(ուժը կորցրել է 10.04.2025 թիվ 394-Ն որոշում)
i
040.1597.140108
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
27 դեկտեմբերի 2007 թվականի N 1597-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ
i
(ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
«Քաղաքաշինության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 10-րդ, 14.3-րդ և 17-րդ հոդվածներին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի Հրազդանի քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագիծը` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության նախարարին` գլխավոր հատակագծի իրականացման մոնիթորինգն ապահովել համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1999 թվականի դեկտեմբերի 31-ի «Պետական քաղաքաշինական կադաստրի վարման և քաղաքաշինական գործունեության մոնիթորինգի անցկացման կարգը հաստատելու մասին» N 802 որոշմամբ սահմանված կարգի:
3. Հայաստանի Հանրապետության պետական կառավարման մարմինների ղեկավարներին` ճյուղային և համայնքային զարգացման ծրագրերում սահմանված կարգով ներառել գլխավոր հատակագծի իրականացման համապատասխան միջոցառումները` ըստ առաջնահերթության:
4. Առաջարկել Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի Հրազդանի քաղաքապետին` համայնքի զարգացման ծրագրերում սահմանված կարգով ներառել գլխավոր հատակագծի իրականացման միջոցառումները` ըստ առաջնահերթության:
5. Սահմանել, որ գլխավոր հատակագծով նախատեսված հողամասերի նպատակային նշանակության փոփոխությունները կատարվում են Հայաստանի Հանրապետության հողային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով` ըստ գլխավոր հատակագծով նախատեսված կառուցապատման հերթականության:
6. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2008 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆՎԱՐԻ 14-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2007 թվականի դեկտեմբերի 27-ի
N 1597-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾԸ
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՏԵՔՍՏԱՅԻՆ ՄԱՍ
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
ԳԼՈՒԽ I
ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆ
I-1. Պատմական ակնարկ և նախկինում մշակված գլխավոր հատակագծերի հիմնադրույթների իրականացման վերլուծություն
I-1.1. Պատմական ակնարկ
I-1.2. Հրազդան քաղաքի նախկինում մշակված գլխավոր հատակագծերի վերլուծություն
I-2. Հրազդանի քաղաքային համայնքը Կոտայքի մարզի տարաբնակեցման համակարգում
I-3. Տարածքի համալիր գնահատականը
I-3.1. Հրազդան քաղաքի քաղաքաշինական զարգացման ռեժիմը
I-3.2. Հրազդան քաղաքի տարածքի բարենպաստության աստիճանը
I-3.2.1. Տարածքի գործոնային գնահատականն ըստ բնական պայմանների
I-3.2.1.1. Կլիմայական պայմաններ
I-3.2.1.2. Առողջարանային ռեսուրսներ (բնական լանդշաֆտներ, կլիմայաբուժության պայմաններ)
I-3.2.1.3. Տարածքի գեոմորֆոլոգիական, հիդրոլոգիական, հիդրոերկրաբանական, ինժեներաերկրաբանական, սեյսմատեկտոնական պայմանները:
I-3.2.1.4. Լանդշաֆտների դասակարգումը և գնահատականը
I-3.2.1.5. Ինժեներական նախապատրաստման միջոցառումներ
I-3.2.2. Տարածքի գնահատականն ըստ հատակագծային պայմանների
I-3.2.2.1. Պատմամշակութային հուշարձաններ
Գլուխ II
ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ՀԵՌԱՆԿԱՐԱՅԻՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ
II-1. Հեռանկարային տնտեսական և տարածքային զարգացման հայեցակարգ
II-1.1. Արդյունաբերական զարգացման հեռանկարները
II-1.2. Արդյունաբերական «բազային» կոմպլեքսաստեղծ ճյուղերի զարգացման հնարավորությունները
II-1.3. Ագրոարդյունաբերական համալիրի զարգացման հնարավորությունները
II-1.4. Ռեկրեացիայի քաղաքաշինական հեռանկարային զարգացումը
II-2. Բնակչություն և բնակելի ֆոնդ
II-3. Հասարակական սպասարկման ոլորտ
II-4. Քաղաքային տարածքի ճարտարապետահատակագծային կազմակերպում և գործառական կառուցվածք
II-4.1. Քաղաքի տարածքային զարգացման հիմնական սկզբունքները
II-4.2. Հատակագծային հեռանկարային կառուցվածք
II-4.2.1. Հողատեսքերի նպատակային նշանակության փոփոխությունը
II-4.3. Քաղաքի տարածքի գործառական գոտիավորում և կառուցապատման ռեժիմներ
II-5. Տրանսպորտային ենթակառուցվածքների հեռանկարային զարգացումը
II-5.1. Արտաքին տրանսպորտ
II-5.2. Ներքին տրանսպորտ
II-5.3. Ավտոմոբիլային արտանետումների հաշվարկը Հրազդան քաղաքում
II-6. Ինժեներական ենթակառուցվածքների հեռանկարային զարգացումը
II-6.1. Ջրամատակարարում
II-6.2. Ջրահեռացում
II-6.3. Էլեկտրամատակարարում
II-6.4. Գազամատակարարում
II-6.5. Ջերմամատակարարում
II-6.6. Կապ
II-7. Շրջակա միջավայրի պահպանություն
II-7.1. Շրջակա միջավայրի քաղաքաշինական էկոլոգիական վիճակի վերլուծություն
II-7.2. Մթնոլորտային օդի պահպանություն
II-7.3. Մակերևութային և խորքային ջրերի պահպանություն
II-7.4. Տարածքային և հողաբուսական ռեսուրսների պահպանություն
II-7.4.1. Տարածքային ռեսուրսների պահպանություն
II-7.4.2. Հողաբուսական ծածկույթի պահպանություն
II-7.5. Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանություն
II-8. Քաղաքացիական պաշտպանության միջոցառումներ
II-9. ՀՀ Կոտայքի մարզի Հրազդանի քաղաքային համայնքի գլխավոր հատակագծի հիմնական տեխնիկատնտեսական ցուցանիշները
II-10. ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԾԻ ՀԻՄՆԱԴՐՈՒՅԹՆԵՐԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ
ԳԼՈՒԽ III
ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ՏԱՐԱԾՔԻ ԳՈՏԻԱՎՈՐՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾ
III-1. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ
III-1.1. Գոտիավորման նախագծի իրավազորությունը
III-1.2. Գոտիավորման նախագծի հիմնական նպատակները
III-1.3. Գոտիավորման նախագծի կիրառման բնագավառը
III-1.4. Գոտիավորման համակարգի կառուցվածքը
III-1.5. Գոտիավորման նախագծի իրավական հիմքերն են
III-1.6. Գոտիավորման նախագծի կապը գլխավոր հատակագծի հետ
III-2. Տարածքների փաստացի օգտագործման և նախագծային հիմնական բնութագրեր
III-2.1. Սահմաններ
III-2.2. Կլիմայական պայմաններ
III-2.3. Հողածածկույթ
III-2.4. Ինժեներաերկրաբանական պայմաններ
III-2.5. Սեյսմատեկտոնական պայմաններ
III-2.6. Ինժեներական ենթակառուցվածքներ
III-3. Շրջակա միջավայրի պահպանություն
III-4. Գոտիավորման նախագծի կազմը
III-5. Գոտիներում թույլատրելի օգտագործումների (կառուցապատումների) սահմանափակումների հիմնավորումները
III-6. Թույլատրելի օգտագործման ձևերի աղյուսակ
III-7. Գոտիներ
III-8. Կառուցապատման կանոններ
III-9. Տերմիններ և սահմանումներ
ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
ԳԾԱԳՐԱԿԱՆ ՄԱՍ
ԳԾ. N
.___________________________________________________________________.
| ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ |
|___________________________________________________________________|
|ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԴԻՐՔԸ ՄԱՐԶԻ ՏԱՐԱԲՆԱԿԵՑՄԱՆ | 1 |
|ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ | |
|ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԱՅԻՆ ՀԵՌԱՆԿԱՐԱՅԻՆ ԿԱՊԵՐԸ | |
|ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԸ | |
|ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՏՈՒԿ ՊԱՀՊԱՆՎՈՂ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐ, ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ| |
|ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ | |
|______________________________________________________________|____|
|ՏԱՐԱԾՔԻ ՓԱՍՏԱՑԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ (ՀԵՆԱԿԵՏԱՅԻՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ) | 2 |
|______________________________________________________________|____|
|ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԳՈՏԻՆԵՐ | 3 |
|______________________________________________________________|____|
|ՏԱՐԱԾՔԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ | 4 |
|______________________________________________________________|____|
|ՕԳՏԱԿԱՐ ՀԱՆԱԾՈՆԵՐԻ ՏԵՂԱԴԻՐՔԻ ՍԱՀՄԱՆԱԳԾԵՐ | 5 |
|______________________________________________________________|____|
|ԼԱՆԴՇԱՖՏԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՈՒՐՎԱԳԻԾ | 6 |
|______________________________________________________________|____|
|ՀԱՄԱՅՆՔԻ ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ (ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԾԱԳԻՐ) | 7 |
|______________________________________________________________|____|
|ԿԱՌՈՒՑԱՊԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՆԱԽԱՏԵՍՎԱԾ ՀՈՂԱՏԵՍՔԵՐԻ ԲԱՇԽՈՒՄՆ ԸՍՏ | 8 |
|ՆՊԱՏԱԿԱՅԻՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ | |
|______________________________________________________________|____|
|ԿԱՌՈՒՑԱՊԱՏՄԱՆ ՀԵՐԹԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԻԾ (ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹ ԵՎ | 9 |
|ՀԵՌԱՆԿԱՐԱՅԻՆ) | |
|______________________________________________________________|____|
|ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԻ ՈՒՐՎԱԳԻԾ | 10 |
|______________________________________________________________|____|
|ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՈՒՐՎԱԳԻԾ | 11 |
|______________________________________________________________|____|
|ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ | 12 |
|______________________________________________________________|____|
|ՌԵԿՐԵԱՑԻՈՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՀԱՏԱԿԱԳԾԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔ | 13 |
|______________________________________________________________|____|
|ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ | 14 |
|___________________________________________________________________|
|ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԱՌԱՆՁԻՆ ՀԱՏՎԱԾՆԵՐԻ |
|(1, 2) ԳՈՏԻԱՎՈՐՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾ |
|___________________________________________________________________|
|ՏԱՐԱԾՔԻ ԳՈՏԻԱՎՈՐՄԱՆ ԳԾԱԳԻՐ (2 ԳԾԱԳԻՐ) | 15 |
|______________________________________________________________|____|
|ԿԱՐՄԻՐ ԳԾԵՐԻ ՆՇԱՀԱՐՄԱՆ ԳԾԱԳԻՐ (2 ԳԾԱԳԻՐ) | 16 |
|______________________________________________________________|____|
|ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ (2 ԳԾԱԳԻՐ) | 17 |
.___________________________________________________________________.
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Կոտայքի մարզի Հրազդանի քաղաքային համայնքի գլխավոր հատակագիծը` համատեղված քաղաքի որոշ հատվածների գոտիավորման նախագծի հետ, մշակվել է ՀՀ Կառավարության որոշմամբ, ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության որոշմամբ, ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության պատվերով (N ԱՇՁԲ-07/206-1, 27 մարտի 2007 թ.):
Նախագծման համար ուղեցույց են ծառայել հետևյալ նորմատիվային և նախագծային փաստաթղթերը.
. ՀՀ օրենքը քաղաքաշինության մասին:
. Կարգ ՀՀ քաղաքային և գյուղական համայնքների գլխավոր հատակագծերի մշակման, փորձաքննության, համաձայնեցման, հաստատման և փոփոխման (Հաստատված ՀՀ Կառավարության 02.05.03 N 609 որոշմամբ):
. Կարգ բնակավայրերի տարածքների գոտիավորման նախագծերի մշակման, փորձաքննության, համաձայնեցման և փոփոխման (հաստատված 14.05.01 N 408 որոշմամբ):
. Տարբեր տարիներին նախագծային ինստիտուտներում մշակված Հրազդան քաղաքի գլխավոր հատակագծերը, քաղաքի տարբեր թաղամասերի մանրամասն հատակագծման և կառուցապատման նախագծերը:
. ՀՀ Կառավարության, շահագրգիռ նախարարությունների ՀՀ Կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի, Ջրային ռեսուրսների պետական կոմիտեի, ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի, Հրազդանի քաղաքապետարանի, տարբեր կազմակերպությունների Հրազդան քաղաքին վերաբերող ելակետային նյութերը, որոշումները, ծրագրային փաստաթղթերը:
. ՀՀ Կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի` կադաստրային քարտեզները «Հայնախագիծ» ԲԲԸ-ում մշակված և կառավարության կողմից հաստատված (10.04.03 N 610-Ն) «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթները:
. Հրազդան քաղաքի տարածքի սեյսմամիկրոշրջանացման քարտեզը` մշակված «ԳԵՈՌԻՍԿ» ԳՀԻ-ի կողմից 2007 թ. և հաստատված ՍՊԱԾ-ի կողմից:
Նախագծում հաշվի են առնված նաև ՍԵՄԱԹ-ի «Հիմնադիր սկզբունքները Եվրոպական մայրցամաքի կայուն զարգացման» և «Հայաստանում Եվրոպական լանդշաֆտային կոնվենցիայի» միջոցառումները և տարածքային պլանավորման փոխկապակցության սկզբունքները, որոնք կարելի է խմբավորել հետևյալ բլոկներով.
. Տնտեսության կայուն զարգացում, որն ընդգրկում է.
- Արդյունաբերական «բազային» կոմպլեքսաստեղծ ճյուղերը,
- Գիտատար արդյունաբերական արտադրությունը,
- Ագրոարտադրական համալիրը,
- Ռեկրեացիոն ոլորտը,
- Բնապահպանական միջոցառումների իրականացումը:
. Քաղաքաշինության կայուն զարգացում, որն ընդգրկում է.
- Բնակելի շինարարությունը,
- Բնակելի-կոմունալ շինարարությունը,
- Լանդշաֆտի ռացիոնալ օգտագործումը,
- Բնապահպանական միջոցառումների իրականացումը:
. Ինժեներական, տրանսպորտային և տեխնիկական ենթակառուցվածքների կայուն զարգացում, որն ընդգրկում է.
- Տրանսպորտային ենթակառուցվածքը,
- Ջրամատակարարման, ջրահեռացման համակարգը,
- Էներգամատակարարման համակարգը,
- Թափոնների ուտիլիզացիան,
- Բնապահպանական միջոցառումների իրականացումը:
Հրազդանի քաղաքային համայնքի գլխավոր հատակագծի մշակման հիմնական նպատակը քաղաքի հեռանկարային զարգացման և տարածքային աճի ուղղությունների, տարածքների ֆունկցիոնալ նշանակության որոշումն է` տրանսպորտային, ինժեներական, տեխնիկական ենթակառուցվածքների սկզբունքային լուծումներով, տարածքների հողօգտագործման և կառուցապատման պարտադիր պահանջների սահմանումով:
ԳԼՈՒԽ I
ՀՐԱԶԴԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ՎԻՃԱԿԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ և ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆ
I-1. Պատմական ակնարկ և նախկինում մշակված գլխավոր հատակագծերի
հիմնադրույթների իրականացման վերլուծություն
I-1.1. Պատմական ակնարկ
Հրազդանի վարչական շրջանը (մինչև 1959 թ. Ախտայի շրջան) կազմավորվել է 1930 թ. սեպտեմբերի 9-ին:
Հրազդանի շրջանի տարածքը հնում մտնում էր Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի մեջ և կազմում էր դրա Նիգ և Կոտայք գավառների մասը: Հայկական պետականության անկումից հետո պարսկական և թուրքական տիրապետողների կողմից այն օգտագործվել է որպես ամառանոց և արոտավայր: VIII-XV դդ. շրջանի տարածքում ստեղծվել են հայկական իշխանություններ (Զաքարյաններ, Պահլավունիներ, Պռոշյաններ): Մինչև 1828 թ. Հրազդանի շրջանը հանդիսանում էր Երևանի խանության մահալներից մեկը: Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո, մինչև ՀՍՍՀ վարչատարածական բաժանումը (1930 թ.) մտնում էր Երևանի նահանգի Նոր Բայազետի գավառի մեջ: 1826-1828 թթ. ռուս-պարսկական և 1828-1829 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմներից հետո Սալմաստ, Խոյ, Ալաշկերտ և Բայազետ գավառներից գաղթած հայ ընտանիքներ բնակություն հաստատեցին Հրազդանի շրջանում: 1840 թ. Հրազդանում, Ծաղկաձորում, Ֆանտանում ցարական կառավարությունը բնակեցրեց ռուս բողոքականներին:
1959 թ. հունիսի 30-ի ՀայկՍՍՌ Գերագույն Խորհրդի որոշումով Ներքին Ախտա շրջկենտրոնը (քաղաքատիպ ավանը) վերանվանվել է Հրազդան քաղաքատիպ ավան և այդ հրամանով էլ Հրազդանը դասվել է շրջանային ենթակայության քաղաքների շարքին: 1962 թ. հանրապետական ենթակայության քաղաք է: 1960-1970 թթ. քաղաքի շրջագծի մեջ են մտել Մաքրավան, Աթարբեկյան, Ջրառատ և Կաքավաձոր գյուղերը:
Քաղաքի հին բնակիչները եկել են Մակուից, Սալմաստից, Սասունից, Կարսից: Խորհրդային շրջանում Հրազդանում բնակություն են հաստատել հանրապետության մյուս շրջաններից, հարևան հանրապետություններից, սփյուռքից եկած բազմաթիվ ընտանիքներ:
Նախախորհրդային ժամանակաշրջանում Հրազդանում արդյունաբերական ձեռնարկություններ չեն եղել:
Քաղաքի սահմաններում, գետի վրա ստեղծվել է Գյումուշի ՀԷԿ-ի կանոնավորիչ արհեստական լիճը: Հետագայում շարք են մտել պետական շրջանային էլեկտրակայանը (ՊՇԷԿ, ցեմենտի գործարանը), խոշոր պանելային տնաշինական, կաթի, հացի գործարանները և այլն:
1995 թ. Հայաստանի Հանրապետության «Վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքով Հրազդանը ստացել է քաղաքի կարգավիճակ Կոտայքի մարզի կազմում:
I-1.2. Հրազդան քաղաքի նախկինում մշակված գլխավոր հատակագծերի
վերլուծություն
Հրազդան քաղաքի առաջին գլխավոր հատակագիծը մշակվել է 1927-1928 թթ. (ճարտ. Ա. Թամանյան): Նախագիծն ընդգրկում էր Ախտա և Աղփարս (ներկայումս քաղաքի հարավային մասը) գյուղերի տարածքը, որի ամֆիթատրոնաձև կառուցապատումն ուղղված էր դեպի Հրազդան գետը: Վերջինիս ափամերձ մասը նախատեսված էր օգտագործել որպես հանգստի գոտի:
Հրազդան քաղաքի երկրորդ գլխավոր հատակագիծը մշակվել է 1962 թ. «Հայարդնախագիծ» ինստիտուտի կողմից և հաստատվել է ՀայկՍՍՌ Գերագույն Խորհրդի 1963 թ. մարտի 9-ի N 104 որոշումով: Ըստ գլխավոր հատակագծի հիմնադրույթների, 1980 թ. քաղաքի բնակչությունը պետք է կազմեր 80.0 հազ. մարդ, տարածքը` 3000 հա, որոնք հաշվարկային ժամանակաշրջանում չիրականացան (1980 թ. քաղաքի բնակչությունը կազմում էր 42.9 հազ. մարդ):
Չիրականացան նաև արդյունաբերական ոլորտի զարգացման ուղղությունները: Կոնսերվացվեց լեռնաքիմիական կոմբինատը, չկառուցվեցին նախատեսված հրակայուն աղյուսի գործարանը, մետալուրգիական կոմբինատը, սինթետիկ մանրաթելի «Վինոլ» գործարանը, մսի կոմբինատը, սպիտակ ցեմենտի գործարանը և այլն:
Քաղաքում նախատեսված էր երեք հիմնական զանգված` հարավային, կենտրոնական և հյուսիսային: Քաղաքի հիմնական արդյունաբերական օբյեկտները կենտրոնացվել էին արդյունաբերական հանգույցում (ճարտ. Ս. Մանուկյան, Վ. Տոնիկյան, Ժ. Հովսեփյան, Բ. Պատրիկյան):
1969 թ. մշակվել է քաղաքի վարչահասարակական, մշակութային կենտրոնի նախագիծը (ճարտ. Մ. Գրիգորյան, Ս. Մանուկյան, Վ. Տոնոյան, Տ. Բալայան):
1980 թ. «Հայարդնախագիծ» ինստիտուտում մշակվում է նոր գլխավոր հատակագիծ 2000 թ. հաշվարկային ժամանակաշրջանի համար (ըստ ՀՍՍՀ Գերագույն Խորհրդի 1979 թ. մայիսի 8-ի N 277 որոշման):
Բնակչության թվաքանակը նախատեսված էր` 1990 թ. 110 հազ., 2000 թ.` 135 հազ. մարդ: Քաղաքի տարածքը` 1831 հա: Հիմնական գործող արդյունաբերական օբյեկտներն էին. Հրազդանի ՋՀԷԿ-ը, ցեմենտի գործարանը, «Շուշան» գործարանը, «Պլաստիկ» գործարանի մասնաճյուղը և այլն:
1978-1990 թթ. նախատեսվում էր գործարկել «Հրազդանմաշ» գործարանը, գյուղատնտեսական գործիքների վերանորոգման գործարանը, ջերմոցային կոմբինատը:
Քաղաքի շրջագծում ընդգրկված Ջրառատի, Աթարբեկյանի, Հրազդանի սովխոզներում նախատեսվում էր զարգացնել անասնապահության կաթնամսային ճյուղը և բուսաբուծությունը:
Ըստ գլխավոր հատակագծի քաղաքը ձգված է 15 կմ երկարությամբ: Բնակեցման մասը բաժանված է 3 բնակելի շրջանի` հյուսիսային, կենտրոնական, հարավային:
Հյուսիսային բնակելի շրջանն ընդգրկում է Ջրառատ, Աթարբեկյան, Հրազդան սովխոզները և բաղկացած է 7 միկրոշրջանից:
Կենտրոնական բնակելի շրջանն ընդգրկում է Մաքրավանը և Աղբյուրակը և բաղկացած է 5 միկրոշրջանից:
Հարավային բնակելի շրջանն ընդգրկում է հին շրջկենտրոնը և Աթարբեկյանի ՀԷԿ-ի ավանը, որը կառուցապատված է 1-2 հարկանի անհատական տներով: Բնակելի շրջանը բաղկացած է 7 միկրոշրջաններից:
Ըստ գլխավոր հատակագծի կարգավորվել է արտաքին տրանսպորտը: Պահպանվում է երկաթգծի «Հրազդան» կայարանը, արդյունաբերական կայարան «Կաքավաձորը» դարձվում է բեռնատար: «Կաքավաձոր» և «Հրազդան» կայարանների միջև կազմակերպվում է կանգառային պլատֆորմա: Քաղաքի կենտրոնով դեպի Քաղսի և Հանքավան տանող ճանապարհները դուրս են բերվում քաղաքից:
Քաղաքի հեռանկարային սահմաններում ընդգրկված է 4100 հա տարածք: Հիմնական ռեզերվային տարածքները նախատեսվել են քաղաքի հյուսիս-արևելյան մասում, Աղբյուրակ ավանի շրջակայքում: Քաղաքի տարածքում ընդգրկվել է 2269 հա տարածք, որից 843 հա վարելահող` Աթարբեկյանի, Ջրառատի և Հրազդանի սովխոզներից:
Հեռանկարային (2000 թ.) բնակելի ֆոնդի քանակը կազմում է 2.43 մլն.մ2 (18 մ2 հաշվարկով 1 մարդու համար):
Ջրամատակարարման աղբյուրներ են Մաքրավանի աղբյուրների 3 խմբերը, որոնցից վերևի խմբի դեբիդը կազմում է 700 լ/վրկ, մնացած 432 լ/վրկ-ը վերցվում է միջին խմբից: Հեռանկարային ընդհանուր ջրապահանջարկը կազմում է 1132 լ/վրկ:
Տեխնիկական ջրամատակարարումը (860 լ/վրկ, որից ոռոգման նպատակներով` 230 լ/վրկ) իրականացվելու է Հրազդան և Մարմարիկ գետերից:
Կեղտաջրերը նախատեսվում է հեռացնել Սևան-Հրազդան կոյուղու գլխավոր կոլեկտորը:
Ջերմամատակարարման աղբյուր է Հրազդանի ՋԷԿ-ը: Նախատեսված են ինժեներական նախապատրաստման և քաղաքացիական պաշտպանության միջոցառումներ:
Աղբավայր է ընտրված քաղաքից հարավ գտնվող շահագործված քարհանքի տարածքը:
1990 թ. «Հայարդնախագիծ» ինստիտուտում լրամշակվում է 1980 թ. Հրազդան քաղաքի գլխավոր հատակագիծը (ՀՍՍՀ Պետշինի ապրիլի 17-ի 1990 թ. նամակի հիման վրա): Լրամշակման հիմնական պատճառներն էին.
- Հեռանկարային բնակչության (135.0 հազ. մարդ) չհիմնավորված քանակը,
- 1988 թ. դեկտեմբերի 7-ից հետո սեյսմիկ շինարարական նորմերի փոփոխությունները:
Լրամշակված գլխավոր հատակագծով բնակչության հաշվարկային քանակը 2010 թ. համար ընդունվել է 120.0 հազ. մարդ:
Բնակելի ֆոնդը հաշվարկված է մեկ մարդուն 16 մ2 տարածքով և կազմում է 1.6 մլն. մ2:
Քաղաքի հեռանկարային տարածքում ընդգրկված է 3850 հա (1980 թ. 4100 հա-ի փոխարեն), որից բնակեցված գոտին` 1431 հա (217 հա վարելահող), արդյունաբերական գոտին 654 հա (70 հա վարելահող), սանպահպանման գոտիները 100 հա, անտառները և անտառայգիները` 810 հա:
Նոր շինարարությունը նախատեսված է 4 հարկանի շենքերով և ցածրահարկ մենատներով:
Բնակեցման գոտին կազմում է 402 հա, որից
հյուսիսային բնակելի շրջան-209 հա,
կենտրոնական շրջան-39 հա,
հարավային շրջան-154 հա:
Անասնապահական օբյեկտները նախատեսված են հանել քաղաքից:
Ջրամատակարարման համար նախատեսված են Մաքրավանի աղբյուրները 1462 լ/վրկ դեբիտով, ջրապահանջը 2010 թ.` 1259 լ/վրկ:
Ջրամատակարարման աղբյուր է Հրազդանի ՋԷԿ-ը, գազամատակարարման` բարձր ճնշման գազատարը, որն անցնում է քաղաքի մոտից:
1980 թ. և 1990 թ. «Հայարդնախագծում» մշակված գլխավոր հատակագծերը չեն հաստատվել կառավարության կողմից:
I-2. Հրազդանի քաղաքային համայնքը Կոտայքի մարզի տարաբնակեցման
համակարգում
Հրազդանի քաղաքային համայնքը գտնվում է Կոտայքի մարզի հյուսիս-արևելյան մասում, Հրազդան գետի հովտում, Երևան-Սևան-Իջևան-Ադրբեջանի սահման I կարգի ավտոմոբիլային մայրուղին ձախ կողմում:
Հաշվի առնելով քաղաքի տեղադրվածությունը մարզի ինտենսիվ յուրացված գոտում, շրջապատվածությունը գյուղատնտեսական արժեքավոր հողերով, գոտու տարածքային դեֆիցիտը, մարզի ինժեներական, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ընդհանրությունը, ռեսուրսների համատեղ օգտագործման անհրաժեշտությունը, Հրազդան քաղաքի զարգացման տնտեսական և տարածքային ուղղությունները դիտարկվել են «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» Կոտայքի մարզի հիմնախնդիրների հետ փոխկապակցված:
Կոտայքի մարզը կազմավորվել է 1995 թ. «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքով` Հրազդանի, Աբովյանի,Եղվարդի նախկին վարչական շրջանների (տարածաշրջանների) ընդգրկումով: Մարզն ունի 67 համայնք, որից 7-ը` քաղաքային (Հրազդան, Չարենցավան, Ծաղկաձոր, Եղվարդ, Նոր Հաճն, Աբովյան, Բյուրեղավան), 60-ը` գյուղական:
Մարզի տարածքն ըստ քաղաքաշինական-տնտեսական յուրացվածության աստիճանի բաժանվում է ինտենսիվ, թույլ յուրացված, ռեկրեացիոն-բնապահպանական և տարաբնակեցման համար անբարենպաստ:
. Ինտենսիվ յուրացված գոտիները ձգվում են Հրազդանի և դրա ձախափնյա վտակների հովիտներով և զբաղեցնում են մարզի տարածքի 25%-ը, որտեղ կենտրոնացված է բնակչության 91%-ը, քաղաքային բնակչության 66.8% է: Տարածքի բացարձակ նիշերը տատանվում են 950-1900 մ: Բնակչության խտությունն այդ գոտիներում կազմում է 576 մարդ/կմ2 վրա` գերազանցելով էկոլոգիական շեմային չափանիշները: Գոտիների տարածքները հիմնականում զբաղեցված են արժեքավոր գյուղատնտեսական հողերով, անտառներով, տարածված են խոշոր աղբյուրների ելքեր, մետաղային և ոչ մետաղային օգտակար հանածոների հանքավայրեր, առկա են էկոլոգիական կոնֆլիկտային իրավիճակներ:
Այս գոտիներում սահմանված է զարգացման սահմանափակման ռեժիմ (բնակավայրերի տարածքային աճի սահմանափակում, միջազգային ստանդարտներին համապատասխանող հասանելի տեխնոլոգիաներով արդյունաբերական օբյեկտների տեղադրում, գյուղատնտեսական արժեքավոր հողերի օտարման արգելում շինարարական նպատակների համար, բնապահպանական միջոցառումների լայն համալիրի իրականացում):
. Թույլ յուրացված գոտիները ձգվում են ինտենսիվ յուրացված գոտիներին զուգահեռ` հասնելով մինչև 2000-2100 մ: Գոտիները զբաղեցնում են մարզի տարածքի 44.5%, որտեղ բնակվում է բնակչության 9%-ը, խտությունը կազմում է 31 մարդ/կմ2 վրա: Գոտիների տարածքները հիմնականում օգտագործվում են գյուղատնտեսական նպատակներով (հիմնականում արոտներ):
Թույլ յուրացված գոտիներում սահմանված է առաջնահերթ զարգացման ռեժիմ (բնակավայրերի խոշորացում, տարածքային աճ, ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործում, ինժեներական, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացում և կատարելագործում, ինժեներական պաշտպանության միջոցառումներ):
. Ռեկրեացիոն-բնապահպանական գոտին զբաղեցնում է մարզի տարածքի 13.0%-ը, զբաղեցված է հիմնականում անտառներով (275 կմ2, որից անտառածածկ` 145 հա):
Գոտու ռեժիմը` բնապահպանական միջոցառումներ, առողջարանային գոտիների զարգացում և բարեկարգում:
. Տարաբնակեցման համար անբարենպաստ գոտին զբաղեցնում է մարզի տարածքի 17.5%-ը, բացարձակ բարձրությունները տատանվում են 2000-2500-3600 մ, հիմնականում տարածված են արոտներ, բարձր լեռնային ալպիական արոտներ:
Գոտու ռեժիմը նախատեսում է գյուղատնտեսության և ձմեռային ռեկրեացիայի զարգացում: Անհրաժեշտ է ինժեներական պաշտպանության միջոցառումների լայն համալիրի կիրառում:
Մարզի տարածքով անցնում է միջպետական նշանակության Երևան-Սևան-Իջևան-Ադրբեջանի սահման I կարգի ավտոմոբիլային մայրուղին, Երևան-Սևան-Վարդենիս-Սոթք երկաթուղին, Հրազդան քաղաքից հյուսիս այդ գծից ճյուղավորվում է Հրազդան-Մեղրաձոր-Ֆիոլետովո-Դիլիջան-Իջևան գիծը:
Հանրապետական նշանակության ճանապարհներն են` Ջրաբեր-Հրազդան և Գեղի-Արգել-Արզաքան-Հրազդան ճանապարհները:
Մարզի ապահովվածությունը հաղորդակցության ուղիներով ընդհանուր առմամբ բավարար է: Բայց կան անհամամասնություններ ավտոմայրուղիների բարենպաստ մատչելիության գոտում (5 կմ) բնակավայրերի ընդգրկման տեսանկյունից: Մարզի ինտենսիվ յուրացված գոտիների 93.8%-ը գտնվում է ավտոմայրուղիների բարենպաստ ազդեցության գոտում, իսկ թույլ յուրացված գոտու տարածքների միայն 18.9%-ը:
Այս անհամամասնությունները վերացնելու համար անհրաժեշտ է տեղական և հանրապետական ճանապարհային ցանցի կատարելագործում:
Մարզը հարուստ է ջրային, հումքային, ռեկրեացիոն ռեսուրսներով:
Խմելու ջրի ընդհանուր պաշարները կազմում են 5705.5 լ/վրկ (492.9 հազ. մ3/օր), որից միայն Մաքրավանի աղբյուրները, որից սնվում է Հրազդան քաղաքը, կազմում է 1232.8 լ/վրկ (106.5 հազ. մ3/օր):
Մարզի դեմոգրաֆիական տարողունակությունն ըստ խորքային և մակերեսային ջրերի օգտագործման կազմում է 1018 հազ. մարդ, ըստ ռեկրեացիոն ռեսուրսների օգտագործման 426 հազ. մարդ, ըստ տարածքային ռեսուրսների 409.9 հազ. մարդ (ընդունված տարբերակը):
Մարզի հումքային ռեսուրսներից արժանի է հիշել Հրազդանի, Կապուտանի երկաթի, Մեղրաձորի ոսկի-բազմամետաղային, Թեժսարի նեֆելինային սիենիտների (ալյումինի հումք) հանքավայրերը, բազմաթիվ շինարարական քարերի և շինանյութերի հանքավայրեր:
Հատուկ ուսումնասիրության են ենթարկվել Հրազդան քաղաքի տրանսպորտային մատչելիության գոտում (Հրազդանի տարածաշրջան) գտնվող քաղաքները, որոնք կարող են առաջնային հումք ծառայել արդյունաբերական «բազային» ճյուղերի զարգացման համար, որոնց վերջնական արտադրանքը կարող է օգտագործվել քաղաքի արդյունաբերական օբյեկտներում (տրված է «Արդյունաբերության բազային ճյուղերի զարգացման պոտենցիալ հնարավորությունները և հեռանկարները» ենթագլխում):
Մանրամասն ուսումնասիրվել են նաև տարածաշրջանի ռեկրեացիոն ռեսուրսները, որոնք ներկայացված են հանքային ջրերով, կլիմայաբուժության համար բարենպաստ պայմաններով և տեղամասերով, պատմամշակութային հնագիտական հուշարձաններով:
Հրազդանի քաղաքային համայնքն ընդգրկված է Հրազդանի ռեկրեացիոն գոտու, Հրազդանի վերին հոսանքի ենթագոտում (ըստ «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթների):
Ռեկրեացիոն ենթագոտու զարգացման հիմնախնդիրները մանրամասն տրված են «Ռեկրեացիայի հեռանկարային զարգացումը» ենթագլխում և համապատասխան գծագրում:
Այսպիսով, Հրազդանի քաղաքային համայնքի տրանսպորտային բարենպաստ մատչելիության գոտում (Հրազդանի տարածաշրջան) գտնվող հումքային, ռեկրեացիոն և գյուղատնտեսական ռեսուրսների պոտենցիալ հնարավորությունների օգտագործումը` ինժեներական, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացումով և կատարելագործումով, վստահելի բազա կստեղծեն Հրազդանի քաղաքային համայնքի տնտեսության գերակա ճյուղերի (արդյունաբերություն, ռեկրեացիա, գյուղատնտեսություն) և սպասարկման ոլորտի զարգացման համար:
I-3. Տարածքի համալիր գնահատականը
Հրազդան քաղաքի տարածքի համալիր գնահատականը տվել է երկու փուլով: Առաջին փուլում (քաղաքը Կոտայքի մարզի տարաբնակեցման համակարգում) հիմնավորվել է քաղաքի զարգացման քաղաքաշինական ռեժիմը (համաձայն «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթների), իսկ երկրորդ փուլում որոշվել է քաղաքապատկան տարածքի բարենպաստության աստիճանը կառուցապատման համար:
I-3.1. Հրազդան քաղաքի քաղաքաշինական զարգացման ռեժիմը սահմանվել է` ելնելով քաղաքի դիրքից, դերից հանրապետության, մարզի տարաբնակեցման համակարգում: Տարաբնակեցման անհավասարակշռված համակարգի աստիճանական կարգավորման նպատակով, ինչպես նաև հաշվի առնելով տարածքային դեֆիցիտը, սահմանված է քաղաքի տարածքային աճի սահմանափակման ռեժիմ` հատակագծային կառուցվածքի ինտենսիվացումով, բնապահպանական, ինժեներական նախապատրաստման միջոցառումների իրականացումով:
I-3.2. Հրազդանի տարածքի բարենպաստության աստիճանը կառուցապատման համար որոշվել է բնական և հատակագծային գործոնների համալիրներով:
I-3.2.1. Տարածքի գործոնային գնահատականն ըստ բնական պայմանների տրվել է կլիմայական, կլիմայաբուժության, գեոմորֆոլոգիական, ինժեներաերկրաբանական, սեյսմատեկտոնական, լանդշաֆտային պայմաններով և ինժեներական պաշտպանության միջոցառումների հաշվառումով:
I-3.2.1.1. Կլիմայական պայմաններ
Հրազդան քաղաքը գտնվում է «ցուրտ» կլիմայական շրջանում (ըստ ՀՀՇՆ II.7.01-99 Շինարարական կլիմայաբանության նորմերի):
Ձմեռը երկարատև է, խորը և կայուն ձյան շերտով: Ձմեռը սկսվում է նոյեմբերի երրորդ տասնօրյակից և ավարտվում է ապրիլի առաջին կեսին: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -8.3, բացարձակ նվազագույնը -31 oC:
Ձմեռային եղանակները փոփոխական են, գերակշռում են «չափավոր սառնամանիքային» և «ձնհալքային» եղանակները:
Գարունը երկարատև է, զով և խոնավ: Ամսական տեղումները տատանվում են 70-102 մմ: Գարնանային ցրտահարություններն ավարտվում են ապրիլի երրորդ տասնօրյակում:
Ամառը չափավոր տաք է, համեմատաբար խոնավ, երկրորդ կեսն ավելի չոր է, ամպամած եղանակները շատ փոքր տոկոս են կազմում:
Հունիսի, հուլիսի միջին ջերմաստիճանները տատանվում են 10.2-ից մինչև 13.6 oC, առավելագույնը հասնում է 33 oC:
Ամսական տեղումների միջին քանակը հունիսին-հուլիսին 44-70 մմ:
Աշունը մեղմ է, առաջին կեսին գերակշռում է քիչ ամպամած, տաք եղանակները: Տեղումների միջին քանակը տատանվում է 34-63 մմ: Միջին տվյալներով աշնանային ցրտահարությունները սկսվում են հոկտեմբերի առաջին կեսից:
Ստորև բերվում են Հրազդան քաղաքի կլիմայական ռեժիմը բնութագրող աղյուսակներն ըստ «Հրազդան» օդերևութաբանական կայանի տվյալների (բացարձակ բարձրությունը 1765 մ):
Օդի ջերմաստիճանը
աղ. N Վ-1
._________________________________________________________________________.
|Միջին ամսական, ըստ ամիսների |մի- |բացար|բացար|
|________________________________________________________|ջին |ձակ |ձակ |
|I |II |III |IV |V |VI |VII |VIII|IX |X |XI |XII |տարե|նվազա|առա- |
| | | | | | | | | | | | |կան |գույ-|վելա-|
| | | | | | | | | | | | | |նը |գույ-|
| | | | | | | | | | | | | | |նը |
|____|____|____|___|____|____|____|____|____|___|___|____|____|_____|_____|
|-8.3|-6.6|-2.4|4.8|10.2|13.6|17.0|16.8|13.4|7.4|1.4|-5.1| 5.2| -31| 33|
._________________________________________________________________________.
Օդի խոնավությունը
աղ. N Վ-2
.__________________________________________________________.
|Օդի հարաբերական խոնավությունն ըստ ամիսների|մի-|միջին |
|(%) |ջին|ամսական |
|__________________________________________|տա-|ժ. 13-ին |
|I |II|III|IV|V |VI|VII|VIII|IX|X |XI|XII |րե-|___________|
| | | | | | | | | | | | |կան|ամենա|ամենա|
| | | | | | | | | | | | | |ցուրտ|տաք |
| | | | | | | | | | | | | |ամսվա|ամսվա|
|__|__|___|__|__|__|___|____|__|__|__|_____|___|_____|_____|
|79|77| 79|70|69|69| 67| 62|63|67|75| 79| 71| 74| 49|
.__________________________________________________________.
Մթնոլորտային տեղումները և ձյունածածկույթը
աղ. N Վ-3
._____________________________________________________________________.
|Տեղումների քանակը միջին ամսական/օրական |տա-|տաս-|ձյան |
|առավելագույնը, մմ |րե-|նօր-|ծածկույթը |
|________________________________________________|կան|յա |___________|
|I |II |III|IV |V |VI |VII|VIII|IX |X |XI |XII| |առա-|օրերի|ջրի |
| | | | | | | | | | | | | |վելա|թիվը |առա |
| | | | | | | | | | | | | |գույ| |վելա-|
| | | | | | | | | | | | | |նը | |գույն|
| | | | | | | | | | | | | |(սմ)| |քանա-|
| | | | | | | | | | | | | | | |կը |
| | | | | | | | | | | | | | | |ձյան |
| | | | | | | | | | | | | | | |մեջ |
| | | | | | | | | | | | | | | |(մմ) |
|___|___|___|___|___|___|___|____|___|___|___|___|___|____|_____|_____|
|45/|53/|67/|85/|102|69/|44/| 31/|34/|63/|49/|46/|688| 106| 120| 310|
|30 |42 |40 |52 |/39|42 |47 | 42 |49 |64 |45 |34 |/64| | | |
._____________________________________________________________________.
Քամի
աղ. N Վ-4
.______________________________________________________________________
|Տար-|Քամու ուղղությունների կրկնելիությունը % |
|վա |Քամու միջին արագությունը մ/վրկ |
|ամի-|________________________________________________________________|
|սը |ըստ ուղղությունների |
| |________________________________________________________________|
| |հս. |հս. |արևել |հվ. |հվ. |հվ. |արևմտյան |հս. |
| | |արևել |յան |արևել | |արևմտյան | |արևմտյան |
| | |յան | |յան | | | | |
|____|______|______|______|______|______|_________|_________|_________|
| I | 0/2.0| 6/3.1| 7/2.0| 5/1.5|11/1.7| 68/2.4| 3/2.3| 0/1.6|
|____|______|______|______|______|______|_________|_________|_________|
|IV | 4/2.1|19/2.7|20/2.1| 8/1.8|10/1.8| 32/2.5| 5/2.5| 2/2.1|
|____|______|______|______|______|______|_________|_________|_________|
|VII |12/3.1|57/3.6|23/2.7| 1/1.8| 0/1.7| 4/2.3| 2/2.1| զ.0|
|____|______|______|______|______|______|_________|_________|_________|
| X | 2/1.8|13/2.4|20/1.9| 6/1.5| 6/1.6| 43/2.7| 9/2.7| զ.1|
.______________________________________________________________________
._____ _______________________________________________________________.
|Տար-| |Անհողմութ-|Քամու |Քամու |ՈՒժեղ |Քամու հաշվարկային |
|վա | |յունների |միջին |միջին |քամիներով |արագությունը (մ/վրկ),|
|ամի-| |կրկնելիութ|ամսական |տարեկան |(>15 մ/վրկ)|որը հնարավոր է մեկ |
|սը | |յունը % |արագութ-|արագութ-|օրերի |անգամ տարիների |
| | | |յունը |յունը |քանակը |ընթացքում |
| | | |մ/վրկ |մ/վրկ | |_____________________|
| | | | | | | 20 | 50 | 100 |
|____| |__________|________|________|___________|______|_______|______|
| I | | 14 | 1.3 | 2.0 | 2 | 22 | 26 | 29 |
|____| |__________|________|________|___________|______|_______|______|
|IV | | 10 | 2.0 | | | | | |
|____| |__________|________|________|___________|______|_______|______|
|VII | | 3 | 2.9 | | | | | |
|____| |__________|________|________|___________|______|_______|______|
| X | | 17 | 1.6 | | | | | |
._____ _______________________________________________________________.
Հաշվարկային կլիմայական հարաչափեր
Տարվա տաք ժամանակաշրջանի կլիմայական հարաչափերը
աղ. N Վ-5
._____________________________________________________________________.
|Օդի ջերմաստիճանը (o C) |ամենատաք |մթնոլորտային |քամի |
| |ամսվա |տեղումները | |
| |հարաբերական |(մմ) | |
| |խոնավությունը| | |
| |(%) | | |
|__________________________|_____________|_____________|______________|
|ապահովվա-|բա- |ամենա|ամենա|միջին|միջին |տեղում|տեղում|գերա- |միջին |
|ծությամբ |ցար-|տաք |տաք |ամսա-|ամսական|ների |ների |կշռող |արա- |
|_________|ձակ |ամսվա|ամսվա|կան |ժ.15-ին|քանակը|օրվա |ուղղ- գութ- |
|0.95|0.99|առա-|միջին|միջին| | |ապրիլ-|առավե-|ղութ. |յուն- |
| | |վելա|առա- |օրա- | | |հոկտեմ|լա- |հունիս-|ների |
| | |գույ|վելա-|կան | | |բեր |գույնը|օգոստոս|նվազա-|
| | |նը |գույ-|ամպլի| | | | |ամիսնե-|գույնն|
| | | |նը |տուդը| | | | |րին |ըստ |
| | | | | | | | | | |ուղղ. |
| | | | | | | | | | |հուլի-|
| | | | | | | | | | |սին |
| | | | | | | | | | |(մ/ |
| | | | | | | | | | |վրկ) |
|____|____|____|_____|_____|_____|_______|______|______|_______|______|
| 24 | 25 | 33 | 23 | 12.8| 67 | 46 | 428 | 64 | արլ | 2.7 |
._____________________________________________________________________.
Տարվա ցուրտ ժամանակաշրջանի կլիմայական հարաչափերը
աղ. N Վ-6
.____________________________________________________________________
|Օդի ջերմաստիճանը, օC |
| |
| |
| |
| |
|___________________________________________________________________|
|Ամենացուրտ|Ամենա- |Ամենա-|Բացար-|Ամենա-|Տևողությունը (օր) |
|օրվա |ցուրտ |ցուրտ |ձակ |ցուրտ |__________________________|
| |հնգօրյա-|ժամա- |նվազա-|ամսվա |միջին ջերմ. ժամանակաշրջանի|
| |կի |նակա- |գույնը|օրական|__________________________|
|___________________|շրջանի| |միջին | 0 | 8 | 10 |
|Ապահովվածությունը |միջինը| |ամպլի-| | | |
|___________________| | |տուդը | | | |
|0.98|0.92|0.98|0.92| | | | | | |
|____|____|____|____|______|______|______|________|________|________|
|- 24|- 22|- 21|- 19| - 8.4| - 31| |128/-5.3|202/-1.7|224/-0.7|
.____________________________________________________________________
____________________________________________.
|Ամենացուրտ |Մթն. | Քամի |
|ամսվա խոնա- |տեղումները և | |
|վությունը |գրունտի | |
|(%) |սառածության | |
| |խորությունը | |
|____________|______________|_______________|
|միջին|միջին |Տեղում|Գրունտի|Գերա- |Միջին |
|ամսա-|ամսա- |ների |սառչման|կշռող |արագու-|
|կան |կան ժ.|քանակը|առավելա|ուղղ. |թյուն- |
| |15-ին |նոյեմ-|գույն |դեկտեմ-|ներից |
| | |բեր- |խորութ |բեր- |առավելա|
| | |մարտ |յունը |փետրվար|գույնն |
| | |ամիս |(սմ) |ամիսնե-|ըստ |
| | |ներին | |րին |ուղղ. |
| | |(մմ) | | |հունվա-|
| | | | | |րին |
| | | | | |(մ/վրկ)|
|_____|______|______|_______|_______|_______|
| 79 | 69 | 260 | 96 |հարավ- | 2.4 |
| | | | |արևմտ. | |
____________________________________________.
I-3.2.1.2. Առողջարանային ռեսուրսներ (բնական լանդշաֆտներ,
կլիմայաբուժության պայմաններ)
Հրազդանի քաղաքային համայնքը գտնվում է Հրազդան գետի ավազանի ռեկրեացիոն գոտու, գետի վերին հոսանքի ավազանի ռեկրեացիոն ենթագոտում (ըստ «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթների):
Ենթագոտու տարածքը գտնվում է Կոտայքի սարահարթի վրա, լեռնատափաստանային գոտում, շրջապատված է հյուսիսից` Փամբակի և Ծաղկունյանցի, արևելքից և հյուսիսից` Գեղամի, արևմուտքից` Միսխանայի լեռնաշղթաներով, բացարձակ բարձրությունները տատանվում են 1700-1800 մ:
Տարածքը շրջապատված է անտառներով (Հրազդանի տարածաշրջանի անտառները կազմում են 194 հազ. հա, որից անտառածածկ է 13.1 հազ. հա):
Ռեկրեացիոն տեսանկյունից շատ մեծ է անտառների դերը, որոնք մեղմացնում են կլիմայական պայմանները` ստեղծելով բարենպաստ միկրոկլիմայական պայմաններ կլիմայաբուժության համար:
Կլիմայաբուժության պայմանները տրված են «Կուրորտաբանության և ֆիզիկական բժշկության» ԳՀԻ մշակումների համաձայն, ըստ որի կլիմայաբուժության օպտիմալ պայմանները որոշված են քամու, օդի ջերմաստիճանի և հարաբերական խոնավության համատեղ ազդեցությամբ մարդու օրգանիզմի վրա (ջերմային զգացողություն, որը բնորոշվում է էկվիվալենտ էֆեկտիվ ջերմաստիճաններով` ԷԷՋ):
Կլիմայաբուժության պայմանները ստորաբաժանվում են.
ԷԷՋ-ն < 8օC - ցուրտ պայմաններ
ԷԷՋ-ն 9-16օC - ինդիֆերենտ (չեզոք) պայմաններ
ԷԷՋ-ն 17-22օC - կոմֆորտային պայմաններ
ԷԷՋ-ն > 23օC - գերտաքացման պայմաններ
(ԷԷՋ-ի 2% - 1 օր)
. Կլիմայաբուժության պայմանները գարնանը սահմանափակ են: Մայիս ամսին «չափավոր զով» օդային պայմաններ, երբ էկվիվալենտ-էֆեկտիվ ջերմաստիճանը (ԷԷՋ) 9-16օC, առաջանում է 14 օր մեկ ամսում: Այդ պայմաններում օդաբուժության չափաբաժինները պետք է ընդունել տաղավարներում, իսկ արևաբուժության պայմանները մայիս ամսին կազմում են 8-10 օր:
Ամռանը կլիմայաբուժության պայմանները բարենպաստ են: Ամառը չափավոր տաք է, անձրևոտ եղանակները դիտվում են 8 օրից (հունիս) մինչև 4 օր (օգոստոս): Գերակշռում են «արևոտ, չափավոր խոնավ» (միջին օրական ջերմաստիճանը մինչև 17.5օC), իսկ «շոգ, չոր եղանակները» դիտվում են ամսական 10-12 օր:
Օդում թթվածնի քանակն իջնում է` հասնելով 224 գ/մ3-ի:
Ամռանը կլիմայաբուժության կոմֆորտային պայմանները դիտվում են. հունիսին` 6, հուլիսին` 14 և օգոստոսին` 15 օր: Օգոստոս և հուլիս ամիսներին դիտվում են նաև գերտաքացման պայմաններ (ԷԷՋ>23օC):
Այսպիսով, օդաբուժություն և արևաբուժություն կարելի է կազմակերպել հունիսից մինչև սեպտեմբեր ամիսը, հիմնականում ժ. 13-ին:
Եթե մշակվեն այդ ամիսներին քամու սառեցնող ազդեցությունը փոքրացնող միջոցառումներ, ապա կլիմայաբուժության պայմանները կմեծանան և ամռան ամիսների բոլոր օրերին կարելի է կազմակերպել օդաբուժություն և արևաբուժություն:
Ամառային կլիմայաբուժության կազմակերպման համար ակտիվ գործոն է համարվում Հրազդանի լճի առկայությունը:
Ձմռան ամիսներին ջերմաստիճանային ցածր ռեժիմը սահմանափակում է ձմեռային կլիմայաբուժության պայմանները` հասցնելով 15-16 օր ամսվա ընթացքում: Ձմեռային սպորտի տարբեր ձևերի կազմակերպման համար բարենպաստ են ձյան շերտի մեծությունը, հզորությունը, դահուկային սպորտով զբաղվելու ժամանակահատվածը: Ձմեռային ամսվա 10-13 օր կարելի է կազմակերպել դահուկա-սպորտային, դահուկա-սահնակային սպորտային միջոցառումներ:
Ձյան շերտի տասնօրյակային բարձրությունը (սմ)
Աղ N Վ-7
.______________________________________.
|Կայանը |միջին|առավելագույն|նվազագույնը|
|_______|_____|____________|___________|
|Հրազդան| 65 | 106 | 10 |
.______________________________________.
Աղ N Վ-8
._______________________________________________________________________
|Կայանը |Ձյան |Ձյան շերտի |Ձյան կայուն |Ձյան շերտի |
| |շեր- |առաջացման ժամանակը|շերտի առաջացման |քայքայման ժամանակը|
| |տով | |ժամանակը | |
| |օրերի|__________________|_________________|__________________|
| |թիվը |միջին|վաղ |ուշ |միջին|վաղ |ուշ |միջին|վաղ |ուշ |
|________|_____|_____|_____|______|_____|____|______|_____|______|_____|
|Հրազդան | 131 |12.XI|26.IX|22.XII|5.XII|8.XI|27.XII| 7.IV|11.III|28.IV|
|(1765 մ)| | | | | | | | | | |
._______________________________________________________________________
_____________________.
|Ձյան շերտի վերացման |
|ժամանակը |
|____________________|
|միջին|վաղ |ուշ |
|_____|______|_______|
|17.IV|28.III| 21.V |
_____________________.
I-3.2.1.3. Տարածքի գեոմորֆոլոգիական, հիդրոլոգիական,
հիդրոերկրաբանական, ինժեներաերկրաբանական, սեյսմատեկտոնական
պայմանները
. Հրազդան քաղաքը տեղակայված է Հրազդան գետի միջին հոսանքներում` շրջապատված Փամբակի, Ծաղկունյաց և Գեղամի լեռնաշղթաներով և իրենից ներկայացնում է թույլ մասնատված, լավային ծածկույթով պատած տարածք: Քաղաքի տարածքը Հրազդան գետը բաժանում է երկու մասի: Հյուսիս-արևմտյան հատվածն իրենից ներկայացնում է Փամբակ և Ծաղկունյաց լեռնաշղթաների լեռնաճյուղերը, որոնք մոտենալով Հրազդան գետին, կտրուկ իջնում են դեպի գետը: Գետի ձախ ափը, որը ներկայացված է լավային հոսքերով, ծածկված է փոքր բլոկներով: Միջբլուրային տարածքները ծածկված են դելյուվիալ ապարների շերտով, որը որոշակիորեն հարթեցնում է տարածքի:
. Տարածքի հիմնական գետն է Հրազդանը, սկիզբ է առնում Սևանա լճից և մինչև Ջրառատ գյուղը հոսում է լայն, հարթ հովտով, Վարսեր և Ջրառատ գյուղերի միջև առաջացնում է փոքր շառավղով գալարումներ, գետի ողողահունը լավ է արտահայտված, որն աջափնյա մասում ջրի մակարդակից բարձր է 0.5 մ:
Աղբյուրակ գյուղի մոտ Հրազդանի գետի ջրերի հաշվին ստեղծված է ջրամբար` կանոնավորելու Գյումուշի ՀԷԿ-ի աշխատանքը:
Վերին Հրազդանի խզվածքում գետի անկումը 1 կմ-ի վրա կազմում է 8 մ: Ջրաբեր գյուղի շրջակայքում Հրազդանն են թափվում Մարմարիկ և Ծաղկաձոր աջափնյա վտակները:
Աթարբեկյան գյուղից հետո գետը հոսում է խորը և նեղ կիրճով, հունի անկումը 1 կմ-ի վրա կազմում է 9 մ: Դեպի հարավ գետահովիտն ավելի է նեղանում:
Հրազդան գետի բոլոր վտակները գարնանը և ամռան սկզբին շատ ջրառատ են, քանի որ սնվում են բացարձակապես ձնհալքային և անձրևաջրերով:
Հրազդան գետի հոսքն ունի գարնանային և աշնանային առավելագույն ցուցանիշներ, իսկ ամռան կեսին գետը ծանծաղում է: Ձմռանը գետի վրա դիտվում է աննշան սառցակալում` ափերի երկարությամբ:
. Տարածքի հիդրոերկրաբանական պայմանները բարդ են` կապված երկրաբանական կառուցվածքի, ապարների լիթոլոգիական կազմի, ռելիեֆի և կլիմայի հետ:
Երկրաբանական կառուցվածքում հանդես են գալիս բյուրեղացած թերթաքարեր, կրաքարեր, նստվածքային և հրաբխանստվածքային, ինտրուզիվ ապարներ, որոնք հիմնականում ջրառատ չեն և դրանց հետ կապված աղբյուրներն ունեն փոքր դեբիտ (0.01-0.03 լ/վրկ) և ջրային խոշոր հորիզոններ չեն առաջանում:
Կավաավազային, խճային ապարներն ավելի ջրառատ են, որոնց հետ կապված աղբյուրները (Հրազդան քաղաքի հյուսիս-արևելյան հատվածում) բազմաթիվ են, որոնց գումարային ելքը կազմում է 0.2-0.3 լ/վրկ:
Ամենաջրառատ ապարները լավային հոսքերն են, որոնց հետ կապված աղբյուրներն ունեն մեծ ելքեր:
Հրազդան գետի ձախ ափին, «Հրազդան» երկաթգծի կայարանի շրջանում կան խոշոր աղբյուրների ելքեր (Մաքրավանի աղբյուրներ), որոնք ձգվում են 20-30 մ երկարությամբ, Հրազդանի մակարդակից 1 մետր վերև, 1700 մ բացարձակ բարձրության վրա: Աղբյուրների ելքը գերազանցում է 1000 լ/վրկ, որից 200 լ/վրկ-ն օգտագործվում է խմելու-տնտեսական նպատակներով: Աղբյուրների օգտագործվող ելքերն աղբրակապված են (կապտաժ) և պոմպերի օգնությամբ հասցվում են Հրազդան քաղաքին:
Աղբյուրների մի ուրիշ խումբ է հանդիպում Աթարբեկյան գյուղի շրջակայքում, 300 մ երկարությամբ: Աղբյուրների գումարային ելքը կազմում է 105 լ/վրկ:
. Հրազդան քաղաքի տարածքի ինժեներաերկրաբանական պայմանները հիմնականում բարենպաստ են:
- Շինարարության համար բարենպաստ տարածքներ են նախալեռնային հարթավայրերը և Գեղամա լեռնաշղթայի քիչ թեքության լանջերը: Այս տեղամասերը ներկայացված են ժայռային ապարներով, գեոդինամիկ պրոցեսները բացակայում են: Գրունտային ջրերը տեղակայված են շատ խորը: Պահանջվում են ինժեներական նախապատրաստման պարզ միջոցառումներ (ուղղաձիգ հատակագծում, մակերևութային ջրերի հեռացում):
- Շինարարության համար սահմանափակ բարենպաստ տարածքներ են 10-200 թեքության լանջերը (Փամբակի լեռնաշղթայի հարավ-արևելյան լանջերը): Գրունտային ջրերի մակարդակը տարբեր տեղամասերում հասնում է 2 մ-ի (Աղբյուրակից հյուսիս): Գեոդինամիկ պրոցեսներից տարածված են հեղեղատների առաջացումը, քարահոսքերը: Պահանջվում են ինժեներական նախապատրաստման միջոցառումներ (հակահեղեղային միջոցառումներ, լանջերի ամրացումներ, հեղեղատների ափերի ամրացումներ և այլն):
- Շինարարության համար անբարենպաստ տեղամասերն են` գետի ցածր ողողահունը, հեղեղաբեր հուները, սահող տեղամասը, խիստ թեք, զառիթափ լանջերը, որոնք պահանջում են ինժեներական նախապատրաստման շատ թանկ միջոցառումներ:
. Քաղաքի տարածքի սեյսմատեկտոնական պայմանները բարդ են: Տարածքի սեյսմատեկտոնական պայմանների գնահատման ընթացքում խիստ կարևորվել է ակտիվ խզվածքների ազդեցության գոտիների բացահայտումը և գրունտային պայմանների հաշվառումով սեյսմիկ վտանգի ելակետային արժեքների որոշումը:
Գրունտների առավելագույն արագացումները տատանվում են 0.3-0.4 g սահմաններում:
Գրունտների տարբեր արագացումների գոտիները, ինչպես նաև տարածքների բարենպաստության աստիճանը շինարարության համար տրված են «Տարածքի համալիր գնահատականը» գծագրում:
Տարածքի ինժեներաերկրաբանական, հիդրոերկրաբանական, սեյսմատեկտոնական պայմանները մանրամասն տրված են առանձին գրքով` մշակված «Գեոռիսկ» գիտահետազոտական ընկերությունում:
I-3.2.1.4. Լանդշաֆտների դասակարգումը և գնահատականը
Հրազդանի քաղաքային համայնքի տարածքը գտնվում է Սևանի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջանի Մարմարիկ-Հրազդանի լեռնատափաստանային, լեռնաանտառային ենթաշրջանում, Արարատյան գոգավորության նախալեռնային ենթաշրջանի հարևանությամբ` կրելով նաև այդ ենթաշրջանի կլիմայական ազդեցությունը:
Մարմարիկ-Հրազդանի ենթաշրջանը քաղաքային համայնքի տարածքում ընդգրկում է հետևյալ լանդշաֆտային գոտիները.
. Հրազդան գետի և դրա աջափնյա վտակների (Մարմարիկ, Ծաղկաձոր) ստորին ողողահուները,
. Հրազդան գետի ձախափնյա սարահարթը և Գեղամա զանգվածի քիչ թեք լանջերը,
. Հրազդան գետի աջափնյա հատվածի` Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռնաշղթաների խիստ մասնատված լանջերի հարթեցված տեղամասերը,
. Հրազդան գետի և դրա աջափնյա վտակների ողողահուները հիմնականում նեղ են, տեղ-տեղ լայնացած: Ողողահունի լայնացած հատվածները կառուցապատված են:
Ջրառատի մոտ Հրազդան գետը թափվող Ծաղկաձոր վտակի ստորին հոսանքների ողողահունի լայն մասը կառուցապատված է, իսկ ողողահունի լանջերը թեք են, անտառապատ:
Ջրառատի մոտ, դրա հյուսիսային մասում Հրազդան գետը թափվող Մարմարիկ վտակի ստորին հոսանքի ողողահունը լայնացած է (0.4-0.5 կմ, գետաբերանի մոտ` 1.5 կմ), իսկ վտակի հունը կազմակերպված է հենապատերով: Վտակի ձախ ափը ներկայացված է դարավանդներով և ծածկված է գյուղատնտեսական հողահանդակներով, իսկ աջ լանջը կառուցապատված է:
Հրազդան գետի վերին հոսանքի ողողահունը, մինչև նախկին Աղբյուրակի գյուղի մոտ կառուցված ջրամբարները նեղ է:
Ջրամբարներից հետո Հրազդան գետը դեպի հարավ հոսում է նեղ կիրճով, որի պատերը զառիթափ են, համարյա ուղղահայաց:
. Հրազդան գետի ձախափնյա հատվածն իրենից ներկայացնում է Գեղամա զանգվածից հոսող լավային հոսքերից առաջացած սարահարթ` ծածկված տարբեր բարձրության բլուրներով:
Այս հատվածում տարածված են լեռնատափաստանային լանդշաֆտները, որոնք ծածկված են հիմնականում շագանակագույն, ինչպես նաև սևահողերով: Շագանակագույն հողերում հումուսի պարունակությունը 3-5% է և կարիք ունեն արհեստական ոռոգման: Սևահողերը տարածված են 2000 մետրից բարձր մինչև 2400 մետրը: Ամենատարածված բույսերից են ցորնակի տեսակները, սիզախոտը, կծմախոտը, կելերիայի տեսակները, փետրախոտի տեսակները, երիցուկը, անմոռուկը և այլն:
. Հրազդան գետի աջափնյա հատվածն իրենից ներկայացնում է Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռների խիստ մասնատված և թեք լանջերը` ծածկված անտառներով: Փամբակի լեռնաշղթայի լանջերի թեքությունները հասնում են 450-600: Ավելի փոքր թեքություն ունեն Ծաղկունյաց լեռների լանջերը: Դեպի Հրազդան գետը թեքված լանջերի վրա հանդիպում են հարթեցված տեղամասեր, որոնք զբաղված են կամ գյուղատնտեսական հողատեսքերով կամ կառուցապատված են:
Լեռնատափաստանային լանդշաֆտային գոտին տարածված է հիմնականում Ծաղկունյաց լեռնաշղթայի ձախափնյա լանջերին մինչև 2300 մ, իսկ Փամբակի լեռնաշղթայի վրա տարածված է առանձին պուրակներով: Ամենատարածված ծառատեսակը կաղնին է` շատ հատվածներում առաջացնելով մաքուր կաղնուտներ: Կաղնու հետ միասին հանդես են գալիս բոխի (Carpinus betulus), թխկու տեսակներ (Acer campestre Acer trautvetteri), գերիմաստի (Viburnum lantana), արոսի (Sorbus umbelata) և այլն:
Այս անտառները հիմնականում բնապահպանական և ռեկրեացիոն նշանակության են:
Հաշվի առնելով լանդշաֆտային միևնույն գոտու տվյալ տեղամասի ռելիեֆային տարբերության պատճառով օգտագործման տարբեր ձևերը, հետագա դասակարգման տաքսոնոմիական միավոր է ընդունվել լանդշաֆտների քաղաքաշինական օգտագործման ձևերը, ըստ որի տարբերակվում են.
. Կառուցապատված և կառուցապատման ենթակա լանդշաֆտներ,
. Ռեկրեացիոն նշանակության լանդշաֆտներ,
. Գյուղատնտեսական նշանակության լանդշաֆտներ:
. Կառուցապատված և կառուցապատման ենթակա տարածքները հիմնականում տեղակայված են Հրազդան գետի երկու ափերին, ինչպես նաև Ծաղկաձոր, Մարմարիկ վտակների ստորին հոսանքների լանջերին և Կաքավաձոր վտակի միջին հոսանքի ավազանում:
Կառուցապատված տարածքները արևելյան և արևմտյան կողմերից սահմանափակվում են համապատասխանաբար Գեղամա և Ծաղկունյաց լեռների ցածր, բլրաձև լեռնաճյուղերով: Կառուցապատված տարածքներն ընդգրկում են հետևյալ բնակելի թաղամասերը:
- Կենտրոնական թաղամասը ներառում է բուն կենտրոնը` կառուցապատված բազմահարկ տներով (9 և 14 հարկ), կազմակերպված հասարակական կենտրոնով, կանոնավոր փողոցային ցանցով:
- Բուն կենտրոնի արևմտյան, հյուսիս-արևմտյան շարունակությունն է կազմում Մաքրավան թաղամասը` կառուցապատված հիմնականում առանձնատներով:
- Բուն կենտրոնի հյուսիս-արևելյան մասում, Հրազդան գետի ձախափնյա մասում է գտնվում «Աթարբեկյան» թաղամասը:
- «Ջրառատ» բնակելի թաղամասը զբաղեցնում է Ծաղկաձոր գետի ստորին հոսանքի ողողահունը և քիչ թեք լանջերը, Հրազդան գետի աջ և ձախ ափամերձ տարածքները` ընդգրկելով նաև Մարմարիկ և Հրազդան գետերի միջավայրի մի հատվածը: Կառուցապատումը` սակավահարկ և բազմահարկ տներով:
- «Ջրառատ» բնակելի թաղամասի արևելյան մասում է գտնվում «Միկրոշրջան» բնակելի թաղամասը` կառուցապատված բազմահարկ տներով:
- Մարմարիկ և Հրազդան գետերի միջակայքում, Փամբակի լեռնաշղթայի հարթ նախալեռնային գոտում է գտնվում Հրազդանի արդյունաբերական թաղամասը, որտեղ ներկա դրությամբ գործում են ցեմենտի գործարանը, Հրազդանի ՋԷԿ-ը, մասնակիորեն Հրազդանի մեքենաշինական գործարանը, երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների գործարանը:
- Արդյունաբերական թաղամասից դեպի հյուսիս, Կաքավաձոր վտակի միջին հոսանքի ավազանում է գտնվում «Կաքավաձոր» բնակելի թաղամասը` կառուցապատված առանձնատներով:
- Բուն կենտրոն թաղամասից դեպի հարավ, Հրազդան գետի ձախ և հիմնականում աջ ափին, լճերի հարևանությամբ է գտնվում «Աղբյուրակ» թաղամասը` կառուցապատված սակավահարկ և բազմահարկ տներով:
- «Աղբյուրակ» թաղամասի արևելյան շարունակությունն է կազմում «Կոճոռ» թաղամասը` կառուցապատված հիմնականում առանձնատներով: Թաղամասի կառուցապատված մասը ընդհուպ մոտենում է մինչև Քաղսի-Սևան միջպետական ավտոմայրուղուն: Կառուցապատված և կառուցապատման ենթակա լանդշաֆտների օգտագործման ռեժիմը նախատեսում է.
- Կառուցապատման կանոնակարգում` բնակչության և կառուցապատման համապատասխան խտությունների կիրառումով,
- Հարմարավետ կապերի ստեղծում, փողոցային ցանցի կանոնակարգում,
- Տարբեր օբյեկտների և կառուցվածքների սանպահպանման գոտիների պահանջների կիրառում,
- Ինժեներական պաշտպանության միջոցառումների իրականացում (հակահեղեղային միջոցառումներ, մակերևութային ջրերի հեռացում, լանջերի խորը կտրումների արգելում, գետափերի ամրացումներ և այլն):
. Ռեկրեացիոն նշանակության լանդշաֆտները քաղաքի կառուցապատված տարածքը շրջափակող բլրաձև լեռնալանջերն են` ծածկված հիմնականում անտառներով, ինչպես նաև քաղաքի կենտրոնական մասում գտնվող լճերը, դեպի լիճ իջնող լեռնալանջերը և Հրազդանի ձախափնյա վտակների (Մարմարի, Կաքավաձոր) լայն ողողահուները և լանջերը:
Ռեկրեացիոն-բնապահպանական նշանակության անտառները տարածված են Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռների լանջերին` ստեղծելով բարձրլեռնային, անտառային գոտուն հատուկ կլիմա և բարենպաստ պայմաններ ռեկրեացիոն օբյեկտների տեղաբաշխման համար:
______________________________________________
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում