040.1130.011009
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
1 հոկտեմբերի 2009 թվականի N 1130-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի զարգացման ծրագիրը` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանության մարմիններին և Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզպետին`
1) մեկամսյա ժամկետում մշակել Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման աշխատանքային պլան և ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշմամբ հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2009 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 7-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2009 թվականի հոկտեմբերի 1-ի
N 1130-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
ՎԱՆԱՁՈՐ 2009
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ 4
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 5
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 6
2. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ 11
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ 15
4. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ 25
4.1. ՀՀ Լոռու մարզի տնտեսության մասնավոր հատվածի 25
իրավիճակի վերլուծություն
4.2. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները 37
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2010-2013 թթ. 41
առաջնահերթությունները
4.4. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 43
4.5. ՓՄՁ զարգացման հիմնախնդիրները 47
4.6. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի 49
տրամաբանական հենքը
5. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ 51
5.1. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ 51
5.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 51
5.1.2. Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը 63
5.2. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ 64
5.2.1. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության 64
հարցերի ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.2.2. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության 71
հարցերի ոլորտի ռազմավարությունը
5.3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ 72
5.3.1. Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի 72
վերլուծություն.
5.3.2. Առողջապահության ոլորտի զարգացման 84
նպատակները և ռազմավարությունը
5.3.3. Առողջապահության ոլորտի զարգացման ծրագրի 85
տրամաբանական հենքը
5.4. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅՈՒՆ 90
5.4.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի իրավիճակի 90
վերլուծություն
5.4.2. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման 124
նպատակները և ռազմավարությունը
5.4.3. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման 126
ծրագրի տրամաբանական հենքը
6. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 131
6.1. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 131
6.1.1. Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի 131
վերլուծությունը
6.1.2. Գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման 147
նպատակները և ռազմավարությունը
6.1.3. Գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման ծրագրի 150
տրամաբանական հենքը
6.2. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 152
6.2.1. Բնապահպանության ոլորտի իրավիճակի 152
վերլուծությունն ու հիմնախնդիրները
6.2.2. Բնապահպանության ոլորտի ռազմավարությունը 172
6.2.3. Բնապահպանության ոլորտի զարգացման ծրագրի 175
տրամաբանական հենքը
7. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ 178
7.1. Քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը 178
7.2. Քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման 180
ռազմավարությունը
8. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ 182
8.1 Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի 183
վերլուծություն
8.2. Ճանապարհաշինություն 182
8.3 Ջրամատակարարում 186
8.4. Գազամատակարարում 193
9. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ 196
ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
9.1. Տարածքային կառավարում 196
9.1.1 Վարչատարածքային բաժանում 196
9.1.2 Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ 196
9.1.3 Մարզպետարանի կառավարում 198
9.1.4 Քաղաքացիական ծառայություն 199
9.1.5 Էլեկտրոնային կառավարում 201
9.2. Տեղական ինքնակառավարում 202
9.2.1 Համայնքային խնդիրներ 202
9.2.2 Համայնքային ծառայություն 207
9.2.3 Տեխնիկական ապահովվածություն 208
9.2.4 Համայնքների զարգացման ծրագրեր 209
9.3. Քաղաքացիական հասարակություն 210
9.4. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման 212
ոլորտի տրամաբանական հենքը
10. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 218
11. ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 228
12. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ 234
13. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ 254
13.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման 254
ծրագրեր
13.2. Լոռու մարզի համայնքների և բնակավայրերի ցուցակ 274
13.3. Լոռու մարզի համայնքների խոշորացման տարբերակ 277
13.4. Մարզի համայնքների բնակչության թիվը 281
13.5. Լոռու մարզի համայնքների առաջնահերթ 284
հիմնախնդիրներն ըստ քառամյա ծրագրերի
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ
Լոռու մարզն իր տնտեսական ներուժով ու զարգացման միտումներով Հայաստանի Հանրապետության կարևոր տարածաշրջաններից է, և տրամաբանական է, որ մարզի տնտեսական զարգացման հեռանկարներն ու հիմնախնդիրների լուծման գործընթացը մշտապես գտնվում է Հանրապետության Նախագահի և կառավարության տեսադաշտում: Լոռու մարզի զարգացման ծրագիրը կազմվել է համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի:
Ծրագիրը համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությանը, ՀՀ կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն զարգացման ծրագրին:
Ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է «Լոռու մարզի 2006-2010 թթ սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի» կազմման ընթացքում Լոռու մարզպետարանում կուտակված փորձն ու հարուստ տեղեկատվական շտեմարանները, ինչպես նաև Գեղարքունիքի և Տավուշի մարզերի զարգացման ծրագրերի` մեր գործընկերների կողմից ձեռքբերված արժեքավոր փորձը:
Կարծում ենք` այն կնպաստի մեր հանրապետությունում աղքատության հաղթահարման ռազմավարական գերակա նպատակ հռչակված տարածքային համաչափ զարգացման խնդրի, ինչպես նաև Լոռու մարզի 113 համայնքների զարգացման ծրագրերում ներառված առաջնահերթ հիմնախնդիրների և մարտահրավերների արդյունավետ լուծմանը: Հուսով եմ, որ այս և նմանատիպ ծրագրերի հետևողական ու լիարժեք իրականացման շնորհիվ մենք կհասնենք մեր նպատակին` Լոռու մարզը դարձնել Հայաստանի ամենազարգացած մարզերից մեկը:
Այդ նպատակով մարզպետարանի աշխատակազմում ձևավորվել են մարզային զարգացման ծրագրի մշտական գործող ինստիտուցիոնալ կառույցներ (մարզային զարգացման հանձնաժողով, ոլորտային աշխատանքային խմբեր, մոնիտորինգի և գնահատման խումբ), որոնց մեջ բացի մարզպետարանի աշխատակիցներից, իրենց համաձայնությամբ ընդգրկվել են նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների, հասարակական և մասնագիտացված կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, հմուտ և փորձառու մասնագետներ, որոնց ջանադիր աշխատանքի արդյունքում էլ կազմվել է մարզի զարգացման համար կարևոր նշանակություն ունեցող այս ծրագիրը:
Ծրագրի կազմման աշխատանքների համակարգման գործում իր զգալի ներդրումն է ունեցել Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային խնդիրների ճիշտ ձևակերպումներին ու մարզի զարգացման ծրագրում դրանց ընդգրկմանը նպաստել է համագործակցությունը ճյուղային նախարարությունների, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման այլ մարմինների հետ:
Մասնակցային գործընթացի ապահովման համատեքստում, ծրագրի մշակման ընթացքում հաշվի են առնվել բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների առաջարկություններն ու դիտողությունները:
Ծրագրի մշակմանն աջակցած պետական կառավարման բոլոր մարմիններին, Լոռու մարզի խորհրդի անդամներին, Մարզային զարգացման հանձնաժողովին, ստեղծված աշխատանքային խմբերին և աշխատանքների հաջող իրականացման գործում կարևոր ներդրում ունեցած բոլոր անձանց մարզպետարանի անունից հայտնում ենք մեր խորին շնորհակալությունը:
ՀՀ Լոռու մարզպետ` Ա. Քոչարյան
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱԱՌ Ազգային անվտանգության ռազմավարություն
ԱԱՀՀՀ Առավել աղքատ համայնքների համալիր հետազոտության
ԱԽ Աշխատանքային խումբ
ԱՀՌԾ Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիր
ԱՄԳ Աղքատության մասնակցային գնահատման
ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԳԷՖ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդ
ԵՄ Եվրամիություն
ԿԶԾ Կայուն զարգացման ծրագիր
ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն
ՀՏԶԾ Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր
ՄԱԿ ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր
ՄԺԾԾ Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր
ՄԱՄՀ Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ
ՄԱԿ ՀՊԾ ՄԱԿ-ի համաշխարհային պարենի ծրագիր
ՄԶԱՀ Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտությունը
ՄԶԳ Միջազգային զարգացման գործակալություն
ՄԶՄԿ Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն
ՄՄՈՒՀ Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն
ՄԶԾ Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄՎ Մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՆԴՀ Նախադպրոցական հաստատություն
ՍԾՏԳ Սոցիալական ծառայության տեղական գրասենյակ
ՍՄՎ Սոցիալական մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՏԻՄ Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՏԻ Տեղական ինքնակառավարում
ՏՀԻ Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ
ՏՀՏ Տարածքային հարկային տեսչություն
ՏՀԶԿ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն
ՈՒԹՀՎ ՈՒժեղ և թույլ կողմերի հնարավորությունների վերլուծություն
ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկություններ
ՓՄՁ ԶԱԿ Փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման ազգային կենտրոն
1.ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. ՀՀ Լոռու մարզում արդեն 10 տարուց ավելի է ինչ պետական կառավարման տարածքային մարմնի` մարզպետարանի կողմից որդեգրվել է գործունեության իրականացման ծրագրային տրամաբանությունը: Պետք է նշել, որ առաջինը Հայաստանում, միջազգային կազմակերպության աջակցությամբ, համակարգային հենքի վրա, Լոռու մարզում է փորձ արվել կազմել ու իրականացնել 2001-2005 թթ. մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիր` ԵՄ ՏԱՍԻՍ ծրագրի շրջանակներում կազմվել է ծրագիր, արժանացել է կառավարության հավանությանը, սակայն հիմնականում ֆինանսավորման բացակայության պատճառով իրականացվել է մասամբ` որքանով որ հաջողվել է համադրել համայնքների հնարավորություններն ու դոնոր կազմակերպությունների առաջնահերթություններն ու միջոցները: Մարզային իշխանությունների նախաձեռնությամբ 2006 թ. վերանայվել է այդ ծրագրի գերակա ուղղություններն ու իրականացման միջոցառումների ցանկն ու մշակվել Լոռու մարզի 2006-2010 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը: Պետք է նշել, որ մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրային տրամաբանությունը դրական ազդեցություն է թողել ազգաբնակչության սոցիալ-տնտեսական զարգացման մակարդակի վրա, սակայն այն էլ ավելի արդյունավետ կլիներ, եթե այն համահունչ լիներ կառավարության ընդհանուր պետական զարգացման ծրագրերի առաջնահերթությունների ու գերակայությունների հետ:
2. 2003 թ. օգոստոսի 8-ի ՀՀ կառավարության թիվ 994-Ն որոշմամբ հաստատվեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը» (այսուհետ` ԱՀՌԾ), որով և հիմք դրվեց ՀՀ-ում ռազմավարական համապետական զարգացման ծրագրային տրամաբանությամբ գործունեությանը: ԱՀՌԾ-ի հիմնական առանձնահատկություններից է այն, որ որպես հիմնական գերակայություններից ու առաջնահերթություններից մեկն է հռչակված հանրապետությունում աղքատության հաղթահարման ռազմավարական խնդրին հասնելու տարածքային համաչափ զարգացման սկզբունքը:
3. Հանրապետական զարգացման համակարգված ծրագրերի կազմումն ու իրականացումը տրամաբանորեն թելադրեց նաև նույն հենքի վրա դրված տարածքային` մարզային զարգացման ծրագրերի կազմումն ու իրականացումը: Նման առաջին փորձ հանդիսացավ Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության ֆինանսական աջակցությամբ կազմված ու իրականացված Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիրը (ՀՏԶԾ), որի շրջանակներում 2005-2008 թթ. ՀՀ Տավուշի ու Գեղարքունիքի մարզերում կազմվեց ու փորձարկվեց ծրագիրը:
4. Հանրապետությունում վերջին 7-8 տարիներին տնտեսության ու սոցիալական բոլոր բնագավառներում շարունակական զարգացման նկատելի բարձր տեմպերը, ինչպես նաև կառավարության կողմից ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների հետևողական իրականացումը նաև ենթադրեց կառավարության կողմից «Միջին ժամկետ ծախսային ծրագրի» (ՄԺԾԾ) համակարգի ներդրումը, ԱՀՌԾ-ի վերանայում (ՀՀ կառավարության 2008 թ. հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն Զարգացման Ծրագիրը (ԿԶԾ), որն ըստ էության ԱՀՌԾ- վերանայված տարբերակն է), ինչպես նաև ՀՀ կառավարության 18.09.2008 թ. թիվ 38-Ա որոշմամբ հավանության արժանացած «Մարզերի զարգացման ծրագրերի մշակման ու իրականացման հայեցակարգ»-ի ընդունումը: Հայեցակարգի հիմքում ընկած է ՀՏԶԾ-ի երկու պիլոտային ծրագրերի (ՀՀ Տավուշի և Գեղարքունիքի մարզերի 2008-2011 թթ. ԶԾ) կառուցվածքային ու մասնակցային սկզբունքները:
5. Սույն ծրագրի կազմման ու իրականացման հիմնական նպատակն է համապետական ռազմավարական ծրագրերին համահունչ և համաձայնեցված ձևով կազմել և իրականացնել Լոռու մարզի զարգացման ծրագիրը` դրանով ձգտել հասնելու ԿԶԾ-ում նախանշված, աղքատության հաղթահարման ու տարածքային` մարզային զարգացման, ցուցանիշներին:
6. Ինչպես նշված է հայեցակարգում, հանրապետության յուրաքանչյուր մարզ ունի իր յուրահատկություններն ու առանձնահատկությունները, որոնք պարտադիր կերպով պետք է հաշվի առնվեն զարգացման ծրագրերի կազմման ու իրականացման ողջ ընթացքում: Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի կազմման ու իրականացման ընթացքում, հատկապես աղքատության գնահատման մասում, պետք է հաշվի առնել հետևյալ առանձնահատկությունները`
. Լոռու մարզում 1988 թ. աղետի հետևանքների առկայությունը, որը հատկապես
կարևոր չափանիշ է մարզում աղքատության գնահատման ժամանակ;
. Լոռու մարզն ունի արդյունաբերական հզոր անցյալ և մեծ պոտենցիալ և
մարզում գործում են արդյունաբերության բոլոր ճյուղերը ներկայացնող
ձեռնարկություններ;
. Լոռու մարզում գերակշռում է քաղաքային բնակչությունը` 59.3%
. Լոռու մարզը համարվում է Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային դարպաս
. Լոռու մարզում (հատկապես մարզկենտրոն Վանաձորում) գործում են շուրջ 70
հասարակական, ոչ կառավարական կազմակերպություններ սոցիալական
ուղղվածության (կրթություն և գիտություն, մշակույթ, առողջապահություն,
սոցիալական պաշտպանություն, մարդու իրավունքների պաշտպանություն) բոլոր
ասպարեզներում:
7. Լոռու ՄԶԾ-ը կազմվել է համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի: Ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է «Լոռու մարզի 2006-2010 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի» կազմման ընթացքում Լոռու մարզպետարանում կուտակված փորձն ու հարուստ տեղեկատվական շտեմարանները, ինչպես նաև Գեղարքունիքի և Տավուշի մարզերի զարգացման ծրագրերի` մեր գործընկերների կողմից ձեռքբերված արժեքավոր փորձը:
8. ՄԶԾ առանցքը մարզի բոլոր համայնքների հիմնախնդիրներն են, որոնց լուծման գործընթացը 2004-2008 թվականների ընթացքում մշտապես գտնվել է Լոռու մարզպետի ուշադրության կենտրոնում: Մարզպետի դերը զգալի է եղել նաև մարզի զարգացման խնդիրների լուծման մեջ մասնակցության գործընթացի ապահովման ուղղությամբ: Լոռու մարզպետը մարզի քաղաքային և գյուղական բոլոր համայնքներում անձամբ հանդիպում է բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների հետ, լսում նրանց առաջարկությունները, դիտողությունները, դրանք հանձնարարականների տեսքով ներկայացնում մարզպետարանի աշխատակազմի համապատասխան կառուցվածքային ստորաբաժանումներին և պահանջում մշակել հիմնախնդիրների լուծման ծրագրեր: Բացի այդ, մարզում պարբերաբար կազմակերպվել են մարզպետարանի աշխատանքային խմբերի հանդիպումներ համայնքների բնակչության հետ, որոնց հիմնական նպատակն էր մարզի բնակչության իրական սոցիալ-տնտեսական վիճակի բացահայտումը, բնակիչներին մտահոգող և նրանց կողմից առաջ քաշված կարևորագույն հարցերի քննարկումը, հետադարձ կապի ապահովումը, ինչպես նաև մարզի զարգացման խնդիրների վերաբերյալ բնակչության իրազեկության մակարդակի բարձրացումը: Արդյունքում մարզի հիմնախնդիրները մարզպետի կողմից ներկայացվել են կենտրոնական իշխանությանը և արձանագրվել Հանրապետության բարձրագույն ղեկավարության տեսադաշտում:
9. Ծրագրի կազմման աշխատանքների համակարգման գործը կատարել է Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային խնդիրները քննարկվել են ճյուղային նախարարություններում, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման մարմիններում:
10. Մարզային զարգացման հանձնաժողովում, ոլորտային աշխատանքային խմբերում, բացի մարզպետարանի աշխատակիցներից, իրենց համաձայնությամբ ընդգրկվել են նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների, հասարակական և մասնագիտացված կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, մասնագետներ:
11. Մարզպետարանում կուտակված ամբողջ տեղեկատվությունը ենթարկվել է վերլուծության, իրականացված վերլուծությունների արդյունքները ներկայացվել են ոլորտային յոթ աշխատանքային խմբերին, որոնք ձևավորվել են 2009 թվականի փետրվարի 25-ի Լոռու մարզպետի թիվ 49 Ա որոշման համաձայն և գործել են հետևյալ ուղղություններով.
. Մասնավոր հատված և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրություն,
. Գյուղատնտեսություն, բնապահպանություն և ընդերքի օգտագործում,
. Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդության հարցեր,
. Առողջապահություն և սոցիալական ապահովություն,
. Քաղաքաշինություն,
. Ենթակառուցվածքներ (ջրամատակարարում և ջրահեռացում,
ճանապարհաշինություն, տրանսպորտ, գազամատակարարում),
. Տարածքային կառավարում, տեղական ինքնակառավարում և քաղաքացիական
հասարակություն:
12. ՄԶԾ կազմման աշխատանքներին շատ կարճ ժամանակահատվածում, մարզպետարանի աշխատակազմին միացան հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունները, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, մարզում գործող հասարակական կազմակերպությունների որոշակի մասը, մասնագիտացված որոշ կազմակերպություններ:
13. Աշխատանքային խմբերի գործունեության արդյունքում մշակված ոլորտային ռազմավարությունները քննարկվել են Մարզային զարգացման հանձնաժողովի կողմից և, արժանանալով վերջինիս հավանությանը, ընդգրկվել են ՄԶԾ-ում: ՄԶԾ-ի վերջնական տարբերակը հաստատվել է ՄԶՀ նախագահի` ՀՀ Լոռու մարզպետի կողմից և ներկայացվել ՀՀ փոխվարչապետ, տարածքային կառավարման նախարարին:
14. ՄԶԾ իրագործման համար պահանջվող ֆինանսական միջոցները և նրանց ծախսման ուղղությունները գնահատված են: Յուրաքանչյուր տարվա աշխատանքային պլանները կազմելու ժամանակ, երբ հաստատված կլինեն տվյալ տարվա պետական բյուջեից մարզին հատկացված ֆինանսական միջոցները և համայնքային բյուջեները, կվերանայվեն տվյալ տարվա իրականացվելիք միջոցառումների ցանկերը` ըստ ոլորտների (12-րդ գլխում բերված) և նրանց ֆինանսավորման աղբյուրները:
Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի կառուցվածքը
15. Ծրագրի սկզբում ներկայացվում է մարզի ընդհանուր համառոտ բնութագիրը: 3-րդ գլխում տրվում է աղքատության գնահատականը, վերլուծվում են դրա հիմնական պատճառները, վերջին տարիների միտումները և նախանշվում են այն ոլորտները, որտեղ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները որոշ ներդրումային ծրագրերի հետ համատեղ, հնարավորություն կտան առավել նպատակային և արդյունավետ ձևով կրճատել աղքատության մակարդակը: Այդ ոլորտներն են գործարար և ներդրումային միջավայրի զարգացումը, փոքր ու միջին ձեռնարկատիրությանն աջակցումը, արդյունաբերությունը, էներգետիկան, գյուղատնտեսությունը, զբոսաշրջությունը, սոցիալական ոլորտները (առողջապահություն, կրթություն, սոցիալական պաշտպանություն), համայնքների զարգացումը (կառավարման ապակենտրոնացում, տեղական ինքնակառավարման ուժեղացում, մասնակցային գործընթացի ակտիվացում, մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներ) և բնապահպանությունը:
16. Մարզի տնտեսական զարգացման և աղքատության հաղթահարման կարևորագույն ուղղությունը գործարար ակտիվության բարձրացումն է մասնավորապես փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցության միջոցով (Գլուխ 4): Այս գլխում վերլուծվում է մարզի տնտեսության իրավիճակը, նրա ուժեղ և թույլ կողմերը, զարգացման հնարավորություններն ու խոչընդոտները: Մանրամասն ներկայացվում են Լոռու արդյունաբերության և էներգետիկայի ոլորտների վերաբերյալ վերլուծությունները, ՓՄՁ-ների զարգացման խոչընդոտները, դոնորների կողմից աջակցմանն ուղղված միջոցառումները, ոլորտների զարգացման հեռանկարներն ու ռազմավարությունը: Այստեղ կարևորվել է մարզի արդյունաբերության և էներգետիկայի բնագավառներում ունեցած հզոր ներուժի հիման վրա ոլորտների բազմաճյուղ զարգացումը:
17. Մարզի սոցիալական պաշտպանության ոլորտներում իրավիճակի վերլուծությունը, հիմնախնդիրները և զարգացման բնագավառներում առաջարկվող միջոցառումները (Գլուխ 5) նպատակաուղղված են այդ ծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացմանը: Այս ուղղությամբ վերջին տարիներին բավականաչափ ծրագրեր են իրագործվել, սակայն ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներն ամբողջությամբ իրագործելու համար զգացվում է լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների ներգրավման և կառավարության ու դոնորների առավել համակարգված գործունեության անհրաժեշտությունը:
18. Մարզի գյուղատնտեսության իրավիճակը և ոլորտի ռազմավարությունը վերլուծված է Գլուխ 6-ում: Այս ոլորտում կարևոր նպատակ է ֆերմերների եկամուտների ավելացումը և որպես արդյունք` գյուղական աղքատության կրճատումը, հիվանդությունների կանխարգելումը. գյուղական ենթակառուցվածքների զարգացումը, ֆերմերներին մատուցվող ուսուցողական-խորհրդատվական ծառայությունների բարելավումը, գյուղատնտեսական արտադրանքի ապրանքայնության աճի ապահովումը:
19. 6-րդ գլխում ներկայացված է նաև բնապահպանությունն ու ընդերքի օգտագործումը, որտեղ առաջնային խնդիր է համարվում Լոռու մարզում արդյունաբերական և բնապահպանական ռազմավարությունների խոր, այլընտրանքային վերլուծությունը, դրանց համադրումը, միասնական արդյունաբերա-բնապահպանական համալիր ծրագրի ընդունումը և իրականացումը, որը կնպաստի մարզի սոցիալ-տնտեսական հզորացմանը: Այստեղ ներկայացված են բնապահպանական իրավիճակը, ոլորտի խնդիրների լուծմանն ուղղված միջոցառումները, մասնավորապես` անտառների համայնքային կառավարման խնդիրները. այլընտրանքային և էկոլոգիապես ավելի անվտանգ արդյունաբերության, էներգետիկայի զարգացումը. բնապահպանական խնդիրների վերաբերյալ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրազեկության բարձրացումը, մարզի լեռնային արոտավայրերի վիճակի գնահատումը և նրանց բարելավման միջոցառումների մշակումը և այլն:
20. 7-րդ գլխում ներկայացված է մարզի քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությանը և զարգացման ռազմավարությունը: Այս ոլորտում կարևորագույն խնդիր է հանդիսանում աղետի գոտու բնակարանաշինության խնդիրներն ու ենթակառուցվածքների վերականգնման հարցը:
21. 8-րդ գլուխը նվիրված է մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներին: Այստեղ կարևորվել են մարզի և համայնքների ճանապարհային, ջրամատակարարման և գազամատակարարման ցանցերի զարգացումը, մարզի համայնքների գազաֆիկացման գործընթացի ավելի արագ շարունակումը:
22. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացմանն ու քաղաքացիական հասարակության զարգացմանն ուղղված խնդիրները ներկայացված են 9-րդ գլխում: Այստեղ կարևորվել է տարածքային կառավարման և ՏԻ բնագավառի օրենսդրության կատարելագործումը, համայնքների, ինչպես նաև մարզպետարանի կարողությունների հզորացումը, քաղաքացիական հասարակության հետ հարաբերություններում մասնակցային գործընթացի ապահովումը` մարզային և համայնքային մակարդակի որոշումների ընդունման, ծրագրերի կազմման և իրագործման գործընթացում:
23. 10-րդ գլուխը նվիրված է արտակարգ իրավիճակներից բնակչության և տարածքների պաշտպանության հարցերին` պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող երևույթների (սողանքներ, քարաթափումներ, սելավներ, ջրհեղեղներ, անտառային հրդեհներ, ինչպես նաև կարկուտ, ուժեղ քամիներ և ձնաբուք) կանխարգելիչ միջոցառումներին:
24. 11-րդ գլուխը նվիրված է ՄԶԾ իրագործման ընթացքի մոնիտորինգին և գնահատմանը: Այստեղ հիմնավորված է այս գործառույթների անհրաժեշտությունը` ծրագրի արդյունավետ կառավարման, հետագայում նրանում անհրաժեշտ շտկումներ և փոփոխություններ անելու առումով: Ծրագրի արդյունավետ իրագործման երաշխիքը այս գործառույթների գծով մարզպետարանի կարողությունների բարձրացումն է, որի ուղղությամբ նախատեսված են որոշակի միջոցառումներ:
25. 12-րդ գլխում ամփոփված է յուրաքանչյուր ոլորտի զարգացման համար պահանջվող ֆինանսական ռեսուրսների վերաբերյալ տեղեկատվությունը: Ծրագրի իրականացման համար պահանջվող ընդհանուր գումարը կազմում է մոտ 72.126 մլրդ դրամ:
26. Հավելվածներում բերված են բոլոր ոլորտների նախատեսված միջոցառումների ցանկն ու նրանց իրագործման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների գնահատականները, ինչպես նաև սոցիալական ապահովության ոլորտի թվով 10 զարգացման ծրագրերը, Լոռու մարզի համայնքների և բնակավայրերի ցուցակը, գյուղական համայնքների բնակչության թիվը, համայնքների խոշորացման առաջարկի տարբերակը և մարզի համայնքների առաջնահերթ հիմնախնդիրները ըստ համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերի:
27. Տարածաշրջանների (առանց մարզկենտրոնի) համայնքների քառամյա ծրագրերով ոլորտային կապիտալ ծրագրերի ֆինանսավորման համար պահանջվող ընդհանուր գումարը կազմում է 49321.81 մլն դրամ, իսկ Վանաձոր քաղաքինը` 57285.29 մլն դրամ:
28. Ծրագրի բոլոր հիմնական բաժինները շարադրված են հետևյալ տրամաբանական կառուցվածքով:
. Ոլորտի ներկա իրավիճակի վերլուծությունը,
. Ոլորտի զարգացման հիմնախնդիրների բացահայտումը.
. Ծրագրի նպատակները և ռազմավարությունը,
. Ծրագրի իրագործման համար անհրաժեշտ միջոցառումները:
29. Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի գաղափարախոսությունը, ռազմավարությունը համահունչ են ԱԱՌ-ին, ԿԶԾ-ին, ԱՀՌԾ-ին, Հազարամյակի զարգացման նպատակներին և թիրախներին:
30. Ծրագրի իրագործման ընթացքում ակնկալվում է ստանալ հետևյալ հիմնական արդյունքները.
. Մարզի կայուն զարգացում,
. Մարզի տնտեսության աճի տեմպերի արագացում և դրա հիման շոշափելի
արդյունքների արձանագրում,
. Բնակչության եկամուտների աճ և մարդկային աղքատության կրճատում,
. Բնակչության զբաղվածության աճ և գործազրկության մակարդակի նվազում,
. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման նպաստավոր, հավասար
հնարավորությունների ու բարենպաստ մրցակցային դաշտի ստեղծում,
. Գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման ծավալների և ապրանքայնության
մակարդակի բարձրացում,
. Մարզի բնապահպանական իրավիճակի բարելավում,
. Բնակչությանը տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների որակի և
մատչելիության աստիճանի էական բարձրացում,
. Մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների զարգացում,
. Տարածքային կառավարման արդյունավետության բարձրացում,
. Մարզպետարանի կարողությունների ուժեղացում,
. Կառավարման արդյունավետության բարձրացում` օպտիմալ ապակենտրոնացում,
. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների հնարավորությունների և
լիազորությունների հիմնավորված ընդարձակում,
. Հանրային կառավարման համակարգում հրապարակայնության, թափանցիկության
և հաշվետվողականության սկզբունքների արմատավորում,
. Քաղաքացիական հասարակության մասնակցային գործընթացի ակտիվացում,
մարզային և համայնքային գործընթացներին բնակչության իրազեկվածության
աստիճանի բարձրացում,
. Տեղեկատվության ազատության աստիճանի բարձրացում:
2. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
31. ՀՀ Լոռու Մարզի Տարածքը - 3789 քառ. կմ
Գյուղատնտեսական հողատարածքը - 250817 հա
այդ թվում` վարելահողեր - 41996 հա
Մարզկենտրոնը - Վանաձոր
Քաղաքային համայնքներ - 8
Գյուղական համայնքներ - 105
Գյուղական բնակավայրեր - 122
Բնակչությունը - 281.800 հազ. մարդ (մշտական, 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ)
այդ թվում`
քաղաքային - 167.1 հազ. մարդ (59.3%)
գյուղական - 114.7 հազ. մարդ (40.7%)
32. ՀՀ Լոռու մարզը տարածքի մեծությամբ և բնակչության թվաքանակով երրորդն է հանրապետությունում (զբաղեցնում է ՀՀ տարածքի 12.7%-ը): Գտնվում է հանրապետության հյուսիսում, սահմանակից է Վրաստանի Հանրապետությանը (110 կմ երկարությամբ), արևմուտքից Շիրակի, արևելքից Տավուշի, հարավից Կոտայքի և Արագածոտնի մարզերին: սահմանամերձ բնակավայրերն են Արծնի, Ապավեն, Ձորամուտ, Պաղաղբյուր և Ջիլիզա:
33. Մարզի տարածքով է անցնում Թբիլիսի-Երևան երկաթուղու մի հատվածը:
34. ՀՀ Լոռու մարզն ընդգրկում է Սպիտակի, Ստեփանավանի, Տաշիրի, Թումանյանի, Գուգարքի տարածաշրջանները, Վանաձոր, Սպիտակ, Ստեփանավան, Ալավերդի, Տաշիր, Ախթալա, Թումանյան, Շամլուղ քաղաքները: Մարզի բնակչության թվաքանակը 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ կազմել է ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակի 8.9%-ը:
Լոռու մարզի զինանշանի նկարագրությունը.
35. Այն պատկերում է հզոր թևերին հենված արծիվ (ուժի և թռիչքի խորհրդանիշ), որի աջ թևին խաչ է (քրիստոնեության խորհրդանիշը), ձախ թևին` հայերի արիացի լինելու խորհրդանշանը: Արծվի աչքը նման է բաց պատուհանի: Արծվի կրծքից դեպի աջ պատուհանը (մեծ աշխարհ, տիեզերք) ձգվում են երեք ճանապարհ, որոնք, համապատասխանաբար, ունեն մեր պետական դրոշի գույները` կարմիր, կապույտ, նարնջագույն: Դրանցից ներքև` արծվի կրծքին գրված է «Լոռու մարզ»: Մարզի անվան տակ հարթաքանդակի (բարելիեֆ) ձևով պատկերված են ինը խորհրդանշական թասեր, որպես լինելության, առատության և հյուրասիրության խորհրդանիշ: Արծվի որովայնի մասում պատկերված են Հաղպատի վանքին քանդակված Սմբատ և Գուրգեն թագավորները` ձեռքերին վանքի մանրակերտը: Այս պատկերը, որպես հավատքի խորհրդանիշ, պաշտպանված է արծվի թևերի հովանու տակ, իսկ հզոր ոտքերն ամուր պահում են հասկը` աշխատանքի ու առատության խորհրդանիշը (դեղին գույն) և կաղնու տերևը` մարզի անտառների, բնության խորհրդանիշը (կանաչ գույն): Զինանշանն ընդունվել է 2003 թ.-ի հունիսի 5-ին Լոռու մարզպետարանում մարզի զինանշանի համար հայտարարված մրցույթում: Հեղինակն է` նկարիչ Խաչիկ Ղարաբեկյանը:
Պատմա-աշխարհագրական ակնարկ և կլիմա
36. Լոռու մարզն ընդգրկում է Դեբեդ գետի ավազանը ամբողջությամբ և ունի լեռնային ռելիեֆ: Նրա տարածքում են ձգվում Ջավախքի, Բազումի, Փամբակի, Գուգարաց, Վիրահայոց, Հալաբի լեռնաշղթաները: Առանձնանում են Փամբակի, Լոռվա գոգավորությունները և Լոռվա ձորը: Լոռու մարզում ծովի մակերևույթից բարձրագույն կետերը Աչքասարի (3196 մ) և Թեժ լեռան (3101 մ) գագաթներն են, ամենացածրը` Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը` մոտ 380 մ: Մարզն աչքի է ընկնում համեմատաբար խոնավ կլիմայով: Միջին և բարձրադիր գոտում կլիման բարեխառն լեռնային է, տևական, ցուրտ ձմեռներով: Ամեն տարի հաստատվում է կայուն ձնածածկույթ: Ամառները տաք են, համեմատաբար խոնավ: Տարեկան թափվում են 600-700 մմ մթնոլորտային տեղումներ: Նախալեռնային գոտում կլիման մերձարևադարձային է, չափավոր շոգ և չորային ամառներով, մեղմ ձմեռներով: Ագրոկլիմայական տեսակետից ընկած է ինտենսիվ ոռոգման գոտում:
37. Մարզի տարածքով է հոսում Դեբեդ գետը` Ձորագետ, Մարցագետ և Փամբակ վտակներով: Հարուստ է նաև հանքային աղբյուրներով: Մարզի տարածքում տիրապետում են անտառային, լեռնատափաստանային, մերձալպյան մարգագետինները:
Ազգաբնակչություն, բնակավայրեր
38. Լոռու մարզը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: Այն զբաղեցնում է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի արևելյան կեսը: Այստեղ 10-11-րդ դարերում գոյություն է ունեցել հայկական անկախ պետություն` Լոռու թագավորությունը: Մարզի մի մասը Վրացական թագավորության կազմում հանդիսացել է Զաքարյանների տոհմական կալվածքը: Ռուսաստանի կազմում այն բաժանվել է Երևանի և Թիֆլիսի նահանգների միջև: Մարզի բնակչությունը տարբեր ժամանակներում եկել է Արևմտյան Հայաստանից, Ղարաբաղից: Ազգային կազմում շատ են ռուսները, որոնք արտաքսվել են Ռուսական Կայսրության Տոմբովի, Սարատովի և Սվերդլովի նահանգներից, այժմ էլ նրանց թիվը մարզի ազգաբնակչության 1.5 տոկոսն է (բնակվում են Լերմոնտովո, Ֆիոլետովո համայնքներում): Մարզում բնակվում են նաև հույներ (1.0 տոկոս, և այլ ազգություններ): Սեռային կազմում տղամարդիկ կազմում են 46%, կանայք` 54%: Բնակչության տարիքային խմբերը բաշխված են հետևյալ կերպ. մինչաշխատունակներ` 25%, աշխատունակներ` 58%, հետաշխատունակներ` 17%: Բնակավայրերը տեղաբաշխված են անհավասարաչափ, դրանց գերակշռող մասը գտնվում է միջլեռնային գոգավորություններում և Դեբեդ գետի հովտում: Բաձրադիր շրջաններում բնակավայրերը և մշտական բնակչությունը բացակայում է:
39. Բնակչության տեղաբաշխվածությունն ըստ տարածաշրջանների (արտահայտված տոկոսներով) ունի հետևյալ տեսքը`
Թումանյանի տարածաշրջան - 16.1% (4 քաղաքային` Ալավերդի, Թումանյան, Ախթալա, Շամլուղ և 27 գյուղական` Աթան, Ահնիձոր, Այգեհատ, Արդվի, Արևածագ, Աքորի, Դսեղ, Թեղուտ, Լորուտ, Ծաթեր, Ծաղկաշատ, Կաճաճկուտ, Կարմիր Աղեգի, Հագվի, Հաղպատ, Ճոճկան, Մարց, Մեծ Այրում, Մղարթ, Նեղոց, Շամուտ, Շնող, Չկալով, Ջիլիզա, Քարկոփ, Քարինջ, Օձուն համայնքներ),
Գուգարքի տարածաշրջան - 51.4%(1 քաղաքային` Վանաձոր և 21 գյուղական` Ազնվաձոր, Անտառամուտ, Անտառաշեն, Արջուտ, Բազում, Գուգարք, Դարպաս, Դեբեդ, Եղեգնուտ, Լերմոնտովո, Լեռնապատ, Հալլավար, Ձորագետ, Ձորագյուղ, Մարգահովիտ, Շահումյան, Վահագնաձոր, Վահագնի, Փամբակ, Քարաբերդ, Ֆիոլետովո համայնքներ),
Սպիտակի տարածաշրջան - 13.8% (1 քաղաքային` Սպիտակ և 20 գյուղական` Արևաշող, Գեղասար, Գոգարան, Լեռնանցք, Լեռնավան, Լուսաղբյուր, Խնկոյան, Ծաղկաբեր, Կաթնաջուր, Հարթագյուղ, Ղուրսալի, Մեծ Պարնի, Նոր Խաչակապ, Շենավան, Շիրակամուտ, Ջրաշեն, Սարալանջ, Սարահարթ, Սարամեջ, Քարաձոր համայնքներ),
Ստեփանավանի տարածաշրջան - 10.0% (1 քաղաքային` Ստեփանավան և 18 գյուղական` Ագարակ, Ամրակից, Բովաձոր, Գարգառ, Գյուլագարակ, Լեջան, Լոռի Բերդ, Կաթնաղբյուր, Կողես, Կուրթան, Հոբարձի, Հովնանաձոր, Յաղդան, Պուշկինո, Սվերդլով, Վարդաբլուր, ՈՒրասար, ՈՒռուտ համայնքներ),
Տաշիրի տարածաշրջան - 8.7% (1 քաղաքային` Տաշիր և 19 գյուղական` Ապավեն, Արծնի, Բլագոդարնոյե, Դաշտադեմ, Լեռնահովիտ, Կաթնառատ, Ձյունաշող, Ձորմուտ, Մեդովկա, Մեծավան, Մեղվահովիտ, Միխայլովկա, Նովոսելցովո, Նորաշեն, Պաղաղբյուր, Պետրովկա, Պրիվոլնոյե, Սարատովկա, Սարչապետ համայնքներ):
40. Վանաձոր
Լոռու մարզկենտրոնն է և մարզի ամենախոշոր քաղաքը, գտնվում է Հայաստանի հյուսիսային մասում և մեծությամբ հանրապետության երրորդ քաղաքն է: Մշտական բնակչության թիվը` 137,577 հազար մարդ (2009 թ հունվարի 1-ի դրությամբ):
Քաղաքի կարգավիճակ ստացել է 1924 թվականից, կոչվել է Ղարաքիլիսա, հետագայում վերանվանվել է Կիրովական, իսկ 1992 թվականից կոչվում է Վանաձոր:
Հեռավորությունը Երևանից ավտոմոբիլային ճանապարհով 120 կմ է, երկաթգծով` 224 կմ: Քաղաքը զբաղեցնում է 2638 հա մակերես, որի հիմնական մասը ծովի մակերևույթից բարձր է 1353 մ: Քաղաքի միջով անցնում են Փամբակ, Տանձուտ և Վանաձոր գետերը:
Վանաձոր քաղաքը գտնվում է Փամբակ և Բազում լեռնաշղթաների միջլեռնային գոգավորությունում, Տանձուտ և Փամբակ գետերի միախառնման վայրում:
Երբեմնի արդյունաբերական հզորություններով հարուստ ու միաժամանակ առողջարանային կենտրոն համարվող քաղաքն այսօր փորձում է վերագտնել իր նախկին տեսքը և վերականգնել իր նախկին համբավը:
Որոշակի ընդհատումներով գործում է քաղաքի քիմիական համալիրը: Քաղաքում գործում են բազմաթիվ մանր ու միջին արտադրական այլ ձեռնարկություններ, առավել քաղաքակիրթ ձև են ստանում առևտուրն ու ծառայությունների մատուցումը, տարբեր ֆինանսավորման աղբյուրների հաշվին կատարվում են բնակարանային և արդյունաբերական շինարարության աշխատանքներ:
Մարզկենտրոնը հարուստ է մշակութային օջախներով: Այստեղ է գտնվում Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանը, Հովհ. Աբելյանի անվան Պետական դրամատիկական թատրոնը, Վանաձորի երկրագիտական թանգարանը: Գործում են 3 մշակութային տներ, կամերային, երգի, տիկնիկային թատրոններ, 22 մանկապարտեզներ, միջնակարգ, արվեստի, գեղարվեստի, երաժշտական, պարարվեստի դպրոցներ, մարզադպրոցներ: Գործում է նաև 10 գրադարաններ, որոնցից 4-ը մանկական են: Վանաձորն ունի կամերային նվագախումբ և երգչախումբ:
1929-30-ին կազմվել է Վանաձորի առաջին հատակագիծը (ճարտարապետներ` Կ. Հալաբյան, Մ. Մազմանյան, Գ. Քոչար), որը նախատեսում էր քաղաքի տարածքը ընդլայնել արևմտյան և արևելյան ուղղություններով` Դիմաց թաղամասում:
1939 թ.-ի գլխավոր հատակագծով (ճարտարապետներ` Ն. Զարգարյան, Ա. Մինասյան) որոշակի է դարձել քաղաքի կերպարը` զարգացման նշանակալից հեռանկարներով (արդյունաբերական կենտրոն և ամառանոցային վայր): 1949 թ.-ին կազմվել է նոր գլխավոր հատակագիծ (ճարտարապետներ` Հ. Դավթյան, Ռ. Գրիգորյան): 1950-ական թթ.-ին կառուցապատվել է Կիրովի անվան (այժմ` Հայքի) հրապարակը` քաղաքի վարչակառավարչական կենտրոնը: Անսամբլային կառուցապատման ուշագրավ նմուշներ են Տիգրան Մեծ պողոտան, Թումանյան փողոցը, Շահումյանի հրապարակը` իր արհեստական լճերով, և քաղաքային կենտրոնական այգին:
41. Սպիտակ քաղաքը (2009 թ.-ի հունվարի 1-ի դրությամբ 16,495 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Փամբակ գետի ափին, Երևանից 100 կմ, իսկ մարզկենտրոնից 25 կմ հեռավորության վրա: Զբաղեցնում է 1400 հա տարածք: Քաղաքով է անցնում Երևան-Թբիլիսի միջպետական նշանակության ճանապարհն ու երկաթուղին:
Սպիտակ քաղաքը մինչև 1988թ. հանրապետության արդյունաբերական կենտրոններից էր: Քաղաքում գործում էին հանրապետության միակ շաքարի գործարանն ու վերելակաշինական գործարանը:
Ներկայումս քաղաքում գործում են փոքր ու միջին արտադրական մի քանի կազմակերպություններ, բնակչության հիմնական մասը իր զբաղվածությունն է գտնում գյուղատնտեսության ոլորտում:
42. Ստեփանավան քաղաքը (2009 թ.- ի հունվարի 1-ի դրությամբ 16,604 հազ. մշտական բնակիչ) զբաղեցնում է 1666 հա տարածք, գտնվում է ծովի մակերևույթից 1375 մ. բարձրության վրա: Քաղաքով է անցնում Երևան-Թբիլիսի միջպետական նշանակության ճանապարհը: Ստեփանավանը գտնվում է Երևանից 144 կմ, Վանաձորից` 35 կմ հեռավորության վրա: Քաղաքում գործել են արտադրական մանր ու միջին մի քանի կազմակերպություններ, որոնք զբաղվել են սննդի, կահույքի և էլեկտրասարքերի արտադրությամբ:
42. Տաշիր քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 12,280 հազ. մշտական բնակիչ) հիմնադրվել է 1834 թ., որպես ռուսական աքսորավայր և կոչվել է Վորոնցովկա, հիմնականում ապրել են ռուսներ: 1991 թ. վերանվանվել է Տաշիր: Քաղաքով է անցնում Երևան-Թբիլիսի միջպետական նշանակության ավտոճանապարհը: Տաշիր քաղաքը գտնվում է Երևանից 162, Վանաձոր քաղաքից` 53 կմ հեռավորության վրա: Քաղաքում գործում են կաթի վերամշակմամբ զբաղվող մի քանի կազմակերպություններ, որոնց արտադրած կաթնամթերքը (պանիր, կարագ) լայն սպառում ունի ոչ միայն հանրապետությունում, այլև հանրապետությունից դուրս:
43. Ալավերդի քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 19,700 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդ գետի ափին (Երևանից 167 կմ, Վանաձորից` 55 կմ հեռավորության վրա): Քաղաքը ձևավորվել է պղնձաձուլական գործարանի կառուցումից հետո:
Վերագործարկված պղնձաձուլական արտադրությունը գործում է նաև այսօր, որի արտադրանքը կազմել է ՀՀ Լոռու մարզի տնտեսական ցուցանիշների ծանրակշիռ մասը:
44. Ախթալա քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 3.08 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդի ձախ ափին (Երևանից 190 կմ հեռավորության վրա), լեռնային դարավանդի վրա: Քաղաքի արդյունաբերությունը մասնագիտացած է հանքագործական արդյունաբերությունում (արտադրվում է պղնձի խտանյութ):
45. Թումանյան քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 2,174 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդի աջ ափին (Երևանից 155 կմ, Վանաձորից` 33 կմ հեռավորության վրա): Հետպատերազմյան շրջանում տեղական հումքի բազայի վրա կառուցվել է հրակայուն աղյուսի գործարան, որի շուրջն էլ ձևավորվել է ներկայիս Թումանյան քաղաքը:
46. Շամլուղ քաղաքը (2009 թ. ի հունվարի 1-ի դրությամբ 0,807 հազ. մշտական բնակիչ) գտնվում է Դեբեդ գետի ձախ ափին (Երևանից 196 կմ, Վանաձորից` 77 կմ հեռավորության վրա): Հայտնի է իր պղնձի, արծաթի հանքավայրերով և համարվել է հանքաշահագործման կարևորագույն կենտրոններից մեկը Հարավային Կովկասում:
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ
47. Այսօր Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես նմանատիպ զարգացող պետություններում, առաջնահերթ և կարևորագույն խնդիր է համարվում աղքատության դեմ պայքարը: Հենց այդ գիտակցությամբ էլ ՀՀ կառավարությունը դեռ 2003 թվականին նախաձեռնեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի» կազմմանն ու իրականացմանը: Բնակչության բարեկեցության աճը և աղքատության դեմ ուղղված պայքարը մնում է ՀՀ կառավարության և երկրի քաղաքացիական հասարակության կարևորագույն և հրատապ խնդիրը, որն ամրագրված է ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ ընդունված «Կայուն զարգացման ծրագրում», ինչպես նաև Կառավարության կողմից հաստատված միջին ժամկետ ծախսային ծրագրում: ԿԶԾ-ի քաղաքականությունների փաթեթն ընդհանուր առմամբ ներառում է ամբողջ երկրի մասշտաբով նախանշված գերակա ուղղությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում են կայուն տնտեսական աճի ապահովմանը, հանրային կառավարման բարեփոխումներին, ներառյալ կոռուպցիայի դեմ պայքարին, մարդկային զարգացման հիմնախնդիրներին: Պարզ է, որ այս ծրագիրը ռազմավարական է և այնտեղ ներկայացվում են աղքատություն ծնող հիմնական պատճառները, դրա հետևանքով առաջնահերթ դարձած խնդիրները և դրանց լուծման ռազմավարական քայլերն ու գերակա ուղղությունները: Ընդհանրացված տեսքով դրանք հետևյալ գերակա ուղղություններն են.
. տնտեսական աճի ապահովում,
. տարածքային համաչափ զարգացում,
. կոռուպցիայի դեմ պայքար,
. կառավարման համակարգի կատարելագործում,
. հանրային կառավարման մեջ հանրության հնարավորին չափ լայն ընդգրկում,
. հանրության կողմից մոնիտորինգի մեխանիզմների ներդրում:
Այս ռազմավարական գերակա ուղղություններով ծրագրային քայլերի իրականացման արդյունքում հնարավոր կլինի հասնել ԱՀՌ ծրագրում որպես նպատակ դրված աղքատության ցուցանիշներին ու երկրի մրցունակության աճին:
48. Թվարկված գործոններից գրեթե բոլորն առկա են ՀՀ Լոռու մարզում, որի հետևանքով մարզի աղքատության խնդիրներն ավելի սրված են, որտեղից հետևում է մարզի աղքատության հաղթահարման նպատակային ծրագրի մշակման և իրականացման անհրաժեշտությունը:
Ինչպես նշվել էր «Ներածություն» գլխում, մարզային զարգացման ծրագրերում արդեն ներկայացված պետք է լինեն վերը նշված գերակա ուղղություններով մարզերում իրականացվելիք կոնկրետ ծրագրային քայլերը` անպայման հաշվի առնելով տվյալ մարզի բոլոր առանձնահատկությունները:
49. Նախ և առաջ անհրաժեշտ է գնահատել մարզում աղքատության մակարդակը, վերլուծել աղքատությունը ծնող ինչպես համընդհանուր «հայաստանյան», այնպես էլ Լոռու մարզին բնորոշ առանձնահատուկ պատճառները:
Մարզում աղքատության գնահատման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության աղբյուրներ են հանդիսանում.
. ՀՀ ԱՎԾ կողմից իրականացվող տնային տնտեսությունների հետազոտությունների
արդյունքները,
. ՀՀ ԱՎԾ հրապարակումները,
. ՀՀ Լոռու մարզպետի գործունեության տարեկան հաշվետվությունները
. ՄԶԾ-ի ՈԱԽ-ների, ինչպես նաև ՄԳ խմբի կողմից իրականացված հարցումներ,
դիտարկումներ:
50. ՀՀ ԱՀՌԾ-ում արդեն իսկ տրված է աղքատության սահմանումը և հիմնական բաղադրիչները: Դրանք են.
. կենսաբանական
. սոցիալական
. հոգևոր-մշակութային:
Այս բաղադրիչներից առաջնայինն ու կարևորագույնը դա կենսաբանական աղքատությունն է: Մարզում կենսաբանական աղքատության գնահատումը պետք է կատարվի մի քանի կտրվածքներով` հաշվի առնելով մարզում սոցիալ-տնտեսական, տեղային հոգեբանական առանձնահատկությունները:
51. Աղքատության գնահատումն ըստ տարածաշրջանների 2008 թ. համար իրականացվել է միայն նպաստառու ընտանիքների թվի հիման վրա:
Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ որպես աղքատածին գործոն, ի տարբերություն օրինակ Տավուշի մարզի, Լոռու մարզում առաջնային և վճռորոշ է աղետի գոտու գործոնը, այլ ոչ թե օրինակ մինչև 500 բնակիչ ունեցող գյուղական համայնքների թիվը կամ ընդհանրապես գյուղական համայնքների քանակն ու բնակչության թիվը:
Աղյուսակ 3.1.
._____________________________________________________________________.
|Տարածաշրջանը|բնակչությունը |աղետի |աղքատութ-|մինչև |
| |_________________________|հետևանքով |յան |500 |
| |ընդամենը|որից |գյուղա|անօթևան |գործակիցը|բնակիչ |
| | |քաղաքային|կան |ընտանիքներ|ըստ |ունեցող |
| | | | | |նպաստառու|գյուղական|
| | | | | |ընտանիք- |համայնք- |
| | | | | |ների թվի |ների թիվը|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Գուգարք | 27543| 0| 27300| 309| 0.054| 9|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Սպիտակ | 43396| 15100| 27912| 1714| 0.113| 3|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Ստեփանավան | 32052| 15900| 15868| 127| 0.136| 7|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Տաշիր | 25237| 8700| 16314| 0| 0.047| 12|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|Թումանյան | 47633| 20900| 26311| 0| 0.032| 14|
|____________|________|_________|______|__________|_________|_________|
|ք. Վանաձոր | 105836| 105000| 0| 64| 0.057| 0|
._____________________________________________________________________.
52. Որպեսզի ավելի պարզ լինի աղետի գոտու, և հատկապես Սպիտակի, Գուգարքի և Ստեփանավանի տարածաշրջանների գյուղական բնակավայրերում աղետի հետևանքով անօթևան մնացածների աղքատածին գործոնի ազդեցության չափը, ապա կատարենք համեմատություն 2005 թ. իրավիճակի հետ:
Աղքատության գործակիցը ըստ նպաստառու ընտանիքների թվի
Աղյուսակ 3.2.
._________________________________________________________________________.
|Տարածաշր|անօթևան |անօթևան |Նպաստ ստացող |+/- |Բնակչության |Աղքատության |
|ջան |ընտանիք-|ընտանիք-|ընտանիքների | |թիվը |գործակիցը ըստ|
| |ների |ների |թիվ | | |նպաստառու |
| |թիվը |թիվը | | | |ընտանիքների |
| |2005 թ. |2009 թ. | | | |թվի |
| |դրութ- |դրութ- |_____________|____|_____________|_____________|
| |յամբ |յամբ |2005թ.|2009թ.| |2005թ.|2009թ.|2005թ.|2009թ.|
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Սպիտակի | 2124| 1714| 7605| 4869|2736| 43643| 43396| 0.177| 0.113|
|տ/շ | | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Ստեփանա-| 150| 127| 4183| 4332|-149| 32233| 32052| 0.131| 0.136|
|վանի տ/շ| | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Տաշիրի | 0| 0| 1191| 1166| 25| 25381| 25237| 0.047| 0.047|
|տ/շ | | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Թուման- | 0| 0| 2256| 1530| 726| 47904| 47633| 0.047| 0.032|
|յանի տ/շ| | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Վանաձոր | 444| 373| 10140| 7480|2660|134239|133482| 0.076| 0.057|
|+ (Գու- | | | | | | | | | |
|գարք) | | | | | | | | | |
|________|________|________|______|______|____|______|______|______|______|
|Լոռի | 2718| 2214| 25349| 19377|5972|283400|281800| 0.096| 0.077|
._________________________________________________________________________.
53. Աղյուսակ 3.2.-ից պարզ երևում է, որ Սպիտակի, Գուգարքի և Ստեփանավանի տարածաշրջանների գյուղական բնակավայրերում 2005-2008 թթ. պետբյուջեի միջոցներով կատարված բնակարանաշինության արդյունքում զգալիորեն նվազել է աղքատության գործակիցը (ըստ նպաստառու ընտանիքների թվի): Դա հատկապես զգալի է Սպիտակի, նաև Ստեփանավանի ու Գուգարքի տարածաշրջաններում:
Չնայած այս գործոնի կարևորությանը, կան նաև այլ աղքատածին գործոններ, որոնք տարբեր ազդեցության մակարդակ ունեն տարբեր տարածաշրջաններում:
Աղքատության մակարդակի միտումները ՀՀ մարզերում 1998/99,
2005-2007 թթ. (%-ով)
Աղյուսակ 3.3.
._________________________________________________________________________.
|Տարածաշրջան|1998/99թթ.| 2005թ. | 2006թ. | 2007թ. |
| |__________|________________|________________|________________|
| |աղքատութ- |աղքա- |որից չքա-|աղքա- |որից չքա-|աղքա- |որից չքա-|
| |յան |տութ- |վորության|տութ- |վորության|տութ- |վորության|
| |մակարդակը |յան |մակարդակը|յան |մակարդակը|յան |մակարդակը|
| | |մակար-| |մակար-| |մակար-| |
| | |դակը | |դակը | |դակը | |
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|ք. Երևան | 58.4| 23.9| 3.6| 21.0| 3.5| 20.0| 3.2|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Արագածոտն | 60.5| 32.3| 3.1| 27.5| 2.6| 22.2| 3.0|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Արարատ | 52.3| 30.9| 7.4| 27.0| 5.5| 25.5| 3.5|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Արմավիր | 41.7| 31.6| 3.8| 30.8| 3.4| 30.7| 3.8|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Գեղարքունիք| 49.9| 36.8| 2.9| 29.8| 2.6| 29.6| 2.5|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Լոռի | 62.6| 28.8| 5.8| 27.0| 5.5| 26.8| 3.6|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Կոտայք | 61.7| 34.5| 8.7| 32.0| 8.1| 30.0| 6.1|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Շիրակ | 75.8| 42.5| 4.3| 37.3| 3.7| 32.1| 6.0|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Սյունիք | 53.1| 28.9| 2.3| 25.3| 2.1| 24.0| 3.7|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Վայոց Ձոր | 34.7| 19.2| 1.8| 11.4| 1.3| 13.7| 2.3|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Տավուշ | 29.3| 25.8| 3.8| 23.5| 3.3| 21.6| 3.3|
|___________|__________|______|_________|______|_________|______|_________|
|Հանրապետա- | 56.1| 29.8| 4.6| 26.5| 4.1| 25.0| 3.8|
|կան միջինը | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
54. Աղյուսակ 3.3.-ի տվյալները վկայում են, որ չնայած աղքատության մակարդակը ՀՀ Լոռու մարզում 2007 թվականին 1998/99 թթ.-ի համեմատ նվազել է մոտ 57%-ով, այնուամենայնիվ 2007 թ.-ին Լոռու մարզը յոթերորդն է` Վայոց Ձորի մարզից, Երևանից, Տավուշի, Արագածոտնի, Սյունիքի և Արարատի մարզերից հետո: Մարզում աղքատության մակարդակը 2007 թ. տվյալներով 1.8 տոկոսային կետով ցածր է աղքատության հանրապետական միջին ցուցանիշից:
55. ՄԱԶԾ-ի շրջանակներում 2005 թ-ին իրականացված «Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում» հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ Լոռու մարզի սոցիալական խոցելիության համաթիվը (35.5) 1.1 տոկոսային կետով ցածր է խոցելիության հանրապետական միջին ցուցանիշից:
Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ մարզերում (2005 թ.)
Աղյուսակ 3.4.
._____________________________________________________________________.
| |Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ Մարզերում % մարզի |
| |բնակչության թվում |
| |__________________________________________________________|
| |Հաշման-|Ծնողա-|Միայ-|Գործա-|Տա- |Բազմա-|Փախս- |Նպաս-|Խոցե-|
| |դամներ,|զուրկ |նակ |զուրկ-|րեց-|զավակ |տական-|տառու|լիութ|
| |այդ |երեխա-|ծերեր|ներ |ներ |ընտա- |ներ |ներ |յան |
| |թվում |ներ | | | |նիքներ| | |համա-|
| |երեխա- | | | | | | | |թիվ |
| |ներ | | | | | | | | |
|__________|_______|______|_____|______|____|______|______|_____|_____|
|Լոռու մարզ| 5.1| 3.9| 9.6| 19.1|11.6| 9.0| 5.8| 29.4| 35.5|
|__________|_______|______|_____|______|____|______|______|_____|_____|
|Երևան | 4.4| 2.1| 9.8| 25.0|12.9| 4.9| 4.6| 9.2| 31.7|
|__________|_______|______|_____|______|____|______|______|_____|_____|
|Ընդամենը | 4.2| 3.2| 10.1| 24.2|12.2| 12.3| 7.2| 17.3| 36.6|
|ՀՀ | | | | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
56. Չնայած Լոռու մարզի խոցելիության համաթիվը ցածր է հանրապետական միջին համաթվից, սակայն խոցելի խմբերից «Նպաստառուների ցուցանիշով Լոռու մարզը երկրորդն է Շիրակի մարզից հետո, որի պատճառը նույնպես աղետի գոտու առկայությունն է:
Ժողովրդագրական տվյալների փոփոխությունն ըստ 5 տարիների,
Լոռու մարզ և ՀՀ միջինացված ցուցանիշներ
Աղյուսակ 3.5.
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |2004թ.|2005թ.|2006թ.|2007թ.|2008թ.|
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|1 |Լոռու մարզ, բնակչությունը | 283.9| 283.4| 282.7| 282.0| 281.8|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|2 |աղքատության ընտանեկան նպաստ | 27950| 25349| 24920| 24453| 22818|
| |ստացող | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |նպաստառու ընտանիքների թվի | 0.098| 0.089| 0.088| 0.087| 0.081|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|3 |Կենսաթոշակառուների թիվը | 56.5| 55.1| 54.3| 53.4| 53.0|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |կենսաթոշակառուների թվի | 0.199| 0.194| 0.192| 0.189| 0.188|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|4 |բնական աճ (հազար բնակչի | 2.30| 1.90| 1.40| 0.80| 1.56|
| |հաշվով, պրոմիլ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 82.6| 73.7| 57.1| 195.0|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|5 |Միջին ամսական անվանական | 35662| 42818| 47974| 60640| 71182|
| |աշխատավարձ | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 120.1| 112.0| 126.4| 117.4|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|1 |Ընդամենը ՀՀ բնակչությունը |3215.8|3219.2|3222.9|3230.1|3238.4|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|2 |աղքատության ընտանեկան նպաստ |171002|146726|139670|136917|129414|
| |ստացող | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |նպաստառու ընտանիքների թվի | 0.053| 0.046| 0.043| 0.042| 0.040|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|3 |Կենսաթոշակառուների թիվը | 540.3| 533.| 527.5| 522.7| 523.8|
| |(հազ. մարդ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |կենսաթոշակառուների թվի | 0.168| 0.16| 0.164| 0.162| 0.162|
| |հարաբերակցությունը բնակչության| | | | | |
| |ընդհանուր թվին | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|4 |բնական աճ (հազար բնակչի | 3.7| 3.5| 3.2| 4.1| 4.3|
| |հաշվով, պրոմիլ) | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 94.6| 91.4| 128.1| 104.9|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
|___|______________________________|______|______|______|______|______|
|5 |Միջին ամսական անվանական | 43430| 52062| 64166| 77776| 91539|
| |աշխատավարձ | | | | | |
| |------------------------------|------|------|------|------|------|
| |աճի տեմպը նախորդ տարվա | | 119.9| 123.2| 121.2| 117.7|
| |նկատմամբ (%) | | | | | |
._____________________________________________________________________.
57. Չնայած որոշ ցուցանիշների գծով առկա են դրական միտումներ, այնուամենայնիվ մարզի ցուցանիշների համեմատությունը հանրապետական միջինացված համապատասխան ցուցանիշների հետ, պարզ ցույց է տալիս Լոռու մարզի ժողովրդագրական ընդհանուր բացասական վիճակը` բնակչության թվաքանակի նվազում, բնակչության բնականոն աճի բացակայություն, մարզի բնակչության ծերացում, միջին ամսական անվանական աշխատավարձի աճի ցածր տեմպեր:
58. Եթե 1999-2005 թթ. նպաստառու ընտանիքների թիվը մարզում նվազել է 6300-ով, ապա 2005-2008 թթ.` ավելի քան 2500-ով, որը պայմանավորված է առաջին հերթին պետական միջոցներով նշված տարիներին աղետից տուժված բնակավայրերում իրականացված ակտիվ կառուցապատման` բնակարանաշինարարական աշխատանքներով: Այսպես` 2005-2008 թթ. գյուղական բնակավայրերում շահագործման է հանձնվել 508 բնակելի տուն, ԲԳՎ-ներով գնվել է 339 բնակարան: Նշված չորս տարիների ընթացքում, ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Լոռու մարզում տնտեսության գրեթե բոլոր ոլորտներում արձանագրված զարգացման արդյունքում բացվել են նոր աշխատատեղեր, որն իր հերթին նույնպես զգալի ազդեցություն է թողել մարզում աղքատության հաղթահարման գործում:
ՀՀ Լոռու մարզի քաղաքաբնակ և գյուղաբնակ բնակչությունը ըստ
տարածաշրջանների
Աղյուսակ 3.6.
.____________________________________________________.
|Տարածաշրջան| Բնակչությունը |քաղաքային |
| |____________________________|բնակչության|
| |քաղաքային|գյուղական|ընդամենը|% |
|___________|_________|_________|________|___________|
|Թումանյան | 21101.3| 26531.4| 47632.7| 44.3|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Տաշիր | 8782.6| 16454.8| 25237.4| 34.8|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Ստեփանավան | 16057.9| 15993.8| 32051.8| 50.1|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Սպիտակ | 15232.1| 28164.1| 43396.2| 35.1|
|___________|_________|_________|________|___________|
|Գուգարք | 0| 27543.9| 27543.9| 0|
|___________|_________|_________|________|___________|
|ք. Վանաձոր | 105938.0| 0|105938.0| 100|
|___________|_________|_________|________|___________|
|ԼՈՌԻ | 167111.9| 114688.1|281800.0| 59.3|
.____________________________________________________.
59. Աղյուսակ 3.6.-ը ցույց է տալիս, որ ՀՀ Լոռու մարզի բնակչության 59.3%-ը կենտրոնացած է քաղաքներում: Ի տարբերություն Թումանյանի և Ստեփանավանի տարածաշրջանների, որտեղ քաղաքաբնակները համապատասխանաբար կազմում են բնակչության 44.3%-ը և 50.1%-ը, (առկա հանքարդյունաբերության և դրանց արբանյակ ձեռնարկություններով պայմանավորված), Սպիտակի և Տաշիրի տարածաշրջանների ազգաբնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ:
60. Համայնքների աղքատության վրա ազդում է նաև վերջիններիս մեծությունը: Որքան փոքրաթիվ է համայնքի բնակչությունը, այնքան մեծ է աղքատության հակվածությունը: ՀՀ Լոռու մարզի համայնքներից 39.8%-ը ունեն մինչև 500 բնակիչ:
Մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների թիվը ըստ մարզի
տարածաշրջանների
Աղյուսակ 3.7.
._______________________________________________________.
|Տարածաշրջան| համայնքները |մինչև 500 |
| |____________________________|բնակիչ ունեցող|
| |քաղաքային|գյուղական|ընդամենը|համայնքներ |
|___________|_________|_________|________|______________|
|Թումանյան | 4| 27| 31| 14|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Տաշիր | 1| 19| 20| 12|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Ստեփանավան | 1| 18| 19| 7|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Սպիտակ | 1| 20| 21| 3|
|___________|_________|_________|________|______________|
|Գուգարք | 0| 21| 21| 9|
|___________|_________|_________|________|______________|
|ք. Վանաձոր | 1| | 01| --|
|___________|_________|_________|________|______________|
|ԼՈՌԻ | 8| 105| 113| 45|
._______________________________________________________.
61. Թումանյանի տարածաշրջան
Տարածաշրջանում վճռորոշ նշանակություն ունեն հանքաարդյունաբերության և մետալուրգիական ձեռնարկությունների աշխատանքը: Վերջին 4-5 տարիներին աղքատության մակարդակի զգալի նվազումը պայմանավորված է Ալավերդու «Էյ-Սի-Փի» և «Ախթալայի ԼՀԿ» ՓԲԸ-ներում բացված ավելի քան 700 նոր աշխատատեղերով: Տարածաշրջանի 4 քաղաքները առավելապես ձևավորվել են արդյունաբերական խոշոր ձեռնարկությունների շուրջ և դրանց գոյատևումը հիմնականում կախված է այդ ձեռնարկությունների գործունեությունից:
Տարածաշրջանով է անցնում և հանրապետություն մտնող երկաթուղին և Հայաստանը արտաքին աշխարհին կապող հիմնական միջպետական նշանակության ավտոմայրուղին:
Տարածաշրջանի գյուղական համայնքների կեսից ավելին ունեն մինչև 500 բնակիչ և գտնվում են համեմատաբար հեռու տարածաշրջանի կենտրոն Ալավերդի քաղաքից ու մարզկենտրոն Վանաձորից: Այս գյուղերում աղքատածին հիմնական գործոնը ենթակառուցվածքների խիստ թերզարգացվածությունն ու քաղաքային համայնքներից ունեցած հեռավորությունն է: Տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոն է նաև մինչև 500 բնակիչ ունեցող գյուղերի մեծ տոկոսը, որտեղ ենթակառուցվածքների թերզարգացվածության պատճառով էականորեն մեծ է նաև կրթական և առողջապահական հիմնական ծառայություններից օգտվելու անհասանելիության մակարդակը:
Բացի այն, որ տարածաշրջանը հայտնի է որպես արդյունաբերական, այստեղ բավականին զարգացած է նաև գյուղատնտեսությունը` տարածաշրջանում է մարզի անասնագլխաքանակի մոտ 24 և մշակվող գյուղատնտեսական հողերի մոտ 25 տոկոսը: Ի շնորհիվ նրա, որ տարածաշրջանի գյուղերը սփռված են բարձր լեռնային գոտիներից (Աթան, Ահնիձոր, Շամուտ) մինչև մերձարևադարձային գոտի (Ալավերդի, Նեղոց, Շնող, Քարկոփ, Ճոճկան), գրեթե հավասարաչափորեն զարգացած են գյուղատնտեսության բոլոր ուղղությունները` անասնապահությունը, այգեգործությունը, ծխախոտագործությունն ու խաղողագործությունը: Դրա շնորհիվ էլ տարածաշրջանում բավականին բարձր է գյուղատնտեսական հողերի օգտագործման տոկոսը` մոտ 85%:
Թումանյանի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ կարելի է համարել.
. քաղաքային համայնքների կենսագործունեության բարձր կախվածությունն
արդյունաբերական խոշոր ընկերություններից (դրանց դադարեցման դեպքերում
Ալավերդի, Ախթալա, Շամլուղ քաղաքների աշխատունակ գրեթե ամբողջ
բնակչությունը դառնում է գործազուրկ),
. բնապահպանական անբարենպաստ իրավիճակը,
. մինչև 500 բնակիչ ունեցող և սահմանամերձ գյուղական համայնքներում
ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը, հատկապես տեղական
ավտոճանապարհների գրեթե անանցանելիությունը:
62. Տաշիրի տարածաշրջան
Տարածաշրջանը ընկած է մարզի հյուսիս-արևմտյան մասում, ամբողջությամբ գտնվում է բարձր լեռնային գոտում, բնակչության խտությամբ ամենանոսրն է մարզի տարածաշրջանում: Բնակչության 65%-ից ավելին գյուղական բնակչություն է, իսկ տարածաշրջանի կենտրոն Տաշիր քաղաքի բնակչության մեծամասնությունը նույնպես հիմնականում զբաղված է գյուղատնտեսությամբ: Այսինքն տարածաշրջանը կարելի է համարել գյուղատնտեսական: Տարածաշրջանում է գտնվում մարզի գյուղատնտեսական հողերի մոտ 10%-ը և անասնագլխաքանակի 20%-ը: Տարածաշրջանի համայնքների կեսից ավելին` 12-ը ունեն մինչև 500 բնակիչ, համայնքները գտնվում են իրարից համեմատաբար հեռու: Տարածաշրջանը սահմանակից է Վրաստանի հետ, ուստի կան նաև հեռավոր սահմանամերձ գյուղեր: Սրանց հետևանքով էլ տարածաշրջանի համար հիմնական աղքատածին գործոններից է մինչև 500 բնակիչ ունեցող ու սահմանամերձ գյուղական համայնքների մեծ թիվը: Տարածաշրջանի գյուղատնտեսական հողերի մոտ 30%-ը, վարելահողերի 60%-ից ավելին չի մշակվում: Ընդհանրապես տարածաշրջանում բնակչության ցածր խտության պատճառով միջին հաշվով մեկ բնակչին ընկնում է 0.57 հա վարելահող, սակայն հողերի խիստ ցածր բերքատվության պատճառով վարելահողերի մեծ մասը չի մշակվում և օգտագործվում է որպես խոտհարք:
Այսպիսով Տաշիրի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ են.
. մինչև 500 բնակիչ ունեցող ու սահմանամերձ գյուղական համայնքների
առկայությունը,
. տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում ենթակառուցվածքների
թերզարգացվածությունը,
. չօգտագործվող գյուղատնտեսական հողերի տոկոսի աճը, և որպես հետևանք`
անմշակ հողերի բարձր ցուցանիշը
. Տաշիր քաղաքում գործազրկության բարձր ցուցանիշը:
63. Սպիտակի տարածաշրջան
Այս տարածաշրջանն ունի իր առանձնահատկությունը` հանդիսանում է աղետի գոտու էպիկենտրոն: Տարածաշրջանի գրեթե բոլոր համայնքներում մեծ թիվ է կազմում անօթևան բնակչությունը: Այս հանգամանքը տարածաշրջանի համար հանդիսանում աղքատածին գլխավոր գործոն:
Անօթևան և նպաստառու բնակիչների թիվը Սպիտակի տարածաշրջանում
Աղյուսակ 3.8.
._________________________________________________________.
| |անօթևան ընտ. |անօթևան ընտ. |Նպաստ ստացող |
| |թիվ 2005 թ. |թիվ 2009 թ. |ընտանիքների թիվ|
| |դր. |դր. |_______________|
| | | |2005 թ.|2009 թ.|
|___________|______________|______________|_______|_______|
|Սպիտակի տ/շ| 2124| 1714| 7605| 4869|
._________________________________________________________.
Վերը բերված աղյուսակում ցայտուն ձևով երևում է այս գործոնի ազդեցության չափը:
2005-2008 թթ. ընթացքում ՀՀ կառավարության կողմից նախաձեռնած, պետբյուջեի միջոցներով աղետի գոտու գյուղական բնակավայրերում անօթևան բնակչությանը բնակարաններով ապահովման ծրագրով կառուցվել է 508 տուն, որի ճնշող մեծամասնությունը` Սպիտակի տարածաշրջանում:
Տարածաշրջանում հիմնականում գերակշռում են խոշոր` 1000-ից ավելի բնակիչ ունեցող գյուղական համայնքների թիվը` 20 գյուղական համայնքից 13-ը: Մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների թիվը 3-ն է: Տարածաշրջանը առավելապես գյուղատնտեսական է, խորհրդային տարիներին տարածաշրջանի կենտրոն Սպիտակ քաղաքում գործել են տասնյակից ավելի արտադրական ձեռնարկություններ, որոնցից 3-ը` խոշոր (Վերելակների գործարան, Շաքարի գործարան և կարի ֆաբրիկան): Խորհրդային Միության փլուզումից ու երկրաշարժից հետո վերելակների գործարանն ու շաքարի գործարանը դադարեցրեցին գործունեությունը իսկ կարի ֆաբրիկան աշխատում է ընդհատումներով ու թերբեռնված: Սպիտակ քաղաքում բացի առաջնահերթ բնակարանաշինության խնդրից առաջնահերթ է նաև գործազրկության հարցը, որը քաղաքի համար լուրջ աղքատածին գործոն է:
Տարածաշրջանը գյուղատնտեսական է` ունի մարզի տարածաշրջաններից ամենաշատ գյուղատնտեսական նշանակության հողերը (մոտ 38.3 հազար հա) և ամենաշատ վարելահողերը (մոտ 9.8 հազար հա): Տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում հիմնական մասնագիտացումը հողագործությունն է, մասնավորապես բանջարաբուծությունը (կարտոֆիլ, կաղամբ): Ի շնորհիվ խոշոր համայնքների գերակշռությանը տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում համեմատաբար զարգացած են ենթակառուցվածքները: Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի օգտագործման տոկոսը հասնում է 83%-ի: Տարեցտարի այս հողերը, ոռոգման գրեթե բացակայության պատճառով, կորցնում են իրենց որակը, բերքատվությունն ընկնում է և դրանց մշակումը դառնում տնտեսապես ոչ շահավետ: Տարածաշրջանի գյուղական բնակչության համար վարելահողերի ոռոգման ջրի բացակայությունը լուրջ աղքատածին գործոն է դառնում:
Այսպիսով Սպիտակի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ էն հանդիսանում.
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան բնակչության մեծ թիվը,
. Սպիտակ քաղաքում գործազրկության մակարդակի բարձր ցուցանիշը,
. տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում վարելահողերի ոռոգման
բացակայությունը:
64. Ստեփանավանի տարածաշրջան
Տարածաշրջանը, ինչպես և Սպիտակինը, բավականին տուժել է երկրաշարժից: Այս հանգամանքը Ստեփանավանի տարածաշրջանի համար հանդիսանում է գլխավոր աղքատածին գործոններից մեկը: Այս տարածաշրջանը նույնպես գյուղատնտեսական է, չնայած բնակչության 49.9%-ն է միայն գյուղաբնակ, սակայն տարածաշրջանի կենտրոն Ստեփանավան քաղաքի բնակչության մեծ մասը նույնպես զբաղված է հիմնականում գյուղատնտեսությամբ: Տարածաշրջանի գյուղական համայնքների մոտ 40%-ը կամ 7 համայնք ունեն մինչև 500 բնակիչ: Իր բնակլիմայական պայմաններով տարածաշրջանը բավականին նման է Տաշիրի տարածաշրջանին` բնակավայրերը գտնվում են ծովի մակարդակից 1250 մետր և ավելի բարձրության վրա: Տարածաշրջանի գյուղական բնակավայրերում, բնակլիմայական պայմանների շնորհիվ հավասարաչափ զարգացած են և հողագործությունը (գյուղատնտեսական նշանակության հողերի ավելի քան 80%-ը օգտագործվում է, որից ավելի քան 34%-ը` վարելահողեր են: Տարածաշրջանում վարելահողերի քանակը տոկոսային ցուցանիշով ամենաբարձրն է մարզի տարածաշրջանների մեջ):
Տարածաշրջանի կենտրոն Ստեփանավան քաղաքը, որը նախկինում հայտնի էր որպես առողջարանային քաղաք, նույնպես զգալիորեն տուժել է աղետի հետևանքով: Քաղաքում մեքենաշինության ու սարքաշինության, թեթև արդյունաբերական ճյուղի նախկինում գործող ձեռնարկություններից մնացել են միայն երկուսը (ԲՀԷՍ-Պլազմա, Արդկապ), որոնք աշխատում են ընդհատումներով ու թերբեռնված: Ստեփանավանում հատկապես զգալի է նոր աշխատատեղերի բացակայության խնդիրը: Տարածաշրջանի կենտրոն Ստեփանավան քաղաքի համար աղքատածին գլխավոր գործոն կարելի է համարել գործազրկությունը:
Այսպիսով Ստեփանավանի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ էն հանդիսանում.
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան բնակչության զգալի թիվը,
. Ստեփանավան քաղաքում գործազրկության բարձր ցուցանիշը,
. տարածաշրջանի գյուղական համայնքներում վարելահողերի ոռոգման
բացակայությունը:
65. Գուգարքի տարածաշրջան
Այս տարածաշրջանը, ինչպես և մարզի մյուս տարածաշրջանները, ունի իր առանձնահատկությունները և որպես հետևանք նաև առանձնահատուկ հիմնախնդիրներ: Տարածաշրջանով են անցնում միջպետական նշանակության ավտոճանապարհներն ու երկաթուղին: Տարածաշրջանի գյուղական համայնքները կարելի է բաժանել երկու մասի` մի մասը դրանք այն համայնքներն են, որոնք գտնվում են մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքին շատ մոտ (Գուգարք, Շահումյան, Դարպաս, Բազում) և մյուս մասը` մնացած համայնքները: Տարածաշրջանի գյուղական համայնքները համեմատած այլ տարածաշրջանների հետ, ամենասակավահողն են մեկ բնակչին ընկնող գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մակերեսով (տես աղյուսակ Աղյուսակ 3.9.)
Աղյուսակ 3.9.
.______________________________________________________________.
| |գյուղ. |որից |1 բնակչին ընկնող|1 բնակչին|
| |նշան. |վարելահող|գյուղտնտեսական. |ընկնող |
| |հողեր | |նշանակության հող|վարելահող|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Գուգարքի տ/շ | 32707.6| 2993.4| 0.76| 0.07|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Սպիտակի տ/շ | 38270.1| 9755.2| 1.37| 0.35|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Տաշիրի տ/շ | 31885.9| 9292.3| 1.95| 0.57|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Թումանյանի տ/շ | 28327.8| 7351.4| 1.08| 0.28|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Ստեփանավանի տ/շ | 24376.6| 8350.6| 1.54| 0.53|
|________________|________|_________|________________|_________|
|Ընդամենը Լոռի |155568.0| 37742.9| 1.34| 0.36|
.______________________________________________________________.
Սակայն, մարզկենտրոնին մոտ գտնվող գյուղական համայնքների բնակիչների մի զգալի մասը զբաղված է Վանաձոր քաղաքում տնտեսության այլ ոլորտներում և գրեթե չի զբաղվում գյուղատնտեսությամբ: Գուգարքի տարածաշրջանի գյուղերի 42%-ը, կամ 9 գյուղ, ունեն մինչև 500 բնակիչ: Այդ գյուղերը մեծամասամբ սակավահող են` հատկապես քիչ են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը և բնակիչների մեծ մասը փորձում է աշխատանք փնտրել համեմատաբար մոտ գտնվող Վանաձոր քաղաքում: Այս հանգամանքը հանդիսանում է ամենագլխավոր աղքատածին գործոնը Գուգարքի տարածաշրջանի գյուղերի համար: Տարածաշրջանի մի շարք գյուղական համայնքներում դեռևս առկա է աղետի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների հիմնախնդիրը: Այս աղքատածին գործոնը լրջորեն զգալի է նաև Գուգարքի տարածաշրջանում: Չնայած տարածաշրջանի համայնքների գերակշռող մեծամասնությունը գտնվում է միջպետական նշանակության ավտոճանապարհի մոտ, սակայն մի շարք համայնքներ (գերազանցապես մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքները), որոնք գտնվում են ավտոճանապարհներից հեռու բարձր լեռնային գոտում և որտեղ թերզարգացած են ենթակառուցվածքները:
Այսպիսով Գուգարքի տարածաշրջանի համար աղքատածին գործոններ են հանդիսանում.
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան բնակչության զգալի թիվը,
. սակավահողության պատճառով գյուղերում չզբաղվածների ու գործազրկության
բարձր ցուցանիշը,
. տարածաշրջանում մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների մեծ թիվը, այդ
համայնքներում ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը:
66. Վանաձոր քաղաք
Լոռու մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքն ունի արդյունաբերական բազմաճյուղ ուղղվածություն` քաղաքում գործում են քիմիական, թեթև, մեքենաշինական ու սարքաշինական, սննդի փայտամշակման ու կահույքի արտադրության և այլ ճյուղերի ձեռնարկություններ: Վանաձորը հանրապետության խոշորագույն քաղաքներից է, մարզի ազգաբնակչության մոտ 40%-ը կենտրոնացած է Վանաձորում, իսկ քաղաքային բնակչության մոտ 65%-ը: Քաղաքն ունի զարգացած ենթակառուցվածքներ, հանդիսանում է միջպետական նշանակության ավտոճանապարհների հանգուցային կետ: Մարզկենտրոնում է կենտրոնացված նաև առևտրի (և մեծածախ և մանրածախ) ու այլ ծառայությունների գերակշիռ մասը` մոտ 80%-ը: Վանաձորը նաև մարզի համար հանդիսանում է սոցիալական, առողջապահական ու կրթական ծառայությունների կենտրոն: Վանաձորում է կենտրոնացված նաև մարզի աշխատանքային ռեսուրսների, տնտեսապես ակտիվ բնակչության կեսից ավելին: ՈՒստի մարզկենտրոնում, համեմատած մարզի այլ քաղաքների, տարածաշրջանների ավելի սուր է կանգնած զբաղվածության ու գործազրկության խնդիրը:
Զբաղվածությունը Լոռու մարզում 2006-2009 թթ. ըստ տարածաշրջանների
Աղյուսակ 3.10.
._____________________________________________________________________.
| | |Վանաձոր|Թուման|Սպիտակ |Ստեփա-|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ |
| | | |յան | |նավան | |ՄԱՐԶ |
|_____________|____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|Աշխատանք |01.01.2006 թ| 16.082| 2.51| 2.362| 3.551| 451|24.961|
|փնտրողների |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|թիվը |01.01.2007 թ| 12.853| 1.664| 2.229| 2.836| 390|19.972|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.572| 1.651| 2.102| 2.820| 404|12.549|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.489| 1.862| 1.783| 3.033| 429|13.596|
|_____________|____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|Չզբաղված, |01.01.2006 թ| 15.978| 2.463| 1.934| 3.441| 376|24.192|
|աշխատանք |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|փնտրողների |01.01.2007 թ| 12.674| 1.509| 1.683| 2.596| 336|18.798|
|թիվը |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2007 թ| 12.674| 1.509| 1.683| 2.596| 336|18.798|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.445| 1.366| 1.496| 2.444| 351|11.102|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.223| 1.518| 1.303| 2.651| 394|12.094|
|_____________|____________|_______|______|_______|______|_____|______|
|Գործազուրկ- |01.01.2006 թ| 13.006| 1.863| 1.396| 2.415| 290|18.970|
|ների թիվը |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2007 թ| 12.352| 1.206| 1.398| 2.388| 327|17.671|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.371| 1.331| 1.301| 2.328| 340|10.673|
| |____________|_______|______|_______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.091| 1.496| 1.265| 2.541| 379|11.772|
._____________________________________________________________________.
Վանաձոր քաղաքի համար աղքատության գնահատման գլխավոր չափանիշը զբաղվածության հարցն է, իսկ որպես աղքատածին վճռորոշ գործոն է հանդիսանում գործազրկությունը:
67. Այսպիսով` ըստ տարածաշրջանների վերլուծելով Լոռու մարզի աղքատածին պատճառներն ու գործոնները և ամփոփելով վերը նշվածը, կարելի է եզրակացնել, որ Լոռու մարզում աղքատածին գլխավոր գործոններ են հանդիսանում.
. գործազրկությունը, գլխավորապես մարզի քաղաքային համայնքներում և
հատկապես Վանաձոր քաղաքում,
. երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների մեծ քանակը
(հատկապես Սպիտակի տ/շրջան, ինչպես նաև Ստեփանավանի ու Գուգարքի
տ/շրջաններ),
. գյուղատնտեսական նշանակության անմշակ հողերի բարձր տոկոսը` դրանց
որակական ցածր հատկությունների պատճառով մշակման տնտեսապես ցածր
արդյունատվությունը,
. մարզի գյուղական համայնքներում և հատկապես մինչև 500 բնակիչ ունեցող
համայնքներում ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը,
. ենթակառուցվածքների կենտրոնացման միտումը Վանաձոր քաղաքում,
. մարզի քաղաքային համայնքների (ինչ որ չափով նաև Վանաձոր քաղաքը)
կենսագործունեության խիստ կախվածությունը արդյունաբերական խոշոր
ընկերություններից,
68. Լոռու մարզի աղքատության հաղթահարման գերակա խնդիրները 2010-2013 թթ. համար հանդիսանում են.
. փոքր և միջին ձեռներեցության զարգացման` փոքր արտադրական ու
սպասարկման ոլորտի ձեռնարկությունների բացման միջոցով քաղաքային
համայնքներում զբաղվածության խնդրի լուծում և խոշոր արտադրական
ձեռնարկություններից քաղաքների կենսագործունեության բարձր կախվածության
թուլացում,
. մարզի Սպիտակի, Գուգարքի և Ստեփանավանի տարածաշրջաններում անօթևան
մնացած ընտանիքների համար բնակարանաշինության ծրագրերի իրականացում,
. գյուղատնտեսական նշանակության հողերի պիտանելիության բարձրացման
նպատակով մելիորացիոն աշխատանքների ու ոռոգման համակարգերի կառուցում
. մարզի գյուղական համայնքներում (հատկապես փոքր գյուղերում)
ենթակառուցվածքների զարգացմանն ուղղված (ճանապարհների կառուցում ու
հիմնանորոգում, խմելու ջրի ջրատարների կառուցում, գազամատակարարում)
համալիր ծրագրի իրականացում:
4. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
4.1. ՀՀ Լոռու մարզի տնտեսության մասնավոր հատվածի իրավիճակի
վերլուծություն
69. Խորհրդային տարիներին ներկայիս Լոռու մարզն ընդգրկող քաղաքներում, շրջաններում առկա էր արդյունաբերական հզոր համալիր` որն ընդգրկում էր արդյունաբերության բոլոր ճյուղերը, բոլոր քաղաքները, ավանները և մեծ ու միջին գյուղական համայնքները, այսինքն պարունակում էր ձեռնարկությունների լայն ցանց: Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը հասնում էր 1.1 միլիարդ ռուբլու: Արդյունաբերական համալիրում աշխատում էր ավելի քան 53 հազար մարդ, որից միայն 30 հազարից ավելին` Վանաձոր քաղաքում: Իսկ թեթև արդյունաբերական միավորումների գյուղական մասնաճյուղերի շնորհիվ լուծված էր նաև գյուղական բնակչության լրիվ զբաղվածության խնդիրը: Արդյունաբերական ձեռնարկություններն իրենց արտադրանքն արտահանում էին ավելի քան 45 երկրներ: Ընդ որում դեռ խորհրդային տարիներին դրված էր այն ժամանակվա շրջանների (այժմ մարզի տարածաշրջաններ) տնտեսության ուղղվածության գաղափարը, այսպես` Թումանյանի շրջան - մետալուրգիա, լեռնահանքային համալիր, Կալինինոյի շրջան- սննդի արդյունաբերություն` կաթի վերամշակում, ինտենսիվ անասնաբուծություն, կարտոֆիլաբուծություն, Ստեփանավանի շրջան - կարտոֆիլաբուծություն, կաթի վերամշակում, սարքաշինություն, նաև զբոսաշրջություն (Ստեփանավան քաղաքը համարվում էր առողջարանային քաղաք), Սպիտակի շրջան - մեքենաշինություն, կարտոֆիլաբուծություն և բանջարաբուծություն ու դրա վերամշակում: Իսկ Վանաձոր քաղաքը համարվում էր հանրապետության 2-րդ արդյունաբերական քաղաք, ուներ տասնյակ խոշոր արտադրական ձեռնարկություններ ու գիտահետազոտական կենտրոններ, որոնց մեծ մասն ունեին միութենական նշանակություն:
70. Անկախության տարիների ընթացքում մարզի արդյունաբերությունը ենթարկվել է կառուցվածքային փոփոխությունների, չնայած առաջատար են մնացել քիմիական և մետալուրգիական ճյուղերը, սակայն արտադրության ընդհանուր ծավալում իրենց առաջատար դիրքերը զիջել են մեքենաշինությունն ու սարքաշինությունը, թեթև արդյունաբերությունը, զգալիորեն բարձրացել է սննդի արդյունաբերության տեսակարար կշիռը: Ի շնորհիվ փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման մարզային ծրագրի իրականացման, վերջին տարիներին դինամիկ աճ է ապահովում էներգետիկան: Զգալիորեն ավելացել են լեռնահանքային արդյունաբերության ծավալները:
71. Այժմ մարզի արդյունաբերական համալիրում ըստ արտադրության ծավալի արդյունաբերական ներուժը կենտրոնացված է Թումանյանի տարածաշրջանում` ի շնորհիվ «Էյ-Սի-Փի» և «Ախթալայի ԼՀԿ» ՓԲԸ-ների (մոտ 76%), իսկ ըստ գործող ընկերությունների ու աշխատողների թվով` Վանաձորում, գործում է 60-65 ձեռնարկություն ընդամենը մոտ 3000 աշխատողներով: Գործող ձեռնարկություններից միայն 7-ից 9 են խոշոր, մնացած 170 ձեռնարկություններն իրենցից ներկայացնում են փոքր ու միջին արտադրություններ: Այստեղ ընդգրկված են արդյունաբերությունում աշխատողների միայն մոտ 30%-ը: Մարզի փոքր և միջին արտադրությունների մոտ 40%-ը դրանք գյուղմթերքներ վերամշակող ու սննդի արտադրության ձեռնարկություններ են: Բավականին մեծ թիվ են կազմում նաև քարամշակող արտադրամասերը, կան փայտամշակման, էներգետիկայի և այլ տիպի ձեռնարկություններ: Սրանց արտադրանքի բացարձակ մեծամասնությունը իրացվում է հանրապետությունում, շատ քիչ են ժամանակակից տեխնոլոգիաներով, սարքավորումներով արտադրությունները, ուստի և արտաքին շուկայում մրցունակ արտադրանքը:
ներկա իրավիճակի վերլուծություն
72. Արդյունաբերությունը հանդիսանում է Լոռու մարզի տնտեսության կարևորագույն և հիմնական ոլորտներից մեկը: Համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության տեսակարար կշիռը կազմում է 29.37%: Մարզում գործում են մոտ 180 արտադրական ձեռնարկություններ, որոնցից միայն 2-ն են պետական կամ պետական մասնակցությամբ ընկերություններ:
73. 2001-2006 թթ. մարզի արդյունաբերությանը բնորոշ է եղել կայուն և դինամիկ աճը: Այդ տարիներին մարզի արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը աճել է ավելի քան 4 անգամ:
2007-2008 թթ. ընթացքում Լոռու մարզում նկատվել է արդյունաբերական արտադրանքի ծավալների որոշակի նվազում ընթացիկ գներով` 2008 թ.-ի 28582.9 մլն դրամ 2006 թ.-ի 34074.7 մլն դրամի դիմաց: Այն հիմնականում պայմանավորված է դրամ/ԱՄՆ դոլար փոխարժեքի փոփոխությամբ ու պղնձի միջազգային գնի տատանմամբ:
Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալն ընթացիկ գներով
Լոռու մարզի արդյունաբերական արտադրանքի ծավալի տեսակարար կշիռը
հանրապետության արդյունաբերական ընդհանուր արտադրանքի մեջ
Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալի ինդեքսը
-------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գրաֆիկները չեն բերվում
74. 2008 թ. ընթացքում մարզի արդյունաբերական ոլորտը գործել է հիմնականում դինամիկ զարգացման տրամաբանությամբ: Սակայն ռուս-վրացական օգոստոսյան հակամարտությունն ու հատկապես համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամն իրենց բացասական ազդեցությունը թողեցին նաև այս ոլորտի գործունեության վրա: 2008 թ. մարզի արդյունաբերական ձեռնարկություններն ընթացիկ գներով թողարկել են 28582.9 մլն դրամի արտադրանք 2007 թ. 30389.0 մլն դրամի դիմաց կամ ծավալի աճը կազմել է 94.1%, բացարձակ նվազումը` 1806.1 մլն դրամ: Պետք է նշել, որ առանց «Էյ-Սի-ՓԻ» ՓԲԸ-ի արտադրանքի, մնացած արտադրական ձեռնարկություններն 2008 թ. ընթացքում նախորդ տարվա համեմատությամբ ապահովել են արտադրության ծավալի 10.2% աճ:
75. Մարզի արդյունաբերության հիմնական տեսակների ծավալները, աճերը և դրանց տեսակարար կշիռները 2008 թ. համար ունեն այսպիսի տեսք` մշակող արդյունաբերություն` 25627.6 մլն դրամ, ծավալի աճը` 93.3% և տեսակարար կշիռը` 89.9%, հանքագործական արդյունաբերություն` համապատասխանաբար 997.6 մլն դրամ, 102.0% և 3.5%, Էլ.էներգիան` 1883.3 մլն դրամ, 97.7% և 6.6%:
Մշակող արդյունաբերության մեջ ըստ ճյուղերի պատկերը հետևյալն է.
(հազ. դրամ)
.__________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Ճյուղի անվանումը |2008 թ. |2007 թ. |Աճը (%)|2008 թ.|
| | | | | |տես. |
| | | | | |կշիռը |
| | | | | |մշակող |
| | | | | |արդյու-|
| | | | | |նաբ. |
| | | | | |մեջ (%)|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|1. |Քիմիական | 1047319.0| 1015678.0| 103.1| 4.1|
| |արդյունաբերություն | | | | |
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|2. |Մետալուրգիա | 20444081.0|23006087.0| 88.9| 79.8|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|3. |Մեքենաշինություն | 1214852.0| 1086688.0| 111.8| 4.7|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|4. |Թեթև | 808340.0| 443076.0| 182.4| 3.2|
| |արդյունաբերություն | | | | |
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|5. |Սննդի | 1394130.0| 1034913.0| 134.7| 5.4|
| |արդյունաբերություն | | | | |
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|6. |Փայտամշակում | 69230.0| 77570.0| 89.2| 0.3|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
|7. |Այլ ճյուղեր | 649598.0| 803659.0| 80.8| 2.5|
|___|_______________________|___________|__________|_______|_______|
| |Ընդամենը | 25627550.0|27467671.0| 93.3| 100.0|
.__________________________________________________________________.
Մարզի արդյունաբերության հիմնական ճյուղերի տեսակարար կշիռները
2008 թ.
-------------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
76. Փաստացի 2008 թ. արդյունքներով ծավալի նվազում է արձանագրվել միայն մետալուրգիական, փայտամշակման և այլ արդյունաբերության ճյուղերում, որի հիմնական պատճառը, ինչպես նշվել է, համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամի հետևանքով գունավոր մետաղների միջազգային գների կտրուկ անկումն է: Հենց այս նույն պատճառով էլ 2008 թ.նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին զգալիորեն նվազեցին աճի տեմպերը մեքենաշինության ու քիմիական արդյունաբերության ճյուղերում: Չնայած դրան, պետք է նշել, որ 2008 թ. մարզի ոչ միայն մեքենաշինական և սննդի արդյունաբերական ձեռնարկությունները, այլև արդեն իսկ քիմիական արդյունաբերության ձեռնարկությունները գերազանցել են մեկ միլիարդ դրամի արտադրանքի թողարկման մակարդակը:
77. 2008 թ. արդյունքներով, ըստ տարածաշրջանների, թողարկված արտադրանքի ծավալը ընթացիկ գներով և տեսակարար կշռով ունեն այսպիսի տեսք.
(հազ. դրամ)
.________________________________________________________.
|Հ/Հ|Տարածաշրջանի|22008 թ. |2007 թ. |Աճը (%)|2008 թ. |
| |անվանումը | | | |տեսակարար|
| | | | | |կշիռը (%)|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|1. |Սպիտակ | 354427.0| 181743.0| 195.0| 1.2|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|2. |Տաշիր | 632218.0| 467251.0| 135.3| 2.2|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|3. |Գուգարք | 1492707.0| 1398880.0| 106.7| 5.2|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|4. |Ստեփանավան | 486234.0| 453350.0| 107.3| 1.7|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|5. |Թումանյան |21536028.0|24032556.0| 89.6| 75.3|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
|6. |Վանաձոր | 4081290.0| 3855228.0| 105.9| 14.3|
|___|____________|__________|__________|_______|_________|
| |Ընդամենը |28582904.0|30389008.0| 94.1| 100.0|
.________________________________________________________.
78. Փաստորեն միայն Թումանյանի տարածաշրջանն է, որ նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատությամբ չի ապահովել արտադրանքի ծավալի աճ, պակաս թողարկելով 2496.5 մլն. դրամի արտադրանք:
Չնայած այս դրական միտման, դեռևս որոշակիացված չէ մարզի տարածաշրջանների տնտեսության զարգացման գերակայությունները: Եթե հիմնականում որոշակի է արդյունաբերության բնագավառում Թումանյանի տարածաշրջանի (ի հաշիվ լեռնահանքային արդյունաբերության և մետալուրգիայի), Վանաձորի (ի հաշիվ քիմիական ու թեթև արդյունաբերության) և Տաշիրի տարածաշրջանի (ի հաշիվ կաթի վերամշակման ու պանրագործության) զարգացման հեռանկարներն ու հնարավորությունները, ապա անորոշ ու մտահոգիչ է մնում Ստեփանավանի ու Սպիտակի տարածաշրջանների վիճակը: Այստեղ է, որ պետք է լիովին բացահայտվի փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության պոտենցիալը:
«Վանաձոր-Քիմպրոմ» ՓԲԸ
79. Ընկերությունը 2008 թ. ծավալել է ակտիվ գործունեություն`
. տարվա ընթացքում արտադրվել է.
. կալցիումի կարբիդ` 4520 տոննա
. գունավոր սուտակ` 6300 կգ
80. 2008 թ. ընթացքում ընկերության կողմից կատարվել է 260 միլիոն դրամի ներդրում, որից`
. վերականգնվել է կալցիումի կարբիդի արտադրության երկրորդ վառարանը, որի
համար ներ է դրվել 200 միլիոն դրամ;
. իրականացված նախագծային աշխատանքներից հետո սկսվել է կալիումական
պարարտանյութի արտադրության տեխնոլոգիական գծի մոնտաժը: Արտադրության
կազմակերպման համար նախատեսվում է ներդնել ընդամենը 120 միլիոն դրամ,
որից 60 միլիոնն արդեն ներ է դրվել, այդ թվում 12 միլիոնը` հիմնական
հումքի` Պետրովկա գյուղի մոտի կալիումական տուֆի բաց հանքավայրի
պատրաստման վրա:
81. «Վանաձոր-Քիմպրոմ» ՓԲԸ-ն մշակել է ընկերության համար հակաճգնաժամային միջոցառումների փաթեթ, որը ներկայացվել է ՀՀ կառավարություն և արժանացել է հավանության: Ընկերությունը նախատեսում է վերականգնել կարբամիդի արտադրությունը, որի համար կվերականգնվի ամոնիակի արտադրամասը և ջերմաէլեկտրակենտրոնը: Այս տարի նախատեսվում է արտադրել 20.0 հազար տոննա կարբիդ, 2010 թ. դուրս գալով տարեկան 30.0 հազար տոննա հզորության: Նախատեսվում է ՋԷԿ-ի տարածքում կազմակերպել նաև շինանյութերի արտադրություն:
82. 2008 թ. ընկերության կողմից վճարված աշխատավարձի ու հարկերի ընդհանուր գումարը կազմել է 743.49 միլիոն դրամ, տարվա ընթացքում ընկերությունում աշխատել է 820 մարդ մոտ 70 հազար դրամ միջին աշխատավարձով:
«Ախթալայի ԼՀԿ» ՓԲԸ
83. Ընկերությունը 2008 թ. ևս ակտիվորեն աշխատել է արտադրական հզորությունների ընդլայնման, բնապահպանական խնդիրների լուծման, ինչպես նաև աշխատողների սոցիալ-կենցաղային պայմանների բարելավման ուղղությամբ: Այսպես` կատարված ընդամենը 7.5 միլիոն ԱՄՆ դոլար ներդրումների շնորհիվ.
. ձեռք են բերվել և տեղակայվել, բազմամետաղ հանքաքար մշակելու` ցինկի ու
կապարի խտանյութ ստանալու համար, նոր սարքավորումներ
. վերակառուցվել է պոչամբարը, պոչատար գծերը
. վերականգնվել է էներգահամակարգը` տեղակայվել են նոր ենթակայաններ,
հիմնանորոգվել գործողները և էլեկտրահաղորդման ցանցը
. արտադրության ընդլայնման համար ձեռք են բերվել 9 հատ ԿրԱԶ մակնիշի նոր
ինքնաթափ բեռնատար և 3 բարձր արտադրողական մեխանիզմներ:
Արդյունքում 2008 թ. կրկնապատկվել են ընկերության արտադրական հզորությունները` հանքաքարի արդյունահանման տարեկան ծավալը հասել է 145 հազար տոննայի, պատրաստի արտադրանքի` խտանյութի արտադրության ամսական ծավալը` 500 տոննայի:
Ընկերությունն հաշվետու տարում ներդրումներ է իրականացրել նաև ուղղված աշխատողների սոցիալ-կենցաղային պայմանների բարելավման ուղղությամբ` վերականգնվել է Ախթալա քաղաքի գազամատակարարման ցանցը, որի համար ծախսվել է 10 միլիոն դրամ:
84. 2008 թ. նախորդ տարվա համեմատ ընկերությունում աշխատողների թիվն ավելացել է 240-ով, հասնելով 540-ի: 2007 թ համեմատ (միջին աշխատավարձը` 97 հազար դրամ) զգալիորեն աճել է նաև աշխատողների միջին աշխատավարձը հասնելով 137 հազար դրամի: Չնայած համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամին, ընկերությունը հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության կողմից որդեգրած քաղաքականության սոցիալական նպատակաուղղվածությունը, ընթացիկ տարում շարունակում է բնականոն գործունեությունը:
85. 2009 թ. ընկերությունը ՀՀ կառավարության աջակցությամբ նախատեսում է 120 միլիոն դրամի վերականգնողական աշխատանքներ տանել 2-րդ և 3-րդ պոչամբարներում:
«Էյ-Սի-Փի» ՓԲԸ
86. 2008 թ. Վալլեքս խմբի մեջ ընդգրկվող «Էյ-Սի-Փի» ընկերությունը շարունակել է գործունեությունը իր հիմնական բոլոր ուղղություններով`
. պղնձի և պղնձի-ոսկու խտանյութի վերամշակումն ու սև պղնձի
արտադրությունը: Արտադրվել է մոտ 7000 տոննա չզտված պղինձ, որը գնվել է
ավանդական գնորդի` գերմանական «Նորդդոյջ Աֆֆիների» AG ընկերության
կողմից: Հումքի հիմնական մատակարար են եղել Վալլեքս խմբի մեջ մտնող
ԼՂՀ-ի «Բեյզ Մեթըլս» և «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ»
ՓԲԸ-ները, որոնք ընդհանուր առմամբ մատակարարել են մոտ 34 հազար տոննա
խտանյութ:
. շարունակվել է նաև Ալավերդու պղնձի հանքավայրի շահագործումն ու
վերամշակումը, որտեղ տարվա ընթացքում կատարվել է 7 միլիոն ԱՄՆ դոլարի
ներդրում:
. 2008 թ. ակտիվորեն շարունակվել է Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային
հանքավայրի շահագործման ու հարստացուցիչ ֆաբրիկայի շինարարության
ուղղությամբ կատարված աշխատանքները Վալլեքս խմբի անդամ «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի
կողմից: Տարվա ընթացքում այդտեղ ներ է դրվել մոտ 30 միլիոն ԱՄՆ դոլար,
բացվել է մոտ 250 աշխատատեղ:
87. «Էյ-Սի-Փի» ՓԲԸ-ի և Վալլեքս խմբի այլ ընկերությունների գործունեության վրա խիստ բացասական անդրադարձավ 2008 թ. վերջին սկսված համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամը, որի պատճառով պղնձի միջազգային գները կտրուկ անկում ապրեցին: Ընկերությունը ստիպված եղավ չորրորդ եռամսյակից դադարեցնել Ալավերդու հանքի շահագործումը, սառեցնել մի շարք այլ ծրագրեր, սակայն 2009 թ. մարտ ամսից պղնձի միջազգային գնի զգալի աճը հնարավորություն տվեց ընկերությանը վերսկսելու աշխատանքը: Այս փաստը ևս վկայում է, որ այս պահին համաշխարհային տնտեսության զարգացման իրավիճակի վերաբերյալ իրատեսական կանխատեսումներ անելը հնարավոր չէ:
88. ԵՎ չնայած դրան, «Էյ-Սի-Փի» ՓԲԸ-ն շարունակում է մնալ հանրապետության առաջատար ընկերություններից մեկը` Վալլեքս խմբի ներդրումների ծավալը մարզում կազմել է ավելի քան 30 միլիոն ԱՄՆ դոլար, ընկերության տարեկան հասույթը կազմել է ավելի քան 19 միլիարդ դրամ, հարկային և սոցապ վճարների ու տեղական տուրքերի ծավալը 2008 թ. կազմել է ավելի քան 700 միլիոն դրամ, աշխատանքով ապահովվել է մոտ 1040 մարդ:
89. Ըստ Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի զարգացման ծրագրի, եթե լինի համապատասխան վարկավորում, հանքի շահագործումը (450 միլիոն տոննա հանքաքարի պաշար) նախատեսված է երեք փուլով: Հանքը կենսունակ կլինի 30 տարի: Նախատեսվում է, որ այստեղ աշխատանքով կապահովվի շուրջ 2000 մարդ, դրանով իսկ որոշակիորեն լուծելով տարածաշրջանի բնակչության զբաղվածության հարցը:
Թեթև արդյունաբերություն
90. Մշակող արդյունաբերության այս ճյուղը առաջատար ճյուղերից մեկն մարզի արդյունաբերական ընդհանուր ներուժի մեջ և շատ կարևոր դեր է խաղում մարզում գործազրկության նվազման (հատկապես կանանց շրջանում) և զբաղվածության խնդրի լուծման հարցում:
91. Խորհրդային տարիներին ներկայիս Լոռու մարզի տարածքում գործում էին մի քանի խոշոր թեթևարդյունաբերական արտադրական միավորումներ հզոր արտադրական պոտենցիալով, զինված այն տարիների համար ժամանակակից տեխնոլոգիական սարքավորումներով և մարզով մեկ տարածված մասնաճյուղերի լայն ցանցով (ընդ որում մասնաճյուղերի մեծ մասը գործում էին գյուղերում, որով հիմնականում լուծվում էին գյուղական բնակչության զբաղվածության խնդիրները): Այժմ Լոռու մարզում թեթև արդյունաբերության ճյուղը ներկայանում է միայն 9-10 կարի արտադրական ձեռնարկություններով, որոնց մեծ մասը տեղակայված է մարզկենտրոն Վանաձորում («ԲԴարբինյան-Ստիլիսսա», «Սարտոն», ԴավԳար» ՍՊԸ-ներ, «Բազում Ֆիրմա» ԱԿ և այլն): Պետք է նշել, որ կարի խոշոր արտադրական ձեռնարկությունները հիմնականում պահպանել են իրենց արտադրական հզորությունները և սկսած 1995 թ-ից գրեթե 10 տարի համագործակցել ամերիկյան «Ամերեքս» Ֆիրմայի հետ` կատարելով նրանց պատվերները, ապահովելով 1500-ից ավելի մարդու մշտական աշխատանքով:
Թեթև արդյունաբերության ճյուղի արտադրանքի ծավալի դինամիկան
----------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
92. Ներկայումս մարզի կարի արտադրական ձեռնարկություններն իրենց գումարային հզորությամբ կարող են արտադրել տարեկան 1.7-2.0 միլիոն հատ հագուստ` կախված մոդելների բարդությունից, ապահովելով շուրջ 4000 մարդու մշտական աշխատանքով: Սակայն այժմ թեթևարդյունաբերական ընկերություններն աշխատում են մոտ 30-40% հզորությամբ: Առաջիկա 2-3 տարիների ընթացքում գործող ձեռնարկությունների համար գլխավոր խնդիր է հանդիսանում նոր ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրումն ու նոր հոսքագծերի շահագործումը:
93. Այժմ Վանաձորում նոր թեթևարդյունաբերական գործարանի կառուցման նպատակով մարզի ղեկավարության և եվրոպական ներդրողների միջև ընթացող բանակցություններն ավարտական փուլում են: Ներդրման դեպքում նոր Ֆաբրիկայում կբացվի մոտ 2000 նոր աշխատատեղ:
94. Մարզում թեթև արդյունաբերության զարգացման համար առկա են բավականին լավ նախադրյալներ և կառավարության կողմից անհրաժեշտ պետական մոտեցման դեպքում ճյուղը կարող է դառնալ մարզի տնտեսության զարգացման հզոր ուժ, ապահովել հազարավոր մարդկանց մշտական աշխատանքով:
Էներգետիկա
95. Լոռու մարզը ՀՀ տնտեսապես զարգացած տարածաշրջաններից է և ունի արդյունաբերության զարգացած այնպիսի էներգատար ճյուղեր, ինչպիսիք են լեռնամետալուրգիան, մեծ քիմիան, մեքենաշինությունը, թեթև և սննդի արդյունաբերությունն, արդյունաբերական ու բնակարանային շինարարությունը և այլն: 90-ական թվականներին հանրապետությունում տեղի ունեցած էներգետիկ ճգնաժամը մեծ հարված հասցրեց մարզի տնտեսությանը: Էլեկտրոէներգիայի բացակայության պատճառով փակվեցին գրեթե բոլոր արտադրությունները, հատկապես վերը թվարկված էներգատար ճյուղերը:
96. Իր աշխարհագրական դիրքի և բնա-կլիմայական պայմանների շնորհիվ, Լոռու մարզը հանրապետության հիդրոռեսուրսներով համեմատաբար հարուստ տարածաշրջաններից է: Մարզի ջրառատ գետերից են Փամբակը, Դեբետը և Ձորագետը, որոնց էներգետիկ պոտենցիալի օգտագործումը սկսվել է դեռևս անցյալ դարի սկզբից: Կառուցվել են մի շարք փոքր ՀԷԿ-եր, որոնց հետագա շահագործումը Ձորագեսի (1932-1933 թթ.), Ագարակի (1949 թ.) և Այրումի (1957-1963 թթ.) ՀԷԿ-երի կառուցումից հետո համարվել է անարդյունավետ: Էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին փորձ արվեց վերագործարկել գետերի և գետակների վրա նախկինում կառուցված փոքր ՀԷԿ-երը, սակայն կիսավեր հիդրոտեխնիկական կառույցների և երկար ժամանակ չաշխատած սարքավորումների վերականգնման համար պահանջվում էին ֆինանսական մեծ ներդրումներ, որոնք բացակայում էին: Բնագավառի զարգացման ոչ հստակ հեռանկարը, ֆինանսական ծախսերի մեծ ծավալը և նրանց ետ գնման անորոշությունը սեփականատերերին հետ էին պահում ներդրումներից:
97. Հիդրոէներգետիկայի բնագավառի զարգացման քաղաքականության համաձայն և ՀՀ էներգետիկայի (ներկայումս էներգետիկայի և բնական պաշարների) նախարարության նախաձեռնությամբ, դեռևս 1992 թ. «Հայհիդրոէներգոնախագիծ» ՓԲԸ-ի կողմից մշակվել և 1997 թ. վերամշակվել է «Հայաստանի փոքր ՀԷԿ-երի սխեման» աշխատությունը, որտեղ հստակեցված է բնագավառի զարգացման հեռանկարները հանրապետության ողջ տարածքում: Հանրապետության տնտեսության զարգացմանը զուգընթաց որոշակի հետաքրքրություն նկատվեց նաև տեղական ներդրողների շրջանում: Սկսած 1996 թ. «Հայհիդրոէներգոնախագիծ» ինստիտուտի նախագծերի հիման վրա և ՀՀԷՆ-ի ու ՀՀ էներգետիկայի կարգավորող հանձնաժողովի (ներկայումս ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով) անմիջական աջակցության շնորհիվ, ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Լոռու մարզում սկսեցին կառուցվել և շահագործվել փոքր ՀԷԿ-եր:
98. Հաշվի առնելով, որ մարզի երեք մեծ գետերի` Փամբակի, Դեբետի, Ձորագետի և 26 փոքր գետերի և բազմաթիվ ինքնահոս ջրատարների հիդրոպոտենցիալի լիարժեք չի օգտագործվում և այս բնագավառում առկա են լուրջ ռեզերվներ, որոնց նպատակային օգտագործումը նոր ազդակ կարող է լինել մարզի տնտեսական զարգացման, ազգաբնակչության կենսամակարդակի բարձրացման և նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում, Լոռու մարզպետարանը մշակեց Լոռու մարզում փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման ծրագիր, որն էլ հավանության արժանացավ ՀՀ Կառավարության կողմից 08.04. 2004 թ. նիստի «ՀՀ Լոռու մարզում փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման ծրագրին հավանություն տալու մասին» թիվ 13 արձանագրային որոշմամբ: Համաձայն այդ ծրագրում ներկայացված հաշվարկների (Ինչը հաստատում է նաև «Հայհիդրոէնեգանախագիծ» ինստիտուտի 1997թ. ԻՆԿՈ ծրագրով կատարված «Հայաստանի փոքր ՀԷԿ-երի սխեմա» աշխատանքը) Դեբեդ գետի ավազանում կարելի է կառուցել գումարային 36.6 Մվտ հզորությամբ 81 փոքր ՀԷԿ-եր, որոնք տարեկան կարող են տալ մինչև 130.47 միլիոն կՎտժ էլեկտրոէներգիա, իսկ ինքնահոս ջրատարների վրա, համաձայն «Ոռոգում» ՓԲԸ-ի և մարզպետարանի ուսումնասիրությունների, կարելի է տեղակայել գումարային 6.1 Մվտ հզորությամբ 8 ՀԷԿ և տարեկան ստանալ 41 միլիոն կՎտժ արտադրանք:
99. Ներկայումս մարզի տարածքում ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից արտադրության լիցենզիաներ են տրվել 16 փոքր հիդրոէլեկտրակայանների մոտ 40.0 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ և 72.29 մլն. կՎտ ժ տարեկան արտադրությամբ: Իսկ կառուցման լիցենզիաներ են տրվել 11 փոքր հիդրոէլեկտրակայանների մոտ 14 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ և 63.3 մլն. կՎտ ժ տարեկան արտադրությամբ:
100. Նախատեսվում է կառուցել Շնողի ՀԷԿ-ը` 75 ՄՎտ հզորությամբ և 300 մլն. կՎտ ժ էլ. էներգիայի տարեկան արտադրությամբ, Լոռիբերդ ՀԷԿ-ը` 66 ՄՎտ հզորությամբ և շուրջ 200 մլն. կՎտժ էլ. էներգիայի տարեկան արտադրությամբ, ինչպես նաև փոքր հզորությամբ (մինչև 10 ՄՎտ) 33 ՀԷԿ-եր` մոտ 25 Մվտ ընդհանուր հզորությամբ և 90.81 մլն կՎտ ժ տարեկան արտադրությամբ:
101. 2005 թվականի դեկտեմբերին Պուշկինի լեռնանցքում շահագործման հանձնվեց Հայաստանում, ինչպես նաև Կովկասում, առաջին հողմաէլեկտրակայանը` 2,6 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ: Նշված տեղանքում նախատեսվում է կառուցել մինչև 20 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ հողմաէլեկտրակայան:
102. Ներկայումս Լոռու մարզում գործում են 16 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ:
2009 ԹՎԱԿԱՆԻ ԱՊՐԻԼԻ 1-Ի ԴՐՈՒԹՅԱՄԲ ՀՀ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ ԿՈՂՄԻՑ ՏՐՎԱԾ ԼԻՑԵՆԶԻԱՆԵՐԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԷՆԵՐԳԻԱ ԱՐՏԱԴՐՈՂ ՓՈՔՐ ՀԻԴՐՈԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ ԸՍՏ ՇԱՀԱԳՈՐԾՈՂ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
._________________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Շահագործող |Լիցեն|Լիցենզիայի|Լիցենզիայի|Հզո- |Էլեկտրա-|Ջրաղբյու-|
| |ընկերության և |զիայի|տրամադրման|գործողութ-|րութ-|կան էներ|րը |
| |ՓՀԷԿ-ի անվանումը|համա-|ամսաթիվը |յան |յունը|գիայի | |
| | |րը | |ժամկետի | |փաստացի | |
| | | | |ավարտը | |օգտակար | |
| | | | | | |առաքումը| |
| | | | | |_____|________| |
| | | | | |կՎտ |մլն կՎտժ| |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 17 |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 1 |«Սալէներգո» | 0022|25.06.1999|25.06.2014|3 028| 10,87|Դեբեդ |
| |ՍՊԸ-ի «Այրում» | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 2 |«Ագարակի ՀԷԿ» | 0025|25.06.1999|25.06.2014| 792| 1,99|Լոռու |
| |ԱԿ-ի «Ագարակ» | | | | | |ոռոգման |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |ջրանցք |
| | | | | | | |կրթության|
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 3 |«Արարատ ՋԷԳ» | 0063|17.08.2001|17.08.2016| 620| 4,07|Ստեփանա- |
| |ՓԲԸ-ի | | | | | |վան- |
| |«Ամրակից 2» ՓՀԷԿ| | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |ջրատար |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 4 |«Լեռ և ջուր» | 0076|12.11.2001|12.11.2016| 500| 2,22|Լեռնապատ-|
| |ՍՊԸ-ի «Արջուտ» | | | | | |Դարբաս |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |ջրագիծ |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 5 |«Լեռ և ջուր» | 0140|30.07.2004|30.07.2019| 800| 3,77|Փամբակ |
| |ՍՊԸ-ի «Արջուտ-2»| | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 6 |«Տիրակալ» ՍՊԸ-ի | 0207|26.06.2006|26.06.2021|5 200| 13,73|Գառգառ |
| |«Կուրթան» ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 7 |«Լեռ եվ ջուր» | 0214|11.08.2006|11.08.2021|1 000| 3,00|Նալբանդի |
| |ՍՊԸ-ի «Չիչխան» | | | | | |ոռոգման |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |ջրանցք |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 8 |«Մավր» ՍՊԸ-ի | 0232|22.01.2007|22.01.2022|1 440| 6,19|Չանախչի |
| |«Չանախչի ՀԷԿ-2» | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| 9 |«Իզոդրոմ» ՍՊԸ-ի | 0239|12.03.2007|12.03.2022|1 000| 4,00|Տաշիր |
| |«Յաղդան» ՓՀԷԿ | | | | | |գետի |
| | | | | | | |Լոռվա |
| | | | | | | |ջրանցք |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|10 |«Օստ-Էլ» ՍՊԸ-ի | 0250|15.06.2007|15.06.2022| 320| 1,05|Կիստում |
| |«Հաղպատ-1» ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|11 |«Օստ-Էլ» ՍՊԸ-ի | 0251|15.06.2007|15.06.2022|1 900| 8,03|Կիստում |
| |«Հաղպատ-2» ՓՀԷԿ | | | | | | |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|12 |«Արարատ ՋԷԳ» | 0258|10.08.2007|01.08.2012| 967| 5,75|Նովո- |
| |ՓԲԸ-ի Հնեվանք-1 | | | | | |սելցևո- |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |ջրատար |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|13 |«Հոսք» ՍՊԸ-ի | 0271|23.11.2007|23.11.2022| 260| 1,20|Տաշիր |
| |«Բովաձոր» ՓՀԷԿ | | | | | |գետի |
| | | | | | | |Լոռվա |
| | | | | | | |ջրանցք |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|14 |«Արարատ ՋԷԳ» | 0275|21.12.2007|01.08.2012| 320| 2,00|Նովո- |
| |ՓԲԸ-ի Հնեվանք-2 | | | | | |սելցևո- |
| |ՓՀԷԿ | | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |ջրատար |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|15 |«ՔՈՒՌԿԻԿ ՋԱԼԱԼ» | 0277|28.12.2007|28.12.2022| 420| 1,57|Փամբակ |
| |ՍՊԸ-ի «ՔՈՒՌԿԻԿ | | | | | |գետի |
| |ՋԱԼԱԼ» ՓՀԷԿ | | | | | |Վանաձոր |
| | | | | | | |վտակի |
| | | | | | | |Տանձուտ |
| | | | | | | |վտակ |
|___|________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
|16 |«Լեռնապատի | 0283|07.05.2008|07.05.2023| 549| 2,85|Լեռնաջուր|
| |Կանթեղ» ՍՊԸ-ի | | | | | |գետի |
| |«Լեռնապատ ՀԷԿ-1»| | | | | |Ղարաչոբան|
| |ՓՀԷԿ | | | | | |վտակ |
|____________________|_____|__________|__________|_____|________|_________|
| ԸՆԴԱՄԵՆԸ | | | |19116| 72,29| |
._________________________________________________________________________.
103. Բացի այդ, ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից ՀՀ Լոռու մարզում 2009 թ. ապրիլի 1-ի դրությամբ տրամադրված են լիցենզիաներ և թույլտվություններ 11 ՓՀԷԿ-ներ կառուցելու և շահագործելու նպատակով: Ստորև ներկայացվում է այդ ցանկը.
2009 Թ. ապրիլի 1-ի դրությամբ ՀՀ Հանրային ծառայությունները
կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն
կառուցվող ՓՀԷԿ-երի ցուցանիշները ըստ շահագործող ընկերությունների
._________________________________________________________________________.
|Հ/|Շահագործող |Լի-|Լիցենզիայի |Երկա|ՓՀԷԿ-ի |Դրված- |Տարե|Ներդ- |
|Հ |ընկերության|ցեն|գործողության ժամկետը |րաձգ|անվա- |քային |կան |րում- |
| |անվանումը |զիա| |վել |նումը |հզորու-|ար- |ների |
| | |յի | |է | |թյունը |տադ-|ծավալը|
| | |N | |ան- | | |րան-|(առանց|
| | | | |գամ/| | |քը |ԱԱՀ) |
| | | | |ամիս| | | | |
| | | |_____________________|____|_______|_______|____|______|
| | | |սկիզբ |ավարտ | | |կՎտ |մլն |մլն |
| | | | | | | | |կՎտ |դրամ |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|1 |«Էլիզա |155|14.01.2005|14.07.2009|2/30|Սպիտակ | 470.0| 2.3| 343.9|
| |ֆարմ» ՍՊԸ | | | | |ՀԷԿ-1 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|2 |«Ապահով |166|27.04.2005|27.04.2009|1/24|Վահագնի| 1000.0| 8.0| 358.6|
| |տանիք» ՍՊԸ | | | | | | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|3 |«ԴՎՍ |189|12.12.2005|12.10.2011|1/34|Փամբակ-| 1950.0|14.2|2663.1|
| |ՎԱՆ-ԷՆԵՐԳՈ»| | | | |1 | | | |
| |ՍՊԸ | | | | | | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|4 |«Ալեզի» ՍՊԸ|199|19.04.2006|19.04.2009|1/12|Տաշիր | 400.0 | 2.5| 125.9|
| | | | | | |ՀԷԿ-1 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|5 |«Ստեգէներ- |215|01.09.2006|01.09.2011|1/30|Սահակ- | 1110.0| 4.4| 814.7|
| |գո» ՓԲԸ | | | | |յան-1 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|6 |«Էներգոս- |216|01.09.2006|01.09.2010| |Սահակ- | 2434.0|10.0|1469.5|
| |տիլ» ՓԲԸ | | | | |յան-2 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|7 |«Հազար ու |253|29.06.2007|29.06.2009| |Ձորա- | 2120.0| 7.5|1087.4|
| |մեկ» ՍՊԸ | | | | |գետ-5 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|8 |«Վի-Ար-Բի |254|29.06.2007|29.06.2009| |Ձորա- | 1480.0| 4.8| 764.9|
| |Կոնցեռն»ՍՊԸ| | | | |գետ-6 | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|9 |«ՎԱՆՇԱՅՆ» |255|29.06.2007|29.06.2009| |Կաթնա- | 2075.0| 6.9| 773.0|
| |ՍՊԸ | | | | |ռատ | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|10|«Հոսք» ՍՊԸ |267|29.10.2007|29.10.2009|1/12|Բովաձոր| 120.0| 0.6| 10.8|
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
|11|«ԿԱՐԱՊ |311|11.02.2009|11.02.2012| |Բազում | 542.0| 2.1| 292.4|
| |ԷՆԵՐԳԻԱ» | | | | | | | | |
| |ՍՊԸ | | | | | | | | |
|__|___________|___|__________|__________|____|_______|_______|____|______|
| |ԸՆԴԱՄԵՆԸ | | | | | |13701.0|63.3|8704.2|
._________________________________________________________________________.
