040.1130.011009
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
1 հոկտեմբերի 2009 թվականի N 1130-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի զարգացման ծրագիրը` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանության մարմիններին և Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզպետին`
1) մեկամսյա ժամկետում մշակել Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման աշխատանքային պլան և ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշմամբ հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2009 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 7-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2009 թվականի հոկտեմբերի 1-ի
N 1130-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
ՎԱՆԱՁՈՐ 2009
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ 4
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 5
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 6
2. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ 11
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ 15
4. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ 25
4.1. ՀՀ Լոռու մարզի տնտեսության մասնավոր հատվածի 25
իրավիճակի վերլուծություն
4.2. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները 37
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2010-2013 թթ. 41
առաջնահերթությունները
4.4. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 43
4.5. ՓՄՁ զարգացման հիմնախնդիրները 47
4.6. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի 49
տրամաբանական հենքը
5. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ 51
5.1. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ 51
5.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 51
5.1.2. Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը 63
5.2. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ 64
5.2.1. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության 64
հարցերի ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.2.2. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության 71
հարցերի ոլորտի ռազմավարությունը
5.3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ 72
5.3.1. Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի 72
վերլուծություն.
5.3.2. Առողջապահության ոլորտի զարգացման 84
նպատակները և ռազմավարությունը
5.3.3. Առողջապահության ոլորտի զարգացման ծրագրի 85
տրամաբանական հենքը
5.4. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅՈՒՆ 90
5.4.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի իրավիճակի 90
վերլուծություն
5.4.2. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման 124
նպատակները և ռազմավարությունը
5.4.3. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման 126
ծրագրի տրամաբանական հենքը
6. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 131
6.1. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 131
6.1.1. Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի 131
վերլուծությունը
6.1.2. Գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման 147
նպատակները և ռազմավարությունը
6.1.3. Գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման ծրագրի 150
տրամաբանական հենքը
6.2. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 152
6.2.1. Բնապահպանության ոլորտի իրավիճակի 152
վերլուծությունն ու հիմնախնդիրները
6.2.2. Բնապահպանության ոլորտի ռազմավարությունը 172
6.2.3. Բնապահպանության ոլորտի զարգացման ծրագրի 175
տրամաբանական հենքը
7. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ 178
7.1. Քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը 178
7.2. Քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման 180
ռազմավարությունը
8. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ 182
8.1 Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի 183
վերլուծություն
8.2. Ճանապարհաշինություն 182
8.3 Ջրամատակարարում 186
8.4. Գազամատակարարում 193
9. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ 196
ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
9.1. Տարածքային կառավարում 196
9.1.1 Վարչատարածքային բաժանում 196
9.1.2 Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ 196
9.1.3 Մարզպետարանի կառավարում 198
9.1.4 Քաղաքացիական ծառայություն 199
9.1.5 Էլեկտրոնային կառավարում 201
9.2. Տեղական ինքնակառավարում 202
9.2.1 Համայնքային խնդիրներ 202
9.2.2 Համայնքային ծառայություն 207
9.2.3 Տեխնիկական ապահովվածություն 208
9.2.4 Համայնքների զարգացման ծրագրեր 209
9.3. Քաղաքացիական հասարակություն 210
9.4. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման 212
ոլորտի տրամաբանական հենքը
10. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 218
11. ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 228
12. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ 234
13. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ 254
13.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման 254
ծրագրեր
13.2. Լոռու մարզի համայնքների և բնակավայրերի ցուցակ 274
13.3. Լոռու մարզի համայնքների խոշորացման տարբերակ 277
13.4. Մարզի համայնքների բնակչության թիվը 281
13.5. Լոռու մարզի համայնքների առաջնահերթ 284
հիմնախնդիրներն ըստ քառամյա ծրագրերի
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ
Լոռու մարզն իր տնտեսական ներուժով ու զարգացման միտումներով Հայաստանի Հանրապետության կարևոր տարածաշրջաններից է, և տրամաբանական է, որ մարզի տնտեսական զարգացման հեռանկարներն ու հիմնախնդիրների լուծման գործընթացը մշտապես գտնվում է Հանրապետության Նախագահի և կառավարության տեսադաշտում: Լոռու մարզի զարգացման ծրագիրը կազմվել է համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի:
Ծրագիրը համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությանը, ՀՀ կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն զարգացման ծրագրին:
Ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է «Լոռու մարզի 2006-2010 թթ սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի» կազմման ընթացքում Լոռու մարզպետարանում կուտակված փորձն ու հարուստ տեղեկատվական շտեմարանները, ինչպես նաև Գեղարքունիքի և Տավուշի մարզերի զարգացման ծրագրերի` մեր գործընկերների կողմից ձեռքբերված արժեքավոր փորձը:
Կարծում ենք` այն կնպաստի մեր հանրապետությունում աղքատության հաղթահարման ռազմավարական գերակա նպատակ հռչակված տարածքային համաչափ զարգացման խնդրի, ինչպես նաև Լոռու մարզի 113 համայնքների զարգացման ծրագրերում ներառված առաջնահերթ հիմնախնդիրների և մարտահրավերների արդյունավետ լուծմանը: Հուսով եմ, որ այս և նմանատիպ ծրագրերի հետևողական ու լիարժեք իրականացման շնորհիվ մենք կհասնենք մեր նպատակին` Լոռու մարզը դարձնել Հայաստանի ամենազարգացած մարզերից մեկը:
Այդ նպատակով մարզպետարանի աշխատակազմում ձևավորվել են մարզային զարգացման ծրագրի մշտական գործող ինստիտուցիոնալ կառույցներ (մարզային զարգացման հանձնաժողով, ոլորտային աշխատանքային խմբեր, մոնիտորինգի և գնահատման խումբ), որոնց մեջ բացի մարզպետարանի աշխատակիցներից, իրենց համաձայնությամբ ընդգրկվել են նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների, հասարակական և մասնագիտացված կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, հմուտ և փորձառու մասնագետներ, որոնց ջանադիր աշխատանքի արդյունքում էլ կազմվել է մարզի զարգացման համար կարևոր նշանակություն ունեցող այս ծրագիրը:
Ծրագրի կազմման աշխատանքների համակարգման գործում իր զգալի ներդրումն է ունեցել Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային խնդիրների ճիշտ ձևակերպումներին ու մարզի զարգացման ծրագրում դրանց ընդգրկմանը նպաստել է համագործակցությունը ճյուղային նախարարությունների, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման այլ մարմինների հետ:
Մասնակցային գործընթացի ապահովման համատեքստում, ծրագրի մշակման ընթացքում հաշվի են առնվել բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների առաջարկություններն ու դիտողությունները:
Ծրագրի մշակմանն աջակցած պետական կառավարման բոլոր մարմիններին, Լոռու մարզի խորհրդի անդամներին, Մարզային զարգացման հանձնաժողովին, ստեղծված աշխատանքային խմբերին և աշխատանքների հաջող իրականացման գործում կարևոր ներդրում ունեցած բոլոր անձանց մարզպետարանի անունից հայտնում ենք մեր խորին շնորհակալությունը:
ՀՀ Լոռու մարզպետ` Ա. Քոչարյան
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱԱՌ Ազգային անվտանգության ռազմավարություն
ԱԱՀՀՀ Առավել աղքատ համայնքների համալիր հետազոտության
ԱԽ Աշխատանքային խումբ
ԱՀՌԾ Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիր
ԱՄԳ Աղքատության մասնակցային գնահատման
ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԳԷՖ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդ
ԵՄ Եվրամիություն
ԿԶԾ Կայուն զարգացման ծրագիր
ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն
ՀՏԶԾ Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր
ՄԱԿ ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր
ՄԺԾԾ Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր
ՄԱՄՀ Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ
ՄԱԿ ՀՊԾ ՄԱԿ-ի համաշխարհային պարենի ծրագիր
ՄԶԱՀ Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտությունը
ՄԶԳ Միջազգային զարգացման գործակալություն
ՄԶՄԿ Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն
ՄՄՈՒՀ Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն
ՄԶԾ Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄՎ Մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՆԴՀ Նախադպրոցական հաստատություն
ՍԾՏԳ Սոցիալական ծառայության տեղական գրասենյակ
ՍՄՎ Սոցիալական մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՏԻՄ Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՏԻ Տեղական ինքնակառավարում
ՏՀԻ Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ
ՏՀՏ Տարածքային հարկային տեսչություն
ՏՀԶԿ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն
ՈՒԹՀՎ ՈՒժեղ և թույլ կողմերի հնարավորությունների վերլուծություն
ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկություններ
ՓՄՁ ԶԱԿ Փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման ազգային կենտրոն
1.ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. ՀՀ Լոռու մարզում արդեն 10 տարուց ավելի է ինչ պետական կառավարման տարածքային մարմնի` մարզպետարանի կողմից որդեգրվել է գործունեության իրականացման ծրագրային տրամաբանությունը: Պետք է նշել, որ առաջինը Հայաստանում, միջազգային կազմակերպության աջակցությամբ, համակարգային հենքի վրա, Լոռու մարզում է փորձ արվել կազմել ու իրականացնել 2001-2005 թթ. մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիր` ԵՄ ՏԱՍԻՍ ծրագրի շրջանակներում կազմվել է ծրագիր, արժանացել է կառավարության հավանությանը, սակայն հիմնականում ֆինանսավորման բացակայության պատճառով իրականացվել է մասամբ` որքանով որ հաջողվել է համադրել համայնքների հնարավորություններն ու դոնոր կազմակերպությունների առաջնահերթություններն ու միջոցները: Մարզային իշխանությունների նախաձեռնությամբ 2006 թ. վերանայվել է այդ ծրագրի գերակա ուղղություններն ու իրականացման միջոցառումների ցանկն ու մշակվել Լոռու մարզի 2006-2010 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը: Պետք է նշել, որ մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրային տրամաբանությունը դրական ազդեցություն է թողել ազգաբնակչության սոցիալ-տնտեսական զարգացման մակարդակի վրա, սակայն այն էլ ավելի արդյունավետ կլիներ, եթե այն համահունչ լիներ կառավարության ընդհանուր պետական զարգացման ծրագրերի առաջնահերթությունների ու գերակայությունների հետ:
2. 2003 թ. օգոստոսի 8-ի ՀՀ կառավարության թիվ 994-Ն որոշմամբ հաստատվեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը» (այսուհետ` ԱՀՌԾ), որով և հիմք դրվեց ՀՀ-ում ռազմավարական համապետական զարգացման ծրագրային տրամաբանությամբ գործունեությանը: ԱՀՌԾ-ի հիմնական առանձնահատկություններից է այն, որ որպես հիմնական գերակայություններից ու առաջնահերթություններից մեկն է հռչակված հանրապետությունում աղքատության հաղթահարման ռազմավարական խնդրին հասնելու տարածքային համաչափ զարգացման սկզբունքը:
3. Հանրապետական զարգացման համակարգված ծրագրերի կազմումն ու իրականացումը տրամաբանորեն թելադրեց նաև նույն հենքի վրա դրված տարածքային` մարզային զարգացման ծրագրերի կազմումն ու իրականացումը: Նման առաջին փորձ հանդիսացավ Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության ֆինանսական աջակցությամբ կազմված ու իրականացված Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիրը (ՀՏԶԾ), որի շրջանակներում 2005-2008 թթ. ՀՀ Տավուշի ու Գեղարքունիքի մարզերում կազմվեց ու փորձարկվեց ծրագիրը:
4. Հանրապետությունում վերջին 7-8 տարիներին տնտեսության ու սոցիալական բոլոր բնագավառներում շարունակական զարգացման նկատելի բարձր տեմպերը, ինչպես նաև կառավարության կողմից ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների հետևողական իրականացումը նաև ենթադրեց կառավարության կողմից «Միջին ժամկետ ծախսային ծրագրի» (ՄԺԾԾ) համակարգի ներդրումը, ԱՀՌԾ-ի վերանայում (ՀՀ կառավարության 2008 թ. հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն Զարգացման Ծրագիրը (ԿԶԾ), որն ըստ էության ԱՀՌԾ- վերանայված տարբերակն է), ինչպես նաև ՀՀ կառավարության 18.09.2008 թ. թիվ 38-Ա որոշմամբ հավանության արժանացած «Մարզերի զարգացման ծրագրերի մշակման ու իրականացման հայեցակարգ»-ի ընդունումը: Հայեցակարգի հիմքում ընկած է ՀՏԶԾ-ի երկու պիլոտային ծրագրերի (ՀՀ Տավուշի և Գեղարքունիքի մարզերի 2008-2011 թթ. ԶԾ) կառուցվածքային ու մասնակցային սկզբունքները:
5. Սույն ծրագրի կազմման ու իրականացման հիմնական նպատակն է համապետական ռազմավարական ծրագրերին համահունչ և համաձայնեցված ձևով կազմել և իրականացնել Լոռու մարզի զարգացման ծրագիրը` դրանով ձգտել հասնելու ԿԶԾ-ում նախանշված, աղքատության հաղթահարման ու տարածքային` մարզային զարգացման, ցուցանիշներին:
6. Ինչպես նշված է հայեցակարգում, հանրապետության յուրաքանչյուր մարզ ունի իր յուրահատկություններն ու առանձնահատկությունները, որոնք պարտադիր կերպով պետք է հաշվի առնվեն զարգացման ծրագրերի կազմման ու իրականացման ողջ ընթացքում: Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի կազմման ու իրականացման ընթացքում, հատկապես աղքատության գնահատման մասում, պետք է հաշվի առնել հետևյալ առանձնահատկությունները`
. Լոռու մարզում 1988 թ. աղետի հետևանքների առկայությունը, որը հատկապես
կարևոր չափանիշ է մարզում աղքատության գնահատման ժամանակ;
. Լոռու մարզն ունի արդյունաբերական հզոր անցյալ և մեծ պոտենցիալ և
մարզում գործում են արդյունաբերության բոլոր ճյուղերը ներկայացնող
ձեռնարկություններ;
. Լոռու մարզում գերակշռում է քաղաքային բնակչությունը` 59.3%
. Լոռու մարզը համարվում է Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային դարպաս
. Լոռու մարզում (հատկապես մարզկենտրոն Վանաձորում) գործում են շուրջ 70
հասարակական, ոչ կառավարական կազմակերպություններ սոցիալական
ուղղվածության (կրթություն և գիտություն, մշակույթ, առողջապահություն,
սոցիալական պաշտպանություն, մարդու իրավունքների պաշտպանություն) բոլոր
ասպարեզներում:
7. Լոռու ՄԶԾ-ը կազմվել է համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի: Ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է «Լոռու մարզի 2006-2010 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի» կազմման ընթացքում Լոռու մարզպետարանում կուտակված փորձն ու հարուստ տեղեկատվական շտեմարանները, ինչպես նաև Գեղարքունիքի և Տավուշի մարզերի զարգացման ծրագրերի` մեր գործընկերների կողմից ձեռքբերված արժեքավոր փորձը:
8. ՄԶԾ առանցքը մարզի բոլոր համայնքների հիմնախնդիրներն են, որոնց լուծման գործընթացը 2004-2008 թվականների ընթացքում մշտապես գտնվել է Լոռու մարզպետի ուշադրության կենտրոնում: Մարզպետի դերը զգալի է եղել նաև մարզի զարգացման խնդիրների լուծման մեջ մասնակցության գործընթացի ապահովման ուղղությամբ: Լոռու մարզպետը մարզի քաղաքային և գյուղական բոլոր համայնքներում անձամբ հանդիպում է բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների հետ, լսում նրանց առաջարկությունները, դիտողությունները, դրանք հանձնարարականների տեսքով ներկայացնում մարզպետարանի աշխատակազմի համապատասխան կառուցվածքային ստորաբաժանումներին և պահանջում մշակել հիմնախնդիրների լուծման ծրագրեր: Բացի այդ, մարզում պարբերաբար կազմակերպվել են մարզպետարանի աշխատանքային խմբերի հանդիպումներ համայնքների բնակչության հետ, որոնց հիմնական նպատակն էր մարզի բնակչության իրական սոցիալ-տնտեսական վիճակի բացահայտումը, բնակիչներին մտահոգող և նրանց կողմից առաջ քաշված կարևորագույն հարցերի քննարկումը, հետադարձ կապի ապահովումը, ինչպես նաև մարզի զարգացման խնդիրների վերաբերյալ բնակչության իրազեկության մակարդակի բարձրացումը: Արդյունքում մարզի հիմնախնդիրները մարզպետի կողմից ներկայացվել են կենտրոնական իշխանությանը և արձանագրվել Հանրապետության բարձրագույն ղեկավարության տեսադաշտում:
9. Ծրագրի կազմման աշխատանքների համակարգման գործը կատարել է Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային խնդիրները քննարկվել են ճյուղային նախարարություններում, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման մարմիններում:
10. Մարզային զարգացման հանձնաժողովում, ոլորտային աշխատանքային խմբերում, բացի մարզպետարանի աշխատակիցներից, իրենց համաձայնությամբ ընդգրկվել են նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների, հասարակական և մասնագիտացված կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, մասնագետներ:
11. Մարզպետարանում կուտակված ամբողջ տեղեկատվությունը ենթարկվել է վերլուծության, իրականացված վերլուծությունների արդյունքները ներկայացվել են ոլորտային յոթ աշխատանքային խմբերին, որոնք ձևավորվել են 2009 թվականի փետրվարի 25-ի Լոռու մարզպետի թիվ 49 Ա որոշման համաձայն և գործել են հետևյալ ուղղություններով.
. Մասնավոր հատված և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրություն,
. Գյուղատնտեսություն, բնապահպանություն և ընդերքի օգտագործում,
. Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդության հարցեր,
. Առողջապահություն և սոցիալական ապահովություն,
. Քաղաքաշինություն,
. Ենթակառուցվածքներ (ջրամատակարարում և ջրահեռացում,
ճանապարհաշինություն, տրանսպորտ, գազամատակարարում),
. Տարածքային կառավարում, տեղական ինքնակառավարում և քաղաքացիական
հասարակություն:
12. ՄԶԾ կազմման աշխատանքներին շատ կարճ ժամանակահատվածում, մարզպետարանի աշխատակազմին միացան հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունները, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, մարզում գործող հասարակական կազմակերպությունների որոշակի մասը, մասնագիտացված որոշ կազմակերպություններ:
13. Աշխատանքային խմբերի գործունեության արդյունքում մշակված ոլորտային ռազմավարությունները քննարկվել են Մարզային զարգացման հանձնաժողովի կողմից և, արժանանալով վերջինիս հավանությանը, ընդգրկվել են ՄԶԾ-ում: ՄԶԾ-ի վերջնական տարբերակը հաստատվել է ՄԶՀ նախագահի` ՀՀ Լոռու մարզպետի կողմից և ներկայացվել ՀՀ փոխվարչապետ, տարածքային կառավարման նախարարին:
14. ՄԶԾ իրագործման համար պահանջվող ֆինանսական միջոցները և նրանց ծախսման ուղղությունները գնահատված են: Յուրաքանչյուր տարվա աշխատանքային պլանները կազմելու ժամանակ, երբ հաստատված կլինեն տվյալ տարվա պետական բյուջեից մարզին հատկացված ֆինանսական միջոցները և համայնքային բյուջեները, կվերանայվեն տվյալ տարվա իրականացվելիք միջոցառումների ցանկերը` ըստ ոլորտների (12-րդ գլխում բերված) և նրանց ֆինանսավորման աղբյուրները:
Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի կառուցվածքը
15. Ծրագրի սկզբում ներկայացվում է մարզի ընդհանուր համառոտ բնութագիրը: 3-րդ գլխում տրվում է աղքատության գնահատականը, վերլուծվում են դրա հիմնական պատճառները, վերջին տարիների միտումները և նախանշվում են այն ոլորտները, որտեղ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները որոշ ներդրումային ծրագրերի հետ համատեղ, հնարավորություն կտան առավել նպատակային և արդյունավետ ձևով կրճատել աղքատության մակարդակը: Այդ ոլորտներն են գործարար և ներդրումային միջավայրի զարգացումը, փոքր ու միջին ձեռնարկատիրությանն աջակցումը, արդյունաբերությունը, էներգետիկան, գյուղատնտեսությունը, զբոսաշրջությունը, սոցիալական ոլորտները (առողջապահություն, կրթություն, սոցիալական պաշտպանություն), համայնքների զարգացումը (կառավարման ապակենտրոնացում, տեղական ինքնակառավարման ուժեղացում, մասնակցային գործընթացի ակտիվացում, մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներ) և բնապահպանությունը:
16. Մարզի տնտեսական զարգացման և աղքատության հաղթահարման կարևորագույն ուղղությունը գործարար ակտիվության բարձրացումն է մասնավորապես փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցության միջոցով (Գլուխ 4): Այս գլխում վերլուծվում է մարզի տնտեսության իրավիճակը, նրա ուժեղ և թույլ կողմերը, զարգացման հնարավորություններն ու խոչընդոտները: Մանրամասն ներկայացվում են Լոռու արդյունաբերության և էներգետիկայի ոլորտների վերաբերյալ վերլուծությունները, ՓՄՁ-ների զարգացման խոչընդոտները, դոնորների կողմից աջակցմանն ուղղված միջոցառումները, ոլորտների զարգացման հեռանկարներն ու ռազմավարությունը: Այստեղ կարևորվել է մարզի արդյունաբերության և էներգետիկայի բնագավառներում ունեցած հզոր ներուժի հիման վրա ոլորտների բազմաճյուղ զարգացումը:
17. Մարզի սոցիալական պաշտպանության ոլորտներում իրավիճակի վերլուծությունը, հիմնախնդիրները և զարգացման բնագավառներում առաջարկվող միջոցառումները (Գլուխ 5) նպատակաուղղված են այդ ծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացմանը: Այս ուղղությամբ վերջին տարիներին բավականաչափ ծրագրեր են իրագործվել, սակայն ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներն ամբողջությամբ իրագործելու համար զգացվում է լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների ներգրավման և կառավարության ու դոնորների առավել համակարգված գործունեության անհրաժեշտությունը:
18. Մարզի գյուղատնտեսության իրավիճակը և ոլորտի ռազմավարությունը վերլուծված է Գլուխ 6-ում: Այս ոլորտում կարևոր նպատակ է ֆերմերների եկամուտների ավելացումը և որպես արդյունք` գյուղական աղքատության կրճատումը, հիվանդությունների կանխարգելումը. գյուղական ենթակառուցվածքների զարգացումը, ֆերմերներին մատուցվող ուսուցողական-խորհրդատվական ծառայությունների բարելավումը, գյուղատնտեսական արտադրանքի ապրանքայնության աճի ապահովումը:
19. 6-րդ գլխում ներկայացված է նաև բնապահպանությունն ու ընդերքի օգտագործումը, որտեղ առաջնային խնդիր է համարվում Լոռու մարզում արդյունաբերական և բնապահպանական ռազմավարությունների խոր, այլընտրանքային վերլուծությունը, դրանց համադրումը, միասնական արդյունաբերա-բնապահպանական համալիր ծրագրի ընդունումը և իրականացումը, որը կնպաստի մարզի սոցիալ-տնտեսական հզորացմանը: Այստեղ ներկայացված են բնապահպանական իրավիճակը, ոլորտի խնդիրների լուծմանն ուղղված միջոցառումները, մասնավորապես` անտառների համայնքային կառավարման խնդիրները. այլընտրանքային և էկոլոգիապես ավելի անվտանգ արդյունաբերության, էներգետիկայի զարգացումը. բնապահպանական խնդիրների վերաբերյալ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրազեկության բարձրացումը, մարզի լեռնային արոտավայրերի վիճակի գնահատումը և նրանց բարելավման միջոցառումների մշակումը և այլն:
20. 7-րդ գլխում ներկայացված է մարզի քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությանը և զարգացման ռազմավարությունը: Այս ոլորտում կարևորագույն խնդիր է հանդիսանում աղետի գոտու բնակարանաշինության խնդիրներն ու ենթակառուցվածքների վերականգնման հարցը:
21. 8-րդ գլուխը նվիրված է մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներին: Այստեղ կարևորվել են մարզի և համայնքների ճանապարհային, ջրամատակարարման և գազամատակարարման ցանցերի զարգացումը, մարզի համայնքների գազաֆիկացման գործընթացի ավելի արագ շարունակումը:
22. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացմանն ու քաղաքացիական հասարակության զարգացմանն ուղղված խնդիրները ներկայացված են 9-րդ գլխում: Այստեղ կարևորվել է տարածքային կառավարման և ՏԻ բնագավառի օրենսդրության կատարելագործումը, համայնքների, ինչպես նաև մարզպետարանի կարողությունների հզորացումը, քաղաքացիական հասարակության հետ հարաբերություններում մասնակցային գործընթացի ապահովումը` մարզային և համայնքային մակարդակի որոշումների ընդունման, ծրագրերի կազմման և իրագործման գործընթացում:
23. 10-րդ գլուխը նվիրված է արտակարգ իրավիճակներից բնակչության և տարածքների պաշտպանության հարցերին` պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող երևույթների (սողանքներ, քարաթափումներ, սելավներ, ջրհեղեղներ, անտառային հրդեհներ, ինչպես նաև կարկուտ, ուժեղ քամիներ և ձնաբուք) կանխարգելիչ միջոցառումներին:
24. 11-րդ գլուխը նվիրված է ՄԶԾ իրագործման ընթացքի մոնիտորինգին և գնահատմանը: Այստեղ հիմնավորված է այս գործառույթների անհրաժեշտությունը` ծրագրի արդյունավետ կառավարման, հետագայում նրանում անհրաժեշտ շտկումներ և փոփոխություններ անելու առումով: Ծրագրի արդյունավետ իրագործման երաշխիքը այս գործառույթների գծով մարզպետարանի կարողությունների բարձրացումն է, որի ուղղությամբ նախատեսված են որոշակի միջոցառումներ:
25. 12-րդ գլխում ամփոփված է յուրաքանչյուր ոլորտի զարգացման համար պահանջվող ֆինանսական ռեսուրսների վերաբերյալ տեղեկատվությունը: Ծրագրի իրականացման համար պահանջվող ընդհանուր գումարը կազմում է մոտ 72.126 մլրդ դրամ:
26. Հավելվածներում բերված են բոլոր ոլորտների նախատեսված միջոցառումների ցանկն ու նրանց իրագործման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների գնահատականները, ինչպես նաև սոցիալական ապահովության ոլորտի թվով 10 զարգացման ծրագրերը, Լոռու մարզի համայնքների և բնակավայրերի ցուցակը, գյուղական համայնքների բնակչության թիվը, համայնքների խոշորացման առաջարկի տարբերակը և մարզի համայնքների առաջնահերթ հիմնախնդիրները ըստ համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերի:
27. Տարածաշրջանների (առանց մարզկենտրոնի) համայնքների քառամյա ծրագրերով ոլորտային կապիտալ ծրագրերի ֆինանսավորման համար պահանջվող ընդհանուր գումարը կազմում է 49321.81 մլն դրամ, իսկ Վանաձոր քաղաքինը` 57285.29 մլն դրամ:
28. Ծրագրի բոլոր հիմնական բաժինները շարադրված են հետևյալ տրամաբանական կառուցվածքով:
. Ոլորտի ներկա իրավիճակի վերլուծությունը,
. Ոլորտի զարգացման հիմնախնդիրների բացահայտումը.
. Ծրագրի նպատակները և ռազմավարությունը,
. Ծրագրի իրագործման համար անհրաժեշտ միջոցառումները:
29. Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի գաղափարախոսությունը, ռազմավարությունը համահունչ են ԱԱՌ-ին, ԿԶԾ-ին, ԱՀՌԾ-ին, Հազարամյակի զարգացման նպատակներին և թիրախներին:
30. Ծրագրի իրագործման ընթացքում ակնկալվում է ստանալ հետևյալ հիմնական արդյունքները.
. Մարզի կայուն զարգացում,
. Մարզի տնտեսության աճի տեմպերի արագացում և դրա հիման շոշափելի
արդյունքների արձանագրում,
. Բնակչության եկամուտների աճ և մարդկային աղքատության կրճատում,
. Բնակչության զբաղվածության աճ և գործազրկության մակարդակի նվազում,
. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման նպաստավոր, հավասար
հնարավորությունների ու բարենպաստ մրցակցային դաշտի ստեղծում,
. Գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման ծավալների և ապրանքայնության
մակարդակի բարձրացում,
. Մարզի բնապահպանական իրավիճակի բարելավում,
. Բնակչությանը տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների որակի և
մատչելիության աստիճանի էական բարձրացում,
. Մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների զարգացում,
. Տարածքային կառավարման արդյունավետության բարձրացում,
. Մարզպետարանի կարողությունների ուժեղացում,
. Կառավարման արդյունավետության բարձրացում` օպտիմալ ապակենտրոնացում,
. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների հնարավորությունների և
լիազորությունների հիմնավորված ընդարձակում,
. Հանրային կառավարման համակարգում հրապարակայնության, թափանցիկության
և հաշվետվողականության սկզբունքների արմատավորում,
. Քաղաքացիական հասարակության մասնակցային գործընթացի ակտիվացում,
մարզային և համայնքային գործընթացներին բնակչության իրազեկվածության
աստիճանի բարձրացում,
. Տեղեկատվության ազատության աստիճանի բարձրացում:
2. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
31. ՀՀ Լոռու Մարզի Տարածքը - 3789 քառ. կմ
Գյուղատնտեսական հողատարածքը - 250817 հա
այդ թվում` վարելահողեր - 41996 հա
Մարզկենտրոնը - Վանաձոր
Քաղաքային համայնքներ - 8
Գյուղական համայնքներ - 105
Գյուղական բնակավայրեր - 122
Բնակչությունը - 281.800 հազ. մարդ (մշտական, 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ)
այդ թվում`
քաղաքային - 167.1 հազ. մարդ (59.3%)
գյուղական - 114.7 հազ. մարդ (40.7%)
32. ՀՀ Լոռու մարզը տարածքի մեծությամբ և բնակչության թվաքանակով երրորդն է հանրապետությունում (զբաղեցնում է ՀՀ տարածքի 12.7%-ը): Գտնվում է հանրապետության հյուսիսում, սահմանակից է Վրաստանի Հանրապետությանը (110 կմ երկարությամբ), արևմուտքից Շիրակի, արևելքից Տավուշի, հարավից Կոտայքի և Արագածոտնի մարզերին: սահմանամերձ բնակավայրերն են Արծնի, Ապավեն, Ձորամուտ, Պաղաղբյուր և Ջիլիզա:
33. Մարզի տարածքով է անցնում Թբիլիսի-Երևան երկաթուղու մի հատվածը:
34. ՀՀ Լոռու մարզն ընդգրկում է Սպիտակի, Ստեփանավանի, Տաշիրի, Թումանյանի, Գուգարքի տարածաշրջանները, Վանաձոր, Սպիտակ, Ստեփանավան, Ալավերդի, Տաշիր, Ախթալա, Թումանյան, Շամլուղ քաղաքները: Մարզի բնակչության թվաքանակը 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ կազմել է ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակի 8.9%-ը:
Լոռու մարզի զինանշանի նկարագրությունը.
35. Այն պատկերում է հզոր թևերին հենված արծիվ (ուժի և թռիչքի խորհրդանիշ), որի աջ թևին խաչ է (քրիստոնեության խորհրդանիշը), ձախ թևին` հայերի արիացի լինելու խորհրդանշանը: Արծվի աչքը նման է բաց պատուհանի: Արծվի կրծքից դեպի աջ պատուհանը (մեծ աշխարհ, տիեզերք) ձգվում են երեք ճանապարհ, որոնք, համապատասխանաբար, ունեն մեր պետական դրոշի գույները` կարմիր, կապույտ, նարնջագույն: Դրանցից ներքև` արծվի կրծքին գրված է «Լոռու մարզ»: Մարզի անվան տակ հարթաքանդակի (բարելիեֆ) ձևով պատկերված են ինը խորհրդանշական թասեր, որպես լինելության, առատության և հյուրասիրության խորհրդանիշ: Արծվի որովայնի մասում պատկերված են Հաղպատի վանքին քանդակված Սմբատ և Գուրգեն թագավորները` ձեռքերին վանքի մանրակերտը: Այս պատկերը, որպես հավատքի խորհրդանիշ, պաշտպանված է արծվի թևերի հովանու տակ, իսկ հզոր ոտքերն ամուր պահում են հասկը` աշխատանքի ու առատության խորհրդանիշը (դեղին գույն) և կաղնու տերևը` մարզի անտառների, բնության խորհրդանիշը (կանաչ գույն): Զինանշանն ընդունվել է 2003 թ.-ի հունիսի 5-ին Լոռու մարզպետարանում մարզի զինանշանի համար հայտարարված մրցույթում: Հեղինակն է` նկարիչ Խաչիկ Ղարաբեկյանը:
Պատմա-աշխարհագրական ակնարկ և կլիմա
36. Լոռու մարզն ընդգրկում է Դեբեդ գետի ավազանը ամբողջությամբ և ունի լեռնային ռելիեֆ: Նրա տարածքում են ձգվում Ջավախքի, Բազումի, Փամբակի, Գուգարաց, Վիրահայոց, Հալաբի լեռնաշղթաները: Առանձնանում են Փամբակի, Լոռվա գոգավորությունները և Լոռվա ձորը: Լոռու մարզում ծովի մակերևույթից բարձրագույն կետերը Աչքասարի (3196 մ) և Թեժ լեռան (3101 մ) գագաթներն են, ամենացածրը` Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը` մոտ 380 մ: Մարզն աչքի է ընկնում համեմատաբար խոնավ կլիմայով: Միջին և բարձրադիր գոտում կլիման բարեխառն լեռնային է, տևական, ցուրտ ձմեռներով: Ամեն տարի հաստատվում է կայուն ձնածածկույթ: Ամառները տաք են, համեմատաբար խոնավ: Տարեկան թափվում են 600-700 մմ մթնոլորտային տեղումներ: Նախալեռնային գոտում կլիման մերձարևադարձային է, չափավոր շոգ և չորային ամառներով, մեղմ ձմեռներով: Ագրոկլիմայական տեսակետից ընկած է ինտենսիվ ոռոգման գոտում:
37. Մարզի տարածքով է հոսում Դեբեդ գետը` Ձորագետ, Մարցագետ և Փամբակ վտակներով: Հարուստ է նաև հանքային աղբյուրներով: Մարզի տարածքում տիրապետում են անտառային, լեռնատափաստանային, մերձալպյան մարգագետինները:
Ազգաբնակչություն, բնակավայրեր
38. Լոռու մարզը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: Այն զբաղեցնում է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի արևելյան կեսը: Այստեղ 10-11-րդ դարերում գոյություն է ունեցել հայկական անկախ պետություն` Լոռու թագավորությունը: Մարզի մի մասը Վրացական թագավորության կազմում հանդիսացել է Զաքարյանների տոհմական կալվածքը: Ռուսաստանի կազմում այն բաժանվել է Երևանի և Թիֆլիսի նահանգների միջև: Մարզի բնակչությունը տարբեր ժամանակներում եկել է Արևմտյան Հայաստանից, Ղարաբաղից: Ազգային կազմում շատ են ռուսները, որոնք արտաքսվել են Ռուսական Կայսրության Տոմբովի, Սարատովի և Սվերդլովի նահանգներից, այժմ էլ նրանց թիվը մարզի ազգաբնակչության 1.5 տոկոսն է (բնակվում են Լերմոնտովո, Ֆիոլետովո համայնքներում): Մարզում բնակվում են նաև հույներ (1.0 տոկոս, և այլ ազգություններ): Սեռային կազմում տղամարդիկ կազմում են 46%, կանայք` 54%: Բնակչության տարիքային խմբերը բաշխված են հետևյալ կերպ. մինչաշխատունակներ` 25%, աշխատունակներ` 58%, հետաշխատունակներ` 17%: Բնակավայրերը տեղաբաշխված են անհավասարաչափ, դրանց գերակշռող մասը գտնվում է միջլեռնային գոգավորություններում և Դեբեդ գետի հովտում: Բաձրադիր շրջաններում բնակավայրերը և մշտական բնակչությունը բացակայում է:
39. Բնակչության տեղաբաշխվածությունն ըստ տարածաշրջանների (արտահայտված տոկոսներով) ունի հետևյալ տեսքը`
Թումանյանի տարածաշրջան - 16.1% (4 քաղաքային` Ալավերդի, Թումանյան, Ախթալա, Շամլուղ և 27 գյուղական` Աթան, Ահնիձոր, Այգեհատ, Արդվի, Արևածագ, Աքորի, Դսեղ, Թեղուտ, Լորուտ, Ծաթեր, Ծաղկաշատ, Կաճաճկուտ, Կարմիր Աղեգի, Հագվի, Հաղպատ, Ճոճկան, Մարց, Մեծ Այրում, Մղարթ, Նեղոց, Շամուտ, Շնող, Չկալով, Ջիլիզա, Քարկոփ, Քարինջ, Օձուն համայնքներ),
Գուգարքի տարածաշրջան - 51.4%(1 քաղաքային` Վանաձոր և 21 գյուղական` Ազնվաձոր, Անտառամուտ, Անտառաշեն, Արջուտ, Բազում, Գուգարք, Դարպաս, Դեբեդ, Եղեգնուտ, Լերմոնտովո, Լեռնապատ, Հալլավար, Ձորագետ, Ձորագյուղ, Մարգահովիտ, Շահումյան, Վահագնաձոր, Վահագնի, Փամբակ, Քարաբերդ, Ֆիոլետովո համայնքներ),
Սպիտակի տարածաշրջան - 13.8% (1 քաղաքային` Սպիտակ և 20 գյուղական` Արևաշող, Գեղասար, Գոգարան, Լեռնանցք, Լեռնավան, Լուսաղբյուր, Խնկոյան, Ծաղկաբեր, Կաթնաջուր, Հարթագյուղ, Ղուրսալի, Մեծ Պարնի, Նոր Խաչակապ, Շենավան, Շիրակամուտ, Ջրաշեն, Սարալանջ, Սարահարթ, Սարամեջ, Քարաձոր համայնքներ),
Ստեփանավանի տարածաշրջան - 10.0% (1 քաղաքային` Ստեփանավան և 18 գյուղական` Ագարակ, Ամրակից, Բովաձոր, Գարգառ, Գյուլագարակ, Լեջան, Լոռի Բերդ, Կաթնաղբյուր, Կողես, Կուրթան, Հոբարձի, Հովնանաձոր, Յաղդան, Պուշկինո, Սվերդլով, Վարդաբլուր, ՈՒրասար, ՈՒռուտ համայնքներ),
Տաշիրի տարածաշրջան - 8.7% (1 քաղաքային` Տաշիր և 19 գյուղական` Ապավեն, Արծնի, Բլագոդարնոյե, Դաշտադեմ, Լեռնահովիտ, Կաթնառատ, Ձյունաշող, Ձորմուտ, Մեդովկա, Մեծավան, Մեղվահովիտ, Միխայլովկա, Նովոսելցովո, Նորաշեն, Պաղաղբյուր, Պետրովկա, Պրիվոլնոյե, Սարատովկա, Սարչապետ համայնքներ):
40. Վանաձոր
Լոռու մարզկենտրոնն է և մարզի ամենախոշոր քաղաքը, գտնվում է Հայաստանի հյուսիսային մասում և մեծությամբ հանրապետության երրորդ քաղաքն է: Մշտական բնակչության թիվը` 137,577 հազար մարդ (2009 թ հունվարի 1-ի դրությամբ):
Քաղաքի կարգավիճակ ստացել է 1924 թվականից, կոչվել է Ղարաքիլիսա, հետագայում վերանվանվել է Կիրովական, իսկ 1992 թվականից կոչվում է Վանաձոր:
Հեռավորությունը Երևանից ավտոմոբիլային ճանապարհով 120 կմ է, երկաթգծով` 224 կմ: Քաղաքը զբաղեցնում է 2638 հա մակերես, որի հիմնական մասը ծովի մակերևույթից բարձր է 1353 մ: Քաղաքի միջով անցնում են Փամբակ, Տանձուտ և Վանաձոր գետերը:
Վանաձոր քաղաքը գտնվում է Փամբակ և Բազում լեռնաշղթաների միջլեռնային գոգավորությունում, Տանձուտ և Փամբակ գետերի միախառնման վայրում:
Երբեմնի արդյունաբերական հզորություններով հարուստ ու միաժամանակ առողջարանային կենտրոն համարվող քաղաքն այսօր փորձում է վերագտնել իր նախկին տեսքը և վերականգնել իր նախկին համբավը:
Որոշակի ընդհատումներով գործում է քաղաքի քիմիական համալիրը: Քաղաքում գործում են բազմաթիվ մանր ու միջին արտադրական այլ ձեռնարկություններ, առավել քաղաքակիրթ ձև են ստանում առևտուրն ու ծառայությունների մատուցումը, տարբեր ֆինանսավորման աղբյուրների հաշվին կատարվում են բնակարանային և արդյունաբերական շինարարության աշխատանքներ:
Մարզկենտրոնը հարուստ է մշակութային օջախներով: Այստեղ է գտնվում Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանը, Հովհ. Աբելյանի անվան Պետական դրամատիկական թատրոնը, Վանաձորի երկրագիտական թանգարանը: Գործում են 3 մշակութային տներ, կամերային, երգի, տիկնիկային թատրոններ, 22 մանկապարտեզներ, միջնակարգ, արվեստի, գեղարվեստի, երաժշտական, պարարվեստի դպրոցներ, մարզադպրոցներ: Գործում է նաև 10 գրադարաններ, որոնցից 4-ը մանկական են: Վանաձորն ունի կամերային նվագախումբ և երգչախումբ:
1929-30-ին կազմվել է Վանաձորի առաջին հատակագիծը (ճարտարապետներ` Կ. Հալաբյան, Մ. Մազմանյան, Գ. Քոչար), որը նախատեսում էր քաղաքի տարածքը ընդլայնել արևմտյան և արևելյան ուղղություններով` Դիմաց թաղամասում:
1939 թ.-ի գլխավոր հատակագծով (ճարտարապետներ` Ն. Զարգարյան, Ա. Մինասյան) որոշակի է դարձել քաղաքի կերպարը` զարգացման նշանակալից հեռանկարներով (արդյունաբերական կենտրոն և ամառանոցային վայր): 1949 թ.-ին կազմվել է նոր գլխավոր հատակագիծ (ճարտարապետներ` Հ. Դավթյան, Ռ. Գրիգորյան): 1950-ական թթ.-ին կառուցապատվել է Կիրովի անվան (այժմ` Հայքի) հրապարակը` քաղաքի վարչակառավարչական կենտրոնը: Անսամբլային կառուցապատման ուշագրավ նմուշներ են Տիգրան Մեծ պողոտան, Թումանյան փողոցը, Շահումյանի հրապարակը` իր արհեստական լճերով, և քաղաքային կենտրոնական այգին:
41. Սպիտակ քաղաքը (2009 թ.-ի հունվարի 1-ի դրությամբ 16,495 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Փամբակ գետի ափին, Երևանից 100 կմ, իսկ մարզկենտրոնից 25 կմ հեռավորության վրա: Զբաղեցնում է 1400 հա տարածք: Քաղաքով է անցնում Երևան-Թբիլիսի միջպետական նշանակության ճանապարհն ու երկաթուղին:
Սպիտակ քաղաքը մինչև 1988թ. հանրապետության արդյունաբերական կենտրոններից էր: Քաղաքում գործում էին հանրապետության միակ շաքարի գործարանն ու վերելակաշինական գործարանը:
Ներկայումս քաղաքում գործում են փոքր ու միջին արտադրական մի քանի կազմակերպություններ, բնակչության հիմնական մասը իր զբաղվածությունն է գտնում գյուղատնտեսության ոլորտում:
42. Ստեփանավան քաղաքը (2009 թ.- ի հունվարի 1-ի դրությամբ 16,604 հազ. մշտական բնակիչ) զբաղեցնում է 1666 հա տարածք, գտնվում է ծովի մակերևույթից 1375 մ. բարձրության վրա: Քաղաքով է անցնում Երևան-Թբիլիսի միջպետական նշանակության ճանապարհը: Ստեփանավանը գտնվում է Երևանից 144 կմ, Վանաձորից` 35 կմ հեռավորության վրա: Քաղաքում գործել են արտադրական մանր ու միջին մի քանի կազմակերպություններ, որոնք զբաղվել են սննդի, կահույքի և էլեկտրասարքերի արտադրությամբ:
42. Տաշիր քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 12,280 հազ. մշտական բնակիչ) հիմնադրվել է 1834 թ., որպես ռուսական աքսորավայր և կոչվել է Վորոնցովկա, հիմնականում ապրել են ռուսներ: 1991 թ. վերանվանվել է Տաշիր: Քաղաքով է անցնում Երևան-Թբիլիսի միջպետական նշանակության ավտոճանապարհը: Տաշիր քաղաքը գտնվում է Երևանից 162, Վանաձոր քաղաքից` 53 կմ հեռավորության վրա: Քաղաքում գործում են կաթի վերամշակմամբ զբաղվող մի քանի կազմակերպություններ, որոնց արտադրած կաթնամթերքը (պանիր, կարագ) լայն սպառում ունի ոչ միայն հանրապետությունում, այլև հանրապետությունից դուրս:
43. Ալավերդի քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 19,700 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդ գետի ափին (Երևանից 167 կմ, Վանաձորից` 55 կմ հեռավորության վրա): Քաղաքը ձևավորվել է պղնձաձուլական գործարանի կառուցումից հետո:
Վերագործարկված պղնձաձուլական արտադրությունը գործում է նաև այսօր, որի արտադրանքը կազմել է ՀՀ Լոռու մարզի տնտեսական ցուցանիշների ծանրակշիռ մասը:
44. Ախթալա քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 3.08 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդի ձախ ափին (Երևանից 190 կմ հեռավորության վրա), լեռնային դարավանդի վրա: Քաղաքի արդյունաբերությունը մասնագիտացած է հանքագործական արդյունաբերությունում (արտադրվում է պղնձի խտանյութ):
45. Թումանյան քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 2,174 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդի աջ ափին (Երևանից 155 կմ, Վանաձորից` 33 կմ հեռավորության վրա): Հետպատերազմյան շրջանում տեղական հումքի բազայի վրա կառուցվել է հրակայուն աղյուսի գործարան, որի շուրջն էլ ձևավորվել է ներկայիս Թումանյան քաղաքը:
46. Շամլուղ քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 0,807 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդ գետի ձախ ափին (Երևանից 196 կմ, Վանաձորից` 77 կմ հեռավորության վրա): Հայտնի է իր պղնձի, արծաթի հանքավայրերով և համարվել է հանքաշահագործման կարևորագույն կենտրոններից մեկը Հարավային Կովկասում:
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ
47. Այսօր Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես նմանատիպ զարգացող պետություններում, առաջնահերթ և կարևորագույն խնդիր է համարվում աղքատության դեմ պայքարը: Հենց այդ գիտակցությամբ էլ ՀՀ կառավարությունը դեռ 2003 թվականին նախաձեռնեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի» կազմմանն ու իրականացմանը: Բնակչության բարեկեցության աճը և աղքատության դեմ ուղղված պայքարը մնում է ՀՀ կառավարության և երկրի քաղաքացիական հասարակության կարևորագույն և հրատապ խնդիրը, որն ամրագրված է ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ ընդունված «Կայուն զարգացման ծրագրում», ինչպես նաև Կառավարության կողմից հաստատված միջին ժամկետ ծախսային ծրագրում: ԿԶԾ-ի քաղաքականությունների փաթեթն ընդհանուր առմամբ ներառում է ամբողջ երկրի մասշտաբով նախանշված գերակա ուղղությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում են կայուն տնտեսական աճի ապահովմանը, հանրային կառավարման բարեփոխումներին, ներառյալ կոռուպցիայի դեմ պայքարին, մարդկային զարգացման հիմնախնդիրներին: Պարզ է, որ այս ծրագիրը ռազմավարական է և այնտեղ ներկայացվում են աղքատություն ծնող հիմնական պատճառները, դրա հետևանքով առաջնահերթ դարձած խնդիրները և դրանց լուծման ռազմավարական քայլերն ու գերակա ուղղությունները: Ընդհանրացված տեսքով դրանք հետևյալ գերակա ուղղություններն են.
. տնտեսական աճի ապահովում,
. տարածքային համաչափ զարգացում,
. կոռուպցիայի դեմ պայքար,
. կառավարման համակարգի կատարելագործում,
. հանրային կառավարման մեջ հանրության հնարավորին չափ լայն ընդգրկում,
. հանրության կողմից մոնիտորինգի մեխանիզմների ներդրում:
Այս ռազմավարական գերակա ուղղություններով ծրագրային քայլերի իրականացման արդյունքում հնարավոր կլինի հասնել ԱՀՌ ծրագրում որպես նպատակ դրված աղքատության ցուցանիշներին ու երկրի մրցունակության աճին:
48. Թվարկված գործոններից գրեթե բոլորն առկա են ՀՀ Լոռու մարզում, որի հետևանքով մարզի աղքատության խնդիրներն ավելի սրված են, որտեղից հետևում է մարզի աղքատության հաղթահարման նպատակային ծրագրի մշակման և իրականացման անհրաժեշտությունը:
Ինչպես նշվել էր «Ներածություն» գլխում, մարզային զարգացման ծրագրերում արդեն ներկայացված պետք է լինեն վերը նշված գերակա ուղղություններով մարզերում իրականացվելիք կոնկրետ ծրագրային քայլերը` անպայման հաշվի առնելով տվյալ մարզի բոլոր առանձնահատկությունները:
49. Նախ և առաջ անհրաժեշտ է գնահատել մարզում աղքատության մակարդակը, վերլուծել աղքատությունը ծնող ինչպես համընդհանուր «հայաստանյան», այնպես էլ Լոռու մարզին բնորոշ առանձնահատուկ պատճառները:
Մարզում աղքատության գնահատման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության աղբյուրներ են հանդիսանում.
. ՀՀ ԱՎԾ կողմից իրականացվող տնային տնտեսությունների հետազոտությունների
արդյունքները,
. ՀՀ ԱՎԾ հրապարակումները,
. ՀՀ Լոռու մարզպետի գործունեության տարեկան հաշվետվությունները
. ՄԶԾ-ի ՈԱԽ-ների, ինչպես նաև ՄԳ խմբի կողմից իրականացված հարցումներ,
դիտարկումներ:
50. ՀՀ ԱՀՌԾ-ում արդեն իսկ տրված է աղքատության սահմանումը և հիմնական բաղադրիչները: Դրանք են.
. կենսաբանական
. սոցիալական
. հոգևոր-մշակութային:
Այս բաղադրիչներից առաջնայինն ու կարևորագույնը դա կենսաբանական աղքատությունն է: Մարզում կենսաբանական աղքատության գնահատումը պետք է կատարվի մի քանի կտրվածքներով` հաշվի առնելով մարզում սոցիալ-տնտեսական, տեղային հոգեբանական առանձնահատկությունները:
51. Աղքատության գնահատումն ըստ տարածաշրջանների 2008 թ. համար իրականացվել է միայն նպաստառու ընտանիքների թվի հիման վրա:
Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ որպես աղքատածին գործոն, ի տարբերություն օրինակ Տավուշի մարզի, Լոռու մարզում առաջնային և վճռորոշ է աղետի գոտու գործոնը, այլ ոչ թե օրինակ մինչև 500 բնակիչ ունեցող գյուղական համայնքների թիվը կամ ընդհանրապես գյուղական համայնքների քանակն ու բնակչության թիվը:
Աղյուսակ 3.1.
._____________________________________________________________________.
|Տարածաշրջանը|բնակչությունը |աղետի |աղքատութ-|մինչև |
| |_________________________|հետևանքով |յան |500 |
| |ընդամենը|որից |գյուղա|անօթևան |գործակիցը|բնակիչ |
| | |քաղաքային|կան |ընտանիքներ|ըստ |ունեցող |
| | | | | |նպաստառու|գյուղական|
| | | | | |ընտանիք- |համայնք- |
| | | | | |ների թվի |ների թիվը|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Գուգարք | 27543| 0| 27300| 309| 0.054| 9|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Սպիտակ | 43396| 15100| 27912| 1714| 0.113| 3|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Ստեփանավան | 32052| 15900| 15868| 127| 0.136| 7|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Տաշիր | 25237| 8700| 16314| 0| 0.047| 12|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Թումանյան | 47633| 20900| 26311| 0| 0.032| 14|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|ք. Վանաձոր | 105836| 105000| 0| 64| 0.057| 0|
._____________________________________________________________________.
52. Որպեսզի ավելի պարզ լինի աղետի գոտու, և հատկապես Սպիտակի, Գուգարքի և Ստեփանավանի տարածաշրջանների գյուղական բնակավայրերում աղետի հետևանքով անօթևան մնացածների աղքատածին գործոնի ազդեցության չափը, ապա կատարենք համեմատություն 2005 թ. իրավիճակի հետ:
Աղքատության գործակիցը ըստ նպաստառու ընտանիքների թվի
Աղյուսակ 3.2.
._________________________________________________________________________.
|Տարածաշր|անօթևան |անօթևան |Նպաստ ստացող |+/- |Բնակչության |Աղքատության |
|ջան |ընտանիք-|ընտանիք-|ընտանիքների | |թիվը |գործակիցը ըստ|
| |ների |ների |թիվ | | |նպաստառու |
| |թիվը |թիվը | | | |ընտանիքների |
| |2005 թ. |2009 թ. | | | |թվի |
| |դրութ- |դրութ- |_____________|____|_____________|_____________|
| |յամբ |յամբ |2005թ.|2009թ.| |2005թ.|2009թ.|2005թ.|2009թ.|
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Սպիտակի | 2124| 1714| 7605| 4869|2736| 43643| 43396| 0.177| 0.113|
|տ/շ | | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Ստեփանա-| 150| 127| 4183| 4332|-149| 32233| 32052| 0.131| 0.136|
|վանի տ/շ| | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Տաշիրի | 0| 0| 1191| 1166| 25| 25381| 25237| 0.047| 0.047|
|տ/շ | | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Թուման- | 0| 0| 2256| 1530| 726| 47904| 47633| 0.047| 0.032|
|յանի տ/շ| | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Վանաձոր | 444| 373| 10140| 7480|2660|134239|133482| 0.076| 0.057|
|+ (Գու- | | | | | | | | | |
|գարք) | | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Լոռի | 2718| 2214| 25349| 19377|5972|283400|281800| 0.096| 0.077|
._________________________________________________________________________.
53. Աղյուսակ 3.2.-ից պարզ երևում է, որ Սպիտակի, Գուգարքի և Ստեփանավանի տարածաշրջանների գյուղական բնակավայրերում 2005-2008 թթ. պետբյուջեի միջոցներով կատարված բնակարանաշինության արդյունքում զգալիորեն նվազել է աղքատության գործակիցը (ըստ նպաստառու ընտանիքների թվի): Դա հատկապես զգալի է Սպիտակի, նաև Ստեփանավանի ու Գուգարքի տարածաշրջաններում:
Չնայած այս գործոնի կարևորությանը, կան նաև այլ աղքատածին գործոններ, որոնք տարբեր ազդեցության մակարդակ ունեն տարբեր տարածաշրջաններում:
Աղքատության մակարդակի միտումները ՀՀ մարզերում 1998/99,
2005-2007 թթ. (%-ով)
Աղյուսակ 3.3.
._________________________________________________________________________.
|Տարածաշրջան|1998/99թթ.| 2005թ. | 2006թ. | 2007թ. |
| |__________|________________|________________|________________|
| |աղքատութ- |աղքա- |որից չքա-|աղքա- |որից չքա-|աղքա- |որից չքա-|
| |յան |տութ- |վորության|տութ- |վորության|տութ- |վորության|
| |մակարդակը |յան |մակարդակը|յան |մակարդակը|յան |մակարդակը|
| | |մակար-| |մակար-| |մակար-| |
| | |դակը | |դակը | |դակը | |
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|ք. Երևան | 58.4| 23.9| 3.6| 21.0| 3.5| 20.0| 3.2|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Արագածոտն | 60.5| 32.3| 3.1| 27.5| 2.6| 22.2| 3.0|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Արարատ | 52.3| 30.9| 7.4| 27.0| 5.5| 25.5| 3.5|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Արմավիր | 41.7| 31.6| 3.8| 30.8| 3.4| 30.7| 3.8|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Գեղարքունիք| 49.9| 36.8| 2.9| 29.8| 2.6| 29.6| 2.5|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Լոռի | 62.6| 28.8| 5.8| 27.0| 5.5| 26.8| 3.6|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Կոտայք | 61.7| 34.5| 8.7| 32.0| 8.1| 30.0| 6.1|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Շիրակ | 75.8| 42.5| 4.3| 37.3| 3.7| 32.1| 6.0|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Սյունիք | 53.1| 28.9| 2.3| 25.3| 2.1| 24.0| 3.7|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Վայոց Ձոր | 34.7| 19.2| 1.8| 11.4| 1.3| 13.7| 2.3|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Տավուշ | 29.3| 25.8| 3.8| 23.5| 3.3| 21.6| 3.3|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Հանրապետա- | 56.1| 29.8| 4.6| 26.5| 4.1| 25.0| 3.8|
|կան միջինը | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
54. Աղյուսակ 3.3.-ի տվյալները վկայում են, որ չնայած աղքատության մակարդակը ՀՀ Լոռու մարզում 2007 թվականին 1998/99 թթ.-ի համեմատ նվազել է մոտ 57%-ով, այնուամենայնիվ 2007 թ.-ին Լոռու մարզը յոթերորդն է` Վայոց Ձորի մարզից, Երևանից, Տավուշի, Արագածոտնի, Սյունիքի և Արարատի մարզերից հետո: Մարզում աղքատության մակարդակը 2007 թ. տվյալներով 1.8 տոկոսային կետով ցածր է աղքատության հանրապետական միջին ցուցանիշից:
55. ՄԱԶԾ-ի շրջանակներում 2005 թ-ին իրականացված «Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում» հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ Լոռու մարզի սոցիալական խոցելիության համաթիվը (35.5) 1.1 տոկոսային կետով ցածր է խոցելիության հանրապետական միջին ցուցանիշից:
Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ մարզերում (2005 թ.)
Աղյուսակ 3.4.
._____________________________________________________________________.
| |Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ Մարզերում % մարզի |
| |բնակչության թվում |
| |__________________________________________________________|
| |Հաշման-|Ծնողա-|Միայ-|Գործա-|Տա- |Բազմա-|Փախս- |Նպաս-|Խոցե-|
| |դամներ,|զուրկ |նակ |զուրկ-|րեց-|զավակ |տական-|տառու|լիութ|
| |այդ |երեխա-|ծերեր|ներ |ներ |ընտա- |ներ |ներ |յան |
| |թվում |ներ | | | |նիքներ| | |համա-|
| |երեխա- | | | | | | | |թիվ |
| |ներ | | | | | | | | |
|__________|_______|______|_____|______|____|______|______|_____|_____|
|Լոռու մարզ| 5.1| 3.9| 9.6| 19.1|11.6| 9.0| 5.8| 29.4| 35.5|
|__________|_______|______|_____|______|____|______|______|_____|_____|
|Երևան | 4.4| 2.1| 9.8| 25.0|12.9| 4.9| 4.6| 9.2| 31.7|
|__________|_______|______|_____|______|____|______|______|_____|_____|
|Ընդամենը | 4.2| 3.2| 10.1| 24.2|12.2| 12.3| 7.2| 17.3| 36.6|
|ՀՀ | | | | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
56. Չնայած Լոռու մարզի խոցելիության համաթիվը ցածր է հանրապետական միջին համաթվից, սակայն խոցելի խմբերից «Նպաստառուների ցուցանիշով Լոռու մարզը երկրորդն է Շիրակի մարզից հետո, որի պատճառը նույնպես աղետի գոտու առկայությունն է:
Ժողովրդագրական տվյալների փոփոխությունն ըստ 5 տարիների,
Լոռու մարզ և ՀՀ միջինացված ցուցանիշներ
Աղյուսակ 3.5.
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |2004թ.|2005թ.|2006թ.|2007թ.|2008թ.|
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|1 |Լոռու մարզ, բնակչությունը | 283.9| 283.4| 282.7| 282.0| 281.8|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|2 |աղքատության ընտանեկան նպաստ | 27950| 25349| 24920| 24453| 22818|
| |ստացող | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |նպաստառու ընտանիքների թվի | 0.098| 0.089| 0.088| 0.087| 0.081|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|3 |Կենսաթոշակառուների թիվը | 56.5| 55.1| 54.3| 53.4| 53.0|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |կենսաթոշակառուների թվի | 0.199| 0.194| 0.192| 0.189| 0.188|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|4 |բնական աճ (հազար բնակչի | 2.30| 1.90| 1.40| 0.80| 1.56|
| |հաշվով, պրոմիլ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 82.6| 73.7| 57.1| 195.0|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|5 |Միջին ամսական անվանական | 35662| 42818| 47974| 60640| 71182|
| |աշխատավարձ | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 120.1| 112.0| 126.4| 117.4|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|1 |Ընդամենը ՀՀ բնակչությունը |3215.8|3219.2|3222.9|3230.1|3238.4|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|2 |աղքատության ընտանեկան նպաստ |171002|146726|139670|136917|129414|
| |ստացող | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |նպաստառու ընտանիքների թվի | 0.053| 0.046| 0.043| 0.042| 0.040|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|3 |Կենսաթոշակառուների թիվը | 540.3| 533.| 527.5| 522.7| 523.8|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |կենսաթոշակառուների թվի | 0.168| 0.16| 0.164| 0.162| 0.162|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|4 |բնական աճ (հազար բնակչի | 3.7| 3.5| 3.2| 4.1| 4.3|
| |հաշվով, պրոմիլ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 94.6| 91.4| 128.1| 104.9|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|5 |Միջին ամսական անվանական | 43430| 52062| 64166| 77776| 91539|
| |աշխատավարձ | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 119.9| 123.2| 121.2| 117.7|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
._____________________________________________________________________.
57. Չնայած որոշ ցուցանիշների գծով առկա են դրական միտումներ, այնուամենայնիվ մարզի ցուցանիշների համեմատությունը հանրապետական միջինացված համապատասխան ցուցանիշների հետ, պարզ ցույց է տալիս Լոռու մարզի ժողովրդագրական ընդհանուր բացասական վիճակը` բնակչության թվաքանակի նվազում, բնակչության բնականոն աճի բացակայություն, մարզի բնակչության ծերացում, միջին ամսական անվանական աշխատավարձի աճի ցածր տեմպեր:
58. Եթե 1999-2005 թթ. նպաստառու ընտանիքների թիվը մարզում նվազել է 6300-ով, ապա 2005-2008 թթ.` ավելի քան 2500-ով, որը պայմանավորված է առաջին հերթին պետական միջոցներով նշված տարիներին աղետից տուժված բնակավայրերում իրականացված ակտիվ կառուցապատման` բնակարանաշինարարական աշխատանքներով: Այսպես` 2005-2008 թթ. գյուղական բնակավայրերում շահագործման է հանձնվել 508 բնակելի տուն, ԲԳՎ-ներով գնվել է 339 բնակարան: Նշված չորս տարիների ընթացքում, ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Լոռու մարզում տնտեսության գրեթե բոլոր ոլորտներում արձանագրված զարգացման արդյունքում բացվել են նոր աշխատատեղեր, որն իր հերթին նույնպես զգալի ազդեցություն է թողել մարզում աղքատության հաղթահարման գործում:
ՀՀ Լոռու մարզի քաղաքաբնակ և գյուղաբնակ բնակչությունը ըստ
տարածաշրջանների
Աղյուսակ 3.6.
.____________________________________________________.
|Տարածաշրջան| Բնակչությունը |քաղաքային |
| |____________________________|բնակչության|
| |քաղաքային|գյուղական|ընդամենը|% |
|___________|_________|_________|________|___________|
|Թումանյան | 21101.3| 26531.4| 47632.7| 44.3|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Տաշիր | 8782.6| 16454.8| 25237.4| 34.8|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Ստեփանավան | 16057.9| 15993.8| 32051.8| 50.1|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Սպիտակ | 15232.1| 28164.1| 43396.2| 35.1|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Գուգարք | 0| 27543.9| 27543.9| 0|
|___________|_________|_________|________|___________|
|ք. Վանաձոր | 105938.0| 0|105938.0| 100|
|___________|_________|_________|________|___________|
|ԼՈՌԻ | 167111.9| 114688.1|281800.0| 59.3|
.____________________________________________________.
59. Աղյուսակ 3.6.-ը ցույց է տալիս, որ ՀՀ Լոռու մարզի բնակչության 59.3%-ը կենտրոնացած է քաղաքներում: Ի տարբերություն Թումանյանի և Ստեփանավանի տարածաշրջանների, որտեղ քաղաքաբնակները համապատասխանաբար կազմում են բնակչության 44.3%-ը և 50.1%-ը, (առկա հանքարդյունաբերության և դրանց արբանյակ ձեռնարկություններով պայմանավորված), Սպիտակի և Տաշիրի տարածաշրջանների ազգաբնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ:
60. Համայնքների աղքատության վրա ազդում է նաև վերջիններիս մեծությունը: Որքան փոքրաթիվ է համայնքի բնակչությունը, այնքան մեծ է աղքատության հակվածությունը: ՀՀ Լոռու մարզի համայնքներից 39.8%-ը ունեն մինչև 500 բնակիչ:
Մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների թիվը ըստ մարզի
տարածաշրջանների
Աղյուսակ 3.7.
._______________________________________________________.
|Տարածաշրջան| համայնքները |մինչև 500 |
| |____________________________|բնակիչ ունեցող|
| |քաղաքային|գյուղական|ընդամենը|համայնքներ |
|___________|_________|_________|________|______________|
|Թումանյան | 4| 27| 31| 14|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Տաշիր | 1| 19| 20| 12|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Ստեփանավան | 1| 18| 19| 7|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Սպիտակ | 1| 20| 21| 3|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Գուգարք | 0| 21| 21| 9|
|___________|_________|_________|________|______________|
|ք. Վանաձոր | 1| | 01| --|
|___________|_________|_________|________|______________|
|ԼՈՌԻ | 8| 105| 113| 45|
._______________________________________________________.
61. Թումանյանի տարածաշրջան
Տարածաշրջանում վճռորոշ նշանակություն ունեն հանքաարդյունաբերության և մետալուրգիական ձեռնարկությունների աշխատանքը: Վերջին 4-5 տարիներին աղքատության մակարդակի զգալի նվազումը պայմանավորված է Ալավերդու «Էյ-Սի-Փի» և «Ախթալայի ԼՀԿ» ՓԲԸ-ներում բացված ավելի քան 700 նոր աշխատատեղերով: Տարածաշրջանի 4 քաղաքները առավելապես ձևավորվել են արդյունաբերական խոշոր ձեռնարկությունների շուրջ և դրանց գոյատևումը հիմնականում կախված է այդ ձեռնարկությունների գործունեությունից:
Տարածաշրջանով է անցնում և հանրապետություն մտնող երկաթուղին և Հայաստանը արտաքին աշխարհին կապող հիմնական միջպետական նշանակության ավտոմայրուղին:
Տարածաշրջանի գյուղական համայնքների կեսից ավելին ունեն մինչև 500 բնակիչ և գտնվում են համեմատաբար հեռու տարածաշրջանի կենտրոն Ալավերդի քաղաքից ու մարզկենտրոն Վանաձորից: Այս գյուղերում աղքատածին հիմնական գործոնը ենթակառուցվածքների խիստ թերզարգացվածությունն ու քաղաքային համայնքներից ունեցած հեռավորությունն է: Տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոն է նաև մինչև 500 բնակիչ ունեցող գյուղերի մեծ տոկոսը, որտեղ ենթակառուցվածքների թերզարգացվածության պատճառով էականորեն մեծ է նաև կրթական և առողջապահական հիմնական ծառայություններից օգտվելու անհասանելիության մակարդակը:
Բացի այն, որ տարածաշրջանը հայտնի է որպես արդյունաբերական, այստեղ բավականին զարգացած է նաև գյուղատնտեսությունը` տարածաշրջանում է մարզի անասնագլխաքանակի մոտ 24 և մշակվող գյուղատնտեսական հողերի մոտ 25 տոկոսը: Ի շնորհիվ նրա, որ տարածաշրջանի գյուղերը սփռված են բարձր լեռնային գոտիներից (Աթան, Ահնիձոր, Շամուտ) մինչև մերձարևադարձային գոտի (Ալավերդի, Նեղոց, Շնող, Քարկոփ, Ճոճկան), գրեթե հավասարաչափորեն զարգացած են գյուղատնտեսության բոլոր ուղղությունները` անասնապահությունը, այգեգործությունը, ծխախոտագործությունն ու խաղողագործությունը: Դրա շնորհիվ էլ տարածաշրջանում բավականին բարձր է գյուղատնտեսական հողերի օգտագործման տոկոսը` մոտ 85%:
Թումանյանի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ կարելի է համարել.
. քաղաքային համայնքների կենսագործունեության բարձր կախվածությունն
արդյունաբերական խոշոր ընկերություններից (դրանց դադարեցման դեպքերում
Ալավերդի, Ախթալա, Շամլուղ քաղաքների աշխատունակ գրեթե ամբողջ
բնակչությունը դառնում է գործազուրկ),
. բնապահպանական անբարենպաստ իրավիճակը,
. մինչև 500 բնակիչ ունեցող և սահմանամերձ գյուղական համայնքներում
ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը, հատկապես տեղական
ավտոճանապարհների գրեթե անանցանելիությունը:
62. Տաշիրի տարածաշրջան
Տարածաշրջանը ընկած է մարզի հյուսիս-արևմտյան մասում, ամբողջությամբ գտնվում է բարձր լեռնային գոտում, բնակչության խտությամբ ամենանոսրն է մարզի տարածաշրջանում: Բնակչության 65%-ից ավելին գյուղական բնակչություն է, իսկ տարածաշրջանի կենտրոն Տաշիր քաղաքի բնակչության մեծամասնությունը նույնպես հիմնականում զբաղված է գյուղատնտեսությամբ: Այսինքն տարածաշրջանը կարելի է համարել գյուղատնտեսական: Տարածաշրջանում է գտնվում մարզի գյուղատնտեսական հողերի մոտ 10%-ը և անասնագլխաքանակի 20%-ը: Տարածաշրջանի համայնքների կեսից ավելին` 12-ը ունեն մինչև 500 բնակիչ, համայնքները գտնվում են իրարից համեմատաբար հեռու: Տարածաշրջանը սահմանակից է Վրաստանի հետ, ուստի կան նաև հեռավոր սահմանամերձ գյուղեր: Սրանց հետևանքով էլ տարածաշրջանի համար հիմնական աղքատածին գործոններից է մինչև 500 բնակիչ ունեցող ու սահմանամերձ գյուղական համայնքների մեծ թիվը: Տարածաշրջանի գյուղատնտեսական հողերի մոտ 30%-ը, վարելահողերի 60%-ից ավելին չի մշակվում: Ընդհանրապես տարածաշրջանում բնակչության ցածր խտության պատճառով միջին հաշվով մեկ բնակչին ընկնում է 0.57 հա վարելահող, սակայն հողերի խիստ ցածր բերքատվության պատճառով վարելահողերի մեծ մասը չի մշակվում և օգտագործվում է որպես խոտհարք:
Այսպիսով Տաշիրի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ են.
. մինչև 500 բնակիչ ունեցող ու սահմանամերձ գյուղական համայնքների
առկայությունը,
. տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում ենթակառուցվածքների
թերզարգացվածությունը,
. չօգտագործվող գյուղատնտեսական հողերի տոկոսի աճը, և որպես հետևանք`
անմշակ հողերի բարձր ցուցանիշը
. Տաշիր քաղաքում գործազրկության բարձր ցուցանիշը:
63. Սպիտակի տարածաշրջան
Այս տարածաշրջանն ունի իր առանձնահատկությունը` հանդիսանում է աղետի գոտու էպիկենտրոն: Տարածաշրջանի գրեթե բոլոր համայնքներում մեծ թիվ է կազմում անօթևան բնակչությունը: Այս հանգամանքը տարածաշրջանի համար հանդիսանում աղքատածին գլխավոր գործոն:
Անօթևան և նպաստառու բնակիչների թիվը Սպիտակի տարածաշրջանում
Աղյուսակ 3.8.
._________________________________________________________.
| |անօթևան ընտ. |անօթևան ընտ. |Նպաստ ստացող |
| |թիվ 2005 թ. |թիվ 2009 թ. |ընտանիքների թիվ|
| |դր. |դր. |_______________|
| | | |2005 թ.|2009 թ.|
|___________|______________|______________|_______|_______|
|Սպիտակի տ/շ| 2124| 1714| 7605| 4869|
._________________________________________________________.
Վերը բերված աղյուսակում ցայտուն ձևով երևում է այս գործոնի ազդեցության չափը:
2005-2008 թթ. ընթացքում ՀՀ կառավարության կողմից նախաձեռնած, պետբյուջեի միջոցներով աղետի գոտու գյուղական բնակավայրերում անօթևան բնակչությանը բնակարաններով ապահովման ծրագրով կառուցվել է 508 տուն, որի ճնշող մեծամասնությունը` Սպիտակի տարածաշրջանում:
Տարածաշրջանում հիմնականում գերակշռում են խոշոր` 1000-ից ավելի բնակիչ ունեցող գյուղական համայնքների թիվը` 20 գյուղական համայնքից 13-ը: Մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների թիվը 3-ն է: Տարածաշրջանը առավելապես գյուղատնտեսական է, խորհրդային տարիներին տարածաշրջանի կենտրոն Սպիտակ քաղաքում գործել են տասնյակից ավելի արտադրական ձեռնարկություններ, որոնցից 3-ը` խոշոր (Վերելակների գործարան, Շաքարի գործարան և կարի ֆաբրիկան): Խորհրդային Միության փլուզումից ու երկրաշարժից հետո վերելակների գործարանն ու շաքարի գործարանը դադարեցրեցին գործունեությունը իսկ կարի ֆաբրիկան աշխատում է ընդհատումներով ու թերբեռնված: Սպիտակ քաղաքում բացի առաջնահերթ բնակարանաշինության խնդրից առաջնահերթ է նաև գործազրկության հարցը, որը քաղաքի համար լուրջ աղքատածին գործոն է:
Տարածաշրջանը գյուղատնտեսական է` ունի մարզի տարածաշրջաններից ամենաշատ գյուղատնտեսական նշանակության հողերը (մոտ 38.3 հազար հա) և ամենաշատ վարելահողերը (մոտ 9.8 հազար հա): Տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում հիմնական մասնագիտացումը հողագործությունն է, մասնավորապես բանջարաբուծությունը (կարտոֆիլ, կաղամբ): Ի շնորհիվ խոշոր համայնքների գերակշռությանը տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում համեմատաբար զարգացած են ենթակառուցվածքները: Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի օգտագործման տոկոսը հասնում է 83%-ի: Տարեցտարի այս հողերը, ոռոգման գրեթե բացակայության պատճառով, կորցնում են իրենց որակը, բերքատվությունն ընկնում է և դրանց մշակումը դառնում տնտեսապես ոչ շահավետ: Տարածաշրջանի գյուղական բնակչության համար վարելահողերի ոռոգման ջրի բացակայությունը լուրջ աղքատածին գործոն է դառնում:
Այսպիսով Սպիտակի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ էն հանդիսանում.
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան բնակչության մեծ թիվը,
. Սպիտակ քաղաքում գործազրկության մակարդակի բարձր ցուցանիշը,
. տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում վարելահողերի ոռոգման
բացակայությունը:
64. Ստեփանավանի տարածաշրջան
Տարածաշրջանը, ինչպես և Սպիտակինը, բավականին տուժել է երկրաշարժից: Այս հանգամանքը Ստեփանավանի տարածաշրջանի համար հանդիսանում է գլխավոր աղքատածին գործոններից մեկը: Այս տարածաշրջանը նույնպես գյուղատնտեսական է, չնայած բնակչության 49.9%-ն է միայն գյուղաբնակ, սակայն տարածաշրջանի կենտրոն Ստեփանավան քաղաքի բնակչության մեծ մասը նույնպես զբաղված է հիմնականում գյուղատնտեսությամբ: Տարածաշրջանի գյուղական համայնքների մոտ 40%-ը կամ 7 համայնք ունեն մինչև 500 բնակիչ: Իր բնակլիմայական պայմաններով տարածաշրջանը բավականին նման է Տաշիրի տարածաշրջանին` բնակավայրերը գտնվում են ծովի մակարդակից 1250 մետր և ավելի բարձրության վրա: Տարածաշրջանի գյուղական բնակավայրերում, բնակլիմայական պայմանների շնորհիվ հավասարաչափ զարգացած են և հողագործությունը (գյուղատնտեսական նշանակության հողերի ավելի քան 80%-ը օգտագործվում է, որից ավելի քան 34%-ը` վարելահողեր են: Տարածաշրջանում վարելահողերի քանակը տոկոսային ցուցանիշով ամենաբարձրն է մարզի տարածաշրջանների մեջ):
Տարածաշրջանի կենտրոն Ստեփանավան քաղաքը, որը նախկինում հայտնի էր որպես առողջարանային քաղաք, նույնպես զգալիորեն տուժել է աղետի հետևանքով: Քաղաքում մեքենաշինության ու սարքաշինության, թեթև արդյունաբերական ճյուղի նախկինում գործող ձեռնարկություններից մնացել են միայն երկուսը (ԲՀԷՍ-Պլազմա, Արդկապ), որոնք աշխատում են ընդհատումներով ու թերբեռնված: Ստեփանավանում հատկապես զգալի է նոր աշխատատեղերի բացակայության խնդիրը: Տարածաշրջանի կենտրոն Ստեփանավան քաղաքի համար աղքատածին գլխավոր գործոն կարելի է համարել գործազրկությունը:
Այսպիսով Ստեփանավանի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ էն հանդիսանում.
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան բնակչության զգալի թիվը,
. Ստեփանավան քաղաքում գործազրկության բարձր ցուցանիշը,
. տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում վարելահողերի ոռոգման
բացակայությունը:
65. Գուգարքի տարածաշրջան
Այս տարածաշրջանը, ինչպես և մարզի մյուս տարածաշրջանները, ունի իր առանձնահատկությունները և որպես հետևանք նաև առանձնահատուկ հիմնախնդիրներ: Տարածաշրջանով են անցնում միջպետական նշանակության ավտոճանապարհներն ու երկաթուղին: Տարածաշրջանի գյուղական համայնքները կարելի է բաժանել երկու մասի` մի մասը դրանք այն համայնքներն են, որոնք գտնվում են մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքին շատ մոտ (Գուգարք, Շահումյան, Դարպաս, Բազում) և մյուս մասը` մնացած համայնքները: Տարածաշրջանի գյուղական համայնքները համեմատած այլ տարածաշրջանների հետ, ամենասակավահողն են մեկ բնակչին ընկնող գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մակերեսով (տես աղյուսակ Աղյուսակ 3.9.)
Աղյուսակ 3.9.
.______________________________________________________________.
| |գյուղ. |որից |1 բնակչին ընկնող|1 բնակչին|
| |նշան. |վարելահող|գյուղտնտեսական. |ընկնող |
| |հողեր | |նշանակության հող|վարելահող|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Գուգարքի տ/շ | 32707.6| 2993.4| 0.76| 0.07|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Սպիտակի տ/շ | 38270.1| 9755.2| 1.37| 0.35|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Տաշիրի տ/շ | 31885.9| 9292.3| 1.95| 0.57|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Թումանյանի տ/շ | 28327.8| 7351.4| 1.08| 0.28|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Ստեփանավանի տ/շ | 24376.6| 8350.6| 1.54| 0.53|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Ընդամենը Լոռի |155568.0| 37742.9| 1.34| 0.36|
.______________________________________________________________.
Սակայն, մարզկենտրոնին մոտ գտնվող գյուղական համայնքների բնակիչների մի զգալի մասը զբաղված է Վանաձոր քաղաքում տնտեսության այլ ոլորտներում և գրեթե չի զբաղվում գյուղատնտեսությամբ: Գուգարքի տարածաշրջանի գյուղերի 42%-ը, կամ 9 գյուղ, ունեն մինչև 500 բնակիչ: Այդ գյուղերը մեծամասամբ սակավահող են` հատկապես քիչ են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը և բնակիչների մեծ մասը փորձում է աշխատանք փնտրել համեմատաբար մոտ գտնվող Վանաձոր քաղաքում: Այս հանգամանքը հանդիսանում է ամենագլխավոր աղքատածին գործոնը Գուգարքի տարածաշրջանի գյուղերի համար: Տարածաշրջանի մի շարք գյուղական համայնքներում դեռևս առկա է աղետի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների հիմնախնդիրը: Այս աղքատածին գործոնը լրջորեն զգալի է նաև Գուգարքի տարածաշրջանում: Չնայած տարածաշրջանի համայնքների գերակշռող մեծամասնությունը գտնվում է միջպետական նշանակության ավտոճանապարհի մոտ, սակայն մի շարք համայնքներ (գերազանցապես մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքները), որոնք գտնվում են ավտոճանապարհներից հեռու բարձր լեռնային գոտում և որտեղ թերզարգացած են ենթակառուցվածքները:
Այսպիսով Գուգարքի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ են հանդիսանում.
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան բնակչության զգալի թիվը,
. սակավահողության պատճառով գյուղերում չզբաղվածների ու գործազրկության
բարձր ցուցանիշը,
. տարածաշրջանում մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների մեծ թիվը, այդ
համայնքներում ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը:
66. Վանաձոր քաղաք
Լոռու մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքն ունի արդյունաբերական բազմաճյուղ ուղղվածություն` քաղաքում գործում են քիմիական, թեթև, մեքենաշինական ու սարքաշինական, սննդի փայտամշակման ու կահույքի արտադրության և այլ ճյուղերի ձեռնարկություններ: Վանաձորը հանրապետության խոշորագույն քաղաքներից է, մարզի ազգաբնակչության մոտ 40%-ը կենտրոնացած է Վանաձորում, իսկ քաղաքային բնակչության մոտ 65%-ը: Քաղաքն ունի զարգացած ենթակառուցվածքներ, հանդիսանում է միջպետական նշանակության ավտոճանապարհների հանգուցային կետ: Մարզկենտրոնում է կենտրոնացված նաև առևտրի (և մեծածախ և մանրածախ) ու այլ ծառայությունների գերակշիռ մասը` մոտ 80%-ը: Վանաձորը նաև մարզի համար հանդիսանում է սոցիալական, առողջապահական ու կրթական ծառայությունների կենտրոն: Վանաձորում է կենտրոնացված նաև մարզի աշխատանքային ռեսուրսների, տնտեսապես ակտիվ բնակչության կեսից ավելին: ՈՒստի մարզկենտրոնում, համեմատած մարզի այլ քաղաքների, տարածաշրջանների ավելի սուր է կանգնած զբաղվածության ու գործազրկության խնդիրը:
Զբաղվածությունը Լոռու մարզում 2006-2009 թթ. ըստ տարածաշրջանների
Աղյուսակ 3.10.
._____________________________________________________________________.
| | |Վանաձոր|Թուման|Սպիտակ |Ստեփա-|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ |
| | | |յան | |նավան | |ՄԱՐԶ |
|_____________|____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|Աշխատանք |01.01.2006 թ| 16.082| 2.51| 2.362| 3.551| 451|24.961|
|փնտրողների |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|թիվը |01.01.2007 թ| 12.853| 1.664| 2.229| 2.836| 390|19.972|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.572| 1.651| 2.102| 2.820| 404|12.549|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.489| 1.862| 1.783| 3.033| 429|13.596|
|_____________|____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|Չզբաղված, |01.01.2006 թ| 15.978| 2.463| 1.934| 3.441| 376|24.192|
|աշխատանք |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|փնտրողների |01.01.2007 թ| 12.674| 1.509| 1.683| 2.596| 336|18.798|
|թիվը |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2007 թ| 12.674| 1.509| 1.683| 2.596| 336|18.798|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.445| 1.366| 1.496| 2.444| 351|11.102|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.223| 1.518| 1.303| 2.651| 394|12.094|
|_____________|____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|Գործազուրկ- |01.01.2006 թ| 13.006| 1.863| 1.396| 2.415| 290|18.970|
|ների թիվը |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2007 թ| 12.352| 1.206| 1.398| 2.388| 327|17.671|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.371| 1.331| 1.301| 2.328| 340|10.673|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.091| 1.496| 1.265| 2.541| 379|11.772|
._____________________________________________________________________.
Վանաձոր քաղաքի համար աղքատության գնահատման գլխավոր չափանիշը զբաղվածության հարցն է, իսկ որպես աղքատածին վճռորոշ գործոն է հանդիսանում գործազրկությունը:
67. Այսպիսով` ըստ տարածաշրջանների վերլուծելով Լոռու մարզի աղքատածին պատճառներն ու գործոնները և ամփոփելով վերը նշվածը, կարելի է եզրակացնել, որ Լոռու մարզում աղքատածին գլխավոր գործոններ են հանդիսանում.
. գործազրկությունը, գլխավորապես մարզի քաղաքային համայնքներում և
հատկապես Վանաձոր քաղաքում,
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների մեծ քանակը
(հատկապես Սպիտակի տ/շրջան, ինչպես նաև Ստեփանավանի ու Գուգարքի
տ/շրջաններ),
. գյուղատնտեսական նշանակության անմշակ հողերի բարձր տոկոսը` դրանց
որակական ցածր հատկությունների պատճառով մշակման տնտեսապես ցածր
արդյունատվությունը,
. մարզի գյուղական համայնքներում և հատկապես մինչև 500 բնակիչ ունեցող
համայնքներում ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը,
. ենթակառուցվածքների կենտրոնացման միտումը Վանաձոր քաղաքում,
. մարզի քաղաքային համայնքների (ինչ որ չափով նաև Վանաձոր քաղաքը)
կենսագործունեության խիստ կախվածությունը արդյունաբերական խոշոր
ընկերություններից,
68. Լոռու մարզի աղքատության հաղթահարման գերակա խնդիրները 2010-2013 թթ. համար հանդիսանում են.
. փոքր և միջին ձեռներեցության զարգացման` փոքր արտադրական ու
սպասարկման ոլորտի ձեռնարկությունների բացման միջոցով քաղաքային
համայնքներում զբաղվածության խնդրի լուծում և խոշոր արտադրական
ձեռնարկություններից քաղաքների կենսագործունեության բարձր կախվածության
թուլացում,
. մարզի Սպիտակի, Գուգարքի և Ստեփանավանի տարածաշրջաններում անօթևան
մնացած ընտանիքների համար բնակարանաշինության ծրագրերի իրականացում,
. գյուղատնտեսական նշանակության հողերի պիտանելիության բարձրացման
նպատակով մելիորացիոն աշխատանքների ու ոռոգման համակարգերի կառուցում
. մարզի գյուղական համայնքներում (հատկապես փոքր գյուղերում)
ենթակառուցվածքների զարգացմանն ուղղված (ճանապարհների կառուցում ու
հիմնանորոգում, խմելու ջրի ջրատարների կառուցում, գազամատակարարում)
համալիր ծրագրի իրականացում:
4. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
4.1. ՀՀ Լոռու մարզի տնտեսության մասնավոր հատվածի իրավիճակի
վերլուծություն
69. Խորհրդային տարիներին ներկայիս Լոռու մարզն ընդգրկող քաղաքներում, շրջաններում առկա էր արդյունաբերական հզոր համալիր` որն ընդգրկում էր արդյունաբերության բոլոր ճյուղերը, բոլոր քաղաքները, ավանները և մեծ ու միջին գյուղական համայնքները, այսինքն պարունակում էր ձեռնարկությունների լայն ցանց: Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը հասնում էր 1.1 միլիարդ ռուբլու: Արդյունաբերական համալիրում աշխատում էր ավելի քան 53 հազար մարդ, որից միայն 30 հազարից ավելին` Վանաձոր քաղաքում: Իսկ թեթև արդյունաբերական միավորումների գյուղական մասնաճյուղերի շնորհիվ լուծված էր նաև գյուղական բնակչության լրիվ զբաղվածության խնդիրը: Արդյունաբերական ձեռնարկություններն իրենց արտադրանքն արտահանում էին ավելի քան 45 երկրներ: Ընդ որում դեռ խորհրդային տարիներին դրված էր այն ժամանակվա շրջանների (այժմ մարզի տարածաշրջաններ) տնտեսության ուղղվածության գաղափարը, այսպես` Թումանյանի շրջան - մետալուրգիա, լեռնահանքային համալիր, Կալինինոյի շրջան- սննդի արդյունաբերություն` կաթի վերամշակում, ինտենսիվ անասնաբուծություն, կարտոֆիլաբուծություն, Ստեփանավանի շրջան - կարտոֆիլաբուծություն, կաթի վերամշակում, սարքաշինություն, նաև զբոսաշրջություն (Ստեփանավան քաղաքը համարվում էր առողջարանային քաղաք), Սպիտակի շրջան - մեքենաշինություն, կարտոֆիլաբուծություն և բանջարաբուծություն ու դրա վերամշակում: Իսկ Վանաձոր քաղաքը համարվում էր հանրապետության 2-րդ արդյունաբերական քաղաք, ուներ տասնյակ խոշոր արտադրական ձեռնարկություններ ու գիտահետազոտական կենտրոններ, որոնց մեծ մասն ունեին միութենական նշանակություն:
70. Անկախության տարիների ընթացքում մարզի արդյունաբերությունը ենթարկվել է կառուցվածքային փոփոխությունների, չնայած առաջատար են մնացել քիմիական և մետալուրգիական ճյուղերը, սակայն արտադրության ընդհանուր ծավալում իրենց առաջատար դիրքերը զիջել են մեքենաշինությունն ու սարքաշինությունը, թեթև արդյունաբերությունը, զգալիորեն բարձրացել է սննդի արդյունաբերության տեսակարար կշիռը: Ի շնորհիվ փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման մարզային ծրագրի իրականացման, վերջին տարիներին դինամիկ աճ է ապահովում էներգետիկան: Զգալիորեն ավելացել են լեռնահանքային արդյունաբերության ծավալները:
71. Այժմ մարզի արդյունաբերական համալիրում ըստ արտադրության ծավալի արդյունաբերական ներուժը կենտրոնացված է Թումանյանի տարածաշրջանում` ի շնորհիվ «Էյ-Սի-Փի» և «Ախթալայի ԼՀԿ» ՓԲԸ-ների (մոտ 76%), իսկ ըստ գործող ընկերությունների ու աշխատողների թվով` Վանաձորում, գործում է 60-65 ձեռնարկություն ընդամենը մոտ 3000 աշխատողներով: Գործող ձեռնարկություններից միայն 7-ից 9 են խոշոր, մնացած 170 ձեռնարկություններն իրենցից ներկայացնում են փոքր ու միջին արտադրություններ: Այստեղ ընդգրկված են արդյունաբերությունում աշխատողների միայն մոտ 30%-ը: Մարզի փոքր և միջին արտադրությունների մոտ 40%-ը դրանք գյուղմթերքներ վերամշակող ու սննդի արտադրության ձեռնարկություններ են: Բավականին մեծ թիվ են կազմում նաև քարամշակող արտադրամասերը, կան փայտամշակման, էներգետիկայի և այլ տիպի ձեռնարկություններ: Սրանց արտադրանքի բացարձակ մեծամասնությունը իրացվում է հանրապետությունում, շատ քիչ են ժամանակակից տեխնոլոգիաներով, սարքավորումներով արտադրությունները, ուստի և արտաքին շուկայում մրցունակ արտադրանքը:
ներկա իրավիճակի վերլուծություն
72. Արդյունաբերությունը հանդիսանում է Լոռու մարզի տնտեսության կարևորագույն և հիմնական ոլորտներից մեկը: Համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության տեսակարար կշիռը կազմում է 29.37%: Մարզում գործում են մոտ 180 արտադրական ձեռնարկություններ, որոնցից միայն 2-ն են պետական կամ պետական մասնակցությամբ ընկերություններ:
73. 2001-2006 թթ. մարզի արդյունաբերությանը բնորոշ է եղել կայուն և դինամիկ աճը: Այդ տարիներին մարզի արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը աճել է ավելի քան 4 անգամ:
2007-2008 թթ. ընթացքում Լոռու մարզում նկատվել է արդյունաբերական արտադրանքի ծավալների որոշակի նվազում ընթացիկ գներով` 2008 թ.-ի 28582.9 մլն դրամ 2006 թ.-ի 34074.7 մլն դրամի դիմաց: Այն հիմնականում պայմանավորված է դրամ/ԱՄՆ դոլար փոխարժեքի փոփոխությամբ ու պղնձի միջազգային գնի տատանմամբ:
Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալն ընթացիկ գներով
Լոռու մարզի արդյունաբերական արտադրանքի ծավալի տեսակարար կշիռը
հանրապետության արդյունաբերական ընդհանուր արտադրանքի մեջ
Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալի ինդեքսը
-------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գրաֆիկները չեն բերվում
74. 2008 թ. ընթացքում մարզի արդյունաբերական ոլորտը գործել է հիմնականում դինամիկ զարգացման տրամաբանությամբ: Սակայն ռուս-վրացական օգոստոսյան հակամարտությունն ու հատկապես համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամն իրենց բացասական ազդեցությունը թողեցին նաև այս ոլորտի գործունեության վրա: 2008 թ. մարզի արդյունաբերական ձեռնարկություններն ընթացիկ գներով թողարկել են 28582.9 մլն դրամի արտադրանք 2007 թ. 30389.0 մլն դրամի դիմաց կամ ծավալի աճը կազմել է 94.1%, բացարձակ նվազումը` 1806.1 մլն դրամ: Պետք է նշել, որ առանց «Էյ-Սի-ՓԻ» ՓԲԸ-ի արտադրանքի, մնացած արտադրական ձեռնարկություններն 2008 թ. ընթացքում նախորդ տարվա համեմատությամբ ապահովել են արտադրության ծավալի 10.2% աճ:
75. Մարզի արդյունաբերության հիմնական տեսակների ծավալները, աճերը և դրանց տեսակարար կշիռները 2008 թ. համար ունեն այսպիսի տեսք` մշակող արդյունաբերություն` 25627.6 մլն դրամ, ծավալի աճը` 93.3% և տեսակարար կշիռը` 89.9%, հանքագործական արդյունաբերություն` համապատասխանաբար 997.6 մլն դրամ, 102.0% և 3.5%, Էլ.էներգիան` 1883.3 մլն դրամ, 97.7% և 6.6%:
Մշակող արդյունաբերության մեջ ըստ ճյուղերի պատկերը հետևյալն է.
(հազ. դրամ)
.__________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Ճյուղի անվանումը |2008 թ. |2007 թ. |Աճը (%)|2008 թ.|
| | | | | |տես. |
| | | | | |կշիռը |
| | | | | |մշակող |
| | | | | |արդյու-|
| | | | | |նաբ. |
| | | | | |մեջ (%)|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|1. |Քիմիական | 1047319.0| 1015678.0| 103.1| 4.1|
| |արդյունաբերություն | | | | |
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|2. |Մետալուրգիա | 20444081.0|23006087.0| 88.9| 79.8|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|3. |Մեքենաշինություն | 1214852.0| 1086688.0| 111.8| 4.7|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|4. |Թեթև | 808340.0| 443076.0| 182.4| 3.2|
| |արդյունաբերություն | | | | |
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|5. |Սննդի | 1394130.0| 1034913.0| 134.7| 5.4|
| |արդյունաբերություն | | | | |
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|6. |Փայտամշակում | 69230.0| 77570.0| 89.2| 0.3|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|7. |Այլ ճյուղեր | 649598.0| 803659.0| 80.8| 2.5|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
| |Ընդամենը | 25627550.0|27467671.0| 93.3| 100.0|
.__________________________________________________________________.
Մարզի արդյունաբերության հիմնական ճյուղերի տեսակարար կշիռները
2008 թ.
-------------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
76. Փաստացի 2008 թ. արդյունքներով ծավալի նվազում է արձանագրվել միայն մետալուրգիական, փայտամշակման և այլ արդյունաբերության ճյուղերում, որի հիմնական պատճառը, ինչպես նշվել է, համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամի հետևանքով գունավոր մետաղների միջազգային գների կտրուկ անկումն է: Հենց այս նույն պատճառով էլ 2008 թ.նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին զգալիորեն նվազեցին աճի տեմպերը մեքենաշինության ու քիմիական արդյունաբերության ճյուղերում: Չնայած դրան, պետք է նշել, որ 2008 թ. մարզի ոչ միայն մեքենաշինական և սննդի արդյունաբերական ձեռնարկությունները, այլև արդեն իսկ քիմիական արդյունաբերության ձեռնարկությունները գերազանցել են մեկ միլիարդ դրամի արտադրանքի թողարկման մակարդակը:
77. 2008 թ. արդյունքներով, ըստ տարածաշրջանների, թողարկված արտադրանքի ծավալը ընթացիկ գներով և տեսակարար կշռով ունեն այսպիսի տեսք.
(հազ. դրամ)
.________________________________________________________.
|Հ/Հ|Տարածաշրջանի|22008 թ. |2007 թ. |Աճը (%)|2008 թ. |
| |անվանումը | | | |տեսակարար|
| | | | | |կշիռը (%)|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|1. |Սպիտակ | 354427.0| 181743.0| 195.0| 1.2|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|2. |Տաշիր | 632218.0| 467251.0| 135.3| 2.2|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|3. |Գուգարք | 1492707.0| 1398880.0| 106.7| 5.2|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|4. |Ստեփանավան | 486234.0| 453350.0| 107.3| 1.7|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|5. |Թումանյան |21536028.0|24032556.0| 89.6| 75.3|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|6. |Վանաձոր | 4081290.0| 3855228.0| 105.9| 14.3|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
| |Ընդամենը |28582904.0|30389008.0| 94.1| 100.0|
.________________________________________________________.
78. Փաստորեն միայն Թումանյանի տարածաշրջանն է, որ նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատությամբ չի ապահովել արտադրանքի ծավալի աճ, պակաս թողարկելով 2496.5 մլն. դրամի արտադրանք:
Չնայած այս դրական միտման, դեռևս որոշակիացված չէ մարզի տարածաշրջանների տնտեսության զարգացման գերակայությունները: Եթե հիմնականում որոշակի է արդյունաբերության բնագավառում Թումանյանի տարածաշրջանի (ի հաշիվ լեռնահանքային արդյունաբերության և մետալուրգիայի), Վանաձորի (ի հաշիվ քիմիական ու թեթև արդյունաբերության) և Տաշիրի տարածաշրջանի (ի հաշիվ կաթի վերամշակման ու պանրագործության) զարգացման հեռանկարներն ու հնարավորությունները, ապա անորոշ ու մտահոգիչ է մնում Ստեփանավանի ու Սպիտակի տարածաշրջանների վիճակը: Այստեղ է, որ պետք է լիովին բացահայտվի փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության պոտենցիալը:
«Վանաձոր-Քիմպրոմ» ՓԲԸ
79. Ընկերությունը 2008 թ. ծավալել է ակտիվ գործունեություն`
. տարվա ընթացքում արտադրվել է.
. կալցիումի կարբիդ` 4520 տոննա
. գունավոր սուտակ` 6300 կգ
80. 2008 թ. ընթացքում ընկերության կողմից կատարվել է 260 միլիոն դրամի ներդրում, որից`
. վերականգնվել է կալցիումի կարբիդի արտադրության երկրորդ վառարանը, որի
համար ներ է դրվել 200 միլիոն դրամ;
. իրականացված նախագծային աշխատանքներից հետո սկսվել է կալիումական
պարարտանյութի արտադրության տեխնոլոգիական գծի մոնտաժը: Արտադրության
կազմակերպման համար նախատեսվում է ներդնել ընդամենը 120 միլիոն դրամ,
որից 60 միլիոնն արդեն ներ է դրվել, այդ թվում 12 միլիոնը` հիմնական
հումքի` Պետրովկա գյուղի մոտի կալիումական տուֆի բաց հանքավայրի
պատրաստման վրա:
81. «Վանաձոր-Քիմպրոմ» ՓԲԸ-ն մշակել է ընկերության համար հակաճգնաժամային միջոցառումների փաթեթ, որը ներկայացվել է ՀՀ կառավարություն և արժանացել է հավանության: Ընկերությունը նախատեսում է վերականգնել կարբամիդի արտադրությունը, որի համար կվերականգնվի ամոնիակի արտադրամասը և ջերմաէլեկտրակենտրոնը: Այս տարի նախատեսվում է արտադրել 20.0 հազար տոննա կարբիդ, 2010 թ. դուրս գալով տարեկան 30.0 հազար տոննա հզորության: Նախատեսվում է ՋԷԿ-ի տարածքում կազմակերպել նաև շինանյութերի արտադրություն:
82. 2008 թ. ընկերության կողմից վճարված աշխատավարձի ու հարկերի ընդհանուր գումարը կազմել է 743.49 միլիոն դրամ, տարվա ընթացքում ընկերությունում աշխատել է 820 մարդ մոտ 70 հազար դրամ միջին աշխատավարձով:
«Ախթալայի ԼՀԿ» ՓԲԸ
83. Ընկերությունը 2008 թ. ևս ակտիվորեն աշխատել է արտադրական հզորությունների ընդլայնման, բնապահպանական խնդիրների լուծման, ինչպես նաև աշխատողների սոցիալ-կենցաղային պայմանների բարելավման ուղղությամբ: Այսպես` կատարված ընդամենը 7.5 միլիոն ԱՄՆ դոլար ներդրումների շնորհիվ.
. ձեռք են բերվել և տեղակայվել, բազմամետաղ հանքաքար մշակելու` ցինկի ու
կապարի խտանյութ ստանալու համար, նոր սարքավորումներ
. վերակառուցվել է պոչամբարը, պոչատար գծերը
. վերականգնվել է էներգահամակարգը` տեղակայվել են նոր ենթակայաններ,
հիմնանորոգվել գործողները և էլեկտրահաղորդման ցանցը
. արտադրության ընդլայնման համար ձեռք են բերվել 9 հատ ԿրԱԶ մակնիշի նոր
ինքնաթափ բեռնատար և 3 բարձր արտադրողական մեխանիզմներ:
Արդյունքում 2008 թ. կրկնապատկվել են ընկերության արտադրական հզորությունները` հանքաքարի արդյունահանման տարեկան ծավալը հասել է 145 հազար տոննայի, պատրաստի արտադրանքի` խտանյութի արտադրության ամսական ծավալը` 500 տոննայի:
Ընկերությունն հաշվետու տարում ներդրումներ է իրականացրել նաև ուղղված աշխատողների սոցիալ-կենցաղային պայմանների բարելավման ուղղությամբ` վերականգնվել է Ախթալա քաղաքի գազամատակարարման ցանցը, որի համար ծախսվել է 10 միլիոն դրամ:
84. 2008 թ. նախորդ տարվա համեմատ ընկերությունում աշխատողների թիվն ավելացել է 240-ով, հասնելով 540-ի: 2007 թ համեմատ (միջին աշխատավարձը` 97 հազար դրամ) զգալիորեն աճել է նաև աշխատողների միջին աշխատավարձը հասնելով 137 հազար դրամի: Չնայած համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամին, ընկերությունը հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության կողմից որդեգրած քաղաքականության սոցիալական նպատակաուղղվածությունը, ընթացիկ տարում շարունակում է բնականոն գործունեությունը:
85. 2009 թ. ընկերությունը ՀՀ կառավարության աջակցությամբ նախատեսում է 120 միլիոն դրամի վերականգնողական աշխատանքներ տանել 2-րդ և 3-րդ պոչամբարներում:
«Էյ-Սի-Փի» ՓԲԸ
86. 2008 թ. Վալլեքս խմբի մեջ ընդգրկվող «Էյ-Սի-Փի» ընկերությունը շարունակել է գործունեությունը իր հիմնական բոլոր ուղղություններով`
. պղնձի և պղնձի-ոսկու խտանյութի վերամշակումն ու սև պղնձի
արտադրությունը: Արտադրվել է մոտ 7000 տոննա չզտված պղինձ, որը գնվել է
ավանդական գնորդի` գերմանական «Նորդդոյջ Աֆֆիների» AG ընկերության
կողմից: Հումքի հիմնական մատակարար են եղել Վալլեքս խմբի մեջ մտնող
ԼՂՀ-ի «Բեյզ Մեթըլս» և «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ»
ՓԲԸ-ները, որոնք ընդհանուր առմամբ մատակարարել են մոտ 34 հազար տոննա
խտանյութ:
. շարունակվել է նաև Ալավերդու պղնձի հանքավայրի շահագործումն ու
վերամշակումը, որտեղ տարվա ընթացքում կատարվել է 7 միլիոն ԱՄՆ դոլարի
ներդրում:
. 2008 թ. ակտիվորեն շարունակվել է Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային
հանքավայրի շահագործման ու հարստացուցիչ ֆաբրիկայի շինարարության
ուղղությամբ կատարված աշխատանքները Վալլեքս խմբի անդամ «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի
կողմից: Տարվա ընթացքում այդտեղ ներ է դրվել մոտ 30 միլիոն ԱՄՆ դոլար,
բացվել է մոտ 250 աշխատատեղ:
87. «Էյ-Սի-Փի» ՓԲԸ-ի և Վալլեքս խմբի այլ ընկերությունների գործունեության վրա խիստ բացասական անդրադարձավ 2008 թ. վերջին սկսված համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամը, որի պատճառով պղնձի միջազգային գները կտրուկ անկում ապրեցին: Ընկերությունը ստիպված եղավ չորրորդ եռամսյակից դադարեցնել Ալավերդու հանքի շահագործումը, սառեցնել մի շարք այլ ծրագրեր, սակայն 2009 թ. մարտ ամսից պղնձի միջազգային գնի զգալի աճը հնարավորություն տվեց ընկերությանը վերսկսելու աշխատանքը: Այս փաստը ևս վկայում է, որ այս պահին համաշխարհային տնտեսության զարգացման իրավիճակի վերաբերյալ իրատեսական կանխատեսումներ անելը հնարավոր չէ:
88. ԵՎ չնայած դրան, «Էյ-Սի-Փի» ՓԲԸ-ն շարունակում է մնալ հանրապետության առաջատար ընկերություններից մեկը` Վալլեքս խմբի ներդրումների ծավալը մարզում կազմել է ավելի քան 30 միլիոն ԱՄՆ դոլար, ընկերության տարեկան հասույթը կազմել է ավելի քան 19 միլիարդ դրամ, հարկային և սոցապ վճարների ու տեղական տուրքերի ծավալը 2008 թ. կազմել է ավելի քան 700 միլիոն դրամ, աշխատանքով ապահովվել է մոտ 1040 մարդ:
89. Ըստ Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի զարգացման ծրագրի, եթե լինի համապատասխան վարկավորում, հանքի շահագործումը (450 միլիոն տոննա հանքաքարի պաշար) նախատեսված է երեք փուլով: Հանքը կենսունակ կլինի 30 տարի: Նախատեսվում է, որ այստեղ աշխատանքով կապահովվի շուրջ 2000 մարդ, դրանով իսկ որոշակիորեն լուծելով տարածաշրջանի բնակչության զբաղվածության հարցը:
Թեթև արդյունաբերություն
90. Մշակող արդյունաբերության այս ճյուղը առաջատար ճյուղերից մեկն մարզի արդյունաբերական ընդհանուր ներուժի մեջ և շատ կարևոր դեր է խաղում մարզում գործազրկության նվազման (հատկապես կանանց շրջանում) և զբաղվածության խնդրի լուծման հարցում:
91. Խորհրդային տարիներին ներկայիս Լոռու մարզի տարածքում գործում էին մի քանի խոշոր թեթևարդյունաբերական արտադրական միավորումներ հզոր արտադրական պոտենցիալով, զինված այն տարիների համար ժամանակակից տեխնոլոգիական սարքավորումներով և մարզով մեկ տարածված մասնաճյուղերի լայն ցանցով (ընդ որում մասնաճյուղերի մեծ մասը գործում էին գյուղերում, որով հիմնականում լուծվում էին գյուղական բնակչության զբաղվածության խնդիրները): Այժմ Լոռու մարզում թեթև արդյունաբերության ճյուղը ներկայանում է միայն 9-10 կարի արտադրական ձեռնարկություններով, որոնց մեծ մասը տեղակայված է մարզկենտրոն Վանաձորում («ԲԴարբինյան-Ստիլիսսա», «Սարտոն», ԴավԳար» ՍՊԸ-ներ, «Բազում Ֆիրմա» ԱԿ և այլն): Պետք է նշել, որ կարի խոշոր արտադրական ձեռնարկությունները հիմնականում պահպանել են իրենց արտադրական հզորությունները և սկսած 1995 թ-ից գրեթե 10 տարի համագործակցել ամերիկյան «Ամերեքս» Ֆիրմայի հետ` կատարելով նրանց պատվերները, ապահովելով 1500-ից ավելի մարդու մշտական աշխատանքով:
Թեթև արդյունաբերության ճյուղի արտադրանքի ծավալի դինամիկան
----------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
92. Ներկայումս մարզի կարի արտադրական ձեռնարկություններն իրենց գումարային հզորությամբ կարող են արտադրել տարեկան 1.7-2.0 միլիոն հատ հագուստ` կախված մոդելների բարդությունից, ապահովելով շուրջ 4000 մարդու մշտական աշխատանքով: Սակայն այժմ թեթևարդյունաբերական ընկերություններն աշխատում են մոտ 30-40% հզորությամբ: Առաջիկա 2-3 տարիների ընթացքում գործող ձեռնարկությունների համար գլխավոր խնդիր է հանդիսանում նոր ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրումն ու նոր հոսքագծերի շահագործումը:
93. Այժմ Վանաձորում նոր թեթևարդյունաբերական գործարանի կառուցման նպատակով մարզի ղեկավարության և եվրոպական ներդրողների միջև ընթացող բանակցություններն ավարտական փուլում են: Ներդրման դեպքում նոր Ֆաբրիկայում կբացվի մոտ 2000 նոր աշխատատեղ:
94. Մարզում թեթև արդյունաբերության զարգացման համար առկա են բավականին լավ նախադրյալներ և կառավարության կողմից անհրաժեշտ պետական մոտեցման դեպքում ճյուղը կարող է դառնալ մարզի տնտեսության զարգացման հզոր ուժ, ապահովել հազարավոր մարդկանց մշտական աշխատանքով:
Էներգետիկա
95. Լոռու մարզը ՀՀ տնտեսապես զարգացած տարածաշրջաններից է և ունի արդյունաբերության զարգացած այնպիսի էներգատար ճյուղեր, ինչպիսիք են լեռնամետալուրգիան, մեծ քիմիան, մեքենաշինությունը, թեթև և սննդի արդյունաբերությունն, արդյունաբերական ու բնակարանային շինարարությունը և այլն: 90-ական թվականներին հանրապետությունում տեղի ունեցած էներգետիկ ճգնաժամը մեծ հարված հասցրեց մարզի տնտեսությանը: Էլեկտրոէներգիայի բացակայության պատճառով փակվեցին գրեթե բոլոր արտադրությունները, հատկապես վերը թվարկված էներգատար ճյուղերը:
96. Իր աշխարհագրական դիրքի և բնա-կլիմայական պայմանների շնորհիվ, Լոռու մարզը հանրապետության հիդրոռեսուրսներով համեմատաբար հարուստ տարածաշրջաններից է: Մարզի ջրառատ գետերից են Փամբակը, Դեբետը և Ձորագետը, որոնց էներգետիկ պոտենցիալի օգտագործումը սկսվել է դեռևս անցյալ դարի սկզբից: Կառուցվել են մի շարք փոքր ՀԷԿ-եր, որոնց հետագա շահագործումը Ձորագեսի (1932-1933 թթ.), Ագարակի (1949 թ.) և Այրումի (1957-1963 թթ.) ՀԷԿ-երի կառուցումից հետո համարվել է անարդյունավետ: Էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին փորձ արվեց վերագործարկել գետերի և գետակների վրա նախկինում կառուցված փոքր ՀԷԿ-երը, սակայն կիսավեր հիդրոտեխնիկական կառույցների և երկար ժամանակ չաշխատած սարքավորումների վերականգնման համար պահանջվում էին ֆինանսական մեծ ներդրումներ, որոնք բացակայում էին: Բնագավառի զարգացման ոչ հստակ հեռանկարը, ֆինանսական ծախսերի մեծ ծավալը և նրանց ետ գնման անորոշությունը սեփականատերերին հետ էին պահում ներդրումներից:
97. Հիդրոէներգետիկայի բնագավառի զարգացման քաղաքականության համաձայն և ՀՀ էներգետիկայի (ներկայումս էներգետիկայի և բնական պաշարների) նախարարության նախաձեռնությամբ, դեռևս 1992 թ. «Հայհիդրոէներգոնախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից մշակվել և 1997 թ. վերամշակվել է «Հայաստանի փոքր ՀԷԿ-երի սխեման» աշխատությունը, որտեղ հստակեցված է բնագավառի զարգացման հեռանկարները հանրապետության ողջ տարածքում: Հանրապետության տնտեսության զարգացմանը զուգընթաց որոշակի հետաքրքրություն նկատվեց նաև տեղական ներդրողների շրջանում: Սկսած 1996 թ. «Հայհիդրոէներգոնախագիծ» ինստիտուտի նախագծերի հիման վրա և ՀՀԷՆ-ի ու ՀՀ էներգետիկայի կարգավորող հանձնաժողովի (ներկայումս ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով) անմիջական աջակցության շնորհիվ, ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Լոռու մարզում սկսեցին կառուցվել և շահագործվել փոքր ՀԷԿ-եր:
98. Հաշվի առնելով, որ մարզի երեք մեծ գետերի` Փամբակի, Դեբետի, Ձորագետի և 26 փոքր գետերի և բազմաթիվ ինքնահոս ջրատարների հիդրոպոտենցիալի լիարժեք չի օգտագործվում և այս բնագավառում առկա են լուրջ ռեզերվներ, որոնց նպատակային օգտագործումը նոր ազդակ կարող է լինել մարզի տնտեսական զարգացման, ազգաբնակչության կենսամակարդակի բարձրացման և նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում, Լոռու մարզպետարանը մշակեց Լոռու մարզում փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման ծրագիր, որն էլ հավանության արժանացավ ՀՀ Կառավարության կողմից 08.04. 2004 թ. նիստի «ՀՀ Լոռու մարզում փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման ծրագրին հավանություն տալու մասին» թիվ 13 արձանագրային որոշմամբ: Համաձայն այդ ծրագրում ներկայացված հաշվարկների (Ինչը հաստատում է նաև «Հայհիդրոէնեգանախագիծ» ինստիտուտի 1997թ. ԻՆԿՈ ծրագրով կատարված «Հայաստանի փոքր ՀԷԿ-երի սխեմա» աշխատանքը) Դեբեդ գետի ավազանում կարելի է կառուցել գումարային 36.6 Մվտ հզորությամբ 81 փոքր ՀԷԿ-եր, որոնք տարեկան կարող են տալ մինչև 130.47 միլիոն կՎտժ էլեկտրոէներգիա, իսկ ինքնահոս ջրատարների վրա, համաձայն «Ոռոգում» ՓԲԸ-ի և մարզպետարանի ուսումնասիրությունների, կարելի է տեղակայել գումարային 6.1 Մվտ հզորությամբ 8 ՀԷԿ և տարեկան ստանալ 41 միլիոն կՎտժ արտադրանք:
99. Ներկայումս մարզի տարածքում ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից արտադրության լիցենզիաներ են տրվել 16 փոքր հիդրոէլեկտրակայանների մոտ 40.0 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ և 72.29 մլն. կՎտ ժ տարեկան արտադրությամբ: Իսկ կառուցման լիցենզիաներ են տրվել 11 փոքր հիդրոէլեկտրակայանների մոտ 14 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ և 63.3 մլն. կՎտ ժ տարեկան արտադրությամբ:
100. Նախատեսվում է կառուցել Շնողի ՀԷԿ-ը` 75 ՄՎտ հզորությամբ և 300 մլն. կՎտ ժ էլ. էներգիայի տարեկան արտադրությամբ, Լոռիբերդ ՀԷԿ-ը` 66 ՄՎտ հզորությամբ և շուրջ 200 մլն. կՎտժ էլ. էներգիայի տարեկան արտադրությամբ, ինչպես նաև փոքր հզորությամբ (մինչև 10 ՄՎտ) 33 ՀԷԿ-եր` մոտ 25 Մվտ ընդհանուր հզորությամբ և 90.81 մլն կՎտ ժ տարեկան արտադրությամբ:
101. 2005 թվականի դեկտեմբերին Պուշկինի լեռնանցքում շահագործման հանձնվեց Հայաստանում, ինչպես նաև Կովկասում, առաջին հողմաէլեկտրակայանը` 2,6 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ: Նշված տեղանքում նախատեսվում է կառուցել մինչև 20 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ հողմաէլեկտրակայան:
102. Ներկայումս Լոռու մարզում գործում են 16 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ:
2009 ԹՎԱԿԱՆԻ ԱՊՐԻԼԻ 1-Ի ԴՐՈՒԹՅԱՄԲ ՀՀ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ ԿՈՂՄԻՑ ՏՐՎԱԾ ԼԻՑԵՆԶԻԱՆԵՐԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԷՆԵՐԳԻԱ ԱՐՏԱԴՐՈՂ ՓՈՔՐ ՀԻԴՐՈԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ ԸՍՏ ՇԱՀԱԳՈՐԾՈՂ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
._________________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Շահագործող |Լիցեն|Լիցենզիայի|Լիցենզիայի|Հզո- |Էլեկտրա-|Ջրաղբյու-|
| |ընկերության և |զիայի|տրամադրման|գործողութ-|րութ-|կան էներ|րը |
| |ՓՀԷԿ-ի անվանումը|համա-|ամսաթիվը |յան |յունը|գիայի | |
| | |րը | |ժամկետի | |փաստացի | |
| | | | |ավարտը | |օգտակար | |
| | | | | | |առաքումը| |
| | | | | |_____|________| |
| | | | | |կՎտ |մլն կՎտժ| |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 17 |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 1 |«Սալէներգո» | 0022|25.06.1999|25.06.2014|3 028| 10,87|Դեբեդ |
| |ՍՊԸ-ի «Այրում» | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 2 |«Ագարակի ՀԷԿ» | 0025|25.06.1999|25.06.2014| 792| 1,99|Լոռու |
| |ԱԿ-ի «Ագարակ» | | | | | |ոռոգման |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |ջրանցք |
| | | | | | | |կրթության|
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 3 |«Արարատ ՋԷԳ» | 0063|17.08.2001|17.08.2016| 620| 4,07|Ստեփանա- |
| |ՓԲԸ-ի | | | | | |վան- |
| |«Ամրակից 2» ՓՀԷԿ| | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |ջրատար |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 4 |«Լեռ և ջուր» | 0076|12.11.2001|12.11.2016| 500| 2,22|Լեռնապատ-|
| |ՍՊԸ-ի «Արջուտ» | | | | | |Դարբաս |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |ջրագիծ |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 5 |«Լեռ և ջուր» | 0140|30.07.2004|30.07.2019| 800| 3,77|Փամբակ |
| |ՍՊԸ-ի «Արջուտ-2»| | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 6 |«Տիրակալ» ՍՊԸ-ի | 0207|26.06.2006|26.06.2021|5 200| 13,73|Գառգառ |
| |«Կուրթան» ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 7 |«Լեռ եվ ջուր» | 0214|11.08.2006|11.08.2021|1 000| 3,00|Նալբանդի |
| |ՍՊԸ-ի «Չիչխան» | | | | | |ոռոգման |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |ջրանցք |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 8 |«Մավր» ՍՊԸ-ի | 0232|22.01.2007|22.01.2022|1 440| 6,19|Չանախչի |
| |«Չանախչի ՀԷԿ-2» | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 9 |«Իզոդրոմ» ՍՊԸ-ի | 0239|12.03.2007|12.03.2022|1 000| 4,00|Տաշիր |
| |«Յաղդան» ՓՀԷԿ | | | | | |գետի |
| | | | | | | |Լոռվա |
| | | | | | | |ջրանցք |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|10 |«Օստ-Էլ» ՍՊԸ-ի | 0250|15.06.2007|15.06.2022| 320| 1,05|Կիստում |
| |«Հաղպատ-1» ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|11 |«Օստ-Էլ» ՍՊԸ-ի | 0251|15.06.2007|15.06.2022|1 900| 8,03|Կիստում |
| |«Հաղպատ-2» ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|12 |«Արարատ ՋԷԳ» | 0258|10.08.2007|01.08.2012| 967| 5,75|Նովո- |
| |ՓԲԸ-ի Հնեվանք-1 | | | | | |սելցևո- |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |ջրատար |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|13 |«Հոսք» ՍՊԸ-ի | 0271|23.11.2007|23.11.2022| 260| 1,20|Տաշիր |
| |«Բովաձոր» ՓՀԷԿ | | | | | |գետի |
| | | | | | | |Լոռվա |
| | | | | | | |ջրանցք |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|14 |«Արարատ ՋԷԳ» | 0275|21.12.2007|01.08.2012| 320| 2,00|Նովո- |
| |ՓԲԸ-ի Հնեվանք-2 | | | | | |սելցևո- |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |ջրատար |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|15 |«ՔՈՒՌԿԻԿ ՋԱԼԱԼ» | 0277|28.12.2007|28.12.2022| 420| 1,57|Փամբակ |
| |ՍՊԸ-ի «ՔՈՒՌԿԻԿ | | | | | |գետի |
| |ՋԱԼԱԼ» ՓՀԷԿ | | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |վտակի |
| | | | | | | |Տանձուտ |
| | | | | | | |վտակ |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|16 |«Լեռնապատի | 0283|07.05.2008|07.05.2023| 549| 2,85|Լեռնաջուր|
| |Կանթեղ» ՍՊԸ-ի | | | | | |գետի |
| |«Լեռնապատ ՀԷԿ-1»| | | | | |Ղարաչոբան|
| |ՓՀԷԿ | | | | | |վտակ |
|____________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| ԸՆԴԱՄԵՆԸ | | | |19116| 72,29| |
._________________________________________________________________________.
103. Բացի այդ, ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից ՀՀ Լոռու մարզում 2009 թ. ապրիլի 1-ի դրությամբ տրամադրված են լիցենզիաներ և թույլտվություններ 11 ՓՀԷԿ-ներ կառուցելու և շահագործելու նպատակով: Ստորև ներկայացվում է այդ ցանկը.
2009 Թ. ապրիլի 1-ի դրությամբ ՀՀ Հանրային ծառայությունները
կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն
կառուցվող ՓՀԷԿ-երի ցուցանիշները ըստ շահագործող ընկերությունների
._________________________________________________________________________.
|Հ/|Շահագործող |Լի-|Լիցենզիայի |Երկա|ՓՀԷԿ-ի |Դրված- |Տարե|Ներդ- |
|Հ |ընկերության|ցեն|գործողության ժամկետը |րաձգ|անվա- |քային |կան |րում- |
| |անվանումը |զիա| |վել |նումը |հզորու-|ար- |ների |
| | |յի | |է | |թյունը |տադ-|ծավալը|
| | |N | |ան- | | |րան-|(առանց|
| | | | |գամ/| | |քը |ԱԱՀ) |
| | | | |ամիս| | | | |
| | | |_____________________|____|_______|_______|____|______|
| | | |սկիզբ |ավարտ | | |կՎտ |մլն |մլն |
| | | | | | | | |կՎտ |դրամ |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|1 |«Էլիզա |155|14.01.2005|14.07.2009|2/30|Սպիտակ | 470.0| 2.3| 343.9|
| |ֆարմ» ՍՊԸ | | | | |ՀԷԿ-1 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|2 |«Ապահով |166|27.04.2005|27.04.2009|1/24|Վահագնի| 1000.0| 8.0| 358.6|
| |տանիք» ՍՊԸ | | | | | | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|3 |«ԴՎՍ |189|12.12.2005|12.10.2011|1/34|Փամբակ-| 1950.0|14.2|2663.1|
| |ՎԱՆ-ԷՆԵՐԳՈ»| | | | |1 | | | |
| |ՍՊԸ | | | | | | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|4 |«Ալեզի» ՍՊԸ|199|19.04.2006|19.04.2009|1/12|Տաշիր | 400.0 | 2.5| 125.9|
| | | | | | |ՀԷԿ-1 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|5 |«Ստեգէներ- |215|01.09.2006|01.09.2011|1/30|Սահակ- | 1110.0| 4.4| 814.7|
| |գո» ՓԲԸ | | | | |յան-1 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|6 |«Էներգոս- |216|01.09.2006|01.09.2010| |Սահակ- | 2434.0|10.0|1469.5|
| |տիլ» ՓԲԸ | | | | |յան-2 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|7 |«Հազար ու |253|29.06.2007|29.06.2009| |Ձորա- | 2120.0| 7.5|1087.4|
| |մեկ» ՍՊԸ | | | | |գետ-5 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|8 |«Վի-Ար-Բի |254|29.06.2007|29.06.2009| |Ձորա- | 1480.0| 4.8| 764.9|
| |Կոնցեռն»ՍՊԸ| | | | |գետ-6 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|9 |«ՎԱՆՇԱՅՆ» |255|29.06.2007|29.06.2009| |Կաթնա- | 2075.0| 6.9| 773.0|
| |ՍՊԸ | | | | |ռատ | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|10|«Հոսք» ՍՊԸ |267|29.10.2007|29.10.2009|1/12|Բովաձոր| 120.0| 0.6| 10.8|
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|11|«ԿԱՐԱՊ |311|11.02.2009|11.02.2012| |Բազում | 542.0| 2.1| 292.4|
| |ԷՆԵՐԳԻԱ» | | | | | | | | |
| |ՍՊԸ | | | | | | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
| |ԸՆԴԱՄԵՆԸ | | | | | |13701.0|63.3|8704.2|
._________________________________________________________________________.
104. ՀՀ կառավարության 2009 թվականի հունվարի 22-ի նիստի թիվ 3 արձանագրային որոշման մեջ հավանության է արժանացել Հայաստանի Հանրապետությունում, այդ թվում նաև ՀՀ Լոռու մարզում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների զարգացման սխեման, որը ներկայացվում է ստորև
ՍԽԵՄԱ
ՀՀ Լոռու մարզում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների զարգացման
._________________________________________________________________________.
|N/N|ՓՀԵԿ-ի |Վերին |Ներքին|Դերիվա-|Դերի- |Հաշվար|Հաշ- |Դրված-|Էլեկտ-|
| |անվանումը |բյեֆի |բյեֆի |ցիայի |վացիա-|կային |վար- |քային |րաէներ|
| | |նիշը, |նիշը, |երկարու|յի |ճնշու-|կային|հզո- |գիայի |
| | | | |թյունը,|տրամա-|մը, |ելքը,|րութ- |տարե- |
| | | | | |գիծը, | | |յունը,|կան |
| | | | | | | | | |արտադ-|
| | | | | | | | | |րանքը,|
| | |մ |մ |մ |մ |մ |մ3/ |կՎտ |մլն/ |
| | | | | | | |վրկ. | |կՎտժ |
|_________________________________________________________________________|
| Ձորագետ գետի ավազան |
|_________________________________________________________________________|
| 1 |Ձորագետ |2045.0|1910.0| 2900.0| 1.02| 117.1| 2.20| 2061| 6.58|
| |ՓՀԷԿ-1 (1.2) | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 2 |Ձորագետ |1905.0|1727.0| 4000.0| 1.22| 167.5| 2.20| 2950| 10.30|
| |ՓՀԷԿ-2 (3.4)*| | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 3 |Սարվանգետ |2275.0|2150.0| 2600.0| 0.53| 113.4| 0.30| 272| 0.86|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 4 |Սարվանգետ |2145.0|2000.0| 1800.0| 0.63| 132.8| 0.60| 638| 2.13|
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 5 |Սարվանգետ |1995.0|1835.0| 2300.0| 0.72| 150.5| 0.70| 843| 2.76|
| |ՓՀԷԿ-3 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 6 |Սարվանգետ |1830.0|1675.0| 2300.0| 0.82| 145.4| 1.00| 1164| 3.73|
| |ՓՀԷԿ-4 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 7 |Կարակալա |1980.0|1825.0| 4875.0| 0.82| 140.7| 0.80| 901| 3.42|
| |ՓՀԷԿ-1(5.6) | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 8 |Որուտ |1560.0|1500.0| 4800.0| 0.82| 52.0| 0.60| 250| 1.02|
| |(Մեսխանա) | | | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Փամբակ գետի ավազան |
|_________________________________________________________________________|
| 9 |Ձորաշեն ՓՀԷԿ |1990.0|1880.0| 2750.0| 0.43| 92.5| 0.20| 148| 0.621|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|10 |Թազաքենտ ՓՀԷԿ|1900.0|1795.0| 1425.0| 0.43| 95.9| 0.20| 153| 0.675|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|11 |Փամբի |1865.0|1700.0| 3625.0| 0.43| 129.2| 0.25| 258| 1.00|
| |(Գեդուկ) ՓՀԷԿ| | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|12 |Բազում ՓՀԷԿ |500.0 |1400.0| 2500.0| 0.72| 92.4| 0.60| 443| 1.93|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|13 |Վանաձոր ՓՀԷԿ |1650.0|1450.0| 2600.0| 0.72| 186.1| 0.80| 1191| 3.63|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|14 |Կարբի ՓՀԷԿ |1675.0|1485.0| 2900.0| 0.82| 178.0| 1.00| 1424| 5.02|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|15 |Փամբակ |1450.0|1250.0| 1625.0| 0.43| 185.2| 0.24| 356| 1.28|
| |(անանուն) | | | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|16 |Փամբակ |1450.0|1195.0| 1570.0| 0.53| 242.7| 0.40| 777| 2.73|
| |(անանուն) | | | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|17 |Վահագնագետ |1205.0|1025.0| 3200.0| 0.53| 154.9| 0.40| 496| 2.68|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|18 |Անտառամուտ |1100.0| 950.0| 2600.0| 0.53| 134.3| 0.35| 376| 1.89|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|19 |Չախկալի ՓՀԷԿ |1950.0|1795.0| 2350.0| 0.43| 131.8| 0.25| 264| 1.26|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|20 |Լեռնաջուր |1870.0|1770.0| 2100.0| 0.72| 86.7| 0.80| 555| 2.38|
| |ՓՀԷԿ* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|21 |Չանախչի |1265.0|1139.0| 1950.0| 1.02| 115.0| 1.80| 1550| 6.30|
| |ՓՀԷԿ-1* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|22 |Չանախչի |1034.0| 930.0| 2600.0| 1.22| 95.0| 2.00| 1300| 5.70|
| |ՓՀԷԿ-3* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|23 |Թռչկան ՓՀԵԿ` |1834.0|1760.0| 2400.0| 1.22| 67.8| 2.00| 1085| 4.09|
| |Չիչխան գետի | | | | | | | | |
| |վրա* | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Դեբեդ գետի ավազան |
|_________________________________________________________________________|
|24 |Ահնիձոր |1535.0|1435.0| 2000.0| 0.53| 86.9| 0.35| 243| 0.84|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|25 |Ահնիձոր |1400.0|1300.0| 3000.0| 0.72| 90.0| 0.60| 715| 2.33|
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
| |_____________|______|______|_______|______|______|_____| | |
| |Մարց ՓՀԷԿ |1366.0|1300.0| 2100.0| 0.72| 59.0| 0.60| | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|26 |Գեղատար գոմեր|1485.0|1410.0| 1300.0| 0.63| 65.4| 0.60| 314| 1.06|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|27 |Սառնաղբյուր |1350.0|1160.0| 3000.0| 0.82| 176.4| 1.00| 1411| 4.82|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|28 |Կաճաճկուտ |1270.0|1035.0| 2200.0| 0.43| 227.0| 0.15| 272| 0.99|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|29 |Կաճաճկուտ |1025.0| 825.0| 1975.0| 0.43| 162.1| 0.35| 454| 1.89|
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|30 |Ալավերդի ՓՀԷԿ| 885.0| 740.0| 1650.0| 0.43| 130.0| 0.24| 249| 0.98|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|31 |Շնող ՓՀԷԿ |1050.0| 850.0| 1350.0| 0.63| 190.9| 0.60| 916| 3.43|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|32 |Ախթալա ՓՀԷԿ | 740.0| 620.0| 2450.0| 0.53| 100.8| 0.40| 323| 1.33|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|33 |Նարեկ և | 521.7| 494.5| 250.0| 1.22| 24.6| 2.00| 394| 1.16|
| |Հեղինե ՓՀԷԿ` | | | | | | | | |
| |«Այրում ՀԷկ- | | | | | | | | |
| |Զեյթուն- | | | | | | | | |
| |Հաղթանակ» | | | | | | | | |
| |ոռոգման | | | | | | | | |
| |ջրատարի վրա* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| |Ընդամենը` | | | | | | | 24746|90.816|
| |Լոռու մարզում| | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
*) Նշված ՓՀԷԿ-երի տեխնիկատնտեսական հիմնավորման աշխատանքները պատվիրված են մասնավոր ներդրողների կողմից:
4.2. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
105. Ելնելով մարզի արդյունաբերության ներկա իրավիճակից, հեռանկարներից և հնարավորություններից, ինչպես նաև հաշվի առնելով հանրապետության աշխարհագրական դիրքը, առաջիկա տարիներին մարզում արդյունաբերության զարգացման հիմնական ուղղությունները կհանդիսանան`
. քիմիական արդյունաբերությունը,
. լեռնահանքային արդյունաբերությունը,
. մետալուրգիան,
. գյուղմթերքների վերամշակումը,
. թեթև արդյունաբերությունը,
. էներգակիրների արտադրությունը:
Մարզում արդյունաբերության հիմնական ճյուղերի արտադրության
կանխատեսվող ծավալները 2009-2012 թթ.
միլիոն դրամ
.__________________________________________________________________.
| | փաստացի |սպասվող| կանխատեսվող |
| |_______________|_______|_______________________|
| |2007 թ.|2008 թ.|2009 թ.|2010 թ.|2011 թ.|2012 թ.|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Մշակող |27467.7|25625.7|22500.0| *| *| *|
|արդյունաբերություն| | | | | | |
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Էներգետիկա | 1927.5| 1883.3| 2100.0| 2300.0| 2450.0| 2600.0|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Լեռնահանքային | 978.4| 997.6| 1300.0| *| *| *|
|արդյունաբերություն| | | | | | |
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ | | | | | | |
.__________________________________________________________________.
*) Համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական դեռևս շարունակվող ճգնաժամը, դրա հետևանքով համաշխարհային տնտեսությունում տիրող անորոշությունը թույլ չեն տալիս գոնե մոտավորապես կանխատեսել ինչպես արդյունաբերական հիմնական ճյուղերի, այնպես էլ մշակող արդյունաբերության ոլորտների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
106. Մարզի արդյունաբերության զարգացմանը խոչընդոտող հիմնախնդիրներն են.
. ներդրումների խիստ անբավարար վիճակ, և որպես հետևանք`
ձեռնարկությունների շրջանառու միջոցների մշտական պակաս,
. հաստոցային պարկի, մեքենա-սարքավորումների ֆիզիկական ու բարոյական
մաշվածության բարձր աստիճան և ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման
հնարավորությունների բացակայություն,
. տնտեսության ստվերայնության բարձր մակարդակ, ինչը արտադրության որոշ
ոլորտների (հանքարդյունաբերության մեջ ոչ մետաղական պինդ հանածոների
արդյունահանում, սննդարդյունաբերություն, փայտամշակում և
քարավերամշակում) համար զարգացմանը խոչընդոտող հիմնական գործոնն է,
ոլորտներ, որոնցում հիմնականում կենտրոնացված է արդյունաբերության
փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը,
. փոքր և միջին արտադրությունների արագ զարգացման համար նպաստավոր դաշտի
բացակայություն
. մարզի արդյունաբերական ձեռնարկությունների ղեկավարների ներկա
շուկայական հարաբերություններին ոչ համարժեք մտածողությունը (շուկայի
մշտական լիարժեք ուսումնասիրության անհրաժեշտության գիտակցության
բացակայությունը),
. էներգակիրների բարձր սակագներ,
. իրացման շուկայի սահմանափակություն կամ գրեթե բացակայություն:
._____________________________________________________________________.
| ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ |
| ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ |
|_____________________________________________________________________|
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
| | |
|. հանքարդյունաբերության և |. հավասար մրցակցային դաշտի |
| մետալուրգիայի զարգացման համար | ապահովում |
| բնական ռեսուրսների զգալի |. տնտեսության ստվերայնության |
| պաշարների, որակյալ աշխատուժի ու | մակարդակի իջեցում |
| ենթակառույցների առկայություն |. արտադրության բնագավառում ցածր |
|. հիդրոէներգետիկայի զարգացման | տոկոսադրույքներով և |
| համար բնական ռեսուրսների ու | երկարաժամկետ վարկերի |
| համալիր ծրագրի առկայություն | առկայություն |
|. անհրաժեշտ էժան աշխատուժի |. լիզինգային համակարգի զարգացում |
| առկայություն |. տեղեկատվական տեխնոլոգիաների |
|. սննդի փոքր ու միջին | կիրառում |
| ձեռնարկությունները հիմնականում |. առևտրա-արդյունաբերական պալատի |
| բավարարում են տեղական | հիմնական գործառույթների |
| պահանջները | իրականացումը |
|. նոր արտադրություններ ներդնելու |. արտերկրում մարկետինգային |
| համար արտադրական մասնաշենքերի և | ծառայությունների դերի բարձրացում|
| ինժեներական կառույցների |. կորպորատիվ կառավարման ներդրմամբ |
| առկայություն | ներդրումների ծավալի էական աճ |
|. էկոլոգիապես մաքուր | |
| սննդարդյունաբերական | |
|. արտադրանք | |
|. դեռևս պահպանված ինժեներական | |
| որակյալ կադրեր | |
|__________________________________|__________________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
| | |
|. սպառման շուկայի խնդրի |. տնտեսության ստվերայնության բարձր|
| առկայությունը | մակարդակ |
|. առկա տեխնոլոգիական |. բարձր որակավորման մասնագետ |
| սարքավորումների ֆիզիկական և | կադրերի (բանվոր, ԻՏԱ) |
| բարոյական մաշվածությունը | սերնդափոխություն |
|. ղեկավար կադրերի ոչ ժամանակակից |. տրանսպորտային հաղորդակցման |
| մտածելակերպը | ուղիների շրջափակում |
|. էներգակիրների բարձր սակագները | |
|. գիտատար տեխնոլոգիաների մշակման | |
| ու ներդրման գրեթե | |
| բացակայությունը | |
._____________________________________________________________________.
._____________________________________________________________________.
|Ոլորտում առկա հիմնախնդիրները|Ազդեցությունը |Առաջարկություններ |
|_____________________________________________________________________|
| Մեքենաշինության և սարքաշինության ոլորտ |
|_____________________________________________________________________|
|Հաստոցային պարկի, |Անմրցունակ |Սարքավորումների |
|մեքենասարքավորումների |արտադրանք, |լիզինգի և վարկերի |
|ֆիզիկական ու բարոյական |արտահանման |միջոցով ժամանակակից |
|մաշվածության բարձր աստիճանը |դժվարություններ |սարքավորումների |
| | |ներկրում |
|____________________________|_________________|______________________|
|Արտադրանքի իրացման |Արտադրանքի |Հումքի ձեռք բերման և |
|դժվարություններ` |ինքնարժեքի |արտադրանքի իրացման |
|տրանսպորտային մեծ ծախսերի |բարձրացում |համար տրանսպորտային |
|պատճառով | |ծախսերի հնարավոր |
| | |իջեցում |
|____________________________|_________________|______________________|
|Հումքի և կոմպլեկտավորող |Մրցունակության |Նոր տեխնոլոգիաների, |
|մասերի ներկրման բարձր |անկում` |հոսքային գծերի, ինչպես|
|մաքսատուրքերը |արտադրանքի մեծ |նաև նրանց |
| |ինքնարժեքի |կոմպլեկտավորող մասերի |
| |հետևանքով |ներկրման դեպքում ճկուն|
| | |մաքսային |
| | |քաղաքականության |
| | |կիրառում |
|____________________________|_________________|______________________|
|Սարքաշինական ճյուղի առկա |Գիտատար, մրցունակ|Քննարկել Վանաձորում |
|կադրային ռեսուրսներ |արտադրանք, |«Տեխնոպարկ»-ի հիմնման |
| | |հնարավորություն |
|_____________________________________________________________________|
| Փոքր և միջին ձեռներեցության ոլորտ |
|_____________________________________________________________________|
|Բարձր ստվերայնություն, |Օրինական դաշտում |հնարավորինս հավասար |
|մրցակցային ոչ հավասար դաշտ |աշխատող ձեռնար- |մրցակցային դաշտի |
| |կությունների |ստեղծում` օրենսդրական,|
| |արտադրանքի |ինչպես նաև |
| |իրացման |վարչարարության |
| |դժվարություններ |ուժեղացման միջոցներով |
|____________________________|_________________|______________________|
|Փոքր արտադրական |Տեխնոլոգիական |առաջավոր |
|ձեռնարկությունների |սարքավորումների |տեխնոլոգիաների |
|արտադրանքի ցածր |բարոյապես և |ներդրման լիզինգի ավելի|
|մրցունակություն |ֆիզիկապես |պարզեցված պայմանների |
| |մաշվածություն |ապահովում |
|_____________________________________________________________________|
| Թեթև արդյունաբերության ոլորտում |
|_____________________________________________________________________|
|Արտադրանքի արտահանման |Ոլորտի ձեռնար- |Արտահանման խթանմանն |
|հարցում արտերկրի 1-2 |կությունների |աջակցող պետական |
|գործընկերներից կախվածություն|զարգացման որոշակի|կառույցների կողմից |
| |հեռանկարների |ոլորտի |
| |բացակայություն |ձեռնարկությունների հետ|
| | |անմիջական աշխատանք |
|____________________________|_________________|______________________|
|Արտաքին ուղիղ կապերի ոչ |Դժվարություններ |Պետական աջակցություն |
|բավարար վիճակ |հումքի ներկրման |հանրապետությունում և |
| |և արտադրանքի |արտերկրում |
| |արտահանման |կազմակերպվող |
| |հարցերում |ցուցահանդես- |
| | |տոնավաճառներին |
| | |մասնակցության գործում |
|_____________________________________________________________________|
| Սննդի արդյունաբերության ոլորտում |
|_____________________________________________________________________|
|Ներքին սահմանափակ շուկա |Արտադրության | |
| |ծավալների աճի | |
| |դեպքում իրացման | |
| |դժվարություններ | |
|____________________________|_________________|______________________|
|Արտադրանքի փաթեթավորման հին,| |Առաջավոր |
|ոչ մրցունակ տեսք | |տեխնոլոգիաների |
| | |ներդրման, |
| | |լիզինգավորման ավելի |
| | |պարզեցված պայմանների |
| | |ապահովում |
._____________________________________________________________________.
107. Մարզպետարանի կողմից հատուկ հոգածություն կդրսևորվի փոքր և միջին ձեռներեցության զարգացման նկատմամբ: Միաժամանակ օժանդակություն և աջակցություն կցուցաբերվի այն ընկերություններին, որոնք հանդես կգան զարգացման սեփական նախաձեռնություններով և ծրագրերով:
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
108. Ըստ կոնկրետ ճյուղերի և ոլորտների, հիմնական խնդիրներն ու դրանց լուծմանն ուղղված առաջարկություններն այսպիսին են.
. Համակողմանիորեն աջակցել մարզում գործարար մթնոլորտի բարելավման և
արդյունաբերության զարգացման համար կարևորագույն ենթակառուցվածքներից
մեկի` առևտրա-արդյունաբերական պալատի գործունեությանը: Անհրաժեշտ է
շուտափույթ լուծել ԱԱՊ-ի շենքի կառուցման համար հողահատկացման հարցը:
. (Պետք է նշել, որ Լոռու մարզի ԱԱՊ-ն գործարարությանն աջակցության արդեն
կայացած կառույց է, թերևս ամենաակտիվն ու կայացածը մարզային ԱԱՊ-ների
մեջ: Ներկայումս Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքի ԱԱՊ-ի հետ համատեղ
աշխատանքներ է տանում Լոռու մարզի տնտեսական ինտերակտիվ քարտեզի
ստեղծման ուղղությամբ),
. Մարզում շարունակել արդեն ավանդական դարձած արդյունաբերական արտադրանքի
«Լոռիպրոդէքսպո» ցուցահանդես-վաճառքները, այլ երկրների արտադրողների
մասնակցությամբ:
. Արտերկրում մարզի արդյունաբերական արտադրանքի իրացման հիմնախնդիրների
լուծման նպատակով (հատկապես թեթև, սննդի արդյունաբերությունում) ըստ
ոլորտների ԶՀԳ-ի հետ համատեղ աշխատանքային ծրագրի մշակում: Պետք է
նշել, որ Զարգացման հայկական գործակալությունն արդեն այս տարի
նախաձեռնել է հայաստանյան պանիր արտադրողներին մեկ ասոցիացիայի մեջ
միավորելու աշխատանքներ և մարզպետարանի կողմից ցուցաբերվել է
հնարավորինս աջակցություն ԶՀԳ-ին: Հիմնական նպատակը` աջակցել հայկական
պանրի արտահանման ծավալների աճին` նոր տեխնոլոգիաների ներդրման և
գովազդային ակտիվ աշխատանքներ իրականացնելու ուղղությամբ:
. Մարզի արդյունաբերական ձեռնարկությունների արտադրանքի արտահանման
խթանման նպատակով արտերկրի առանձին մարզերի կամ շրջանների հետ
հորիզոնական կապերի հաստատման և զարգացման գործընթացի շարունակում
(Ռուսաստանի Դաշնության, ՈՒկրաինայի տարբեր մարզեր, Ֆրանսիայի Մարսել
քաղաք և այլն):
. Շարունակել 2004 թ. ապրիլի 8-ին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված
Լոռու մարզում փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման ծրագրի հետևողական
իրականացումը:
. Գործող փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացմանը խոչընդոտող
հիմնական պատճառներից մեկի` ստվերային տնտեսության դեմ արդյունավետ
պայքարի դեպքում, տնտեսվարող սուբյեկտների համար հնարավոր է ապահովել
մրցակցային հավասար պայմաններ, ինչը առանց լուրջ ներդրումների կարող է
հանգեցնել արտադրության ծավալների զգալի աճի, ինչպես նաև դրական դեր
կխաղա արտադրանքի որակական հատկանիշների բարձրացման և իրական
գնագոյացման վրա:
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2010-2013 թթ.
առաջնահերթությունները
109. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մարզի տնտեսության հետագա զարգացման համար կարևոր է, շարունակելով առանձին ՓՄՁ-ների մակարդակով ցուցաբերվող աջակցությունը, անցում կատարել առանձին ոլորտների և տարածաշրջանների մակարդակով մասնավոր հատվածի զարգացման հետևյալ ծրագրային միջոցառումների իրականացմանը:
. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման տարածաշրջանային ծրագրերի
մշակում:
Ծրագրերի մշակման առաջին փուլում պետք է հստակեցվեն գործարարության
զարգացման այն ռեսուրսները, որոնք տարածաշրջանի համայնքները պատրաստ են
տրամադրել մասնավոր ներդրումները խրախուսելու համար:
. Գերակա ոլորտներում մասնավոր հատվածի զարգացման մարզային հայեցակարգերի
ընդունում:
Մասնավոր ներդրումների ներհոսքին նպաստող մեկ այլ կարևոր գործոն է
մարզի համար գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի ընդունումը,
որտեղ առանցքային նշանակություն է ունենալու մարզի տարածաշրջանների
գերակայությունների որոշակիացումը: Հայտնի է, որ բացի Վանաձորից և
Թումանյանի տարածաշրջանից, մարզի մյուս բոլոր տարածաշրջանների համար
գերակա ոլորտներ են գյուղմթերքների վերամշակումը և իրացումը, ինչպես
նաև զբոսաշրջությունը և հարակից ծառայությունները: Սակայն, որպեսզի
ներդրումները արդարացված լինեն և նվազի նրանց ռիսկայնությունը,
անհրաժեշտ է հստակեցնել այդ ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկի
ծավալները և իրացման շուկաները:
Մասնավոր ներդրումների խթանման միջոցառումների կազմակերպում:
Տարածաշրջաններում մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի, ինչպես նաև
մարզում գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի հենքի վրա
կձևավորվեն մասնավոր ներդրումների ներգրավման առաջարկներ, ինչը էապես
կբարելավի գործարար միջավայրը և հատկապես մասնավոր ներդրումների
մրցակցային պայմանները: Հետազոտությունները վկայում են, որ ներդրումներ
կատարելու ցանկություն և մտադրություններ ունեն ինչպես տեղացի
արտագնա, այնպես էլ այլ արտաքին ներդրողներ, սակայն այդ գործընթացները
հաճախ դանդաղում և չեն իրագործվում տեղերում պատշաճ շահագրգռվածության
և համագործակցության բացակայության պայմաններում: Այս առումով,
մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի արդյունավետ իրականացման համար
անհրաժեշտ է կազմել տարածաշրջանային և մարզային ներդրումային
առաջարկների փաթեթներ և պարբերաբար կազմակերպել իրազեկման
միջոցառումներ տեղացի արտագնա և այլ արտաքին ներդրողների համար:
110. Գծապատկեր 4.3.1.-ում ներկայացված է ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման միջոցառումների իրագործման փուլային սխեման
Գծապատկեր 4.3.1.
ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման միջոցառումների իրագործման փուլային սխեմա
Տարածաշրջանային/ Մարզային մակարդակ
համայնքային մակարդակ
._ .__________________________. .____________________________.
| |Գործարարության զարգացման | |Գերակա ոլորտների ապրանքների |
Փուլ 1| |ռեսուրսների հաշվառում և |<__>|և ծառայությունների իրացման |
| |գնահատում | |շուկաների ուսումնասիրում |
| .__________________________. .____________________________.
._ | |
\ / \ /
._ .__________________________. .____________________________.
| |Մասնավոր հատվածի զարգացման| |Գերակա ոլորտների զարգացման |
| |տարածաշրջանային/ | |հայեցակարգերի մշակում և |
Փուլ 2| |համայնքային ծրագրերի |<__>|ընդունում |
| |մշակում և ընդունում | | |
| .__________________________. .____________________________.
._ | |
._ \ / \ /
| .__________________________. .____________________________.
| |Տարածաշրջանային | |Գերակա ոլորտներում մասնավոր |
Փուլ 3| |/համայնքային մասնավոր | |ներդրումների ներգրավման |
| |ներդրումների ներգրավման |<__>|մարզային առաջարկների մշակում|
| |առաջարկների մշակում | | |
| .__________________________. .____________________________.
._ | |
._ \ / \ /
| .___________________________________________________________.
Փուլ 4| |Ներդրումային առաջարկների փաթեթների կազմում և առաջմղման |
| |միջոցառումների իրականացում |
| .___________________________________________________________.
._
4.4. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
111. ՓՄՁ պետական աջակցության ուղղությամբ իրականացվող հետևողական քաղաքականության արդյունքում վերջին տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում արձանագրվել է ՓՄՁ ոլորտը բնութագրող ցուցանիշների դինամիկ աճ: 2007 թ. ՓՄՁ տեսակարար կշիռը երկրի համախառն ներքին արդյունքում (ՀՆԱ) կազմել է 41.0% 2006 թ. 40.3% դիմաց` կրկնակի գերազանցելով 1999 թվականի մակարդակը: Հատկանշական է, որ 2007 թվականի ՀՆԱ-ում ՓՄՁ տեսակարար կշռի կառուցվածքում առավել մեծ մասնաբաժին են ունեցել փոքր կազմակերպությունները` 17.9%, գերփոքրի 11.5% և միջինի 11.6% դիմաց:
112. Նշանակալի է ՓՄՁ սուբյեկտների մասնակցությունը նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում: 2007 թ. ընթացքում ստեղծված ՓՄՁ սուբյեկտների թվաքանակը կազմել է ավելի քան 16 հազար, որի արդյունքում ստեղծվել է շուրջ 23 հազար նոր աշխատատեղ, որից 12.8 հազարը` ՀՀ մարզերում, իսկ 10.2 հազարը` Երևանում:
113. Ըստ ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի կողմից հրատարակված 2006-2007 թթ. «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը Հայաստանում» տեղեկագրի, 2007 թվականին գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական անձանց ներկայացված է աղյուսակ 4.4.1-ում:
ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և
տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական
անձանց
Աղյուսակ 4.4.1.
.______________________________________________________.
| Մարզ | ՓՄՁ սուբյեկտներ |
| |___________________________________|
| | ԱՁ | ԻԱ | Ընդամենը |
| |___________|___________|___________|
| |քանակ| % |քանակ| % |քանակ| % |
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Երևան |19775| 39.6|18018| 56.0|37793| 46.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ընդամենը մարզեր |30143| 60.4|14185| 44.0|44328| 54.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Արագածոտն | 1956| 3.9| 912| 2.8| 2869| 3.5|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Արարատ | 3732| 7.5| 1523| 4.7| 5255| 6.4|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Արմավիր | 3843| 7.7| 1238| 3.8| 5081| 6.2|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Գեղարքունիք | 2892| 5.8| 1575| 4.9| 4467| 5.4|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Լոռի | 4051| 8.1| 2133| 6.6| 6184| 7.5|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայք | 4254| 8.5|2.282| 7.1| 6536| 8.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Շիրակ | 3200| 6.4|1.661| 5.2| 4861| 5.9|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Սյունիք | 2661| 5.3| 1461| 4.5| 4122| 5.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Վայոց Ձոր | 1126| 2.3| 463| 1.4| 1589| 1.9|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Տավուշ | 2248| 4.9| 937| 2.9| 3365| 4.1|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ընդամենը ՀՀ |49918|100.0|32203|100.0|82121|100.0|
.______________________________________________________.
114. ՓՄՁ պետական քաղաքականության տնտեսական նպատակների անկյունաքարն է հանդիսանում ՀՀ մարզերի տնտեսական զարգացման անհամամասնությունների հաղթահարումը` օգտագործելով յուրաքանչյուր տարածաշրջանի տնտեսական զարգացման առանձնահատկություններն ու ներուժը և խթանելով տնտեսվարող սուբյեկտների միջև ներմարզային և միջմարզային համագործակցության զարգացումը:
Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի աջակցության հիմնական ուղղություններն են`
. Ֆինանսական աջակցություն (սկսնակներին և գործող ՓՄՁ սուբյեկտներին
վարկային երաշխավորությունների տրամադրում),
. Գործարար ուսուցում, տեղեկատվության և խորհրդատվության տրամադրում
սկսնակ և գործող ՓՄՁ սուբյեկտներին,
. Շուկաների առաջմղման աջակցում:
115. Նշված ուղղություններով մարզի ՓՄՁ-ներին ցուցաբերված աջակցությունը իրականացվել է աղյուսակ 4.4.2. -ում ներկայացված մեխանիզմներով:
ՓՄՁ աջակցման մեխանիզմները
Աղյուսակ 4.4.2.
._____________________________________________________________________.
|Աջակցության |Աջակցության մեխանիզմները ըստ ՓՄՁ սուբյեկտների |
|ուղղություններ |_____________________________________________________|
| |Գործող ՓՄՁ-ներ |Սկսնակ գործարարներ |
|_______________|________________________________|____________________|
|Ֆինանսական |Երաշխավորվում է վարկի հիմնական |Մինչև 1 մլն դրամ |
|աջակցություն |գումարի ոչ ավելի, քան 70%-ը, |վարկի ստացման համար |
| |երաշխավորության առավելագույն |տրամադրվում է |
| |չափը մինչև 10 մլն դրամ: |վարկային երաշխիք |
| | |վարկի գումարի մինչև |
| | |130% չափով: |
|_______________|________________________________|____________________|
|Տեղեկատվական, |Տեղեկատվական և խորհրդատվական |Դասընթացներ և |
|խորհրդատվական |աջակցություն, |անհատական |
|և ուսուցողական|Նեղ մասնագիտական խորհրդատվական |խորհրդատվություն |
|ծրագրեր |աջակցություն, |գործարար ծրագրի |
| |ՈՒսուցողական դասընթացներ |մշակման համար |
|_______________|________________________________|____________________|
|Տեխնիկական |Գովազդային վահանակների | |
|աջակցություն |պատրաստում | |
| |Պիտակների տպագրություն | |
| |Գովազդ հեռուստատեսությամբ | |
| |Ինտերնետային կայքի պատրաստում | |
| |Մասնակցություն ցուցահանդեսներին:| |
._____________________________________________________________________.
116. Վերջին տարիների ընթացքում ՀՀ Լոռու մարզի ՓՄՁ ոլորտում զգալի առաջընթաց է նկատվում: 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ Լոռու մարզում գրանցված է եղել 9909 ՓՄՁ սուբյեկտ, որը կազմում է հանրապետությունում գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների 7.6%-ը: Միայն 2008 թ. ընթացքում ՀՀ Լոռու մարզում գրանցվել է 655 ՓՄՁ սուբյեկտ` ապահովելով շուրջ 1981 նոր աշխատատեղ: ՀՀ Լոռու մարզում 1000 բնակչի հաշվով գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների թվաքանակը 2008 թվականին կազմել է 35:
117. 2008 թ. ընթացքում ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագրի շրջանակներում ՀՀ Լոռու մարզում տրամադրվել է 13.0 մլն դրամ գումարի երաշխավորություն 3 ՓՄՁ սուբյեկտի` ապահովելով 33.6 մլն դրամի վարկային փաթեթ: Սկսնակ գործարարների ձեռներեցությանն աջակցության ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերվել 15 սկսնակ գործարարների: Ծրագրի իրականացման արդյունքում առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 4 սկսնակ գործարարի տրամադրվել է 4.0 մլն դրամ վարկ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը կազմել է 4.8 մլն դրամ: Աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխվածությունը ըստ գործունեության ոլորտների հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 4.9%, ծառայությունների ոլորտում` 32.9%, առևտրի ոլորտում` 41.6%, շինարարության ոլորտում` 20.6%:
118. 2008 թ. Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի Լոռու մասնաճյուղի կողմից ՓՄՁ պետական աջակցության 2008 թվականի ծրագրով նախատեսված բոլոր ուղղություններով բավարարվել է մարզի գործարարների 820 աջակցության հայտ, այդ թվում`
Աջակցության ուղղությունը Բավարարված
հայտերի թիվը
. Վարկային երաշխավորությունների տրամադրում 3
. Սկսնակ գործարարների ձեռներեցության աջակցություն 15
. Սկսնակ գործարարներին ֆինանսական աջակցություն 4
. ՓՄՁ սուբյեկտներին նորարարությունների և 2
ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրմանն աջակցություն
. ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից թողարկվող արտադրանքի 18
(մատուցվող ծառայությունների) շուկաներ առաջմղմանն
աջակցություն
. Տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցություն 643
. ՈՒսուցողական աջակցություն 133
. Ձեռնարկությունների եվրոպական ցանցի հաղորդակցման 2
կենտրոնի գործունեության շրջանակներում աջակցություն
ԸՆԴԱՄԵՆԸ 820
2009 թ. առաջին կիսամյակում Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի Լոռու մասնաճյուղի կողմից ֆինանսական աջակցություն են ստացել առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 14 սկսնակ գործարար, այդ թվում` 7-ը 2008 թ. իրականացված ծրագրի մասնակիցներն են: Ստացված վարկի ընդհանուր գումարը կազմել է 19 մլն ՀՀ դրամ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը` 22.7 մլն ՀՀ դրամ: Ընդունվել և բավարարվել է շուկայի առաջ մղման (պիտակավորում, գովազդային վահանակ)` 10 հայտ, խորհրդատվության (հաշվապահության վարման)` 5 հայտ և գրականության տրամադրման 60 հատ: 40 ՓՄՁ-ի տրամադրվել է իրավա-օրենսդրական ակտերի փոփոխությունները: Պետական գրանցում է ստացել և ձեռնարկատիրական գործունեություն է ծավալել 25 սկսնակ գործարար, այդ թվում` 6-ը 2008 թ. իրականացված ծրագրերի մասնակիցներն են, 19-ը` 2009 թ.: Պետական գրանցում ստացած և գործունեություն ծավալած սկսնակ գործարարների բաշխվածքն ըստ գործունեության ոլորտների հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 40.0%, ծառայությունների ոլորտում` 44.0%, առևտրի ոլորտում` 16.0%: 2009 թ. հունիսի 8-ի դրությամբ տնտեսության զարգացմանը նպաստող աջակցության հայտերի և բիզնես ծրագրերի իրագործման օպերատիվ շտաբին դիմած Լոռու մարզի 5 կազմակերպություններից 2-ը («Դայկալատ» ՍՊԸ * և «Իդիլ տեքստիլ» ՍՊԸ *) Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի գործունեության շրջանակներում պետական երաշխիքների և երաշխավորությունների տրամադրման միջոցով աջակցություն են ստացել ներգրավելով` համապատասխանաբար 110000 և 200000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ֆինանսական ռեսուրսներ:
119. Մարզի զարգացման ծրագրով ՓՄՁ աջակցության միջոցառումները իրականացվում է «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ) Լոռու մասնաճյուղի (ք. Ստեփանավան) և նրա Վանաձորի ներկայացուցչության գործունեության շրջանակներում:
120. ՓՄՁ զարգացման գերակա ուղղություններից կարող է հանդիսանալ զբոսաշրջությունը: Այս ոլորտում ներկայիս իրավիճակը հետևյալն է.
Հյուրանոցային տնտեսություն
121. Մարզում գործում են 9 հյուրանոցներ` ննջատեղերի տարբեր քանակներով և որակավորմամբ: Ընդ որում դրանցից 7-ը կառուցվել և շահագործման են հանձնվել վերջին 3 տարիներին: Հյուրանոցներից 3-ը («Ավան Ձորագետ», «Արգիշտի» և «Գրին հաուզ» հյուրանոցները հիմնականում համապատասխանում են միջազգային չափանիշներին):
Պատմա-մշակութային օբյեկտներ
122. Մարզի տարածքում են գտնվում հազարից ավելի պատմա-մշակութային օբյեկտներ` եկեղեցական համալիրներ, եկեղեցիներ, մատուռներ, տուն-թանգարաններ, գեղարվեստի թանգարան, երկրագիտական թանգարան և այլն: Դրանց մեծ մասը առայժմ գտնվում է անմխիթար վիճակում: Հարկ է նշել, որ արդեն չորրորդ տարին է, որ պետական բյուջեով իրականացվում է մարզի պատմա-ճարտարապետական կոթողների վերականգնման աշխատանքներ: Դեռևս չլուծված է մնում դրանց շրջակայքում սանհանգույցների տեղակայման, հուշանվերների վաճառքի կազմակերպման ու համակարգման հարցերը:
Ճանապարհներ
123. Մարզն այսօր ունի քանակական առումով լիովին բավարար ավտոճանապարհային ցանց, այն լիովին ընդգրկում է թե մարզի բոլոր համայնքները, թե պատմամշակութային օջախները: Ընդ որում, մագիստրալային ա/ճանապարհների վիճակը և սպասարկումը հիմնականում բավարարում են միջազգային չափանիշներին: Այլ է հանրապետական նշանակության, նաև մարզային ու համայնքային նշանակության ա/ճանապարհների վիճակը, որոնք հատկապես գարնան ու աշնան ամիսներին դառնում են գրեթե անանցանելի:
Հանրային սննդի կետեր
124. Մարզի ողջ տարածքում գործում են բազմաթիվ ռեստորաններ, սրճարաններ և խորտկարաններ: Դրանցից մի քանիսը իրենց կահավորման և սպասարկման մակարդակով մոտ են միջազգային ստանդարտներին: Պետք է նշել, որ այդ օբյեկտները կառուցվել և շահագործման են հանձնվել վերջին 2 տարիներին և հիմնականում տեղակայված են Վանաձոր քաղաքում:
125. Այս ոլորտում առկա են հիմնախնդիրներ, որոնք բնորոշ են ամբողջ ՓՄՁ-ին, այնպես էլ առանձնահատուկ ոլորտի համար: Ընդ որում դրանք սերտորեն առնչվում են տնտեսության այլ ոլորտների (ծառայություններ, ենթակառուցվածքներ) հետ.
. Մարզում զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի բացակայությունը,
. Զբոսաշրջային ենթակառույցների անհավասարաչափ կայացումը
. Պատմա-մշակութային որոշ հուշարձանների ու կոթողների անմխիթար վիճակը
. Զբոսաշրջության հարցերով զբաղվող պետական կառույցների ու մարզպետարանի
թույլ համագործակցությունը
. Մարզային ենթակայության, ինչպես նաև համայնքային ճանապարհների ոչ
բավարար վիճակը:
. Մարզի, ինչպես նաև առանձին պատմա-ճարտարապետական օբյեկտների մասին
գովազդային-տեղեկատվական բուկլետների, բրոշյուրների ու գրքույկների
բացակայությունը, գիդերի ինստիտուտի թերզարգացվածությունը:
126. ՄԶԾ ինստիտուցիոնալ կառույցների ձևավորման շրջանակներում Լոռու մարզպետի որոշմամբ կստեղծվի մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ և կմշակվեն նրա գործունեության ընթացակարգերը և մեխանիզմները: Նշված ենթակառուցվածքների ստեղծումը և ամրապնդումը ծրագրի ռազմավարական նպատակների իրականացման կարևոր նախադրյալ կհանդիսանա, այն է ՓՄՁ-ներից ստացվող աջակցման հայտերի վերաբերյալ որոշումները կընդունվեն մարզում` մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհրդի կողմից:
127. Գծապատկեր 4.4.1-ում ներկայացված են մարզում ՓՄՁ աջակցման նոր ստեղծված ենթակառուցվածքների տեղը ՓՄՁ աջակցման գործընթացում:
Գծապատկեր 4.4.1-ում
Աջակցության հայտի Հայտի վերաբերյալ Ընդունված որոշման
փաստաթղթերի որոշման կայացում հաստատում և
ձևակերպում և ՓՄՁ զարգացման աջակցման
պլանավորում հանձնարարություն
._______________. .. .............
|ՓՄՁ ԶԱԿ | .Մասնավոր .
.________. |մարզային | .հատվածի և ՓՄՁ. ._______.
|Մարզային|___>|մասնաճյուղ |_____>.զարգացման .____>|ՓՄՁ ԶԱԿ|
|ՓՄՁ | |(ք. Ստեփանավան)| .մարզային . ._______.
|սուբյեկտ| ._______________. .խորհուրդ .
| | /|\ . ..............
| |___>.___________________.
.________. |ՓՄՁ ԶԱԿ |
/ \ |Վանաձորի |
| |ներկայացուցչություն|
| .___________________.
| ._________________________________________.
| \|/ \|/ \|/
| ._______. .___________________. .___________________.
| |Բանկեր | |Գործարար | |Այլ |
| ._______. |ծառայություններ | |մասնագիտացված |
| | |մատուցող | |կազմակերպություններ|
| | |կազմակերպություններ| | |
| | .___________________. .___________________.
| | | |
| Ֆինանսական Գործարար Այլ
| ռեսուրսներ ծառայություններ ծառայություններ
4.5. ՓՄՁ զարգացման հիմնախնդիրները
128. Ֆինանսական և ոչ ֆինանսական աջակցություն ստացած ՓՄՁ-ների հարաբերությունը վկայում է այն մասին, որ անհրաժեշտություն կա հանգամանալից վերլուծել ոչ ֆինանսական աջակցության գործիքների մատուցման արդյունավետությունը: Այս առումով անհրաժեշտ է, որ ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդը ստեղծի և պարբերաբար վերլուծի ծրագրի շահառուների իր տեղեկատվական բազան:
129. Աջակցություն ստացածների տարածքային բաշխվածության մեջ առայժմ գերակշռում են մարզկենտրոնում և քաղաքային համայնքներում գործող ՓՄՁ-ները: Ծրագրի սկզբնական փուլում այս հանգամանքը թերևս հասկանալի է, սակայն հետագայում պետք է տարածաշրջանների ավելի համամասնական ընդգրկում ապահովել: Դա միաժամանակ հնարավորություն կստեղծի ծրագրի աջակցման մեխանիզմները ավելի հասանելի դարձնել գյուղական համայնքների համար, որտեղ գործող ՓՄՁ-ների քանակը դեռևս չնչին է: Անհրաժեշտ է հետևողականորեն մեծացնել գյուղական համայնքներից շահառուների տեսակարար կշիռը ՓՄՁ աջակցության հաջորդ տարիների պլաններում:
130. Ծրագրի շահառուների շրջանակները ընդլայնելու գործում կարևոր դեր ունեն կատարելու տեղական ինքնակառավարման մարմինները, որոնց մասնակցությունը ՓՄՁ աջակցման ծրագրերի պլանավորման և իրագործման գործընթացներում նախատեսված է, սակայն դեռևս թույլ է դրսևորվում:
131. ՄԶԾ ՓՄՁ աջակցման ծրագիրը զգալիորեն բարելավեց վարկային ռեսուրսների հասանելիությունը մարզի գործող և սկսնակ այն ՓՄՁ-ների համար, որոնք գրավային ռեսուրսների անբավարարության պատճառով չէին կարողանում օգտվել վարկավորման առկա հնարավորություններից:
132. Ծրագրով իրականացված նախաձեռնությունները աջակցելով հանդերձ շահառու ՓՄՁ-ների գործունեության բարելավմանը դեռևս բավարար չեն էականորեն նպաստելու համար մարզի մասնավոր հատվածի կայուն և մրցունակ զարգացմանը:
133. Մարզի համայնքներում մասնավոր հատվածը ձևավորված է հիմնականում.
. Առևտրի ոլորտում` մանրածախ առևտրի կետեր և խանութներ,
. Ծառայությունների ոլորտում` կենցաղային ծառայություններ,
. Արտադրության ոլորտում` տեղական գյուղմթերքների վերամշակում և տեղական
հումքից շինանյութերի արտադրություն,
. Զբոսաշրջության ոլորտում`
. Մարզում զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի կազմման նպատակով
աշխատանքային խմբի ստեղծում և այդ խմբում ընդգրկված պետական, ՏԻՄ և
մասնավոր կառույցների միջև պարտականությունների հստակեցում
. Մարզպետարանի և զբոսաշրջության զարգացման հարցերով զբաղվող պետական
կառույցի` ՀՀ Ա և ՏԶ նախարարությանն առընթեր «Զբոսաշրջության
զարգացման գործակալության» աշխատանքների համակարգում
. Մարզի Ստեփանավանի, Թումանյանի և Գուգարքի տարածաշրջանների դեպքում
ՓՄՁ զարգացման տարածաշրջանային ծրագրերի կազմման ժամանակ որպես գերակա
ուղղություններից մեկն ընդունել զբոսաշրջությունը
. Ոլորտի մասնագիտական կադրերի (գիդեր, հյուրանոցային տնտեսության տարբեր
աշխատակիցներ և այլն) պատրաստման և որակավորման աշխատանքների ընթացքի
արագացում և շրջանակների ընդլայնում, ուղեցույցների, բուկլետների ու
բրոշյուրների բազմալեզու հրատարակության աշխատանքների ակտիվացում:
. Շինարարության ոլորտում` փոքրածավալ շինարարություն և վերանորոգման
աշխատանքներ:
134. Մարզում ձեռնարկատիրության հետագա զարգացման առկա հնարավորություններն են.
. բնակչության ձեռներեցությունը` համայնքում բարձրագույն և մասնագիտական
կրթություն ունեցող անձանց սեփական գործ սկսելու ցանկությունը,
. տեղական գյուղմթերքների հումքային բազայի հիման վրա վերամշակման և
իրացման արդյունավետ կազմակերպումը,
. զբոսաշրջության զարգացումը` հաշվի առնելով համայնքների մի մասի
բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը և բնակլիմայական պայմանները,
. համայնքում ներդրումներ կատարելու տեղացի արտագնա ձեռներեցների
պատրաստակամությունը:
135. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ
մասնավոր ներդրումների ներհոսքը սահմանափակող հիմնական գործոններն են.
. Համայնքապետերը կարևորելով մասնավոր ներդրումների ներգրավման
անհրաժեշտությունը, դեռևս չունեն հստակ պատկերացում ներդրումների
խրախուսման իրենց դերի վերաբերյալ,
. Մասնավոր ներդրումների համար տեղական ռեսուրսների, մասնավորապես հողի
և արտադրական տարածքների հատկացման հնարավորությունների վերաբերյալ
տեղեկատվության բացակայությունը,
. Գործարար նախաձեռնությունների իրականացման համար անհրաժեշտ որակյալ
աշխատուժի և մասնագետների պակասը:
4.6. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Ռազմավարական նպատակներ և |Ցուցանիշներ |Ռիսկեր/Նախադրյալներ|
|առաջնահերթ ծրագրեր | | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 1. |ՓՄՁ և մասնավոր |ՏԻՄ ղեկավարների |
|Մշակել ՓՄՁ աջակցության և |հատվածի |աջակցությունը և |
|մասնավոր հատվածի զարգացման |զարգացումը |մասնակցությունը |
|տարածաշրջանային ծրագրեր` |պլանավորվում և |ծրագրերի մշակման |
|ներգրավելով այդ գործընթացներում|կառավարվում է |գործընթացում |
|ՏԻՄ և գործարար համայնքի |տարածաշրջանի | |
|ներկայացուցիչներին |մակարդակով: | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 1. |- Խորհրդատվական |Մրցույթների |
|ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր |ծառայությունների |կազմակերպման համար |
|հատվածի զարգացման |մատուցման |անհրաժեշտ |
|տարածաշրջանային ծրագրերի |մրցույթները |ֆինանսական |
|մշակում |կազմակերպված և |միջոցների |
| |ֆինանսավորված են |անբավարարությունը |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |- ՏԻՄ և մասնավոր| |
| |հատվածի | |
|. Ծրագրերի մշակման |ներկայացուցիչները| |
| խորհրդատվական աջակցում |ներգրավված են | |
|. Տարածաշրջանային և |ծրագրերի մշակման | |
| համայնքային |գործընթացում | |
| ծրագրերի ընդունում |- Հստակեցված են | |
| |գործարար ծրագրերի| |
| |իրագործման համար | |
| |տեղական | |
| |ռեսուրսների | |
| |օգտագործման հնա- | |
| |րավորությունները | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 2. |Գերակա ոլորտների |Գյուղմթերքների |
|Աջակցել գերակա ճյուղերի, |ձեռնարկություն- |իրացման և |
|մասնավորապես զբոսաշրջության, |ների եկամուտների |զբոսաշրջության |
|գյուղմթերքների վերամշակման և |աճ: |շուկայում |
|իրացման ձեռնարկությունների |Գյուղատնտեսական |մրցակցային |
|մրցունակության բարձրացմանը: |արտադրանքի |միջավայրի |
| |արտահանման |անբարենպաստ |
| |ծավալների աճ: |պայմանները մարզի |
| |Հյուրընկալության |համար |
| |և հարակից | |
| |ծառայությունների | |
| |որակի բարելավում:| |
| |Զբոսաշրջիկների և | |
| |այցելուների | |
| |թվաքանակի աճ: | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 2. |- Տեղական |Շուկաների |
|Գերակա ոլորտներում մասնավոր |ապրանքների և |հետազոտման |
|հատվածի զարգացման մարզային |ծառայությունների |գործընթացում |
|հայեցակարգերի ընդունում: |իրացման շուկաները|որակյալ |
| |և պահանջարկի |մասնագիտական |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |ծավալները |կադրերի |
|. Զբոսաշրջության և |հստակեցված են |ներգրավում: |
| գյուղմթերքների շուկաների |- Գյուղմթերքների |Մարզի գերակա |
| հետազոտում |վերամշակման և |ոլորտների զարգացման|
|. Գյուղմթերքների վերամշակման և |իրացման համակարգի|միջոցառումների |
| իրացման մարզային հայեցակարգի |զարգացման |պլանը համահունչ է |
| մշակում |միջոցառումների |ճյուղային |
|. Մարզում զբոսաշրջային |պլանը ընդունված է|նախարարությունների |
| կենտրոնների ձևավորման |- Զբոսաշրջային |քաղաքականությանը: |
| հայեցակարգի մշակում |կենտրոնների |Օտարերկրյա և |
|. Գերակա ոլորտներում գործող |զարգացման |միջազգային կազմա- |
| ձեռնարկությունների աշխատուժի |միջոցառումների |կերպությունները |
| պահանջարկի ուսումնասիրում |պլանը ընդունված է|պատրաստ են |
|. Գերակա ոլորտներում |- Աշխատուժի |համաֆինանսավորել |
| մասնագետների և կառավարիչների|պահանջարկը ըստ |վերապատրաստման |
| վերապատրաստման կոորդինացում |մասնագիտություն- |ծրագրերը: |
| |ների և | |
| |տարածաշրջանների | |
| |գնահատված է | |
| |- ՓՄՁ աջակցման | |
| |տարեկան | |
| |ֆինանսական | |
| |պլաններում | |
| |նախատեսված են | |
| |գումարներ գերակա | |
| |ոլորտների | |
| |մասնագետների և | |
| |կառավարիչների | |
| |վերապատրաստման | |
| |համար | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 3. |Տարածաշրջաններում|Գործարարության |
|Նպաստել տեղացի արտագնա, ինչպես |և առանձին |զարգացման տեղական |
|նաև այլ արտաքին ներդրողների |համայնքներում |ռեսուրսների և |
|ներգրավմանը մարզում մասնավոր |մասնավոր |ենթակառույցների |
|հատվածի զարգացման ներդրումային |ներդրումների |անբավարար վիճակը |
|ծրագրերում |ծավալների աճ | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 3. |- Տարածաշրջանային|Ներդրումային |
|Մասնավոր ներդրումների խթանման |և/կամ ոլորտային |առաջարկները և |
|միջոցառումների կազմակերպում: |ներդրումային |դրանց իրագործման |
| |առաջարկների |պայմանները |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |վերաբերյալ |համապատասխանում են |
|. Ներդրումային առաջարկների |տեղեկատվական |պոտենցիալ |
| վերաբերյալ տեղեկատվական |նյութերը |ներդրողների |
| նյութերի մշակում |հրապարակված են |ակնկալիքներին: |
|. Ներդրումային |- Տեղացի արտագնա | |
| հնարավորությունների |և այլ արտաքին | |
| ներկայացման միջոցառումների |ներդրողների | |
| կազմակերպում |իրազեկման | |
| |նպատակային | |
| |միջոցառումները | |
| |իրագործված են | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 4. |Նշված |Նշված |
|Մարզի Ստեփանավանի, Թումանյանի |տարածաշրջաններում|տարածաշրջաններում |
|և Գուգարքի տարածաշրջաններում |զբոսաշրջային |առկա են մեծ |
|ՓՄՁ զարգացման համար |ենթակառույցների |բազմաթիվ պատմա- |
|զբոսաշրջությունը դարձնել որպես |առկայությունը` |ճարտարապետական |
|առաջատար ոլորտներից մեկը |գործում են |կոթողներ և բնական |
| |հանգստի |հուշարձաններ |
| |կազմակերպման | |
| |(բուժման) 10-ից | |
| |ավելի օբյեկտներ | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 4. |- Մի քանի |Համայնքների կողմից |
|ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր |համայնքների |արդեն իսկ |
|հատվածի զարգացման |քառամյա |կազմված/ընդունված |
|տարածաշրջանային ծրագրերի |ծրագրերում |ծրագրերի իրագործման|
|մշակման ժամանակ զբոսաշրջության |ընդգրկված են |համար |
|առանձին ծրագրի մշակում: |զբոսաշրջության |Ֆինանսավորման |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |զարգացմանն |բացակայությունը |
|. Նշված տարածաշրջանների |ուղղված | |
| համայնքների քառամյա |միջոցառումներ | |
| ծրագրերում ընդգրկել |- Մարզի քաղաքային| |
| զբոսաշրջության զարգացման |համայնքներից 3-ն | |
| համայնքային ծրագիր |ունեն | |
|. Տարածաշրջանային զարգացման |զբոսաշրջության | |
| ծրագրում համակարգված ձևով |զարգացման ծրագրեր| |
| ընդգրկել համայնքային |- Համայնքները, | |
| ծրագրերը |ծրագրերի կազմման | |
| |ընթացքում համա- | |
| |գործակցություն են| |
| |հաստատել ԶԶԳ-ի | |
| |հետ | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 5. |- Օձուն |Զբոսաշրջային նոր |
|Մարզի համար զբոսաշրջային նոր |համայնքում |ուղղությունների |
|ուղղությունների ներդրում և |փորձնական |ներդրման համար |
|մարզի զբոսաշրջային |եղանակով |պետական աջակցության|
|հնարավորությունների մասին |զբոսաշրջիկների |բացակայությունը: |
|տեղեկատվական-գովազդային |այցեր |Արտերկրից |
|համակարգի ստեղծում |- Վանաձորի |ներդրողների կողմից |
| |քաղաքապետարանի |ցուցաբերվել է |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |կողմից կազմված է |հետաքրքրություն |
|. Զբոսաշրջային նոր |ձմեռային տուրիզմի|Վանաձորում ձմեռային|
| ուղղությունների (գյուղական |վերականգնման |տուրիզմի կենտրոնի |
| տուրիզմ, ձմեռային, էքստրեմալ)|ծրագիր |վերականգնմամբ: |
| ներդրման պայմանների ստեղծում |- Առանձին | |
|. Մարզի զբոսաշրջային |համայնքների, | |
| հնարավորությունների |անհատ անձանց | |
| վերաբերյալ |նախաձեռնությամբ | |
| տեղեկատվական-գովազդային |արդեն կան կազմված| |
| նյութերի հավաքում մեկ տեղում |գովազդային- | |
| |տեղեկատվական | |
| |բրոշյուրներ, | |
| |քարտեզներ | |
._____________________________________________________________________.
5. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ
5.1 Կրթություն
136. Ներկայումս Հայաստանում կրթության ոլորտը կարևորվում է որպես երկրի կայուն զարգացման, ինչպես նաև մարդկային կապիտալի պահպանման ու վերարտադրության նախապայմաններից մեկը: Հավասարապես մատչելի որակյալ կրթության ապահովման և կրթության ոլորտի արդյունավետության բարձրացման նպատակով երկրում իրականացվում են բարեփոխումների ծրագրեր` կրթական բոլոր մակարդակներում: Կրթության ոլորտի բարեփոխումները սկսվել են իրականացվել Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակումից հետո` սոցիալ-տնտեսական և հասարակական նոր հարաբերությունների պայմաններում, երբ կարևորվեց հասարակական և տնտեսական զարգացման համաշխարհային միտումներին մեր ինտեգրվելը, կրթության` որպես հիմնարար արժեքները փոխանցող և ազգային հարատևումն ապահովող համակարգի անհրաժեշտությունը: Կրթական համակարգի առջև ծառացած խնդիրները տարաբնույթ են ու պայմանավորված կյանքի հրամայականով, իսկ լուծումները` օրակարգային, ելնելով կրթության արագընթաց գլոբալացման և երկրի մրցունակության ապահովման անհրաժեշտությունից: ՈՒստի այս ոլորտի զարգացումը ներկայումս երկրի զարգացման առաջնային գերակայություններից է: Ոլորտի զարգացման քաղաքականությունը պետք է համահունչ լինի ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի «Կրթություն` հանուն կայուն զարգացման» ռազմավարությանը և ուղղված լինի այն բանին, որ բարեփոխումների արդյունքները նշանակալի ազդեցություն ունենան երկրում տնտեսական աճի, աղքատության կրճատման, անհավասարության մեղման, էկոլոգիական անվտանգության ապահովման և մարդկային զարգացման գործընթացների վրա ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ երկարաժամկետ հեռանկարում:
137. Կրթության ոլորտում` համակարգի բարեփոխումների ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումները նպատակ ունեն ապահովելու «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրով» կրթության ոլորտով նախատեսված հիմնական ցուցանիշների կատարումը: Այս ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումները դիտվում են որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական:
138. Պետական ու ազգային կարևորագույն խնդիր է համարվում կրթության համակարգի պահպանումը, զարգացումը և միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովումը:
5.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
139. Լոռու մարզի կրթության զարգացման տեսլականն անհրաժեշտ է դիտարկել երկրի ընդհանուր զարգացման, ազգային և պետական անվտանգության ապահովման հետևյալ հիմնական թիրախների հաղթահարման համատեքստում`
. կայուն տնտեսական աճի ապահովում,
. միջազգային և տարածաշրջանային համագործակցություն,
. անկախ պետականության ամրապնդում և քաղաքացիական հասարակության
զարգացում,
. բարեկեցության ապահովում և աղքատության հաղթահարում,
. հայեցի դաստիարակություն և հայապահպանություն:
Նախադպրոցական կրթություն
140. Նախադպրոցական կրթությունը Հայաստանի Հանրապետությունում շարունակական կրթության համակարգի սկզբնական, բաղկացուցիչ մասն է: Ըստ նախադպրոցական կրթության հայեցակարգի և ռազմավարության` պետք է ապահովվի բազմաֆունկցիոնալ նախադպրոցական կրթական հաստատությունների գործարկումը տարբերակված ծրագրերով (այլընտրանքային ծառայություններով), ինչպես նաև խթանվի տարաբնույթ նախադպրոցական կրթական ծառայությունների ներդրումը քաղաքային և գյուղական համայնքներում: Նախադպրոցական կրթության որակը բարելավելու նպատակով կառավարությունը պետք է ապահովի նաև նախադպրոցական կրթության չափորոշիչների մշակումն ու ներդրումը:
141. Ոլորտում գործունեության առաջնային ուղղություններն են եղել օրենսդրական դաշտի և կառավարման համակարգի կատարելագործումը, կադրերի մասնագիտական կարողությունների զարգացումը, նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքի բարելավումը, ծառայությունների մատչելիության և ընդգրկվածության մեծացումը:
Նախադպրոցական համակարգի առկա վիճակը.
142. Ինչպես ցույց է տալիս վիճակագրությունը, Լոռու մարզում, ինչպես նաև ամբողջ հանրապետությունում, նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների և մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թիվը սկսել է նվազել անկախության առաջին տարիներից սկսած: Հետագա տարիներին, թեև հանրապետության տնտեսական վիճակը կայունացման միտում ուներ, այնուամենայնիվ նախադպրոցական հաստատությունների թիվը կրկին շարունակում էր նվազել: Էներգետիկ ճգնաժամը, ջեռուցման այլընտրանքային միջոցներ (փայտ, կերոսին և այլն) ձեռք բերելու դժվարությունները, իսկ հետո նաև ֆինանսական ռեսուրսների սղությունը մանկապարտեզների և հաճախող երեխաների թվի նվազման հիմնական պատճառը դարձան:
143. Լոռու մարզում խիստ կարևորվում է նախադպրոցական կրթությունը որպես կրթական համակարգի առաջնային և կարևորագույն աստիճան: Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս վիճակագրությունը, Լոռու մարզի մանկապարտեզների թիվը կայունացման, իսկ մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թիվը` նվազման միտում ունեն (բացառությամբ 2008-2009 ուս տարվա):
144. Մարզի նախադպրոցական հիմնարկների և այնտեղ հաճախող երեխաների քանակի վերաբերյալ և ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի կրթության, մշակույթի և սպորտի վարչության տվյալները բերված են աղյուսակներ 5.1.1.-ում և 5.1.3.-ում:
աղյուսակ 5.1.1.
.___________________________________________________________.
|հ/հ|ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԻ|ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶ|ԱՎԱԳ ԽՈՒՄԲ|
| | |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶՆԵՐԻ|ՀԱՃԱԽՈՂ |ՀԱՃԱԽՈՂ |
| | |ՔԱՆԱԿԸ |ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ |ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ |
| | | |ՔԱՆԱԿԸ |ՔԱՆԱԿԸ |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|1. | 2005 - 2006 | 57 | 3353 | ----- |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|2. | 2006 - 2007 | 53 | 3292 | ----- |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|3. | 2007 - 2008 | 54 | 3287 | 1203 |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|4. | 2008 - 2009 | 54 | 3373 | 1312 |
.___________________________________________________________.
Պետական նախադպրոցական հիմնարկների գործունեությունը
Աղյուսակ 5.1.2.
._____________________________________________________________________.
| |Նախադպրոցական |Հաճախող երեխաների թիվը |
| |հիմնարկների քանակը | |
| |________________________|_____________________________|
| |2003|2004|2005|2006|2007|2003 |2004 |2005 |2006 |2007 |
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆ-| 682| 637| 623| 623| 617|46141|45470|47791|47308|49777|
|ՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | | | | | | |
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ք. ԵՐԵՎԱՆ | 187| 180| 175| 172| 172|20915|21006|21530|21371|22173|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ | 24| 32| 25| 23| 17| 895| 903| 782| 1471| 802|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐԱՐԱՏ | 74| 59| 65| 72| 66| 3001| 3359| 3679| 3725| 3904|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐՄԱՎԻՐ | 79| 58| 52| 49| 53| 3089| 3082| 3312| 3369| 3754|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ | 43| 43| 44| 45| 45| 2314| 2469| 2593| 2404| 2461|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԼՈՌԻ | 53| 52| 54| 56| 53| 3522| 2915| 3179| 3283| 3221|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԿՈՏԱՅՔ | 52| 52| 50| 50| 50| 2940| 2614| 3326| 2529| 3839|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՇԻՐԱԿ | 50| 46| 45| 45| 46| 3337| 3168| 3378| 3271| 351|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՍՅՈՒՆԻՔ | 60| 55| 52| 50| 55| 3565| 3399| 3303| 3137| 3467|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՎԱՅՈՑ ՁՈՐ | 17| 17| 17| 17| 17| 714| 684| 669| 778| 628|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՏԱՎՈՒՇ | 43| 43| 44| 44| 43| 184| 1871| 2040| 1970| 2012|
._____________________________________________________________________.
Աղբյուրը`
ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն, ՀՀ մարզերը թվերով 2003-2007
2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Լոռու մարզում գործող մսուր
մանկապարտեզները
աղյուսակ 5.1.3.
.___________________________________________.
|Հ/Հ|ՀԱՄԱՅՆՔԸ, |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶՆԵՐԻ|ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ|
| |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶԸ |ՔԱՆԱԿԸ |ԹՎԱՔԱՆԱԿԸ|
|___|_____________|_______________|_________|
|1 |ք. Վանաձոր | 20| 1559|
|___|_____________|_______________|_________|
|2 |ք. Ալավերդի | 6| 421|
|___|_____________|_______________|_________|
|3 |ք. Տաշիր | 4| 171|
|___|_____________|_______________|_________|
|4 |ք. Ստեփանավան| 4| 321|
|___|_____________|_______________|_________|
|5 |ք. Սպիտակ | 2| 271|
|___|_____________|_______________|_________|
|6 |ք. Թումանյան | 1| 30|
|___|_____________|_______________|_________|
|7 |ք. Ախթալա | 1| 58|
|___|_____________|_______________|_________|
|8 |Օձուն | 2| 121|
|___|_____________|_______________|_________|
|9 |Գուգարք | 1| 40|
|___|_____________|_______________|_________|
|10 |Դեբեդ | 1| 20|
|___|_____________|_______________|_________|
|11 |Եղեգնուտ | 1| 15|
|___|_____________|_______________|_________|
|12 |Լեռնապատ | 1| 25|
|___|_____________|_______________|_________|
|13 |Մարգահովիտ | 1| 56|
|___|_____________|_______________|_________|
|14 |Աքորի | 1| 50|
|___|_____________|_______________|_________|
|15 |Դսեղ | 1| 20|
|___|_____________|_______________|_________|
|16 |Թեղուտ | 1| 20|
|___|_____________|_______________|_________|
|17 |Լորուտ | 1| 25|
|___|_____________|_______________|_________|
|18 |Շնող | 1| 55|
|___|_____________|_______________|_________|
|19 |Վարդաբլուր | 1| 42|
|___|_____________|_______________|_________|
|20 |Կուրթան | 1| 19|
|___|_____________|_______________|_________|
|21 |Յաղդան | 1| 19|
|___|_____________|_______________|_________|
|22 |Ամրակից | 1| 15|
|___|_____________|_______________|_________|
| |ԸՆԴԱՄԵՆԸ | 54| 3373|
.___________________________________________.
145. 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Լոռու մարզում գործում են 54 մանկապարտեզներ, որոնք տեղակայված են 113 համայնքներից միայն 22-ում, այսինքն համայնքների 80 տոկոսում նախադպրոցական հաստատություն չկան:
146. ՈՒսումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ կրթության ոլորտում ամենաանմատչելին (թե՛ ֆիզիկական և թե՛ նյութական անմատչելիության առումով) նախադպրոցական հաստատություններն են: Ընդ որում, նախադպրոցական հաստատությունները բացակայում են հատկապես գյուղական վայրերում (մարզի 105 գյուղական համայնքներից 90-ում մանկապարտեզ չի գործում), որի պատճառով էլ գյուղաբնակների 3-ից 6 տարեկան երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական հաստատություններում ցածր է միջին մարզային ցուցանիշից: Մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թվաքանակը 1-ին դասարան գնացող երեխաների ընդհանուր թվաքանակի ընդամենը 20-25%-ն է կազմում:
147. Չնայած այն փաստին, որ նախադպրոցական հաստատությունները գտնվում են տեղական ինքնակառավարման մարմինների ենթակայության տակ և, հետևաբար, ֆինանսավորվում են տեղական բյուջեից, այնուամենայնիվ պետական բյուջեում նախատեսվում են ծախսեր նախադպրոցական կրթության զարգացման համար:
148. Ֆինանսական ռեսուրսների սակավության հետևանքով, մանկապարտեզների առջև այսօր ծառացած է նաև նյութատեխնիկական բազայի մաշվածության խնդիրը, դրանց մեծ մասը կարիք ունի.
. կապիտալ վերանորոգման,
. կոմունիկացիաների` էլեկտրական լարերի և ջրի խողովակների փոփոխման,
. խմբասենյակների և դահլիճների կահավորման,
. խաղալիքների, գրենական պիտույքների ձեռքբերման,
. որակյալ կադրերով համալրման և այլն:
149. ՀՀ կառավարությունը 2008 թ. մարտի 13-ի նիստի թիվ 10 արձանագրային որոշմամբ հավանություն է տվել «ՀՀ նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների 2008-2015 թվականների ռազմավարական և փորձնական ծրագրերին»: Ինչպես ամրագրված է այդ ծրագրերում` կառավարության հիմնական նպատակը նախադպրոցական կրթության ծառայությունների որակի և մատչելիության բարելավումն է ազգաբնակչության բոլոր խավերի համար, հատկապես անապահով խավերի համար: Ռազմավարական այս ծրագրի փորձնական փուլի ծրագրերը իրականացվելու են Շիրակի մարզի Ախուրյանի և Լոռու մարզի Սպիտակի տարածաշրջաններում: Այդ նպատակի համար հատկացվել է 180.000 հազար ԱՄՆ դոլար:
Փորձնական ծրագիրը հիմնականում նպատակաուղղված է.
. նախադպրոցական կրթական ծառայություններում երեխաների ընդգրկվածության
աճին,
. ծառայություններում մատչելիության և որակի բարձրացմանը,
. այլընտրանքային քիչ ծախսատար նախադպրոցական ծառայությունների
ներդրմանը,
. ծնողների և համայնքների մասնակցության բարձրացմանը:
Ծրագրի ընդհանուր արժեքի մինչև 60%-ը պետք է կազմի դրամաշնորհը, իսկ մնացած 40 տոկոսը` համայնքի և ծնողների ներդրումներից ստացվող միջոցները:
150. Լոռու մարզից փորձնական ծրագրերի 11 հայտ էին ներկայացրել են Սպիտակի թիվ 1 և թիվ 2 դպրոցները, Սպիտակի «Շողեր» մանկապատանեկան կենտրոնի ՀԿ-ն, Ջրաշենի գյուղապետարանը, Սարահարթ, Մեծ Պարնի, Կաթնաջուր, Գոգարան, Արևաշող, Լեռնանցք և Լեռնավան համայնքների միջնակարգ դպրոցները: Գոգարան, Ջրաշեն և Լեռնավան համայնքների հայտերը չեն ընդունվել ծրագրի պայմաններին չբավարարելու պատճառով, իսկ ընդունված 8 ծրագրերում ընդգրկվել են 230 երեխաներ, որոնցից 157-ը անապահով ընտանիքներից են:
2008 թ. ընթացքում ՀԲ դրամաշնորհով ընդհանուր առմամբ հատկացվել է 2.208.000,0 դրամ` գույք, սարքավորումներ և ուսումնական պարագաներ ձեռք բերելու համար, ինչպես նաև վերապատրաստվել են ծրագրերում ընդգրկված 24 աշխատակից (յուրաքանչյուր հաստատությունից 1 տնօրեն և 2-ական դաստիարակ):
Միջնակարգ կրթություն
151. Միջնակարգ կրթությունը հանդիսանում է կրթության հիմնական օղակը: Հանրակրթության ոլորտի բարեփոխումների ներկա փուլի հիմնական խնդիրը կրթության որակի ապահովումն է: Այս նպատակով վերջին տարիներին սկիզբ է դրվել բազմաթիվ նախաձեռնությունների, որոնք ներառում են կրթության որակը պայմանավորող գրեթե բոլոր գործոնները` մարդկային ռեսուրսները, ծրագրամեթոդական ապահովումը, նորմատիվ-իրավական դաշտը, ինստիտուցիոնալ համակարգը: Բարեփոխումների առանցքային նախաձեռնություններից մեկն անցումն է 12-ամյա հանրակրթական համակարգին, որի իրականացումը սկսվել է 2006 թ-ին, և նախատեսվում է ավարտել 2012 թվականին: Այս գործընթացի շրջանակներում 2009-2010 ուսումնական տարվանից նախատեսվում է եռամյա ավագ դպրոցի ներդրումը: Ծրագիրն ուղղված է հանրակրթության երրորդ աստիճանում` ավագ դպրոցում, կրթության որակի և արդյունավետության բարձրացմանը և արդիականացմանը: Ծրագրի ընդունումը կարևոր է, քանի որ ավագ դպրոցը հանդիսանում է «նախամասնագիտական» կրթություն ապահովող հիմնական օղակը, որի գործունեությունից մեծապես կախված է սովորողների մասնագիտական ճիշտ կողմնորոշումը և հետագա ուսումնառության հաջողությունը: Ինչպես նշված է «Հանրակրթության պետական կրթակարգում»` ավագ դպրոցը հանրակրթության վերջին օղակն է և պետք է պատրաստի սովորողներին ինքնուրույն կյանքի և աշխատանքի շուկա մտնելուն: Համաձայն «Ավագ դպրոցների համակարգի ստեղծման ռազմավարական ծրագրի» 2009 թ մարզում կստեղծվի 2 ավագ դպրոց Վանաձորի թիվ 5 և թիվ 17 միջնակարգ դպրոցների բազայի վրա: Այդ գործընթացը շարունակական է և դպրոցները գոտևորվել են նախատեսված 22 ավագ դպրոցների կրթական գոտիներում:
152. Բարելավվել է նաև հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը` ի հաշիվ դպրոցների օպտիմալացման և ուսուցիչների շաբաթական ծանրաբեռնվածության բարձրացման: 2008 թ Լոռու մարզի կրթության ոլորտի բյուջետային ծախսերը 2005 թ համեմատ աճել են գրեթե 144.4.0%-ով:
2005-2008 թթ. կրթության ոլորտին բյուջեից հատկացումները և աճը
Աղյուսակ 5.1.4.
._________________________________________________________________
|Հ/Հ|Կրթության ոլորտ |2005 թ. |Աճը |2006 թ. |Աճը |
| | | |նախորդ | |նախորդ |
| | | |տարվա | |տարվա |
| | | |նկատ. %| |նկատ. %|
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|1 |Հանրակրթական ուսուցում| 3356756.1| 137.94| 3965413.9| 118.13|
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|2 |Հատուկ կրթություն | 229257.4| 143.3| 273719.7| 119.39|
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|3 |12-ամյա կրթ. անց. կապ.| | | | |
| |գույքի ձեռքբերում | | | | |
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|4 |Դպրոցների | 371824.9| 51.22| 118609.4| 31.90|
| |հիմնանորոգում, կապիտալ| | | | |
| |շին. | | | | |
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|5 |Ընդամենը | 3957838.4| 119.24| 4357743.0| 110.10|
._________________________________________________________________
.____ ____________________________________.
|Հ/Հ| |2007 թ. |Աճը |2008 թ. |Աճը |
| | | |նախորդ | |նախորդ |
| | | |տարվա | |տարվա |
| | | |նկատ. %| |նկատ. %|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|1 | |4685426.7| 118.15|5304725.2| 113.22|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|2 | | 268877.5| 98.23| 147199.8| 54.75|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|3 | | 44420.9| | 129497.9| 291.52|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|4 | | 186803.4| 157.49| 134008.5| 71.74|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|5 | |5185528.5| 119.00|5715431.4| 110.22|
.____ ____________________________________.
Աղբյուրը` ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման վարչություն
153. Լոռու մարզում 2008 թ.-ին մեկ աշակերտին ընկնող տարեկան միջին գումարը կազմել է 143391 դրամ, որը գրեթե 1.84 անգամ ավելին է 2005 թ. մեկ սովորողին ընկնող գումարի չափից: Մարզի դպրոցական շենքերը և շինությունները, հատկապես հեռավոր համայնքներում, գտնվում են կառավարության և մարզպետարանի ուշադրության կենտրոնում և յուրաքանչյուր տարի ներդրումների ծավալն ավելացվում է:
154. ՀՀ պետական բյուջեի հաշվին 2008 թ Լոռու մարզի 1-ին դասարաններին հատկացվել է 129497.9 հազ. դրամի գույք, (աշակերտական սեղան-նստարաններ, հանդերձապահարաններ, գրատախտակներ, ինչպես նաև ուսուցչական սեղան-աթոռներ, գրապահարաններ, պահարաններ և կախիչներ, խաղալիքներ, շվեդական պատ): Համեմատության համար նշենք» որ նույն նպատակով 2007 թ հատկացվել էր ընդամենը 44420.9 հազ. դրամ:
Լոռու մարզի հանրակրթության ոլորտի առկա վիճակը.
155. Լոռու մարզում 01.01.2008 թ. սեպտեմբերի 5-ի դրությամբ գործում են.
. մարզային ենթակայության հանրակրթական 163 հաստատություններ
. 35238 սովորողներով, այդ թվում`
միջնակարգ կրթական հաստատություններ
. միջնակարգ դպրոցներ 128 (1-ը` հատուկ)
. վարժարան 1
. հիմնական դպրոց 34 (1-ը` հատուկ)
. ՀՀ ԿԳ նախարարության ենթակայության 2 միջնակարգ դպրոց (Սպիտակում և
Ստեփանավանում),
. ՀՀ ԿԳ նախարարության ենթակայության 2 հենակետային վարժարաններ (ՎՊՄԻ և
ՀՊՃՀ Վանաձորի մասնաճյուղի),
. մասնավոր 1 վարժարան (ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇ Հայ- Ռուսական համալսարան),
. մասնավոր 1 դպրոց (ՀՍԻԿ ՀԿ):
156. 2008-2009 թթ. ուսումնական տարում մարզի հանրակրթական և հատուկ ուսումնական հաստատություններում սովորում է 35238 աշակերտ, որն անցած ուսումնական տարվա (2007-2008 թթ) համեմատ պակաս է 2839 աշակերտով: Դասարանների թիվը նույն ժամանակահատվածում պակասել է 64-ով` կազմելով 1936:
Ինչ վերաբերում է աշակերտ/ուսուցիչ թվաքանակի հարաբերակցությանը, ապա Լոռու մարզում այն նվազման միտում ունի: 2004-2008 թթ. այդ թիվը 11.6-ից հասել է 8.6-ի:
Ներկայումս աշխատող 4084 ուսուցիչներից`
. բարձրագույն կրթություն ունեն 3567-ը (87.3%),
. միջին մասնագիտական կրթություն` 360-ը
. միջնակարգ ընդհանուր կրթություն (հիմնականում հեռակա ուսուցմամբ
ուսանողներ)`167-ը:
Իրավիճակի վերլուծությունն ու հիմնախնդիրները
ՄԱԿ-ի կողմից իրականացված սոցիալական միտումների մոնիտորինգի արդյունքների համաձայն, Լոռու մարզում 1996-2000 թթ.-ի ընթացքում, ինչպես նաև առ այսօր, նվազել է առաջին դասարան ընդունվածների թվաքանակը: Դրա հիմնական պատճառներն են` ծնելիության անկումը և բնակչության շարունակվող արտագաղթը:
Կրթության բնագավառը դիտվում է որպես տնտեսության առաջընթացն ապահովող առաջնային գործոն: Պետության համար առաջնահերթ է համարվում հանրակրթական ոլորտի հետագա զարգացումը, որի գերակայությունն իր արտացոլումն է գտնում նաև բյուջեի միջոցների բաշխման մեջ:
Միևնույն ժամանակ, կրթության տարբեր մակարդակների պետական միջոցների բաշխման կառուցվածքը համեմատելի է ՏՀԶԿ երկրների ցուցանիշներին. Կրթության ոլորտին ուղղված պետական հատկացումների շուրջ 82.1% ուղղվել է հանրակրթության ոլորտին, իսկ 14.0% մասնագիտական կրթական ծրագրերի ֆինանսավորմանը (ՏՀԶԿ երկրների համապատասխան ցուցանիշները կազմել են 72 և 20%):
Հանրակրթության ոլորտում առաջնահերթ խնդիր համարելով ուսուցիչների աշխատավարձի բարձրացումը պետությունը հետևողական իրականացնում է աշխատավարձերի բարձրացման քաղաքականությունը` այն դիտելով որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ուսուցչի աշխատավարձը բարձրացել է շուրջ 10 անգամ:
157. Չնայած վերոնշյալ և այլ բազմաթիվ միջոցառումների շարունակական իրականացմանը, այնուամենայնիվ կրթության համակարգի արդյունավետությունը դեռևս հեռու է բավարար լինելուց: ՈՒսուցիչների և դպրոցների մեծ քանակի հետևանքով տեղի է ունենում հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների պարտադրված տարաբաշխում և ոչ այնքան արդյունավետ օգտագործում: Թեև հանրակրթական ոլորտը պետության գերակա ուղղություններից է և հատկացվող բյուջետային միջոցները տարեց տարի ավելանում են, սակայն դրանք դեռևս անբավարար են դպրոցների լիարժեք պահպանման և գործարկման համար:
158. Ակնհայտ է, որ կրթական գործընթացի որակը կախված է ոչ միայն համապատասխան նյութատեխնիկական բազայի առկայությունից, այլև ուսուցչական անձնակազմի գիտելիքների մակարդակից և մանկավարժական հմտություններից: Այսօր մարզի համար արդիական խնդիր է ուսուցիչների գիտելիքների և հմտությունների համապատասխանեցումը ժամանակակից պայմաններին: Այս առումով կարևորվում է նրանց մասնագիտական և մանկավարժական վերապատրաստումը:
159. Արդիական է նաև դպրոցի կառավարման խնդիրը: Դպրոցը դեռ չի կայացել որպես ինքնուրույն և ինքնակառավարվող կրթական օղակ: Այսպես, նրա կառավարման գործում աշակերտների, ծնողների մասնակցությունը ցածր է կամ կրում է ձևական բնույթ: Համայնքը, տեղական իշխանությունները չեն շտապում աջակցություն ցուցաբերել դպրոցին, համարելով, որ դա պետության հոգածության խնդիր է:
160. Հանրակրթական դպրոցների հիմնական ցուցանիշները ըստ տարեթվերի բերված են աղյուսակ 5.1.5.-ում:
ԼՈՌՈՒ մարզի հանրակրթական դպրոցների հիմնական ցուցանիշները
Աղյուսակ 5.1.5.
._________________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ | ՈՒսումնական տարի |
| |___________________________________________________________|
| |1999/|2000/|2001/|2002/|2003/|2004/|2005/|2006/|2007/|2008/|
| |2000 |01 |02 |03 |04 |05 |06 |07 |08 |09 |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|դպրոցների | 169| 169| 171| 170| 165| 165| 165| 165| 164| 163|
|քանակը | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Աշակերտների |57546|56019|49532|48045|46138|44521|42574|41318|38077|35238|
|քանակը, | | | | | | | | | | |
|այդ թվում` | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|1-ին դասարան | 5619| 4213| 4731| 3686| 3552| 3795| 3527| 4300| 2919| 2818|
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|8-րդ /9-րդ/ | 5777| 3568| 5090| 4848| 5091| 5599| 5363| 4853| 4257| 4414|
|դասարան | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|10-րդ /11-րդ/| 4399| 4021| 4101| 4051| 4090| 4043| 4106| 4574| 4305| 3729|
|դասարան | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Միջին հաշվով | 341| 331| 290| 269| 279|269,8| 258| 250| 232|216.2|
|մեկ դպրոց | | | | | | | | | | |
|հաճախում են | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Դասարանների | 17| 16| 15| 14| 14| 13| 12.6| 12,9| 12,2| 11.9|
|միջին քանակը | | | | | | | | | | |
|մեկ դպրոցում | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Միջին հաշվով | 21| 21| 19| 19| 20.1| 20.6| 20.3| 19,3| 18,8| 18.2|
|մեկ դասարան | | | | | | | | | | |
|հաճախում են | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մանկավարժների| 5738| 5176| 5053| 4832| 4566| 3785| 3911| 4107| 4097| 4084|
|թվաքանակը, | | | | | | | | | | |
|նրանցից` | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|. բարձրագույն| 4636| 4182| 4093| 3697| 3987| 3238| 3362| 3542| 3552| 3567|
|կրթությամբ | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|. միջին | 977| 881| 845| 519| 519| 547| 549| 565| 535| 517|
|մասնագիտական | | | | | | | | | | |
|և միջնակարգ | | | | | | | | | | |
|կրթությամբ | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մեկ | 10| 11| 10| 9| 9.5| 11,6| 10.9| 10| 9,8| 8.6|
|մանկավարժին | | | | | | | | | | |
|ընկնող | | | | | | | | | | |
|աշակերտների | | | | | | | | | | |
|միջին թիվը | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մեկ դպրոցում | 34| 31| 30| 27| 29.2| 23| 23.7| 24,8| 24,9|25.05|
|աշխատող | | | | | | | | | | |
|մանկավարժների| | | | | | | | | | |
|միջին թիվը | | | | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Հանրակրթական ոլորտը Լոռու մարզում ունի ամենամեծ շահառուների խումբը և, ըստ էության, կրթական այս մակարդակում ծառայությունները գրեթե հավասարաչափ մատչելի են բնակչության բոլոր խմբերի համար: Այսպես. զուտ ընդգրկվածությունը տարրական դպրոցում Լոռու մարզում կազմում է 99.6%:
Մարզի բնակչության համար կրթահամակարգի ամենամատչելի օղակը միջնակարգ դպրոցն է. 1-9-րդ դասարաններում 6-14 տարեկանների ընդգրկվածությունը կազմում է 98.8%: Ավագ դասարաններում 15-17 տարեկանների ընդգրկվածությունն էապես ավելի փոքր է (74%):
161. Գյուղաբնակ երեխաների կրթամակարդակի վրա բացասաբար են անդրադառնում բազմաթիվ գյուղական դպրոցների թերհամալրվածությունը որակյալ ուսուցիչներով, գույքով, տեխնիկական միջոցներով, գրականությամբ: Բացի այդ, որոշ գյուղերում դպրոցահասակ երեխաների թիվը բավարար չէ դպրոցը լիարժեք շահագործելու համար: Երեխաները ստիպված են հաճախել կամ մոտակա համայնքների դպրոցները կամ հաճախել երկկոմպլեկտ դասարաններ:
ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐԸ
. Օրենսդրական դաշտի գոյությունը,
. Շենքային պայմաններով ապահովվածությունը,
. Բարձրագույն մասնագիտական կրթությամբ 86% մանկավարժ կադրերով
ապահովվածությունը,
. ՈՒսուցիչների բարձր աշխատավարձը,
. Դպրոցների խորհուրդներով կառավարման և աշակերտ թվով ֆինանսավորման
համակարգերի ներդրումը,
. Աշակերտական խորհուրդների ձևավորումը,
. Դպրոցների աստիճանական անցումը գազով ջեռուցման համակարգի (163
դպրոցներից 85-ը գազաֆիկացված են, որից 38-ը` կաթսայատուն, իսկ 57-ը`
գազի վառարան),
. Համակարգչային տեխնիկայի մուտքի դրական միտումը հանրակրթական համակարգ
(163 դպրոցներից 154 դպրոցներ ունեն համակարգիչներ, որոնցից
համակարգչային դասարաններ (3 և ավելի համակարգիչ) ունեն 120-ը):
Համակարգիչ չունեն ընդամենը 9 դպրոցներ,
. Աշակերտների` դասագրքերով և ուսուցիչների` ուսուցչի ձեռնարկներով 100%
ապահովվածությունը:
ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԸ
. «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքի բացակայությունը,
. Դպրոցների տնօրենների և ուսուցիչների ատեստավորման մեխանիզմի
բացակայությունը,
. Դպրոցների գործունեության թույլ վերահսկողությունը,
. Հեռավոր և սահմանամերձ գյուղական դպրոցներում որակյալ ուսուցիչ
կադրերի պակասը, մեկ ուսուցչի կողմից մեկից ավել առարկաների
դասավանդումը, հետևաբար, ներառարկայական մրցակցության բացակայությունը
և դասավանդման ցածր մակարդակը,
. Դպրոցների ֆինանսական միջոցների գոյացման համահարթեցված կամ ոչ
տարբերակված ձևը, որի պատճառով 163 դպրոցներից ընդամենը 5-6 դպրոցներ
կարող են պահպանության համար հատկացված գումարները օգտագործել ըստ
նպատակի,
. ՈՒսումնական լաբորատորիաների և կաբինետների գրեթե անգործությունը,
. Դիդակտիկ պարագաների խիստ պակասը,
. Դասարանների թերկոմպլեկտավորվածությունը, որի պատճառով մարզում
ուսուցիչ / աշակերտ թվաքանակների հարաբերությունը միջինը հաշվով
կազմում է մոտ 1/ 9, հանրապետականը` 1/14, իսկ միջազգայինը` մոտ 1/ 19:
Այսպիսի ցուցանիշը հետևանք է գյուղական դպրոցների թերբեռնվածության,
. 163 դպրոցներից առայժմ 9-ում համակարգիչ չունենալը,
. Մարզական դահլիճների, սպորտհրապարակների և մարզական գույքի պակասը,
. Կապի միջոցների անբավարար վիճակը,
. Ինֆորմացիոն փոխանակման համակարգի բացակայությունը,
. Հիմնարար առարկաների դասավանդման դրվածքի անբավարար վիճակը մարզի
գերակշիռ թվով դպրոցներում,
. Նախադպրոցական համակարգի անմխիթար վիճակը: Մարզի 113 համայնքներից
միայն 22-ում են գործում թվով 54 մանկապարտեզներ, որից 20-ը Վանաձորում:
Մանկապարտեզների մեծ մասը շենքային պայմանների բարելավման կարիք ունի,
. Դաստիարակ մասնագետ կադրերի պակասը և գործի կազմակերպման
հմտությունների պակասը,
. Նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների նյութատեխնիկական թույլ
հագեցվածությունը, աշխատակիցների ցածր վարձատրությունը,
. 1-ին դասարան գնացող երեխաների ընդամենը 20-25% հաճախելիությունը
նախադպրոցական հաստատություններ:
Ընդհանրացնելով մարզի կրթության ոլորտի իրավիճակի նկարագրությունը, ամփոփ ձևով ներկայացնենք նրա հիմնական խնդիրները և նրանց միջև փոխկապվածությունը:
Հանրակրթության ոլորտի առաջնահերթ լուծում պահանջող հիմնախնդիրները
. Նախադպրոցական համակարգի հաստատությունների գործունեության ապահովում
մարզի բոլոր համայնքներում,
. Մասնագետ դաստիարակ կադրերի պահանջարկի բավարարում,
. Գյուղական համայնքների դպրոցներում շուրջ 100 ուսուցիչ կադրերով
ապահովում,
. ՈՒսուցիչների վերապատրաստում և ատեստավորում,
. Դպրոցների և մանկապարտեզների տնօրենների վերապատրաստման, ատեստավորման
մեխանիզմների ստեղծում ու ներդրում,
. Դպրոցների ուսումնական լաբորատորիաների և կաբինետների հագեցվածության
ապահովում ժամանակակից միջոցներով,
. Ավագ դպրոցների համակարգի ներդրման համար պայմանների ստեղծում
. Մարզի 9 դպրոցների ապահովում առնվազն 3 համակարգիչներով,
. Ինֆորմացիայի փոխանակման մարզային միասնական համակարգի ստեղծում:
Գազաֆիկացված համայնքների թվով 24 դպրոցների գազաֆիկացում,
. 34 միջնակարգ դպրոցների ՆԶՊ առարկայի դասավանդման և զենքի
պահպանության համար սենյակների ու կաբինետների ստեղծում,
. Դպրոցների ապահովում հակահրդեհային առնվազն նվազագույն միջոցներով և
սպասարկում,
. 8 մարզադահլիճների կառուցում, 23 մարզադահլիճի հիմնանորոգում, 2
դպրոցների կառուցում, 31 դպրոցների հիմնանորոգում,
. Առաջնահերթության կարգով մարզի 50 դպրոցների ապահովում անհրաժեշտ
մարզագույքով,
. Դպրոցների կառավարման համակարգի կայացում:
Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական
կրթություն
162. Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական կրթական համակարգի մատչելիությունը բնակչության աղքատ խավերի համար ունի հիմնարար նշանակություն ինչպես հասարակության կայուն զարգացման, այնպես էլ աղքատության կրճատման և աղքատանալու ռիսկի նվազման համար: Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական կրթության համակարգի ընդգրկվածության աստիճանը համեմատաբար կայունացել է 1997 թ.-ից և այն ներառել է 17-24 տարեկանների շուրջ 22 տոկոսը: Համակարգի ընդգրկվածության աստիճանով Հայաստանի ցուցանիշը համապատասխանում է զարգացած երկրների ցուցանիշներին. 2001 թ. այն կազմել է 3.2` համաշխարհային միջին 1.5-ի դիմաց: Համեմատության համար նշենք նաև, որ ցածր և միջին եկամուտներով երկրների համար այդ ցուցանիշը կազմում է 0.98, Եվրոպայի և կենտրոնական Ասիայի երկրներում` 2.4 և զարգացած երկրներում` 4.1: Սակայն, մասնագիտական կրթության ֆինանսավորման ծավալներով Հայաստանը էականորեն հետ է մնում նույնիսկ ցածր եկամուտ ունեցող երկրներից:
163. Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական կրթության ոլորտում գործունեության հիմնական նպատակներն են եղել որակյալ մասնագետների պատրաստումն ու նրանց մրցունակության բարձրացումն աշխատաշուկայում, կրթական ծրագրերի համապատասխանեցումը երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման պահանջներին, կրթության բովանդակության միջազգային չափանիշներին համադրելիության և ուսումնական գործընթացի թափանցիկության, ինչպես նաև մատչելիության և հավասարության ապահովումը:
164. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից 2004 թվականին հավանության է արժանացել «Նախնական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության և ուսուցման ռազմավարությունը», որով սահմանվել է այս համակարգի հիմնական նպատակներն ու խնդիրները և դրանց լուծման ուղիները:
165. Վերջին տարիներին իրավիճակն այս բնագավառում էլ ավելի վատթարացավ հետևյալ պատճառներով: Մի կողմից, անընդհատ և սրընթաց նվազում էր մասնագիտական-տեխնիկական կրթության պետական պատվերը և կրթական հաստատությունները պետք է մտածեին ինքնաֆինանսավորմամբ զարգանալու մասին: Մյուս կողմից, այդ հաստատություններն օբյեկտիվորեն ունեն անբավարար պայմաններ` ուսումնանյութական բազայի հագեցվածության, մանկավարժական անձնակազմի, պրակտիկաների կազմակերպման առումով: Այսօր այդ կրթական հաստատություններն իրենց առկա վիճակով գրեթե մրցունակ չեն կրթական ծառայությունների շուկայում, ինչպես և դրանց շրջանավարտները մրցունակ չեն աշխատանքային շուկայում: Ավելին, միջին-մասնագիտական հաստատությունները հիմնականում չեն անցկացնում տեղական աշխատաշուկայի ուսումնասիրություններ, որի հետևանքով էլ նրանց պատրաստած մասնագետները չեն համապատասխանում տեղական աշխատաշուկայի ներկա պահանջարկին:
166. Ներկայումս Լոռու մարզում գործում են տարբեր գերատեսչությունների պատկանելիության միջին-մասնագիտական (քոլեջ) 9 հաստատություններ (տես`աղյուսակ 5.1.6.) և 7 ԲՈՒՀ-եր (տես`աղյուսակ 5.1.7), որոնցից` 4-ը պետական ԲՈՒՀ-եր են, 1-ը` պետության մասնակցությամբ, իսկ 2-ը` պետականորեն հավատարմագրված ոչ պետական:
Լոռու մարզում գործող միջին-մասնագիտական հաստատությունները (քոլեջ)
Աղյուսակ 5.1.6.
.__________________________________________________________________.
|Քոլեջի անվանումը |իրավական |ՈՒսանողության|Մասնագիտություն-|
| |կարգավիճակը|թվաքանակը |ների քանակը |
| | |_____________|________________|
| | |2008-2009 |2008-2009 |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի պետական | ՊՈԱԿ | 258| 7|
|գյուղատնտեսական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի պետական | ՊՈԱԿ | 967| 5|
|բժշկական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի պետական | ՊՈԱԿ | 279| 4|
|տեխնոլոգիական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Սպիտակի պետական քոլեջ | ՊՈԱԿ | 163| 6|
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Սպիտակի պետական | ՊՈԱԿ | 110| 5|
|գյուղատնտեսական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Ստեփանավանի պրոֆեսոր | ՊՈԱԿ | 277| 5|
|Ա. Քալանթարի անվան | | | |
|պետական գյուղատնտեսական| | | |
|քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի Մ. Թավրիզյանի | ՊՈԱԿ | 93| 8|
|անվան արվեստի պետական | | | |
|քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի Ս. Թևոսյանի | ՊՈԱԿ | 363| 6|
|անվան պետական | | | |
|պոլիտեխնիկական քոլեջ | | | |
| | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Ալավերդու պետական քոլեջ| ՊՈԱԿ | 98| 5|
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Ընդամենը | | 2608| 51|
.__________________________________________________________________.
Լոռու մարզում գործող բարձրագույն ուսումնական հաստատությունները
Աղյուսակ 5.1.7.
._________________________________________________________________.
|Բուհի անվանումը |իրավական |ՈՒսանողության|Մասնագիտություն-|
| |կարգավիճակը |թվաքանակը |ների քանակը |
| | |_____________|________________|
| | |2008-2009 |2008-2009 |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Վանաձորի | ՊՈԱԿ |առկա - 2418 |առկա - 29 |
|Հովհ. Թումանյանի | |հեռակա - 2590|հեռակա - 26 |
|անվան պետական | | | |
|մանկավարժական | | | |
|ինստիտուտ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Հայաստանի պետական | ՊՈԱԿ | 730| 10|
|ճարտարագիտական | | | |
|(Պոլիտեխնիկ) | | | |
|համալսարանի | | | |
|Վանաձորի մասնաճյուղ| | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Հայաստանի Պետական | ՊՈԱԿ | 363| 5|
|Ագրարային | | | |
|Համալսարանի | | | |
|Վանաձորի մասնաճյուղ| | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Եվրոպական կրթական |Պետության |առկա - 110 | 5|
|տարածաշրջանային |մասնակցությամբ|հեռակա - 50 | |
|ակադեմիայի Վանաձորի| | | |
|մասնաճյուղ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Երևանի թատրոնի և | ՊՈԱԿ | 53| 2|
|կինոյի պետական | | | |
|ինստիտուտի Վանաձորի| | | |
|մասնաճյուղ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|«Մխիթար Գոշ» |հավատարմագրված| 574| 5|
|հայ-ռուսական |ոչ պետական | | |
|միջազգային |ԲՈՒՀ | | |
|համալսարան | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Երևանի |հավատարմագրված| 248| 5|
|«Հյուսիսային |ոչ պետական | | |
|համալսարանի |ԲՈՒՀ | | |
|Ալավերդու | | | |
|Թումանյան» | | | |
|մասնաճյուղ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Ընդամենը | | 7136| 61|
._________________________________________________________________.
Լոռու մարզում կրթության զարգացման գերակայությունները
167. Ելնելով մարզի կրթության ներկա իրավիճակից, Լոռու մարզի համար կրթության որակի և մատչելիության բարձրացումը դիտվում է մարզի զարգացման գերակա նպատակ: Հատկապես ուշադրություն է դարձվելու միջնակարգ կրթության համակարգում տեղի ունեցող բարեփոխումներին` ուղղված դպրոցի ապակենտրոնացմանը և ժողովրդավարացմանը, կառավարման մեխանիզմների կատարելագործմանը ու թափանցիկության ապահովմանը, միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներին հասնելու համար ուսումնական գործընթացը տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով հագեցմանը, ինչպես նաև 12-ամյա կրթության, ուսումնական ծրագրերի և գիտելիքների գնահատման, ավարտական, բուհական ընդունելության միասնական քննությունների նոր համակարգի ներդրմանը:
168. Վերը նշված խնդիրների լուծմանը նպաստելու, ինչպես նաև նշված գերակայությունը իրականացնելու համար հիմնական ռազմավարություն է դիտվում համայնքային կրթության մոդելի զարգացումը միջնակարգ դպրոցներում և ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ներմուծումը կրթական գործընթաց` դրանով իսկ նպաստելով կրթության բովանդակային զարգացմանը: Կարևոր պայման է դպրոցներում հեռահաղորդակցման կենտրոնների ստեղծումը: Դրա միջոցով ակնկալվում է դպրոցը վերափոխել ինտերնետային կապով ապահովված համակարգչային, հեռահաղորդակցման, կրթական համայնքային կենտրոնի` ամրագրելով տեղեկատվություն ստացող և փոխանակող, մշակութային և կրթական բազմապիսի ծառայություններ, ինչպես նաև համայնք-դպրոց շարունակական կապի հնարավորությունները:
169. Կարևոր խնդիրներից է դպրոցի փոխակերպումը որպես համայնքի կարիքները արտացոլող բաց համակարգի (վերապատրաստման դասընթացների, մշակութային միջոցառումների կազմակերպում)` ուշադրությունը կենտրոնացնելով ուսման անընդհատության վրա համայնքի բոլոր ներկայացուցիչների համար:
Համայնքի զարգացման գործում դպրոցի դերի բարձրացմանը նպաստելու են նաև.
. Դպրոցների նյութատեխնիկական բազայի բարելավումը, այդ թվում դպրոցական
շենքերի վերանորոգումը, հատկապես հեռավոր գյուղական համայնքներում,
դպրոցների մարզադահլիճների և խաղահրապարակների վերանորոգումը,
կոյուղու համակարգի բարեկարգումը և ջեռուցման լոկալ համակարգի
ներդրումը, դպրոցական գույքի (դասասենյակային, մարզական և այլն)
ապահովումը, գրադարանային ֆոնդի նորացումը և հարստացումը,
. ՈՒսուցչական անձնակազմի սիստեմատիկ զարգացումը, որը ներառում է
ուսուցիչների պարբերաբար մասնագիտական վերապատրաստում, համակարգչի
օգտագործում դասապրոցեսում, դասավանդման ինտերակտիվ մեթոդների
ներդրում,
. Դպրոցների ինքնակառավարման բաղադրիչի ուժեղացումը, որը նախատեսում է
հանրակրթական դպրոցների ղեկավարների կառավարման, ինչպես նաև դոնորներ,
հովանավորներ փնտրելու հմտությունների զարգացում,
. Դպրոցական խորհուրդների գործունեության, դպրոցի կառավարման գործում
աշակերտների մասնակցության և ծնողական խորհուրդների ակտիվացում:
. Նախադպրոցական հաստատությունների գործարկման այլընտրանքային ձևերի
զարգացմանը (մասնավորապես, իրատեսական կարելի է համարել
մանկապարտեզների գործունեությունը դպրոցի համակարգում` այսպես կոչված
կրթահամալիրների ստեղծումը),
. Ներառական կրթության զարգացմանը` մասնավորապես կրթության առանձնահատուկ
պայմանների կարիք ունեցող երեխաների համար հանրակրթական դպրոցում
սովորելու հնարավորություն ընձեռելու ճանապարհով,
. Համայնքի և կրթական հաստատության միջև համագործակցության զարգացմանը,
. Մարզում լրացուցիչ կրթության զարգացմանը:
170. Մարզում կրթական և մարզա-մշակութային միջոցառումների համատեքստում կարևորվում է նաև երիտասարդական քաղաքականության զարգացումը և նրա արդյունավետության բարձրացումը: Այս ուղղությամբ կարևորագույն միջոցառումներից մեկը մարզում երիտասարդական կենտրոնի ստեղծումն է:
5.1.2. Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը
171. Ապահովելով կրթության համակարգի արդեն իսկ արձանագրված ձեռքբերումների աստիճանական զարգացումն ու ընդլայնումը, կրթության զարգացումներն առավել նպատակային և արդյունավետ դարձնելու համար, հետագա զարգացումներն անհրաժեշտ է իրականացնել, ստորև ներկայացվող գերակա ուղղություններով:
. ապահովել նախադպրոցական կադրերի արդյունավետ մասնակցությունը
վերապատրաստման կատարելագործման և ատեստավորման ծրագրերին,
. բարելավել նախադպրոցական ծառայությունների մատուցման նյութատեխնիկական
և ուսումնանյութական հիմքերը,
. մեծացնել երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական
ծառայություններում և ապահովել մատչելիությունը հատկապես սոցիալապես
անապահով ընտանիքների համար,
. բարձրացնել համակարգչային ապահովվածության և ինտերնետային կապի
մատչելիության մակարդակը հանրակրթական հաստատություններում,
. բարելավել հանրակրթական հաստատություններում համակարգչային
գրագիտության դասավանդման որակը,
. ընդլայնել ուսումնական գործընթացում տեղեկատվական հաղորդակցման
տեխնոլոգիաների կիրառումը որպես ուսուցման և դասավանդման մեթոդ,
. անհրաժեշտ է մշակել լավագույն ուսուցիչների հայտնաբերման արդյունքահեն
չափանիշներ, հրապարակայնացնել մանկավարժների լավագույն փորձը և
նվաճումները,
. անհրաժեշտ է հստակեցնել կրթական հաստատությունների տեսակներն ու
տարածքային բաշխվածության սկզբունքները, ապահովելով դրանց առավել
արդյունավետ համապատասխանությունը մարզային սոցիալ-տնտեսական զարգացման
կարիքներին և հասարակության կրթական պահանջմունքներին,
. մշակել և ներդնել արտադասարանական և արտադպրոցական դաստիարակության
համակարգի զարգացման հայեցակարգ` աշակերտների կրթական, գեղագիտական,
տեխնիկական, մարզական, ռազմական նախասիրությունների բավարարումը
արդյունավետ դարձնելու նպատակով:
172. Կրթության ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին կազմում է 4264180.0 հազ դրամ և նախատեսվում է իրականացնել հիմնականում ՀՀ պետական բյուջեներով (տես` Աղյուսակ 12.2):
5.2 Մշակույթ, սպորտ և երիտասարդության հարցեր
173. Տարածաշրջանի ազգաբնակչության գեղագիտական դաստիարակության կատարելագործումը, անհատի հոգևոր պահանջմունքների բավարարումը, բազմակողմանի զարգացածությունը, ակտիվ հանգստի և առողջ ապրելակերպի կազմակերպումը, նպաստում է երկրում ունենալ հասարակության համակողմանի զարգացած, առողջ և կրթված մարդիկ, որոնք կծառայեն երկրի պետական, հասարակական և տնտեսական կյանքի զարգացմանը:
174. Այնուհանդերձ անկախացումից հետո նոր գաղափարների որոնումը, ընդհուպ ավանդական արժեքների անհիմն բացասումը, արտերկրից «մասսայական» մշակույթի ներմուծումը հանգեցրին այն բանին, որ հասարակական կյանքում նվազեց ազգային մշակույթի դերի ու նշանակության գիտակցումը: Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ընդհանուր ռազմավարության բացակայությունը, տնտեսական պատճառներով մշակութային ու սպորտային կազմակերպությունների անգործությունը կամ փակումը նպաստեցին մասնագետների արտահոսքին դեպի արտերկիր, նվազեց մշակութային կրթության և ծառայությունների որակը, արվեստագետների մեծ մասը ստիպված էր անցնել գործունեության այլ ասպարեզ: Վիճակն առավել անմխիթար է գյուղական համայնքներում: Մշակույթի տների, գրադարանների և այլ մշակութային հաստատությունների փակման հետևանքով ոչ միայն գործազուրկ դարձան բազմաթիվ ստեղծագործական աշխատողներ, այլև համայնքային բնակչությունը զրկվեց մշակութային կյանքին մասնակցելու հնարավորությունից:
175. «ՀՀ Կառավարության 2008-2012 թթ. գործունեության միջոցառումների ծրագիրը», որի հիմնական գերակայություններից է տարածքային համաչափ զարգացումը, և ՀՀ Լոռու մարզում ՀՀ Կառավարության կողմից իրականացվող համապետական մի շարք ծրագրերը նպատակ ունեն իրականացնել միասնական քաղաքականություն մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտում` համամասնորեն զարգացնելու ազգային մշակույթն ու օգտագործելու ստեղծագործական ներուժը երկրի ողջ տարածքում, ինչպես նաև ազգաբնակչության համար մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային ծառայություններից օգտվելու մատչելիության ապահովումը:
5.2.1. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի
իրավիճակի վերլուծություն
176. Մարզում գործում են մի շարք մշակութային, սպորտային և երիտասարդական հաստատություններ, մշակույթի պալատներ և ակումբներ, թանգարաններ, գրադարաններ թատրոններ, նվագախմբեր և համույթներ, այդ թվում`
. Արվեստի դպրոց 9 (Վանաձոր - 2, Ստեփանավան - 1,
Տաշիր - 1, Ալավերդի - 1,
Թումանյան - 1, Շնող - 1, Օձուն - 1,
Մարգահովիտ - 1)
. Երաժշտական դպրոց 11 (Վանաձոր - 4, Սպիտակ - 1,
Ալավերդի - 1, Ստեփանավան - 1,
Մեծավան - 1, Ախթալա - 1,
Շիրակամուտ - 1, Աքորի - 1)
. Գեղարվեստի դպրոց 3 (Վանաձոր - 1, Ալավերդի - 1,
Սպիտակ - 1)
. Պարարվեստի դպրոց 1 (Վանաձոր)
. Գեղագիտության ազգային կենտրոն 1 (Վանաձոր)
. Մանկական ստեղծագործական 4 (Սպիտակ - 1, Ստեփանավան - 1,
կենտրոն Ալավերդի - 1, Դարպաս - 1)
. Պետական երաժշտական քոլեջ 1 (Վանաձոր)
. Մշակույթի պալատներ 4 (Վանաձոր - 1, Ալավերդի - 1,
Սպիտակ - 1, Տաշիր - 1)
. Ռուսական մշակույթի տուն 1 (Վանաձոր)
. Մշակույթի և ժամանցի կենտրոն 1 (Ստեփանավան)
. Թանգարաններ 9 (Վանաձոր - 3, Ստեփանավան - 1,
Սպիտակ - 1, Ալավերդի - 1,
Թումանյան - 1, Դսեղ - 1,
Մարգահովիտ - 1)
. Գրադարաններ 53 (16-ը քաղաքային` Վանաձոր - 8,
Ալավերդի - 2, Ստեփանավան - 2,
Սպիտակ - 1, Տաշիր - 1,
Թումանյան - 1, Ախթալա - 1)
. Թատրոն 5 (պետական - 1, համ-քային - 2,
տիկնիկային - 3)
. Կամերային նվագախումբ 1 (Վանաձոր)
. Կամերային երգչախումբ 1 (Վանաձոր)
. Երգի պետական թատրոն 1 (Վանաձոր)
. «Հորովել» երգի-պարի համույթ 1 (Վանաձոր)
. «Լազուր» ժողովրդական 1 (Ալավերդի)
գործիքների համույթ
. Երիտասարդական միջոցառումների 1 (Վանաձոր)
կազմակերպման կենտրոն
. Տասնյակ մանկապատանեկան (Վանաձոր - 8, Ալավերդի - 2,
պարային համույթներ Ստեփանավան - 1, Սպիտակ - 2,
Մեծավան - 1, Դսեղ - 1 և այլն)
. Պատմամշակութային 314
գերեզմանոցներ
. Հուշարձաններ 3045 միավոր, որից 1045` պահպանական
. Մասնագիտացված մարզադպրոցներ, 7
այդ թվում`
. մենապայքարային մարզաձևերի 2 (Վանաձորի օլիմպիական հերթափոխի և
Վանաձորի մանկապատանեկան)
. թեթև ատլետիկայի 1 (Վանաձոր)
. ծանրամարտի 1 (Վանաձոր)
. լողի 1 (Վանաձոր)
. ֆուտբոլի 1 (Վանաձոր)
. ըմբշամարտի 1 (Ալավերդի)
. Այլ մարզադպրոցներ 12 (Վանաձոր - 4, Ալավերդի - 1,
Թումանյան - 1, Ստեփանավան - 1,
Սպիտակ - 2, Տաշիր - 1, Գուգարք - 1,
Ջրաշեն - 1):
Գրադարաններ
177. Նախկինում գործող 143 գրադարաններից այսօր գործում է ընդհանուր թվով 71 գրադարաններ, այդ թվում 37-ը` գյուղական համայնքներում: Գյուղական 31 համայնքներում առկա է գրքային ֆոնդը, բայց աշխատող չլինելու պատճառով գրադարանները չեն գործում: Գյուղական 27 համայնքներում ընդհանրապես գրադարաններ չկան: Գործող գրադարանների գրքային ֆոնդը կազմում` 1.078.313 միավոր գրականություն: 31 համայնքներում չգործող գրադարանների գրքային ֆոնդը կազմում` 201.746 միավոր գիրք: 27 գյուղական համայնքներում ընդհանրապես գրադարաններ չեն գործում:
178. ՀՀ Լոռու մարզում պետական բյուջեի հատկացումների շրջանակներում գրադարանային գործի զարգացման նպատակով իրականացվել են մի շարք ծրագրեր: Մասնավորապես` գրադարանների հավաքածուները ժամանակակից գրականությամբ համալրելու, տեսականին նորացնելու նպատակով մարզային գրադարանին տրամադրվել է 1594 միավոր գրականություն: 2008 թ. ընթացքում իրականացվել է մարզի համայնքային գրադարանների հետ համագործակցության շրջանակներում Հայաստանի ազգային գրադարանի կողմից մասնագիտական խորհրդատվություններ են տրամադրվել և գրադարանների գործունեության զարգացմանն ուղղված սեմինարներ են կազմակերպվել տարածաշրջանների գրադարաններում:
179. Կենտրոնացված կարգով գրադարանների համար սարքերի, սարքավորումների ձեռքբերման գծով պետական բյուջեից ըստ տարիների նախատեսված գումարների հաշվին 2008 թ. շարունակվել է համակարգիչների և համակարգչային սարքերի ձեռքբերումը: Ծրագրի շրջանակներում շարունակվելու է պետական բյուջեից ֆինանսական միջոցների հատկացումը:
180. «Գրադարանների շենքերի հիմնանորոգում» ծրագրի շրջանակներում 2008 թ. իրականացվել է մարզային գրադարանի շենքի վերանորոգում: 2009 թ. մարզային գրադարանի համար գույքի ձեռքբերման նպատակով պետական բյուջեով նախատեսվել է 6694.0 հազ. դրամ: Մարզային գրադարանի հիմնական խնդիրներից է մանկական բաժնի շենքի շուտափույթ վերանորոգումը:
181. Մարզում գրադարանային ծառայությունների բարելավումը դիտարկվում է նաև գրադարաններում ժամանակակից տեղեկատվական միջոցների ներդրմամբ, ինտերնետային ցանցին միացմամբ: Գրադարանային ծառայությունների բարելավման ուղղություններից է նաև ընդհանուր գրադարանային ցանցի ստեղծումը, որի կենտրոնը Լոռու մարզային գրադարանն է: Ընդհանուր գրադարանային ցանցում, ըստ առաջնայնության, կընդգրկվեն քաղաքային, այնուհետ գյուղական գրադարանները, որոնք նույնպես կիրականացնեն էլեկտրոնային սպասարկում:
182. Մարզում էլեկտրոնային հրապարակումների միջոցով կընդլայնվի տեղեկատվության տրամադրումը մարզի բնակչությանը:
183. Նոր գրադարանային ծառայությունների մատուցման ասպարեզում մարզային գրադարանում նախատեսվում է հատուկ խմբերի` կույր և թույլ տեսողությամբ անձանց սպասարկումը «Արև» համակարգի միջոցով` նաև համայնքային գրադարաններում, ինչը հնարավորություն կտա նրանց ինտեգրել հասարակությանը:
Թանգարաններ
184. Մարզի Վանաձոր, Դսեղ, Ստեփանավան, Սպիտակ, Թումանյան և Մարգահովիտ համայնքներում գործող 9 թանգարանների խնդիրները հիմնականում կապված են տարածքների վերանորոգման, գույքի ձեռքբերման, ֆոնդերի համալրման, նոր ցուցադրությունների կազմակերպման, նոր թանգարանային ծառայությունների ներդրման հետ:
Ակումբներ
185. Մարզում գործում են 4 մշակույթի պալատներ` Վանաձոր,Սպիտակ Ալավերդի, Տաշիր և շուրջ 35 մշակույթի ակումբներ (տներ):
Շուրջ 73 Գյուղական համայնքներում չեն գործում մշակույթի տներ և ակումբներ:
Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանություն
186. ՀՀ Լոռու մարզում պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակներում ընդգրկված են 3045 հուշարձան` 1050 պահպանական միավորով: Մարզի առավել հայտնի հուշարձաններն են Սանահինի վանական համալիրը, Սանահինի կամուրջը, Հաղպատի վանական համալիրը (ընդգրկված են ՅՈՒՆԵՍԿՕԻ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկերում), Հնեվանքի վանական համալիրը, Քոբայրավանքը, Օձունի վանքը, «Կայանբերդ» ամրոցը, Քառասնից մանկանց վանք» վանքային համալիրը:
187. ՀՀ պետական բյուջեի հատկացումների հաշվին մասնակի վերականգնվել են Կուրթանի Հնեվանքի վանական համալիրը և Քոբայրավանքը, որոնց վերականգնման աշխատանքները նախատեսվում է շարունակել 2009 թ.: 2009 թ. նախատեսվում է նաև Աքորու «Բգավոր» եկեղեցու վերականգնումը:
188. Հրատապ վերականգնման կարիք ունեն Օձունի վանքը, «Լոռի բերդ» ամրոցը, Սանահինի վանական համալիրը, «Բարձրաքաշ» եկեղեցին:
189. 2006-2008 թթ. պեղումներ են իրականացվել Տաշիրի հնավայրում, Թագավորանիստում, Գոգարանում, Լոռի բերդում:
190. Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանման ոլորտում մարզում հիմնական խնդիրն է վերականգնված հուշարձանների օգտագործումը զբոսաշրջության բնագավառում:»
Արվեստ, մշակութային կյանքի կազմակերպում և մշակութային
միջոցառումներ
191. «Մշակութային կյանքի զարգացմանն է նպատակաուղղված ՀՀ մարզերում հանրապետական փառատոների և միջոցառումների կազմակերպումը: Մշակութային միջոցառումների կազմակերպման ուղղությամբ պետական աջակցությամբ իրականացվում են մի շարք ծրագրեր, որի նպատակն է աշխուժացնել մարզային մշակութային կյանքը, խթանել մշակութային փոխանակումները մայրաքաղաքի և մարզերի մշակութային կազմակերպությունների միջև, նպաստել փորձի փոխանակմանը, բնակչությանը ծանոթացնել արվեստի նոր ձեռքբերումներին:
192. Պետական աջակցություն մարզային մշակութային միջոցառումներին» ծրագրով իրականացվում է «Մշակութային մարզ» մշակութային հաղորդակցություն` մայրաքաղաք-մարզեր» ենթածրագիրը, որի շրջանակներում կազմակերպվում են Երևանի թատերական և համերգային կազմակերպությունների հյուրախաղերը մարզերում: Այն մարզերի բնակիչներին հնարավորություն է ընձեռում մասնակից լինել մշակութային կյանքին: Վերոնշյալ ծրագրի շրջանակներում 2009 թ. ՀՀ Լոռու մարզի Սպիտակ, Վանաձոր և Ալավերդի քաղաքներում հանդես են եկել Երաժշտական կամերային պետական թատրոնը և «Մհեր Մկրտչյան» արտիստական թատրոնը:
193. «Հայկ» կինոստուդիայի կողմից Վանաձորում և Ստեփանավանում կազմակերպվել է Հայկական ֆիլմերի հետահայաց ցուցադրություն:
194. Մարզերում մշակութային կյանքի աշխուժացման, ինչպես նաև մայրաքաղաքից դեպի մարզեր մշակութային կյանքի ապակենտրոնացման նպատակով մի շարք մշակութային միջոցառումներ ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից կազմակերպվում են ՀՀ մարզերում: Մասնավորապես` «Տիկնիկային թատերախմբերի հանրապետական փառատոնը» 2008 թ. անցկացվեց ՀՀ Լոռու մարզում:
195. Վանաձորի Հ. Աբելյանի անվ. պետական դրամատիկական թատրոնում իրականացվել է «Հեքիաթին հյուր» գյուղական մանկահասակ բնակչության սպասարկում» ծրագիրը` Հ. Թումանյանի հեքիաթների բեմականացումներով և պետական աջակցությամբ թատրոնում բեմադրվել է Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքա» ողբերգությունը:
196. Վանաձորի Հ. Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնը վերանորոգված է մասամբ: 2007 թ. վերազինվել է նոր լուսաձայնային համակարգով, բեմի հանդերձանքով:
2007 թ. բեմադրվել է 4 նոր ներկայացում:
197. Ավանդաբար Ալավերդի քաղաքում կազմակերպվում է «Թատերական Լոռի» փառատոնը, որին մասնակցեց ՀՀ մարզերի 16 թատրոն` ավելի քան 200 մասնակիցներով: Ներկայացումները ցուցադրվեցին նաև Օձուն, Աքորի, Հաղպատ գյուղերում:
198. Մարզում գործում է 55 մշակույթի տուն, որից վերջին տարիներին մասնակի կամ լրիվ վերանորոգվել է 12 մշակույթի տուն: 2010-2013 թթ. նախատեսվում է կառուցել 6 մշակութային կենտրոններ և տներ, ինչպես նաև վերանորոգել կամ հիմնանորոգել 11 մշակույթի տուն և կենտրոն:
Գեղարվեստական կրթություն
199. «Գեղարվեստական կրթության խնդիրները կառավարության ուշադրության կենտրոնում են: 2008 թ. ՀՀ Լոռու մարզի 12 երաժշտական և արվեստի դպրոցների 143 սովորողներ ազգային նվագարանների ուսուցման գծով ստացել են ուսման վարձավճարների փոխհատուցում (10791.0 հազ. դրամ): 2009 թ. նախատեսվում է ուսման վարձավճարների փոխհատուցում (17433.1 հազ. դրամ) տրամադրել 12 արվեստի և երաժշտական դպրոցների ազգային, փողային և լարային նվագարանների բաժինների 144 սովորողների: Մարզի Ալավերդի և Վանաձոր քաղաքներում մեթոդական աջակցության շրջանակներում իրականացվել են «վարպետության դասեր», որին մասնակցել են մարզի բոլոր դպրոցների սաները և դասատուները: Դասերին մասնակցել է 80 սովորող և 60 մանկավարժ: 2008 թ. «Երաժշտական, գեղարվեստի և արվեստի դպրոցների համար նոր գրականության մշակում և հրատարակում» ծրագրով հրատարակված 155 անուն գիրք անվճար տրամադրվել է մարզի բոլոր դպրոցներին: Մարզի 8 սովորողներ ներառվել են ՀՀ մշակույթի նախարարությունում ստեղծված «ՀՀ շնորհալի երեխաների տեղեկատվական բանկում:»:
ՈԼՈՐՏԻ ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐԸ
. Մարզում գործող մշակութային և սպորտային կառույցների (թատրոնի և
կինոյի ինստիտուտ, երաժշտության և արվեստի քոլեջ, երաժշտական, արվեստի
և գեղարվեստի դպրոցներ, մանկական ստեղծագործական կենտրոններ,
մշակույթի պալատներ և ակումբներ, գրադարաններ, թատրոններ,
թանգարաններ, գեղագիտության ազգային կենտրոն, «Հորովել» երգի պարի
անսամբլ, «Լազուր» ժող. գործիքների անսամբլ, կամերային նվագախումբ,
կամերային երգչախումբ, բազմաթիվ ինքնագործ մանկական պարային
համույթներ, փողային նվագախմբեր, մասնագիտացված և մանկապատանեկան
մարզադպրոցներ և այլ կոլեկտիվներ) առկայությունը նպաստում են
հասարակության կրթվածությանը, որոնք ընդունակ կլինեն ակտիվորեն
մասնակցելու երկրի պետական, հասարակական և տնտեսական կյանքի տարբեր
բնագավառների զարգացմանը և բարգավաճմանը:
. Մարզի «Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի» հիմնադրամի
առկայությունը նպաստում է ոլորտի անհատ ստեղծագործողների, համույթների,
խմբերի ստեղծագործական գործունեությանը, պետական և ազգային տոների,
ավանդույթների, ծեսերի և այլ միջոցառումների կազմակերպմանը և
անցկացմանը:
. Կառավարության կողմից աջակցվող երաժշտական և արվեստի դպրոցներում
ժողովրդական նվագարանների բաժնում սովորող աշակերտների անվճար
ուսուցմանը:
. ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից կազմակերպվող մասնագիտական
վերապատրաստման դասընթացների առկայությունը երաժշտական, արվեստի և
գեղարվեստի դպրոցներում:
. Տարածաշրջանի գեղանկարիչների, քանդակագործների, փայտարվեստի
վարպետների, ինքնագործ ստեղծագործողների աշխատանքների պարբերաբար
կազմակերպվող ցուցահանդեսները, որոնք նպաստում են ազգաբնակչության և
աճող սերնդի գեղագիտական ճաշակի բարձրացմանը:
. Տարածաշրջանում գտնվող բազմաթիվ հուշարձանների, եկեղեցիների, տեսարժան
վայրերի և կառույցների առկայությունը կնպաստի տուրիզմին և
զբոսաշրջությանը:
. Տարածաշրջանում վերակառուցված և վերանորոգված մշակութային և
սպորտային կառույցների առկայությունը:
. Մարզում կան շատ ակտիվ և գործունյա ուսանողական խորհուրդներ:
. ՀԿ-ների ակտիվ մասնակցությունը մարզական, մշակութային և երիտասարդական
ծրագրերին:
. Տաղանդավոր և շնորհալի երիտասարդների առկայություն:
ՈԼՈՐՏԻ ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԸ
. Մարզի շուրջ 73 գյուղական համայնքներում չգործող մշակույթի ակումբների
և գրադարանների առկայություն:
. Լավագույն համերգային կոլեկտիվների համար հանրապետությունից դուրս
հյուրախաղերի հնարավորության բացակայությունը:
. Մշակութային օբյեկտների բեմական հարդարանքի, տեխնիկական
սարքավորումների, ջեռուցման և այլ պայմանների բացակայությունը:
. Միջհամայնքային և միջմարզային միջոցառումների բացակայությունը
(բացառությամբ Լոռի-Շիրակ մշակութային օրեր):
. Մարզի հանրակրթական դպրոցներում երգչախմբերի բացակայությունը:
. Մանկական թատերախմբերի բացակայությունը:
. Ժողովրդական արհեստների և տնայնագործական փոքր արհեստանոցների
բացակայությունը:
. Ազգագրական թատրոնների բացակայությունը:
. Ազգագրական երգի ու պարի վերապատրաստման դասընթացների բացակայությունը:
. Երիտասարդության մասին օրենքի բացակայությունը:
. Տարածաշրջանային կենտրոններում երիտասարդական կենտրոնների
բացակայությունը:
. Երիտասարդ մասնագետների զբաղվածության խնդիրը:
. Աշխատաշուկայում երիտասարդների դժվարությունները կապված փորձի պակասի
հետ:
. Գյուղական համայնքների երիտասարդության մեկուսացվածությունը:
. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ոլորտում աշխատողների խիստ ցածր
վարձատրությունը:
ՈԼՈՐՏԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
200. Լոռու մարզում մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի հիմնախնդիրները կապված են հիմնականում գրադարանների, թանգարանների, թատրոնների, պատմամշակութային հուշարձանների և ոչ նյութական մշակութային արժեքների, արվեստի ճյուղերի պահպանման և զարգացման, երաժշտական, արվեստի և գեղարվեստի դպրոցների, սպորտային կառույցների հետ: Ոլորտը հիմնականում ապահովված է մասնագետ կադրերով, սակայն առկա է կադրերի վերապատրաստման խնդիրը:
. միջմարզային մշակութային համագործակցության զարգացում և միասնական
մշակութային դաշտի ձևավորում,
. մշակութային կյանքին բնակչության մասնակցության պայմանների,
մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային
ծառայություններից օգտվելու մատչելիության ապահովում, արդյունքում`
մշակույթի ոլորտի շահառուների թվի ավելացում,
. մշակութային կազմակերպությունների համաչափ բաշխվածության բարելավում
(օպտիմալացում)` մշակութային կազմակերպությունների բնականոն
գործունեության ապահովում` նյութատեխնիկական պայմանների բարելավման,
շենքերի հիմնանորոգման ծրագրերի կազմման և իրականացման միջոցով.
. մշակույթի ոլորտի կադրերի պատրաստման, վերապատրաստման և
վերաորակավորման ծրագրերի իրականացում, մարզում մշակութային միջավայրի
զարգացման միջոցով մշակույթի ոլորտի մասնագետների` մարզերից դեպի
մայրաքաղաք և արտերկիր տեղի ունեցող արտահոսքի նվազեցում,
. մշակութային զբոսաշրջության զարգացում` պատմամշակութային հուշարձանների
օգտագործման, մշակութային զբոսաշրջության նոր երթուղիների և ազգային
արհեստագործական կենտրոնների ստեղծման միջոցով:
. մարզի մշակութային արժեքների հավաքածուների և արխիվային ֆոնդերի
պահպանման պայմանների բարելավումը,
. մշակութային կազմակերպությունների միջև էլեկտրոնային ներքին ցանցի
ստեղծում,
. գյուղական համայնքներում մշակույթի ակումբների և գրադարանների
վերաբացում,
. ոլորտի կառույցներում տեխնիկական սարքավորումների հագեցվածության
ապահովում` ժամանակակից միջոցներով,
. նպաստել մարզային երիտասարդական կենտրոնի գործունեությանը և
համայնքային երիտասարդական կենտրոնների ստեղծման աշխատանքներին,
. երիտասարդությանը մատուցել սոցիալական իրավաբանական, կազմակերպչական
ծառայություններ,
. աջակցել երիտասարդության շահերն ու իրավունքները ամրագրող օրենսդրական
դաշտի ստեղծմանը և այդ գործընթացում երիտասարդական
կազմակերպությունների ներգրավմանը,
. նպաստել բնապահպանության, առողջապահության, զանգվածային լրատվության
և հրատարակչական գործունեության, երիտասարդների սոցիալական
պաշտպանության, ֆիզկուլտուրայի և սպորտի, երիտասարդության
զբաղվածության, մասնագիտական կողմնորոշման, պատրաստման և
վերապատրաստման, ինչպես նաև այլ հարակից բնագավառների հիմնախնդիրների
լուծմանն` ուղղված պետության կողմից կազմակերպվող մարզային ծրագրերի
անմիջական մասնակցությունը,
. երիտասարդների ճնշող մեծամասնությունը չի ցանկանում բնակվել իր
մշտական բնակության վայրում այլ ցանկանում է տեղափոխվել մայրաքաղաք կամ
արտասահման,
. արտերկրում երիտասարդների օրինական աշխատելու, ուսման, կատարելագործման
համար հնարավորության ընձեռումը և նրանց հայրենիք վերադառնալու համար
պայմանների ապահովումը,
. երիտասարդների համար ազատ ժամանցի բովանդակային կազմակերպումը, այդ
թվում` մշակութային, սպորտային և ֆիզկուլտուրային միջոցառումներին
մասնակցությունը, խաղերը, ֆիզկուլտուրան և սպորտը, էքսկուրսիաները և
ճանապարհորդությունները, ստեղծագործական և սիրողական զբաղմունքները:
Սա նաև ձև է երիտասարդներին հաղորդակից դարձնելու ազգային, ինչպես
նաև համաշխարհային մշակույթին,
. քիչ են հետբուհական կրթություն ստանալ ցանկացող երիտասարդները, քանի որ
ՀՀ-ում շատ ցածր է գիտաշխատողների աշխատավարձը,
. մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ոլորտում աշխատողների
սոցիալական վիճակի բարելավում:
201. Առաջարկություններ` մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտում
. Երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի դպրոցների, ակումբ-գրադարանների
մանկավարժների և աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացում:
. Վանաձորի թիվ 1 երաժշտական դպրոցի շենքի ամրացում և վերանորոգում:
. Վանաձորի թիվ 2 երաժշտական դպրոցի շենքի կառուցում:
. Վանաձորի թիվ 1,2,3 մշակույթի տներում ջեռուցման համակարգի անցկացում:
. Վանաձորի Տիկնիկային Թատրոնի տանիքի վերակառուցում,ջեռուցման
ապահովում:
. Վանաձորի կերպարվեստի պատկերասրահի վերանորոգում և ջեռուցման
համակարգի ներդրում:
. «Լոռի - Փամբակ» երկրագիտական թանգարանի շենքի կառուցում:
. Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանի ջեռուցման համակարգի ներդրում:
. Ալավերդու Սարահարթի մշակույթի պալատի բեմական հարդարանքի և
տեխնիկական սպասարկման սարքավորումների ձեռքբերում:
. Տաշիրի մշակույթի պալատի տեխնիկական սարքավորումների և լուսային
սարքավորումների ձեռքբերում:
. Սպիտակի գրադարանի շենքի կառուցում:
. Սպիտակի մշակույթի պալատի հիմնանորոգում, կինոսարքավորումների
ձեռքբերում,դահլիճի հարմարեցում կինոցուցադրության համար:
. Սպիտակի Թանգարանի տարածքի հատկացում և շենքի կառուցում:
. Ստեփանավանի մշակույթի պալատի բեմական հարդարանքի, համերգասրահի
թիկնաթոռների,տեխնիկական սպասարկման և լուսային էֆեկտների ձեռքբերում:
. Մարզի լավագույն համույթների համերգային հյուրախաղերը հանրապետության
այլ քաղաքային և գյուղական համայնքներում:
. Մարզի լավագույն անհատ կամ գեղարվեստական համույթի ընդգրկումը
Հանրապետության Մշակույթի օրերը այլ երկրներում ներկայացվելիք
համերգային ծրագրերում:
. Մարզի Սպիտակ, Ստեփանավան, Տաշիր, Ալավերդի քաղաքներում ստեղծել
Գեղագիտության Ազգային Կենտրոններ:
. Մարզի քաղաքային համայնքներում ստեղծել երիտասարդական կենտրոններ:
. Ստեղծել պայմաններ երիտասարդների ակտիվ հանգիստը կազմակերպելու համար:
. «Լոռի-Փամբակ» երկրագիտական թանգարանին շենքի հատկացում:
. Մարզում ունենալ ժամանակակից մարզագույքով հագեցված մարզաբազաներ (ըստ
մարզաձևերի):
. Մարզիչ-մանկավարժների աշխատավարձի չափը հավասարեցնել հանրակրթական
դպրոցներում աշխատող մանկավարժների աշխատավարձի չափին:
. Վանաձոր համայնքում ունենալ մարզական քոլեջ, որը կհամարվի մարզի
ուսումնամարզական կենտրոն, որտեղ կսովորեն և կմարզվեն մարզի
հեռանկարային մարզիկները: ՈՒսմանը զուգահեռ օրը 2 անգամ շուրջամյա
մարզումներ կանցկացնեն, օրը 3 անգամ կապահովվեն սննդով, կունենան
գիշերելու հնարավորություն և կստանան կրթաթոշակ:
. Աջակցություն ցույց տալ հասարակական կազմակերպություններին
(ֆեդերացիաներ, ակումբներ), մարզադպրոցներին` ցանկացած պաշտոնական
մրցումներից առաջ ուսումնամարզական հավաքներ կազմակերպելու և
անցկացնելու, ինչպես նաև տարբեր միջազգային մրցումների մասնակցելու
համար:
. Վերականգնել Վանաձոր քաղաքի երբեմնի ունեցած ֆուտբոլային
ավանդույթներով լի «Լոռի» թիմը:
. Վանաձորում վերակառուցել միջազգային ստանդարտներին համապատասխան
մարզադաշտ:
. Բոլոր մարզաբազաներում լուծել վերականգնողական միջոցների առկայությունը
(շոգեբաղնիք, ցնցուղ, մերսման սենյակ և այլն):
. Փուլ առ փուլ ըստ մարզաձևերի անցնել պրոֆեսիոնալ սպորտի` ունենալով
լիցենզավորված մարզակումբներ:
. Ստեղծել մարզական ճամբարներ:
. Մարզադպրոցները հագեցված լինեն մասնագիտական գրականությամբ:
5.2.2. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի
ռազմավարությունը
202. Այսպիսով` Լոռու մարզում մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի զարգացման հիմնական գերակայություններն են.
. Մարզի մշակութային ու սպորտային կյանքի զարգացում` պետական աջակցության
ընդլայնմամբ:
. Ոլորտի կադրերի պատրաստում, վերապատրաստում և վերաորակավորում:
Նյութական և ոչ նյութական մշակութային արժեքների հավաքածուների
համալրում, պահպանություն ու հասարակության ուշադրության ներկայացում:
. Մշակութային ու սպորտային կազմակերպությունների շենքերի ու
շինությունների հիմնանորոգում:
. Պատմական հուշարձանների պահպանություն, ամրակայում, նորոգում,
վերականգնում, բարեկարգում և օգտագործում:
. Սոցիալ-տնտեսական, իրավաքաղաքական, հոգևոր-մշակութային, սպորտային
միջոցառումների կազմակերպական պայմանների ու երաշխիքների ապահովում
երիտասարդների սոցիալական կայացման, նրանց ստեղծագործ ներուժն ի շահ
հասարակության առավել լիարժեք օգտագործելու համար:
203. Մշակույթի սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին կազմում է 1057900.0 հազ դրամ (տես`հավելված 5.2.1.), իսկ սպորտի ոլորտինը` 870000.0 հազ դրամ (տես` հավելված 5.2.2.) և նախատեսվում է հիմնականում իրականացնել ՀՀ պետական բյուջեներով:
5.3 Առողջապահություն
5.3.1. Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն.
204. Լոռու մարզի առողջապահության ոլորտի 2010-2013 թթ. մարզային զարգացման ծրագրի կազմման հիմքում դրվել են ՀՀ կառավարության 2003 թ. օգոստոսի 8-ի «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 994 որոշմամբ ամրագրված առողջապահության վերաբերյալ դրույթները և ՀՀ կառավարության առաջիկա տարիների ռազմավարության գերակայությունները: Մարզի բնակչության բուժսպասարկումը լիարժեք մատչելի և որակյալ կազմակերպելու համար իրականացվել են մի շարք միջոցառումներ: ԱՀՌԾ-ի շրջանակներում գերակա է համարվել առաջնային բուժօգնության ոլորտը, իսկ ծրագրային մակարդակով` հատուկ կարևորվել են մոր և մանկան առողջության պահպանումը, ինչպես նաև վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման խնդիրները: Դրված նպատակների ապահովման հարցում մեծ դեր է վերագրվել առողջապահության ոլորտում պետական ծախսերի ավելացմանը, դրանց ներոլորտային վերաբաշխմանը` ի օգուտ առաջնային բուժօգնության օղակի, ինչպես նաև համակարգի կառավարման բարեփոխումների արդյունքում ակնկալվող արդյունավետության բարձրացմանը:
Առողջապահության համակարգի ներկայիս իրավիճակը
205. Բնակչության առողջապահական հիմնական ցուցանիշների բացասական տեղաշարժի միտումը շատ բանով պայմանավորված է առողջապահական համակարգի արդի վիճակով, որի հիմնախնդիրները կարելի է դասակարգել հետևյալ խմբերի.
. անբավարար շենքային պայմաններ և նյութատեխնիկական բազան,
. ծառայությունների զարգացման ֆինանսական խթանների բացակայություն և
բուժաշխատողների ցածր վարձատրություն,
. ազգաբնակչության ցածր տեղեկացվածություն,
. կառավարման և վերահսկման մեխանիզմների թերություններ:
206. Դեռևս շարունակում է ցածր մնալ բնակչության մեկ շնչի տարեկան միջին հաճախումները բուժ. հիմնարկություններ, որի դինամիկան ներկայացվում է ստորև.
Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում բնակչության մեկ շնչի տարեկան միջին հաճախումների դինամիկան 1990-2007 թթ.. Հայաստանում և Լոռու մարզում
----------------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
207. Ներկա իրավիճակի գնահատումը ցույց է տալիս որ մարզի մի շարք առողջապահական իրավաբանական անձեր գտնվում են բավականին ֆինանսատնտեսական բարդ վիճակում և ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի առողջապահության և սոցիալական ապահովության վարչության դերը պետք է լինի նրանց ֆինանսատնտեսական վիճակի առողջացման գործընթացի կազմակերպումը` ճգնաժամից հնարավորին չափ շուտ դուրս գալու համար:
Լոռու մարզի հիվանդացության և մահացության վիճակագրությունը
208. Առողջապահական բնագավառում բնակչության առողջական վիճակը բնութագրող կարևորագույն ցուցանիշներ են հիվանդացությունը և մահացությունը: Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Լոռու մարզում դեռևս բարձր են մնում հիվանդացության և մահացության մակարդակները: Վերջին տարիներին տարբեր հիվանդություններով հիվանդացությունը ենթարկվել է էական ներկառուցվածքային և քանակական փոփոխությունների: Հասարակության համար լրջագույն խնդիր է դարձել այնպիսի սոցիալական հիվանդությունների աճը, ինչպիսիք են տուբերկուլյոզը, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները, իսկ ալկոհոլամոլությունը և թմրամոլությունը սկսվել են դասվել հասարակության համար խնդիր դարձած ախտերի շարքում:
209. 2006 թ, 2007 թ, իսկ 2008 թվականի մինչև հոկտեմբեր ամիսը Լոռու մարզի բոլոր տարածաշրջաններում և Վանաձոր քաղաքում համաճարակային իրավիճակը եղել է հանգիստ: Աղիքային խմբի հիվանդությունների բռնկումներ չեն արձանագրվել: Վանաձոր քաղաքում 2006 թ. արձանագրվել է աղիքային ընդհանուր խմբի հիվանդացության 394 դեպք, ընդ որում` 288-ը 0-14 տարեկան, 2007 թ.` 504 դեպք, որից` 345-ը 0-14 տ.: 2008 թ. ընթացքում արձանագրվել է 653 հիվանդ, որոնցից 470-ը 0-14 տարեկան: Մինչև 2008 թ. հոկտեմբերի 20-ը Վանաձոր քաղաքում համաճարակային իրավիճակը եղել է հանգիստ, անգամ 2007 թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ աղիքային ընդհանուր խմբի հիվանդությունները 62 դեպքով եղել են պակաս: Հիվանդացությունը կրել է կենցաղային բնույթ, անձնական հիգիենայի կանոնների ոչ ճիշտ պահպանման արդյունք: Հիմնականում եղել են 1 դեպքով օջախներ, փոքր թվով օջախներում եղել է հիվանդացության 2 կամ 3 դեպք: 2008 թ. հոկտեմբերի 20-ից սկսած Վանաձոր քաղաքի տարբեր թաղամասերում միաժամանակ արձանագրվել են աղիքային վարակիչ հիվանդությունների մեծաքանակ դեպքեր: Միայն հոկտեմբեր ամսին արձանագրվել է աղիքային ընդհանուր խմբի հիվանդացության 232 դեպք, որոնցից 152-ը 0-14 տարեկան: Ձեռնարկված միջոցառումների արդյունքում կանխարգելվել է հիվանդությունների հետագա ընթացքը, նոյեմբեր ամսին արձանագրվել է 32 դեպք, իսկ դեկտեմբերին 28 դեպք: Ինֆեկցիայի հավանական աղբյուրը եղել է խմելու ջուրը:
210. Ջրամատակարարման համակարգերի գլխամասային կառույցները կարիք ունեն վերանորոգման, վերակառուցման: Ներքին ցանցը ունի 50-60 տարվա վաղեմություն, որի հիմնական մասը ենթարկվել է ֆիզիկական և բարոյական մաշվածության, որի պատճառով հաճախ են արձանագրվում ջրագծերի և կոյուղագծերի վթարներ:
211. Խնդիր է նաև խմելու ջրի վարակազերծումը: Քլորակայաններում բացակայում են վարակազերծման սարքավորումները, որի պատճառով վարակազերծումը կատարվում է անկանոն և ընդհատումներով, իսկ գյուղական վայրերում ընդհանրապես խմելու ջուրը մեծամասամբ չի վարակազերծվում: Գյուղական ջրամատակարարման հարցում խնդիր է նաև այն հանգամանքը, որ համակարգը գյուղապետարանի հաշվեկշռում չկա, որի հետևանքով գյուղապետը պատասխանատվություն չի կրում այդ հարցում, չկան նաև համապատասխան աշխատողներ:
212. Ներկայումս Վանաձորում գործում է Հայ-Գերմանական միջպետական ծրագիրը, որի գործունեության շրջանակներում պետք է վերանորոգվի գլխամասային կառույցները և ներքին ցանցը քաղաքի ծայրամասերում:
213. Լոռու մարզում համաճարակային առումով աղբահանության և սանիտարական մաքրման վիճակը եղել և մնում է անհանգստացնող: Մարզի քաղաքների կենտրոնական հատվածներում աղբահանությունը և սան. մաքրումը հիմնականում կատարվում է, սակայն դեռևս լուծված չեն աղբարկղների տեղավորման, նրանց շրջապատի բարեկարգման և ախտահանման խնդիրները: Լուծված չէ նաև բազմաբնակարան շենքերի աղբատար խողովակների աղբահեռացումը և ախտահանումը:
214. Խիստ անհանգստացնող է Լոռու մարզում աղբաթափման վայրերի կարելի է ասել բացակայությունը: Աղբաթափման վայրերի այսօրվա խիստ հակասանիտարական վիճակը նախապայման է ստեղծում շրջակայքի, ստորգետնյա ջրերի աղտոտման, իրենց բոլոր հետևանքներով: Այսօրվա աղբաթափման վայրերը գտնվում են միանգամայն բարձիթողի վիճակում, վաղուց լրացել են նրանց շահագործման ժամկետները: Աղբավայրերը չեն կառավարվում և չունեն շահագործող ծառայություն: Արդյունքում աղբավայրերը վեր են ածվել անկանոն տարածված աղբակույտերի տարածքի: Վերացել են ինչպես սանիտարական գոտիները, այնպես էլ օժանդակ կառույցները ու ծառայությունները: Աղբավայրերը հայտնվել են խիստ հակասանիտարական վիճակում, որի արդյունքում անկազմակերպ թափված և չծածկված աղբը քամու ժամանակ հեշտությամբ տարածվում է հարակից բնակավայրերով: Չի բացառվում նաև թռչունների և կրծողների օգնությամբ վարակի տարածումը: Չեն գործում աղբավայրերից ֆիլտրացվող կեղտաջրերի մաքրման համակարգերը, որի հետևանքով այդ կեղտաջրերը ֆիլտրվում են դեպի ընդերք, աղտոտելով ինչպես ստորերկրյա, այնպես էլ մակերևութային ջրերը:
215. Հաշվի առնելով, որ մարզում ոչ վարակիչ հիվանդությունների, մասնավորապես սիրտ-անոթային համակարգի, շաքարային դիաբետի, չարորակ նորագոյացություններ և քրոնիկական շնչառական հիվանդությունների, տարածվածությունը դրսևորում է աճի միտում, և այս առումով, առավել ռիսկային խմբում են հայտնվում հատկապես բնակչության աղքատ և սոցիալապես անապահով խմբերը, ինչպես նաև, բնակչության ոչ լիարժեք տեղեկացվածությունը նշված հիվանդությունների և ռիսկերի վերաբերյալ, ապա առաջնահերթ խնդիր է դառնում այդ հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման և հետևանքների նվազեցման ուղղված միջոցառումները;
216. 2001-2008 թ.թ. տվյալները, որ բերվում են ստորև, ցույց են տալիս, որ Լոռու մարզում առկա է շաքարային դիաբետով, նորագոյացություններով, սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններով հիվանդացության աճ: Չնայած տուբերկուլյոզով հիվանդների ընդհանուր թիվը նվազել է, այնուամենայնիվ նկատվում է առաջնակի հայտնաբերված տուբերկուլյոզով հիվանդների աճ, որը պայմանավորված է հիվանդների հայտնաբերման գործընթացի լավացումով:
._______________________________________________________________.
| |2001|2002|2003|2004|2005|2006|2007|2008|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Շաքարային դիաբետ |2383|2521|2283|2505|2427|2361|2390|2701|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Նորագոյացություններ |1924|1968|1981|2212|2326|2026|1928|2301|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Հոգեկան խանգարումներով |4539|4594|4672|4572|4491|4229|4293|4352|
|հիվանդներ | | | | | | | | |
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Սեռավարակներ |1481|1357|1100|1206|1608|2031|1412| 912|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Սիրտ-անոթային համակարգի| | | | | |5702|7027|7326|
|հիվանդություններ | | | | | | | | |
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Տուբերկուլյոզ | | | | 739| 696| 900| 371| 364|
._______________________________________________________________.
Մարզի բնական աճի ցուցանիշները (ծնելիություն և մահացություն)
217. Վիճակագրությունը վկայում է, որ վերջին տարիներին կայունացել է ծնելիությունը: Ծնելիության ցուցանիշը 24-ից (1986 թ. միջին հանրապետական) նվազել է 11-ի (2005 թ.) 1000 բնակչի հաշվարկով: Վերջին երեք տարում նկատելի է որոշակի աճ; Դեռևս բարձր է մնում մահացությունը, այն 5.7-ից (1986 թ. միջին հանրապետական) աճել է 10.04-ի (2008 թ.) 1000 բնակչի հաշվարկով:
218. Բնական աճի ցուցանիշը նվազել է 18.3-ից (1986թ. միջին հանրապետական) մինչև 1.56-ի (2008 թ.): Դեռևս հեռու են Եվրոպական միջին ցուցանիշներից մայրական և մանկական մահացության ցուցանիշները:
2001-2008 թթ. Լոռու մարզում ծնելիության, մահացության և բնական աճի ցուցանիշները`
.________________________________________________________.
|Լոռու մարզ |Ծնելիություն|Մահացություն|Բնական աճ|
|____________________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3090| 2506| |
|2001|_______________|____________|____________| 2,0|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10,8| 8,8| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3037| 2637| |
|2002|_______________|____________|____________| 1,5|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10,7| 9,2| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3273| 2628| |
|2003|_______________|____________|____________| 2,2|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11,5| 9,3| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3279| 2644| |
|2004|_______________|____________|____________| 2,3|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11,5| 9,2| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3129| 2586| |
|2005|_______________|____________|____________| 1,9|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11,0| 9,1| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3054| 2671| |
|2006|_______________|____________|____________| 1.4|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10.8| 9.4| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3057| 2825| |
|2007|_______________|____________|____________| 0.8|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10.8| 10| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3276| 2831| |
|2008|_______________|____________|____________| 1.56|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11.6| 10.04| |
.________________________________________________________.
----------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գրաֆիկը չի բերվում
Լոռու մարզի առողջապահական համակարգի ընդհանուր ցուցանիշները
219. Լոռու մարզում գործում են հետևյալ բուժհաստատությունները`
հիվանդանոցներ - 3 (Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ 1
հիվանդանոցային համալիր» ՓԲԸ,
«Վանաձորի թիվ 2 հիվանդանոց» ՊՓԲԸ,
«Վանաձորի ինֆեկցիոն հիվանդանոց»
ՊՓԲԸ, 275 մահճակալ),
բժշկական կենտրոններ - 4 (Ալավերդու, Ստեփանավանի, Տաշիրի և
Սպիտակի բժշկական կենտրոն ՓԲԸ-ներ,
210 մահճակալ),
մարզային դիսպանսերներ - 1 (Լոռու մարզային հոգենյարդաբանական
դիսպանսեր ՊՓԲԸ, 35 մահճակալ),
առողջության կենտրոններ - 3 («Դսեղի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ,
Մեծավանի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ,
Մեծ Պարնիի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ,
25 մահճակալ),
պոլիկլինիկաներ - 5 («Վանաձորի թիվ 1 պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ,
«Գուգարք» կենտրոնական պոլիկլինիկա
ՊՓԲԸ, «Վանաձորի թիվ 3 պոլիկլինիկա»
ՊՓԲԸ, «Վանաձորի թիվ 4 պոլիկլինիկա»
ՊՓԲԸ, «Վանաձորի թիվ 5 պոլիկլինիկա»
ՊՓԲԸ),
առողջության առաջնային
պահպանման կենտրոններ - 15 (Թումանյանի, Արևածագի, Աքորու,
Ախթալայի, Արևաշողի, Գյուլագարակի,
Գարգառի, Կուրթանի, Ագարակի, ՈՒռուտի,
Գուգարքի, Շահումյանի, Մարգահովիտի,
Վահագնիի, և Լեռնապատի ՓԲԸ-ներ),
համայնքային ենթակայության
բժշկական ամբուլատորիա - 5 (Օձունի, Շնողի, Ճոճկանի,
Վարդաբլուրի և Ջրաշենի ՓԲԸ-ներ),
արյան փոխներարկման մարզային
կայան - 1,
բուժակմանկաբարձական կետեր - 91,
220. Մարզում հաշվառված են նաև մասնավոր 62 դեղատներ և 15 ստոմատոլոգիական ծառայություններ, որոնցից 5-ում տեղադրված են պետական պատվերներ:
221. Մարզի տարածքում գործում են նաև բուժական տարբեր թեքումներով այլ կենտրոններ.
Վանաձորում`
. «Հովարդ Կարագյոզյան» բարեգործական ատամնաբուժական և ակնաբուժական
կենտրոնը (սպասարկում է մանկական ազգաբնակչությանը),
. «Գուգարք» կենտրոնական պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ում գործող «Արաբկիր»
բժշկական համալիր երեխաների և դեռահասների առողջության պահպանման
ինստիտուտի Վանաձորի մասնաճյուղը, որն իրականացնում է մտավոր և
ֆիզիկական արատ ունեցող երեխաների վերականգնողական բուժում:
Ալավերդիում` «Հիպոկրատ» բժշկական կենտրոնը (իրականացնում է ազգությամբ հույն և սոցիալապես անապահով խմբերում ընդգրկված անձանց առաջնային բուժօգնություն, դեղորայքի անվճար բաշխում):
Սպիտակում`
. Ավետարանչական եկեղեցու հովանավորությամբ գործող «Հույս Հայաստանին» և
«Ֆրանսահայ միության» մանկական բժշկական կենտրոնները, (իրականացնում են
մինչև 15 տարեկան երեխաների անվճար ստոմատոլոգիական և մանկաբուժական
օգնություն, հատկացնում է անվճար դեղորայք),
. «Արաբկիր» բժշկական համալիր-երեխաների և դեռահասների առողջության
պահպանման ինստիտուտի Սպիտակի մասնաճյուղը (իրականացնում է մտավոր և
ֆիզիկական արատ ունեցող երեխաների վերականգնողական բուժում):
Բժշկական կադրեր և նրանցով ապահովվածությունը.
222. Ստորև ըստ տարեթվերի բերված են տեղեկատվություններ 2001-2008 թթ. մարզի բժշկական կադրերի քանակի (բացարձակ թվերով և 10000 բնակչի հաշվով) մասին.
.______________________________________________________________________
| Բժիշկներ բոլոր մասնագիտություններով
|______________________________________________________________________
|2001 |2002 |2003 |2004 |2005 |
|_____________|_____________|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
| 519 | 18.1 | 451 | 15.7 | 454 | 15.8 | 440 | 15.4 | 431 | 15.1 |
.______________________________________________________________________
__________________________________________.
|
__________________________________________|
| 2006 | 2007 | 2008 |
|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|
| 419 | 14.8 | 420 | 14.9 | 432 | 15.3 |
__________________________________________.
.______________________________________________________________________
| Միջին բուժանձնակազմ
|______________________________________________________________________
|2001 |2002 |2003 |2004 |2005 |
|_____________|_____________|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
| 1375 | 48.0 | 1125 | 60.3 | 1051 | 36.7 | 1008 | 35.1 | 996 | 35.0 |
.______________________________________________________________________
__________________________________________.
|
__________________________________________|
| 2006 | 2007 | 2008 |
|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|
| 985 | 34.7 | 990 | 35.1 | 1043 | 37.0 |
__________________________________________.
223. Լիովին գործում է ՀՀ առողջապահության նախարարության (ՀՀ ԱՆ) և Առողջության առաջնային պահպանման բարեփոխումների (ԱԱՊԲ) ծրագրի օժանդակությամբ ԱԱՊ բժշկի մոտ բնակչության գրանցման ավտոմատացված համակարգը:
224. Մարզում ընտանեկան բժշկության կայացման համար, ըստ բնակչության թվի, անհրաժեշտ է ունենալ առնվազն 140 ընտանեկան բժիշկ: 2000-2009 թթ. ընթացքում 51 բժիշկ և 69 բուժքույր արդեն մասնագիտացել են որպես ընտանեկան բժիշկ և ընտանեկան բուժքույր:
225. 2008 թ. ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ-ում վերապատրաստվել են - 77 բժիշկ, 148 բուժքույր, 10 - դեղագետ, 29 - դեղագործ:
Միջազգային կազմակերպությունների գործունեությունը
226. Լոռու մարզում գործող բարեգործական և միջազգային կազմակերպությունների գործունեությունը էական արդյունք է տվել առողջապահության բնագավառում, մասնավորապես` տեխնիկական համագործակցության շրջանակներում տարբեր բարեգործական կազմակերպությունների կողմից կազմակերպվում են`
. վերապատրաստման դասընթացներ,
. «Բաց դռների օրեր»,
. մարզի տարածաշրջանների բուժհաստատություններում ազգաբնակչության (այդ
թվում նաև մանկական) բժշկախորհրդատվական անվճար ընդունելություններ,
. հաշմանդամ երեխաների բուժսպասարկում,
. շարժական բժշկական խմբերի կողմից այցելություններ տարածաշրջանների
գյուղական համայնքներ:
227. Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացված «Առողջապահական ֆինանսավորման և առողջության առաջնային պահպանման զարգացման» ծրագրով 1998-2003 թթ. ընթացքում կառուցվել և վերանորոգվել են Օձուն,Ճոճկան,Շնող,Վարդաբլուր, Մարգահովիտ, Մեծավան, Տարոն-4 համայնքների ամբուլատորիաներին, ինչպես նաև Ալավերդու պոլիկլինիկային հատկացվել են բուժօգնության մեքենաներ: Ալավերդու պոլիկլինիկային հատկացվել է ախտորոշիչ սարքավորումների հավաքածու և անձնակազմը վերապատրաստվել է: Վանաձորի, Սպիտակի, Թումանյանի ու Ստեփանավանի ՀՀՀ կայանների բակտերիոլոգիական լաբորատորիաները հագեցվել են համապատասխան սարքավորումներով: Լոռու մարզի ՀՀՀ կենտրոնին հատկացվել է շարժական լաբորատորիա`մեքենա իր սարքավորումներով:
228. Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող «Առողջապահության համակարգի արդիականացում» թիվ 3920 վարկային ծրագրով Վանաձոր քաղաքի Տարոն-4 թաղամասի ԸԲ գրասենյակում և Վանաձորի պետական բժշկական քոլեջում կատարվել են Լոռու մարզի կրթական կենտրոնների վերանորոգման աշխատանքներ: Կրթական կենտրոնները հագեցվել են ուսումնական կահույքով, բժշկական սարքավորումներով, բժշկական պարագաներով,գրասենյակային սարքավորումներով և հմտությունների բարելավման լաբորատորիաներով:Լոռու մարզի Վահագնիի, Մեծ Պարնիի, Դսեղի, Ախթալայի, Թումանյանի, Լեռնապատի առողջության կենտրոնները, Ջրաշենի ամբուլատորիան, Աքորու, Արևածագի, Գուգարքի և Շահումյանի ԱԱՊԿ հագեցվել են բժշկական սարքավորումներով, բժշկական կահույքով և բժշկական պարագաներով:
229. Լոռու մարզի առողջության կենտրոններին և առանձին իրավական կարգավիճակ ունեցող ամբուլատորիաներին տրամադրվել է համակարգչային սարքավորումների 20 հավաքածու: Ընդհանուր առմամբ, վարկային ծրագրերով Լոռու մարզում կատարվել է 940.000.00 ԱՄՆ դոլարի չափով ներդրում:
230. Միջազգային տարբեր կազմակերպությունների կողմից իրականացվող բժշկական ծրագրերով Լոռու մարզի մի շարք բուժհաստատությունների հատկացվել են բուժպարագաներ և սարքավորումներ,այդ թվում`
. «Ալավերդու բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ին է հատկացվել է`
. «Կամազ» մակնիշի ավտոմեքենա` հագեցած շարժական լաբորատորիայով,
բժշկական պարագաներով և սարքավորումներով Թումանյանի և Ստեփանավանի
տարածաշրջանների գյուղական համայնքների ազգաբնակչության սպասարկման
համար,
. շտապ բուժօգնության ավտոմոբիլ:
231. 2006 թ սեպտեմբերին Լոռու մարզում հիմնադրվել ԱՆ ԱԱԻ «Լոռի» տարածքային կենտրոնը, որտեղ 2007 թ-ի մայիս - 2008 թ-ի նոյեմբեր ժամանակահատվածում վերապատրաստվել են 105 բժիշկներ, 286 բուժքույրեր, 10 դեղագետ և 30 դեղագործներ: Մարզում շարունակում է արդիական մնալ բուժաշխատողների վերապատրաստման խնդիրը, առկա է տեղամասային բժիշկների մասնագիտական գիտելիքների և հմտությունների շարունակական բարելավման հարցը: Այս առումով հեռանկարային է ԱՆ ԱԱԻ-ի հետ հետագա համագործակցությունը և «Լոռի» տարածքային կենտրոնի հետագա հզորացումը:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Մոր և մանկան հիմնական խնդիրները
232. Մոր և մանկան առողջության բարելավումը բնակչության առողջության պահպանման կարևորագույն նախադրյալներից է: Ինչպես ցույց է տալիս միջազգային փորձը սոցիալ-տնտեսական անկման պայմաններում առաջին հերթին տուժում են երեխաները և կանայք` հասարակության առավել խոցելի այն խավը, որն ապագայի կրողն է: Չնայած վերջին տարիներին մանկական ծառայությունում արձանագրված որոշակի առաջընթացին (պատվաստումների գործընթացի, կրծքով սնուցման ցուցանիշի բարելավում և այլն), դեռևս մանկական մահացության կառուցվածքում գնալով ավելի է մեծանում շուրջծննդյան հիվանդություններից և զարգացման արատներից մահացության տեսակարար կշիռը:
Լոռու մարզում մանկաբուժական ոլորտում առկա են հետևյալ հիմնախնդիրները.
. Մասնագետներով հագեցվածության և վերջիններիս որակավորման անբավարար
մակարդակ (որոշ դեպքերում նույնիսկ մասնագետների բացակայություն)
. Առաջին անհրաժեշտության սարքավորումներով և պարագաներով ոչ լիարժեք
հագեցվածություն
. Ցուցաբերվող բուժօգնության որակի լուրջ խնդիրներ, երբեմն հակասող
ապացուցողական բժշկության դրույթներին
. Նախածննդյան խնամքի և հղիության հսկողության ընդգրկվածության ոչ
բավարար մակարդակ, հղիության ախտաբանությունների վաղ հայտնաբերման և
նորածնային պաթոլոգիաների ներարգանդային ախտորոշման թույլ համակարգ
. Մանկական և մինչև 5 տարեկան երեխաների մահացության ու հիվանդացության
դեռևս բարձր մակարդակ
. Նորածնային և պերինատալ մահացության աճի ակնհայտ միտում
. Մանկական մահացության կառուցվածքում պերինատալ պատճառներից և վաղ
նորածնային շրջանում մանուկների մահացության մեծ տեսակարար կշիռ
. Երեխաների տնային մահացության և մինչ շուրջօրյա մահաբերության բարձր
ցուցանիշներ
. Երեխաների պատվաստումներով ժամանակին և ամբողջական ընդգրկվածության
ցուցանիշների վատացում
. Երեխաների սնուցման վիճակի շարունակական վատացում` կրծքով կերակրման
ցուցանիշների իջեցում, հավելյալ սնուցման կազմակերպման սխալ գործելակերպ
. Վաղ հասակի երեխաների թերսնուցման և սակավարյունությունների բարձր
տարածվածություն, ցածր քաշով ծնված երեխաների տեսակարար կշռի մեծացում
. Մանկան զարգացման գնահատման և մոնիտորինգի համակարգի անբավարար
մակարդակ
. Մանկան զարգացման շեղումների, անկարողության, հաշմանդամության վաղ
հայտնաբերման, վաղ միջամտության ծրագրերի և վերականգնողական բուժման
կազմակերպման անհրաժեշտ պայմանների անբավարար մակարդակ
. Համայնքային կառույցների/ընտանիքի անբավարար ներգրավվածություն
երեխաների առողջության պահպանման, մասնավորապես վաղ մանկության
զարգացման ապահովմանը նպաստող ծրագրերում, ինչպես նրանց գիտելիքների
մակարդակի, այնպես էլ մասնակցության առումով:
233. Անբավարար վիճակում է գտնվում հղիների նախածննդյան հսկողության և խնամքի կազմակերպման գործընթացը, զգալի աճել են հղիության ախտաբանությունները և բարդացած ընթացքով ծննդաբերության դեպքերը: Բավարար վիճակում չի գտնվում կանանց մոտ սեռական ճանապարհով փոխանցվող ինֆեկցիաների նկատմամբ հետազոտությունները, մեծանում է սեռական օրգանների քաղցկեղով հիվանդ կանանց թիվը:
Մասնագիտացված հիվանդանոցային բուժօգնության հիմնախնդիրները
234. Բավականին խնդիրներ կան մասնագիտացված հիվանդանոցային բուժօգնության ոլորտում` չնայած 2001 թ. օպտիմալացման ծրագրի առաջին փուլով բավականին կրճատվեց մահճակալային ֆոնդը, (2000 թ.` 1786 մահճակալ. 2005 թ.` 850 մահճակալ) 2007 թ` օպտիմալացման ծրագրի երկրորդ փուլում` 545 մահճակալ, սակայն դեռևս բավականին ցածր է մահճակալային ֆոնդի զբաղվածությունը` 35%-ից 40%, հատկապես ցածր է մահճակալային ֆոնդի զբաղվածության ցուցանիշը առողջության կենտրոններում` 15%-20%, չկան բուժօգնության որակի վերահսկման չափորոշիչներ, հիվանդանոցները կարիք ունեն վերանորոգման և տեխնիկական վերազինման:
235. Հիվանդանոցային ծառայության քառամյա զարգացման ծրագրի համար առկա են չորս հիմնախնդիրներ`
1. Կառուցվածքային փոփոխություններ.
«Վանաձորի թիվ 2 հիվանդանոց» ՊՓԲԸ-ում բացել անոթային վիրաբուժության ծառայություն, որը հնարավորություն կտա ավելի ընդգրկուն բուժելու հիվանդանոցում արդեն առկա դիաբետիկ մակրո անգիոպաթիաները, սրտային և ուղեղային անոթային հիվանդությունները, աչքի միկրո անգիոպաթիաները: Կադրերի վերապատրաստման խնդիր: Ցանկալի կլիներ, որ մշակվեին և տրամադրվեին հիվանդությունների բուժման ժամանակակից ուղեցույցները (guideline), նրանց բուժման «ոսկյա ստանդարտները» (golden standarts), որը հնարավորություն կտար ճիշտ ախտորոշելու և բուժելու հիվանդներին:
Այս խնդրին լուծում տալով`
. կնվազի անհրաժեշտ մասնագետների դիֆիցիտը մարզում,
. ավելի որակյալ կդառնա բուժումը (կմեծանա առողջացման ցուցանիշը,
կփոքրանան կրկնակի հոսպիտալացումները, ինչպես նաև կնվազեն
պաթանատոմիական և կլինիկական ախտորոշումների
անհամապատասխանելիությունները, մահճակալ օրերը, մեկ հիվանդության
բուժման միջին տևողությունը, մահճակալային ծանրաբեռնվածությունը և
այլն),
2. Բուժսարքավորումներով վերազինում
Վերջին տարիներին կենտրոնացած գնումների միջոցով ՀՀ ԱՆ բավականին բուժսարքավորումներ է հատկացնում հիվանդանոցներին, սակայն վերջինս հեռու է դեռ բավարար լինելուց: Անհրաժեշտություն կա կարիքները ուսումնասիրելով հատկացնել կոնկրետ այն բուժսարքավորումները, որի պահանջարկը առաջնահերթ է տվյալ հիվանդանոցի համար:
3. Ինֆորմացիոն փոխանակման ցանցի ստեղծում
Միջազգային որևէ դոնորական կազմակերպության կողմից դրամաշնորհային ծրագրերի շրջանակներում ստեղծել Լոռու մարզի առողջապահական կազմակերպությունների միջև գործող ինֆորմացիայի փոխանակման ցանց, որը.
. հնարավորություն կտա մարզի գլխավոր մասնագետների կոնսուլտացիաները
մարզի հեռավոր շրջաններում,
. ազգաբնակչությանն ավելի բարձրորակ բժշկական սպասարկում և մարզի
բժիշկներին նորագույն նվաճումների հետ ծանոթություն
. միջազգային ասպարեզ դուրս գալու հնարավորություն
. հնարավորություն կտա կազմակերպել բժշկական կոնսիլյումներ «հենց
տեղում»:
4. Կադրերի ապահովում և բուժաշխատողների վերապատրաստում
Առողջապահության ոլորտի հիմնախնդիրներից է նաև բժշկական կադրերով ապահովման և բուժաշխատողների վերապատրաստման գործընթացը: Չնայած մարզը հիմնականում ապահովված է բժշկական կադրերով, այնուամենայնիվ այսօր մարզի բուժհաստատությունները ունեն մի շարք մասնագետների պակաս (էնդոսկոպիստ` 2, վարակաբան` 6, ակնաբույժ` 5, սրտաբան` 2, քիթ-կոկորդ-ականջաբան` 4, ներզատաբան` 3, նյարդաբան` 3, ռենտգենաբան` 4, ուռուցքաբան` 5, պալարախտաբան` 4, հոգեբույժ` 3, նեոնատոլոգ`1):
Առաջարկվող հեռանկարներ
236. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակի մանկաբարձագինեկոլոգիական ծառայությունը որակյալ կադրային և տեխնիկական ներուժով հագեցման կարիք ունի: Բուժօգնության որակի արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով նպատակահարմար է կազմակերպել ընտանեկան բժիշկների և մանկաբարձ-գինեկոլոգների համատեղ վերապատրաստման դասընթացներ:
237. Մարզի տարածքի հիվանդանոցների կազմում գործող մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքները նորագույն ժամանակակից տեխնիկայով վերազինման և կահավորման խիստ կարիք ունեն:
238. Վանաձոր քաղաքը համարվում է Հայաստանի Հանրապետության երրորդ քաղաքը: Քաղաքի միակ ծննդատունը գործում է Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր» ՓԲԸ-ի կազմում: Այն հանրապետության ծննդօգնության համակարգում գրավում է 4-րդ տեղը` Պերինատոլոգիայի, մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ինստիտուտից, «Էրեբունի» և «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոններից հետո: Մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքը բուժօգնություն է ցուցաբերում նաև մարզի տարածաշրջաններից ուղեգրված հղիներին և գինեկոլոգիական հիվանդներին: Պետք է նշել, որ ընդունված հիվանդները և ծնունդները մեծ մասամբ բարդացած դեպքեր են` ինչպես գենիտալ, այնպես էլ էքստրագենիտալ պաթոլոգիաներով:
Ստորև ներկայացվում է վերջին երեք տարում այլ տարածաշրջաններից այդ բաժանմունքում բուժօգնություն ստացած հիվանդների վերաբերյալ տեղեկատվություն
._____________________________________________________________________.
| | 2006 թ. | 2007 թ. | 2008 թ. |
|______|____________________|____________________|____________________|
| |ծնունդ|այդ |գինեկո|ծնունդ|այդ |գինեկո|ծնունդ|այդ |գինեկո|
| |ների |թվում`|լոգիա-|ների |թվում`|լոգիա-|ների |թվում`|լոգիա-|
| |թիվը |կեսար-|կան |թիվը |կեսար-|կան |թիվը |կեսար-|կան |
| | |յան |վիրահա| |յան |վիրահա| |յան |վիրահա|
| | |հատում|տութ- | |հատում|տութ- | |հատում|տութ- |
| | | |յուն | | |յուն | | |յուն |
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Մարզի | 206| 18| 6| 241| 29| 44| 181| 26| 10|
|այլ | | | | | | | | | |
|տարածա| | | | | | | | | |
|շրջան | | | | | | | | | |
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Այլ | 58| 8| 7| 99| 8| 19| 91| 9| 6|
|մարզե-| | | | | | | | | |
|րից | | | | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
239. Կարելի է փաստել, որ Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր» ՓԲԸ-ի մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքը իր գործունեությամբ կատարում է Լոռու մարզային ծննդօգնության կենտրոնի գործունեություն, սակայն շենքային պայմանները և հագեցվածությունը չեն համապատասխանում մարզի ծննդօգնության համակարգում ունեցած դերին: Հաշվի առնելով կառավարության ռազմավարությունը` ծննդօգնության բնագավառում արմատական և լուրջ փոփոխությունները, նպատակահարմար է ստեղծել Լոռու մարզային ծննդօգնության կենտրոն` առանձին տիպային շենքով, որը կլինի ժամանակակից տեխնիկայով և գույքով հագեցված 45 մահճակալանոց ծննդատուն շուրջ 450000.0 ԱՄՆ դոլլար արժողությամբ: Լոռու մարզային ծննդօգնության կենտրոնը հնարավորություն կտա ստեղծել նաև արագ արձագանքման խումբ, որը օրվա ցանկացած պահին կարող է որակյալ բուժօգնություն ապահովել տարածաշրջաններում, առանց հիվանդի համար ավելորդ, երբեմն նույնիսկ կյանքի համար վտանգավոր տեղափոխություն կատարելու:
240. Անհրաժեշտություն է զգացվում կանոնակարգելու ԲՄԿ-ների բուժքույրերի աշխատանքը, բարձրացնելու նրանց մասնագիտական գիտելիքները և հմտությունները:
241. Մտահոգիչ է նաև մարզում շտապ բուժօգնություն իրականացնող ընկերությունների տրանսպորտային պարկի վիճակը, որը հեռու է բավարար լինելուց: Առկա տրանսպորտային միջոցները հիմնականում 18-20 տարի է շահագործման մեջ են գտնվում և փոխարինման կարիք ունեն:
242. Անհրաժեշտություն կա ստեղծել շտապ բուժօգնության մարզային կայան` իր ենթակայաններով մարզի չորս տարածաշրջաններում (Սպիտակ, Թումանյան, Ստեփանավան, Տաշիր):
Շտապ բուժօգնության և սպասարկման որակի բարձրացման նպատակով անհրաժեշտ է`
. շտապ բուժօգնության մարզային կենտրոնի ստեղծում, որը կունենա միասնական
կապ, ապահովված կլինի առնվազն 2 ռեանիմոբիլով,
. մարզային կենտրոնի ապահովում վերապատրաստված բժիշկ դիսպետչերներով (4
մասնագետ),
. տարածաշրջանների շտապ բուժօգնության ենթակայանների վերազինում
անհրաժեշտ ժամանակակից բժշկական սարքավորումներով և տրանսպորտով,
. շտապ բուժօգնության ծառայություններում բարձրորակ բժշկական կադրերի
ապահովում (ընդգրկել առաջնային օղակի նեղ մասնագետներին),
. վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպում (ՊԲ և այլ միջոցների
հաշվին),
. շտապ բուժօգնություն իրականացնող բաժանմունքներին շտապ օգնության թվով
17 ավտոմեքենաներով ապահովում (Վանաձորին 6 մեքենա, 2 ռեանիմոբիլ,
Սպիտակին, Ստեփանավանին, Տաշիրին, Ալավերդուն 2-ական մեքենաներ):
243. Դեռևս մի շարք բուժհաստատությունների շենքային պայմանները
հեռու են բավարար լինելուց
հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|1.|Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ | | |
| |1 հիվանդանոցային համալիր» | | |
| |ՓԲԸ-ի | | |
| |. վիրաբուժական մասնաշենք |Ենթակա է վերանորոգման` |210730.0|
| | |2107.3 մ2 | |
| |. մանկաբարձագինեկոլոգիական |Ենթակա է վերանորոգման` |196200.0|
| | բաժանմունքի մասնաշենք |1961,52 մ2 | |
| |. Նարեկ» բաժանմունքի մասնաշենք |Ենթակա է վերանորոգման` |217700.0|
| | |2176,3 մ2 | |
| |. Շտապ բուժօգնության բաժանմունքի|Ենթակա է հիմնանորոգման | |
| | մասնաշենք |կամ նոր շենքի կառուցման`| |
| | |312,76 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
| |«Վանաձորի թիվ 2 հիվանդանոց» |Ենթակա է մասնակի |120000.0|
| |ՊՓԲԸ-ի հիմնական մասնաշենք |վերանորոգման` 1-ին | |
| | |հարկը` 1200 մ2 | |
|2.|________________________________|________________________|________|
| |. ակնաբուժական բաժանմունքի |Ենթակա են վերանորոգման` | 34300.0|
| | մասնաշենք |342,76 մ2 | |
| |. քիթ-կոկորդ-ականջաբանական |Ենթակա են վերանորոգման` | 28000.0|
| | մասնաշենք |279,4 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Վանաձորի ինֆեկցիոն հիվանդանոց» |Անհրաժեշտ է լոկալ | 15000.0|
| |ՊՓԲԸ` |կաթսայատան կառուցում և | |
| | |ջեռուցման անցկացում | |
|__|________________________________|________________________|________|
|4.|«Լոռու մարզային |Ենթակա է ընթացիկ |102000.0|
| | հոգենյարդաբանական դիսպանսեր» |վերանորոգման` 1016,14 մ2| |
| | ՊՓԲԸ | | |
|__|________________________________|________________________|________|
|5.|«Վանաձորի թիվ 1 պոլիկլինիկա» |ենթակա են վերանորոգման` | |
| |ՊՓԲԸ | շենքը` 2134 մ2,|213000.0|
| | | տանիքը` 712 մ2 | 71200.0|
|__|________________________________|_________________________________|
|6.|«Գուգարք» կենտրոնական | |
| |պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ` | |
| | |_________________________________|
| |. Բազումի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Ազնվաձորի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Արջուտի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Փամբակի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Դարպասի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|7.|«Վանաձորի թիվ 3 պոլիկլինիկա» |Ենթակա է վերանորոգման` |140000.0|
| |ՊՓԲԸ |1400 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|8.|«Վանաձորի թիվ 4 պոլիկլինիկա» |ենթակա են վերանորոգման` | |
| |ՊՓԲԸ |2-րդ հարկը 418.0 մ2, |42000.0 |
| | |պոլիկլինիկայի դահլիճը | 8000.0 |
| | |80 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|9.|«Վանաձորի թիվ 5 պոլիկլինիկա» |Ենթակա է տանիքի և |271000.0|
| |ՊՓԲԸ |ընթացիկ վերանորոգման` | |
| | |2710.0 մ2 | |
|_____________________________________________________________________|
| ԳՈՒԳԱՐՔԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Վահագնիի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ` |
| |__________________________________________________________________|
| |. Ձորագետի ԲՄԿ |Նոր շենքի կառուցում` | 8000.0|
| | |50 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Անտառամուտ ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման` | 12000.0|
| | |120 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Դեբեդի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման` | 12000.0|
| | |120 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«Լեռնապատի առողջության կենտրոն» |ենթակա է մասնակի | 7500.0|
| |ՊՓԲԸ |վերանորոգման` 75.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Գուգարքի առողջության առաջնային |Գործում է տնակային | 38000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |շինությունում, որը կարիք| |
| | |ունի հիմնանորոգման` | |
| | |380.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|4.|«Շահումյանի առողջության |2007 թ վարձակալությամբ | 30000.0|
| |առաջնային պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ|հատկացվել է | |
| | |(անվարձահատույց) քարաշեն| |
| | |միահարկ կառույց շուրջ | |
| | |300 մ2 կարիք ունի | |
| | |հիմնանորոգման | |
|_____________________________________________________________________|
| ՍՊԻՏԱԿԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Սպիտակի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ի|Ենթակա են վերանորոգման` | |
| |________________________________|5237.1 մ2 |524000.0|
| |. հիմնական մասնաշենք | | |
| |. մանկական մասնաշենք | | |
| | |________________________|________|
| |. Շենավանի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |________________________|________|
| |. Նոր Խաչակապի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |________________________|________|
| |. Քարաձորի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«Մեծ Պարնիի առողջության կենտրոն»|Ենթակա է վերանորոգման` | 94000.0|
| |ՊՓԲԸ |941.2 մ2 | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. Գեղասարի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| | |________________________|________|
| |. Շիրակամուտի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 48000.0|
| | |480.0 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Կաթնաջուրի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |________________________|________|
| |. Սարալանջի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Արևաշողի առողջության առաջնային|կարիք կա նոր շենքի | 22400.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |կառուցման` 140 մ2 | |
|_____________________________________________________________________|
| ՏԱՇԻՐԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Տաշիրի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ |Ենթակա է մասնակի | 20000.0|
| | |վերանորոգման | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. մանկական պոլիկլինիկայի |Ենթակա է վերանորոգման` | 15000.0|
| | մասնաշենք |152.2 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Դաշտադեմի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Մեղվահովիտի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Նորամուտի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Կրուգլայա շիշկայի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Գոգավանի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Պետրովկայի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Ապավենի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
|__|__________________________________________________________________|
|2.|Մեծավանի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ |
| |__________________________________________________________________|
| |. ամբուլատոր մաս |Մասնակի վերանորոգում` | 6000.0|
| | |60 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Պաղաղբյուրի ԲՄԿ |Վերանորոգում` 24,0 մ2 | 2400.0|
|_____________________________________________________________________|
| ՍՏԵՓԱՆԱՎԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
| |«Ստեփանավանի բժշկական կենտրոն» |
| |ՓԲԸ` |
|__|__________________________________________________________________|
|1.|. Կաթնաղբյուրի ԲՄԿ` |Հիմնանորոգում` 48.0 մ2 | 4800.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«ՈՒռուտի առողջության առաջնային |ընտանեկան բժշկի | 3000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |գրասենյակի համար` 24 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Ագարակի առողջության առաջնային |Ենթակա է հիմնանորոգման` | 8700.0|
| |պահպանման կենտրոն»ՓԲԸ |մասնակի 87.0 մ2 | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. Կողեսի ԲՄԿ |Ընթացիկ վերանորոգում | 1000.0|
| |________________________________|________________________|________|
| |. Հովնանաձորի ԲՄԿ |Ընթացիկ վերանորոգում | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|4.| Գյուլագարակի առողջության |Ենթակա է ընթացիկ | 12500.0|
| |առաջնային պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ|վերանորոգման` 125 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|5.|«Գարգառի առողջության առաջնային |Ենթակա է վերանորոգման` | 12000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |20.0 մ2 | |
|_____________________________________________________________________|
| ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Ալավերդու բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ|Ենթակա է հիմնանորոգման` |455300.0|
| | |4553,0 մ2 | |
| |. ինֆեկցիոն մասնաշենք | | |
| |. շտապ բուժօգնության մասնաշենք | | |
| | |________________________|________|
| |. Ծաղկաշատի ԲՄԿ |հիմնանորոգում` 49.3 մ2 | 2000.0|
| | |________________________|________|
| |. Մեծ Այրումի ԲՄԿ |ընթացիկ նորոգում` | 1000.0|
| | |20.0 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Փոքր Այրումի ԲՄԿ |հիմնանորոգում` 20.0 մ2 | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«Աքորու առողջության առաջնային |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |20.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
| |. Կաճաճկուտի ԲՄԿ |մասնակի նորոգում` | 1000.0|
| | |20.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Արևածագի առողջության առաջնային|Ենթակա է ընթացիկ | 2000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |վերանորոգման | |
|__|________________________________|________________________|________|
|4.|«Ախթալայի առողջության կենտրոն» |Անհրաժեշտ է նոր շենքի | 22400.0|
| |ՊՓԲԸ |կառուցում` 140.0 մ2 | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. Բենդիկի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման` | 1000.0|
| | |________________________|________|
| |. Նեղոցի ԲՄԿ |նոր շենքի կառուցման` | 5800.0|
| | |36 մ2 | |
._____________________________________________________________________.
244. Մատուցվող բժշկական ծառայությունների որակը էականորեն կախված է ֆինանսական հատկացումներից և չնայած վերջին տարիներին նկատվում է ֆինանսական հատկացումների աճ, սակայն այն դեռևս հեռու է իրական պահանջարկից: 2002 թվականի համեմատ գրեթե կրկնակի ավելացել է մարզի առողջապահությանը ուղղված պետական ֆինանսական հատկացումները, ընդ որում էականորեն աճել են առաջնային բուժօգնությանն ուղղված ֆինանսական հատկացումները:
5.3.2.Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը
245. Հաշվի առնելով մարզի առողջապահության ոլորտի ներկա իրավիճակը, մարզում բնակչության առողջական վիճակի բարելավման համար զարգացման գերակա նպատակ են. համարվում բուժծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացումը: Այս նպատակին է միտված առողջության առաջնային պահպանման մակարդակի, առաջնային և երկրորդային բուժօգնության հաստատությունների նյութատեխնիկական բազայի բարելավման, կադրերի վերապատրաստման, տարափոխիկ հիվանդությունների և ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման ուժեղացման ուղղությունները:
. Տեղային և մարզային մակարդակներում կառավարման, մոնիտորինգի և
վերահսկողության բարելավում,
. Տարբեր մակարդակների բուժհաստատություններում մասնագետներով և
սարքավորումներով հագեցվածության ապահովում,
. Ազգաբնակչությանը ցուցաբերվող բուժօգնության որակի և մատչելիության
շարունակական բարձրացում,
. Բնակչության ոչ վարակիչ հիվանդություններով հիվանդացության և
մահացության կրճատում,
. Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող և վարակիչ հիվանդությունների
կանխարգելում,
. Շտապ բուժօգնություն մատչելիության և սպասարկման որակի բարելավում,
. Երեխաներին և դեռահասներին ցուցաբերվող բուժօգնության որակի և
մատչելիության շարունակական բարձրացում,
. Նորածինների առողջության բարելավում, նորածնային հիվանդացության և
մահացության կրճատում, մայրական մահացության կրճատում,
. Վաղ հասակի երեխաների հիվանդացության և մահացության իջեցում, առողջ
աճի և զարգացման ապահովում,
. Ընտանեկան բժշկության ներդրման նպատակով ավարտին հասցնել առաջնային
բուժօգնության օղակում աշխատող բժիշկների և բուժքույրերի
մասնագիտացումը որպես ընտանեկան բժիշկներ և բուժքույրեր:
246. Առողջապահության ոլորտի 2010-2013 թթ. ռազմավարության ֆինանսավորումը կազմում է 1163120.0 հազ. դրամ (տես` Աղյուսակ 12.5.):
5.3.3. Առողջապահության ոլորտի զարգացման տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Նպատակներ և գործողություններ |Ցուցանիշ |Ռիսկեր |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 1. Տեղային և մարզային մակարդակներում կառավարման, մոնիտորինգի |
|և վերահսկողության բարելավում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Մարզային մակարդակում |Մեթոդական | |
| կազմակերպչական, մեթոդական և |ուղեցույցների | |
| վերահսկողական գործառույթների |առկայություն | |
| մշակում և հաստատում 2010-2013 թ.,| | |
|_____________________________________|__________________|____________|
|2) Ազգաբնակչության առողջության վիճակի|Հիվանդացության | |
| գնահատման և մոնիտորինգի համակարգի|ցուցանիշի նվազում,| |
| ուժեղացում, առողջապահական |դիսպանսերիզացիայի | |
| տվյալների հավաքագրման որակի և |ցուցանիշ | |
| հավաստիության բարելավում, հետադարձ| | |
| կապի ապահովում, | | |
|_____________________________________|__________________|____________|
|3) Երեխաների և դեռահասների |առանձնացված ըստ | |
| առողջության վիճակի գնահատման և |տարիքի և սեռի | |
| մոնիտորինգի համակարգի ուժեղացում, |տվյալների | |
| առողջապահական տվյալների |առկայություն, | |
| հավաքագրում` առանձնացված ըստ |պլանավորման | |
| տարիքի և սեռի: |արդյունավետության | |
| |բարձրացում | |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 2. Տարբեր մակարդակների բուժհաստատություններում |
| մասնագետներով և սարքավորումներով հագեցվածության ապահովում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Մարզի պահանջներին համապատասխան |Մարզի բուժհաս- |Ֆինանսական |
| մասնագիտություններով նպատակային |տատություներում |սուղ |
| մագիստրատուրայի և կլինիկական |համապատասխան |միջոցներ, ՀՀ|
| օրդինատուրաների նպատակային |մասնագետների |ԱՆ-ի կողմից |
| ուղեգրման համակարգի ներդրում, |առկայություն, |ոչ բավարար |
| |բուժօգնության |հատկացում |
| |որակի և | |
| |մատչելիության | |
| |բարելավում | |
|_____________________________________|__________________| |
|2) Մարզի մասնագետների որակավորման |Մարզի բուժհաստա- | |
| նպատակային ծրագրի մշակում և |տություններում | |
| ներդրում: Մասնագետների |համապատասխան | |
| շարունակական ուսուցման համակարգում|մասնագետների | |
| և իրականացում, |գիտելիքների և | |
| |հմտությունների | |
| |շարունակական | |
| |թարմացում, | |
| |բուժօգնության | |
| |որակի բարելավում | |
|_____________________________________|__________________| |
|3) Մարզի բուժհաստատություններին |Անհրաժեշտ | |
| անհրաժեշտ սարքավորումներով |սարքավորումների | |
| ապահովում: |առկայություն | |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 3. Ազգաբնակչությանը ցուցաբերվող բուժօգնության որակի և |
| մատչելիության շարունակական բարձրացում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Ընտանեկան բժշկության գծով |Մատչելի և որակյալ|Ֆինանսական |
| բժիշկների և բուժքույրերի |բուժօգնություն |սուղ |
| վերապատրաստում, ընտանեկան |բնակչության համար |միջոցներ, ՀՀ|
| բժշկության գրասենյակների ստեղծում | |ԱՆ-ի կողմից |
| խոշոր համայնքներում, | |ոչ բավարար |
| | |հատկացում |
|2) Հիվանդանոցային ծառայությունների | | |
| հզորացում և հագեցում | | |
| ժամանակակից սարքավորումներով, | | |
| ինտենսիվ թերապիայի և | | |
| վերակենդանացման ծառայությունների | | |
| շեշտադրմամբ: | | |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 4` Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող և տարափոխիկ |
| հիվանդությունների կանխարգելում |
|_____________________________________________________________________|
|1) ԱԱՊ մակարդակում ծառայություններ |- Հաճախելիության | |
| մատուցվող կառույցների հզորացում, | ցուցանիշի | |
| բուժօգնության մատչելիության և | բարձրացում, | |
| մասնագիտական որակի բարելավում` | տուբերկուլյոզի և | |
| | սեռավարակների | |
| 1. ծառայությունների մատուցող | տարածվածության | |
| մասնագետների շարունակական | նվազման ցուցանիշ:| |
| կրթություն |- Տարափոխիկ | |
| 2. ծառայությունների հզորացում և | հիվանդությունների| |
| հագեցում ժամանակակից | վաղ հայտնաբերման | |
| սարքավորումներով, | ու բուժման | |
| 3. ազգաբնակչության իրազեկում: | արդյունավետության| |
| | ցուցանիշի | |
| | բարձրացում, | |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 5. Բնակչության ոչ վարակիչ հիվանդություններով |
| հիվանդացության և մահացության կրճատում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Առողջության ամրապնդման և |- ոչ վարակիչ հի- | |
| հիվանդությունների (ոչ վարակիչ) | վանդություններից| |
| կանխարգելման կենտրոնի ստեղծում | մահացության | |
| 1. ոչ վարակիչ հիվանդությունների | ցուցանիշի | |
| տարածվածության և նրանցից | իջեցում | |
| մահացության իրավիճակի գնահատում| նվազագույնը %: | |
| և վերլուծություն, |- ոչ վարակիչ հի- | |
| հիմնախնդիրների վերհանում, | վանդություններով| |
| 2. ոչ վարակիչ հիվանդությունների | առաջնակի | |
| ռիսկի գործոնների տարածվածության| հիվանդացության | |
| ուսումնասիրություն, | ցուցանիշի | |
| վերլուծություն, գնահատում, | նվազման % | |
| նվազեցման ուղիների մշակում, |- ոչ վարակիչ հի- | |
| 3. մեթոդական ձեռնարկների մշակում | վանդությունների | |
| և տպագրում, | առավել տարածված | |
| 4. համապատասխան կրթական ծրագրերի | ռիսկի գործոնների| |
| իրականացում և մասնագետների | (ծխել, ադինամիա,| |
| ուսուցում, | հավելյալ քաշ) | |
| 5. ազգաբնակչության կրթության | տարածվածության | |
| կազմակերպում ԶԼՄ-ների հետ | նվազման % | |
| համատեղ ծրագրերի իրականացում: |- Մարզկենտրոնում | |
|2) ԱԱՊ մակարդակում բժշկական | կստեղծվի | |
| անձնակազմի գիտելիքների և | հանրապետական | |
| հմտությունների բարելավում | նշանակության | |
| առողջության ամրապնդման և | կանխարգելման և | |
| հիվանդությունների կանխարգելման | առողջության | |
| բնագավառում: | կենտրոն, | |
| | նպաստելով | |
| | մարզային | |
| | զարգացման | |
| | քաղաքականության | |
| | իրականացմանը: | |
| |- Մարզում | |
| | առողջության | |
| | միջավայրի | |
| | ստեղծում, | |
| | ազգաբնակչության | |
| | պատասխանատվութ- | |
| | յան բարձրացում | |
| | և | |
| | իրազեկվածության | |
| | մեծացում: | |
| |- բժշկական | |
| | անձնակազմը իր | |
| | առօրյա | |
| | աշխատանքներում | |
| | կանխարգելման | |
| | ծավալի մեծացում,| |
| | ազգաբնակչության | |
| | իրազեկվածության | |
| | բարձրացում, | |
| | ռիսկի գործոնների| |
| | նվազում: | |
| |- Միջին | |
| | բուժանձնակազմի | |
| | ընդգրկվածության | |
| | մեծացում, պատաս-| |
| | խանատվության | |
| | բարձրացում: | |
| |- Ոչ վարակիչ հի- | |
| | վանդություններով| |
| | հիվանդացության | |
| | նվազում: | |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 6` շտապ բուժօգնություն մատչելիության և սպասարկման որակի |
| բարելավում |
|_____________________________________________________________________|
|1) շտապ բուժօգնության մարզային |- Ժամանակակից |Ֆինանսական |
| կենտրոնի ստեղծում, | տեխնիկայով |սուղ |
|2) տարածաշրջանների շտապ բուժօգնության| հագեցած շտապ |միջոցներ |
| ենթակայանների վերազինում անհրաժեշտ| բուժօգնության | |
| ժամանակակից բժշկական | կայանի | |
| սարքավորումներով և տրանսպորտով, | առկայություն | |
| միասնական կապի ապահովում, |- դժբախտ դեպքերից | |
|3) շտապ բուժօգնության | և պատահարներից | |
| ծառայությունները որակյալ բժշկական | մահացության | |
| կադրերով ապահովում, | կրճատում, | |
|4) բուժաշխատողների համար | օգնության | |
| վերապատրաստման դասընթացների | ժամանակին | |
| կազմակերպում: | կազմակերպում, | |
| | բուժման | |
| | ժամանակահատվածի | |
| | կրճատում և | |
| | ռեսուրսների | |
| | (ֆինանսական և | |
| | այլ) խնայում | |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 7. Երեխաներին և դեռահասներին ցուցաբերվող բուժօգնության |
| որակի և մատչելիության շարունակական բարձրացում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Երեխաներին և դեռահասներին |Երեխաների և |Ֆինանսական |
| անհրաժեշտ բուժօգնության ծավալների |դեռահասների |սուղ |
| ապահովում` պետական նպատակային |բուժօգնության |միջոցներ |
| ծրագրի շրջանակներում, |ծավալների մեծացում| |
|_____________________________________|__________________|____________|
|2) Երեխաների և դեռահասների |Երեխաների և |Ֆինանսական |
| բուժօգնության ապահովման ծրագրերի |դեռահասների |սուղ |
| ֆինանսավորման շարունակական աճ, |բուժօգնության |միջոցներ |
| |ծավալների մեծացում| |
|_____________________________________|__________________|____________|
|3) Մեթոդական ձեռնարկների մշակում և |Մշակված և |Ֆինանսական |
| տպագրում` տարեկան առնվազն 2 |տպագրված |սուղ |
| ձեռնարկ: |ձեռնարկների թիվը |միջոցներ |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 9` վաղ հասակի երեխաների հիվանդացության և մահացության |
| իջեցում, առողջ աճի և զարգացման ապահովում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Վաղ հասակի երեխաներին |. 0-1 տ և մինչև |ՀՀ ԱՆ |
| ծառայություններ մատուցվող | 5 տարեկան |ՀՀ ԼՄ ԱևՍԱՎ |
| կառույցների հզորացում, | երեխաների | |
| բուժօգնության մատչելիության և | մահացության | |
| մասնագիտական որակի բարելավում` | իջեցման % | |
| . ԱԱՊ ծառայությունների |. Երեխաների տնային| |
| մատչելիության բարձրացում, | մահացության և | |
| . հիվանդանոցային ծառայությունների | մինչշուրջօրյա | |
| հզորացում և հագեցում | մահաբերության | |
| ժամանակակից սարքավորումներով, | ցուցանիշների | |
| ինտենսիվ թերապիայի և | կրճատման % | |
| վերակենդանացման ծառայությունների|. մարզային | |
| շեշտադրմամբ: | հիվանդանոցների | |
| | երեխաների | |
| | վերակենդանացման | |
| | ծառայությունը | |
| | հագեցված է | |
| | անհրաժեշտ սար- | |
| | քավորումներով: | |
|_____________________________________|__________________|____________|
|2) Երեխաներին առողջության առաջնային |. հիվանդանոցներում| |
| պահպանման և հիվանդանոցային | և ԱԱՊ հաստա- | |
| օգնություն ցուցաբերող բժշկական | տություններում | |
| անձնակազմի գիտելիքների և | երեխաներին | |
| հմտությունների բարելավում: | սպասարկող | |
| | բժշկական | |
| | անձնակազմի | |
| | կողմից | |
| | ապացուցողական | |
| | բժշկության հիմքի| |
| | վրա մշակված | |
| | կլինիկական | |
| | ուղեցույցների | |
| | կիրառման աճի %: | |
| |. նոր ազգային | |
| | ուղեցույցներին | |
| | համապատասխան | |
| | վերապատրաստված | |
| | մանկաբույժների | |
| | և ընտանեկան | |
| | բժիշկների %: | |
._____________________________________________________________________.
5.4. Սոցիալական ապահովություն
5.4.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
Ներկա իրավիճակը
246. Լոռու մարզում գործում են.
. Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություններ`
(մարզպետարանի աշխատակազմում` 4 և Վանաձորում` քաղաքապետարանի
բաժին) - 5
ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության (ՀՀ ԱՍՆ) աշխատակազմ`
. «ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչության» Լոռու մարզի տարածքային
կենտրոն - 1
. Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության (ՍԱՊԾ) տարածքային
բաժիններ - 5
. «ՀՀ բժշկասոցիալական փորձաքննության» գործակալության Լոռու
մարզային բժշկա-սոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովներ
(ԲՍՓՀ) - 3
. «Զբաղվածության պետական ծառայություն» գործակալության
տարածքային (մարզային) կենտրոններ» - 5
. ՀՀ ԱՍՆ ենթակայությամբ գործող Վանաձորի մանկատուն - 1
. Բարեգործական հիմունքներով գործող ծերանոց` «Վանաձորի
տարեցների տուն» - 1
. «Առաքելություն Հայաստան» հասարակական բարեգործական
կազմակերպության ճաշարաններ - 5
247. Պետական քաղաքականության նպատակը հասարակության անդամների բարեկեցության բարձրացումն է արդյունավետ կենսապայմանների շարունակական բարելավման, մարդու իրավունքների և ազատությունների տնտեսական, սոցիալական, իրավական պաշտպանության միջոցով: Հասարակական կյանքում սոցիալական բնագավառը էական դեր ունի մարդկանց կենսագործունեության պայմանների ապահովման, կենսական պահանջմունքների գնահատման և բավարարման գործում: Սոցիալական ապահովության բնագավառի զարգացումը Հայաստանի համար կարևորվում է նաև աղքատության հաղթահարման տեսանկյունից: Աղքատությունը որպես բազմաչափ երևույթ, պայմանավորվում է ոչ միայն բնակչության եկամուտների, այլև սպառման և ծախսերի ցածր մակարդակով: Աղքատության մակարդակի վրա էական ազդեցություն ունեն բազմաթիվ գործոններ (մասնավորապես` բնակչության կրթություն ստանալու, առողջության բավարար մակարդակ ապահովելու, երկրի հասարակական կյանքին ակտիվ մասնակցություն ունենալու սահմանափակ հնարավորությունները, տարբեր սոցիալական և այլ ռիսկերի նկատմամբ պաշտպանվածության ցածր աստիճանը և այլն): Կայուն զարգացման ծրագիրը (ԿԶԾ) փաստում է, որ մեր երկրում աղքատության հաղթահարումը հնարավոր է մարդկանց կենսաբանական (սնունդ, բնակարանի առկայություն, ջրի, էլեկտրաէներգիայի սպառում և այլն), սոցիալական (առողջություն, կրթություն, աշխատանք, նվազագույն տեղեկացվածություն և այլն) և հոգևոր (կարդալու, մշակութային արժեքներին հաղորդակից լինելու հնարավորություն) պահանջմունքների համակցված բավարարման ճանապարհով:
248. Հիմնվելով այդ տրամաբանության վրա, նշենք, որ Լոռու մարզի բնակչության աղքատության հաղթահարման և բարեկեցության բարելավման կարևոր պայմաններից է մարզի սոցիալական բնագավառների` առողջապահության, կրթության և սոցիալական պաշտպանության համակարգերի լիարժեք ու արդյունավետ գործունեությունն ու զարգացումը: Իսկ ծրագրի հիմքում դրված են մի շարք գաղափարական հիմնադրույթներ (մասնավորապես` հավատարիմ լինելը ՄԱԿ-ի կողմից հռչակված Հազարամյակի զարգացման նպատակներին, եկամուտների արդար վերաբաշխման ապահովումը և աղքատության հաղթահարումը, աշխատունակ աղքատներին սեփական գործ հիմնելուն, եկամուտների ավելացմանը և սեփական աշխատանքով աղքատությունը հաղթահարելու հնարավորությունների ընդլայնումը, բնակչությանը` հատկապես աղքատ ընտանիքների և խոցելի խմբերի սոցիալական պաշտպանվածության աստիճանի բարձրացումը նվազագույն կենսական պայմանների երաշխավորությամբ և աղքատանալու վտանգից ապահովագրման միջոցով և այլն), որոնք երաշխիք են հանդիսանում մինչև 2015 թ.-ը կրճատել աղքատությունը կրկնակի, ծայրահեղ աղքատությունը` քառակի անգամ:
249. Աղքատության վերլուծության տվյալները փաստում են, որ աղքատ են բնակչության հետևյալ սոցիալական խմբերը.
. Բազմանդամ, հատկապես բազմազավակ ընտանիքների անդամները
. Գործազուրկները և ցածր աշխատավարձով աշխատողները (ներառյալ մշակույթի
և արվեստի աշխատողները)
. Փախստականները և հետբախումային խմբերը, հատկապես հանրակացարաններում
և ժամանակավոր կացարաններում բնակվողները
. Միայնակ կենսաթոշակառուների և հաշմանդամների այն մասը, որոնք բացի
կենսաթոշակային ապահովումից, եկամտի այլ աղբյուրներ չունեն
. Չաշխատող երիտասարդ ընտանիքները (այդ թվում` ամուսնալուծված, միայնակ
մայրերի և ծնողազուրկ):
250. Աղքատությունը անմիջական ազդեցություն է ունեցել բնակչության ոչ միայն ավանդաբար կարիքավոր խմբերի (ծերեր, հաշմանդամներ, երեխաներ), այլև աշխատունակ զանգվածի վրա, մասնավորապես բյուջետային հիմնարկներում (կրթության և մշակույթի ոլորտներում զբաղված) և արդյունաբերական ձեռնարկություններում աշխատողների վրա:
251. ՄԱԿ-ի կողմից 2001 թ.-ին անցկացված համայնքային զարգացման կարիքների ուսումնասիրությունը փաստել է, որ ՀՀ բնակչության շուրջ 17.3%-ը պատկանում է որևէ սոցիալապես խոցելի խմբի: Ըստ որում, սոցիալապես խոցելի բնակչության շուրջ կեսը կենտրոնացած է Երևան քաղաքում (17%-ը) և երկու խոշոր` Գեղարքունիքի (16%-ը) և Լոռու (14%-ը) մարզերում:
252. ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (ՀՀ ԱՎԾ) տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի իրականացված հետազոտությունների արդյունքների համաձայն աղքատության ցուցանիշներով Լոռու մարզը միջին աղքատության շրջանում է (աղյուսակ 1):.1 ՈՒսումնասիրության տվյալների վերլուծությամբ փաստվում է, որ աղքատ բնակչության թիվը` 26.8 բարձր է հանրապետական միջինից` 25.0: Լոռու մարզում աղքատության խորությունը` 6.2 զիջում է միայն Արմավիրի` 6.9 և Կոտայքի` 6.5 մարզերին, իսկ հանրապետական միջինը` 4.9 է: Նույնպիսի համեմատության դեպքում կարելի է արձանագրել, որ աղքատության սրությունը Լոռու մարզում 1.8 է, որը գերազանցում է հանրապետական միջինը` 1.5 և զիջում է միայն Արմավիրի` 2.0 և Կոտայքի` 1.9 մարզերին:
Աղքատության հիմնական ցուցանիշներն ըստ մարզերի, 2007 թ.
Աղյուսակ 5.4.1.1.
._____________________________________________________________________.
|Մարզեր |Շատ |Աղքատ|Տոկոսն |Տոկոսն |Աղքատության|Աղքատության|
| |աղքատ| |աղքատների|ընդհանուր |խորություն |սրացում |
| | | |մեջ |բնակչության| | |
| | | | |մեջ | | |
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|ք. Երևան | 3.2| 20.0| 33.6| 26.9| 3.7| 1.2|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Արագածոտն | 3.0| 22.2| 4.2| 3.7| 2.4| 0.6|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Արարատ | 3.5| 25.5| 8.4| 8.6| 4.8| 1.3|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Արմավիր | 3.8| 30.7| 8.5| 10.5| 6.9| 2.0|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Գեղարքունիք| 2.5| 29.6| 7.5| 8.9| 5.6| 1.6|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Լոռի | 3.6| 26.8| 9.0| 9.6| 6.2| 1.8|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Կոտայք | 6.1| 30.0| 9.6| 11.5| 6.5| 1.9|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Շիրակ | 6.0| 32.1| 8.9| 11.5| 6.1| 1.8|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Սյունիք | 3.7| 24.0| 4.3| 4.2| 4.3| 1.1|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Վայոց Ձոր | 2.3| 13.7| 1.8| 1.0| 2.4| 0.9|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Տավուշ | 3.3| 21.6| 4.1| 3.6| 3.4| 1.0|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Ընդամենը` | 3.8| 25.0| 100| 100| 4.9| 1.5|
._____________________________________________________________________.
253. ԿԶԾ-ի համաձայն առաջիկա տարիներին կշարունակվեն սոցիալական ապահովության բնագավառի հետագա կատարելագործման և դրամական փոխատվությունների բարձրացման միջոցառումները: Այս առումով Լոռու մարզի համար սոցիալական պաշտպանության բնագավառում կարևորվում են հետևյալ միջոցառումները.
. հաշմանդամներին (հատկապես հաշմանդամ երեխաներին) վերականգնողական և
տեխնիկական այլ միջոցներով ապահովումը, ինչպես նաև նրանց
հասարակության մեջ ինտեգրելու ծրագրերի իրականացումը,
. ծերերի համար ցերեկային խնամքի կենտրոնների և տնային պայմաններում
խնամքի ծառայության գործարկումը և կատարելագործումը,
. փախստականներին հասարակությանը ինտեգրվելու ծրագրերի իրագործումը,
. խնամատար ինստիտուտի կայացումը,
. սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան
կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում
հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով ընտանիքների,
որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական հմտությունների
ուսուցմամբ),
. գործազուրկների մասնագիտական վերապատրաստումները և նրանց առնվազն
ժամանակավոր զբաղվածության ապահովումը` վարձատրվող հասարակական
աշխատանքների ծրագրերի ընդլայնմամբ, ինչպես նաև` զբաղվածության
կարգավորման այլ ծրագրեր,
. սոցիալական և այլ իրավունքների վերաբերյալ խորհրդատվական
ծառայությունների զարգացումը:
254. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում մարզի զարգացման գերակա նպատակն է համարվում սոցիալական ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացումը, որի համար հարկավոր են`
. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության
իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում, որի համար նախատեսվում է
մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների
(պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող
ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածքում
բնակչության լայն շերտերի մեջ:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական
վերապատրաստումներ. Ծրագրերի իրականացման արդյունավետության հիմնական
գործոն է կադրերի մասնագիտական պատրաստվածության աստիճանը:
Կարևորվում է պետական և ոչ պետական սոցիալական ծառայությունների
մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը,
դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը,
խնամվողների վերապատրաստումը հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ
թվում տան պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար:
. սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան
կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում
հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով
ընտանիքների, որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական
հմտությունների ուսուցմամբ): Սա ենթադրում է երեխաների իրավունքների և
շահերի պաշտպանություն, բազմամասնագիտական (սոցիալ-հոգեբանական և
բժշկական վերականգնման աշխատանքների իրականացում) աջակցության
ցուցաբերում:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների
նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում և արդիականացում. ՍԾՄՏՄ-ների
գործունեության արդյունավետության բարձրացման նպատակով անհրաժեշտ է
բարելավել նաև այդ կենտրոնների նյութատեխնիկական բազան:
. Սոցիալական ծառայությունների համակարգի կառավարման բարելավումը. Այստեղ
կարևորվում են` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի և ՍԾՄՏՄ-ների միջև տեղեկատվության
փոխանակման, մարզում իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման
մեխանիզմների մշակումը և ներդնումը, ինչպես նաև պետական և ոչ
պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների
գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացումը, սոցիալապես խոցելի
բնակչության տվյալների շտեմարանի ստեղծումը:
255. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակներն ու ուղղությունները ներկայացված է գծապատկեր 1-ում.
Գծապատկեր 5.4.1.1.
.________________________.
|Լոռու մարզում սոցիալական|
| ծառայությունների (ՍԾ) |
| մատչելիության և որակի |
| բարձրացում |
.________________________.
._________________________________________________________.
| | | | | |
| | | | | |
.___________..__________..________..__________..__________..__________.
|Սոցիալապես ||Սոցիալական||ՍԾ-ներ ||Սոցիալական||ՍԾ-ների ||Սոցիալական|
|խոցելի ||ծրագրերի ||մատուցող||սպասարկման||տեխնիկական||ծառայութ- |
|խմբերին ||մասին բնակ||կադրերի ||համակարգի ||միջոցներով||յուններ |
|ուղղված ||չության ||շարունա-||կառավարման||ապահովում ||մատուցող |
|սոցիալական ||իրազեկվա- ||կական ||բարելավում|| ||սուբյեկտ- |
|աջակցության||ծության ||վերապատ-|| || ||ների համա-|
|ծառայութ- ||բարձրացում||րաստում-|| || ||գործակ- |
|յունների || ||ների իրա|| || ||ցություն |
|ընդլայնում || ||կանացում|| || || |
.___________..__________..________..__________..__________..__________.
256. Համաձայն ԿԶԾ-ի սոցիալական պաշտպանությունը, ըստ միջազգայնորեն ընդունված սահմանման, պետական և ոչ պետական մարմինների այն գործողությունների ամբողջությունն է, որն ուղղված է տնային տնտեսությունների ու անհատների` որոշակի ռիսկերին դիմագրավելու կամ կարիքներ հոգալու հնարավորությունների ընդլայնմանը: Ըստ մեթոդաբանության դասակարգվում են հետևյալ սոցիալական ռիսկի խմբերը.
1) վատառողջություն (ընդգրկում է ժամանակավոր անաշխատունակության / հիվանդության հետ կապված դրամական օժանդակությունը` բացի հաշմանդամությունից),
2) հաշմանդամություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական ոչ առողջապահական օժանդակությունը` կապված հաշմանդամների` տնտեսական և սոցիալական կյանքում ներգրավվելու դժվարությունների հաղթահարման հետ),
3) ծերություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական ոչ առողջապահական օժանդակությունը` կապված ծերության հետ),
4) վերապրում / հարազատին կորցրածներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված ընտանիքի անդամի մահվան հետ),
5) ընտանիք / երեխաներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական, առողջապահական օժանդակությունը` կապված հղիության, ծննդաբերության, որդեգրման, երեխաներին մեծացնելու և ընտանիքների ու երեխաների սոցիալական օժանդակության և պաշտպանության հետ),
6) գործազրկություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված գործազրկության հետ),
7) բնակարանային ապահովություն (ընդգրկում է պետական հոգածության տարբեր մեխանիզմներ` ուղղված տնային տնտեսությունների կամ անհատների կողմից բնակարանային խնդիրների լուծման օժանդակությանը),
8) սոցիալական մեկուսացվածության այլ տեսակներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված սոցիալական մեկուսացվածության վերը չնշված դեպքերի ու տեսակների հետ):
Հիշյալ բոլոր խմբերի համար սոցիալական ապահովության պետական համակարգի գործառույթները հստակորեն սահմանված են: Այսպես`
ա) Պետական սոցիալական աջակցության ծրագրերը, ներառյալ` ընտանեկան
նպաստները, երեխայի ծնվելու հետ կապված միանվագ նպաստները, երեխային
խնամելու նպաստները, ինչպես նաև այլ դրամական և ոչ դրամական
սոցիալական ծառայությունները:
բ) Սոցիալական ապահովության ծրագրեր հաշմանդամների, վետերանների և
երեխաների համար, մասնավորապես` հաշմանդամների վերականգնման ծրագրեր`
ելնելով հաշմանդամների վերականգնողական անհատական ծրագրերի
տվյալներից, հաշմանդամների, վետերանների և երեխաների տնային
պայմաններում և համապատասխան հիմնարկներում սպասարկելու սոցիալական
ծրագրեր:
գ) Պետական սոցիալական ապահովագրության ծրագրեր, որոնք բաղկացած են
տարիքային և հաշմանդամության կենսաթոշակներից, ինչպես նաև
ժամանակավոր անաշխատունակության և հղիության հետ կապված նպաստներից:
դ) Զբաղվածության ծրագրեր` ներառյալ գործազրկության նպաստները,
գործազուրկների վերապատրաստման, վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ,
ինչպես նաև` զբաղվածության կարգավորման այլ ծրագրեր:
ե) Բնակչության առանձին նպատակային խմբերի համար արտոնությունների
համակարգ:
257. Հայաստանի սոցիալական բարեփոխումների ծրագրի (ՀՍԲԾ` USAID/PADCO) շնորհիվ Վանաձորում կենսագործված Սոցիալական ծառայությունների համալիր կենտրոնում այսօր տարվող աշխատանքները նպատակաուղղված են սոցիալական բնագավառի կազմակերպությունների (սոցիալական, կենսաթոշակային, զբաղվածության, սոցիալական հարցերով զբաղվող հասարակական կազմակերպություններ, բժշկա-սոցիալական փորձաքննական հանձնաժողով) աշխատանքների առավելագույնս համակարգմանը և կենտրոնացմանը, նկատելիորեն հեշտացված են սոցիալական ծառայությունների մատուցման գործընթացն ու բարելավման որակը, տնտեսվում են քաղաքացիների ժամանակը և միջոցները: Համակարգչային տեղեկատվական շտեմարանների համախմբմամբ, ինչպես նաև սոցիալական ապահովության քարտային համակարգի կիրարկմամբ նվազագույնի կհասցվեն փաստաթղթային սխալներն ու կեղծումները, ակնհայտ հնարավոր կերպով կիրականացվի առավելագույն վերահսկողություն:
258. Սոցիալական ծառայությունների համալիր կենտրոնի մեկ այլ կարևոր առանձնահատկություններից է նաև ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառումը: ՀՍԲԾ-ի աջակցությամբ ՀՀ ԱՍՆ-ի «Նորք» տեղեկատվա-վերլուծական կենտրոնի կողմից մշակվել է տեղեկատվության փոխանակման էլեկտրոնային համակարգ, որով նվազեցվում և կրճատվում է գրասենյակային թղթատարությունը, դիմումներին կամ բողոքներին ընթացք տալու ժամանակահատվածը, քաղաքացիների կողմից ներկայացվող տարաբնույթ տեղեկանքների թիվը, քաղաքացիների կողմից դիմումներով, բողոքներով կամ առաջարկություններով դիմելու գործընթացը: Այսօր Վանաձորի ՍԾՏԲ-ն կարողանում է նկատելիորեն կրճատել այն աշխատանքը, որով պահանջվում էր համադրել ՀՀ ԱՍՆ-ի աշխատակազմի սոցիալական ապահովության պետական ծառայության (ՀՀ ՍԱՊԾ-ի) տեղեկատվությունը: Փոխադարձ տեղեկատվության կիրառումով են աշխատում Համալիր կենտրոնում գործող սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինները, իսկ 2005 թ.-ից աշխատանքները մեծապես կանոնակարգվում են սոցիալական ապահովության քարտերի համակարգի շնորհիվ:
259. Վանաձորի սոցիալական համալիր կենտրոնի օրինակը մեծապես կօգնի մարզի մյուս տարածաշրջաններում ևս նմանատիպ Համալիր կենտրոններ ստեղծելու աշխատանքներում, որոնց լիարժեքորեն կօժանդակեն մարզի բնակչության սոցիալական իրական նկարագրի ուսումնասիրության և հասցեականության գործընթացի ապահովմանը:
260. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
261. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական վերապատրաստումը մասնավորապես կարևորում է սոցիալական ծառայությունների մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը, դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը, հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ թվում տան պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար խնամողների վերապատրաստումը:
262. Մարզի ՍԾՄՏՄ-ների աշխատանքների բարելավմանն են միտված`
. ՍԾՄՏՄ-ների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավումը.
. սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավումը, որտեղ
կարևորվում է` ՍԾՄՏՄ-ների, ՏԻՄ-երի և ՀԿ-ների միջև
տեղեկատվության փոխանակման, մարզի մակարդակով իրականացվող
սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակումը և
ներդրումը,
. պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի
խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր
իրականացումը.
. մասնագետ կադրերի վերապատրաստումը,
. կամավորական շարժման (կենտրոնի) զարգացումը:
Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն
263. Հանրապետությունում շուկայական տնտեսավարման նոր հարաբերությունները հանգեցրին բնակչության գերակշիռ մասի կենսամակարդակի կտրուկ անկմանը: ՀՀ կառավարությունը այս բնագավառը դիտեց առաջնային և ձեռնամուխ եղավ դրա առողջացման գործընթացին: Օգնության բաշխման «Փարոս» համակարգում ներառվեց բնակչության գրեթե 95 տոկոսը (ընտանիքների վերաբերյալ կամավոր և փոխադարձ վստահության տեղեկատվության հավաքման ճանապարհով), որը նկատելիորեն նվազեց 1999 թ. (ընտանեկան նպաստի ներդրում` ֆինանսական աջակցության միջոցով) և հետագա տարիներին, երբ գործի դրվեցին աղքատությունը գնահատող տարբեր չափորոշիչներ: Բնակչության մի ստվար մասն էլ ներգրավվեց վարձատրվող հասարակական աշխատանքներում «Սնունդ` աշխատանքի դիմաց» և «Նպաստ` աշխատանքի դիմաց» (հետագայում` վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ) ծրագրերում: Ապա 2003 թ. ամփոփվեց սահմանված աշխատավարձերի, կենսաթոշակների, նպաստների և կրթաթոշակների միջև համամասնությունների ձևավորման, ընտանիքի տնտեսական, սոցիալական պաշտպանության կազմակերպմանն ուղղված աշխատանքների նախնական փուլը և 2004 թ.-ից ըստ «Աղքատության նվազեցման ռազմավարական ծրագրի» աշխատանքները ընթացան առավել նպատակաուղղված: Մասնավորապես արդյունավետ և ֆինանսավորման տեսանկյունից առավել հուսալի միասնական համակարգ ձևավորվեց սոցիալական ապահովագրության համակարգի պետականորեն կարգավորման, կենսաթոշակային, գործազրկության, արտադրությունում աշխատանքային խեղման, մասնագիտական հիվանդության, ժամանակավոր անաշխատունակության դեպքերի, ինչպես նաև պարտադիր բժշկական ապահովագրություն համատեքստում: ՀՀ կառավարությունը իր 2004-2008 թթ. գործունեությունը մեծապես նպատակաուղղեց սոցիալական բնագավառի օրենսդրական բարեփոխումներին: Այդ աշխատանքներին մեծապես նպաստեց սոցիալական ապահովության քարտերի կիրառման գործընթացը: 2008 թ.-ից ՀՀ կառավարությունը «Կայուն զարգացման ծրագրում» համալիր վերլուծության արդյունքում փաստեց, որ պետությունը նպատակադրում է ավելացնել բնագավառին ուղղվող պետական ծախսերը:
264. Սոցիալական մոնիտորինգի համակարգի ներդրումով, ընտանեկան նպաստի համակարգի հասցեականության մեծացմամբ և նպաստի միջին չափի բարձրացմամբ, մանկատան շրջանավարտներին ցուցաբերվող պետական աջակցության ծրագրերով, ընտանիքին ուղղված և երեխաների իրավունքների պաշտպանության միջոցառումներով, ինչպես նաև կենսաթոշակների աստիճանական բարձրացումով առավել նպատակային և կայուն հեռանկար կարող է ապահովվել սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության բնագավառի բարեփոխման համար:
265. Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն ոլորտի հիմնական նպատակն է նպաստել հանրապետության բնակչության աղքատության նվազեցմանն ու հաղթահարմանը, մեծացնել ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը ծրագրերի հասցեականության մեծացման և նպատակային ծրագրերի իրականացման միջոցով:
266. Սոցիալական աջակցության ծրագրերը «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված նպաստներն են, և ՀՀ մարզերում իրականացվում են «ՀՀ պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքով այդ ծրագրերի համար նախատեսված ֆինանսական միջոցների շրջանակներում:
«Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված են և ներկայումս երկրում իրականացվում են հետևյալ նպաստների նշանակման և վճարման աշխատանքները.
ա) ընտանեկան նպաստի և միանվագ դրամական օգնության,
բ) մինչև 2 տարեկան երեխայի խնամքի նպաստ,
գ) երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստ,
դ) զոհված` ՀՀ ազգային հերոսի կամ Մարտական խաչ շքանշանով պարգևատրված
անձանց ընտանիքի նպաստ:
267. Որպես աղքատության հաղթահարման կարևորագույն գործիք առանձնահատուկ դեր և նշանակություն ունի ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված ընտանեկան նպաստը: Գրեթե պահպանելով նպաստառու ընտանիքների թվաքանակը վերջին հինգ տարիների ընթացքում ընտանեկան նպաստի չափը աստիճանաբար ավելացվել է:
268. Հայաստանի Հանրապետության սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության բնագավառի հիմնական գերակայություններն են`
. բնակչության աշխատանքի իրավունքի պաշտպանությունը,
. բնակչության զբաղվածության ապահովման համար պայմանների ստեղծումը,
. պետական կենսաթոշակային ապահովությունը,
. սոցիալական աջակցության տրամադրումը,
. ընտանիքի, կանանց և երեխաների պաշտպանությունը,
. հաշմանդամների և տարեցների սոցիալական պաշտպանությունը:
Այս առումով կարևորվում են հետևյալ միջոցառումները.
. բնագավառի օրենսդրության կատարելագործման ու դրա իրականացման
ապահովումը,
. սոցիալական ապահովության քարտերի համակարգի արդյունավետ կիրառումը
. սոցիալական մոնիտորինգի համակարգի ներդրումը
. ընտանեկան նպաստի համակարգի հասցեականության մեծացումը և նպաստի միջին
չափի բարձրացումը,
. մանկատան շրջանավարտներին ցուցաբերվող պետական աջակցությունը
. ընտանիքին և երեխաների իրավունքների պաշտպանության ուղղված
միջոցառումները
. կենսաթոշակների աստիճանական բարձրացումը, առավել նպատակային և կայուն
հեռանկար կարող է ապահովվել սոցիալական ապահովության և սոցիալական
ապահովագրության բնագավառի բարեփոխման համար:
269. Տարաբնույթ է բնագավառի գործունեությունը, որում կենտրոնացվածը թերևս պետության կողմից երաշխավորված ընտանեկան նպաստն է:
270. «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն ընտանիքների անապահովության գնահատման ժամանակ օգտագործվում են ցուցանիշներ ու չափորոշիչներ, որոնց կշիռը որոշվում է տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի ամբողջացված ամենամյա հետազոտությունների տվյալների հիման վրա: Յուրաքանչյուր տարի այդ հետազոտությունների արդյունքների օգտագործմամբ ամբողջ հանրապետության համար վերանայվում է ընտանիքների անապահովության գնահատման կարգը, ինչպես նաև սահմանվում են նպաստի բազային չափը, երեխաների համար տրվող հավելման և միանվագ դրամական օգնության չափերը:
271. Համալիր վերլուծություն կատարելու համար նպատակահարմար է Լոռու մարզի տվյալները վերլուծել ՀՀ-ի մյուս մարզերի հետ մեկ ամբողջությունում (աղյուսակ 5.4.1.2.): Լոռու մարզը Երևանից և Շիրակի մարզից հետո ամենաշատ նպաստառուներ ունեցողն է, որը փաստվել է վերջին հինգ տարիների վերլուծության արդյունքում: Եթե համադրենք տվյալները, ապա 2003 թ.-ի համեմատությամբ 2007 թ. նպաստառուների թիվը կրճատվել է գրեթե 24 տոկոսով, այսինքն այնքան, որքան հանրապետական միջին ցուցանիշն է:
Նպաստառու ընտանիքների քանակը (2003-2007 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.2.
.____________________________________________________.
|Մարզեր |Նպաստառու ընտանիքների քանակը |
| |_______________________________________|
| |2003 թ.|2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|ք. Երևան | 43002| 39296| 33005| 27542| 26043|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արագածոտն | 6635| 7176| 6945| 6406| 6575|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արարատ | 11533| 10665| 8616| 8799| 8429|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արմավիր | 6947| 6749| 6465| 5761| 6217|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Գեղարքունիք | 14238| 13489| 12111| 13375| 14910|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Լոռի | 31492| 30323| 24072| 24706| 24031|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Կոտայք | 11959| 11227| 9888| 9573| 9889|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Շիրակ | 31136| 30661| 28147| 27136| 25321|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սյունիք | 9412| 7898| 6981| 5949| 5700|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Վայոց Ձոր | 3584| 2993| 3121| 2570| 2703|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տավուշ | 9394| 10525| 7375| 7853| 7099|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ընդամենը` ՀՀ| 179332| 171002| 146726| 139670| 136917|
.____________________________________________________.
272. Թե ինչպիսի ազդեցություն կարող է թողնել ընտանեկան նպաստը աղքատության մակարդակի վրա ներկայացված է ստորև (վերլուծական տվյալները ներկայացված են ըստ մարզերի):
Հայաստան. Ընտանեկան նպաստի ներգործությունն աղքատության մակարդակի
վրա ըստ մարզերի (%-ներով), 2007 թ.
Աղյուսակ 5.4.1.3.
._____________________________________________________________________.
|Մարզեր |Հետտրանսֆերտային |Նախքան ընտանեկան |Ընտանեկան |
| |մակարդակ (վճարվել |նպաստի (ԸՆ) վճարումը |նպաստի |
| |են կենսաթոշակները |(նախա-ԸՆ, |չվճարման |
| |և սոցիալական |հետկենսաթոշակային և |ազդեցությու-|
| |աջակցությունը) |այլ սոց. աջակցություն)|նը (անգամ) |
| |____________________|______________________|____________|
| |Ծայրահեղ |Աղքատութ- |Ծայրահեղ |Աղքատութ- |Ծայրա-|Աղքա-|
| |աղքատութ-|յան |աղքատության|յան |հեղ |տութ-|
| |յան |մակարդակ |մակարդակ |մակարդակ |աղքա- |յան |
| |մակարդակ | | | |տութ- |մակար|
| | | | | |յան |դակ |
| | | | | |մակար-| |
| | | | | |դակ | |
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|ք. Երևան |3.2 (0.7)|20.0 (1.4)| 4.1 (0.9)|20.0 (1.7)| 1.3| 1.00|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Արագածոտն |3.0 (1.2)|22.2 (2.9)| 5.8 (1.9)|22.6 (4.5)| 1.9| 1.02|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Արարատ |3.5 (0.9)|25.5 (2.6)| 5.8 (1.4)|25.8 (2.4)| 1.1| 1.01|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Արմավիր |3.8 (1.2)|30.7 (2.7)| 6.2 (1.7)|31.2 (4.5)| 1.6| 1.02|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Գեղարքունիք |2.5 (0.6)|29.6 (3.0)| 7.1 (1.9)|34.2 (4.1)| 2.8| 1.16|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Լոռի |3.6 (1.0)|26.8 (2.3)| 12.7 (2.0)|30.6 (2.8)| 3.5| 1.14|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Կոտայք |6.1 (1.2)|30.0 (2.3)| 8.5 (1.5)|31.1 (2.5)| 1.4| 1.04|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Շիրակ |6.0 (1.3)|32.1 (2.5)| 11.6 (2.0)|35.1 (3.5)| 1.9| 1.09|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Սյունիք |3.7 (1.2)|24.0 (3.0)| 5.5 (1.5)|25.3 (5.5)| 1.5| 1.05|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Վայոց Ձոր |2.3 (0.7)|13.7 (2.3)| 3.4 (1.5)|13.9 (3.7)| 1.5| 1.01|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Տավուշ |3.3 (1.2)|21.6 (2.5)| 6.7 (1.6)|23.5 (3.5)| 2.0| 1.09|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Ընդամենը` ՀՀ|3.8 (0.4)|25.0 (0.7)| 6.7 (0.5)|26.3 (1.0)| 1.8| 1.05|
._____________________________________________________________________.
273. Լոռու մարզում նախքան ընտանեկան նպաստի վճարումը առկա է 12.7% ծայրահեղ աղքատության և 30.6%` աղքատության մակարդակ: Առաջին ցուցանիշով Լոռու մարզը առաջինն է Հայաստանում, իսկ երկրորդով` 4.6 տոկոսային միավորով բարձր է հանրապետական միջինից: Աղքատության ցուցանիշները կտրուկ իջնում են հետտրանսֆերտային մակարդակում, այսինքն ընտանեկան նպաստը անմիջական ազդեցություն են թողնում աղքատության մակարդակի վրա: Լոռու մարզում ընտանեկան նպաստի չվճարման հետևանքով աղքատությունը ամենաբարձրն է (3.5 անգամ շատ) և գրեթե կրկնակի գերազանցում է հանրապետական միջին ցուցանիշը (1.8 անգամ): Երկրորդ ցուցանիշն ունի Գեղարքունիքի մարզը` 2.8, իսկ մյուս մարզերի ցուցանիշները հավասար կամ ցածր են 2.0-ից:
274. 2008 թ. ընթացքում ընտանեկան նպաստի համակարգում յուրաքանչյուր ամիս ընդգրկվել են միջին հաշվով 20.840 նպաստառու ընտանիքներ և միջին հաշվով 1.976 հրատապ օգնություն ստացող ընտանիքներ:
Աղյուսակ 5.4.1.4.
Լոռու մարզում ՍԾՄՏՄ-ների կողմից վճարված գումարները (ներառյալ`
պետական նպաստները և միանվագ դրամական օգնությունները)` ըստ
տարածաշրջանների (2003-2008 թթ.)
(հազար դրամ)
._________________________________________________________________________.
| |Վանաձոր |Սպիտակ |Ստեփանա- |Թումանյան|Տաշիր |ԼՈՌՈՒ |
| |(Գուգարք) | |վան | | |ՄԱՐԶ |
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2003 թ.| 955,099.5| 584,180.5|355,180.5|184,274.5| 88,288.5|2,167,023.5|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2004 թ.|1,172,505.0| 772,777.5|452,336.0|232,056.0|117,630.5|2,747,305.0|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2005 թ.|1,327,626.5| 998,361.0|548,606.5|295,715.0|154,953.5|3,325,262.5|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2006 թ.|1,645,141.5|1,227,596.9|704,134.9|389,794.1|217,963.2|4,184,630.6|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2007 թ.|1,663,093.2|1,310,703.3|803,579.8|392,990.6|234,815.2|4,407,037.1|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2008 թ.|1,825,338.0|1,303,394.0|892,096.0|409,882.5|289,628.5|4,720,339.0|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|%-ը | 38.7| 27.6| 18.9| 8.7| 6.1| 100|
|(ընդհա-| | | | | | |
|նուր | | | | | | |
|գումա- | | | | | | |
|րից) | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
275. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գրեթե յուրաքանչյուր չորրորդ նպաստառուն Վանաձորի (ներառյալ` Գուգարքը) տարածաշրջանից է: 2003-2008 թթ. վերլուծությամբ փաստվում է, որ աստիճանական և կայուն նվազում (5.4 տոկոսային նիշ) է արձանագրվել Վանաձորի, իսկ աստիճանական աճ` Տաշիրում (2.0 տոկոսային նիշ): Բնակչության համամասնությամբ ընտանեկան նպաստի համակարգում ընդգրկվածների հարաբերակցությունը մեծ է Սպիտակի և Ստեփանավանի և նվազ` Թումանյանի տարածաշրջանում: Ասվածը առավել ցայտուն հիմնավորելու համար կարելի է որոշակի հարաբերել նաև բնակչության թիվը` ըստ տարածաշրջանների (աղյուսակ 5): Բնակչության թվաքանակի վերլուծությամբ փաստվում է, որ 100 բնակչից 47-ը Վանաձորի կամ Գուգարքի տարածաշրջանի բնակիչ է, 9-ը` Տաշիրի, 15-ը` Սպիտակի, 12-ը` Ստեփանավանի, 17` Թումանյանի տարածաշրջաններից են:
Լոռու մարզում բնակչության բաշխվածությունը` ըստ տարածաշրջանների
Աղյուսակ 5.4.1.5.
.____________________________________________________________________.
| |Վանաձոր |Սպիտակ |Ստեփանավան|Թումանյան|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ |
| |(ներառյալ| | | | |ՄԱՐԶ |
| |Գուգարքը)| | | | | |
|________________|_________|_______|__________|_________|_____|______|
|Բնակչության թիվը| 132541| 43057| 32157| 47998|25045|280798|
|________________|_________|_______|__________|_________|_____|______|
|Տոկոսային | 47.2| 15.3| 11.5| 17.1| 8.9| 100|
|ցուցանիշը | | | | | | |
|(ընդհանուր թվից)| | | | | | |
.____________________________________________________________________.
276. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ դեռևս «աղետի գոտի» հասկացությունը իր ազդեցությունն ունի Սպիտակի և Ստեփանավանի տարածաշրջաններում: Եթե վերլուծություն կատարենք նախորդ տարիների տվյալներով, ապա կունենանք հետևյալ պատկերը.
Գծապատկեր 5.4.1.2.
---------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
277. 2004 թ. ՀՀ պետական բյուջեում ընտանեկան նպաստների համար նախատեսված միջոցներին զուգահեռ, տարբերակվեց նաև ընտանեկան նպաստի չափը` այն պայմանավորելով ընտանիքի անապահովության միավորով: ՀՀ ԱՎԾ-ի իրականացրած տնային տնտեսությունների բյուջեների հետազոտության տվյալներով այս միջոցառումների արդյունքում բարձրացել է ծրագրի հասցեականությունը: Միաժամանակ այդ հետազոտության արդյունքներով երեխաները մնում են աղքատության տեսակետից ամենախոցելի խումբը և որպես առավել խոցելի խումբ առանձնանում են բարձր լեռնային և սահմանամերձ բնակավայրերում ապրող, նաև բազմազավակ (չորս և ավելի մինչև 18 տարին չլրացած անդամ ունեցող) ընտանիքները: «Պետական նպաստների մասին» և «Սոցիալական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքներով կանոնակարգվող ընտանեկան նպաստի համակարգը շրջադարձային ուղղություն վերցրեց դեպի երեխաները:
278. Երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստի համալիր վերլուծություն կատարելու համար նպատակահարմար է դիտարկել 2003-2007 թթ. հանրապետական ցուցանիշները և նպաստառու ընտանիքների համեմատությամբ հարաբերակցությունը (աղյուսակ 5.4.1.6):
Երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստ ստացած անձանց թիվը
(2003-2007 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.6.
.___________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2003 թ.|2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ծնունդներ | 35793| 37520| 37499| 37639| 40142|
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նպաստառուներ | 28884| 30283| 25237| 29201| 38801|
|(ընտանիքներ) | | | | | |
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նպաստառուների | 80.7| 80.7| 67.3| 77.6| 96.6|
|թիվ/ծնվածներ | | | | | |
|հարաբերակցություն %| | | | | |
.___________________________________________________________.
279. Վերջին տարիներին ուշադրության կենտրոնում են հայտնվել երեխաները, որոնցից շատերի ընտանիքները չեն ընդգրկված ընտանեկան նպաստի համակարգում և, փաստորեն, դեռևս լիարժեք չի ապահովվում հատկապես դեռահասների սոցիալական պաշտպանվածությունը: Տարեցտարի ավելացվեցին ընտանեկան նպաստների չափերը և ընտանիքների յուրաքանչյուր մինչև 18 տարին չլրացած անդամին տրվող հավելումները: Երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող 35.000 դրամ նպաստը և մինչև երկու տարեկան երեխայի խնամքի 3.000 դրամ նպաստը 2009 թ. դարձան համապատասխանաբար` 50.000 դրամ և 18.000 դրամ: Իսկ 2005 թ.-ից սահմանվեցին նպաստի իրավունք ունեցող ընտանիքում միանվագ դրամական օգնություններ` երեխայի ծննդյան կապակցությամբ (2009 թ.` ծննդյան նպաստի նույն չափով` 50.000 դրամ) և ընտանիքում երեխայի առաջին դասարան ընդունվելու դեպքում (2009 թ.` 25.000 դրամ) տրվող միանվագ դրամական օգնություն, իսկ 2006 թ.-ից` ընտանիքի անդամի մահվան դեպքում` 50.000 հազար դրամ (եթե այդ անդամը կենսաթոշակառու, աշխատող կամ գործազուրկ չէ):
280. Վերջին տարիներին պետական աջակցություն են ստանում նաև ընտանիքում ծնված երրորդ, ինչպես նաև հաջորդ յուրաքանչյուր երեխայի համար, որը տարեցտարի ավելանում է. 2007 թ.` 200.000 դրամ, 2008 թ.` 300.000 դրամ, 2009 թ.` 430.000 դրամ:
281. Ստորև ներկայացվում է ամփոփ տեղեկատվություն Լոռու մարզի 2009 թ. հունվար-հունիս ամիսներին պետական նպաստների և ավանդի փոխհատուցման վերաբերյալ` ըստ գործակալությունների:
Աղյուսակ
._____________________________________________________________________.
|Լոռու մարզի|Ընտանեկան |Երեխայի |Մինչև 2 |Զոհված` ՀՀ |Ավանդների|
|ՍԾՏՏՄ-ներ |նպաստի և |ծննդյան |տարեկան |ազգային |փոխհատուց|
| |միանվագ |միանվագ |երեխայի |հերոսի կամ |ման |
| |դրամական |նպաստի |խնամքի |մարտական խաչ|վճարման |
| |օգնության |վճարման |նպաստի |շքանշանով |ցուցակնե-|
| |վճարման |ցուցակ- |վճարման |պարգևատրված |րում |
| |ցուցակնե- |ներում |ցուցակներում|անձի նպաստի |ընդգրկված|
| |րում |ընդգրկված|ընդգրկված |իրավունք |անձանց |
| |ընդգրկված |անձանց |անձանց թիվը |ունեցող |թիվը |
| |ընտանիքների|թիվը | |անձանց թիվը | |
| |թիվը | | | | |
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Վանաձոր | 8081| 135| 399| 1| 66|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Սպիտակ | 5298| 22| 57| 0| 9|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Ստեփանավան | 5393| 21| 40| 0| 18|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Թումանյան | 1571| 35| 91| 0| 10|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Տաշիր | 1227| 20| 28| 0| 6|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Ընդամենը | 21570| 233| 615| 1| 109|
._____________________________________________________________________.
Բնագավառը պարբերաբար պետք է գտնվի մոնիտորինգի և գնահատման փուլերում, որպեսզի կատարված աշխատանքները նկատելի և ազդեցիկ լինեն:
282. «Կայուն զարգացման ծրագրի» ծախսային ծրագրով ընտանեկան նպաստի համակարգում աճ է նախատեսված: Ստորև բերվում է 2009-2015 թթ. ընտանեկան նպաստների համեմատական պատկերը նվազագույն և միջին աշխատավարձերի նկատմամբ:
Ընտանեկան նպաստների հարաբերակցությունը նվազագույն և միջին
աշխատավարձերի նկատմամբ 2009-2015 թթ.
Աղյուսակ 5.4.1.7.
._________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2009 թ.|2010 թ.|2011 թ.|2012 թ.|2015 թ.|
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նպաստի միջին ամսական | 5914| 6674| 7390| 8480| 11321|
|մեծությունը մեկ շնչի | | | | | |
|հաշվով, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նվազագույն ամսական | 30000| 37370| 41560| 45400| 57300|
|աշխատավարձ, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջին ամսական աշխատավարձ,| 103313| 115665| 128692| 139792| 176338|
|դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Մեկ շնչի հաշվով նպաստ | 19.7| 17.9| 17.8| 18.7| 19.8|
|/նվազագույն աշխատավարձ | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Մեկ շնչի հաշվով նպաստ | 5.7| 5.8| 5.7| 6.1| 6.4|
|/միջին աշխատավարձ | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
._________________________________________________________________.
283. Հիմք ընդունելով 2008 թ տվյալները 2009-2015 թթ. համար կատարվել են կանխատեսումներ երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստի չափի վերաբերյալ (Աղյուսակ 5.4.1.8):
Կանխատեսումներ 2009-2015 թթ. երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ
նպաստի չափի վերաբերյալ (2008 թ. տվյալների հիման վրա)
Աղյուսակ 5.4.1.8.
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2009 թ.|2010 թ.|2011 թ.|2012 թ. |2015 թ. |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Առաջին և երկրորդ երեխայի| 50.000| 56.000| 58.000| 64.000| 81.000|
|ծննդյան միանվագ նպաստի | | | | | |
|մեծությունը, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Նվազագույն սպառողական | 38.500| 39.977| 41.325| 42.566| 46.509|
|զամբյուղ, ամսական, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Նպաստի չափ/նվազագույն | 129.9| 140.1| 140.4| 150.4| 174.2|
|սպառողական զամբյուղի | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Երրորդ և հաջորդ երեխայի |430.000|480.000|496.000|1.000.000|1.000.000|
|ծննդյան միանվագ նպաստի | | | | | |
|մեծությունը, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Երեխայի ծննդյան միանվագ | 4.1| 4.7| 5.1| 8.2| 9.1|
|նպաստի գծով պետական | | | | | |
|ծախսեր, մլրդ դրամ | | | | | |
._____________________________________________________________________.
284. «Սոցիալական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանել է, որ սոցիալական աշխատանքը դա մարդու անհատական սոցիալական խնդիրների լուծմանը նպատակաուղղված հոգեբանական և մանկավարժական մեթոդների ու եղանակների կիրառման համալիր մասնագիտական գործունեություն է: Սոցիալական աշխատանքի մասնագետների կրթական ուղղությամբ առաջիկայում կտարվի ուղղորդված քաղաքականություն: 2007-2008 թթ. ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից իրականացվեց սոցիալական աշխատանք իրականացնող անձանց վերապատրաստումը (երկու փուլով): Վերապատրաստման դասընթացներում ընդգրկվեցին նաև համայնքային աշխատողներ (քաղաքապետարանների մասնագետներ): ՀՀ կառավարությունը բնագավառը դիտեց առաջնային և նկատելի աշխատանքներ իրականացվեց այն բարելավելու ուղղությամբ:
285. 1988 թ. երկրաշարժից հետո շուրջ 20 տարի է, ինչ Լոռու մարզում տարաբնույթ օգնությունների հետ մեկտեղ աղքատ ու սակավ ապահովված ընտանիքներին որպես մարդասիրական օգնություն կամ բարեգործություն բնաիրային օգնության ծրագրեր են իրականացվում միջազգային, օտարերկրյա կազմակերպությունների, ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից: Բնաիրային օգնությունը տրամադրվում է նպատակային և հասցեական, որը նպատակ ունի մեղմելու սոցիալապես անապահով ընտանիքների սոցիալական խնդիրները: Բնաիրային օգնությունը տրամադրվում է սննդի, հագուստի, հիգիենիկ պարագաների, գրենական պիտույքների, երեխաների խնամքի պարագաների և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքների ձևով:
286. Վերջին 10 տարիների ընթացքում բնաիրային օգնության տրամադրման մեջ իր զգալի դերն ու նշանակությունն է ունեցել մասնավորապես ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագիրը (ՄԱԿ-ի ՀՊԾ), որի նպատակն է սոցիալապես անապահով խավերի սննդապահովվածության խնդրի լուծումը: Այս խոշոր պարենային աջակցության ծրագրի յուրաքանչյուր փուլ նպաստել է մարզի սոցիալապես անապահով շուրջ 7330 ընտանիքների սննդապահովվածության խնդրի լուծմանը ողջ տարվա կտրվածքով:
287. Ինչպես երևում է ստորև ներկայացվող աղյուսակից իրականացված ծրագրերը վերջին տարիներին նվազել են, իսկ 2009 թ.-ից հետո արդեն ՄԱԿ-ի ՀՊԾ-ն նպատակ ունի ավարտել իր առաքելությունը ՀՀ-ում` հետևաբար և մարզում:
288. ՄԱԿ-ի ՀՊԾ-ի բաշխվածությունը ըստ տարիների ունի հետևյալ պատկերը.
Աղյուսակ
.____________________________________________________.
|Տարեթվեր|Իրականացված |Շահառու |Մարզում բաշխված |
| |ծրագրի |ընտանիքների|սննդամթերքի քանակը|
| |փուլերի թիվը|թիվը |(տ-ներով) |
|________|____________|___________|__________________|
| 2006 | 5 | 7600 | 350 |
|________|____________|___________|__________________|
| 2007 | 2 | 7300 | 364 |
|________|____________|___________|__________________|
| 2008 | 2 | 7100 | 354 |
.____________________________________________________.
289. Հաշվի առնելով վերը նշվածը, ինչպես նաև ստեղծված համաշխարհային ճգնաժամային իրավիճակը, խիստ կարևոր է դառնում մարզում պետության ակտիվ օժանդակության անհրաժեշտությունը բնաիրային օգնության տրամադրման գործում` մեղմելու կարիքավոր ընտանիքների (որոնցից յուրաքանչյուրում կա առնվազն մեկ խոցելի սոցիալական խումբ ունեցող անդամ) նվազագույն սննդապահովման խնդիրը:
290. Համաձայն ՀՀ կառավարության 16.03.2006 թ. «Նախկին ԽՍՀՄ խնայբանկի ՀԽՍՀ հանրապետական բանկում մինչև 1993 թվականի հունիսի 10-ը ներդրված դրամական ավանդների դիմաց փոխհատուցման տրամադրման կարգը հաստատելու մասին» NB 352-Ն որոշման շարունակվում են նաև նախկին ԽՍՀՄ խնայբանկի ՀԽՍՀ հանրապետական բանկում ներդրված ավանդների դիմաց փոխհատուցման վճարման աշխատանքները: 2008 թ. Լոռու մարզում 1251 անձ ստացել է 212 մլն 824 հազար 916 դրամ ավանդի փոխհատուցում:
291. Վերջին տարիներին Լոռու մարզում «Հայաստանի վերականգնվող էներգետիկայի և էներգախնայողության» հիմնադրամի կողմից իրականացվել է բազմաբնակարան շենքերում բնակվող կարիքավոր ընտանիքների բնակարանների գազիֆիկացման, գազի վառարանների անվճար տեղադրման աշխատանքներ: Մարզի ՍԾՄՏՄ-ների կողմից նախապատրաստվել և հիմնադրամ է ներկայացվել ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից 01.01.2008 թ. դրությամբ շահառու ճանաչված ընտանիքների փաստաթղթերը: Առ 01.01.2009 թ. գազիֆիկացվել և գազի վառարան է տեղադրվել Լոռու մարզի 911 ընտանիքներում: 2008 թ.-ից ծրագրում ընդգրկվել է նաև Սպիտակ քաղաքը (հարգված դիմումների նվազ քանակը պայմանավորված է կենտրոնացված ջեռուցում ունեցող բնակարանների տերերի մեծաթիվ լինելով):
292. Ամփոփ պատկերը հետևյալն է.
Հայաստանի վերականգնվող էներգետիկայի և էներգախնայողության»
հիմնադրամի կողմից Լոռու մարզում իրականացված աշխատանքների մասին
Աղյուսակ 5.4.1.9.
.____________________________________________________________________.
|Աշխատանքի |Վանա|Ալավերդի, |Ստեփա-|Տաշիր|Սպիտակ|ԼՈՌՈՒ|
|բովանդակությունը |ձոր |Թումանյան,|նավան | | |ՄԱՐԶ |
| | |Ախթալա | | | | |
|__________________________|____|__________|______|_____|______|_____|
|Տեղադրվել է վառարան, | 704| 142| 52| 13| -| 911|
|այդ թվում` |____|__________|______|_____|______|_____|
|. նաև բնակարանը | 133| 88| 5| 2| -| 228|
| գազիֆիկացվել է | | | | | | |
|____________________________________________________________________|
|2008 թ. դիմումների |
|քննարկումների ընթացքը` ._________________________________________|
|. Հիմնադրամ դիմածների թիվը| 380| 74| 59| 12| 54 | 579|
| |____|__________|______|_____|______|_____|
|. Առ 01.01.2009 թ. հարգված| 256| 49| 45| 5| 3 | 358|
| (ընթացիկ) | | | | | | |
.____________________________________________________________________.
Կենսաթոշակային ապահովություն
293. Կենտրոնացված պլանային համակարգից շուկայական հարաբերություններին անցման հետևանք են արտադրական ծավալների անկումը և ցածր տեմպերով դրանց վերականգնումը, զբաղվածության մակարդակի կրճատումը, ստվերային տնտեսության առկայությունը ուղղակիորեն են նպաստում համակարգի վիճակի վատացմանը:
294. ՀՀ-ում կենսաթոշակային օրենսդրության միասնական քաղաքականության վերջնական նպատակներն են.
ա) կատարած ներդրումներին համապատասխան կենսաթոշակի նշանակումը,
բ) սոցիալական ապահովության ոլորտում լարվածության մեղմացումը:
295. Ներկայումս ընթացող աշխատանքները երկու ուղղություն են նախանշել` սերունդների համերաշխության սկզբունքով գործող կենսաթոշակային համակարգի շարունակական կատարելագործում և համապատասխան ենթակառուցվածքների ստեղծում` կուտակային կենսաթոշակային ապահովագրության համակարգի ներդրում:
296. Ելնելով ՀՀ կառավարության «Կայուն զարգացման ծրագրի» պահանջներից հատկապես կարևորվում է պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների հաշվարկման բազան մեծացնելուն ուղղված ներկայիս գործընթացը: Այս համակարգը հնարավորություն է տալիս իրականացնել ապահովագրվածների իրավունքների հստակ հաշվառում (յուրաքանչյուր աշխատողի աշխատավարձի չափը, գործատուի և վարձու աշխատողի կողմից կատարված սոցիալական վճարների չափը, ապահովագրական ստաժի տևողությունը և այլն) և կենսաթոշակ նշանակել` անհատական հաշվում պահպանվող անհատական հաշվառման տվյալների հիման վրա, ելնելով կենսաթոշակային օրենսդրությունից: Քաղաքացիների անձնական ապահովագրական հաշիվների ներդրման միջոցով ապահովում է կենսաթոշակների նշանակման ապահովագրական սկզբունքների իրականացումը, ապահովագրական բյուջեի հաշվեկշռվածությունը, կարգավորվում է ապահովագրական վճարների հավաքագրման բազայի ընդլայնման հիմնահարցերը, կատարելագործվել է կենսաթոշակների նշանակման գործընթացը, միաժամանակ բացառելով ապահովագրողի և ապահովագրվածի միջամտությունը կենսաթոշակի չափի հաշվարկմանը:
297. Աստիճանաբար որպես կենսաթոշակների հաշվարկման սկզբունք ամրագրվում է աշխատանքային տարիքից կախված տարիքային կենսաթոշակների տարբերակումը, որը «Կայուն զարգացման ծրագրով» նախատեսված պահանջներից է` որքան շատ աշխատանքային ստաժ, այնքան ավելի բարձր կենսաթոշակ: Ծրագրի վերլուծականը փաստում է, որ 2002-2006 թթ. տնտեսական աճի արդյունքներից թերևս ամենաքիչը օգտվել են կենսաթոշակառուները: Կենսաթոշակների բացարձակ ավելացումները, որոնք հիմնականում համընկել են ՀՀ կառավարության ռազմավարությանը, զգալիորեն հետ են մնացել հանրապետությունում միջին աշխատավարձի աճի տեմպերից, որոնք իրենց հերթին զգալիորեն գերազանցել են կանխատեսումները:
298. 2005 թ. ապրիլին կենսաթոշակի չափը (համեմատությունը կատարվում է 20 տարվա ապահովագրական ստաժի դեպքում) կազմեց 6.560 դրամ, 2006 թ. հունվարին` 7.130 դրամ, 2007 թ. հունվարին` 7.930 դրամ, 2008 թ. հունվարին` 13.120 դրամ, 2009 թ. հունվարին` 15.200 դրամ: Փաստում ենք, որ նշված տարիներին աստիճանաբար աճել է կենսաթոշակի հիմնական չափը` կրկնապատկվելով 4000 դրամից դառնալով 8000 դրամ, իսկ ապահովագրական ստաժի արժեքը գրեթե եռապատկվելով 160 դրամից` 450 դրամ:
299. Փաստելով նույնատիպ տեղեկատվությունը վիճակագրական տվյալներով կունենանք հետևյալ պատկերը (աղյուսակ 5.4.1.10):
Հայաստան. Կենսաթոշակառուների թվաքանակը և միջին կենսաթոշակի չափն
ըստ տարիների և կենսաթոշակի տեսակների
Աղյուսակ 5.4.1.10.
.__________________________________________________________________.
|Կենսաթոշակի տեսակը|Կենսաթոշակառուների թիվը|Միջին կենսաթոշակի չափը,|
| | |դրամ |
| |_______________________|_______________________|
| |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ապահովագրական | 479791| 473612| 469107| 10196| 11380| 13380|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սոցիալական | 44858| 46233| 47140| 4669| 5495| 5455|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Զինծառայության հետ| 15575| 13889| 12009| 10009| 10756| 10675|
|կապված | | | | | | |
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ընդամենը` | 533288| 527496| 522662| 9805| 10912| 12746|
|կենսաթոշակառուներ | | | | | | |
|(ապահովագրական, | | | | | | |
|սոցիալական, զին.) | | | | | | |
.__________________________________________________________________.
Զինծառայության հետ կապված կենսաթոշակառուների թվաքանակը և նրանց
նշանակված կենսաթոշակի միջին չափը 2007 թվականին
Աղյուսակ 5.4.1.11.
._______________________________________________.
|Կենսաթոշակի տեսակը |Ընդամենը|Կենսաթոշակի|
| | |միջին չափը,|
| | |դրամ |
|__________________________|________|___________|
|Զինծառայության հետ կապված | 12009| 10675|
|կենսաթոշակառուներ | | |
|__________________________|________|___________|
|այդ թվում` Հայրենական | 5069| 16003|
|պատերազմի հաշմանդամներ և | | |
|նրանց հավասարեցված անձինք | | |
|__________________________|________|___________|
|Զոհված զինծառայողի ընտանիք| 5606| 6006|
|(կերակրողին կորցրած) | | |
._______________________________________________.
300. Համալիր վերլուծություն կատարելու համար նպատակահարմար է Լոռու մարզի տվյալները վերլուծել ՀՀ-ի մյուս մարզերի հետ մեկ ամբողջությունում (աղյուսակ 5.4.1.12.): Լոռու մարզը Երևանից հետո ամենաշատ կենսաթոշակառուներ ունեցողն է և նման պատկերը փաստվել է վերջին երեք տարիների վերլուծության արդյունքում: Դիտելով կենսաթոշակառուների թիվը բնակչության ամբողջ թվաքանակի հետ համեմատության արդյունքում խոցելի բնակչության համատեքստում, ապա կարելի է փաստել, որ 1000 բնակչին ընկնող հաշվարկով Լոռու մարզը` 189.2 զիջում է միայն հարևան Տավուշի մարզին` 194.0:
Կենսաթոշակառուների թվաքանակը` ըստ մարզերի (2005-2007 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.12.
.____________________________________________________________.
|Մարզերը |2005 թ. |2006 թ. |2007 թ. |
| |_______________|_______________|_______________|
| |Ընդամենը|1000 |Ընդամենը|1000 |Ընդամենը|1000 |
| | |բնակչի| |բնակչի| |բնակչի|
| | |հաշվով| |հաշվով| |հաշվով|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|ք. Երևան | 179214| 165.7| 178049| 161.2| 177274| 160.2|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Արագածոտն | 22876| 164.2| 22743| 162.8| 22544| 160.8|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Արարատ | 42342| 154.6| 42005| 152.9| 41796| 151.5|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Արմավիր | 40243| 144.4| 39698| 141.9| 39353| 140.1|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Գեղարքունիք | 38237| 159.9| 37701| 157.4| 37300| 155.5|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Լոռի | 55218| 194.7| 54258| 191.7| 53401| 189.2|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Կոտայք | 39838| 145.0| 39538| 143.5| 39041| 140.9|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Շիրակ | 50646| 179.9| 49977| 177.6| 49525| 176.2|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Սյունիք | 26696| 174.5| 26303| 172.0| 25916| 169.6|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Վայոց Ձոր | 10851| 194.5| 10665| 191.1| 10478| 187.8|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Տավուշ | 27127| 201.7| 26559| 197.8| 26034| 194.0|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Ընդամենը` ՀՀ| 533288| 165.7| 527496| 163.8| 522662| 162.0|
.____________________________________________________________.
301. Համաձայն «Կայուն զարգացման ծրագրի» հիմնադրույթների ժողովրդագրական կանխատեսումները երկարաժամկետ հեռանկարում հետզհետե ավելի զգալի է դառնալու կենսաթոշակային համակարգի ֆինանսական կայունության առումով բնակչության անբարենպաստ կառուցվածքի` բնակչության «ծերացման» ազդեցությունը: Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ կենսաթոշակային համակարգի պարամետրիկ բարեփոխումները և կուտակային համակարգի ներդրումը կարող են զգալիորեն մեղմել բնակչության ծերացման հետևանքով ուժգնացող ֆիսկալ ճնշումները:
302. Լոռու մարզում 01.01-2009 թ. դրությամբ բնակվում են.
. 52.997 կենսաթոշակառուներ, որոնցից`
. 14.725 հաշմանդամ են (այդ թվում` 752 մանկուց հաշմանդամ),
. 3.200 ծնողազուրկ երեխաներ, որոնցից` 77 երկծնողազուրկ:
303. Լոռու մարզի կենսաթոշակառուների, հաշմանդամների և մանկուց հաշմանդամների համեմատական տվյալներ` 2000-2008 թթ. համար ունի հետևյալ պատկերը`
Գծապատկեր 5.4.1.3.
-------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
304. Վերլուծությունը փաստում է, որ տարեցտարի նվազում են կենսաթոշակառուների, ծնողազուրկ երեխաների թիվը, որոնց պատճառ կարող են լինել կենսաթոշակային տարիքային ցենզի բարձրացումը, կենսաթոշակի անցման պայմանների խստացումը և այլն: Իսկ մանկուց հաշմանդամ երեխաների թվաքանակում 2003 թ. կտրուկ ավելացումը բացատրվում է տարիքային ցենզի բարձրացմամբ (եթե նախկինում մանկուց հաշմանդամ էր համարվում մինչև 16 տարեկան երեխան, ապա բարեփոխումների արդյունքում, անսալով հասարակական կարծիքին իրավացիորեն այն սահմանվեց 18 տարեկանը):
305. Կենսաթոշակային ապահովության տարածաշրջանային կենտրոններից հավաքագրված տվյալների հիման վրա ստորև ներկայացվում է տեղեկատվություն 2005-2008 թթ. կենսաթոշակ ստացողների վերաբերյալ` ըստ տարածաշրջանների:
Լոռու մարզի կենսաթոշակառուների, հաշմանդամների, մանկուց
հաշմանդամների, զինհաշմանդամների, ՀՊՀ և նրանց հավասարեցված անձանց,
զոհված զինծառայողի (կերակրողին կորցրածի) թվական տվյալները
(2005-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.13.
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ | |Վանաձոր |Սպիտակ|Ստեփա|Թուման|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ|
| | |(Գուգարք)| |նավան|յան | |ՄԱՐԶ |
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուների |2005թ.| 26411| 7249| 6123| 10475| 4802|55060|
|թիվը | | | | | | | |
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2006թ.| 26092| 7179| 5992| 10296| 4701|54261|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ.| 25806| 7092| 5932| 9983| 4588|53401|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ.| 25728| 7058| 5866| 9883| 4462|52997|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Հաշմանդամների թիվը |2005թ.| 6022| 1946| 1266| 1965| 1150|12349|
| | | | | | | | |
| |2006թ.| 6530| 2064| 1291| 2056| 1145|13086|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 6913| 2181| 1385| 2102| 1177|13758|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 7469| 2380| 1451| 2235| 1190|14725|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Մանկուց |2005թ.| 348| 160| 73| 135| 67| 783|
|հաշմանդամների թիվը | | | | | | | |
| |2006թ.| 341| 174| 81| 130| 66| 792|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 324| 166| 88| 122| 59| 759|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 335| 156| 83| 127| 51| 752|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Զինհաշմանդամների |2005թ.| 722| 266| 213| 404| 125| 1730|
|թիվը | | | | | | | |
| |2006թ.| 658| 236| 183| 367| 116| 1560|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 536| 203| 146| 320| 97| 1302|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 471| 170| 122| 267| 84| 1114|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Հայրենական պատերազմի|2005թ.| 329| 125| 108| 177| 33| 772|
|հաշմանդամների և | | | | | | | |
|նրանց |2006թ.| 291| 116| 87| 155| 31| 680|
|հավասարեցվածների | | | | | | | |
|թիվը |2007թ.| 209| 92| 62| 133| 25| 521|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 172| 74| 48| 108| 19| 421|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Զոհված զինծառայողի |2005թ.| 339| 126| 85| 208| 80| 838|
|ընտանիք (կերակրողին | | | | | | | |
|կորցրածի) |2006թ.| 316| 106| 76| 196| 74| 768|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 278| 96| 66| 171| 61| 672|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 254| 81| 59| 144| 54| 592|
._____________________________________________________________________.
306. Ահա թե ինչպիսի ցուցանիշներ են առկա Լոռու մարզի ծնողազուրկ երեխաների հաշվարկային թվերում (1999-2008 թթ.):
Գծապատկեր 5.4.1.4.
307. Միայն 2005-2008 թթ. Լոռու մարզում վճարվել է 33 մլրդ 731 մլն 405.6 հազար դրամ, որից 16 մլրդ 404 մլն Վանաձորի (ներառյալ` Գուգարքի տարածաշրջանը), 6 մլրդ 221 մլն` Թումանյանի, 4 մլրդ 350 մլն` Սպիտակի, 3 մլրդ 974 մլն` Ստեփանավանի և 2 մլրդ 782 մլն` Տաշիրի կենսաթոշակային ապահովության տարածքային մարմինների կողմից: Ստորև վերլուծված է 2005-2008 թթ. վճարված գումարների (կենսաթոշակներ) բաշխվածության համեմատական տվյալները` ըստ տարածաշրջանների (աղյուսակ 14):
Աղյուսակ 5.4.1.14.
Լոռու մարզում վճարված կենսաթոշակի գումարները` ըստ տարածաշրջանների
(2005-2008 թթ.)
(հազար դրամ)
._____________________________________________________________________.
| |Վանաձոր |Սպիտակ |Ստեփանա- |Թումանյան|Տաշիր |ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶ|
| |(Գուգարք)| |վան | | | |
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2005 թ. |2948531.3| 796528.6| 700260.6|1137080.4| 513439.9| 6095840.8|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2006 թ. |3333595.6| 894648.5| 797786.9|1286752.9| 573037.2| 6885821.1|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2007 թ. |3793413.3|1002180.2| 971823.5|1433555.7| 644753.1| 7845725.8|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2008 թ. |6328865.5|1656815.2|1503860.1|2363259.1|1051218.0|12904017.9|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|%-ը (ընդ| 49.0| 12.8| 11.7| 18.3| 8.1| 100.0|
|հանուր | | | | | | |
|գումա- | | | | | | |
|րից) | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
308. Վերլուծությամբ արձանագրվում է (համեմատություն աղյուսակ 5.4.1.4-ի հետ), որ գրեթե յուրաքանչյուր երկրորդ կենսաթոշակառուն Վանաձորի (ներառյալ Գուգարքը) տարածաշրջանից է: 2003-2008 թթ. վերլուծությամբ փաստվում է, որ աստիճանական և կայուն նվազում է արձանագրվել գրեթե բոլոր տարածաշրջաններում (բացի Վանաձորից): Բնակչության համամասնությամբ կենսաթոշակային համակարգում ընդգրկվածների հարաբերակցությունը մեծ է Թումանյանի տարածաշրջանում, որն ինքնին խոսում է տվյալ տարածքի բնակչության մեջ կենսաթոշակառուների համեմատական մեծ թվով և հակառակը` երիտասարդացում է ապրում Սպիտակի տարածաշրջանը, որի կենսաթոշակային «ցուցանիշը» նկատելիորեն ցածր է:
309. Ոլորտի առաջիկա տարիների զարգացման միտումները պայմանավորված կլինեն նաև բարեփոխումների շարունակական իրականացման ապահովմամբ, մասնավորապես ապահովագրական կենսաթոշակների չափերը` համակարգին կատարված վճարումների չափերով պայմանավորելու և բոլոր կենսաթոշակների չափերի շարունակական բարձրացում ապահովելու ուղղությամբ:
310. ՀՀ կառավարության գործունեությունը միտված է լինելու` ա) նվազագույնի հասցնել, ապա` բացառել աղքատությունը և աղքատության ռիսկը կենսաթոշակառուների շրջանում, բ) շարունակաբար նվազեցնել աշխատող բնակչության և կենսաթոշակառուների (ներառյալ` հաշմանդամների) կենսամակարդակների միջև առկա մեծ տարբերությունը` թույլ չտալով վերջինիս հետագա խորացումը:
311. Համաձայն «Կայուն զարգացման ծրագրի» հիմնադրույթների փաստվում է, որ առաջնային նպատակներից է միջին ժամկետ հեռանկարում զգալիորեն նվազեցնել աղքատության ռիսկը կենսաթոշակառուների բոլոր խմբերի համար: Այդ նպատակին հասնելու համար նախատեսվում են հետևյալ թիրախները. ա) ապահովագրական կենսաթոշակների ծրագրված միջին մակարդակը հասցնել 2012 թվականից` հասցնելով այն առնվազն սպառողական զամբյուղի 100 տոկոսին, իսկ 2018 թվականից սկսած` 150 տոկոսի:
ՏԱՐԵՑՆԵՐ
312. Համաձայն միջազգայնորեն ընդունված սահմանման սոցիալական պաշտպանության առարկա է ծերությունը, որը ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական առողջապահական օժանդակությունը` կապված ծերության հետ: Տարեցների հիմնախնդիրը ևս դիտարկելով կենսաթոշակառուների թվակազմում կարելի է փաստել, որ առկա է ծերացման միտումը: Այս հանգամանքը նաև իր ազդեցությունը ունեցավ կենսաթոշակային տարիքի բարձրացմամբ, որոշ տեսակներով կենսաթոշակի անցման դժվարացմամբ, երիտասարդ ընտանիքների արտագաղթով, ծնելիության կտրուկ անկմամբ, որը և հանգեցրեց տարեց բնակչության չափաբաժնի ավելացմանը:
313. Պետական քաղաքականությամբ մեծ ուշադրություն է դարձված նաև տարեցներին: Ներկայումս ուշադրության կենտրոնում են նաև կարիքավոր տարեց քաղաքացիները. ոչ մի դժվարություն չկա կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված, խնամքից զուրկ տարեցներին տուն ինտերնատներում տեղավորվելու հարցում: Գործընթացն իրականացվում է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համագործակցված:
314. Խնամքի կարիք ունեցող տարեցների և հաշմանդամների շուրջօրյա խնամքը և սոցիալական սպասարկումը իրականացվում է ստացիոնար և տնային պայմաններում: Հանրապետությունում ստացիոնար սպասարկում իրականացնում են համակարգի տարեցների տուն-ինտերնատները, որտեղ սպասարկվում են ավելի քան 900 տարեցներ, որոնց խնամքը լրիվ իրականացվում է պետության կողմից: 2006-2008 թթ. միջնաժամկետ ծրագրով մեծ ուշադրություն է դարձվել տնային պայմաններում միայնակ տարեցների և հաշմանդամների սոցիալական սպասարկմանը:
315. Հանրապետությունում տնային պայմաններում ներկայումս սպասարկվում են ավելի քան 1000 միայնակ ծեր և հաշմանդամ: Այս բնագավառում անհրաժեշտ է համարվել ընդլայնել տնային սոցիալական սպասարկման ձևը, որն ավելի ընդունելի կլինի քաղաքացիների համար, քանի որ նրանք չեն կտրվի իրենց միջավայրից, միաժամանակ հենց տանը սպասարկելով ավելի քիչ պետական միջոցներ կպահանջվեն:
316. Տնային պայմաններում մեկ միայնակ տարեցի սոցիալական սպասարկման միջին օրական ծախսը գրեթե 24 անգամ ավելի խնայողական է, քան տարեցների տուն-ինտերնատներում շուրջօրյա խնամքի դեպքում: Տնային պայմաններում սպասարկվողները ստանում են նաև կենցաղային, իրավաբանական և հոգեբանական խորհրդատվություն, անհրաժեշտ բժշկական օգնություն և այլ ծառայություններ:
317. Ահա թե ինչպիսի տեսք ունի կենսաթոշակառուների քանակական տվյալները` ըստ տարիքային սանդղակի:
Լոռու մարզի կենսաթոշակառուների թիվը` ըստ տարիքային խմբերի և ըստ
տարածաշրջանների (2006-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.15.
._____________________________________________________________________.
| | |Վանաձոր |Սպիտակ|Ստեփա|Թուման|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ|
| | |(Գուգարք)| |նավան|յան | |ՄԱՐԶ |
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 26092| 7179| 5993| 10296| 4701|54261|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 25807| 7092| 5932| 9983| 4587|53401|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 25728| 7058| 5866| 9883| 4462|52997|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 8119| 2440| 1629| 2525| 1172|15885|
|մինչև 63 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 8350| 2515| 1715| 2525| 1173|16278|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 8604| 2624| 1756| 2637| 1177|16798|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 7561| 1737| 1566| 2667| 1288|14819|
|63-70 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 6519| 1474| 1387| 2247| 1127|12754|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 5754| 1236| 1245| 1948| 948|11131|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 4703| 1202| 1125| 1994| 1008|10032|
|70-75 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 4925| 1215| 1122| 2050| 986|10298|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 5254| 1328| 1120| 2089| 993|10784|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 3638| 1158| 991| 1868| 760| 8415|
|75-80 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 3708| 1160| 964| 1779| 781| 8392|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 3534| 1060| 914| 1670| 753| 7931|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ 80|2006թ | 2071| 642| 682| 1242| 473| 5110|
|տարեկան և բարձր |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 2305| 728| 744| 1382| 520| 5679|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 2583| 810| 831| 1539| 591| 6354|
._____________________________________________________________________.
318. 2006-2008 թթ. վերլուծությունը փաստում է, որ կենսաթոշակառուների թիվը նվազել է 2.3 տոկոսով կամ 1264 մարդով, իսկ 24 տոկոսով կամ 1244 մարդով աճել է 80-ն անց կենսաթոշակառուների թիվը: Եթե ընդունենք, որ մինչև 63 տարեկան կենսաթոշակառուների թվի ավելացումը (913 մարդ) կարելի է բացատրել նոր կենսաթոշակների նշանակումով, ապա մյուս տարիքային տիրույթներում` 63-70, 70-75 և 75-80 տարեկան կենսաթոշակառուների շրջանում թիվը նվազել է` համապատասխանաբար 2.9, 1.8 և 5.8 տոկոսով: Կարող ենք հանգել հետևյալ եզրակացության. տարեցտարի նվազում է կենսաթոշակառուների ընդհանուր թիվը, սակայն նրանցից 80-ն անց կենսաթոշակառուների թիվն աճում է` հիմնավորելով երկարակյացների, միաժամանակ հավաստելով հասարակության ծերացման փաստը:
319.
320. Լոռու մարզի Վանաձոր քաղաքում 1993 թ. «Ազնավուրը` Հայաստանին» բարեգործական հիմնադրամի հովանավորչությամբ ստեղծվել է «Հույս» բարեգործական ծերանոցը: Այն տեղակայված էր «Հայաստան» առողջարանի երկրորդ մասնաշենքում 15 բնակիչներով և 50 տնային խնամք ստացողներով: Մինչև 2002 թ. բնակվում էին 30 ծեր, իսկ տնային խնամք` ևս 30-ը: 1998 թ. մարզպետարանի սոցիալական ապահովության վարչության աջակցությամբ միջնորդավորված կայացվեց ՀՀ կառավարության որոշում, որով ծերանոցին 99 տարով անվարձահատույց հատկացվեց Վանաձորի քիմիական մանրաթելերի գործարանի հանգստյան տան շենքը և «Ազնավուրը` Հայաստանին» բարեգործական հիմնադրամի և Համաշխարհային բանկի ֆինանսավորմամբ շենքը վերանորոգվեց և 2000 թ. կահավորվեց 60 ծերերի հաշվարկով: 2002 թ. Շ. Ազնավուրի անմիջական միջնորդությամբ ծերանոցը անժամկետ և հիմնավոր ֆինանսավորմամբ հանձնվեց Ամերիկայի «Հայ օգնության ֆոնդի» խնամակալությանը: Ներկայումս Վանաձորի ծերանոցը (որն անվանափոխվել է «Վանաձորի տարեցների տուն», վերջերս այն անվանակոչվեց բարերարներ Գևորգ և Սիրարփի Գարամանուկյանների անունով) սպասարկում է 55 տարեցներ, 20 ծերեր ստանում են տնային խնամք: Վանաձորի ծերանոցը ունի մշտական ջրամատակարարում և գազիֆիկացված ջեռուցում, բուժկետ և մեկ մահճակալանոց հիվանդասենյակ, լվացքատուն (2004 թ. կառուցվել է ՀՕՖ-ի ֆինանսավորմամբ), հարմարավետ հանգստի սրահ: 2004 թ. ՀՕՖ-ի ֆինանսավորմամբ հիմնավոր վերանորոգվել են ճաշարանն ու խոհանոցը, կառուցվել է արհեստական ջրավազան, որը ծառայում է որպես ձկնաբուծական օժանդակ տնտեսություն: Վանաձորի քաղաքապետարանը ընդառաջել է Վանաձորի ծերանոցի ղեկավարության խնդրանքին և գերեզմանատանը հատկացրել է առանձին տարածք: Հասարակությունը նույնպես աջակից է պետական քաղաքականությանը` տարբեր կրթական հաստատություններ և հասարակական կազմակերպություններ տարելիցներին այցելում են ծերանոցի շահառուներին, նրանց համար պարբերաբար կազմակերպվում են տարբեր միջոցառումներ: 2009 թ. ՀՀ պետական բյուջեից ֆինանսավորվելու է աշխատողների աշխատավարձի վճարային մասը, մնացած ծախսերը կատարում է ՀՕՖ-ը: Ծրագիրը շարունակական է:
321. Լոռու մարզում տարեցների կարիքները հոգալուն է միտված նաև համագործակցությունը «Առաքելություն Հայաստան» հասարակական բարեգործական կազմակերպության հետ, որի շահառուներն են բարեգործական ճաշարաններից օգտվող, տնային խնամքի կարիք ու