ԲՆԱԿԵԼԻ ՏԱՆ /ԿԱՄ ՄԻ ՄԱՍԻ/ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐԻ ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՃԱՆԱՉՄԱՆ ...

ՈՐՈՇՈՒՄ ԹԻՎ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԼԵՆՈՒՄԻ

        20 մայիսի 1994 թ.                          ք. Երևան

Բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ

քաղաքացիների սեփականության իրավունքի

ճանաչման գործերով դատական պրակտիկայի

մասին

Բնակելի տունը /կամ մի մասը/, որպես քաղաքացիների սեփականության իրավունքի հիմնական օբյեկտներից մեկը, ունի կենսական կարևորություն:

Դատական պրակտիկայի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ վերջին տարիներին շատացել և բազմաբնույթ են դարձել բնակելի տների նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին դատական վեճերը: Դատարանները հիմնականում ճիշտ և գործող օրենսդրությանը համապատասխան են լուծում բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչմանը վերաբերող վեճերը: Նման վեճեր քննելիս նաև թույլ են տալիս նյութաիրավական և դատավարական նորմերի խախտումներ, երբեմն ոչ ճիշտ պարզաբանում և կիրառում «Հայաստանի Հանրապետությունում սեփականության մասին» օրենքի հիմնադրույթները և ոչ միշտ զբաղվում քաղաքացիական գործերի իրական հանգամանքների բազմակողմանի և օբյեկտիվ հետազոտմամբ:

Բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման վերաբերյալ քաղաքացիական գործերով դատարաններին պարզաբանումներ տալու և միասնական դատական պրակտիկա ստեղծելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն դատարանի պլենումը

ՈՐՈՇՈՒՄ Է`

1. Դատարանները բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին քաղաքացիական գործերը քննելիս պետք է ղեկավարվեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական և հողային օրենսգրքերով «Հայաստանի Հանրապետությունում սեփականության մասին» և «Հայաստանի Հանրապետության պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի սեփականաշնորհման մասին» օրենքներով, Հայկական ԽՍՀ Նախարարների խորհրդի` «Հայկական ԽՍՀ-ում անհատական բնակարանային շինարարության մասին» կանոնադրությամբ և այլ օրենսդրական ակտերով, համակողմանիորեն պաշտպանելով բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիներին ընձեռնված սեփականության իրավունքը և այլ օրինական շահերը:

Դատարանները քաղաքացիական գործեր քննելիս պետք է ղեկավարվեն այն հիմնադրույթներով, որ քաղաքացուն /քաղաքացիներին/ է պատկանում բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ սեփականության և այն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու բացառիկ իրավունքը:

2. Դատարանները բնակելի տների /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս պետք է պարզեն, թե ինչ հիմքով է ձեռք բերվել /կառուցման, օտարման պայմանագրով, բնակարանային, բնակարանային-շինարարական կոոպերատիվների անդամների կողմից վճարումները լրիվ կատարելու, ժառանգության, սեփականացման/ և ում սեփականությունն է հանդիսանում /քաղաքացու, քաղաքացիների, գյուղացիական տնտեսության, գյուղացիական ծխի/:

Դատարանները վիճող կողմերից /պետական մարմիններից/ պետք է պահանջեն բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ սեփականության իրավունքը հաստատող փաստաթղթերը /անհատական բնակելի տուն կառուցելու համար հողհատկացման մասին որոշում, կառուցման թույլտվություն և պայմանագիր, բնակելի տան կառուցման կամ գնահատման ամփոփիչ ակտ, գույքաթերթ, տեխնիկական անձնագիր կամ սեփականության վկայագիր ու հատակագիծ, բնակելի տան /կամ մի մասի/ օտարման պայմանագիր, ժառանգության իրավունքի վկայագիր, տեղեկանք ժառանգությունն ընդունելու մասին/:

3. Կառուցման հիմքով բնակելի տների նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքը վիճարկելիս դատարանները պետք է պահանջեն այդ փաստը վավերացնող փաստաթղթեր /թվարկված են սույն որոշման 2 կետի 2-րդ մասում/ բնակելի տան /կամ մի մասի/ կառուցման փաստաթղթերում, ինչպես մինչ կառուցման ավարտը և ավարտից հետո, նշված կառուցողի /կառուցողների/ կազմի փոփոխումը կարող է կատարվել կառուցողի /կառուցողների/ և պատգամավորների համապատասխան խորհրդի գործադիր կոմիտեի համաձայնությամբ: Նման վեճերը լուծվում են դատական կարգով:

4. Կառուցման հիմքով բնակելի տների նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս դատարանները պարտավոր են ղեկավարվել բնակելի տունը օրինական կառուցողի սեփականությունն է սկզբունքով:

Բնակելի տան /կամ մի մասի/ կառուցմանը քաղաքացու /քաղաքացիների/ փաստական մասնակցությունը /ֆիզիկական կամ նյութական/ եթե չկա գրավոր համաձայնություն կամ օրինական կառուցողն առարկում է, չի կարող հիմք հանդիսանալ փաստական մասնակցին /մասնակիցներին/ համասեփականատեր ճանաչելու համար: Նրա մասնակցությունը կարող է բավարարվել դրամական հատուցմամբ, որի չափը որոշում է դատարանը, հենվելով կառուցման ժամանակահատվածում գործող շուկայական գների վրա:

Եթե բնակելի տունը /կամ մի մասը/ կառուցվել է ամուսնության ընթացքում` ամուսինների փաստական միջոցներով, անկախ նրանից, թե հողամասը ամուսիններից ում է հատկացվել և բնակելի տունը ում անունով է գրանցված, ինչպես նաև անկախ նրանց համատեղ կամ առանձին բնակվելու հանգամանքից, այն հանդիսանում է ամուսինների ընդհանուր համատեղ սեփականությունը:

Սեփականության իրավունքով ամուսիններից մեկին պատկանող բնակելի տունը դատարանի վճռով կարող է ճանաչվել նրանց ընդհանուր համատեղ սեփականությունը, եթե ամուսնության ընթացքում տան վրա ներդրումներ են կատարվել նաև ամուսինների ընդհանուր միջոցներից կամ ի հաշիվ մյուս ամուսնու, որով զգալիորեն բարձրացել է տան արժեքը /տան հիմնական նորոգում, կիսակառույց տան ավարտում, վերասարքավորում և այլն/:

Բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ չգրանցված ամուսնության մեջ գտնվող քաղաքացիների ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքի դատական կարգով վիճարկումը կատարվում է ընդհանուր սեփականության մասին քաղաքացիաիրավական նորմերի հիման վրա:

5. Դատարանները, հաշվի առնելով կառուցողի /կառուցողների/ իրավական վիճակը, բնակելի տունը /կամ մի մասը/ կարող են ճանաչել քաղաքացու /քաղաքացիների/, ամուսինների, գյուղացիական տնտեսության, գյուղացիական ծխի սեփականությունը:

6. Ինքնակամ կարգով կառուցված բնակելի տների /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը դատարաններին ընդդատյա չեն: Այդ վեճերը լուծվում են պատգամավորների համապատասխան խորհրդի գործադիր կոմիտեի կողմից:

7. Բնակելի տան /կամ մի մասի/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքը ծագում է պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի բնակելի տարածությունները սեփականացնելու միջոցով, որի մերժումը կարող է վիճարկվել դատական կարգով:

Պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի բնակելի տարածությունները սեփականության իրավունքով ձեռք բերելու իրավունք ունեն վարձակալները և նրանց ընտանիքների այն անդամները, որոնք բնակեցվել են սահմանված կարգով կամ որոնց օգտագործման իրավունքը տվյալ պահին ճանաչված է եղել դատական կարգով: Այդ իրավունքից օգտվում են ժամանակավոր բացակայողները, որոնք պահպանել են բնակելի տարածության նկատմամբ օգտագործման իրավունքը:

Բնակելի տարածությունների սեփականացման իրավունքից օգտվում են ՀՀ բնակ. օր. 59 հոդ. 1,6-րդ կետերում թվարկված այն ժամանակավոր բացակայողները, որոնք չնայած բացակայել են սահմանված ժամկետներից ավելի, սակայն սեփականացման պահին կորցված չի ճանաչվել նրանց օգտագործման իրավունքը բնակելի տարածության նկատմամբ:

8. Պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի բնակելի տարածությունների սեփականացումից չեն կարող օգտվել օրենքով սահմանված կարգով չբնակեցված քաղաքացիները, բնակելի տարածությունների նկատմամբ ինքնուրույն իրավունք չունեցող խնամակալները, հոգաբարձուները, ենթավարձակալները և ժամանակավոր բնակիչները:

9. Պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի բնակելի տարածությունների սեփականացումը կատարվում է վարձակալների դիմումների և ընտանիքի չափահաս անդամների գրավոր համաձայնության հիման վրա: Այն հանդիսանում է ընտանիքի բոլոր անդամների սեփականությունը, անկախ նրանց չափահաս կամ անչափահաս լինելուց:

Դատական կարգով սեփականության իրավունքը կարող է վիճարկվել չափահասների, անչափահասների և վերջինների օրինական ներկայացուցիչների կողմից:

10. Պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր բնակարանների սեփականացումը կատարվում է վարձակալների և ընտանիքի չափահաս անդամների գրավոր համաձայնության հիման վրա:

11. Դատարանները հանրային բնակարանային ֆոնդի բնակելի տարածությունների սեփականացման մասին գործերը քննելիս, քանի որ այն կոոպերատիվ ու հասարակական կազմակերպությունների, նրանց միավորումների, այլ միությունների, ընկերությունների և կազմակերպությունների սեփականությունն է, պարտադիր կարգով պետք է մասնակից դարձնեն սեփականատերերին:

12. Պետական բնակարանային ֆոնդի մեջ մտնում են նաև այն բնակելի տարածությունները, որոնք դատական կարգով անհատույց հանձնվել են պատգամավորների համապատասխան խորհուրդներին` բնակելի տների կառուցման նպատակով հատկացված բանկային փոխատվությունը քաղաքացիների կողմից չմարելու պատճառով: Այդ բնակելի տարածություններում սահմանված կարգով բնակվող քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս դատարանները պետք է ղեկավարվեն «Հայաստանի Հանրապետության պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի սեփականաշնորհման մասին» օրենքով:

Նման բնակելի տներ կառուցող նախկին սեփականատերերը եթե բնակվում են, ապա անկախ սահմանված կարգով այլ բնակվողների, պատգամավորների համապատասխան խորհուրդների գործկոմները և դատարանները պետք է ճանաչեն միայն առաջինների սեփականության իրավունքը:

13. Պետական և հանրային բնակարանային ֆոնդի սեփականացված բնակելի տարածությունները հանդիսանում են վարձակալների և նրանց հետ համատեղ բնակվող ընտանիքների բոլոր անդամների անհատական ընդհանուր համատեղ կամ բաժնային սեփականությունը, որը պետք է ձևակերպվի վարձակալի կամ նրա ընտանիքի չափահաս անդամի անունով: Այն գրանցվում է բնակելի տան սեփականության իրավունքի վկայագրով:

Սեփականացված բնակելի տարածությունները վարձակալների կամ նրանց ընտանիքների չափահաս անդամի անունով ձևակերպելու կապակցությամբ ծագած վեճերը ընդդատյա են դատարաններին:

Սեփականացված բնակելի տարածությունների վարձակալների և նրանց հետ համատեղ բնակվող ընտանիքի չափահաս անդամների փոխադարձ համաձայնությամբ /նվիրատվության, առուծախի, ցմահ հոգալու պայմանով տան օտարման և այլ գործարքներով/ այն կարող է դառնալ վարձակալի կամ նրա ընտանիքի անդամի /չափահաս կամ անչափահաս/ անձնական, ընտանիքի անդամների ընդհանուր բաժնային կամ ամուսինների ընդհանուր համատեղ սեփականությունը:

14. Պետական և հանրային ընդհանուր բնակարանները սեփականացնելիս ընդհանուր օգտագործման տարածքները համարվում են վարձակալների և նրանց ընտանիքների անդամների ընդհանուր համատեղ սեփականությունը: Այդ տարածքները եթե մինչ դատարան դիմելը սահմանված կարգով առանձնացվել են ապա հանդիսանում են վարձակալներից յուրաքանչյուրի և նրանց ընտանիքների անդամների սեփականությունը:

15. «Հայաստանի Հանրապետությունում սեփականության մասին» օրենքի 12 հոդ. 2-րդ կետի համաձայն բնակարանային, բնակարանաշինարարական կոոպերատիվների այն անդամները, որոնք լրիվ կատարել են մուծումները, սահմանված կարգով հատկացված բնակարանների նկատմամբ ձեռք են բերում սեփականության իրավունք: Բնակարանային, բնակարանաշինարարական կոոպերատիվների բնակելի շենքերի բնակարանների նկատմամբ կոոպերատիվների անդամների, այդ իրավունքից օգտվող ընտանիքի անդամների և այլ անձանց սեփականության իրավունքը պետք է գրանցվի պատգամավորների համապատասխան խորհրդի գործադիր կոմիտեում և ձևակերպվի սեփականության իրավունքի վկայագրով:

16. Բնակարանային, բնակարանաշինարարական կոոպերատիվների անդամներին, նրանց ընտանիքների անդամներին և այլ անձանց բնակարանները կարող են պատկանել անձնական ընդհանուր համատեղ և բաժնային սեփականության իրավունքով, որը կարող է վիճարկվել դատական կարգով:

Դատարանները կոոպերատիվների բնակարանների նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս պետք է ուշադրություն դարձնեն սեփականության իրավունքը վիճարկող անձանց կոոպերատիվի անդամ հանդիսանալու, մուծումները լրիվ կատարած լինելու և փայագումարի նկատմամբ սեփականության իրավունք ունենալու հանգամանքների վրա:

17. Բնակելի տան /բնակարանի/ ընդհանուր սեփականության յուրաքանչյուր համասեփականատեր իրավունք ունի պահանջելու բաժնի անջատում:

Դատարանները նման վեճեր քննելիս պարտավոր են ղեկավարվել ՀՀ քաղ. օր. 122 հոդվածով, հաշվի առնելով համասեփականատերերի թիվն ու ընտանեկան վիճակը, վիճարկվող բնակելի տան /բնակարանի/ չափերը և այդ տարածքում նրանց բնակվելու կամ չբնակվելու հանգամանքը:

Եթե բնակելի տան /բնակարանի/ բաժնի անջատման պահանջ ներկայացնող համասեփականատիրոջ բաժինը փոքր է, որի ռեալ բաժանումը տեխնիկապես անհնար է, մշտապես բնակվում է այլ տեղ և ապահովված է բնակելի տարածությամբ, անկախ նրա համաձայնությունից տրվում է դրամական հատուցում:

18. Բնակելի տների /բնակարանների/ համասեփականատերերի բաժինների անջատման մասին գործերը քննելիս դատարանները բնակելի տների և շինությունների գույքագրման մարմիններից պետք է պահանջեն տեխնիկական եզրակացություն:

Դատարանը տեխնիկական եզրակացությանը համաձայն չլինելու դեպքում անհրաժեշտությունից ելնելով կարող է պահանջել կրկնակի տեխնիկական եզրակացություն:

19. Դատական կարգով բնակելի տների /բնակարանների/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս, եթե կողմերի միջև կնքվում է հաշտության համաձայնություն, այն պետք է լուծվի սահմանված իրավական ձևով:

20. Բնակելի տների /բնակարանների/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքը ճանաչվում է նաև հատուկ վարույթի կարգով, եթե դիմորդը հնարավորություն չունի ստանալու այդ իրավունքը հաստատող փաստաթուղթ այլ կարգով կամ, երբ հնարավոր չէ վերականգնել կորցրած փաստաթղթերը: Այն կիրառվում է միայն օրինական շինությունների նկատմամբ, եթե ոչ ոք չի վիճարկում դիմորդի սեփականության իրավունքը:

Շինությունների նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքն անուղղակիորեն հաստատող փաստաթղթեր կարող են հանդիսանալ շենքի հաշվառման, բանկային, հողային ռենտայի և շենքի հարկի վճարման փաստաթղթերը, ապահովագրական վկայագիրը և այլն:

21. Դատարանները բնակելի տների /բնակարանների/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս, անհրաժեշտության դեպքում, պետք է մասնակից դարձնեն պատգամավորների համապատասխան խորհրդի գործադիր կոմիտեի ներկայացուցչին:

22. Բնակելի տների /բնակարանների/ նկատմամբ քաղաքացիների սեփականության իրավունքի ճանաչման մասին գործերը քննելիս դատարանները, որպես կանոն պետք է կիրառեն հայցային վաղեմության մասին կանոնները:

23. Այս որոշմամբ ուժը կորցրած ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն դատարանի 1983 թ. դեկտեմբերի 23-ի որոշումը` «Բնակելի տան նկատմամբ անձնական սեփականության իրավունքի հետ կապված վեճերը լուծելու դատական պրակտիկայի մասին» ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի պլենումի 1991 թ. հուլիսի 31-ի թիվ 4 որոշման կատարման ընթացքը և այդ բնույթի գործերով ՀՍՍՀ ժողդատարանների դատական պրակտիկան»: