ՀՀ ՀԱԿԱԿՈՌՈՒՊՑԻՈՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴՐԱ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ 2009-2012 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑ ...

040.1272.161109

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՈՐՈՇՈՒՄ

8 հոկտեմբերի 2009 թվականի N 1272-Ն

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱԿԱԿՈՌՈՒՊՑԻՈՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴՐԱ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ 2009-2012 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

(5-րդ մաս)

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱԿԱԿՈՌՈՒՊՑԻՈՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԴՐԱ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ 2009-2012 ԹԹ. ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ

(5-րդ մաս)

215. ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորների շահերի բախման հետ կապված հարաբերությունների կանոնակարգման գործընթացում առանձնահատուկ դեր ունի պատգամավորների ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու նկատմամբ սահմանադրական արգելքի կիրառումը, պատգամավորական անձեռնմխելիության հետ կապված խնդիրների հստակ օրենսդրական կանոնակարգումը, պատգամավորների գույքի և եկամուտների հայտարարագրման համակարգի կատարելագործումը, շահերի հայտարարագրման ինստիտուտի ներդրումը և նվերների ստացման կարգավորումը: Ընդհանուր առմամբ պատգամավորների ձեռնարկատիրական գործունեությունը, ինչպես նաև պատգամավորական գործունեությունից բացի` այլ վճարովի աշխատանք իրականացնելն արգելող սահմանադրական նորմերի կիրառման լիարժեք օրենսդրական մեխանիզմները բացակայում են: Սահմանված չեն տնտեսական ընկերության գործունեությանը պատգամավորի մասնակցության այն ձևերը, որոնք ձեռնարկատիրական գործունեություն չեն համարվում: Բացակայում են պատգամավորի կողմից գիտական, մանկավարժական և ստեղծագործական աշխատանքների իրականացման և դրանց դիմաց վճարումներ կատարելու այնպիսի կարգերը, որոնք կբացառեն այդպիսի աշխատանքներ կատարելիս սահմանադրական նորմերի շրջանցումը և այլոց մասնավոր շահերով պատգամավորների առաջնորդվելը: Սահմանադրությամբ և Ազգային ժողովի կանոնակարգ օրենքով Սահմանադրության 65-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտոնը զբաղեցնելու կամ աշխատանքի անցնելու դեպքում իրավասու մարմիններին տեղյակ պահելու պարտականություն պատգամավորը չունի: Բացակայում են նաև պատգամավորի կողմից Սահմանադրության 65-րդ հոդվածով նախատեսված պայմանները խախտելու փաստը պարզելու և պատգամավորի լիազորությունների դադարման հարցը լուծելու կարգերը:

216. Կոռուպցիայի կանխարգելման տեսանկյունից կարևոր է նաև օրենքների և Ազգային ժողովի որոշումների ընդունման ընթացակարգերի կատարելագործումը` քաղաքացիական հասարակության մասնակցության ընդլայնումը: Գլխադասային հանձնաժողովներում օրենքի և Ազգային ժողովի որոշումների նախագծի քննարկումների փուլում հասարակական միավորումների ներկայացուցիչների և անհատ քաղաքացիների մասնակցությունը կարող է դրսևորվել ինչպես Ազգային ժողովի հանձնաժողովների նիստերին ներկա գտնվելու, այնպես էլ` նախագծի և դրա վերաբերյալ առաջարկությունների քննարկմանը մասնակցելու ձևերով, եթե նրանք այդ փաստաթղթերի հեղինակն են: Նախագծի վերաբերյալ առաջարկություններ ներկայացրած հասարակական միավորման ներկայացուցիչը կամ քաղաքացին հանձնաժողովի նիստին կարող է ներկա գտնվել միայն հանձնաժողովի որոշմամբ: Օրենքով սահմանված չէ քննարկվող նախագծի վերաբերյալ առաջարկություն ներկայացրած հասարակական միավորման ներկայացուցչին տեղեկացնելու կարգը: Խորհրդարանական լսումներին հասարակական միավորումների ներկայացուցիչների և քաղաքացիների առավել լիարժեք մասնակցությանը խոչընդոտում է այն հանգամանքը, որ հրավիրվածների ցանկը սահմանում է հանձնաժողովը:

217. Այսպիսով քաղաքական կոռուպցիոն ռիսկերը նվազեցնելու, օրենսդրի գործունեության թափանցիկությունը, հրապարակայնությունը, հաշվետվողականությունն ապահովելու նպատակով, անհրաժեշտ է.

- Սահմանել պատգամավորների վարքագծի կանոնները. Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի վարքագծի կանոններին առնչվող հարաբերությունները «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» ՀՀ օրենքով կարգավորելու և դրանցում պատգամավորների վարքագծի հիմնական սկզբունքներն ամրագրելու, Ազգային ժողովի և նրա մշտական հանձնաժողովների նիստերում պատգամավորի վարվելակերպի կանոնները, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, դրանց պաշտոնատար անձանց, հասարակական կազմակերպությունների, զանգվածային լրատվության միջոցների, օտարերկրյա պետություններում և օտարերկրյա անձանց հետ փոխհարաբերություններում պատգամավորի վարվելակերպի կանոնները սահմանելու, Ազգային ժողովի աշխատակազմի, ընտրողների հետ աշխատանքներում պատգամավորի վարվելակերպի կանոնները սահմանելու, վարքագծի կանոնների խախտման համար ներգործության միջոցները սահմանելու, յուրաքանչյուր հերթական նստաշրջանի սկզբում Ազգային ժողովի էթիկայի ժամանակավոր հանձնաժողով ստեղծելու և դրա լիազորությունները սահմանելու միջոցով:

- Ապահովել պատգամավորի ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու արգելքի սահմանադրական դրույթների կատարումը. Ազգային ժողովի պատգամավորի անհատ ձեռնարկատեր լինելու արգելքի, ինչպես նաև տնտեսական ընկերությանը նրա մասնակցության արգելվող և թույլատրելի ձևերը սահմանելու, Ազգային ժողովի պատգամավորի կատարած գիտական, մանկավարժական և ստեղծագործական աշխատանքի իրականացման և դրա դիմաց վճարումը կատարելու կարգը սահմանելու, իր կողմից իրականացվող ձեռնարկատիրական գործունեության կամ Սահմանադրության 65-րդ հոդվածով նախատեսված այլ պայմանների խախտման դեպքում պատգամավորի կողմից Ազգային ժողովի իրավասու հանձնաժողովին անհապաղ տեղեկացնելու կարգը սահմանելու, Սահմանադրության 65-րդ հոդվածով սահմանված պայմանների խախտման փաստի հայտնաբերման կամ այդ փաստի քննության առթիվ Ազգային ժողովի իրավասու հանձնաժողովի կողմից ձեռնարկվելիք միջոցառումները և դրանց իրականացման կարգը սահմանելու միջոցով:

- Ապահովել անհարգելի բացակայության հետևանքով պատգամավորի լիազորությունների դադարման սահմանադրական դրույթների իրականացումը. Սահմանադրության 67-րդ հոդվածով նախատեսված` մեկ հերթական նստաշրջանի ընթացքում քվեարկությունների ավելի քան կեսից անհարգելի բացակայելու դեպքում պատգամավորների լիազորությունների դադարման կարգը հստակեցնելու,Ազգային ժողովի նախագահի և Ազգային ժողովի պետական-իրավական հանձնաժողովի կողմից Ազգային ժողովի քվեարկություններից պատգամավորների բացակայության պատճառները հարգելի համարելու մասին դրույթները վերանայելու, Ազգային ժողովի քվեարկություններից բացակայության պատճառները հարգելի համարելու դեպքերը հնարավորինս հստակեցնելու, բացակայության պատճառի հարգելի լինելու փաստն հավաստող` օրենքով նախատեսված փաստաթղթի բացակայության դեպքում հարցը Ազգային ժողովում քննարկմանը դնելու կարգը սահմանելու միջոցով:

- Կատարելագործել պատգամավորների անձեռնմխելիության համակարգը. պատգամավորական անձեռնմխելիությունը չարաշահողներին հայտնաբերելու, նրանց վերաբերյալ հասարակությանը պատշաճ կարգով տեղեկացնելու և նրանց նկատմամբ պատասխանատվության միջոցներ կիրառելու հստակ կանոններ սահմանելու, քաղաքական նկատառումներով պատգամավորների հետապնդումը բացառող պատգամավորական անձեռնմխելիության համակարգ սահմանելու, պատգամավորական անձեռնմխելիության չարաշահման դեպքերը բացահայտելու նպատակով լրագրողական հետաքննություններ իրականացնելու լրագրողների հմտությունները, ինչպես նաև լրագրողական հետաքննություններին հասարակությանը տեղեկացնելու կարողությունները զարգացնելու միջոցով:

- Կատարելագործել պատգամավորների շահերի հայտարարագրման մեխանիզմները. պատգամավորների վարքագծի կանոններում պատգամավորների կողմից նշված շահերի հայտարարագրման կարգը և պայմանները սահմանելու, Ազգային ժողովում օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալուց, ինչպես նաև Ազգային ժողովի և նրա հանձնաժողովների նիստերում հարցի քննարկումից (այդ թվում` քվեարկությունից) առաջ պատգամավորի կողմից հայտարարագիրը ներկայացնելու պահանջ սահմանելու, շահերի բախման դեպքում պատգամավորի վարքագծի կանոններն օրենսդրորեն ամրագրելու, պատգամավորի` իր լիազորությունները այլ անձանց պատվերով կամ ի շահ այլ անձանց կատարելու անթույլատրելիությունը սահմանելու, այլ անձանց կողմից, իրենց ընտանեկան, սոցիալական, պաշտոնեական կամ այլ դիրքից ելնելով, պատգամավորի որոշման վրա ազդեցության բացառումն ամրագրելու, շահերի բախման դեպքում կամ այնպիսի փաստերի կամ հանգամանքների դեպքում, որոնք կարող են ողջամիտ կասկած հարուցել տվյալ հարցի քննարկման, ընդ որում` քվեարկության ժամանակ պատգամավորի անկողմնակալության մեջ, պատգամավորի կողմից պարտադիր ինքնաբացարկ հայտնելու դրույթ սահմանելու և առանձին հարցի քննարկման ընթացքում ինքնաբացարկի հիմքերը սահմանելու, տնտեսական շահ հասկացությունը սահմանելու միջոցով:

- Ամբողջականացնել պատգամավորի կողմից նվերներ ստանալու արգելքին վերաբերվող նորմերը. կարգավորման հիմքում պաշտոնատար անձանց կողմից նվերներ ստանալու արգելքի օրենսդրական կարգավորման, նվերներ ընդունելու կարգը սահմանելու, պատգամավորի կողմից ի պաշտոնե որևէ մեկից նվեր ընդունելու կամ այն հետագայում ընդունելու համաձայնություն տալու, ինչպես նաև իր հետ բնակվող ընտանիքի անդամներին այդպիսի գործողություններից զերծ պահելու դրույթներ ամրագրելու, ինչպես նաև նվերներ ստանալու արգելքի չգործելու բացառությունները սահմանելու, թույլատրելի համարվող նվերների այն առավելագույն արժեքը, որի գերազանցման մասին պատգամավորը պարտավոր է հայտնել պատգամավորների վարքագծի կանոնների պահպանումը վերահսկող հանձնաժողովին սահմանելու, արգելված նվերը վերադարձնելու կամ պետությանը հանձնելու կարգը սահմանելու միջոցով:

- Ապահովել օրենսդիր մարմնի աշխատանքներին քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների արդյունավետ մասնակցությունը. Ազգային ժողովի կանոնակարգ օրենքում Ազգային ժողովի ընտրությունների ժամանակ ընտրական իրավունք ունեցող անձանց ոչ պակաս, քան 1 տոկոսի ստորագրությամբ առաջարկված օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման նախագիծն Ազգային ժողովում պաշտոնապես շրջանառության մեջ դնելու հարցով խորհրդարանական լսումներ անցկացնելու դրույթ սահմանելու, առանց Ազգային ժողովի հանձնաժողովի որոշման` հանձնաժողովի նիստերին քննարկվող նախագծերի մշակմանը մասնակցած կամ դրա վերաբերյալ առաջարկություններ ներկայացրած անձանց մասնակցությունը թույլատրելու, տվյալ հարցի քննարկման օրվա մասին նրանց նախապես տեղյակ պահելու և հանձնաժողովի նիստում ելույթի իրավունք սահմանելու, քաղաքացիներին լսումներին մասնակցելու համար առաջարկությամբ հանդես գալու հնարավորությունն ընդլայնելու, հրավիրվածների` լսումներին լիարժեք մասնակցելու, հարցեր տալու, առաջարկություններ ներկայացնելու և ելույթ ունենալու իրավունք սահմանելու, խորհրդարանական լսումներն Ազգային ժողովի խմբակցության, ինչպես նաև Ազգային ժողովում չներկայացված կուսակցությունների կամ այլ հասարակական միավորումների առաջարկությամբ` հանձնաժողովի որոշմամբ հրավիրելու դրույթներ սահմանելու, առաջին ընթերցմամբ ընդունված օրենքի նախագծի վերաբերյալ ներկայացված առաջարկությունները դասակարգելու միջոցով:

4.13. Ընտրական համակարգ

218. Քաղաքական կոռուպցիան առավել ցայտուն դրսևորվում է պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններում: Միջազգային չափանիշներին համապատասխան սահմանադրությամբ երաշխավորված ընտրելու և ընտրվելու իրավունքի անարգել իրականացումը` ազատ և արդար ընտրությունների անցկացումը և դրանց միջոցով օրինական իշխանությունների ձևավորումը, ըստ էության Հայաստանի Հանրապետությունում կոռուպցիայի դեմ արդյունավետ և իրական պայքարի կարևորագույն նախապայմանն է:

219. ՀՀ Ընտրական օրենսգրքում բազմիցս կատարված փոփոխությունների արդյունքում ՀՀ ընտրական օրենսգիրքն համապատասխանեցվել է միջազգային չափանիշներին: Այդուհանդերձ, ընտրական գործընթացները շարունակական կատարելագործման կարիք ունեն: Հակակոռուպցիոն պայքարի արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից հատկապես խոցելի են ընտրացուցակների կազմման և անճշտությունների վերացման,նախընտրական հիմնադրամների ձևավորման և նախընտրական քարոզչության իրականացման, ընտրական հանձնաժողովների կազմավորման և դրանց գործունեության թափանցիկության ապահովման գործընթացները:

220. Ընտրությունների կազմակերպման և անցկացման նպատակով Հայաստանի Հանրապետությունում գործում է ընտրական հանձնաժողովների եռաստիճան համակարգ:

221. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը կազմավորվում է Ազգային ժողովում խմբակցություն ունեցող յուրաքանչյուր կուսակցության կամ դաշինքի ներկայացուցիչներից, Հանրապետության Նախագահի նշանակած մեկ անդամից, Հայաստանի Հանրապետության դատարանների նախագահների խորհրդի նշանակած 2 դատական ծառայողից: 2008 թ. Հանրապետության Նախագահի ընտրությունների ընթացքում ընտրատարածքային հանձնաժողովների նախագահների, նրանց տեղակալների և քարտուղարների մեծ մասը ներկայացված են եղել Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը ձևավորած քաղաքական ուժերի կողմից: Դիտորդական առաքելությունների կարծիքով ընտրական հանձնաժողովները պետք է ավելի հավասարակշռված կազմ ունենան: Որոշ կուսակցություններ խնդիրներ են ունեցել տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների անդամների համալրման հարցում` ինչը վկայում է, հանձնաժողովների ձևավորման ներկա մեխանիզմների անկատարությունը: Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ընտրական հանձնաժողովների անդամներին առավելագույնս պետք է զերծ պահել քաղաքական գործընթացներում ներգրավվելուց:

222. Համապետական ընտրություններում կենտրոնական և ընտրատարածքային հանձնաժողովների գործունեության նկատմամբ ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքների պարագայում, դեռևս մտահոգիչ են դիմումների և բողոքների քննարկման գործընթացները: ՀՀ ընտրական օրենսգրքում անկատար է նաև ընտրական հանձնաժողովներում դիմումների (բողոքների) և առաջարկությունների քննարկման կարգը սահմանող 401-րդ հոդվածը, որն առավելապես պարունակում է այդ փաստաթղթերին ներկայացվող ձևական պահանջներ: Սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ընտրական գործընթացներն արդյունավետ վերահսկելու, ընտրությունների նկատմամբ հանրության վստահությունը բարձրացնելու առումով անհրաժեշտ է, հստակ նորմատիվ պահանջ ներկայացնել հատկապես ընտրական հանձնաժողովներում դիմումների (բողոքների) և առաջարկությունների ընթացակարգային քննարկմանն ու դրա արդյունքում պատճառաբանված որոշումներ կայացնելուն: Թեև «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով և «ՀՀ վարչական դատավարության մասին օրենսգրքով» Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրվեցին հանրային-իրավական, այդ թվում` ընտրական իրավունքի պաշտպանության բնագավառի հարցերի լուծման` միջազգային լավագույն փորձում առկա ամենաարդյունավետ մեխանիզմները, այդուհանդերձ բավարար չափով կարգավորված չէ նաև ընտրական հանձնաժողովների նիստերում իրենց բարձրացրած հարցերի քննարկման ժամանակ շահագրգիռ անձանց մասնակցությունը:

223. Ընտրական գործընթացի հրապարակայնությունը հիմնականում իրականացվում է ընտրական հանձնաժողովների աշխատանքներին հասարակական կազմակերպությունների և զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչների մասնակցության, ինչպես նաև նրանց աշխատանքի անհրաժեշտ և հավասար պայմանների ապահովման միջոցով: Հասարակական կազմակերպությունների կողմից արդյունավետ ձևով դիտորդական առաքելության իրականացման, ինչպես նաև ԶԼՄ-ների կողմից ընտրական գործընթացներում տեղ գտած կոռուպցիոն երևույթների պատշաճ լուսաբանման առաջին նախապայմանը դիտորդների և ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների կողմից Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսդրության վերաբերյալ բավարար կարողությունների` գիտելիքների և հմտությունների առկայությունն է: Ընտրական գործընթացներում կոռուպցիայի կանխարգելման գործում հասարակական կազմակերպությունների և ԶԼՄ-ների մասնակցությունը չի կարող սահմանափակվել միայն վերահսկողության իրականացմամբ: Նրանք շատ կարևոր դեր ունեն նաև ընտրողների` ընտրական օրենսդրության իմացության մակարդակը բարձրացնելու և հասարակության շրջանում ընտրակաշառք վերցնելու երևույթն արմատախիլ անելու դեմ ակտիվ քարոզչություն տանելու գործում, որի իրականացման համար նույնպես անհրաժեշտ է պետության աջակցությունը:

224. Հայաստանում ընտրական գործընթացների փորձն առանձնացնում է մի շարք հիմնական կոռուպցիոն ռիսկեր, այդ թվում. նախընտրական քարոզչությունն օրենքով արգելված աղբյուրներից ֆինանսավորելը, նախընտրական քարոզչություն իրականացնելու նպատակով իշխանական լիազորություններն օգտագործելը, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների գույքը և միջոցներն օգտագործելը, ընտրողների «ձայները գնելը» և ընտրական հանձնաժողովների կողմից ընտրակեղծիքներ կատարելը:

225. Ընտրողների ցուցակների պատշաճ կազմելն ու ընթացիկ փոփոխություններ կատարելը համընդհանուր ընտրական իրավունքի ապահովման գլխավոր գործիք է: 2005թ. մայիսից Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրվեց ընտրացուցակների վարման նոր համակարգ` Հայաստանի Հանրապետության ընտրողների ռեգիստր (ընտրողների ազգային գրանցամատյան), որը հնարավորություն տվեց ԿԸՀ կայքում տեղադրել ընտրացուցակները և բարձրացնել դրանց մատչելիությունը` թույլ տալով ընտրությունների ելքով շահագրգիռ կազմակերպություններին և անձանց նախօրոք ստուգելու ընտրողների ցուցակների ստույգ լինելը և ձեռնարկելու միջոցներ այն ճշգրտելու համար: Ընտրողների ռեգիստրն ուղղակիորեն կապված է բնակչության պետական ռեգիստրի հետ:

226. Ընտրական գործընթացներում կոռուպցիոն երևույթների կանխարգելման տեսանկյունից կարևորվում է նախընտրական քարոզչության հասկացության օրենսդրական հստակ սահմանումը, որը հիմք կհանդիսանա ոչ միայն բոլոր թեկնածուների նախընտրական քարոզչության իրականացման համար հավասար պայմանների ապահովման համար, այլև կուրվագծի քաղաքական, հայեցողական պաշտոններ զբաղեցնող, պետական ծառայող հանդիսացող անձանց կողմից իրականացվող նախընտրական քարոզչության սահմանափակումների շրջանակները: Չնայած ՀՀ ընտրական օրենսգրքով սահմանված սահմանափակումներին, նախընտրական քարոզչության գործընթացում կոռուպցիոն երևույթները հաճախ դրսևորվում են վարչական ռեսուրսի կիրառմամբ և ձայների առք ու վաճառքով, ընդ որում վարչական ռեսուրսն օգտագործվում է ինչպես ուղղակիորեն` պաշտոնատար անձանց կողմից, այնպես էլ անուղղակիորեն` նրանց կուսակցությունների կողմից: Ավելին, թեև նախընտրական քարոզչության ընթացքում թեկնածուներին (կուսակցություններին) օրենքն արգելում է քաղաքացիներին անհատույց կամ արտոնյալ պայմաններով տալ (խոստանալ) դրամ, սննդամթերք, արժեթղթեր, ապրանքներ կամ մատուցել (խոստանալ) ծառայություններ, սակայն համապետական ընտրությունների փորձի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այս նորմը միշտ չէ, որ պահպանվում է: Ընտրողներին «ընտրակաշառքներ» տալու գործընթացը հաճախ նաև քողարկվում է բարեգործության անվան տակ, որը կարելի է համարել նաև ընտրությունների ժամանակ քաղաքական և գործարար շահերի միահյուսման արդյունք:

227. Քաղաքական կուսակցությունների ֆինանսավորման գործընթացի վերահսկողության մեխանիզմների կատարելագործումը քաղաքական կոռուպցիայի հաղթահարման հիմնական ուղղությունն է: Քաղաքական կուսակցությունների բնականոն գործունեության, այդ թվում` ընտրություններին մասնակցելու համար անհրաժեշտ են որոշակի ֆինանսական միջոցներ, որոնց շուրջ` հատկապես ընտրական գործընթացների ժամանակ կարող են առաջանալ կոռուպցիոն ռիսկեր, մասնավորապես, երբ կուսակցության կամ նրա կողմից առաջադրված թեկնածուների կողմից գերազանցվում է նախընտրական քարոզչության համար նախատեսված միջոցների չափը, կուսակցությունն օգտագործում է պետական կամ օրենքով արգելված այլ միջոցներ կամ կուսակցական միջոցները ծախսվում են ընտրակաշառքներ տալու համար: Համապետական վերջին ընտրությունները ցույց տվեցին, որ նախընտրական հիմնադրամներում ընդգրկվող դրամական միջոցներից բացի` որոնց առավելագույն չափը սահմանված է ՀՀ ընտրական օրենսգրքով, թեկնածուներն անվերահսկելիորեն կարող են օգտագործել նաև այլ միջոցներ, ինչը խախտում է հավասար պայմաններով նախընտրական քարոզչություն իրականացնելու սկզբունքը և թույլ է տալիս ներգրավել ստվերային միջոցներ, որն անխուսափելիորեն բերում է կոռուպցիոն ռիսկերի բարձրացմանը: Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի թեկնածուի, ինչպես նաև Ազգային ժողովի պատգամավորության թեկնածուի կուսակցության նախընտրական հիմնադրամներում ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից կատարվող մուծումների առավելագույն չափերը հնարավոր է շրջանցել, քանի որ «Կուսակցությունների մասին» ՀՀ օրենքում ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից կուսակցությանը տրամադրվող նվիրատվությունների չափը սահմանափակված չէ:

228. Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները չեն կարող նվիրատվություններ կատարել կուսակցություններին և պարտավոր են կուսակցություններին հավասար պայմաններով տրամադրել իրենց պատկանող շինությունները, կապի միջոցները, ինչպես նաև միջոցառումներ անցկացնելու նպատակով կուսակցությունների համար ապահովել հավասար պայմաններ: Այդուհանդերձ, անհրաժեշտ են կոնկրետ օրենսդրական և այլ միջոցներ բացառելու համար պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից` արտոնյալ կամ գրեթե անվճար հիմունքներով առանձին կուսակցությունների գրասենյակների համար տարածքներ տրամադրելը, իշխանություններին մոտ կանգնած առևտրային կամ հասարակական կազմակերպությունների վարկավորումը (ֆինանսավորումը), հետագայում այդ վարկերի ամբողջ գումարը կամ դրա մի մասը կուսակցություններին նվիրատվության տեսքով կամ ֆինանսավորման այլ ձևերով փոխանցելը, խորհրդատվական և այլ ծառայությունների դիմաց օտարերկրյա առևտրային, հասարակական և այլ կազմակերպությունների կողմից կուսակցությունների ղեկավար մարմինների ներկայացուցիչների վարձատրությունը, սոցիալական և այլ ծրագրերի իրականացման համար կուսակցության անդամներին դրամաշնորհներ տրամադրելը, կուսակցությունների ստեղծած լրատվական միջոցները ֆինանսավորելը, հանրամատչելի ծրագրերի իրականացման միջոցով կուսակցությանն անհատույց նյութական օժանդակություն տրամադրելը:

229. Կուսակցությունների կողմից հրապարակային հաշվետվությունների ներկայացումը լիովին չի ապահովում օրենսդրությամբ սահմանված արգելանքների պահպանումը, քանի որ կուսակցությունները կարող են հրապարակել իրականությունից հեռու հաշվետվություններ:

230. Այսպիսով, ընտրությունների կազմակերպման և կուսակցությունների ֆինանսավորման գործընթացներում առկա քաղաքական կոռուպցիայի ռիսկերի կրճատման նպատակով անհրաժեշտ է.

- Բացառել քաղաքական գործընթացներում ընտրական հանձնաժողովների անդամների ներգրավումը. բոլոր մակարդակների ընտրական հանձնաժողովների անդամներին պետական ծառայողների կազմից նշանակելու և ընտրություններին նախորդող վերջին մեկ տարվա ընթացքում քաղաքական գործընթացներին նրանց ակտիվ մասնակցությունը բացառելու միջոցով:

- Բարելավել ընտրական հանձնաժողովներին ուղղված դիմումների և բողոքների քննարկման գործընթացը. ընտրական հանձնաժողովներում դիմումների և բողոքների քննարկման կարգի հստակեցման, այդ դիմումները և բողոքները «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով քննարկելու, ընտրական հանձնաժողովների պատասխանատվությունը բարձրացնելու, անհրաժեշտության դեպքում` հանձնաժողովների որոշումները դատական կարգով վիճարկելու ընթացակարգերը հստակեցնելու, իսկ ընտրությունների արդյունքներով պայմանավորված գործընթացներում` նաև անձանց սահմանադրական իրավունքների դատական արդյունավետ պաշտպանությունը երաշխավորելու միջոցով:

- Ընդլայնել ընտրական գործընթացների վերահսկողությանը քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը` ընտրական գործընթացների վերահսկողության գործընթացում դիտողական առաքելությունների և ԶԼՄ-ների անաչառությունն ապահովելու, նախընտրական հիմնադրամներում մուծումներ կատարելու և նախընտրական քարոզչություն իրականացնելու գործընթացներում դիտորդական առաքելություն իրականացնող հասարակական կազմակերպությունների անարգել գործունեությունը երաշխավորող ընթացակարգեր ներդնելու միջոցով:

- Շարունակաբար կատարելագործել ընտրացուցակների վարման գործընթացը. բնակչության պետական ռեգիստրի կազմման որակը բարձրացնելու և տեղական ռեգիստրների ներդրման աշխատանքները շարունակելու, ընտրացուցակները պարբերաբար թարմացնելու, այդ թվում` ընտրելու իրավունք չունեցող, ընտրացուցակներում գրանցված անձանց հանելու և ընտրելու իրավունք ունեցող, բայց այս կամ այն պատճառով չգրանցված ընտրողների տվյալները լրացնելու և հրապարակելու միջոցով:

- Հստակ տարանջատել պաշտոնատար անձանց քաղաքական ընթացիկ գործունեությունը նախընտրական քարոզչությունից. նախընտրական քարոզչության նպատակով պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին պատկանող գույքը նրանց կողմից անհատույց կամ արտոնյալ պայմաններով օգտագործելը բացառությամբ հատուկ դեպքերի, արգելելու և այդ գույքի օգտագործումը բոլոր թեկնածուների համար հավասար հիմունքներով նախատեսելու, բացառությամբ հատուկ այդ նպատակի համար հատկացված տեղերի, քարոզչական նյութերի ցուցադրումը հանրային սեփականություն հանդիսացող վայրերում արգելելու, նախընտրական քարոզչության ժամանակահատվածում քաղաքական և հայեցողական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց աշխատանքային պարտականությունների կատարումից ազատելու կարգը սահմանելու միջոցով:

- Խստացնել ընտրակաշառք երևույթի դեմ պայքարը. ընտրողների իրավագիտակցության բարձրացմանն ուղղված հանրամատչելի ուսուցողական ծրագրերի կազմակերպմանն ու անցկացմանն աջակցելու, քաղաքական գործունեության և բարեգործության միատեղումը բացառելու, այդ թվում նախընտրական քարոզչության հետ միաժամանակ բարեգործություն իրականացնելը արգելելու և դրա համար վարչական պատասխանատվություն նախատեսելու, կուսակցությունների կողմից նախընտրական քարոզչության ժամանակահատվածում, և դրանից դուրս, որևէ ձևով ընտրողներին ֆինանսական և/կամ նյութական օժանդակություն ցուցաբերելը բացառելու և կուսակցություններին քաղաքացիներին անհատույց կամ արտոնյալ պայմաններով դրամ, սննդամթերք, արժեթղթեր, ապրանքներ կամ ծառայություններ տալը, մատուցելը, խոստանալը արգելելու, ընտրակաշառք բաժանողներին և վերցնողներին հայտնաբերելու և պատասխանատվության ենթարկելու միջոցով:

- Հստակեցնել նախընտրական հիմնադրամների միջոցով ոչ դրամական միջոցների օգտագործման կարգը. նախընտրական հիմնադրամներում ոչ դրամական միջոցների ներգրավման և տնօրինման կարգը սահմանելու միջոցով:

- Բարձրացնել կուսակցությունների ֆինանսավորման թափանցիկությունը և ֆինանսական գործունեության վերահսկողությունը. կուսակցությունների ֆինանսավորման մեխանիզմները ՀՀ ընտրական օրենսգրքով` նախընտրական հիմնադրամների ձևավորման համար սահմանված մեխանիզմներին համապատասխանեցնելու, այդ թվում «Կուսակցությունների մասին» ՀՀ օրենքում քաղաքացիություն չունեցող անձանց, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության կամ համայնքների բաժնեմասով տնտեսական կազմակերպությունների կողմից կուսակցություններին նվիրատվությունների կատարումը բացառելու, յուրաքանչյուր համապետական ընտրություններից հետո` օրենքով սահմանված ժամկետում պետության կողմից ֆինանսավորվող կուսակցությունների ֆինանսատնտեսական գործունեության ստուգման պարտադիր աուդիտի, ինչպես նաև կուսակցության համագումարի կամ մշտապես գործող մարմնի որոշմամբ` բոլոր կուսակցությունների կամավոր աուդիտի անցկացման մասին դրույթներ ՀՀ օրենսդրությամբ ամրագրելու, կուսակցությունների ֆինանսատնտեսական գործունեության աուդիտի չափորոշիչները սահմանելու, պարտադիր աուդիտի անցկացման համար անհրաժեշտ գումարները պետության կողմից կուսակցությանը տրամադրվող ֆինանսական աջակցության ծավալներում ներառելու միջոցով:

4.14. Տեղական ինքնակառավարում

231. Ըստ Ֆրիդոմ Հաուզ կազմակերպության 2006 թ. հրապարակած «Ազգերն անցումային շրջանում» զեկույցի ՀՀ տեղական ինքնակառավարման համակարգը գնահատվում է դեռևս բռնատիրականից` ժողովրդավարական կառավարման համակարգի անցման փուլում: Ըստ կոռուպցիայի ընկալման ՏԶԿ/ԹԻ հարցումների ՏԻՄ-երի անմիջական լիազորությունների և պարտականությունների մեջ կոռուպցիոն ռիսկերը առավել խոցելի են քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման, սոցիալական աջակցության ծառայությունների, համատիրությունների, գերեզմանատների գործունեությունը և այլն: Հարցվողները նշել են կոռուպցիայի այնպիսի դրսևորումներ, ինչպիսիք են ոչ պաշտոնական վճարումները համայնքային պատվերներ (գնումներ) ձեռք բերելու, գործարարության թույլտվություններ ստանալու, հարկային պարտավորությունները կատարելու, հողհատկացումների, գույքային սակարկությունների ժամանակ: ՄԻՊ-ին ուղղված Երևանի քաղաքապետարանի դեմ քաղաքացիների բողոքներում կոռուպցիոն հիմնական ռիսկերը պայմանավորվել են հատկապես «Ինքնակամ կառույցների և ինքնակամ զբաղեցրած հողատարածքների կարգավիճակի մասին» ՀՀ օրենքի և դրա կիրառման կարգին վերաբերող ՀՀ կառավարության որոշումների կատարմամբ: Երևանի թաղապետարանների դեմ բողոքները հիմնականում վերաբերել են` շենքերի ընդհանուր օգտագործման տարածքների սպասարկմանը, ընդհանուր օգտագործման տարածքների զավթմանը, ինքնակամ կառուցապատում իրականացնելու հետևանքով այլոց իրավունքների խախտմանը, բնակարանի հատկացմանը, և այլ խնդիրներին: ՄԻՊ-ին ուղղվել են նաև թաղապետարանների կողմից քաղաքացիների դիմումներին չպատասխանելու վերաբերյալ բողոքներ:

232. Հայաստանում բնակչությանը հանրային ծառայությունների մատուցման լիազորությունների ապակենտրոնացման մակարդակը դեռևս պատշաճ չէ և հասունացել է բնակչությանը ծառայությունների մատուցման իրականացման կենտրոնացման և ապակենտրոնացման միջև նոր, առավել արդյունավետ հարաբերակցության սահմանման խնդիրը: Ընդ որում, այս առումով Հայաստանը զգալիորեն զիջում է Արևելյան Եվրոպայի և Մերձբալթյան երկրներին:

233. ՏԻՄ-երի պարտադիր և պատվիրակված լիազորությունների իրականացման օրենսդրորեն սահմանված կարգերի բացակայությունը լուրջ խոչընդոտներ է ստեղծում ինչպես այդ լիազորությունների իրականացման համար պահանջվող ֆինանսական միջոցների նվազագույն ծավալների սահմանման, այնպես էլ դրանց իրականացման նկատմամբ պատշաճ ներքին և արտաքին վերահսկողության սահմանման համար:

234. Համայնքի ֆինանսների կառավարման թափանցիկության և հաշվետվողականության առումով կարևորվում է համայնքում արդյունավետ ռազմավարական պլանավորումը: Հայաստանի բոլոր համայնքներն ունեն համայնքի զարգացման քառամյա ծրագիր, սակայն դրանք հիմնականում չեն արտացոլում համայնքի իրական վիճակը և չեն պարունակում ռազմավարական պլանավորման գոնե հիմնական տարրերը: Ավելին, համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերը ներդաշնակեցված չեն թե՛ պետական ռազմավարական, թե՛ մարզի զարգացման ծրագրերի հետ, բացակայում են մարզային զարգացման և համայնքային զարգացման ծրագրերի համահունչ կազմման մեթոդական ուղեցույցերը: Համայնքի զարգացման քառամյա ծրագրերի մշակմանը և իրականացմանը քաղաքացիական հասարակության և գործարար հատվածի մասնակցությունն անբավարար է և դրանց ներգրավումը ռազմավարական պլանավորման գործընթացում ՏԻՄ-երի կողմից պատշաճ կերպով չի իրականացվում: Կարևորվում է համայնքի զարգացման քառամյա ծրագրերի իրականացման մոնիտորինգի և գնահատման համակարգի մշակումը և կիրառումը` դրանք մշակողների և իրականացնողների պատասխանատվությունը և հաշվետվողականությունը ապահովելու, ինչպես նաև այդ փաստաթղթերի թափանցիկությունը և հրապարակայնությունը ապահովելու գործում:

235. Համայնքների ֆինանսների կառավարման հաշվետվողականության և ֆինանսական կարգապահության առումով, համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություններում (ՀՈԱԿ) ֆինանսների կառավարումն իրականացվում է բյուջետային համակարգից դուրս` դրանով իսկ սահմանափակելով դրանց հաշվետվողականությունը և դժվարացնելով բյուջետային և արտաբյուջետային միջոցների ամբողջականացումը: Շատ համայնքներում առկա է հողի հարկի և գույքահարկի տեղեկատվական ավտոմատացված համակարգի սպասարկման մասնագետների պակաս, իսկ մասնագետների շարունակական ուսուցման և վերապատրաստման խնդիրը մնում է օրակարգային: Գույքահարկի և հողի հարկի տվյալների շտեմարաններում դեռևս առկա են իրական պատկերից շուրջ 20-30% անճշտություններ:

236. Համայնքների բյուջեների միջոցները երբեմն ծախսվում են` առանց հաշվի առնելու օրենքով սահմանված պարտադիր լիազորությունների իրականացման պահանջը: ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված` ՀՀ պետական բյուջեից համայնքներին սուբվենցիաների տրամադրման կարգը վերանայման կարիք ունի: Համայնքների կողմից ներկայացված հայտերը կառավարությունը քննարկում և որոշում է կայացնում հստակ չափորոշիչների և ընթացակարգերի բացակայության պարագայում: Ավելին, որոշումները հաճախ հայեցողական են, դրանց ընդունման գործընթացը թափանցիկ և հաշվետվողական չէ:

237. Համայնքների բյուջեների ձևավորման հրապարակայնության ապահովման օրենսդրական պահանջների կատարումը գործնականում անբավարար է` համայնքների ճնշող մեծամասնությունում տեղական լրատվամիջոցների կամ ինտերնետային կայքերի բացակայության պայմաններում: Ավելին, ՏԻՄ-երը, վերահսկող մարմինները և քաղաքացիական հասարակությունը այս հարցում հետևողական չեն, թափանցիկ բյուջետավորման մշակույթը դժվարությամբ է մտնում համայնքներ, կարծես մղված է երկրորդ պլան` մնալով սոցիալ-տնտեսական խնդիրների ստվերում:

238. Գործնականում ՀՀ համայնքներում, հատկապես գյուղական և փոքր քաղաքային համայնքներում, գնումների գործընթացի կազմակերպումը ցածր մակարդակի վրա է` հիմնականում մասնագիտական գիտելիքների և հմտությունների պակասի պատճառով: Համայնքներում իրականացվող մրցույթների արդյունքում հաճախ հաղթում են հիմնականում համայնքի ղեկավարի կողմից հովանավորվող կազմակերպությունները: Ավելին, մրցութային հանձնաժողովի ձևավորողն ու նախագահը համայնքի ղեկավարն է: Թեև որոշումների վերահսկողությունն իրականացնում է համայնքի ավագանին, սակայն վերջինս ՏԻՄ-երի որոշումների կայացման և վերահսկման գործում դեռևս չունի լուրջ դերակատարություն: Արդյունքում, համայնքների տնտեսվարող սուբյեկտների և, ընդհանրապես, բնակչության վստահության և գոհունակության մակարդակը համայնքային գնումների նկատմամբ անբավարար է:

239. Համայնքային ֆինանսների կառավարման ապակենտրոնացված վերահսկողական համակարգի` ներքին աուդիտի ինստիտուտի գործառույթները համայնքներում պատշաճ կերպով չեն իրականացվում, շատ համայնքներում չեն մշակվում աուդիտի պլաններ, չեն պատրաստվում բյուջեի կատարման վերաբերյալ հաշվետվություններ և չեն ներկայացվում համայնքի ավագանու քննարկմանը: Ներքին աուդիտ իրականացնող համայնքային ծառայողների մասնագիտական կարողությունները և հմտությունները խիստ անբավարար են, նրանք անկախ չեն և գործում են հիմնականում իրենց վերադասի անմիջական ցուցումներով, աուդիտի իրականացումը լավագույն դեպքում սահմանափակվում է ֆինանսական համապատասխանության աուդիտով: Գործնականում ընդհանրապես չեն կիրառվում բյուջեի ռիսկերի վրա հիմնված մոտեցումներ ու կանխատեսումներ, անբավարար են ներքին աուդիտի գնահատման և հաշվետվությունների կիրառման գործընթացները:

240. ՏԻՄ-երի գործունեության նկատմամբ պետական արդյունավետ վերահսկողության կազմակերպման և իրականացման առումով մարզպետների իրավական և մասնագիտական հսկողության գործառույթները դեռևս հստակ տարանջատված չեն, բացակայում են դրանց իրականացման համապատասխան կառուցակարգերը: 2008 թ.-ից ՀՀ Վերահսկիչ պալատը ակտիվացրել է իր գործունեությունը համայնքներում: Ստուգումների արդյունքում մի շարք քաղաքային և գյուղական համայնքներում հայտնաբերվել են բազմաբնույթ խախտումներ, ինչպես զուտ օրենսդրական և ընթացակարգային, այնպես էլ ֆինանսատնտեսական բնույթի, արձանագրված են բավականին խոշոր չափի կոռուպցիոն երևույթներ:

241. Կոռուպցիոն բազմաթիվ ռիսկեր առկա են ՏԻՄ-երի կողմից բնակչությանը համայնքային անվճար և վճարովի ծառայությունների մատուցման գործում: ՀՀ համարյա բոլոր համայնքներում բնակարանային-կոմունալ տնտեսության ոլորտում ծառայությունները մատուցվում են ոչ լրիվ ծավալով, անբավարար որակով ու հասանելի չեն ամբողջ բնակչությանը: Ընդհանուր առմամբ, բնակարանային-կոմունալ տնտեսության ծառայությունների մատուցումը դեռևս ամբողջովին կարգավորված չէ, չեն գործում միասնական նորմեր և չափորոշիչներ, չկան աշխատանքների կատարման հաստատված ցուցանիշներ և գնահատման հստակ չափանիշներ: Վճարովի ծառայությունների մատուցման վարձավճարների դրույքաչափերն, ըստ էության, ՏԻՄ-երի կողմից սահմանվում են` առանց լուրջ տնտեսական հաշվարկներ կատարելու, իսկ ծառայության մատուցման ծախսածածկման խնդիր չի էլ դրվում: Ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունները (համայնքային ենթակայության, մասնավոր կամ խառը սեփականության) գործում են հիմնականում անարդյունավետ: Թույլ է վերահսկողությունը ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների գործունեության նկատմամբ: Վերջիններս համայնքի բյուջեից ֆինանսավորվում են հիմնականում սուբսիդիայի տեսքով և ՏԻՄ-երին ներկայացնում են միայն աշխատանքների կատարման ավարտական ակտեր, սակայն չեն ներկայացնում կատարողական մանրամասն հաշվետվություններ:

242. Մտահոգիչ է գերեզմանատների գործունեության և նրանց պահպանման լիազորությունների իրականացման արդյունավետությունն ու օրինականությունը: Ծառայությունը մատուցող կազմակերպության կողմից գերեզմանատեղերի տրամադրման և այլ վճարովի ծառայությունների մատուցման ժամանակ առկա են մեծ չափերի հասնող ոչ պաշտոնական գումարների շորթման ռիսկեր` պայմանավորված ծառայության չափորոշիչների և ընթացակարգերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության, ծառայության մատուցման թափանցիկության և հաշվետվողականության հատկապես ցածր մակարդակով:

243. Ընտանեկան նպաստների համակարգում և միանվագ օգնությունների տրամադրման ցուցակներում ընդգրկելու համար սոցիալական ծառայությունները քաղաքացիներից պահանջում են օրենսդրությամբ սահմանված բազմաթիվ տեղեկանքներ, այդ թվում` ՏԻՄ-երից և համատիրություններից: Հաճախ քաղաքացիներն ընդգրկվում են ընտանեկան նպաստների համակարգում կեղծ տեղեկանքների հիման վրա: Խնամակալությանը և հոգաբարձությանն առնչվող լիազորությունների իրականացման գործընթացը թափանցիկ չէ և համայնքի ղեկավարի` խնամակալություն և հոգաբարձություն սահմանելու վերաբերյալ որոշումն, ըստ էության, հայեցողական է:

244. Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման (ՔԿԱԳ) ծառայությունները հիմնականում գտնվում են քաղաքային համայնքներում և սպասարկում են նաև հարակից գյուղական համայնքներին, իսկ գանձվող պետական տուրքերը մուտքագրվում են միայն համապատասխան քաղաքային համայնքների բյուջեներ: Թեև ՔԿԱԳ ծառայությունների պահպանման ծախսերը, որպես պետության կողմից պատվիրակված լիազորության իրականացման ծախսեր, կատարվում են ՀՀ պետական բյուջեից համայնքների բյուջեների միջոցով, դրանք իրենց գործունեության վերաբերյալ կատարողական հաշվետվություններ չեն ներկայացնում ՏԻՄ-երին, իսկ ՔԿԱԳ ծառայությունների և գանձվող պետական տուրքերի դրույքաչափերի վերաբերյալ քաղաքացիների իրազեկությունը ցածր է:

245. ՀՀ տեղական ինքնակառավարման համակարգում համայնքային ծառայողների արհեստավարժության, բանիմացության, կառավարման և կոռուպցիայի դեմ պայքարի ունակություններն ու հմտությունները անբավարար են: Առկա է համապատասխան մասնագիտական կրթություն, որակավորում, փորձ և հմտություն ունեցող մասնագետների պակաս: Համայնքների մեծամասնության ներկա սուղ ֆինանսական վիճակը և հնարավորությունները էականորեն սահմանափակում են համայնքային ծառայողների վերապատրաստման հնարավորությունները: ՏԻՄ-երի և նրանց աշխատողների ուսուցման և վերապատրաստման ծրագրերն իրագործվել են հիմնականում միջազգային ու տեղական կազմակերպությունների և ՀՀ կառավարության (ի դեմս ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության) համագործակցության արդյունքում` ՀՀ պետական բյուջեի և այլ միջոցների հաշվին:

246. Այսպիսով, ՀՀ տեղական ինքնակառավարման և տարածքային կառավարման համակարգերի գործունեության ներդաշնակությունը, արդյունավետությունը, թափանցիկությունը, հաշվետվողականությունն ապահովելու նպատակով, անհրաժեշտ է.

- Բարձրացնել տեղական ինքնակառավարման համակարգի արդյունավետությունը. ընտրված առանձին մարզերում համայնքների խոշորացման փորձնական ծրագրերի իրականացման արդյունքների վերլուծության և գնահատման, ձեռք բերված փորձի ամբողջականացման հիման վրա, ՀՀ ամբողջ տարածքում գործնականում համայնքների խոշորացումը կամավորության և պարտադիր սկզբունքների համադրությամբ աստիճանաբար իրականացնելու, միջհամայնքային միավորումների ձևավորումը, միջհամայնքային միավորումների և դրանց կազմում ընդգրկված համայնքների լիազորությունները, կառավարման մարմինները, նրանց փոխհարաբերությունները, սեփականություն համարվող գույքը, բյուջեների եկամուտների աղբյուրները և ծախսային ուղղությունները օրենսդրորեն կարգավորելու, պետական բյուջեի միջոցներով այդ կառույցների ձևավորմանը և կայացմանն օժանդակելու միջոցով:

- Բարձրացնել համայնքի ֆինանսական անկախությունը և համայնքի բյուջեի ծախսերի կառավարման արդյունավետությունը. համայնքի ռազմավարական պլանավորման և բյուջետային գործընթացի վերաբերյալ մեթոդական ուղեցույցեր մշակելու և ներդնելու, մարզի զարգացման ծրագիրը և համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերը ներդաշնակ և համահունչ դարձնելու, ծրագրային և բյուջետային փաստաթղթերի մշակման գործընթացների ժամանակացույցերի համաձայնեցման օրենսդրական պարտադիր պահանջ սահմանելու և ընթացակարգեր ներդնելու, համայնքներում ծրագրային բյուջետավարման համակարգ ներդնելու և բյուջետային գործընթացի դրա շրջանակներում կազմակերպման ընթացակարգեր ներդնելու, բազմամյա կապիտալ պլանավորման և բյուջետավորման, կապիտալ ծրագրերի մշակման և իրականացման, համայնքի ֆինանսական վիճակի վերլուծության, վարկունակության գնահատման և վարկավորման բնագավառներում համայնքների կարողությունները և ունակությունները զարգացնելու, համայնքային տնտեսությունում վարկային ծրագրեր ներգրավելու, արժեթղթեր (պարտատոմսեր) թողարկելու և լրացուցիչ եկամուտներ ապահովելու, համայնքներում բյուջետային դասակարգման GFS 2001 և հաշվապահական հաշվառման ու հաշվետվության միասնական համակարգերը ներդնելու, տեղական նոր հարկատեսակներ օրենսդրորեն սահմանելու, գույքահարկի և հողի հարկի տեղեկատվական ավտոմատացված համակարգերի արդյունավետ շահագործումն ապահովելու, համայնքի սեփականություն համարվող գույքի արդյունավետ կառավարման միասնական տեղեկատվական համակարգեր ու համայնքային գույքի կառավարման պլաններ մշակելու և ներդնելու, համայնքի տարածքում գործունեության թույլտվությունների տրամադրման և դրանց դիմաց տեղական տուրքերի գծով գանձումների ապահովման գործընթացի օրինականության նկատմամբ ՏԻՄ-երի պատասխանատվությունը բարձրացնելու միջոցով:

- Բարձրացնել համայնքներում գնումների գործընթացի արդյունավետությունը, թափանցիկությունը, հաշվետվողականությունը և օրինականությունը. համայնքային գնումների ընթացակարգերի պահպանման և կիրառման նկատմամբ պետական խիստ վերահսկողություն սահմանելու, համայնքային գնումների մրցույթի հայտերի գնահատման չափորոշիչների և մրցույթի մասնակիցների նախաորակավորման հստակ ընթացակարգեր սահմանելու, մրցույթի հանձնաժողովի անդամների շահերի բախման ու հայտարարագրման պահանջներ և ընթացակարգեր սահմանելու, գնումների գործընթացում համայնքների ղեկավարների լիազորությունները հակակշռելու և անհատական պատասխանատվություն սահմանելու, գնում կատարող կազմակերպությունների միջև մրցակցությունը խրախուսելու միջոցով:

- Բարձրացնել համայնքների բյուջեներին պետական ֆինանսական օժանդակության համակարգի արդյունավետությունը, թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը. համայնքների ֆինանսական համահարթեցման նոր սկզբունքներին համապատասխան դոտացիաների բաշխման առավել նպատակային և հասցեական ընթացակարգեր ներդնելու, նպատակային հատկացումների (սուբվենցիաների) տրամադրման կառուցակարգ մշակելու և ներդնելու, նպատակային հատկացումների հայտերի և ծրագրերի կազմման չափորոշիչները սահմանելու և դրանց վերաբերյալ համայնքներին հրապարակային իրազեկելու միջոցով:

- Բարձրացնել ՏԻՄ-երի գործունեության թափանցիկությունը և հրապարակայնությունը. բնակչության կողմից համայնքի դերի գիտակցումը խթանելու, համայնքի բյուջեի նախագծի և բյուջեի կատարման վերաբերյալ տեղեկատվության պարտադիր հրապարակման և հանրային քննարկումների կազմակերպման հստակ ընթացակարգեր սահմանելու, համայնքների ղեկավարների և ավագանիների անդամների ուսուցման և վերապատրաստման ծրագրեր կազմակերպելու, բնակչությանը ՏԻՄ-երի գործունեության մասին պարբերաբար իրազեկելու, քաղաքացիների ընդունելության կազմակերպման հստակ ընթացակարգեր սահմանելու, համայնքային սեփականություն համարվող գույքի օտարման և օգտագործման տրամադրման հրապարակային սակարկությունների ընթացակարգերը հստակեցնելու, հրապարակային սակարկությունների ժամանակ անշարժ գույքի և հողի մեկնարկային և շուկայական գները մոտեցնելու, ՏԻՄ-երի կողմից մատուցվող հանրային ծառայությունների վերաբերյալ բնակչության իրազեկությունը և ներգրավվածությունը բարձրացնելու միջոցով.

- Բարձրացնել ՏԻՄ-երի գործունեության հաշվետվողականությունը և օրինականությունը. ՏԻՄ-երի գործունեության նկատմամբ պետական վերահսկողությունը կարգավորելու, պետության կողմից համայնքին պատվիրակված լիազորությունների իրականացման նկատմամբ պետական վերահսկողության կարգը և մարզպետի կողմից վարչական հսկողության իրականացման ընթացքում ձեռնարկվող միջոցները օրենսդրորեն սահմանելու, վերահսկողության ընթացակարգեր ներդնելու, մարզպետի կողմից ՏԻՄ-երի գործունեության նկատմամբ վարչական հսկողության գործառույթներն ամբողջականացնելու, մարզպետարանների և նրանց ենթակառույցների վերահսկողական կարողությունները բարելավելու, մարզպետարաններում կառավարման ժամանակակից տեխնոլոգիաներ ներդնելու, նրանց գործունեության թափանցիկությունը և հրապարակայնությունն ապահովող ընթացակարգեր ներդնելու, համայնքում ներքին և արտաքին վերահսկողության ընթացակարգերը հստակեցնելու, համայնքի քառամյա զարգացման ծրագրի կատարման վերաբերյալ համայնքի ղեկավարի հաշվետվությունը կազմելու, ավագանու քննարկմանն ու հաստատմանը ներկայացնելու և հրապարակելու օրենսդրական պարտադիր պահանջ սահմանելու և համապատասխան ընթացակարգեր ներդնելու, համայնքային ծառայություններ մատուցող կազմակերպություններում աշխատանքների կատարման հստակ ցուցանիշներ սահմանելու, մոնիտորինգի և գնահատման ընթացակարգեր ներդնելու, գնահատման արդյունքները պարբերաբար հրապարակելու պարտադիր պահանջ սահմանելու, ՏԻՄ-երի գործունեության արտաքին աուդիտի իրականացման գործընթացում ՀՀ Վերահսկիչ պալատի և ՏԻՄ-երի միջև արդյունավետ համագործակցությանը և տեղեկատվական հոսքերի կարգավորմանն ուղղված ընթացակարգեր ներդնելու, ՀՀ համայնքների սեփականություն համարվող գույքի պարտադիր պետական գրանցման պայմաններն ու ընթացակարգերը հստակեցնելու, ավագանու և պետության կողմից համայնքի սեփականություն համարվող գույքի պետական գրանցման և արդյունավետ կառավարման նկատմամբ վերահսկողությունը խստացնելու միջոցով:

- Բարձրացնել համայնքի և համատիրության միջև գործակցության արդյունավետությունը, թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը. համայնքի կողմից համատիրությանն օժանդակության ձևերը և համատիրությանը ՏԻՄ-երի առանձին լիազորությունները պատվիրակելու կարգը օրենսդրորեն սահմանելու և համապատասխան ընթացակարգեր ներդնելու, այս գործընթացում համայնքի ղեկավարի կողմից կայացված հայեցողական որոշումները վերահսկելու, համայնք-համատիրություն-բնակիչ փոխհարաբերությունները հստակեցնելու, այդ փոխհարաբերությունների հստակ կարգավորման և դրանց օրինականության պահպանման նկատմամբ պետական վերահսկողություն սահմանելու միջոցով:

- Բարձրացնել ՔԿԱԳ ծառայությունների գործունեության արդյունավետությունը. դրանք բարձր տեխնոլոգիական միջոցներով վերազինելու, դրանց համագործակցված աշխատանքն ապահովող միասնական ժամանակակից տեխնիկական համակարգ ներդնելու, ծառայության գործառույթներն ավտոմատացնելու, տվյալների միասնական էլեկտրոնային բանկ ստեղծելու, ՔԿԱԳ ծառայությունների դիմաց կոնկրետ համայնքի բնակչից գանձվող պետական տուրքը նույն համայնքի բյուջե մուտքագրման կառուցակարգ սահմանելու միջոցով.

- Զարգացնել ՏԻՄ-երի կարողությունները և ամբողջականացնել համայնքային ծառայության համակարգը. համայնքների աշխատակազմերի օպտիմալ կառուցվածքների մոդելներ մշակելու և ներդնելու, ՏԻՄ-երի կառավարման գիտելիքներն ու հմտությունները զարգացնելու, քաղաքացիների, մասնավոր սեկտորի, ՀԿ-երի և այլ շահագրգիռ կազմակերպությունների հետ արդյունավետ համագործակցություն ծավալելու, համայնքային խնդիրների լուծմանը նպատակաուղղված նրանց իրազեկման ու մասնակցության համապատասխան ձևեր և եղանակներ կիրառելու, սոցիալական գործընկերության իրականացմանն ուղղված ՏԻՄ-երի գործունեությունը խթանելու և լիազորությունները պատվիրակելու, ՏԻՄ-երի և համայնքային ծառայողների ուսուցման և վերապատրաստման ծրագրեր կազմակերպելու, համայնքի ավագանու անդամների համար համայնքային ծառայության համակարգի վերաբերյալ ուսուցման ծրագրեր կազմակերպելու, նրանց որակավորման և շարունակական վերապատրաստման համակարգերը շարունակաբար զարգացնելու, համայնքային ծառայության թափուր պաշտոնների համալրման մրցույթների թափանցիկությունն ապահովող ընթացակարգեր ներդնելու, համայնքներում կառավարման ժամանակակից տեխնոլոգիաներ ներդնելու, համայնքների տվյալների տեղեկատվական միասնական բանկ ստեղծելու, ՏԻՄ-երում համակարգչային ներքին ցանցեր ներդնելու, համայնքային կառավարման միասնական համակարգեր ներդնելու, այդ համակարգերի համատեղելիությունը և փոխգործակցությունն ապահովելու, տարածքային կառավարման միասնական տեղեկատվական համակարգերում դրանք ներառելու և ինտեգրելու, համայնքների տեղեկատվական համակարգերն օգտագործող աշխատողների ուսուցման և վերապատրաստման ծրագրեր իրականացնելու միջոցով:

4.15. Մասնավոր հատված

247. Հայաստանում ընկերությունների 84 տոկոսը դժգոհ է երկրում գործող օրենսդրական և վարչական կանոնակարգումից: Հայաստանում ձեռնարկատիրությունը կարգավորող օրենսդրությունն ընդհանուր առմամբ բավարար է, սակայն օրենքները պատշաճ կերպով չեն կիրառվել: Պետական կառավարման մարմինների կողմից ընկերությունների նկատմամբ ոչ միանման վերաբերմունքը և անազնիվ մրցակցությունը ձեռնարկատիրությունը խոչընդոտող հիմնական գործոններից են: Ընկերություններն իրենց գործունեության որոշ մասը իրականացնում են ստվերային հատվածում: Օրենսդրական փոփոխությունները նախքան կիրառության մեջ դրվելը հազվադեպ են ներկայացվում գործարար հանրությանը: Օտարերկրյա ներդրողի և պետական մարմինների բանակցությունների վարման վարչարարությունը բարդ ու ժամանակատար է:

248. Ձեռնարկատիրության թափանցիկությանն առնչվող հիմնական հարցերի, մասնավորապես ընկերության ռեեստրի, հիմնադիրների ու բաժնետերերի կազմի հրապարակայնության առումով Հայաստանը ԱՊՀ երկրների շարքում վերջին տեղերից մեկն է զբաղեցնում: Ընկերությունների ֆինանսական հաշվետվության որակը նույնպես դեռևս ցածր է: «Բաժնետիրական ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքը, ինչպես նաև ձեռնարկատիրությանը առնչվող այլ օրենսդրական փաստաթղթեր չեն կարգավորում առևտրային կազմակերպություններում աշխատանքի բարեխղճության, ձեռնարկատերերի և մյուս համապատասխան աշխատողների վարքագծի կանոնները և շահերի բախումների առաջացումը կանոնակարգող սահմանափակումները: Այս ուղղությամբ ՀՀ առևտրաարդյունաբերական պալատի կողմից քայլեր չեն ձեռնարկվում բարեխիղճ առևտրային պրակտիկայի խրախուսման ուղղությամբ: Բացի այդ, առևտրային գործարքների ոլորտը կարգավորող օրենքները թերի են, որի հետևանքով պայմանագրերն ավելի շատ կնքվում են ոչ ֆորմալ դաշտում:

249. Այսպիսով, կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործում Հայաստանի մասնավոր հատվածում կոռուպցիայի կրճատման ու կանխարգելման նպատակով անհրաժեշտ է.

- ՈՒժեղացնել մասնավոր հատվածում կոռուպցիայի առաջարկի կանխարգելումը, հաշվապահական հաշվառման և աուդիտի միջազգային ստանդարտների ներդրման, այդ պահանջների չպահպանման համար քաղաքացիաիրավական, վարչական կամ քրեական պատժամիջոցների կիրառման, մրցակցության հավասար պայմանների ապահովման, տնտեսական մրցակցության օրենսդրության դրույթները խախտող, հակամրցակցային վարքագիծ դրսևորող, շուկայում գերիշխող դիրքը կամ մենաշնորհը չարաշահող տնտեսվարողների նկատմամբ պատասխանատվության միջոցների խստացման և այդ դեպքերի լայն լուսաբանման, Տնտեսական մրցակցության պետական հանձնաժողովի կարողությունների զարգացման և լիազորությունների ընդլայնման, հարկային, մաքսային ծառայությունների վարչարարության կատարելագործման, կոռուպցիայի դեմ պայքարում մասնավոր հատվածի իրազեկվածության բարձրացման միջոցով:

- Ապահովել մասնավոր կազմակերպությունների աշխատանքում բարեխղճությունը. Առևտրի միջազգային պալատի (ԱՄՊ) կողմից ընդունված կոռուպցիայի դեմ պայքարի կանոնակարգերի և էթիկայի կանոնների ճանաչման ու տեղայնացման, դրանից բխող ստանդարտների և ընթացակարգերի մշակման, մասնավոր կազմակերպություններում բարեխիղճ վարքագծի կանոնակարգերի և շահերի բախման կանխարգելման կանոններ սահմանելու միջոցով:

- Խրախուսել առևտրային կազմակերպությունների և պետության միջև համագործակցությունը. պայմանագրային հարաբերություններում բարեխիղճ առևտրային պրակտիկայի կիրառման, առևտրային կազմակերպությունների ռեյտինգավորման, ազնիվ գործարարության համար մրցանակաբաշխությունների սահմանման, տնտեսվարողների կողմից ծառայությունների մատուցման արդյունքում սպառողներին պատճառված վնասի հատուցումը երաշխավորելու նպատակով լիցենզավորման ենթակա ձեռնարկատիրական գործունեության որոշ տեսակների համար պարտադիր ապահովագրության համակարգերի ներդրման, սպառողների իրավունքների պաշտպանության օրենսդրական երաշխիքների հետագա բարելավման և դրանց իրականացումն ապահովող պետական, համայնքային մարմինների և քաղաքացիական հասարակության կառույցների ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդի կազմում գործարար միջավայրի ներկայացուցիչների ներգրավման, պետական պաշտոնյա և գործարար հարաբերություններում էլեկտրոնային կառավարման համակարգերի ներմուծման, «թեժ գծերի» օգտագործման միջոցով:

- Արմատավորել ձեռնարկությունների կորպորատիվ կառավարման սկզբունքները. օրենսդրորեն բաժնետերերի`սեփականատեր-գործադիր տնօրեն փոխհարաբերությունների տարանջատման ու հստակեցման, տնօրենների խորհրդի պաշտոնական պարտականությունների ու հաշվետվողականության սահմանման, ձեռնարկությունների գործունեության գնահատման համակարգի ներդրման, պետական գնումների համակարգում այդ գնահատման արդյունքների կիրառման, հրապարակայնության ապահովման, ըստ աուդիտի արդյունքների պետական գնումների նախաորակավորման չափորոշիչների սահմանման միջոցով:

- Զարգացնել ՀՀ առևտրաարդյունաբերական պալատի, ինչպես նաև խոշոր գործարարների շահերը ներկայացնող այլ կազմակերպությունների կարողությունները. առևտրի միջազգային պալատի հետ համագործակցության զարգացման, մասնավոր հատվածում կոռուպցիայի առաջարկի կրճատման, լավագույն միջազգային փորձի փոխանակման, աշխատողներին և մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչների համար գործնական և ճանաչողական այցերի կազմակերպման, կորպորատիվ կառավարման ուսումնական և վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպման միջոցով:

250. ՀՌԻՄԾ գործող մոնիտորինգի համակարգն իր էությամբ հանգում է ծրագրի միջոցառումներով սահմանված գործողությունների կատարմանը: Իրականացվող մոնիտորինգը վարչական է և սահմանափակվում է օրենսդրական նախաձեռնությունների վերաբերյալ կոնկրետ նախագծերի ընդունման մասին որոշումների կայացմամբ, ինչը հնարավորություն չի տալիս ՀՌԻՄԾ-ում նշված ոլորտներում և բնագավառներում գնահատել կոռուպցիայի մակարդակի փոփոխությունները, ներառել բովանդակային` կատարողական մոնիտորինգի համակարգը, հաշվետվությունների, այդ թվում` տարեկան արդյունքների ամփոփման պահանջները, ընթացիկ իրավիճակի չափելի նկարագիրը և միջոցառումների իրականացման ելքերի և արդյունքների գնահատման ցուցիչները, մոնիտորինգի և գնահատման համակարգը ամրապնդել գործուն մեխանիզմներով: Բացի այդ, ՀՌԻՄԾ մոնիտորինգի ցուցանիշների գնահատման համակարգի բացակայությունը դժվարացրել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործընթացի հավաստի վերլուծության և միջազգայնորեն համադրելի ցուցանիշների կիրառումը:

251. ՀՌԻՄԾ-ի իրականացման վերաբերյալ պետական կառավարման մարմինների և ՀՀ հակակոռուպցիոն ռազմավարության իրականացման մոնիտորինգի հանձնաժողովի հաշվետվությունների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ դրանց հիման վրա դժվար է ՀՌԻՄԾ-ի իրականացման արդյունքների գնահատումը: Դրանք գործուն հիմք չեն կարող հանդիսանալ ծրագրի հետագա վերանայումների համար:

252. ՀՌԻՄԾ-ի մշակմանը զուգահեռ, կարևորվում է ծրագրի մոնիտորինգի և գնահատման համակարգի կատարելագործումը: Կառավարությունը, հաշվի առնելով 2003-2007 թթ. հակակոռուպցիոն ռազմավարության մոնիտորինգի ու գնահատման համակարգի բացերը, նկատելի թերություններն ու առկա խնդիրները, ՀՌԻՄԾ-ի իրականացման մոնիտորինգի և գնահատման գործընթացի բարելավման նպատակով, 2009-2012 թթ. ՀՌԻՄԾ-ի ձևավորված վարչական մոնիտորինգի համակարգից անցում կկատարի ՀՌԻՄԾ-ի ըստ արդյունքների կատարողականի մոնիտորինգի և գնահատման գործուն համակարգի ներդրմանը: Վերջինս սերտորեն պետք է համահունչ լինի ծրագրային բյուջետավորման, ինչպես նաև պետական կառավարման մարմիններում ծրագրային հենքով ըստ արդյունքների կատարողականի գնահատման համակարգերի ներդրմանը: ՀՌԻՄԾ մոնիտորինգի և գնահատման համակարգի զարգացումը ենթադրում է ինչպես գործող ինստիտուցիոնալ համակարգի կատարելագործում, այնպես էլ գնահատման ցուցանիշների համակարգի մշակում` վերջնական, միջանկյալ և գործոնային գնահատման մակարդակներում, որոնք պետք է զուգակցվեն համապատասխան մարմինների ու ոչ պետական հատվածի կարողությունների հզորացման նպատակային ու հասցեական միջոցառումներով:

253. ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի և գնահատման համակարգի կատարելագործման առումով կարևորվում է թե՛ պետական մարմինների, թե՛ քաղաքացիական հասարակության միավորումների համապատասխան մասնագիտական կարողությունների ձևավորումը և զարգացումը` մեթոդական աջակցության և գործնական վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպման և միջազգային լավագույն փորձի և տեխնիկական աջակցության ներգրավման միջոցով:

254. ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի ինստիտուցիոնալ կառույցի ձևավորումը պետք է սկսվի պետական կառավարման մարմիններում մոնիտորինգի և գնահատման համապատասխան միավորների ձևավորմամբ: Ընդ որում, ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի և գնահատման գործառույթներն կարող են համատեղվել պետական կառավարման մարմիններում ռազմավարական պլանավորման, կատարողականի գնահատման, և մասնավորապես կայուն զարգացման ռազմավարության մոնիտորինգի ձևավորվելիք ինստիտուցիոնալ կառույցներին և դրանց ձևավորված համակարգին ներդաշնակեցման միջոցով:

255. ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի ինստիտուցիոնալ կառույցի գործունեության ապահովմանն անհրաժեշտ տեղեկատվական հոսքերի ապահովումը, դրանց կանոնակարգումը, ինչպես նաև կոռուպցիայի դեմ պայքարի ամբողջականացված վիճակագրական համակարգի ձևավորման, թափանցիկ և հրապարակային հաշվետվությունների, կոռուպցիոն ռիսկերի վերաբերյալ ուսումնասիրությունների, քաղաքացիների և գործարար միջավայրի ներկայացուցիչների հարցումների, առանձին ոլորտային զեկույցների պարբերական հրապարակումների միջոցով հնարավոր կլինի ձևավորել ՀՌԻՄԾ-ի իրականացման գնահատման, ինչպես նաև հաջորդող տարիների համար հիմնական նպատակադրումների առաջադրման ու հնարավոր վերանայումների համար անհրաժեշտ, իրատես և որակյալ տեղեկատվական բազա:

256. ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի ինստիտուցիոնալ կառույցի ձևավորմանը զուգընթաց կձևավորվի ու կկատարելագործվի կոռուպցիայի գնահատման ցուցանիշների համակարգը: Կոռուպցիայի գնահատման խնդիրները ներառում են, մասնավորապես, կոռուպցիայի մակարդակի և միտումների, տարածվածության և տեսակների, պատճառների և հետևանքների գնահատումը (assessment): Ավելին, կոնկրետ ոլորտներում և համակարգերում կոռուպցիայի գնահատումը նախապայման է կոռուպցիայի կրճատմանն ուղղված ոլորտային նպատակային ծրագրեր մշակելու, իրականացնելու, վերահսկելու և ազդեցությունը գնահատելու (evaluation) համար:

257. Հայաստանում հասարակության և թիրախ խմբերի կողմից հակակոռուպցիոն ռազմավարության ազդեցության ընկալման գնահատումը ներառում է հարցումների և հետազոտությունների իրականացումը. (ա) տնային տնտեսությունների, գործարարների կամ այլ առանձին թիրախ խմբերի շրջանում կոռուպցիայի մակարդակի կրճատման նկատելիությունը պարզելու նպատակով, (բ) տնային տնտեսությունների, գործարարների կամ այլ առանձին թիրախ խմբերի շրջանում կոռուպցիայի մակարդակի կրճատման տեմպերից բավարարվածությունը գնահատելու նպատակով, (գ) տնային տնտեսությունների, գործարարների կամ այլ առանձին թիրախ խմբերի կողմից պետական մարմինների մատուցած հանրային ծառայությունների որակից բավարարվածությունը գնահատելու նպատակով:

258. Վերը նշված հետազոտությունների համար անհրաժեշտ ռեսուրսների ապահովումը պետք է ներառել ՀՀ միջնաժամկետ ծախսային ծրագրում և պետական բյուջեում: Միաժամանակ, անհրաժեշտ է այդ նպատակներին ուղղել և արդյունավետ կերպով օգտագործել միջազգային կազմակերպությունների կողմից տրամադրվող տեխնիկական աջակցությունը և իրականացվող ծրագրերը:

259. ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի և գնահատման արդյունավետ համակարգի կայացման համար անհրաժեշտ է պետական կառավարման մարմինների կողմից իրականացվող մոնիտորինգի և գնահատման մեխանիզմը համալրել այլընտրանքային հետադարձ կապի ապահովման տարրերով: Մասնավորապես, ոչ պետական հատվածին կամ քաղաքացիական հասարակությանը ոլորտային վերլուծություններ ու գնահատումներ իրականացնելու իրավասության պատվիրակմամբ` նախապես ձևավորելով համապատասխան մեթոդաբանություն և կարողություններ: Այս առումով, դոնոր հանրության կողմից արդեն իսկ իրականացված առանձին քայլերն ու փորձնական ծրագրերն Կառավարության համար կծառայեն որպես լավագույն օրինակներ:

260. ՀՀ Կառավարությունը կարևորում է ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի և գնահատման գործընթացին քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Այն ապահովելու է քաղաքացիական հասարակության կողմից իրականացված մոնիտորինգի ուսումնասիրության, հետազոտությունների արդյունքների ու գնահատականների ներառումը ՀՌԻՄԾ-ի հաշվետվությունում, կոռուպցիոն ռիսկերի կրճատմանն ուղղված առաջարկությունների քննարկումը ՀՌԻՄԾ-ի վերանայման գործընթացում, ինչպես նաև քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների ուղղակի մասնակցությունը կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդի աշխատանքներին: ՀՌԻՄԾ-ի մոնիտորինգի և գնահատման համակարգը պետք է ապահովի ոչ միայն ծրագրի առաջընթացի գնահատումն ու համապատասխան միջոցառումների հետևանքների ազդեցության չափումը կոռուպցիայի մակարդակի վրա, այլև պետք է ներառի ՀՌԻՄԾ-ի մասնակցային գործընթացում ընդգրկված քաղաքացիական հասարակության շահագրգիռ ներկայացուցիչների համար համապատասխան տեղեկատվության մատչելիության չափորոշիչներ, որոնք կօգտագործվեն ինչպես վերլուծական նշանակությամբ, այնպես էլ ոլորտային կանխատեսումների և քաղաքականության մշակման աշխատանքներում:

-------------------------------------------------------------

ԻՐՏԵԿ- շարունակությունը հաջորդ մասերում