |գյուղատնտեսության| | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ մշակույթի և |130.9 |130.9 | |
| | |երիտասարդության | | | |
| | |հարցերի | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ էներգետիկայի |22.9 |22.9 | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ | | | |
| | |քաղաքաշինության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|370.4 |370.4 | |
| | |առընթեր ֆիզիկական| | | |
| | |կուլտուրայի և | | | |
| | |սպորտի պետական | | | |
| | |կոմիտե | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |08|Բարձրագույն և |4132.6 |4132.6 | |
| | |հետբուհական | | | |
| | |մասնագիտական | | | |
| | |կրթություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |3203.0 |3203.0 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության |110.0 |110.0 | |
| | |աշխատակազմ | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ պաշտպանության |500.0 |500.0 | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|265.5 |265.5 | |
| | |առընթեր | | | |
| | |ոստիկանություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|54.1 |54.1 | |
| | |առընթեր ազգային | | | |
| | |անվտանգության | | | |
| | |ծառայություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ ֆինանսների և | | | |
| | |էկոնոմիկայի | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ Շիրակի | | | |
| | |մարզպետարան | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| |09|Լրացուցիչ |640.9 |640.9 | |
| | |կրթություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կրթության և |288.5 |288.5 | |
| | |գիտության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |66.2 |66.2 | |
| | |առողջապահության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ ֆինանսների և |72.1 |72.1 | |
| | |էկոնոմիկայի | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ |13.0 |13.0 | |
| | |արդարադատության | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարությանն|21.9 |21.9 | |
| | |առընթեր արտակարգ | | | |
| | |իրավիճակների | | | |
| | |վարչություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ քաղաքացիական |126.6 |126.6 | |
| | |ծառայության | | | |
| | |խորհուրդ | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ աշխատանքի և |15.1 |15.1 | |
| | |սոցիալական | | | |
| | |հարցերի | | | |
| | |նախարարություն | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ կառավարության | | | |
| | |աշխատակազմ | | | |
|__|__|_________________|________|_______|_______|
| | |ՀՀ վճռաբեկ |37.4 |37.4 | |
| | |դատարան | | | |
.________________________________________________.
ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Գիտության ոլորտում կշարունակվի ֆինանսավորման համակարգի կատարելագործման գործընթացը «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան` գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության բազային, նպատակային-ծրագրային և պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման ձևերով: Կշարունակվի ընդլայնել գիտության ոլորտի բազային ֆինանսավորման և պետական նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորման ծավալները: 2002 թվականի «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման» կարգին համապատասխան ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության կողմից սկսվեց 2002-2004 թվականների համար նախատեսվող պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման գործընթացը: Համապատասխան ժամկետներով պայմանագրեր կնքվեցին գիտական թեմաների ղեկավարների հետ:
2004 թ. պետական բյուջեից գիտությանը նախատեսված 3321,6 մլն դրամից պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորմանը կհատկացվի 2 մլրդ, 45 մլն դրամ, այն կստանան 115 գիտական կազմակերպություններ, կֆինանսավորվի ընդամենը 906 գիտական թեմա, որոնցում կընդգրկվեն 4975 գիտաշխատող:
Բազային ֆինանսավորմանը` 713.4 մլն դրամ, այդ թվում` գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության ենթակառուցվածքի պահպանման ու զարգացման ծրագրերի գծով` 550 մլն դրամ, ազգային արժեք ներկայացնող օբյեկտների պահպանման ծրագրերի գծով` 113.9 մլն դրամ, գիտական կադրերի պատրաստման գծով` 49.5 մլն դրամ:
Նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորմանը` 513.2 մլն դրամ «Գիտական և գիտատեխնիկական պետական ծրագրերի նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորման կարգին» համապատասխան: 2004 թ.-ից ֆինանսավորվում են 5 պետական նպատակային ծրագրեր, դրանք իրենց ներկայացնում են համալիր նախագծեր գիտության և տեխնիկայի զարգացման ոլորտի գերակա ուղղությունների վերաբերյալ (տևողությունը 3-ից 5 տարի):
2005 թ. ՀՀ ԿԳ նախարարությունը նախատեսում է կիրառել համաֆինանսավորման սկզբունքը, որով մասամբ կհաղթահարվի պետբյուջեից գիտությանը հատկացվելիք սուղ ֆինանսական միջոցների խնդիրը: Հայաստանի գիտությունն ունի միջազգային գիտական կյանքին ակտիվորեն մասնակցելու, միջազգային գիտական ծրագրերին ինտեգրվելու խնդիր: Ըստ էության այսօր էլ թեմատիկ ֆինանսավորում ստացող գիտնականները` օգտագործելով այդ հանգամանքը, ներգրավում է նաև ֆինանսավորում` դրամաշնորհների, միջազգային համագործակցության արդյունքում ստացված ֆինանսական ներդրումների ձևով: 2004 թ. ընթացքում իրավական ակտերի մշակման միջոցով կկարգավորվի այդ գործընթացը:
Միջազգային գիտատեխնիկական համագործակցության իրականացման նպատակով` 2003 թվականին Հայաստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարությունում անցկացված նիստերի ընթացքում Միջազգային գիտատեխնիկական կենտրոն (ՄԳՏԿ) ներկայացնելու համար քննարկվել են 28 գիտական նախագծեր, որոնք երաշխավորվել են ներկայացնելու ՄԳՏԿ-ին ֆինանսավորման համար: 2003 թվականի կտրվածքով ՄԳՏԿ-ից ստացված ֆինանսավորման ծավալը 11 նախագծերի համար կազմել է3054000 ԱՄՆ դոլար:
Միջազգային տարբեր կազմակերպություններից հանրապետության գիտության ոլորտին ուղղված դրամաշնորհային ծրագրերի ֆինանսական ծավալները 2003 թվականի համար կազմել են` ՀՕՖ 135000 ԱՄՆ դոլար, CRDF 200000 ԱՄՆ դոլար, ԳԱՏԱՀ 900000 ԱՄՆ դոլար, ՆԱՏՕ 37000 ԱՄՆ դոլար, «Օնասիս» հիմնադրամ 840000 եվրո, Օսնաբրյուկ բժշ. խնամք 622534 եվրո,
Ընդամենը` 4328700 ԱՄՆ դոլար և 1462534 եվրո:
Միջազգային գիտատեխնիկական համագործակցության զարգացման նպատակով քննարկվում են մի շարք միջկառավարական համաձայնագրեր և ծրագրեր, ինչպես նաև Եվրամիության հետ գիտության և տեխնոլոգիաների բնագավառում փոխշահավետ համագործակցություն ծավալելու վերաբերյալ առաջարկություններ:
2. ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ, ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ
2.1. Նպատակները
Գիտության ոլորտի հիմնական նպատակն է Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական զարգացման մեջ գիտության գործուն դեր ունենալը, գիտական հետազոտությունների արդյունքները տնտեսության մեջ արդյունավետ օգտագործելը, համաշխարհային ընկերակցության մեջ մեր երկրի կայուն տեղն ապահովելը:
2.2. Գերակայությունները
2005-2007 թթ. պետական բյուջեից գիտության ֆինանսավորման աճի դեպքում լրացուցիչ գումարները նախատեսվում են ուղղել բազային և նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորման մասնաբաժինների ընդլայնմանը` գիտության ֆինանսավորման ընդհանուր ծավալում դրանց մասնաբաժինները համապատասխանաբար հասցնելով համապատասխանաբար 51.3 և 21.2 տոկոսի, իսկ պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման մասնաբաժինը նվազեցնելով մինչև 27.4 տոկոս, այսօրվա 62 տոկոսի փոխարեն: Նման ֆինանսավորման աճի դեպքում հինգ տարվա ընթացքում կարելի է հասնել վերջնական նպատակին` բազային` 50 տոկոս, նպատակային-ծրագրային 30 տոկոս, պայմանագրային (թեմատիկ)` 20 տոկոս:
Գիտական կադրերի պատրաստման ոլորտում որպես գերակայություններ նախատեսվում է կադրերի պատրաստում ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված գիտության գերակա ուղղությունների գծով` նախատեսելով պատրաստվող կադրերի թվաքանակի տարեկան 10 տոկոս աճ:
2005 թ. նախատեսվում է գործունեության մեջ դնել բազային ֆինանսավորմամբ հիմնարար և կարևորագույն կիրառական նշանակություն ունեցող թեմաների ֆինանսավորումը: Զուգահեռաբար բազային ֆինանսավորման կներկայացվեն որն նախագծեր գիտական գործունեության ենթակառուցվածքի պահպանման ու զարգացման, ազգային արժեք ներկայացնող գիտական օբյեկտների պահպանման, գիտական կադրերի պատրաստման գծով:
2005 թ. կրթության և գիտության նախարարությունը կսկսի կիրառել համաֆինանսավորման սկզբունքը, որով մասամբ կհաղթահարվի պետբյուջեից գիտությանը հատկացվելիք սուղ ֆինանսական միջոցների խնդիրը:
Անհրաժեշտաբար պետք է դիտարկվի գիտության խրախուսման հիմնադրամի ստեղծման հարցը: Համաֆինանսավորման սկզբունքը գիտական հետազոտությունների և մշակումների ժամանակակից բարձր մակարդակն ապահովելու լրացուցիչ խթան կհանդիսանա, քանի որ ներկայացվող նախագծերը պետք է առավելագույնս գրավիչ լինեն տարբեր աղբյուրներից գիտությանն ուղղվող գումարների համար, քանի որ ՀՀ կառավարությունը, հանդիսանալով այդ գիտական ծրագրերի համաֆինանսավորողներից մեկը, որոշակի պարտականություններ է վերցնում իր վրա:
2.3. Ծախսերի մակարդակի վրա ազդող գործոնները
Համաձայն «Գիտության և գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 23-ի պետությունը յուրաքանչյուր տարի ՀՀ պետական բյուջեի ծախսային մասում նախատեսվում է նախորդ տարվա համեմատ բյուջեի եկամտային մասի աճին համամասնորեն ավելացվող գումարից ոչ պակաս հատկացումներ:
Ելնելով վերոհիշյալից միջնաժամկետ ժամանակահատվածում գիտության ոլորտի համար հատկացվող գումարները ըստ տարիների ունեն աճի տենդենց, որը կուղղվի բազային ֆինանսավորման շրջանակներում հիմնարար և կարևորագույն կիրառական նշանակություն ունեցող թեմաներին և նպատակային-ծրագրային եղանակով ֆինանսավորվող ծրագրերի ծավալների աճին, ինչպես նաև կնախատեսվեն միջոցներ միջազգային ծրագրերին մասնակցության շրջանակներում անդամավճարների վճարման համար:
3. ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Աղյուսակ 7.7. 2004-2007 թթ. գիտության ոլորտի ծախսերը` ըստ ծրագրերի
(մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ցուցանիշը | 2004 թ.| 2005 թ.| 2006 թ.| 2007 թ.|
|_____________________________________|________|________|________|________|
|Գիտություն, ընդամենը |3321.6 |3777.9 |4205.7 |4684.4 |
|_____________________________________|________|________|________|________|
| այդ թվում` | | | | |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|Պայմանագրային (թեմատիկ) |2045.0 |1285.8 |1285.8 |1285.8 |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|տեսակարար կշիռը գիտության ընդհանուր |61.6 |34.0 |30.6 |27.4 |
|ծախսերի մեջ (%) | | | | |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|Բազային |713.4 |1941.1 |2157.6 |2402.8 |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|տեսակարար կշիռը գիտության ընդհանուր |21.5 |51.4 |51.3 |51.3 |
|ծախսերի մեջ (%) | | | | |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|Նպատակային-ծրագրային |513.2 |551.0 |762.3 |995.8 |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|տեսակարար կշիռը գիտության ընդհանուր |15.5 |14.6 |18.1 |21.2 |
|ծախսերի մեջ (%) | | | | |
|_____________________________________|________|________|________|________|
|Կապիտալ ծախսեր |50.0 | - | - | - |
._________________________________________________________________________.
| ԳԼՈՒԽ 8. |
ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ |
Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության ոլորտի 2005-2007 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման հիմքում դրվել են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2003 թվականի օգոստոսի 8-ի «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 994--Ն որոշմամբ ամրագրված առողջապահությանն վերաբերող դրույթները, հաշվի են առնվել նաև «Հայաստանի Հանրապետության 2004-2006 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը հաստատելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն 2003 թվականի օգոստոսի 14-ի N 1030-Ն որոշմամբ հաստատված 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի, ինչպես նաև 2004 թվականին արդեն իսկ իրականացվող ծրագրերի ցուցանիշները:
Նպատակ է դրվել առավել բարձրացնել բուժօգնության մատչելիությունը, կատարելագործել համակարգի կառուցվածքը, կառավարելիությունը և ֆինանսավորումը, բարելավել բուժօգնության որակը, բարձրացնել առաջնային բուժօգնության համակարգի դերը` հիմնական ուշադրություն դարձնելով բնակչության աղքատ խավերի կարիքների բավարարմանը:
1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի Հանրապետության բնակչության առողջական վիճակի դինամիկան վերջին տարիներին կրել է ոչ միանշանակ փոփոխություններ: Բնակչության առողջական վիճակը բնութագրող այնպիսի ցուցանիշներ ինչպիսիք են զանազան հիվանդություններով և մահացությունը ենթարկվել են էական ներկառուցվածքային և տարաբնույթ փոփոխությունների: Վիճակագրական հետազոտությունները հիմք են տալիս նշելու, որ ընդհանուր հիվանդության մակարդակը իջել է: 1998 թվականին բնակչության ընդհանուր հիվանդությունը կազմել է 1135723 դեպք, այդ թվում` մեծահասակները կազմել են 64.8 տոկոսը, իսկ մինչև 14 տարեկան երեխաները 35.2 տոկոսը, 2002 թվականին պատկերը փոխվել է հետևյալ կերպ` բնակչության ընդհանուր հիվանդացությունը կազմել է 967179 դեպք, այդ թվում` մեծահասակները և դեռահասները կազմել են 74.4 տոկոսը, իսկ մինչև 14 տարեկան երեխաները 25.6 տոկոսը:
Գծանկար 8.1. Բնակչության ընդհանուր հիվանդացությունը, այդ թվում` մինչև 14 տարեկան երեխաներ և մեծահասակներ և դեռահասներ
---------------------------
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
1998 թվականին բնակչության առողջապահական կարիքներին, մեկ շնչի հաշվով, պետական բյուջեից փաստացի ուղղվել է 3.6 հազ. դրամ, 2000 թ. այն իջել է մինչև 2.5 հազ. դրամի, իսկ 2003 թ. հասել 5.9 հազ. դրամի (2003 թ. միաժամանակ ամբողջապես մարվել են առողջապահության համակարգում նախորդ բյուջետային տարիների արդյունքներով կուտակված պարտքերը` մոտ 203.1 մլն դրամ, 2002 թ.` 5167.8 մլն դրամ)` 2004 թվականից ֆինանսական հատկացումները լուրջ աճի տենդենց ունեն, պետական բյուջեից առողջապահական կարիքներին, մեկ շնչի հաշվով, ուղղվել է` 7.8 հազ. դրամ: ՀԱշվի առնելով, հիվանդանոցային բուժօգնության համեմատ, առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնության գերակայությունը, մատչելիության ավելի բարձր մակարդակը և ազգաբնակչությանը տարածքային կտրվածքով հասանելիության ավելի մեծ աստիճանը, առողջապահության պետական ծախսերի ֆինանսավորման բարձր աճի առաջանցիկ տեմպերի ապահովում, նպատակ ունենալով, առողջության կանխարգելումը և վաղ հայտնաբերումը, որը կենթադրի ընդհանուր հիվանդացության իջեցման աջակցություն: Եթե 1998 թ. պետական բյուջեի առողջապահությանն ուղղվող ներդրումների 56.6 տոկոսը հատկացվել է հիվանդանոցային բուժօգնության կազմակերպմանը, իսկ 19.0 տոկոսը առողջության առաջնային պահպանմանը, ապա 2004 թ. ծախսային հարաբերակցության փոփոխությունը համապատասխանաբար կազմել է` 51.7% և 34.9%: Առողջապահության ոլորտում ներդրումային աճի տենդենցը ենթադրվել է, որ բնակչության համար ամենամատչելի և իր գործունեության հիմքում կանխարգելման կարևորագույն գործառույթ իրականացնող առաջնային բուժօգնության ոլորտը սկսում է գործել առավել արդյունավետ, ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում հաճախումները, հետևաբար և մեկ շնչին ընկնող տարեկան միջին հաճախումները ավելացման միտում ունեն:
Գծանկար 8.2. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում մեկ շնչին ընկնող տարեկան միջին հաճախումները
---------------------------
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
2004 թ. նախատեսվել է ամբուլատոր-պոլիկլինիկական մեկ հաճախման գնի երկու անգամ բարձրացում (203 թ. 450 դրամի դիմաց նախատեսվել է 900 դրամ), որի արդյունքում բժշկական անձնակազմի աշխատողների ամսական աշխատավարձը հասցվել է մինչև 36000 դրամի, նախորդ տարվա 277000 դրամի դիմաց, իսկ միջին բուժանձնակազմի աշխատողների ամսական աշխատավարձը` մինչև 23000 դրամի, նախորդ տարվա 17700 դրամի դիմաց: Տնտեսական նյութի ծախսերը կազմել են 34.4% իսկ դեղորայքի և բժշկական պարագաների ծախսերը` 33.3%: 2004 թվականին նախատեսվել է 593.4 հազար դրամ կենտրոնացված կարգով նորագույն բժշկական սարքավորումներ ձեռքբերելու և ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատությունները վերազինելու համար:
2003 թ. նոյեմբերի 13-ին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվեց «Հայաստանի Հանրապետության բնակչության առողջության առաջնային պահպանման 203-2008 թթ. ռազմավարությունը և Հայաստանի Հանրապետությունում առողջության առաջնային պահպանման կազմակերպման ու ֆինանսավորման նոր մեթոդների մշակման 2003-2004 թթ. փորձարարական ծրագիրը հաստատելու մասին» N 1533-Ն որոշումը, որով ամրագրվում է առողջության առաջնային պահպանման զարգացման խնդրում ՀՀ կառավարության քաղաքականությունը, ըստ որի նախատեսվում է առողջության առաջնային պահպանման օղակում ուժեղացնել ընտանեկան բժշկի կոորդինացնող ու պատասխանատու դերը` կանոնակարգելով առաջնային և մասնագիտացված (երկրորդային) բժշկական օգնության իրականացնողների գործունեությունն ու փոխհարաբերությունները: 2003 թվականին սկսվել և 2004 թվականին շարունակվում է առողջության առաջնային պահպանման ոլորտի օպտիմալացման գործընթացի իրականացման համար անհրաժեշտ գործողությունների պլանի մշակումը, որը իր հերթին ենթադրում է`
1. Առաջնային օղակի բժշկական կազմակերպությունների միավորման ավարտ,
2. ընտանեկան բժշկության ներդրման գործընթացի ակտիվացում,
3. առաջնային օղակի մասնագետների, գործունեությունը կարգավորող նորմատիվային բազայի ստեղծում,
4. առաջնային օղակի ֆինանսավորման համակարգի բարելավում,
5. բնակչության ազատ հավաքագրման պայմանագրային սկզբունքի ներդրում,
6. Տեղեկատվական համակարգի բարելավում:
Հիվանդանոցային բուժօգնության շրջանակներում 2004 թվականին նախատեսվում է 11 ծրագրերի իրականացում, որի շրջանակներում հիվանդանոցային բուժօգնություն կստանան 167993 հիվանդանոցային դեպք: 2004 թվականին հիվանդանոցային բուժօգնություն իրականացնող բուժհաստատություններում մեկ հիվանդի մեկ օրվա բուժման միջինացված արժեքը նախատեսվել է 8300 դրամ, նախորդ տարվա 7300 դրամի և 2002 թվականի փաստացի 6000 դրամի դիմաց կամ աճը կազմել է համապատասխանաբար 13.7% և 38.3% որը ենթադրում է աշխատավարձի բարձրացում, դեղորայքի, բժշկական պարագաների և լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ ծախսերի ավելացում:
Ներծրագրային ավելացումները ուղղվել են մոր և մանկան առողջության պահպանմանը, ինֆեկցիոն և սոցիալական կարևորություն ունեցող ոչ ինֆեկցիոն հիվանդությունների և բնակչության սոցիալապես անապահով և հատուկ խմբերում ընդգրկվածների բժշկական օգնությանը: Վերջին տարիներին արձանագրվել է ծնունդների աճի միտում, ինչպես նաև ավելացել են վերջինիս ֆինանսական հատկացումները:
Գծանկար 8.3. Ընդամենը ծնունդներ, որից ծնվել են կենդանի
---------------------------
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
Մոր և մանկան առողջության պահպանման հիմնադիրները և հետագա ռազմավարության հիմնական դրույթները հաստատվել են «Մոր և մանկան առողջության պահպանման 2003-2015 թվականների ռազմավարությունը հաստատելու մասին» 2003 թ. օգոստոսի 8-ի N 1000-Ն, «Աղքատության կրճատման ռազմավարական ծրագիրը հաստատելու մասին» 2003 թ. օգոստոսի 8-ի N 994-Ն, «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թվականների ազգային ծրագիրը հաստատելու մասին» 2003 թ. դեկտեմբերի 18-ի N 1745-Ն ՀՀ կառավարության որոշումների դրույթներով:
Առաջիկա տարիներին կշարունակվի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման գործընթացի խորացումը, որը նպատակ կունենա շարունակել կրճատել մահճակալային ֆոնդը, բարձրացնել մահճակալների տարեկան միջին զբաղվածությունը և պակասեցնել մահճակալի վրա մեկ հիվանդի անցկացրած օրերի միջին թիվը (տես գծանկար 8.4):
Գծանկար 8.4. Մահճակալի միջին տարեկան զբաղվածությունը և հիվանդության միջին տևողությունը
---------------------------
ԻՐՏԵԿ- գծանկարը չի բերվում
Առկա խնդիր է դիտարկվում առողջապահության ոլորտին ուղղվող պետական ծախսերի շարունակական ավելացման պայմաններում առավել նպատակային և արդյունավետ ծախսային ուղղվածության ապահովումը, ինչպես նաև բուժօգնության ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը: Առողջապահության ոլորտում պետական ծախսերի աճը հանդիսանում է ոլորտում իրավիճակի բարելավման առաջնահերթ ուղղություններից մեկը: Ծրագրային ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում առողջապահության ոլորտի պետական ծախսերն ունենալու են աճի միտում:
2000-2003 թթ. հանրապետությունում իմունոկանխարգելման, մալարիայի, խոլերայի դեմ պայքարի և կանխարգելման համալիր հակահամաճարակային միջոցառումների իրականացման շնորհիվ, որոշ վարակիչ հիվանդությունների առումով համաճարակային իրավիճակը բարելավել է: Մալարիայով հիվանդացությունը 2003 թվականին` 1998 թվականի հետ համեմատած, նվազել է մոտավորապես 2,0 անգամ, 2000-2003 թ. հանրապետությունում չեն արձանագրվել խոլերայի, պոլիոմիելիտի դեպքեր: Եզակի է դարձել դիֆթերիայի, կապույտ հազի, կարմրուկի, փայտացման դեպքերի արձանագրումը: 1994 թ. սկսած Իմունոկանխարգելման ազգային ծրագրում ընդգրկված հիվանդությունների առումով (պոլիոմիելիտ, կապույտ հազ, փայտացում, դիֆթերիա, պարոտիտ, տուբերկուլյոզ, կարմրուկ, իսկ 1999 թթ. դեկտեմբերից հեպատիտ Բ և 2002 թ. օգոստոսից կարմրախտ) հասել ենք հիվանդացության և մահացության նվազման: Երկրում չի գործում ժամանակակից պահանջները բավարարող առողջապահության վիճակագրական, տեղեկատվական-վերլուծական համակարգ: Ինֆեկցիոն հիվանդությունների կանխարգելման և մոնիտորինգի ուղղությամբ նորմատիվ փաստաթղթերի մշակման, ինչպես նաև վերլուծական և կազմակերպման աշխատանքները դեռևս բավարար մակարդակով չեն կատարվում:
Առողջապահության ոլորտի համար շարունակում է խնդիր դիտարկվել ընդհանուր հիվանդացության կազմում տուբերկուլյոզով, շաքարային դիաբետով, սրտամկանի սուր ինֆարկտով, ինչպես նաև չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների թվի ավելացումը:
2. ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ, ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ
2.1. Նպատակները
Առողջության ոլորտում պետության կողմից իրականացվող ծրագրերի նպատակներն են`
1. Բնակչության հիգիենիկ-հակահամաճարակային անվտանգության ապահովումը,
2. Բնակչության առողջության առաջնային պահպանման ապահովումը,
3. Մոր և մանկան առողջության պահպանման ապահովումը,
4. Բնակչության սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված անձանց բժշկական օգնության ապահովումը,
5. Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդություններից բուժվողների բուժօգնության ապահովումը:
Առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնություն
. սիրտ-անոթային հիվանդությունների հիվանդացության մակարդակի իջեցում 10%-ով,
. միկրոանոթային և մակրոանոթային բարդություններով, շաքարային դիաբետով հիվանդների հոսպիտալացման դեպքերի նվազեցում` 5%-ով,
. ուռուցքային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման ցուցանիշի բարձրացում` 15%-ով,
. առաջնային բուժկանխարգելիչ միջոցառումների մեջ, կանխարգելիչ միջոցառումների տեսակարար կշռի մեծացում,
. առաջիկա տարում մոտ 150, իսկ հաջորդ տարվանից յուրաքանչյուր տարի 270 ընտանեկան բժիշկի պատրաստում,
. ժամանակակից լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ սարքավորումներով և տեխնոլոգիաներով, դեղորայքային և բուժպարագաներով հագեցվածության բարձրացում,
. իրականացվող բժշկական օգնության որակի բարձրացում,
. բնակչության անվճարունակ հատվածի համար բուժօգնության որակի բարձրացում:
Մոր և մանկան առողջության պահպանում
. հղի կանանց վաղաժամ կոնսուլտացիոն հսկողության ապահովումը, առնվազն 70%-ով,
. մայրական մահացության մակարդակի նվազեցումը,
. տնային պայմաններում ծննդաբերության դեպքերի նվազեցումը` ապահովելով ծննդաբերության 100% ընդգրկվածությունը ստացիոնար պայմաններում,
. նվազեցնել մանկական 0-1 տարեկան և մինչև 5 տարեկան մահացության մակարդակը` նվազեցումը 1/4-ով, այդ թվում` շնչառական հիվանդություններից 15%-ով, իսկ փորլուծային հիվանդություններից 20%-ով,
. ցածր և անհաս նորածինների թիվը կրճատել 1/4-ով,
. ապահովել երեխաների պատվաստումների 90%-ով ընդգրկվածությունը,
. ապահովել մինչև 4 ամսական երեխաների 55%-ի և մինչև ամսական երեխաների 30-ի% բացառապես կրծքով սնուցումը և պահպանել դրա շարունակականությունը երեխայի կյանքի երկրորդ տարվա ընթացքում,
. սակավարյունության հետևանքով առաջացած խանգարումները կրճատել 20%-ով,
. ապահովել հաշմանդամություն ունեցող երեխաների 35%-ի ընդգրկվածության ապահովումը անհատական վերականգնողական ծրագրերում:
Հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովում
. վերացնել դիֆթերիայի առաջացման տեղական դեպքերը,
. նվազեցնել հեպատիտ «Բ» վիրուսակիրների թիվը` առնվազն 40%-ով ,
. տուբերկուլյոզի հիվանդացությունը և մահացությունը իջեցնել 10%-ով,
. նվազեցնել մալարիայի առաջացման դեպքերը` 5-ից ցածր մակարդակի (100 000 բնակչի հաշվով) և պատրաստվել վերացնելու այս հիվանդությունը,
. նվազեցնել ու պահպանել դիարեայի հիվանդությունների ցածր մակարդակը և մահվան դեպքերը,
. վերացնել կարմրուկը և հռչակել կարմրուկից ազատված գոտի` հավաստագրման համար:
Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդությունների դեմ պայքարի ծրագիր
. իրականացվող բուժօգնության և սպասարկման փոխհատուցման մոտեցումը իրական ծախսերին,
. բնակչության բուժօգնության մատչելիության բարձրացումը,
. բժշկական օգնության կազմակերպման համար անհրաժեշտ որոշ բաղադրիչների (դեղամիջոցներ, բժշկական պարագաներ և այլն) հագեցվածության բարձրացումը,
. ոչ պաշտոնական ծախսերի նվազեցումը,
. ժամանակակից սարքավորումներով հագեցվածության մակարդակի բարձրացումը:
2.2. Գերակայությունները
Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության ոլորտի ծրագրային գերակայություններն են շարունակում համարվել` բնակչության հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովման, ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության դերի իրական բարձրացման, մոր և մանկան առողջության ապահովման, սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդությունների կանխարգելման և բնակչության աղքատ խավերի կարիքների բավարարման ծրագրերը:
Աղյուսակ 8.1. Առողջապահության բնագավառի ծախսերի 2004-2006 թթ. և 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ ծրագրերը.
.________________________________________________________________________.
|Խ |Են| Ծախսերի գործառական | 2004 թ. | 2005 թ. |
|ու|թա| դասակարգման խմբերի, |__________________|_________________|
|մ |խ | ենթախմբերի և ծրագրերի |2004- | ՀՀ |2004- |2005- |
|բ |ու| անվանումները |2006 թթ.|հաստատված|2006 թթ.|2007 թթ.|
| |մ | |ՄԺԾԾ | բյուջե |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |
| |բ | | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
|05| |ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ, |24,927.9|25,011.1 |30,784.9|31,708.3|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |24,289.7|24,007.1 |29,367.2|30,638.0|
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր |638,2 |1,004.0 |1,417.7 |1,070.3 |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| |01|Առողջապահության բնագավառում |441.7 |502.5 |469.8 |695.9 |
| | |պետական կառավարում | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |441.7 |502.5 |469.8 |695.9 |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - | - | - | - |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| |02|Հիվանդանոցային բուժօգնություն|12,087.0|12,921.8 |13,500.0|13,500.0|
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |12,087.0|12,861.8 |13,500.0|13,500.0|
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - |60.0 | - | - |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| |03|Առաջնային (ամբուլատոր- |9,500.0 |8,716.5 |12,467.0|12,467.0|
| | |պոլիկլինիկական) | | | | |
| | |բուժօգնություն, | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |9,500.0 |8,715.0 |12,467.0|12,467.0|
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - |1.5 | - | - |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| |04|Հիգիենիկ-հակահամաճարակային |1,000.0 |1,000.0 |1,440.0 |1,440.0 |
| | |ծառայություններ, | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |1,000.0 |1,000.0 |1,440.0 |1,440.0 |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - | - | - | - |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| |05|Առողջապահական այլ |1,899.2 |1,870.3 |2,908.1 |3,605.4 |
| | |ծառայություններ և ծրագրեր, | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | | |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |1,261.0 |927.8 |1,490.4 |2,535.1 |
|__|__|_____________________________|________|_________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր |638.2 |942.5 |1,417.7 |1,070.3 |
.________________________________________________________________________.
.______________________________________________________________.
|Խ |Են| Ծախսերի գործառական | 2006 թ. | 2007 թ.|
|ու|թա| դասակարգման խմբերի, |_________________|________|
|մ |խ | ենթախմբերի և ծրագրերի |2004- |2005- |2005- |
|բ |ու| անվանումները |2006 թթ.|2007 թթ.|2007 թթ.|
| |մ | |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |ՄԺԾԾ |
| |բ | | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
|05| |ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ, |35,529.0|36,790.1|50,120.2|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |33,588.7|35,307.2|47,447.6|
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր |1,940.3 |1,482.9 |2,672.6 |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| |01|Առողջապահության բնագավառում |495.2 |1,001.6 |1,047.8 |
| | |պետական կառավարում | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |495.2 |1,001.6 |1,047.8 |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - | - | - |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| |02|Հիվանդանոցային բուժօգնություն|14,300.0|14,300.0|18,340.0|
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |14,300.0|14,300.0|18,340.0|
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - | - | - |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| |03|Առաջնային (ամբուլատոր- |15,407.0|15,407.0|21,183.4|
| | |պոլիկլինիկական) | | | |
| | |բուժօգնություն, | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |15,407.0|15,407.0|21,183.4|
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - | - | - |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| |04|Հիգիենիկ-հակահամաճարակային |2,000.0 |2,000.0 |2,500.0 |
| | |ծառայություններ, | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |2,000.0 |2,000.0 |2,500.0 |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր | - | - | - |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| |05|Առողջապահական այլ |3,326.8 |4,081.5 |7,049.0 |
| | |ծառայություններ և ծրագրեր, | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |այդ թվում` | | | |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- ընթացիկ ծախսեր |1,386.5 |2,598.6 |4,376.4 |
|__|__|_____________________________|________|________|________|
| | |- կապիտալ ծախսեր |1,940.3 |1,482.9 |2,672.6 |
.______________________________________________________________.
Առողջապահության ոլորտում ծրագրային գերակայությունները փոփոխման չեն ենթարկվել, առողջապահության ոլորտում պետական կառավարմանն ուղղվող ծախսերի ավելացումը պայմանավորված է քաղծառայողների աշխատավարձի բարձրացման հետ:
Առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնություն
Ինչպես բնակչության աղքատության հաղթահարման համատեքստում, այնպես էլ 2005-2007 թթ. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի ֆինանսավորման միջին ժամկետ ծրագրի համատեքստում առողջապահության ոլորտի գերակա ուղղություն է շարունակում դիտվել առողջապահական ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը` հիմնական ուշադրությունը կենտրոնացնելով բուժօգնության առաջնային օղակի վրա: առողջության առաջնային պահպանման բարեփոխումների համատեքստում պետք է իրականացվեն մի շարք միջոցառումներ.
- առողջության առաջնային պահպանման օղակի բժշկական կազմակերպությունների և կադրային ներուժի օպտիմալացում, ինչը ենթադրում է կառուցվածքային, կառավարման ու ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետության բարձրացում, այդ ենթատեքստում մանկական և մեծերի պոլիկլինիկաների` օպտիմալացման առաջնային փուլում սկսված միավորման գործընթացի ավարտ,
- որպես առաջնային օղակի բարեփոխումների հիմնական գրավական` ընտանեկան բժշկության կրթական գործընթացի բարելավում և ակտիվացում,
- հիվանդանոցային օղակի օպտիմալացում և պոլիկլինիկական նեղ մասնագիտական ծառայությունների աստիճանական ինտեգրացում հիվանդանոցային օղակին:
Հաշվի առնելով առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնության մատչելիության ավելի բարձր մակարդակը և ազգաբնակչությանը տարածքային կտրվածքով հասանելիության ավելի մեծ աստիճանը` պետական բյուջեի կառուցվածքում ավելացվելու է առաջնային բուժօգնության ծախսերի բաժինը` ի հաշիվ հիվանդանոցային բուժօգնությանը տրամադրվող միջոցների տեսակարար կշռի կրճատման և ընդհանուր ծախսերի ավելացման:
Ծրագրվում է շարունակել ընտանեկան բժշկության համակարգի ներդրումը հանրապետության ողջ տարածքում, առողջության առաջնային պահպանման ծառայությունների բարելավման գործում անհրաժեշտ է ապահովել նաև ախտորոշիչ ծառայությունների մատչելիությունը` այդ նպատակով դժվարամատչելի ախտորոշիչ հետազոտությունների գծով պետական պատվերը մասնագիտացված արտահիվանդանոցային ախտորոշիչ կենտրոններում տեղաբաշխելու միջոցով:
Մոր և մանկան առողջության պահպանում
Կանանց և երեխաների առողջության պահպանման, այդ թվում` վերարտադրողական առողջության խնդիրներին համարժեք ուշադրության ցուցաբերումը սկզբունքային նշանակություն ունի առողջ սերունդ ունենալու և բնակչության առողջական վիճակի բարելավման առումով: Այդ նպատակով վերահաստատվել է կանանց և երեխաների առողջության հարցերի գերակայությունը: Մոր և մանկան առողջության պահպանման ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է զգալիորեն ավելացնել ինչպես հիվանդանոցային, այնպես էլ առաջնային բուժօգնության հիմնարկների` մանկաբարձագինեկոլոգիական բժշկական օգնության գծով պետական ծախսերը: Երեխաների բուժօգնության ուղղությամբ հատուկ ուշադրություն է դարձվելու հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումներին` ներառյալ պատվաստումների իրականացմանը:
Հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովում
Բնակչության հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովումը պետական կարևորագույն խնդիրներից է և երաշխավորվում է «Հայաստանի Հանրապետության բնակչության սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով: Այս համակարգի անխափան գործունեության ապահովումը կենսական նշանակություն ունի երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման և բնակչության առողջության պահպանման համար:
Բնակչության հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովման առումով` ծրագիրը նախատեսում է երկրում ապահովել հիգիենիկ և հակահամաճարակային հսկողությունը, բնակչության առողջության պահպանմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը, ինֆեկցիոն և զանգվածային ոչ ինֆեկցիոն հիվանդությունների կանխարգելումը, հասարակական առողջապահության համակարգի զարգացումը:
Տարափոխիկ հիվանդությունների և ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելումը
Անհրաժեշտ է մեծացնել ինֆեկցիոն հիվանդությունների, այդ թվում` տուբերկուլյոզի, սեռավարակների և ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման և լիարժեք բուժման արդյունավետությունը:
Բնակչության սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված
անձանց բժշկական օգնության ապահովումը
Ծրագրի նպատակն է` 2005-2007 թթ. բնակչության աղքատ խավերի, սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված անձանց բժշկական օգնության և սպասարկման մատչելիության բարձրացումը և առավելագույնս ապահովումը: Նախատեսվում է բուժօգնություն ստացողների շարքում ընդլայնել սոցիալապես անապահով խմբերը ներկայացնող անձանց թիվը: Ծրագիրը նախատեսում է 2005- 2007 թթ. ընթացքում իրականացնել կանխարգելիչ, ախտորոշիչ և բժշկական օգնության ամենալայն ծավալ` հիվանդությունների բոլոր հիմնական խմբերի գծով, առողջապահության համակարգի բոլոր օղակներում` առանց մասնագետների ցանկի, հաճախումների, լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտությունների թվի սահմանափակման:
Հիվանդանոցային բուժօգնության գծով ծախսերը
2005 թվականի համար, 2004 թ. համեմատությամբ, մոտ 7.5 տոկոսով կավելանան տուբերկուլյոզի բուժմանը, մոտ 5.9 տոկոսով` աղիքային և այլ ինֆեկցիոն հիվանդությունների բուժմանը հատկացվող գումարները, 13.3 տոկոսով կավելանան մանկաբարձագինեկոլոգիական օգնություն և 18.6 տոկոսով բուժօգնություն մինչև 7 տարեկան երեխաներին ծրագրերի գումարները (մանրամասն` ըստ ստորև ներկայացված աղյուսակի):
Աղյուսակ 8.2. Հիվանդանոցային բուժօգնության ֆինանսավորումը 2004-2007 թթ.` ըստ ծրագրերի
(մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ֆինանսավորվող ծրագրեր |2004 թ. |2005 թ.|փոփոխու|տարբե-|2006 թ. |
| | | |թյան |րու- | |
| | | |%-ը |թյունը| |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
| 1 | 2 | 3 | (3/2) |(3-2) | 4 |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|Հիվանդանոցային բուժօգնություն, |12,861.8|13.500 |5.0 |638 |14,300 |
|այդ թվում` | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|1. Տուբերկուլյոզի բժշկական |717.6 |771.7 |7.5 |54.1 |816.1 |
|օգնության գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|2. Աղիքային և այլ ինֆեկցիոն |475.0 |503.0 |5.9 |28.0 |531.8 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|3. Սեռական ճանապարհով փոխանցվող |61.9 |71.4 |15.3 |9.5 |75.5 |
|հիվանդությունների բժշկական | | | | | |
|օգնության գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|4. Հոգեկան հիվանդների բժշկական |1,129.4 |1,170 |3.6 |40.4 |1,237.0 |
|օգնության և խնամքի գծով պետական| | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|5. Շտապ բժշկական օգնության գծով |1,000.5 |1,088.9|8.8 |88.3 |1,177.2 |
|պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|6. Նարկոլոգիական հիվանդների |60.1 |63.0 |4.8 |3 |66.6 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|7. Հեմոդիալիզի անցկացման գծով |472.7 |520.0 |10.0 |47 |550.0 |
|պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|8. Մանկաբարձագինեկոլոգիական |1,571.0 |1,780 |13.3 |209 |1,882.0 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|9. Անհետաձգելի բժշկական |2,496.2 |2,740 |9.8 |244 |2,897.6 |
|օգնության գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|10. Բժշկական օգնություն |2,104.5 |2,298 |9.2 |193 |2,430.5 |
|բնակչության սոցիալապես անապահով | | | | | |
|և հատուկ խմբերում ընդգրկվածների| | | | | |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|11. Մինչև 7 տարեկան երեխաներին |1,329.3 |1,576 |18.6 |247 |1,664.2 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|12. Զորակոչային և |1,443.5 |918.7 |(36.4) |(525) |971.5 |
|նախազորակոչային տարիքի անձանց | | | | | |
|բժշկական օգնության և | | | | | |
|փորձաքննության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
._________________________________________________________________________.
._______________________________________________________________________.
| Ֆինանսավորվող ծրագրեր |փոփոխու|տարբե-|2007 թ. |փոփոխու|տարբե-|
| |թյան |րու- | |թյան |րու- |
| |%-ը |թյունը| |%-ը |թյունը|
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
| 1 | 4/3 | 4-3 | 5 | 5/4 | 5-4 |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|Հիվանդանոցային բուժօգնություն, |5.9 |800 |18,340 |28.3 |4,040 |
|այդ թվում` | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|1. Տուբերկուլյոզի բժշկական |5.8 |44.4 |1,043.1 |27.8 |227 |
|օգնության գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|2. Աղիքային և այլ ինֆեկցիոն |5.7 |28.8 |676.3 |27.2 |145 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|3. Սեռական ճանապարհով փոխանցվող |5.7 |4.1 |96.0 |27.1 |20 |
|հիվանդությունների բժշկական | | | | | |
|օգնության գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|4. Հոգեկան հիվանդների բժշկական |5.7 |67.2 |1,612 |30.3 |375 |
|օգնության և խնամքի գծով պետական| | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|5. Շտապ բժշկական օգնության գծով |8.1 |88.3 |1,490.7 |26.6 |314 |
|պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|6. Նարկոլոգիական հիվանդների |5.7 |4 |86.9 |30.6 |20 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|7. Հեմոդիալիզի անցկացման գծով |5.8 |30.0 |700.0 |27.3 |150 |
|պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|8. Մանկաբարձագինեկոլոգիական |5.7 |102 |2,470 |31.3 |588 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|9. Անհետաձգելի բժշկական |5.7 |158 |3,685 |27.2 |787 |
|օգնության գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|10. Բժշկական օգնություն |5.8 |133 |3,135 |29.0 |705 |
|բնակչության սոցիալապես անապահով | | | | | |
|և հատուկ խմբերում ընդգրկվածների| | | | | |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|11. Մինչև 7 տարեկան երեխաներին |5.6 |88 |2,109 |26.7 |445 |
|բժշկական օգնության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|_______|______|________|_______|______|
|12. Զորակոչային և |5.7 |53 |1,236 |27.2 |264 |
|նախազորակոչային տարիքի անձանց | | | | | |
|բժշկական օգնության և | | | | | |
|փորձաքննության գծով պետական | | | | | |
|պատվեր | | | | | |
._______________________________________________________________________.
Առաջնային բուԺօգնության գծով ծախսերը
Ծախսերի հիմնական ավելացումը պայմանավորված է ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաճախումների և հետազոտությունների գների ավելացմամբ: 2005 թվականին ամբուլատոր-պոլիկլինիկական մեկ հաճախման միջին գինը կկազմի 1300 դրամ` 2006 թ.` 1600 դրամ, 2007 թ.` 2400 դրամ: Ենթաոլորտային ավելացումները կուղղվեն ըստ ստորև ներկայացված աղյուսակի:
Աղյուսակ 8.3. Առաջնային բուժօգնության ֆինանսավորումը 2004-2007 թթ.` ըստ ծրագրերի
(մլն դրամ)
._________________________________________________________________________.
| Ֆինանսավորվող ծրագրեր |2004 թ. |2005 թ.|փոփոխու|տարբե-|2006 թ. |
| | | |թյան |րու- | |
| | | |%-ը |թյունը| |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
| 1 | 2 | 3 | (3/2) |(3-2) | 4 |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|Առաջնային (ամբուլատոր- |8.715 |12,467 |43 |3.752 |15,407 |
|պոլիկլինիկական) բուժօգնություն, | | | | | |
|այդ թվում` | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|1. 18 տարեկան և ավելի բարձր |3,138.8 |4,856 |54.7 |1,717 |6,000 |
|տարիքի անձանց առողջության | | | | | |
|առաջնային պահպանման գծով պետական| | | | | |
|պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|2. Մինչև 18 տարեկան երեխաների |2,284.5 |3,530 |54.5 |1,246 |4,350 |
|առողջության առաջնային պահպանման | | | | | |
|գծով պետական պատվեր | | | | | |
|________________________________|________|_______|_______|______|________|
|3. Կենտրոնացված կարգով դեղորայքի|1,500.0 |1,585 |5.7 |85 |2,020 |
|ձեռքբերման գծով պետական պատվեր | | | | |