104. ՀՀ կառավարության 2009 թվականի հունվարի 22-ի նիստի թիվ 3 արձանագրային որոշման մեջ հավանության է արժանացել Հայաստանի Հանրապետությունում, այդ թվում նաև ՀՀ Լոռու մարզում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների զարգացման սխեման, որը ներկայացվում է ստորև
ՍԽԵՄԱ
ՀՀ Լոռու մարզում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների զարգացման
._________________________________________________________________________.
|N/N|ՓՀԵԿ-ի |Վերին |Ներքին|Դերիվա-|Դերի- |Հաշվար|Հաշ- |Դրված-|Էլեկտ-|
| |անվանումը |բյեֆի |բյեֆի |ցիայի |վացիա-|կային |վար- |քային |րաէներ|
| | |նիշը, |նիշը, |երկարու|յի |ճնշու-|կային|հզո- |գիայի |
| | | | |թյունը,|տրամա-|մը, |ելքը,|րութ- |տարե- |
| | | | | |գիծը, | | |յունը,|կան |
| | | | | | | | | |արտադ-|
| | | | | | | | | |րանքը,|
| | |մ |մ |մ |մ |մ |մ3/ |կՎտ |մլն/ |
| | | | | | | |վրկ. | |կՎտժ |
|_________________________________________________________________________|
| Ձորագետ գետի ավազան |
|_________________________________________________________________________|
| 1 |Ձորագետ |2045.0|1910.0| 2900.0| 1.02| 117.1| 2.20| 2061| 6.58|
| |ՓՀԷԿ-1 (1.2) | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 2 |Ձորագետ |1905.0|1727.0| 4000.0| 1.22| 167.5| 2.20| 2950| 10.30|
| |ՓՀԷԿ-2 (3.4)*| | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 3 |Սարվանգետ |2275.0|2150.0| 2600.0| 0.53| 113.4| 0.30| 272| 0.86|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 4 |Սարվանգետ |2145.0|2000.0| 1800.0| 0.63| 132.8| 0.60| 638| 2.13|
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 5 |Սարվանգետ |1995.0|1835.0| 2300.0| 0.72| 150.5| 0.70| 843| 2.76|
| |ՓՀԷԿ-3 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 6 |Սարվանգետ |1830.0|1675.0| 2300.0| 0.82| 145.4| 1.00| 1164| 3.73|
| |ՓՀԷԿ-4 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 7 |Կարակալա |1980.0|1825.0| 4875.0| 0.82| 140.7| 0.80| 901| 3.42|
| |ՓՀԷԿ-1(5.6) | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| 8 |Որուտ |1560.0|1500.0| 4800.0| 0.82| 52.0| 0.60| 250| 1.02|
| |(Մեսխանա) | | | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Փամբակ գետի ավազան |
|_________________________________________________________________________|
| 9 |Ձորաշեն ՓՀԷԿ |1990.0|1880.0| 2750.0| 0.43| 92.5| 0.20| 148| 0.621|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|10 |Թազաքենտ ՓՀԷԿ|1900.0|1795.0| 1425.0| 0.43| 95.9| 0.20| 153| 0.675|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|11 |Փամբի |1865.0|1700.0| 3625.0| 0.43| 129.2| 0.25| 258| 1.00|
| |(Գեդուկ) ՓՀԷԿ| | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|12 |Բազում ՓՀԷԿ |500.0 |1400.0| 2500.0| 0.72| 92.4| 0.60| 443| 1.93|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|13 |Վանաձոր ՓՀԷԿ |1650.0|1450.0| 2600.0| 0.72| 186.1| 0.80| 1191| 3.63|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|14 |Կարբի ՓՀԷԿ |1675.0|1485.0| 2900.0| 0.82| 178.0| 1.00| 1424| 5.02|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|15 |Փամբակ |1450.0|1250.0| 1625.0| 0.43| 185.2| 0.24| 356| 1.28|
| |(անանուն) | | | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|16 |Փամբակ |1450.0|1195.0| 1570.0| 0.53| 242.7| 0.40| 777| 2.73|
| |(անանուն) | | | | | | | | |
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|17 |Վահագնագետ |1205.0|1025.0| 3200.0| 0.53| 154.9| 0.40| 496| 2.68|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|18 |Անտառամուտ |1100.0| 950.0| 2600.0| 0.53| 134.3| 0.35| 376| 1.89|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|19 |Չախկալի ՓՀԷԿ |1950.0|1795.0| 2350.0| 0.43| 131.8| 0.25| 264| 1.26|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|20 |Լեռնաջուր |1870.0|1770.0| 2100.0| 0.72| 86.7| 0.80| 555| 2.38|
| |ՓՀԷԿ* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|21 |Չանախչի |1265.0|1139.0| 1950.0| 1.02| 115.0| 1.80| 1550| 6.30|
| |ՓՀԷԿ-1* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|22 |Չանախչի |1034.0| 930.0| 2600.0| 1.22| 95.0| 2.00| 1300| 5.70|
| |ՓՀԷԿ-3* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|23 |Թռչկան ՓՀԵԿ` |1834.0|1760.0| 2400.0| 1.22| 67.8| 2.00| 1085| 4.09|
| |Չիչխան գետի | | | | | | | | |
| |վրա* | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Դեբեդ գետի ավազան |
|_________________________________________________________________________|
|24 |Ահնիձոր |1535.0|1435.0| 2000.0| 0.53| 86.9| 0.35| 243| 0.84|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|25 |Ահնիձոր |1400.0|1300.0| 3000.0| 0.72| 90.0| 0.60| 715| 2.33|
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
| |_____________|______|______|_______|______|______|_____| | |
| |Մարց ՓՀԷԿ |1366.0|1300.0| 2100.0| 0.72| 59.0| 0.60| | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|26 |Գեղատար գոմեր|1485.0|1410.0| 1300.0| 0.63| 65.4| 0.60| 314| 1.06|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|27 |Սառնաղբյուր |1350.0|1160.0| 3000.0| 0.82| 176.4| 1.00| 1411| 4.82|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|28 |Կաճաճկուտ |1270.0|1035.0| 2200.0| 0.43| 227.0| 0.15| 272| 0.99|
| |ՓՀԷԿ-1 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|29 |Կաճաճկուտ |1025.0| 825.0| 1975.0| 0.43| 162.1| 0.35| 454| 1.89|
| |ՓՀԷԿ-2 | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|30 |Ալավերդի ՓՀԷԿ| 885.0| 740.0| 1650.0| 0.43| 130.0| 0.24| 249| 0.98|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|31 |Շնող ՓՀԷԿ |1050.0| 850.0| 1350.0| 0.63| 190.9| 0.60| 916| 3.43|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|32 |Ախթալա ՓՀԷԿ | 740.0| 620.0| 2450.0| 0.53| 100.8| 0.40| 323| 1.33|
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
|33 |Նարեկ և | 521.7| 494.5| 250.0| 1.22| 24.6| 2.00| 394| 1.16|
| |Հեղինե ՓՀԷԿ` | | | | | | | | |
| |«Այրում ՀԷկ- | | | | | | | | |
| |Զեյթուն- | | | | | | | | |
| |Հաղթանակ» | | | | | | | | |
| |ոռոգման | | | | | | | | |
| |ջրատարի վրա* | | | | | | | | |
|___|_____________|______|______|_______|______|______|_____|______|______|
| |Ընդամենը` | | | | | | | 24746|90.816|
| |Լոռու մարզում| | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
*) Նշված ՓՀԷԿ-երի տեխնիկատնտեսական հիմնավորման աշխատանքները պատվիրված են մասնավոր ներդրողների կողմից:
4.2. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
105. Ելնելով մարզի արդյունաբերության ներկա իրավիճակից, հեռանկարներից և հնարավորություններից, ինչպես նաև հաշվի առնելով հանրապետության աշխարհագրական դիրքը, առաջիկա տարիներին մարզում արդյունաբերության զարգացման հիմնական ուղղությունները կհանդիսանան`
. քիմիական արդյունաբերությունը,
. լեռնահանքային արդյունաբերությունը,
. մետալուրգիան,
. գյուղմթերքների վերամշակումը,
. թեթև արդյունաբերությունը,
. էներգակիրների արտադրությունը:
Մարզում արդյունաբերության հիմնական ճյուղերի արտադրության
կանխատեսվող ծավալները 2009-2012 թթ.
միլիոն դրամ
.__________________________________________________________________.
| | փաստացի |սպասվող| կանխատեսվող |
| |_______________|_______|_______________________|
| |2007 թ.|2008 թ.|2009 թ.|2010 թ.|2011 թ.|2012 թ.|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Մշակող |27467.7|25625.7|22500.0| *| *| *|
|արդյունաբերություն| | | | | | |
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Էներգետիկա | 1927.5| 1883.3| 2100.0| 2300.0| 2450.0| 2600.0|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Լեռնահանքային | 978.4| 997.6| 1300.0| *| *| *|
|արդյունաբերություն| | | | | | |
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ | | | | | | |
.__________________________________________________________________.
*) Համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական դեռևս շարունակվող ճգնաժամը, դրա հետևանքով համաշխարհային տնտեսությունում տիրող անորոշությունը թույլ չեն տալիս գոնե մոտավորապես կանխատեսել ինչպես արդյունաբերական հիմնական ճյուղերի, այնպես էլ մշակող արդյունաբերության ոլորտների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
106. Մարզի արդյունաբերության զարգացմանը խոչընդոտող հիմնախնդիրներն են.
. ներդրումների խիստ անբավարար վիճակ, և որպես հետևանք`
ձեռնարկությունների շրջանառու միջոցների մշտական պակաս,
. հաստոցային պարկի, մեքենա-սարքավորումների ֆիզիկական ու բարոյական
մաշվածության բարձր աստիճան և ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման
հնարավորությունների բացակայություն,
. տնտեսության ստվերայնության բարձր մակարդակ, ինչը արտադրության որոշ
ոլորտների (հանքարդյունաբերության մեջ ոչ մետաղական պինդ հանածոների
արդյունահանում, սննդարդյունաբերություն, փայտամշակում և
քարավերամշակում) համար զարգացմանը խոչընդոտող հիմնական գործոնն է,
ոլորտներ, որոնցում հիմնականում կենտրոնացված է արդյունաբերության
փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը,
. փոքր և միջին արտադրությունների արագ զարգացման համար նպաստավոր դաշտի
բացակայություն
. մարզի արդյունաբերական ձեռնարկությունների ղեկավարների ներկա
շուկայական հարաբերություններին ոչ համարժեք մտածողությունը (շուկայի
մշտական լիարժեք ուսումնասիրության անհրաժեշտության գիտակցության
բացակայությունը),
. էներգակիրների բարձր սակագներ,
. իրացման շուկայի սահմանափակություն կամ գրեթե բացակայություն:
._____________________________________________________________________.
| ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ |
| ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ |
|_____________________________________________________________________|
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
| | |
|. հանքարդյունաբերության և |. հավասար մրցակցային դաշտի |
| մետալուրգիայի զարգացման համար | ապահովում |
| բնական ռեսուրսների զգալի |. տնտեսության ստվերայնության |
| պաշարների, որակյալ աշխատուժի ու | մակարդակի իջեցում |
| ենթակառույցների առկայություն |. արտադրության բնագավառում ցածր |
|. հիդրոէներգետիկայի զարգացման | տոկոսադրույքներով և |
| համար բնական ռեսուրսների ու | երկարաժամկետ վարկերի |
| համալիր ծրագրի առկայություն | առկայություն |
|. անհրաժեշտ էժան աշխատուժի |. լիզինգային համակարգի զարգացում |
| առկայություն |. տեղեկատվական տեխնոլոգիաների |
|. սննդի փոքր ու միջին | կիրառում |
| ձեռնարկությունները հիմնականում |. առևտրա-արդյունաբերական պալատի |
| բավարարում են տեղական | հիմնական գործառույթների |
| պահանջները | իրականացումը |
|. նոր արտադրություններ ներդնելու |. արտերկրում մարկետինգային |
| համար արտադրական մասնաշենքերի և | ծառայությունների դերի բարձրացում|
| ինժեներական կառույցների |. կորպորատիվ կառավարման ներդրմամբ |
| առկայություն | ներդրումների ծավալի էական աճ |
|. էկոլոգիապես մաքուր | |
| սննդարդյունաբերական | |
|. արտադրանք | |
|. դեռևս պահպանված ինժեներական | |
| որակյալ կադրեր | |
|__________________________________|__________________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
| | |
|. սպառման շուկայի խնդրի |. տնտեսության ստվերայնության բարձր|
| առկայությունը | մակարդակ |
|. առկա տեխնոլոգիական |. բարձր որակավորման մասնագետ |
| սարքավորումների ֆիզիկական և | կադրերի (բանվոր, ԻՏԱ) |
| բարոյական մաշվածությունը | սերնդափոխություն |
|. ղեկավար կադրերի ոչ ժամանակակից |. տրանսպորտային հաղորդակցման |
| մտածելակերպը | ուղիների շրջափակում |
|. էներգակիրների բարձր սակագները | |
|. գիտատար տեխնոլոգիաների մշակման | |
| ու ներդրման գրեթե | |
| բացակայությունը | |
._____________________________________________________________________.
._____________________________________________________________________.
|Ոլորտում առկա հիմնախնդիրները|Ազդեցությունը |Առաջարկություններ |
|_____________________________________________________________________|
| Մեքենաշինության և սարքաշինության ոլորտ |
|_____________________________________________________________________|
|Հաստոցային պարկի, |Անմրցունակ |Սարքավորումների |
|մեքենասարքավորումների |արտադրանք, |լիզինգի և վարկերի |
|ֆիզիկական ու բարոյական |արտահանման |միջոցով ժամանակակից |
|մաշվածության բարձր աստիճանը |դժվարություններ |սարքավորումների |
| | |ներկրում |
|____________________________|_________________|______________________|
|Արտադրանքի իրացման |Արտադրանքի |Հումքի ձեռք բերման և |
|դժվարություններ` |ինքնարժեքի |արտադրանքի իրացման |
|տրանսպորտային մեծ ծախսերի |բարձրացում |համար տրանսպորտային |
|պատճառով | |ծախսերի հնարավոր |
| | |իջեցում |
|____________________________|_________________|______________________|
|Հումքի և կոմպլեկտավորող |Մրցունակության |Նոր տեխնոլոգիաների, |
|մասերի ներկրման բարձր |անկում` |հոսքային գծերի, ինչպես|
|մաքսատուրքերը |արտադրանքի մեծ |նաև նրանց |
| |ինքնարժեքի |կոմպլեկտավորող մասերի |
| |հետևանքով |ներկրման դեպքում ճկուն|
| | |մաքսային |
| | |քաղաքականության |
| | |կիրառում |
|____________________________|_________________|______________________|
|Սարքաշինական ճյուղի առկա |Գիտատար, մրցունակ|Քննարկել Վանաձորում |
|կադրային ռեսուրսներ |արտադրանք, |«Տեխնոպարկ»-ի հիմնման |
| | |հնարավորություն |
|_____________________________________________________________________|
| Փոքր և միջին ձեռներեցության ոլորտ |
|_____________________________________________________________________|
|Բարձր ստվերայնություն, |Օրինական դաշտում |հնարավորինս հավասար |
|մրցակցային ոչ հավասար դաշտ |աշխատող ձեռնար- |մրցակցային դաշտի |
| |կությունների |ստեղծում` օրենսդրական,|
| |արտադրանքի |ինչպես նաև |
| |իրացման |վարչարարության |
| |դժվարություններ |ուժեղացման միջոցներով |
|____________________________|_________________|______________________|
|Փոքր արտադրական |Տեխնոլոգիական |առաջավոր |
|ձեռնարկությունների |սարքավորումների |տեխնոլոգիաների |
|արտադրանքի ցածր |բարոյապես և |ներդրման լիզինգի ավելի|
|մրցունակություն |ֆիզիկապես |պարզեցված պայմանների |
| |մաշվածություն |ապահովում |
|_____________________________________________________________________|
| Թեթև արդյունաբերության ոլորտում |
|_____________________________________________________________________|
|Արտադրանքի արտահանման |Ոլորտի ձեռնար- |Արտահանման խթանմանն |
|հարցում արտերկրի 1-2 |կությունների |աջակցող պետական |
|գործընկերներից կախվածություն|զարգացման որոշակի|կառույցների կողմից |
| |հեռանկարների |ոլորտի |
| |բացակայություն |ձեռնարկությունների հետ|
| | |անմիջական աշխատանք |
|____________________________|_________________|______________________|
|Արտաքին ուղիղ կապերի ոչ |Դժվարություններ |Պետական աջակցություն |
|բավարար վիճակ |հումքի ներկրման |հանրապետությունում և |
| |և արտադրանքի |արտերկրում |
| |արտահանման |կազմակերպվող |
| |հարցերում |ցուցահանդես- |
| | |տոնավաճառներին |
| | |մասնակցության գործում |
|_____________________________________________________________________|
| Սննդի արդյունաբերության ոլորտում |
|_____________________________________________________________________|
|Ներքին սահմանափակ շուկա |Արտադրության | |
| |ծավալների աճի | |
| |դեպքում իրացման | |
| |դժվարություններ | |
|____________________________|_________________|______________________|
|Արտադրանքի փաթեթավորման հին,| |Առաջավոր |
|ոչ մրցունակ տեսք | |տեխնոլոգիաների |
| | |ներդրման, |
| | |լիզինգավորման ավելի |
| | |պարզեցված պայմանների |
| | |ապահովում |
._____________________________________________________________________.
107. Մարզպետարանի կողմից հատուկ հոգածություն կդրսևորվի փոքր և միջին ձեռներեցության զարգացման նկատմամբ: Միաժամանակ օժանդակություն և աջակցություն կցուցաբերվի այն ընկերություններին, որոնք հանդես կգան զարգացման սեփական նախաձեռնություններով և ծրագրերով:
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
108. Ըստ կոնկրետ ճյուղերի և ոլորտների, հիմնական խնդիրներն ու դրանց լուծմանն ուղղված առաջարկություններն այսպիսին են.
. Համակողմանիորեն աջակցել մարզում գործարար մթնոլորտի բարելավման և
արդյունաբերության զարգացման համար կարևորագույն ենթակառուցվածքներից
մեկի` առևտրա-արդյունաբերական պալատի գործունեությանը: Անհրաժեշտ է
շուտափույթ լուծել ԱԱՊ-ի շենքի կառուցման համար հողահատկացման հարցը:
. (Պետք է նշել, որ Լոռու մարզի ԱԱՊ-ն գործարարությանն աջակցության արդեն
կայացած կառույց է, թերևս ամենաակտիվն ու կայացածը մարզային ԱԱՊ-ների
մեջ: Ներկայումս Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքի ԱԱՊ-ի հետ համատեղ
աշխատանքներ է տանում Լոռու մարզի տնտեսական ինտերակտիվ քարտեզի
ստեղծման ուղղությամբ),
. Մարզում շարունակել արդեն ավանդական դարձած արդյունաբերական արտադրանքի
«Լոռիպրոդէքսպո» ցուցահանդես-վաճառքները, այլ երկրների արտադրողների
մասնակցությամբ:
. Արտերկրում մարզի արդյունաբերական արտադրանքի իրացման հիմնախնդիրների
լուծման նպատակով (հատկապես թեթև, սննդի արդյունաբերությունում) ըստ
ոլորտների ԶՀԳ-ի հետ համատեղ աշխատանքային ծրագրի մշակում: Պետք է
նշել, որ Զարգացման հայկական գործակալությունն արդեն այս տարի
նախաձեռնել է հայաստանյան պանիր արտադրողներին մեկ ասոցիացիայի մեջ
միավորելու աշխատանքներ և մարզպետարանի կողմից ցուցաբերվել է
հնարավորինս աջակցություն ԶՀԳ-ին: Հիմնական նպատակը` աջակցել հայկական
պանրի արտահանման ծավալների աճին` նոր տեխնոլոգիաների ներդրման և
գովազդային ակտիվ աշխատանքներ իրականացնելու ուղղությամբ:
. Մարզի արդյունաբերական ձեռնարկությունների արտադրանքի արտահանման
խթանման նպատակով արտերկրի առանձին մարզերի կամ շրջանների հետ
հորիզոնական կապերի հաստատման և զարգացման գործընթացի շարունակում
(Ռուսաստանի Դաշնության, ՈՒկրաինայի տարբեր մարզեր, Ֆրանսիայի Մարսել
քաղաք և այլն):
. Շարունակել 2004 թ. ապրիլի 8-ին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված
Լոռու մարզում փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման ծրագրի հետևողական
իրականացումը:
. Գործող փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացմանը խոչընդոտող
հիմնական պատճառներից մեկի` ստվերային տնտեսության դեմ արդյունավետ
պայքարի դեպքում, տնտեսվարող սուբյեկտների համար հնարավոր է ապահովել
մրցակցային հավասար պայմաններ, ինչը առանց լուրջ ներդրումների կարող է
հանգեցնել արտադրության ծավալների զգալի աճի, ինչպես նաև դրական դեր
կխաղա արտադրանքի որակական հատկանիշների բարձրացման և իրական
գնագոյացման վրա:
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2010-2013 թթ.
առաջնահերթությունները
109. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մարզի տնտեսության հետագա զարգացման համար կարևոր է, շարունակելով առանձին ՓՄՁ-ների մակարդակով ցուցաբերվող աջակցությունը, անցում կատարել առանձին ոլորտների և տարածաշրջանների մակարդակով մասնավոր հատվածի զարգացման հետևյալ ծրագրային միջոցառումների իրականացմանը:
. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման տարածաշրջանային ծրագրերի
մշակում:
Ծրագրերի մշակման առաջին փուլում պետք է հստակեցվեն գործարարության
զարգացման այն ռեսուրսները, որոնք տարածաշրջանի համայնքները պատրաստ են
տրամադրել մասնավոր ներդրումները խրախուսելու համար:
. Գերակա ոլորտներում մասնավոր հատվածի զարգացման մարզային հայեցակարգերի
ընդունում:
Մասնավոր ներդրումների ներհոսքին նպաստող մեկ այլ կարևոր գործոն է
մարզի համար գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի ընդունումը,
որտեղ առանցքային նշանակություն է ունենալու մարզի տարածաշրջանների
գերակայությունների որոշակիացումը: Հայտնի է, որ բացի Վանաձորից և
Թումանյանի տարածաշրջանից, մարզի մյուս բոլոր տարածաշրջանների համար
գերակա ոլորտներ են գյուղմթերքների վերամշակումը և իրացումը, ինչպես
նաև զբոսաշրջությունը և հարակից ծառայությունները: Սակայն, որպեսզի
ներդրումները արդարացված լինեն և նվազի նրանց ռիսկայնությունը,
անհրաժեշտ է հստակեցնել այդ ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկի
ծավալները և իրացման շուկաները:
Մասնավոր ներդրումների խթանման միջոցառումների կազմակերպում:
Տարածաշրջաններում մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի, ինչպես նաև
մարզում գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի հենքի վրա
կձևավորվեն մասնավոր ներդրումների ներգրավման առաջարկներ, ինչը էապես
կբարելավի գործարար միջավայրը և հատկապես մասնավոր ներդրումների
մրցակցային պայմանները: Հետազոտությունները վկայում են, որ ներդրումներ
կատարելու ցանկություն և մտադրություններ ունեն ինչպես տեղացի
արտագնա, այնպես էլ այլ արտաքին ներդրողներ, սակայն այդ գործընթացները
հաճախ դանդաղում և չեն իրագործվում տեղերում պատշաճ շահագրգռվածության
և համագործակցության բացակայության պայմաններում: Այս առումով,
մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի արդյունավետ իրականացման համար
անհրաժեշտ է կազմել տարածաշրջանային և մարզային ներդրումային
առաջարկների փաթեթներ և պարբերաբար կազմակերպել իրազեկման
միջոցառումներ տեղացի արտագնա և այլ արտաքին ներդրողների համար:
110. Գծապատկեր 4.3.1.-ում ներկայացված է ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման միջոցառումների իրագործման փուլային սխեման
Գծապատկեր 4.3.1.
ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման միջոցառումների իրագործման փուլային սխեմա
Տարածաշրջանային/ Մարզային մակարդակ
համայնքային մակարդակ
._ .__________________________. .____________________________.
| |Գործարարության զարգացման | |Գերակա ոլորտների ապրանքների |
Փուլ 1| |ռեսուրսների հաշվառում և |<__>|և ծառայությունների իրացման |
| |գնահատում | |շուկաների ուսումնասիրում |
| .__________________________. .____________________________.
._ | |
\ / \ /
._ .__________________________. .____________________________.
| |Մասնավոր հատվածի զարգացման| |Գերակա ոլորտների զարգացման |
| |տարածաշրջանային/ | |հայեցակարգերի մշակում և |
Փուլ 2| |համայնքային ծրագրերի |<__>|ընդունում |
| |մշակում և ընդունում | | |
| .__________________________. .____________________________.
._ | |
._ \ / \ /
| .__________________________. .____________________________.
| |Տարածաշրջանային | |Գերակա ոլորտներում մասնավոր |
Փուլ 3| |/համայնքային մասնավոր | |ներդրումների ներգրավման |
| |ներդրումների ներգրավման |<__>|մարզային առաջարկների մշակում|
| |առաջարկների մշակում | | |
| .__________________________. .____________________________.
._ | |
._ \ / \ /
| .___________________________________________________________.
Փուլ 4| |Ներդրումային առաջարկների փաթեթների կազմում և առաջմղման |
| |միջոցառումների իրականացում |
| .___________________________________________________________.
._
4.4. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
111. ՓՄՁ պետական աջակցության ուղղությամբ իրականացվող հետևողական քաղաքականության արդյունքում վերջին տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում արձանագրվել է ՓՄՁ ոլորտը բնութագրող ցուցանիշների դինամիկ աճ: 2007 թ. ՓՄՁ տեսակարար կշիռը երկրի համախառն ներքին արդյունքում (ՀՆԱ) կազմել է 41.0% 2006 թ. 40.3% դիմաց` կրկնակի գերազանցելով 1999 թվականի մակարդակը: Հատկանշական է, որ 2007 թվականի ՀՆԱ-ում ՓՄՁ տեսակարար կշռի կառուցվածքում առավել մեծ մասնաբաժին են ունեցել փոքր կազմակերպությունները` 17.9%, գերփոքրի 11.5% և միջինի 11.6% դիմաց:
112. Նշանակալի է ՓՄՁ սուբյեկտների մասնակցությունը նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում: 2007 թ. ընթացքում ստեղծված ՓՄՁ սուբյեկտների թվաքանակը կազմել է ավելի քան 16 հազար, որի արդյունքում ստեղծվել է շուրջ 23 հազար նոր աշխատատեղ, որից 12.8 հազարը` ՀՀ մարզերում, իսկ 10.2 հազարը` Երևանում:
113. Ըստ ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի կողմից հրատարակված 2006-2007 թթ. «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը Հայաստանում» տեղեկագրի, 2007 թվականին գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական անձանց ներկայացված է աղյուսակ 4.4.1-ում:
ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և
տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական
անձանց
Աղյուսակ 4.4.1.
.______________________________________________________.
| Մարզ | ՓՄՁ սուբյեկտներ |
| |___________________________________|
| | ԱՁ | ԻԱ | Ընդամենը |
| |___________|___________|___________|
| |քանակ| % |քանակ| % |քանակ| % |
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Երևան |19775| 39.6|18018| 56.0|37793| 46.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ընդամենը մարզեր |30143| 60.4|14185| 44.0|44328| 54.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Արագածոտն | 1956| 3.9| 912| 2.8| 2869| 3.5|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Արարատ | 3732| 7.5| 1523| 4.7| 5255| 6.4|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Արմավիր | 3843| 7.7| 1238| 3.8| 5081| 6.2|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Գեղարքունիք | 2892| 5.8| 1575| 4.9| 4467| 5.4|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Լոռի | 4051| 8.1| 2133| 6.6| 6184| 7.5|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայք | 4254| 8.5|2.282| 7.1| 6536| 8.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Շիրակ | 3200| 6.4|1.661| 5.2| 4861| 5.9|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Սյունիք | 2661| 5.3| 1461| 4.5| 4122| 5.0|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Վայոց Ձոր | 1126| 2.3| 463| 1.4| 1589| 1.9|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Տավուշ | 2248| 4.9| 937| 2.9| 3365| 4.1|
|__________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ընդամենը ՀՀ |49918|100.0|32203|100.0|82121|100.0|
.______________________________________________________.
114. ՓՄՁ պետական քաղաքականության տնտեսական նպատակների անկյունաքարն է հանդիսանում ՀՀ մարզերի տնտեսական զարգացման անհամամասնությունների հաղթահարումը` օգտագործելով յուրաքանչյուր տարածաշրջանի տնտեսական զարգացման առանձնահատկություններն ու ներուժը և խթանելով տնտեսվարող սուբյեկտների միջև ներմարզային և միջմարզային համագործակցության զարգացումը:
Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի աջակցության հիմնական ուղղություններն են`
. Ֆինանսական աջակցություն (սկսնակներին և գործող ՓՄՁ սուբյեկտներին
վարկային երաշխավորությունների տրամադրում),
. Գործարար ուսուցում, տեղեկատվության և խորհրդատվության տրամադրում
սկսնակ և գործող ՓՄՁ սուբյեկտներին,
. Շուկաների առաջմղման աջակցում:
115. Նշված ուղղություններով մարզի ՓՄՁ-ներին ցուցաբերված աջակցությունը իրականացվել է աղյուսակ 4.4.2. -ում ներկայացված մեխանիզմներով:
ՓՄՁ աջակցման մեխանիզմները
Աղյուսակ 4.4.2.
._____________________________________________________________________.
|Աջակցության |Աջակցության մեխանիզմները ըստ ՓՄՁ սուբյեկտների |
|ուղղություններ |_____________________________________________________|
| |Գործող ՓՄՁ-ներ |Սկսնակ գործարարներ |
|_______________|________________________________|____________________|
|Ֆինանսական |Երաշխավորվում է վարկի հիմնական |Մինչև 1 մլն դրամ |
|աջակցություն |գումարի ոչ ավելի, քան 70%-ը, |վարկի ստացման համար |
| |երաշխավորության առավելագույն |տրամադրվում է |
| |չափը մինչև 10 մլն դրամ: |վարկային երաշխիք |
| | |վարկի գումարի մինչև |
| | |130% չափով: |
|_______________|________________________________|____________________|
|Տեղեկատվական, |Տեղեկատվական և խորհրդատվական |Դասընթացներ և |
|խորհրդատվական |աջակցություն, |անհատական |
|և ուսուցողական|Նեղ մասնագիտական խորհրդատվական |խորհրդատվություն |
|ծրագրեր |աջակցություն, |գործարար ծրագրի |
| |ՈՒսուցողական դասընթացներ |մշակման համար |
|_______________|________________________________|____________________|
|Տեխնիկական |Գովազդային վահանակների | |
|աջակցություն |պատրաստում | |
| |Պիտակների տպագրություն | |
| |Գովազդ հեռուստատեսությամբ | |
| |Ինտերնետային կայքի պատրաստում | |
| |Մասնակցություն ցուցահանդեսներին:| |
._____________________________________________________________________.
116. Վերջին տարիների ընթացքում ՀՀ Լոռու մարզի ՓՄՁ ոլորտում զգալի առաջընթաց է նկատվում: 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ Լոռու մարզում գրանցված է եղել 9909 ՓՄՁ սուբյեկտ, որը կազմում է հանրապետությունում գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների 7.6%-ը: Միայն 2008 թ. ընթացքում ՀՀ Լոռու մարզում գրանցվել է 655 ՓՄՁ սուբյեկտ` ապահովելով շուրջ 1981 նոր աշխատատեղ: ՀՀ Լոռու մարզում 1000 բնակչի հաշվով գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների թվաքանակը 2008 թվականին կազմել է 35:
117. 2008 թ. ընթացքում ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագրի շրջանակներում ՀՀ Լոռու մարզում տրամադրվել է 13.0 մլն դրամ գումարի երաշխավորություն 3 ՓՄՁ սուբյեկտի` ապահովելով 33.6 մլն դրամի վարկային փաթեթ: Սկսնակ գործարարների ձեռներեցությանն աջակցության ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերվել 15 սկսնակ գործարարների: Ծրագրի իրականացման արդյունքում առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 4 սկսնակ գործարարի տրամադրվել է 4.0 մլն դրամ վարկ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը կազմել է 4.8 մլն դրամ: Աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխվածությունը ըստ գործունեության ոլորտների հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 4.9%, ծառայությունների ոլորտում` 32.9%, առևտրի ոլորտում` 41.6%, շինարարության ոլորտում` 20.6%:
118. 2008 թ. Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի Լոռու մասնաճյուղի կողմից ՓՄՁ պետական աջակցության 2008 թվականի ծրագրով նախատեսված բոլոր ուղղություններով բավարարվել է մարզի գործարարների 820 աջակցության հայտ, այդ թվում`
Աջակցության ուղղությունը Բավարարված
հայտերի թիվը
. Վարկային երաշխավորությունների տրամադրում 3
. Սկսնակ գործարարների ձեռներեցության աջակցություն 15
. Սկսնակ գործարարներին ֆինանսական աջակցություն 4
. ՓՄՁ սուբյեկտներին նորարարությունների և 2
ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրմանն աջակցություն
. ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից թողարկվող արտադրանքի 18
(մատուցվող ծառայությունների) շուկաներ առաջմղմանն
աջակցություն
. Տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցություն 643
. ՈՒսուցողական աջակցություն 133
. Ձեռնարկությունների եվրոպական ցանցի հաղորդակցման 2
կենտրոնի գործունեության շրջանակներում աջակցություն
ԸՆԴԱՄԵՆԸ 820
2009 թ. առաջին կիսամյակում Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի Լոռու մասնաճյուղի կողմից ֆինանսական աջակցություն են ստացել առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 14 սկսնակ գործարար, այդ թվում` 7-ը 2008 թ. իրականացված ծրագրի մասնակիցներն են: Ստացված վարկի ընդհանուր գումարը կազմել է 19 մլն ՀՀ դրամ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը` 22.7 մլն ՀՀ դրամ: Ընդունվել և բավարարվել է շուկայի առաջ մղման (պիտակավորում, գովազդային վահանակ)` 10 հայտ, խորհրդատվության (հաշվապահության վարման)` 5 հայտ և գրականության տրամադրման 60 հատ: 40 ՓՄՁ-ի տրամադրվել է իրավա-օրենսդրական ակտերի փոփոխությունները: Պետական գրանցում է ստացել և ձեռնարկատիրական գործունեություն է ծավալել 25 սկսնակ գործարար, այդ թվում` 6-ը 2008 թ. իրականացված ծրագրերի մասնակիցներն են, 19-ը` 2009 թ.: Պետական գրանցում ստացած և գործունեություն ծավալած սկսնակ գործարարների բաշխվածքն ըստ գործունեության ոլորտների հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 40.0%, ծառայությունների ոլորտում` 44.0%, առևտրի ոլորտում` 16.0%: 2009 թ. հունիսի 8-ի դրությամբ տնտեսության զարգացմանը նպաստող աջակցության հայտերի և բիզնես ծրագրերի իրագործման օպերատիվ շտաբին դիմած Լոռու մարզի 5 կազմակերպություններից 2-ը («Դայկալատ» ՍՊԸ * և «Իդիլ տեքստիլ» ՍՊԸ *) Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի գործունեության շրջանակներում պետական երաշխիքների և երաշխավորությունների տրամադրման միջոցով աջակցություն են ստացել ներգրավելով` համապատասխանաբար 110000 և 200000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ֆինանսական ռեսուրսներ:
119. Մարզի զարգացման ծրագրով ՓՄՁ աջակցության միջոցառումները իրականացվում է «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ) Լոռու մասնաճյուղի (ք. Ստեփանավան) և նրա Վանաձորի ներկայացուցչության գործունեության շրջանակներում:
120. ՓՄՁ զարգացման գերակա ուղղություններից կարող է հանդիսանալ զբոսաշրջությունը: Այս ոլորտում ներկայիս իրավիճակը հետևյալն է.
Հյուրանոցային տնտեսություն
121. Մարզում գործում են 9 հյուրանոցներ` ննջատեղերի տարբեր քանակներով և որակավորմամբ: Ընդ որում դրանցից 7-ը կառուցվել և շահագործման են հանձնվել վերջին 3 տարիներին: Հյուրանոցներից 3-ը («Ավան Ձորագետ», «Արգիշտի» և «Գրին հաուզ» հյուրանոցները հիմնականում համապատասխանում են միջազգային չափանիշներին):
Պատմա-մշակութային օբյեկտներ
122. Մարզի տարածքում են գտնվում հազարից ավելի պատմա-մշակութային օբյեկտներ` եկեղեցական համալիրներ, եկեղեցիներ, մատուռներ, տուն-թանգարաններ, գեղարվեստի թանգարան, երկրագիտական թանգարան և այլն: Դրանց մեծ մասը առայժմ գտնվում է անմխիթար վիճակում: Հարկ է նշել, որ արդեն չորրորդ տարին է, որ պետական բյուջեով իրականացվում է մարզի պատմա-ճարտարապետական կոթողների վերականգնման աշխատանքներ: Դեռևս չլուծված է մնում դրանց շրջակայքում սանհանգույցների տեղակայման, հուշանվերների վաճառքի կազմակերպման ու համակարգման հարցերը:
Ճանապարհներ
123. Մարզն այսօր ունի քանակական առումով լիովին բավարար ավտոճանապարհային ցանց, այն լիովին ընդգրկում է թե մարզի բոլոր համայնքները, թե պատմամշակութային օջախները: Ընդ որում, մագիստրալային ա/ճանապարհների վիճակը և սպասարկումը հիմնականում բավարարում են միջազգային չափանիշներին: Այլ է հանրապետական նշանակության, նաև մարզային ու համայնքային նշանակության ա/ճանապարհների վիճակը, որոնք հատկապես գարնան ու աշնան ամիսներին դառնում են գրեթե անանցանելի:
Հանրային սննդի կետեր
124. Մարզի ողջ տարածքում գործում են բազմաթիվ ռեստորաններ, սրճարաններ և խորտկարաններ: Դրանցից մի քանիսը իրենց կահավորման և սպասարկման մակարդակով մոտ են միջազգային ստանդարտներին: Պետք է նշել, որ այդ օբյեկտները կառուցվել և շահագործման են հանձնվել վերջին 2 տարիներին և հիմնականում տեղակայված են Վանաձոր քաղաքում:
125. Այս ոլորտում առկա են հիմնախնդիրներ, որոնք բնորոշ են ամբողջ ՓՄՁ-ին, այնպես էլ առանձնահատուկ ոլորտի համար: Ընդ որում դրանք սերտորեն առնչվում են տնտեսության այլ ոլորտների (ծառայություններ, ենթակառուցվածքներ) հետ.
. Մարզում զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի բացակայությունը,
. Զբոսաշրջային ենթակառույցների անհավասարաչափ կայացումը
. Պատմա-մշակութային որոշ հուշարձանների ու կոթողների անմխիթար վիճակը
. Զբոսաշրջության հարցերով զբաղվող պետական կառույցների ու մարզպետարանի
թույլ համագործակցությունը
. Մարզային ենթակայության, ինչպես նաև համայնքային ճանապարհների ոչ
բավարար վիճակը:
. Մարզի, ինչպես նաև առանձին պատմա-ճարտարապետական օբյեկտների մասին
գովազդային-տեղեկատվական բուկլետների, բրոշյուրների ու գրքույկների
բացակայությունը, գիդերի ինստիտուտի թերզարգացվածությունը:
126. ՄԶԾ ինստիտուցիոնալ կառույցների ձևավորման շրջանակներում Լոռու մարզպետի որոշմամբ կստեղծվի մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ և կմշակվեն նրա գործունեության ընթացակարգերը և մեխանիզմները: Նշված ենթակառուցվածքների ստեղծումը և ամրապնդումը ծրագրի ռազմավարական նպատակների իրականացման կարևոր նախադրյալ կհանդիսանա, այն է ՓՄՁ-ներից ստացվող աջակցման հայտերի վերաբերյալ որոշումները կընդունվեն մարզում` մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհրդի կողմից:
127. Գծապատկեր 4.4.1-ում ներկայացված են մարզում ՓՄՁ աջակցման նոր ստեղծված ենթակառուցվածքների տեղը ՓՄՁ աջակցման գործընթացում:
Գծապատկեր 4.4.1-ում
Աջակցության հայտի Հայտի վերաբերյալ Ընդունված որոշման
փաստաթղթերի որոշման կայացում հաստատում և
ձևակերպում և ՓՄՁ զարգացման աջակցման
պլանավորում հանձնարարություն
._______________. .. .............
|ՓՄՁ ԶԱԿ | .Մասնավոր .
.________. |մարզային | .հատվածի և ՓՄՁ. ._______.
|Մարզային|___>|մասնաճյուղ |_____>.զարգացման .____>|ՓՄՁ ԶԱԿ|
|ՓՄՁ | |(ք. Ստեփանավան)| .մարզային . ._______.
|սուբյեկտ| ._______________. .խորհուրդ .
| | /|\ . ..............
| |___>.___________________.
.________. |ՓՄՁ ԶԱԿ |
/ \ |Վանաձորի |
| |ներկայացուցչություն|
| .___________________.
| ._________________________________________.
| \|/ \|/ \|/
| ._______. .___________________. .___________________.
| |Բանկեր | |Գործարար | |Այլ |
| ._______. |ծառայություններ | |մասնագիտացված |
| | |մատուցող | |կազմակերպություններ|
| | |կազմակերպություններ| | |
| | .___________________. .___________________.
| | | |
| Ֆինանսական Գործարար Այլ
| ռեսուրսներ ծառայություններ ծառայություններ
4.5. ՓՄՁ զարգացման հիմնախնդիրները
128. Ֆինանսական և ոչ ֆինանսական աջակցություն ստացած ՓՄՁ-ների հարաբերությունը վկայում է այն մասին, որ անհրաժեշտություն կա հանգամանալից վերլուծել ոչ ֆինանսական աջակցության գործիքների մատուցման արդյունավետությունը: Այս առումով անհրաժեշտ է, որ ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդը ստեղծի և պարբերաբար վերլուծի ծրագրի շահառուների իր տեղեկատվական բազան:
129. Աջակցություն ստացածների տարածքային բաշխվածության մեջ առայժմ գերակշռում են մարզկենտրոնում և քաղաքային համայնքներում գործող ՓՄՁ-ները: Ծրագրի սկզբնական փուլում այս հանգամանքը թերևս հասկանալի է, սակայն հետագայում պետք է տարածաշրջանների ավելի համամասնական ընդգրկում ապահովել: Դա միաժամանակ հնարավորություն կստեղծի ծրագրի աջակցման մեխանիզմները ավելի հասանելի դարձնել գյուղական համայնքների համար, որտեղ գործող ՓՄՁ-ների քանակը դեռևս չնչին է: Անհրաժեշտ է հետևողականորեն մեծացնել գյուղական համայնքներից շահառուների տեսակարար կշիռը ՓՄՁ աջակցության հաջորդ տարիների պլաններում:
130. Ծրագրի շահառուների շրջանակները ընդլայնելու գործում կարևոր դեր ունեն կատարելու տեղական ինքնակառավարման մարմինները, որոնց մասնակցությունը ՓՄՁ աջակցման ծրագրերի պլանավորման և իրագործման գործընթացներում նախատեսված է, սակայն դեռևս թույլ է դրսևորվում:
131. ՄԶԾ ՓՄՁ աջակցման ծրագիրը զգալիորեն բարելավեց վարկային ռեսուրսների հասանելիությունը մարզի գործող և սկսնակ այն ՓՄՁ-ների համար, որոնք գրավային ռեսուրսների անբավարարության պատճառով չէին կարողանում օգտվել վարկավորման առկա հնարավորություններից:
132. Ծրագրով իրականացված նախաձեռնությունները աջակցելով հանդերձ շահառու ՓՄՁ-ների գործունեության բարելավմանը դեռևս բավարար չեն էականորեն նպաստելու համար մարզի մասնավոր հատվածի կայուն և մրցունակ զարգացմանը:
133. Մարզի համայնքներում մասնավոր հատվածը ձևավորված է հիմնականում.
. Առևտրի ոլորտում` մանրածախ առևտրի կետեր և խանութներ,
. Ծառայությունների ոլորտում` կենցաղային ծառայություններ,
. Արտադրության ոլորտում` տեղական գյուղմթերքների վերամշակում և տեղական
հումքից շինանյութերի արտադրություն,
. Զբոսաշրջության ոլորտում`
. Մարզում զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի կազմման նպատակով
աշխատանքային խմբի ստեղծում և այդ խմբում ընդգրկված պետական, ՏԻՄ և
մասնավոր կառույցների միջև պարտականությունների հստակեցում
. Մարզպետարանի և զբոսաշրջության զարգացման հարցերով զբաղվող պետական
կառույցի` ՀՀ Ա և ՏԶ նախարարությանն առընթեր «Զբոսաշրջության
զարգացման գործակալության» աշխատանքների համակարգում
. Մարզի Ստեփանավանի, Թումանյանի և Գուգարքի տարածաշրջանների դեպքում
ՓՄՁ զարգացման տարածաշրջանային ծրագրերի կազմման ժամանակ որպես գերակա
ուղղություններից մեկն ընդունել զբոսաշրջությունը
. Ոլորտի մասնագիտական կադրերի (գիդեր, հյուրանոցային տնտեսության տարբեր
աշխատակիցներ և այլն) պատրաստման և որակավորման աշխատանքների ընթացքի
արագացում և շրջանակների ընդլայնում, ուղեցույցների, բուկլետների ու
բրոշյուրների բազմալեզու հրատարակության աշխատանքների ակտիվացում:
. Շինարարության ոլորտում` փոքրածավալ շինարարություն և վերանորոգման
աշխատանքներ:
134. Մարզում ձեռնարկատիրության հետագա զարգացման առկա հնարավորություններն են.
. բնակչության ձեռներեցությունը` համայնքում բարձրագույն և մասնագիտական
կրթություն ունեցող անձանց սեփական գործ սկսելու ցանկությունը,
. տեղական գյուղմթերքների հումքային բազայի հիման վրա վերամշակման և
իրացման արդյունավետ կազմակերպումը,
. զբոսաշրջության զարգացումը` հաշվի առնելով համայնքների մի մասի
բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը և բնակլիմայական պայմանները,
. համայնքում ներդրումներ կատարելու տեղացի արտագնա ձեռներեցների
պատրաստակամությունը:
135. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ
մասնավոր ներդրումների ներհոսքը սահմանափակող հիմնական գործոններն են.
. Համայնքապետերը կարևորելով մասնավոր ներդրումների ներգրավման
անհրաժեշտությունը, դեռևս չունեն հստակ պատկերացում ներդրումների
խրախուսման իրենց դերի վերաբերյալ,
. Մասնավոր ներդրումների համար տեղական ռեսուրսների, մասնավորապես հողի
և արտադրական տարածքների հատկացման հնարավորությունների վերաբերյալ
տեղեկատվության բացակայությունը,
. Գործարար նախաձեռնությունների իրականացման համար անհրաժեշտ որակյալ
աշխատուժի և մասնագետների պակասը:
4.6. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Ռազմավարական նպատակներ և |Ցուցանիշներ |Ռիսկեր/Նախադրյալներ|
|առաջնահերթ ծրագրեր | | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 1. |ՓՄՁ և մասնավոր |ՏԻՄ ղեկավարների |
|Մշակել ՓՄՁ աջակցության և |հատվածի |աջակցությունը և |
|մասնավոր հատվածի զարգացման |զարգացումը |մասնակցությունը |
|տարածաշրջանային ծրագրեր` |պլանավորվում և |ծրագրերի մշակման |
|ներգրավելով այդ գործընթացներում|կառավարվում է |գործընթացում |
|ՏԻՄ և գործարար համայնքի |տարածաշրջանի | |
|ներկայացուցիչներին |մակարդակով: | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 1. |- Խորհրդատվական |Մրցույթների |
|ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր |ծառայությունների |կազմակերպման համար |
|հատվածի զարգացման |մատուցման |անհրաժեշտ |
|տարածաշրջանային ծրագրերի |մրցույթները |ֆինանսական |
|մշակում |կազմակերպված և |միջոցների |
| |ֆինանսավորված են |անբավարարությունը |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |- ՏԻՄ և մասնավոր| |
| |հատվածի | |
|. Ծրագրերի մշակման |ներկայացուցիչները| |
| խորհրդատվական աջակցում |ներգրավված են | |
|. Տարածաշրջանային և |ծրագրերի մշակման | |
| համայնքային |գործընթացում | |
| ծրագրերի ընդունում |- Հստակեցված են | |
| |գործարար ծրագրերի| |
| |իրագործման համար | |
| |տեղական | |
| |ռեսուրսների | |
| |օգտագործման հնա- | |
| |րավորությունները | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 2. |Գերակա ոլորտների |Գյուղմթերքների |
|Աջակցել գերակա ճյուղերի, |ձեռնարկություն- |իրացման և |
|մասնավորապես զբոսաշրջության, |ների եկամուտների |զբոսաշրջության |
|գյուղմթերքների վերամշակման և |աճ: |շուկայում |
|իրացման ձեռնարկությունների |Գյուղատնտեսական |մրցակցային |
|մրցունակության բարձրացմանը: |արտադրանքի |միջավայրի |
| |արտահանման |անբարենպաստ |
| |ծավալների աճ: |պայմանները մարզի |
| |Հյուրընկալության |համար |
| |և հարակից | |
| |ծառայությունների | |
| |որակի բարելավում:| |
| |Զբոսաշրջիկների և | |
| |այցելուների | |
| |թվաքանակի աճ: | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 2. |- Տեղական |Շուկաների |
|Գերակա ոլորտներում մասնավոր |ապրանքների և |հետազոտման |
|հատվածի զարգացման մարզային |ծառայությունների |գործընթացում |
|հայեցակարգերի ընդունում: |իրացման շուկաները|որակյալ |
| |և պահանջարկի |մասնագիտական |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |ծավալները |կադրերի |
|. Զբոսաշրջության և |հստակեցված են |ներգրավում: |
| գյուղմթերքների շուկաների |- Գյուղմթերքների |Մարզի գերակա |
| հետազոտում |վերամշակման և |ոլորտների զարգացման|
|. Գյուղմթերքների վերամշակման և |իրացման համակարգի|միջոցառումների |
| իրացման մարզային հայեցակարգի |զարգացման |պլանը համահունչ է |
| մշակում |միջոցառումների |ճյուղային |
|. Մարզում զբոսաշրջային |պլանը ընդունված է|նախարարությունների |
| կենտրոնների ձևավորման |- Զբոսաշրջային |քաղաքականությանը: |
| հայեցակարգի մշակում |կենտրոնների |Օտարերկրյա և |
|. Գերակա ոլորտներում գործող |զարգացման |միջազգային կազմա- |
| ձեռնարկությունների աշխատուժի |միջոցառումների |կերպությունները |
| պահանջարկի ուսումնասիրում |պլանը ընդունված է|պատրաստ են |
|. Գերակա ոլորտներում |- Աշխատուժի |համաֆինանսավորել |
| մասնագետների և կառավարիչների|պահանջարկը ըստ |վերապատրաստման |
| վերապատրաստման կոորդինացում |մասնագիտություն- |ծրագրերը: |
| |ների և | |
| |տարածաշրջանների | |
| |գնահատված է | |
| |- ՓՄՁ աջակցման | |
| |տարեկան | |
| |ֆինանսական | |
| |պլաններում | |
| |նախատեսված են | |
| |գումարներ գերակա | |
| |ոլորտների | |
| |մասնագետների և | |
| |կառավարիչների | |
| |վերապատրաստման | |
| |համար | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 3. |Տարածաշրջաններում|Գործարարության |
|Նպաստել տեղացի արտագնա, ինչպես |և առանձին |զարգացման տեղական |
|նաև այլ արտաքին ներդրողների |համայնքներում |ռեսուրսների և |
|ներգրավմանը մարզում մասնավոր |մասնավոր |ենթակառույցների |
|հատվածի զարգացման ներդրումային |ներդրումների |անբավարար վիճակը |
|ծրագրերում |ծավալների աճ | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 3. |- Տարածաշրջանային|Ներդրումային |
|Մասնավոր ներդրումների խթանման |և/կամ ոլորտային |առաջարկները և |
|միջոցառումների կազմակերպում: |ներդրումային |դրանց իրագործման |
| |առաջարկների |պայմանները |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |վերաբերյալ |համապատասխանում են |
|. Ներդրումային առաջարկների |տեղեկատվական |պոտենցիալ |
| վերաբերյալ տեղեկատվական |նյութերը |ներդրողների |
| նյութերի մշակում |հրապարակված են |ակնկալիքներին: |
|. Ներդրումային |- Տեղացի արտագնա | |
| հնարավորությունների |և այլ արտաքին | |
| ներկայացման միջոցառումների |ներդրողների | |
| կազմակերպում |իրազեկման | |
| |նպատակային | |
| |միջոցառումները | |
| |իրագործված են | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ռազմավարական նպատակ 4. |Նշված |Նշված |
|Մարզի Ստեփանավանի, Թումանյանի |տարածաշրջաններում|տարածաշրջաններում |
|և Գուգարքի տարածաշրջաններում |զբոսաշրջային |առկա են մեծ |
|ՓՄՁ զարգացման համար |ենթակառույցների |բազմաթիվ պատմա- |
|զբոսաշրջությունը դարձնել որպես |առկայությունը` |ճարտարապետական |
|առաջատար ոլորտներից մեկը |գործում են |կոթողներ և բնական |
| |հանգստի |հուշարձաններ |
| |կազմակերպման | |
| |(բուժման) 10-ից | |
| |ավելի օբյեկտներ | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 4. |- Մի քանի |Համայնքների կողմից |
|ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր |համայնքների |արդեն իսկ |
|հատվածի զարգացման |քառամյա |կազմված/ընդունված |
|տարածաշրջանային ծրագրերի |ծրագրերում |ծրագրերի իրագործման|
|մշակման ժամանակ զբոսաշրջության |ընդգրկված են |համար |
|առանձին ծրագրի մշակում: |զբոսաշրջության |Ֆինանսավորման |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |զարգացմանն |բացակայությունը |
|. Նշված տարածաշրջանների |ուղղված | |
| համայնքների քառամյա |միջոցառումներ | |
| ծրագրերում ընդգրկել |- Մարզի քաղաքային| |
| զբոսաշրջության զարգացման |համայնքներից 3-ն | |
| համայնքային ծրագիր |ունեն | |
|. Տարածաշրջանային զարգացման |զբոսաշրջության | |
| ծրագրում համակարգված ձևով |զարգացման ծրագրեր| |
| ընդգրկել համայնքային |- Համայնքները, | |
| ծրագրերը |ծրագրերի կազմման | |
| |ընթացքում համա- | |
| |գործակցություն են| |
| |հաստատել ԶԶԳ-ի | |
| |հետ | |
|_______________________________|_________________|___________________|
|Ծրագիր 5. |- Օձուն |Զբոսաշրջային նոր |
|Մարզի համար զբոսաշրջային նոր |համայնքում |ուղղությունների |
|ուղղությունների ներդրում և |փորձնական |ներդրման համար |
|մարզի զբոսաշրջային |եղանակով |պետական աջակցության|
|հնարավորությունների մասին |զբոսաշրջիկների |բացակայությունը: |
|տեղեկատվական-գովազդային |այցեր |Արտերկրից |
|համակարգի ստեղծում |- Վանաձորի |ներդրողների կողմից |
| |քաղաքապետարանի |ցուցաբերվել է |
|Առաջնահերթ միջոցառումներ. |կողմից կազմված է |հետաքրքրություն |
|. Զբոսաշրջային նոր |ձմեռային տուրիզմի|Վանաձորում ձմեռային|
| ուղղությունների (գյուղական |վերականգնման |տուրիզմի կենտրոնի |
| տուրիզմ, ձմեռային, էքստրեմալ)|ծրագիր |վերականգնմամբ: |
| ներդրման պայմանների ստեղծում |- Առանձին | |
|. Մարզի զբոսաշրջային |համայնքների, | |
| հնարավորությունների |անհատ անձանց | |
| վերաբերյալ |նախաձեռնությամբ | |
| տեղեկատվական-գովազդային |արդեն կան կազմված| |
| նյութերի հավաքում մեկ տեղում |գովազդային- | |
| |տեղեկատվական | |
| |բրոշյուրներ, | |
| |քարտեզներ | |
._____________________________________________________________________.
5. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ
5.1 Կրթություն
136. Ներկայումս Հայաստանում կրթության ոլորտը կարևորվում է որպես երկրի կայուն զարգացման, ինչպես նաև մարդկային կապիտալի պահպանման ու վերարտադրության նախապայմաններից մեկը: Հավասարապես մատչելի որակյալ կրթության ապահովման և կրթության ոլորտի արդյունավետության բարձրացման նպատակով երկրում իրականացվում են բարեփոխումների ծրագրեր` կրթական բոլոր մակարդակներում: Կրթության ոլորտի բարեփոխումները սկսվել են իրականացվել Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակումից հետո` սոցիալ-տնտեսական և հասարակական նոր հարաբերությունների պայմաններում, երբ կարևորվեց հասարակական և տնտեսական զարգացման համաշխարհային միտումներին մեր ինտեգրվելը, կրթության` որպես հիմնարար արժեքները փոխանցող և ազգային հարատևումն ապահովող համակարգի անհրաժեշտությունը: Կրթական համակարգի առջև ծառացած խնդիրները տարաբնույթ են ու պայմանավորված կյանքի հրամայականով, իսկ լուծումները` օրակարգային, ելնելով կրթության արագընթաց գլոբալացման և երկրի մրցունակության ապահովման անհրաժեշտությունից: ՈՒստի այս ոլորտի զարգացումը ներկայումս երկրի զարգացման առաջնային գերակայություններից է: Ոլորտի զարգացման քաղաքականությունը պետք է համահունչ լինի ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի «Կրթություն` հանուն կայուն զարգացման» ռազմավարությանը և ուղղված լինի այն բանին, որ բարեփոխումների արդյունքները նշանակալի ազդեցություն ունենան երկրում տնտեսական աճի, աղքատության կրճատման, անհավասարության մեղման, էկոլոգիական անվտանգության ապահովման և մարդկային զարգացման գործընթացների վրա ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ երկարաժամկետ հեռանկարում:
137. Կրթության ոլորտում` համակարգի բարեփոխումների ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումները նպատակ ունեն ապահովելու «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրով» կրթության ոլորտով նախատեսված հիմնական ցուցանիշների կատարումը: Այս ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումները դիտվում են որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական:
138. Պետական ու ազգային կարևորագույն խնդիր է համարվում կրթության համակարգի պահպանումը, զարգացումը և միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովումը:
5.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
139. Լոռու մարզի կրթության զարգացման տեսլականն անհրաժեշտ է դիտարկել երկրի ընդհանուր զարգացման, ազգային և պետական անվտանգության ապահովման հետևյալ հիմնական թիրախների հաղթահարման համատեքստում`
. կայուն տնտեսական աճի ապահովում,
. միջազգային և տարածաշրջանային համագործակցություն,
. անկախ պետականության ամրապնդում և քաղաքացիական հասարակության
զարգացում,
. բարեկեցության ապահովում և աղքատության հաղթահարում,
. հայեցի դաստիարակություն և հայապահպանություն:
Նախադպրոցական կրթություն
140. Նախադպրոցական կրթությունը Հայաստանի Հանրապետությունում շարունակական կրթության համակարգի սկզբնական, բաղկացուցիչ մասն է: Ըստ նախադպրոցական կրթության հայեցակարգի և ռազմավարության` պետք է ապահովվի բազմաֆունկցիոնալ նախադպրոցական կրթական հաստատությունների գործարկումը տարբերակված ծրագրերով (այլընտրանքային ծառայություններով), ինչպես նաև խթանվի տարաբնույթ նախադպրոցական կրթական ծառայությունների ներդրումը քաղաքային և գյուղական համայնքներում: Նախադպրոցական կրթության որակը բարելավելու նպատակով կառավարությունը պետք է ապահովի նաև նախադպրոցական կրթության չափորոշիչների մշակումն ու ներդրումը:
141. Ոլորտում գործունեության առաջնային ուղղություններն են եղել օրենսդրական դաշտի և կառավարման համակարգի կատարելագործումը, կադրերի մասնագիտական կարողությունների զարգացումը, նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքի բարելավումը, ծառայությունների մատչելիության և ընդգրկվածության մեծացումը:
Նախադպրոցական համակարգի առկա վիճակը.
142. Ինչպես ցույց է տալիս վիճակագրությունը, Լոռու մարզում, ինչպես նաև ամբողջ հանրապետությունում, նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների և մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թիվը սկսել է նվազել անկախության առաջին տարիներից սկսած: Հետագա տարիներին, թեև հանրապետության տնտեսական վիճակը կայունացման միտում ուներ, այնուամենայնիվ նախադպրոցական հաստատությունների թիվը կրկին շարունակում էր նվազել: Էներգետիկ ճգնաժամը, ջեռուցման այլընտրանքային միջոցներ (փայտ, կերոսին և այլն) ձեռք բերելու դժվարությունները, իսկ հետո նաև ֆինանսական ռեսուրսների սղությունը մանկապարտեզների և հաճախող երեխաների թվի նվազման հիմնական պատճառը դարձան:
143. Լոռու մարզում խիստ կարևորվում է նախադպրոցական կրթությունը որպես կրթական համակարգի առաջնային և կարևորագույն աստիճան: Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս վիճակագրությունը, Լոռու մարզի մանկապարտեզների թիվը կայունացման, իսկ մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թիվը` նվազման միտում ունեն (բացառությամբ 2008-2009 ուս տարվա):
144. Մարզի նախադպրոցական հիմնարկների և այնտեղ հաճախող երեխաների քանակի վերաբերյալ և ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի կրթության, մշակույթի և սպորտի վարչության տվյալները բերված են աղյուսակներ 5.1.1.-ում և 5.1.3.-ում:
աղյուսակ 5.1.1.
.___________________________________________________________.
|հ/հ|ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԻ|ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶ|ԱՎԱԳ ԽՈՒՄԲ|
| | |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶՆԵՐԻ|ՀԱՃԱԽՈՂ |ՀԱՃԱԽՈՂ |
| | |ՔԱՆԱԿԸ |ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ |ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ |
| | | |ՔԱՆԱԿԸ |ՔԱՆԱԿԸ |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|1. | 2005 - 2006 | 57 | 3353 | ----- |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|2. | 2006 - 2007 | 53 | 3292 | ----- |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|3. | 2007 - 2008 | 54 | 3287 | 1203 |
|___|________________|_______________|___________|__________|
|4. | 2008 - 2009 | 54 | 3373 | 1312 |
.___________________________________________________________.
Պետական նախադպրոցական հիմնարկների գործունեությունը
Աղյուսակ 5.1.2.
._____________________________________________________________________.
| |Նախադպրոցական |Հաճախող երեխաների թիվը |
| |հիմնարկների քանակը | |
| |________________________|_____________________________|
| |2003|2004|2005|2006|2007|2003 |2004 |2005 |2006 |2007 |
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆ-| 682| 637| 623| 623| 617|46141|45470|47791|47308|49777|
|ՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | | | | | | |
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ք. ԵՐԵՎԱՆ | 187| 180| 175| 172| 172|20915|21006|21530|21371|22173|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ | 24| 32| 25| 23| 17| 895| 903| 782| 1471| 802|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐԱՐԱՏ | 74| 59| 65| 72| 66| 3001| 3359| 3679| 3725| 3904|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐՄԱՎԻՐ | 79| 58| 52| 49| 53| 3089| 3082| 3312| 3369| 3754|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ | 43| 43| 44| 45| 45| 2314| 2469| 2593| 2404| 2461|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԼՈՌԻ | 53| 52| 54| 56| 53| 3522| 2915| 3179| 3283| 3221|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ԿՈՏԱՅՔ | 52| 52| 50| 50| 50| 2940| 2614| 3326| 2529| 3839|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՇԻՐԱԿ | 50| 46| 45| 45| 46| 3337| 3168| 3378| 3271| 351|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՍՅՈՒՆԻՔ | 60| 55| 52| 50| 55| 3565| 3399| 3303| 3137| 3467|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՎԱՅՈՑ ՁՈՐ | 17| 17| 17| 17| 17| 714| 684| 669| 778| 628|
|______________|____|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՏԱՎՈՒՇ | 43| 43| 44| 44| 43| 184| 1871| 2040| 1970| 2012|
._____________________________________________________________________.
Աղբյուրը`
ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն, ՀՀ մարզերը թվերով 2003-2007
2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Լոռու մարզում գործող մսուր
մանկապարտեզները
աղյուսակ 5.1.3.
.___________________________________________.
|Հ/Հ|ՀԱՄԱՅՆՔԸ, |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶՆԵՐԻ|ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ|
| |ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԵԶԸ |ՔԱՆԱԿԸ |ԹՎԱՔԱՆԱԿԸ|
|___|_____________|_______________|_________|
|1 |ք. Վանաձոր | 20| 1559|
|___|_____________|_______________|_________|
|2 |ք. Ալավերդի | 6| 421|
|___|_____________|_______________|_________|
|3 |ք. Տաշիր | 4| 171|
|___|_____________|_______________|_________|
|4 |ք. Ստեփանավան| 4| 321|
|___|_____________|_______________|_________|
|5 |ք. Սպիտակ | 2| 271|
|___|_____________|_______________|_________|
|6 |ք. Թումանյան | 1| 30|
|___|_____________|_______________|_________|
|7 |ք. Ախթալա | 1| 58|
|___|_____________|_______________|_________|
|8 |Օձուն | 2| 121|
|___|_____________|_______________|_________|
|9 |Գուգարք | 1| 40|
|___|_____________|_______________|_________|
|10 |Դեբեդ | 1| 20|
|___|_____________|_______________|_________|
|11 |Եղեգնուտ | 1| 15|
|___|_____________|_______________|_________|
|12 |Լեռնապատ | 1| 25|
|___|_____________|_______________|_________|
|13 |Մարգահովիտ | 1| 56|
|___|_____________|_______________|_________|
|14 |Աքորի | 1| 50|
|___|_____________|_______________|_________|
|15 |Դսեղ | 1| 20|
|___|_____________|_______________|_________|
|16 |Թեղուտ | 1| 20|
|___|_____________|_______________|_________|
|17 |Լորուտ | 1| 25|
|___|_____________|_______________|_________|
|18 |Շնող | 1| 55|
|___|_____________|_______________|_________|
|19 |Վարդաբլուր | 1| 42|
|___|_____________|_______________|_________|
|20 |Կուրթան | 1| 19|
|___|_____________|_______________|_________|
|21 |Յաղդան | 1| 19|
|___|_____________|_______________|_________|
|22 |Ամրակից | 1| 15|
|___|_____________|_______________|_________|
| |ԸՆԴԱՄԵՆԸ | 54| 3373|
.___________________________________________.
145. 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Լոռու մարզում գործում են 54 մանկապարտեզներ, որոնք տեղակայված են 113 համայնքներից միայն 22-ում, այսինքն համայնքների 80 տոկոսում նախադպրոցական հաստատություն չկան:
146. ՈՒսումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ կրթության ոլորտում ամենաանմատչելին (թե՛ ֆիզիկական և թե՛ նյութական անմատչելիության առումով) նախադպրոցական հաստատություններն են: Ընդ որում, նախադպրոցական հաստատությունները բացակայում են հատկապես գյուղական վայրերում (մարզի 105 գյուղական համայնքներից 90-ում մանկապարտեզ չի գործում), որի պատճառով էլ գյուղաբնակների 3-ից 6 տարեկան երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական հաստատություններում ցածր է միջին մարզային ցուցանիշից: Մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թվաքանակը 1-ին դասարան գնացող երեխաների ընդհանուր թվաքանակի ընդամենը 20-25%-ն է կազմում:
147. Չնայած այն փաստին, որ նախադպրոցական հաստատությունները գտնվում են տեղական ինքնակառավարման մարմինների ենթակայության տակ և, հետևաբար, ֆինանսավորվում են տեղական բյուջեից, այնուամենայնիվ պետական բյուջեում նախատեսվում են ծախսեր նախադպրոցական կրթության զարգացման համար:
148. Ֆինանսական ռեսուրսների սակավության հետևանքով, մանկապարտեզների առջև այսօր ծառացած է նաև նյութատեխնիկական բազայի մաշվածության խնդիրը, դրանց մեծ մասը կարիք ունի.
. կապիտալ վերանորոգման,
. կոմունիկացիաների` էլեկտրական լարերի և ջրի խողովակների փոփոխման,
. խմբասենյակների և դահլիճների կահավորման,
. խաղալիքների, գրենական պիտույքների ձեռքբերման,
. որակյալ կադրերով համալրման և այլն:
149. ՀՀ կառավարությունը 2008 թ. մարտի 13-ի նիստի թիվ 10 արձանագրային որոշմամբ հավանություն է տվել «ՀՀ նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների 2008-2015 թվականների ռազմավարական և փորձնական ծրագրերին»: Ինչպես ամրագրված է այդ ծրագրերում` կառավարության հիմնական նպատակը նախադպրոցական կրթության ծառայությունների որակի և մատչելիության բարելավումն է ազգաբնակչության բոլոր խավերի համար, հատկապես անապահով խավերի համար: Ռազմավարական այս ծրագրի փորձնական փուլի ծրագրերը իրականացվելու են Շիրակի մարզի Ախուրյանի և Լոռու մարզի Սպիտակի տարածաշրջաններում: Այդ նպատակի համար հատկացվել է 180.000 հազար ԱՄՆ դոլար:
Փորձնական ծրագիրը հիմնականում նպատակաուղղված է.
. նախադպրոցական կրթական ծառայություններում երեխաների ընդգրկվածության
աճին,
. ծառայություններում մատչելիության և որակի բարձրացմանը,
. այլընտրանքային քիչ ծախսատար նախադպրոցական ծառայությունների
ներդրմանը,
. ծնողների և համայնքների մասնակցության բարձրացմանը:
Ծրագրի ընդհանուր արժեքի մինչև 60%-ը պետք է կազմի դրամաշնորհը, իսկ մնացած 40 տոկոսը` համայնքի և ծնողների ներդրումներից ստացվող միջոցները:
150. Լոռու մարզից փորձնական ծրագրերի 11 հայտ էին ներկայացրել են Սպիտակի թիվ 1 և թիվ 2 դպրոցները, Սպիտակի «Շողեր» մանկապատանեկան կենտրոնի ՀԿ-ն, Ջրաշենի գյուղապետարանը, Սարահարթ, Մեծ Պարնի, Կաթնաջուր, Գոգարան, Արևաշող, Լեռնանցք և Լեռնավան համայնքների միջնակարգ դպրոցները: Գոգարան, Ջրաշեն և Լեռնավան համայնքների հայտերը չեն ընդունվել ծրագրի պայմաններին չբավարարելու պատճառով, իսկ ընդունված 8 ծրագրերում ընդգրկվել են 230 երեխաներ, որոնցից 157-ը անապահով ընտանիքներից են:
2008 թ. ընթացքում ՀԲ դրամաշնորհով ընդհանուր առմամբ հատկացվել է 2.208.000,0 դրամ` գույք, սարքավորումներ և ուսումնական պարագաներ ձեռք բերելու համար, ինչպես նաև վերապատրաստվել են ծրագրերում ընդգրկված 24 աշխատակից (յուրաքանչյուր հաստատությունից 1 տնօրեն և 2-ական դաստիարակ):
Միջնակարգ կրթություն
151. Միջնակարգ կրթությունը հանդիսանում է կրթության հիմնական օղակը: Հանրակրթության ոլորտի բարեփոխումների ներկա փուլի հիմնական խնդիրը կրթության որակի ապահովումն է: Այս նպատակով վերջին տարիներին սկիզբ է դրվել բազմաթիվ նախաձեռնությունների, որոնք ներառում են կրթության որակը պայմանավորող գրեթե բոլոր գործոնները` մարդկային ռեսուրսները, ծրագրամեթոդական ապահովումը, նորմատիվ-իրավական դաշտը, ինստիտուցիոնալ համակարգը: Բարեփոխումների առանցքային նախաձեռնություններից մեկն անցումն է 12-ամյա հանրակրթական համակարգին, որի իրականացումը սկսվել է 2006 թ-ին, և նախատեսվում է ավարտել 2012 թվականին: Այս գործընթացի շրջանակներում 2009-2010 ուսումնական տարվանից նախատեսվում է եռամյա ավագ դպրոցի ներդրումը: Ծրագիրն ուղղված է հանրակրթության երրորդ աստիճանում` ավագ դպրոցում, կրթության որակի և արդյունավետության բարձրացմանը և արդիականացմանը: Ծրագրի ընդունումը կարևոր է, քանի որ ավագ դպրոցը հանդիսանում է «նախամասնագիտական» կրթություն ապահովող հիմնական օղակը, որի գործունեությունից մեծապես կախված է սովորողների մասնագիտական ճիշտ կողմնորոշումը և հետագա ուսումնառության հաջողությունը: Ինչպես նշված է «Հանրակրթության պետական կրթակարգում»` ավագ դպրոցը հանրակրթության վերջին օղակն է և պետք է պատրաստի սովորողներին ինքնուրույն կյանքի և աշխատանքի շուկա մտնելուն: Համաձայն «Ավագ դպրոցների համակարգի ստեղծման ռազմավարական ծրագրի» 2009 թ մարզում կստեղծվի 2 ավագ դպրոց Վանաձորի թիվ 5 և թիվ 17 միջնակարգ դպրոցների բազայի վրա: Այդ գործընթացը շարունակական է և դպրոցները գոտևորվել են նախատեսված 22 ավագ դպրոցների կրթական գոտիներում:
152. Բարելավվել է նաև հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը` ի հաշիվ դպրոցների օպտիմալացման և ուսուցիչների շաբաթական ծանրաբեռնվածության բարձրացման: 2008 թ Լոռու մարզի կրթության ոլորտի բյուջետային ծախսերը 2005 թ համեմատ աճել են գրեթե 144.4.0%-ով:
2005-2008 թթ. կրթության ոլորտին բյուջեից հատկացումները և աճը
Աղյուսակ 5.1.4.
._________________________________________________________________
|Հ/Հ|Կրթության ոլորտ |2005 թ. |Աճը |2006 թ. |Աճը |
| | | |նախորդ | |նախորդ |
| | | |տարվա | |տարվա |
| | | |նկատ. %| |նկատ. %|
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|1 |Հանրակրթական ուսուցում| 3356756.1| 137.94| 3965413.9| 118.13|
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|2 |Հատուկ կրթություն | 229257.4| 143.3| 273719.7| 119.39|
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|3 |12-ամյա կրթ. անց. կապ.| | | | |
| |գույքի ձեռքբերում | | | | |
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|4 |Դպրոցների | 371824.9| 51.22| 118609.4| 31.90|
| |հիմնանորոգում, կապիտալ| | | | |
| |շին. | | | | |
|___|______________________|__________|_______|__________|_______|
|5 |Ընդամենը | 3957838.4| 119.24| 4357743.0| 110.10|
._________________________________________________________________
.____ ____________________________________.
|Հ/Հ| |2007 թ. |Աճը |2008 թ. |Աճը |
| | | |նախորդ | |նախորդ |
| | | |տարվա | |տարվա |
| | | |նկատ. %| |նկատ. %|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|1 | |4685426.7| 118.15|5304725.2| 113.22|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|2 | | 268877.5| 98.23| 147199.8| 54.75|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|3 | | 44420.9| | 129497.9| 291.52|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|4 | | 186803.4| 157.49| 134008.5| 71.74|
|___| |_________|_______|_________|_______|
|5 | |5185528.5| 119.00|5715431.4| 110.22|
.____ ____________________________________.
Աղբյուրը` ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման վարչություն
153. Լոռու մարզում 2008 թ.-ին մեկ աշակերտին ընկնող տարեկան միջին գումարը կազմել է 143391 դրամ, որը գրեթե 1.84 անգամ ավելին է 2005 թ. մեկ սովորողին ընկնող գումարի չափից: Մարզի դպրոցական շենքերը և շինությունները, հատկապես հեռավոր համայնքներում, գտնվում են կառավարության և մարզպետարանի ուշադրության կենտրոնում և յուրաքանչյուր տարի ներդրումների ծավալն ավելացվում է:
154. ՀՀ պետական բյուջեի հաշվին 2008 թ Լոռու մարզի 1-ին դասարաններին հատկացվել է 129497.9 հազ. դրամի գույք, (աշակերտական սեղան-նստարաններ, հանդերձապահարաններ, գրատախտակներ, ինչպես նաև ուսուցչական սեղան-աթոռներ, գրապահարաններ, պահարաններ և կախիչներ, խաղալիքներ, շվեդական պատ): Համեմատության համար նշենք» որ նույն նպատակով 2007 թ հատկացվել էր ընդամենը 44420.9 հազ. դրամ:
Լոռու մարզի հանրակրթության ոլորտի առկա վիճակը.
155. Լոռու մարզում 01.01.2008 թ. սեպտեմբերի 5-ի դրությամբ գործում են.
. մարզային ենթակայության հանրակրթական 163 հաստատություններ
. 35238 սովորողներով, այդ թվում`
միջնակարգ կրթական հաստատություններ
. միջնակարգ դպրոցներ 128 (1-ը` հատուկ)
. վարժարան 1
. հիմնական դպրոց 34 (1-ը` հատուկ)
. ՀՀ ԿԳ նախարարության ենթակայության 2 միջնակարգ դպրոց (Սպիտակում և
Ստեփանավանում),
. ՀՀ ԿԳ նախարարության ենթակայության 2 հենակետային վարժարաններ (ՎՊՄԻ և
ՀՊՃՀ Վանաձորի մասնաճյուղի),
. մասնավոր 1 վարժարան (ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇ Հայ- Ռուսական համալսարան),
. մասնավոր 1 դպրոց (ՀՍԻԿ ՀԿ):
156. 2008-2009 թթ. ուսումնական տարում մարզի հանրակրթական և հատուկ ուսումնական հաստատություններում սովորում է 35238 աշակերտ, որն անցած ուսումնական տարվա (2007-2008 թթ) համեմատ պակաս է 2839 աշակերտով: Դասարանների թիվը նույն ժամանակահատվածում պակասել է 64-ով` կազմելով 1936:
Ինչ վերաբերում է աշակերտ/ուսուցիչ թվաքանակի հարաբերակցությանը, ապա Լոռու մարզում այն նվազման միտում ունի: 2004-2008 թթ. այդ թիվը 11.6-ից հասել է 8.6-ի:
Ներկայումս աշխատող 4084 ուսուցիչներից`
. բարձրագույն կրթություն ունեն 3567-ը (87.3%),
. միջին մասնագիտական կրթություն` 360-ը
. միջնակարգ ընդհանուր կրթություն (հիմնականում հեռակա ուսուցմամբ
ուսանողներ)`167-ը:
Իրավիճակի վերլուծությունն ու հիմնախնդիրները
ՄԱԿ-ի կողմից իրականացված սոցիալական միտումների մոնիտորինգի արդյունքների համաձայն, Լոռու մարզում 1996-2000 թթ.-ի ընթացքում, ինչպես նաև առ այսօր, նվազել է առաջին դասարան ընդունվածների թվաքանակը: Դրա հիմնական պատճառներն են` ծնելիության անկումը և բնակչության շարունակվող արտագաղթը:
Կրթության բնագավառը դիտվում է որպես տնտեսության առաջընթացն ապահովող առաջնային գործոն: Պետության համար առաջնահերթ է համարվում հանրակրթական ոլորտի հետագա զարգացումը, որի գերակայությունն իր արտացոլումն է գտնում նաև բյուջեի միջոցների բաշխման մեջ:
Միևնույն ժամանակ, կրթության տարբեր մակարդակների պետական միջոցների բաշխման կառուցվածքը համեմատելի է ՏՀԶԿ երկրների ցուցանիշներին. Կրթության ոլորտին ուղղված պետական հատկացումների շուրջ 82.1% ուղղվել է հանրակրթության ոլորտին, իսկ 14.0% մասնագիտական կրթական ծրագրերի ֆինանսավորմանը (ՏՀԶԿ երկրների համապատասխան ցուցանիշները կազմել են 72 և 20%):
Հանրակրթության ոլորտում առաջնահերթ խնդիր համարելով ուսուցիչների աշխատավարձի բարձրացումը պետությունը հետևողական իրականացնում է աշխատավարձերի բարձրացման քաղաքականությունը` այն դիտելով որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ուսուցչի աշխատավարձը բարձրացել է շուրջ 10 անգամ:
157. Չնայած վերոնշյալ և այլ բազմաթիվ միջոցառումների շարունակական իրականացմանը, այնուամենայնիվ կրթության համակարգի արդյունավետությունը դեռևս հեռու է բավարար լինելուց: ՈՒսուցիչների և դպրոցների մեծ քանակի հետևանքով տեղի է ունենում հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների պարտադրված տարաբաշխում և ոչ այնքան արդյունավետ օգտագործում: Թեև հանրակրթական ոլորտը պետության գերակա ուղղություններից է և հատկացվող բյուջետային միջոցները տարեց տարի ավելանում են, սակայն դրանք դեռևս անբավարար են դպրոցների լիարժեք պահպանման և գործարկման համար:
158. Ակնհայտ է, որ կրթական գործընթացի որակը կախված է ոչ միայն համապատասխան նյութատեխնիկական բազայի առկայությունից, այլև ուսուցչական անձնակազմի գիտելիքների մակարդակից և մանկավարժական հմտություններից: Այսօր մարզի համար արդիական խնդիր է ուսուցիչների գիտելիքների և հմտությունների համապատասխանեցումը ժամանակակից պայմաններին: Այս առումով կարևորվում է նրանց մասնագիտական և մանկավարժական վերապատրաստումը:
159. Արդիական է նաև դպրոցի կառավարման խնդիրը: Դպրոցը դեռ չի կայացել որպես ինքնուրույն և ինքնակառավարվող կրթական օղակ: Այսպես, նրա կառավարման գործում աշակերտների, ծնողների մասնակցությունը ցածր է կամ կրում է ձևական բնույթ: Համայնքը, տեղական իշխանությունները չեն շտապում աջակցություն ցուցաբերել դպրոցին, համարելով, որ դա պետության հոգածության խնդիր է:
160. Հանրակրթական դպրոցների հիմնական ցուցանիշները ըստ տարեթվերի բերված են աղյուսակ 5.1.5.-ում:
ԼՈՌՈՒ մարզի հանրակրթական դպրոցների հիմնական ցուցանիշները
Աղյուսակ 5.1.5.
._________________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ | ՈՒսումնական տարի |
| |___________________________________________________________|
| |1999/|2000/|2001/|2002/|2003/|2004/|2005/|2006/|2007/|2008/|
| |2000 |01 |02 |03 |04 |05 |06 |07 |08 |09 |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|դպրոցների | 169| 169| 171| 170| 165| 165| 165| 165| 164| 163|
|քանակը | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Աշակերտների |57546|56019|49532|48045|46138|44521|42574|41318|38077|35238|
|քանակը, | | | | | | | | | | |
|այդ թվում` | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|1-ին դասարան | 5619| 4213| 4731| 3686| 3552| 3795| 3527| 4300| 2919| 2818|
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|8-րդ /9-րդ/ | 5777| 3568| 5090| 4848| 5091| 5599| 5363| 4853| 4257| 4414|
|դասարան | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|10-րդ /11-րդ/| 4399| 4021| 4101| 4051| 4090| 4043| 4106| 4574| 4305| 3729|
|դասարան | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Միջին հաշվով | 341| 331| 290| 269| 279|269,8| 258| 250| 232|216.2|
|մեկ դպրոց | | | | | | | | | | |
|հաճախում են | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Դասարանների | 17| 16| 15| 14| 14| 13| 12.6| 12,9| 12,2| 11.9|
|միջին քանակը | | | | | | | | | | |
|մեկ դպրոցում | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Միջին հաշվով | 21| 21| 19| 19| 20.1| 20.6| 20.3| 19,3| 18,8| 18.2|
|մեկ դասարան | | | | | | | | | | |
|հաճախում են | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մանկավարժների| 5738| 5176| 5053| 4832| 4566| 3785| 3911| 4107| 4097| 4084|
|թվաքանակը, | | | | | | | | | | |
|նրանցից` | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|. բարձրագույն| 4636| 4182| 4093| 3697| 3987| 3238| 3362| 3542| 3552| 3567|
|կրթությամբ | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|. միջին | 977| 881| 845| 519| 519| 547| 549| 565| 535| 517|
|մասնագիտական | | | | | | | | | | |
|և միջնակարգ | | | | | | | | | | |
|կրթությամբ | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մեկ | 10| 11| 10| 9| 9.5| 11,6| 10.9| 10| 9,8| 8.6|
|մանկավարժին | | | | | | | | | | |
|ընկնող | | | | | | | | | | |
|աշակերտների | | | | | | | | | | |
|միջին թիվը | | | | | | | | | | |
|_____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մեկ դպրոցում | 34| 31| 30| 27| 29.2| 23| 23.7| 24,8| 24,9|25.05|
|աշխատող | | | | | | | | | | |
|մանկավարժների| | | | | | | | | | |
|միջին թիվը | | | | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Հանրակրթական ոլորտը Լոռու մարզում ունի ամենամեծ շահառուների խումբը և, ըստ էության, կրթական այս մակարդակում ծառայությունները գրեթե հավասարաչափ մատչելի են բնակչության բոլոր խմբերի համար: Այսպես. զուտ ընդգրկվածությունը տարրական դպրոցում Լոռու մարզում կազմում է 99.6%:
Մարզի բնակչության համար կրթահամակարգի ամենամատչելի օղակը միջնակարգ դպրոցն է. 1-9-րդ դասարաններում 6-14 տարեկանների ընդգրկվածությունը կազմում է 98.8%: Ավագ դասարաններում 15-17 տարեկանների ընդգրկվածությունն էապես ավելի փոքր է (74%):
161. Գյուղաբնակ երեխաների կրթամակարդակի վրա բացասաբար են անդրադառնում բազմաթիվ գյուղական դպրոցների թերհամալրվածությունը որակյալ ուսուցիչներով, գույքով, տեխնիկական միջոցներով, գրականությամբ: Բացի այդ, որոշ գյուղերում դպրոցահասակ երեխաների թիվը բավարար չէ դպրոցը լիարժեք շահագործելու համար: Երեխաները ստիպված են հաճախել կամ մոտակա համայնքների դպրոցները կամ հաճախել երկկոմպլեկտ դասարաններ:
ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐԸ
. Օրենսդրական դաշտի գոյությունը,
. Շենքային պայմաններով ապահովվածությունը,
. Բարձրագույն մասնագիտական կրթությամբ 86% մանկավարժ կադրերով
ապահովվածությունը,
. ՈՒսուցիչների բարձր աշխատավարձը,
. Դպրոցների խորհուրդներով կառավարման և աշակերտ թվով ֆինանսավորման
համակարգերի ներդրումը,
. Աշակերտական խորհուրդների ձևավորումը,
. Դպրոցների աստիճանական անցումը գազով ջեռուցման համակարգի (163
դպրոցներից 85-ը գազաֆիկացված են, որից 38-ը` կաթսայատուն, իսկ 57-ը`
գազի վառարան),
. Համակարգչային տեխնիկայի մուտքի դրական միտումը հանրակրթական համակարգ
(163 դպրոցներից 154 դպրոցներ ունեն համակարգիչներ, որոնցից
համակարգչային դասարաններ (3 և ավելի համակարգիչ) ունեն 120-ը):
Համակարգիչ չունեն ընդամենը 9 դպրոցներ,
. Աշակերտների` դասագրքերով և ուսուցիչների` ուսուցչի ձեռնարկներով 100%
ապահովվածությունը:
ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԸ
. «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքի բացակայությունը,
. Դպրոցների տնօրենների և ուսուցիչների ատեստավորման մեխանիզմի
բացակայությունը,
. Դպրոցների գործունեության թույլ վերահսկողությունը,
. Հեռավոր և սահմանամերձ գյուղական դպրոցներում որակյալ ուսուցիչ
կադրերի պակասը, մեկ ուսուցչի կողմից մեկից ավել առարկաների
դասավանդումը, հետևաբար, ներառարկայական մրցակցության բացակայությունը
և դասավանդման ցածր մակարդակը,
. Դպրոցների ֆինանսական միջոցների գոյացման համահարթեցված կամ ոչ
տարբերակված ձևը, որի պատճառով 163 դպրոցներից ընդամենը 5-6 դպրոցներ
կարող են պահպանության համար հատկացված գումարները օգտագործել ըստ
նպատակի,
. ՈՒսումնական լաբորատորիաների և կաբինետների գրեթե անգործությունը,
. Դիդակտիկ պարագաների խիստ պակասը,
. Դասարանների թերկոմպլեկտավորվածությունը, որի պատճառով մարզում
ուսուցիչ / աշակերտ թվաքանակների հարաբերությունը միջինը հաշվով
կազմում է մոտ 1/ 9, հանրապետականը` 1/14, իսկ միջազգայինը` մոտ 1/ 19:
Այսպիսի ցուցանիշը հետևանք է գյուղական դպրոցների թերբեռնվածության,
. 163 դպրոցներից առայժմ 9-ում համակարգիչ չունենալը,
. Մարզական դահլիճների, սպորտհրապարակների և մարզական գույքի պակասը,
. Կապի միջոցների անբավարար վիճակը,
. Ինֆորմացիոն փոխանակման համակարգի բացակայությունը,
. Հիմնարար առարկաների դասավանդման դրվածքի անբավարար վիճակը մարզի
գերակշիռ թվով դպրոցներում,
. Նախադպրոցական համակարգի անմխիթար վիճակը: Մարզի 113 համայնքներից
միայն 22-ում են գործում թվով 54 մանկապարտեզներ, որից 20-ը Վանաձորում:
Մանկապարտեզների մեծ մասը շենքային պայմանների բարելավման կարիք ունի,
. Դաստիարակ մասնագետ կադրերի պակասը և գործի կազմակերպման
հմտությունների պակասը,
. Նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների նյութատեխնիկական թույլ
հագեցվածությունը, աշխատակիցների ցածր վարձատրությունը,
. 1-ին դասարան գնացող երեխաների ընդամենը 20-25% հաճախելիությունը
նախադպրոցական հաստատություններ:
Ընդհանրացնելով մարզի կրթության ոլորտի իրավիճակի նկարագրությունը, ամփոփ ձևով ներկայացնենք նրա հիմնական խնդիրները և նրանց միջև փոխկապվածությունը:
Հանրակրթության ոլորտի առաջնահերթ լուծում պահանջող հիմնախնդիրները
. Նախադպրոցական համակարգի հաստատությունների գործունեության ապահովում
մարզի բոլոր համայնքներում,
. Մասնագետ դաստիարակ կադրերի պահանջարկի բավարարում,
. Գյուղական համայնքների դպրոցներում շուրջ 100 ուսուցիչ կադրերով
ապահովում,
. ՈՒսուցիչների վերապատրաստում և ատեստավորում,
. Դպրոցների և մանկապարտեզների տնօրենների վերապատրաստման, ատեստավորման
մեխանիզմների ստեղծում ու ներդրում,
. Դպրոցների ուսումնական լաբորատորիաների և կաբինետների հագեցվածության
ապահովում ժամանակակից միջոցներով,
. Ավագ դպրոցների համակարգի ներդրման համար պայմանների ստեղծում
. Մարզի 9 դպրոցների ապահովում առնվազն 3 համակարգիչներով,
. Ինֆորմացիայի փոխանակման մարզային միասնական համակարգի ստեղծում:
Գազաֆիկացված համայնքների թվով 24 դպրոցների գազաֆիկացում,
. 34 միջնակարգ դպրոցների ՆԶՊ առարկայի դասավանդման և զենքի
պահպանության համար սենյակների ու կաբինետների ստեղծում,
. Դպրոցների ապահովում հակահրդեհային առնվազն նվազագույն միջոցներով և
սպասարկում,
. 8 մարզադահլիճների կառուցում, 23 մարզադահլիճի հիմնանորոգում, 2
դպրոցների կառուցում, 31 դպրոցների հիմնանորոգում,
. Առաջնահերթության կարգով մարզի 50 դպրոցների ապահովում անհրաժեշտ
մարզագույքով,
. Դպրոցների կառավարման համակարգի կայացում:
Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական
կրթություն
162. Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական կրթական համակարգի մատչելիությունը բնակչության աղքատ խավերի համար ունի հիմնարար նշանակություն ինչպես հասարակության կայուն զարգացման, այնպես էլ աղքատության կրճատման և աղքատանալու ռիսկի նվազման համար: Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական կրթության համակարգի ընդգրկվածության աստիճանը համեմատաբար կայունացել է 1997 թ.-ից և այն ներառել է 17-24 տարեկանների շուրջ 22 տոկոսը: Համակարգի ընդգրկվածության աստիճանով Հայաստանի ցուցանիշը համապատասխանում է զարգացած երկրների ցուցանիշներին. 2001 թ. այն կազմել է 3.2` համաշխարհային միջին 1.5-ի դիմաց: Համեմատության համար նշենք նաև, որ ցածր և միջին եկամուտներով երկրների համար այդ ցուցանիշը կազմում է 0.98, Եվրոպայի և կենտրոնական Ասիայի երկրներում` 2.4 և զարգացած երկրներում` 4.1: Սակայն, մասնագիտական կրթության ֆինանսավորման ծավալներով Հայաստանը էականորեն հետ է մնում նույնիսկ ցածր եկամուտ ունեցող երկրներից:
163. Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին-մասնագիտական կրթության ոլորտում գործունեության հիմնական նպատակներն են եղել որակյալ մասնագետների պատրաստումն ու նրանց մրցունակության բարձրացումն աշխատաշուկայում, կրթական ծրագրերի համապատասխանեցումը երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման պահանջներին, կրթության բովանդակության միջազգային չափանիշներին համադրելիության և ուսումնական գործընթացի թափանցիկության, ինչպես նաև մատչելիության և հավասարության ապահովումը:
164. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից 2004 թվականին հավանության է արժանացել «Նախնական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության և ուսուցման ռազմավարությունը», որով սահմանվել է այս համակարգի հիմնական նպատակներն ու խնդիրները և դրանց լուծման ուղիները:
165. Վերջին տարիներին իրավիճակն այս բնագավառում էլ ավելի վատթարացավ հետևյալ պատճառներով: Մի կողմից, անընդհատ և սրընթաց նվազում էր մասնագիտական-տեխնիկական կրթության պետական պատվերը և կրթական հաստատությունները պետք է մտածեին ինքնաֆինանսավորմամբ զարգանալու մասին: Մյուս կողմից, այդ հաստատություններն օբյեկտիվորեն ունեն անբավարար պայմաններ` ուսումնանյութական բազայի հագեցվածության, մանկավարժական անձնակազմի, պրակտիկաների կազմակերպման առումով: Այսօր այդ կրթական հաստատություններն իրենց առկա վիճակով գրեթե մրցունակ չեն կրթական ծառայությունների շուկայում, ինչպես և դրանց շրջանավարտները մրցունակ չեն աշխատանքային շուկայում: Ավելին, միջին-մասնագիտական հաստատությունները հիմնականում չեն անցկացնում տեղական աշխատաշուկայի ուսումնասիրություններ, որի հետևանքով էլ նրանց պատրաստած մասնագետները չեն համապատասխանում տեղական աշխատաշուկայի ներկա պահանջարկին:
166. Ներկայումս Լոռու մարզում գործում են տարբեր գերատեսչությունների պատկանելիության միջին-մասնագիտական (քոլեջ) 9 հաստատություններ (տես`աղյուսակ 5.1.6.) և 7 ԲՈՒՀ-եր (տես`աղյուսակ 5.1.7), որոնցից` 4-ը պետական ԲՈՒՀ-եր են, 1-ը` պետության մասնակցությամբ, իսկ 2-ը` պետականորեն հավատարմագրված ոչ պետական:
Լոռու մարզում գործող միջին-մասնագիտական հաստատությունները (քոլեջ)
Աղյուսակ 5.1.6.
.__________________________________________________________________.
|Քոլեջի անվանումը |իրավական |ՈՒսանողության|Մասնագիտություն-|
| |կարգավիճակը|թվաքանակը |ների քանակը |
| | |_____________|________________|
| | |2008-2009 |2008-2009 |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի պետական | ՊՈԱԿ | 258| 7|
|գյուղատնտեսական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի պետական | ՊՈԱԿ | 967| 5|
|բժշկական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի պետական | ՊՈԱԿ | 279| 4|
|տեխնոլոգիական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Սպիտակի պետական քոլեջ | ՊՈԱԿ | 163| 6|
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Սպիտակի պետական | ՊՈԱԿ | 110| 5|
|գյուղատնտեսական քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Ստեփանավանի պրոֆեսոր | ՊՈԱԿ | 277| 5|
|Ա. Քալանթարի անվան | | | |
|պետական գյուղատնտեսական| | | |
|քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի Մ. Թավրիզյանի | ՊՈԱԿ | 93| 8|
|անվան արվեստի պետական | | | |
|քոլեջ | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Վանաձորի Ս. Թևոսյանի | ՊՈԱԿ | 363| 6|
|անվան պետական | | | |
|պոլիտեխնիկական քոլեջ | | | |
| | | | |
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Ալավերդու պետական քոլեջ| ՊՈԱԿ | 98| 5|
|_______________________|___________|_____________|________________|
|Ընդամենը | | 2608| 51|
.__________________________________________________________________.
Լոռու մարզում գործող բարձրագույն ուսումնական հաստատությունները
Աղյուսակ 5.1.7.
._________________________________________________________________.
|Բուհի անվանումը |իրավական |ՈՒսանողության|Մասնագիտություն-|
| |կարգավիճակը |թվաքանակը |ների քանակը |
| | |_____________|________________|
| | |2008-2009 |2008-2009 |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Վանաձորի | ՊՈԱԿ |առկա - 2418 |առկա - 29 |
|Հովհ. Թումանյանի | |հեռակա - 2590|հեռակա - 26 |
|անվան պետական | | | |
|մանկավարժական | | | |
|ինստիտուտ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Հայաստանի պետական | ՊՈԱԿ | 730| 10|
|ճարտարագիտական | | | |
|(Պոլիտեխնիկ) | | | |
|համալսարանի | | | |
|Վանաձորի մասնաճյուղ| | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Հայաստանի Պետական | ՊՈԱԿ | 363| 5|
|Ագրարային | | | |
|Համալսարանի | | | |
|Վանաձորի մասնաճյուղ| | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Եվրոպական կրթական |Պետության |առկա - 110 | 5|
|տարածաշրջանային |մասնակցությամբ|հեռակա - 50 | |
|ակադեմիայի Վանաձորի| | | |
|մասնաճյուղ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Երևանի թատրոնի և | ՊՈԱԿ | 53| 2|
|կինոյի պետական | | | |
|ինստիտուտի Վանաձորի| | | |
|մասնաճյուղ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|«Մխիթար Գոշ» |հավատարմագրված| 574| 5|
|հայ-ռուսական |ոչ պետական | | |
|միջազգային |ԲՈՒՀ | | |
|համալսարան | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Երևանի |հավատարմագրված| 248| 5|
|«Հյուսիսային |ոչ պետական | | |
|համալսարանի |ԲՈՒՀ | | |
|Ալավերդու | | | |
|Թումանյան» | | | |
|մասնաճյուղ | | | |
|___________________|______________|_____________|________________|
|Ընդամենը | | 7136| 61|
._________________________________________________________________.
Լոռու մարզում կրթության զարգացման գերակայությունները
167. Ելնելով մարզի կրթության ներկա իրավիճակից, Լոռու մարզի համար կրթության որակի և մատչելիության բարձրացումը դիտվում է մարզի զարգացման գերակա նպատակ: Հատկապես ուշադրություն է դարձվելու միջնակարգ կրթության համակարգում տեղի ունեցող բարեփոխումներին` ուղղված դպրոցի ապակենտրոնացմանը և ժողովրդավարացմանը, կառավարման մեխանիզմների կատարելագործմանը ու թափանցիկության ապահովմանը, միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներին հասնելու համար ուսումնական գործընթացը տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով հագեցմանը, ինչպես նաև 12-ամյա կրթության, ուսումնական ծրագրերի և գիտելիքների գնահատման, ավարտական, բուհական ընդունելության միասնական քննությունների նոր համակարգի ներդրմանը:
168. Վերը նշված խնդիրների լուծմանը նպաստելու, ինչպես նաև նշված գերակայությունը իրականացնելու համար հիմնական ռազմավարություն է դիտվում համայնքային կրթության մոդելի զարգացումը միջնակարգ դպրոցներում և ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ներմուծումը կրթական գործընթաց` դրանով իսկ նպաստելով կրթության բովանդակային զարգացմանը: Կարևոր պայման է դպրոցներում հեռահաղորդակցման կենտրոնների ստեղծումը: Դրա միջոցով ակնկալվում է դպրոցը վերափոխել ինտերնետային կապով ապահովված համակարգչային, հեռահաղորդակցման, կրթական համայնքային կենտրոնի` ամրագրելով տեղեկատվություն ստացող և փոխանակող, մշակութային և կրթական բազմապիսի ծառայություններ, ինչպես նաև համայնք-դպրոց շարունակական կապի հնարավորությունները:
169. Կարևոր խնդիրներից է դպրոցի փոխակերպումը որպես համայնքի կարիքները արտացոլող բաց համակարգի (վերապատրաստման դասընթացների, մշակութային միջոցառումների կազմակերպում)` ուշադրությունը կենտրոնացնելով ուսման անընդհատության վրա համայնքի բոլոր ներկայացուցիչների համար:
Համայնքի զարգացման գործում դպրոցի դերի բարձրացմանը նպաստելու են նաև.
. Դպրոցների նյութատեխնիկական բազայի բարելավումը, այդ թվում դպրոցական
շենքերի վերանորոգումը, հատկապես հեռավոր գյուղական համայնքներում,
դպրոցների մարզադահլիճների և խաղահրապարակների վերանորոգումը,
կոյուղու համակարգի բարեկարգումը և ջեռուցման լոկալ համակարգի
ներդրումը, դպրոցական գույքի (դասասենյակային, մարզական և այլն)
ապահովումը, գրադարանային ֆոնդի նորացումը և հարստացումը,
. ՈՒսուցչական անձնակազմի սիստեմատիկ զարգացումը, որը ներառում է
ուսուցիչների պարբերաբար մասնագիտական վերապատրաստում, համակարգչի
օգտագործում դասապրոցեսում, դասավանդման ինտերակտիվ մեթոդների
ներդրում,
. Դպրոցների ինքնակառավարման բաղադրիչի ուժեղացումը, որը նախատեսում է
հանրակրթական դպրոցների ղեկավարների կառավարման, ինչպես նաև դոնորներ,
հովանավորներ փնտրելու հմտությունների զարգացում,
. Դպրոցական խորհուրդների գործունեության, դպրոցի կառավարման գործում
աշակերտների մասնակցության և ծնողական խորհուրդների ակտիվացում:
. Նախադպրոցական հաստատությունների գործարկման այլընտրանքային ձևերի
զարգացմանը (մասնավորապես, իրատեսական կարելի է համարել
մանկապարտեզների գործունեությունը դպրոցի համակարգում` այսպես կոչված
կրթահամալիրների ստեղծումը),
. Ներառական կրթության զարգացմանը` մասնավորապես կրթության առանձնահատուկ
պայմանների կարիք ունեցող երեխաների համար հանրակրթական դպրոցում
սովորելու հնարավորություն ընձեռելու ճանապարհով,
. Համայնքի և կրթական հաստատության միջև համագործակցության զարգացմանը,
. Մարզում լրացուցիչ կրթության զարգացմանը:
170. Մարզում կրթական և մարզա-մշակութային միջոցառումների համատեքստում կարևորվում է նաև երիտասարդական քաղաքականության զարգացումը և նրա արդյունավետության բարձրացումը: Այս ուղղությամբ կարևորագույն միջոցառումներից մեկը մարզում երիտասարդական կենտրոնի ստեղծումն է:
5.1.2. Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը
171. Ապահովելով կրթության համակարգի արդեն իսկ արձանագրված ձեռքբերումների աստիճանական զարգացումն ու ընդլայնումը, կրթության զարգացումներն առավել նպատակային և արդյունավետ դարձնելու համար, հետագա զարգացումներն անհրաժեշտ է իրականացնել, ստորև ներկայացվող գերակա ուղղություններով:
. ապահովել նախադպրոցական կադրերի արդյունավետ մասնակցությունը
վերապատրաստման կատարելագործման և ատեստավորման ծրագրերին,
. բարելավել նախադպրոցական ծառայությունների մատուցման նյութատեխնիկական
և ուսումնանյութական հիմքերը,
. մեծացնել երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական
ծառայություններում և ապահովել մատչելիությունը հատկապես սոցիալապես
անապահով ընտանիքների համար,
. բարձրացնել համակարգչային ապահովվածության և ինտերնետային կապի
մատչելիության մակարդակը հանրակրթական հաստատություններում,
. բարելավել հանրակրթական հաստատություններում համակարգչային
գրագիտության դասավանդման որակը,
. ընդլայնել ուսումնական գործընթացում տեղեկատվական հաղորդակցման
տեխնոլոգիաների կիրառումը որպես ուսուցման և դասավանդման մեթոդ,
. անհրաժեշտ է մշակել լավագույն ուսուցիչների հայտնաբերման արդյունքահեն
չափանիշներ, հրապարակայնացնել մանկավարժների լավագույն փորձը և
նվաճումները,
. անհրաժեշտ է հստակեցնել կրթական հաստատությունների տեսակներն ու
տարածքային բաշխվածության սկզբունքները, ապահովելով դրանց առավել
արդյունավետ համապատասխանությունը մարզային սոցիալ-տնտեսական զարգացման
կարիքներին և հասարակության կրթական պահանջմունքներին,
. մշակել և ներդնել արտադասարանական և արտադպրոցական դաստիարակության
համակարգի զարգացման հայեցակարգ` աշակերտների կրթական, գեղագիտական,
տեխնիկական, մարզական, ռազմական նախասիրությունների բավարարումը
արդյունավետ դարձնելու նպատակով:
172. Կրթության ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին կազմում է 4264180.0 հազ դրամ և նախատեսվում է իրականացնել հիմնականում ՀՀ պետական բյուջեներով (տես` Աղյուսակ 12.2):
5.2 Մշակույթ, սպորտ և երիտասարդության հարցեր
173. Տարածաշրջանի ազգաբնակչության գեղագիտական դաստիարակության կատարելագործումը, անհատի հոգևոր պահանջմունքների բավարարումը, բազմակողմանի զարգացածությունը, ակտիվ հանգստի և առողջ ապրելակերպի կազմակերպումը, նպաստում է երկրում ունենալ հասարակության համակողմանի զարգացած, առողջ և կրթված մարդիկ, որոնք կծառայեն երկրի պետական, հասարակական և տնտեսական կյանքի զարգացմանը:
174. Այնուհանդերձ անկախացումից հետո նոր գաղափարների որոնումը, ընդհուպ ավանդական արժեքների անհիմն բացասումը, արտերկրից «մասսայական» մշակույթի ներմուծումը հանգեցրին այն բանին, որ հասարակական կյանքում նվազեց ազգային մշակույթի դերի ու նշանակության գիտակցումը: Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ընդհանուր ռազմավարության բացակայությունը, տնտեսական պատճառներով մշակութային ու սպորտային կազմակերպությունների անգործությունը կամ փակումը նպաստեցին մասնագետների արտահոսքին դեպի արտերկիր, նվազեց մշակութային կրթության և ծառայությունների որակը, արվեստագետների մեծ մասը ստիպված էր անցնել գործունեության այլ ասպարեզ: Վիճակն առավել անմխիթար է գյուղական համայնքներում: Մշակույթի տների, գրադարանների և այլ մշակութային հաստատությունների փակման հետևանքով ոչ միայն գործազուրկ դարձան բազմաթիվ ստեղծագործական աշխատողներ, այլև համայնքային բնակչությունը զրկվեց մշակութային կյանքին մասնակցելու հնարավորությունից:
175. «ՀՀ Կառավարության 2008-2012 թթ. գործունեության միջոցառումների ծրագիրը», որի հիմնական գերակայություններից է տարածքային համաչափ զարգացումը, և ՀՀ Լոռու մարզում ՀՀ Կառավարության կողմից իրականացվող համապետական մի շարք ծրագրերը նպատակ ունեն իրականացնել միասնական քաղաքականություն մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտում` համամասնորեն զարգացնելու ազգային մշակույթն ու օգտագործելու ստեղծագործական ներուժը երկրի ողջ տարածքում, ինչպես նաև ազգաբնակչության համար մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային ծառայություններից օգտվելու մատչելիության ապահովումը:
5.2.1. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի
իրավիճակի վերլուծություն
176. Մարզում գործում են մի շարք մշակութային, սպորտային և երիտասարդական հաստատություններ, մշակույթի պալատներ և ակումբներ, թանգարաններ, գրադարաններ թատրոններ, նվագախմբեր և համույթներ, այդ թվում`
. Արվեստի դպրոց 9 (Վանաձոր - 2, Ստեփանավան - 1,
Տաշիր - 1, Ալավերդի - 1,
Թումանյան - 1, Շնող - 1, Օձուն - 1,
Մարգահովիտ - 1)
. Երաժշտական դպրոց 11 (Վանաձոր - 4, Սպիտակ - 1,
Ալավերդի - 1, Ստեփանավան - 1,
Մեծավան - 1, Ախթալա - 1,
Շիրակամուտ - 1, Աքորի - 1)
. Գեղարվեստի դպրոց 3 (Վանաձոր - 1, Ալավերդի - 1,
Սպիտակ - 1)
. Պարարվեստի դպրոց 1 (Վանաձոր)
. Գեղագիտության ազգային կենտրոն 1 (Վանաձոր)
. Մանկական ստեղծագործական 4 (Սպիտակ - 1, Ստեփանավան - 1,
կենտրոն Ալավերդի - 1, Դարպաս - 1)
. Պետական երաժշտական քոլեջ 1 (Վանաձոր)
. Մշակույթի պալատներ 4 (Վանաձոր - 1, Ալավերդի - 1,
Սպիտակ - 1, Տաշիր - 1)
. Ռուսական մշակույթի տուն 1 (Վանաձոր)
. Մշակույթի և ժամանցի կենտրոն 1 (Ստեփանավան)
. Թանգարաններ 9 (Վանաձոր - 3, Ստեփանավան - 1,
Սպիտակ - 1, Ալավերդի - 1,
Թումանյան - 1, Դսեղ - 1,
Մարգահովիտ - 1)
. Գրադարաններ 53 (16-ը քաղաքային` Վանաձոր - 8,
Ալավերդի - 2, Ստեփանավան - 2,
Սպիտակ - 1, Տաշիր - 1,
Թումանյան - 1, Ախթալա - 1)
. Թատրոն 5 (պետական - 1, համ-քային - 2,
տիկնիկային - 3)
. Կամերային նվագախումբ 1 (Վանաձոր)
. Կամերային երգչախումբ 1 (Վանաձոր)
. Երգի պետական թատրոն 1 (Վանաձոր)
. «Հորովել» երգի-պարի համույթ 1 (Վանաձոր)
. «Լազուր» ժողովրդական 1 (Ալավերդի)
գործիքների համույթ
. Երիտասարդական միջոցառումների 1 (Վանաձոր)
կազմակերպման կենտրոն
. Տասնյակ մանկապատանեկան (Վանաձոր - 8, Ալավերդի - 2,
պարային համույթներ Ստեփանավան - 1, Սպիտակ - 2,
Մեծավան - 1, Դսեղ - 1 և այլն)
. Պատմամշակութային 314
գերեզմանոցներ
. Հուշարձաններ 3045 միավոր, որից 1045` պահպանական
. Մասնագիտացված մարզադպրոցներ, 7
այդ թվում`
. մենապայքարային մարզաձևերի 2 (Վանաձորի օլիմպիական հերթափոխի և
Վանաձորի մանկապատանեկան)
. թեթև ատլետիկայի 1 (Վանաձոր)
. ծանրամարտի 1 (Վանաձոր)
. լողի 1 (Վանաձոր)
. ֆուտբոլի 1 (Վանաձոր)
. ըմբշամարտի 1 (Ալավերդի)
. Այլ մարզադպրոցներ 12 (Վանաձոր - 4, Ալավերդի - 1,
Թումանյան - 1, Ստեփանավան - 1,
Սպիտակ - 2, Տաշիր - 1, Գուգարք - 1,
Ջրաշեն - 1):
Գրադարաններ
177. Նախկինում գործող 143 գրադարաններից այսօր գործում է ընդհանուր թվով 71 գրադարաններ, այդ թվում 37-ը` գյուղական համայնքներում: Գյուղական 31 համայնքներում առկա է գրքային ֆոնդը, բայց աշխատող չլինելու պատճառով գրադարանները չեն գործում: Գյուղական 27 համայնքներում ընդհանրապես գրադարաններ չկան: Գործող գրադարանների գրքային ֆոնդը կազմում` 1.078.313 միավոր գրականություն: 31 համայնքներում չգործող գրադարանների գրքային ֆոնդը կազմում` 201.746 միավոր գիրք: 27 գյուղական համայնքներում ընդհանրապես գրադարաններ չեն գործում:
178. ՀՀ Լոռու մարզում պետական բյուջեի հատկացումների շրջանակներում գրադարանային գործի զարգացման նպատակով իրականացվել են մի շարք ծրագրեր: Մասնավորապես` գրադարանների հավաքածուները ժամանակակից գրականությամբ համալրելու, տեսականին նորացնելու նպատակով մարզային գրադարանին տրամադրվել է 1594 միավոր գրականություն: 2008 թ. ընթացքում իրականացվել է մարզի համայնքային գրադարանների հետ համագործակցության շրջանակներում Հայաստանի ազգային գրադարանի կողմից մասնագիտական խորհրդատվություններ են տրամադրվել և գրադարանների գործունեության զարգացմանն ուղղված սեմինարներ են կազմակերպվել տարածաշրջանների գրադարաններում:
179. Կենտրոնացված կարգով գրադարանների համար սարքերի, սարքավորումների ձեռքբերման գծով պետական բյուջեից ըստ տարիների նախատեսված գումարների հաշվին 2008 թ. շարունակվել է համակարգիչների և համակարգչային սարքերի ձեռքբերումը: Ծրագրի շրջանակներում շարունակվելու է պետական բյուջեից ֆինանսական միջոցների հատկացումը:
180. «Գրադարանների շենքերի հիմնանորոգում» ծրագրի շրջանակներում 2008 թ. իրականացվել է մարզային գրադարանի շենքի վերանորոգում: 2009 թ. մարզային գրադարանի համար գույքի ձեռքբերման նպատակով պետական բյուջեով նախատեսվել է 6694.0 հազ. դրամ: Մարզային գրադարանի հիմնական խնդիրներից է մանկական բաժնի շենքի շուտափույթ վերանորոգումը:
181. Մարզում գրադարանային ծառայությունների բարելավումը դիտարկվում է նաև գրադարաններում ժամանակակից տեղեկատվական միջոցների ներդրմամբ, ինտերնետային ցանցին միացմամբ: Գրադարանային ծառայությունների բարելավման ուղղություններից է նաև ընդհանուր գրադարանային ցանցի ստեղծումը, որի կենտրոնը Լոռու մարզային գրադարանն է: Ընդհանուր գրադարանային ցանցում, ըստ առաջնայնության, կընդգրկվեն քաղաքային, այնուհետ գյուղական գրադարանները, որոնք նույնպես կիրականացնեն էլեկտրոնային սպասարկում:
182. Մարզում էլեկտրոնային հրապարակումների միջոցով կընդլայնվի տեղեկատվության տրամադրումը մարզի բնակչությանը:
183. Նոր գրադարանային ծառայությունների մատուցման ասպարեզում մարզային գրադարանում նախատեսվում է հատուկ խմբերի` կույր և թույլ տեսողությամբ անձանց սպասարկումը «Արև» համակարգի միջոցով` նաև համայնքային գրադարաններում, ինչը հնարավորություն կտա նրանց ինտեգրել հասարակությանը:
Թանգարաններ
184. Մարզի Վանաձոր, Դսեղ, Ստեփանավան, Սպիտակ, Թումանյան և Մարգահովիտ համայնքներում գործող 9 թանգարանների խնդիրները հիմնականում կապված են տարածքների վերանորոգման, գույքի ձեռքբերման, ֆոնդերի համալրման, նոր ցուցադրությունների կազմակերպման, նոր թանգարանային ծառայությունների ներդրման հետ:
Ակումբներ
185. Մարզում գործում են 4 մշակույթի պալատներ` Վանաձոր,Սպիտակ Ալավերդի, Տաշիր և շուրջ 35 մշակույթի ակումբներ (տներ):
Շուրջ 73 Գյուղական համայնքներում չեն գործում մշակույթի տներ և ակումբներ:
Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանություն
186. ՀՀ Լոռու մարզում պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակներում ընդգրկված են 3045 հուշարձան` 1050 պահպանական միավորով: Մարզի առավել հայտնի հուշարձաններն են Սանահինի վանական համալիրը, Սանահինի կամուրջը, Հաղպատի վանական համալիրը (ընդգրկված են ՅՈՒՆԵՍԿՕԻ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկերում), Հնեվանքի վանական համալիրը, Քոբայրավանքը, Օձունի վանքը, «Կայանբերդ» ամրոցը, Քառասնից մանկանց վանք» վանքային համալիրը:
187. ՀՀ պետական բյուջեի հատկացումների հաշվին մասնակի վերականգնվել են Կուրթանի Հնեվանքի վանական համալիրը և Քոբայրավանքը, որոնց վերականգնման աշխատանքները նախատեսվում է շարունակել 2009 թ.: 2009 թ. նախատեսվում է նաև Աքորու «Բգավոր» եկեղեցու վերականգնումը:
188. Հրատապ վերականգնման կարիք ունեն Օձունի վանքը, «Լոռի բերդ» ամրոցը, Սանահինի վանական համալիրը, «Բարձրաքաշ» եկեղեցին:
189. 2006-2008 թթ. պեղումներ են իրականացվել Տաշիրի հնավայրում, Թագավորանիստում, Գոգարանում, Լոռի բերդում:
190. Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանման ոլորտում մարզում հիմնական խնդիրն է վերականգնված հուշարձանների օգտագործումը զբոսաշրջության բնագավառում:»
Արվեստ, մշակութային կյանքի կազմակերպում և մշակութային
միջոցառումներ
191. «Մշակութային կյանքի զարգացմանն է նպատակաուղղված ՀՀ մարզերում հանրապետական փառատոների և միջոցառումների կազմակերպումը: Մշակութային միջոցառումների կազմակերպման ուղղությամբ պետական աջակցությամբ իրականացվում են մի շարք ծրագրեր, որի նպատակն է աշխուժացնել մարզային մշակութային կյանքը, խթանել մշակութային փոխանակումները մայրաքաղաքի և մարզերի մշակութային կազմակերպությունների միջև, նպաստել փորձի փոխանակմանը, բնակչությանը ծանոթացնել արվեստի նոր ձեռքբերումներին:
192. Պետական աջակցություն մարզային մշակութային միջոցառումներին» ծրագրով իրականացվում է «Մշակութային մարզ» մշակութային հաղորդակցություն` մայրաքաղաք-մարզեր» ենթածրագիրը, որի շրջանակներում կազմակերպվում են Երևանի թատերական և համերգային կազմակերպությունների հյուրախաղերը մարզերում: Այն մարզերի բնակիչներին հնարավորություն է ընձեռում մասնակից լինել մշակութային կյանքին: Վերոնշյալ ծրագրի շրջանակներում 2009 թ. ՀՀ Լոռու մարզի Սպիտակ, Վանաձոր և Ալավերդի քաղաքներում հանդես են եկել Երաժշտական կամերային պետական թատրոնը և «Մհեր Մկրտչյան» արտիստական թատրոնը:
193. «Հայկ» կինոստուդիայի կողմից Վանաձորում և Ստեփանավանում կազմակերպվել է Հայկական ֆիլմերի հետահայաց ցուցադրություն:
194. Մարզերում մշակութային կյանքի աշխուժացման, ինչպես նաև մայրաքաղաքից դեպի մարզեր մշակութային կյանքի ապակենտրոնացման նպատակով մի շարք մշակութային միջոցառումներ ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից կազմակերպվում են ՀՀ մարզերում: Մասնավորապես` «Տիկնիկային թատերախմբերի հանրապետական փառատոնը» 2008 թ. անցկացվեց ՀՀ Լոռու մարզում:
195. Վանաձորի Հ. Աբելյանի անվ. պետական դրամատիկական թատրոնում իրականացվել է «Հեքիաթին հյուր» գյուղական մանկահասակ բնակչության սպասարկում» ծրագիրը` Հ. Թումանյանի հեքիաթների բեմականացումներով և պետական աջակցությամբ թատրոնում բեմադրվել է Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքա» ողբերգությունը:
196. Վանաձորի Հ. Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնը վերանորոգված է մասամբ: 2007 թ. վերազինվել է նոր լուսաձայնային համակարգով, բեմի հանդերձանքով:
2007 թ. բեմադրվել է 4 նոր ներկայացում:
197. Ավանդաբար Ալավերդի քաղաքում կազմակերպվում է «Թատերական Լոռի» փառատոնը, որին մասնակցեց ՀՀ մարզերի 16 թատրոն` ավելի քան 200 մասնակիցներով: Ներկայացումները ցուցադրվեցին նաև Օձուն, Աքորի, Հաղպատ գյուղերում:
198. Մարզում գործում է 55 մշակույթի տուն, որից վերջին տարիներին մասնակի կամ լրիվ վերանորոգվել է 12 մշակույթի տուն: 2010-2013 թթ. նախատեսվում է կառուցել 6 մշակութային կենտրոններ և տներ, ինչպես նաև վերանորոգել կամ հիմնանորոգել 11 մշակույթի տուն և կենտրոն:
Գեղարվեստական կրթություն
199. «Գեղարվեստական կրթության խնդիրները կառավարության ուշադրության կենտրոնում են: 2008 թ. ՀՀ Լոռու մարզի 12 երաժշտական և արվեստի դպրոցների 143 սովորողներ ազգային նվագարանների ուսուցման գծով ստացել են ուսման վարձավճարների փոխհատուցում (10791.0 հազ. դրամ): 2009 թ. նախատեսվում է ուսման վարձավճարների փոխհատուցում (17433.1 հազ. դրամ) տրամադրել 12 արվեստի և երաժշտական դպրոցների ազգային, փողային և լարային նվագարանների բաժինների 144 սովորողների: Մարզի Ալավերդի և Վանաձոր քաղաքներում մեթոդական աջակցության շրջանակներում իրականացվել են «վարպետության դասեր», որին մասնակցել են մարզի բոլոր դպրոցների սաները և դասատուները: Դասերին մասնակցել է 80 սովորող և 60 մանկավարժ: 2008 թ. «Երաժշտական, գեղարվեստի և արվեստի դպրոցների համար նոր գրականության մշակում և հրատարակում» ծրագրով հրատարակված 155 անուն գիրք անվճար տրամադրվել է մարզի բոլոր դպրոցներին: Մարզի 8 սովորողներ ներառվել են ՀՀ մշակույթի նախարարությունում ստեղծված «ՀՀ շնորհալի երեխաների տեղեկատվական բանկում:»:
ՈԼՈՐՏԻ ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐԸ
. Մարզում գործող մշակութային և սպորտային կառույցների (թատրոնի և
կինոյի ինստիտուտ, երաժշտության և արվեստի քոլեջ, երաժշտական, արվեստի
և գեղարվեստի դպրոցներ, մանկական ստեղծագործական կենտրոններ,
մշակույթի պալատներ և ակումբներ, գրադարաններ, թատրոններ,
թանգարաններ, գեղագիտության ազգային կենտրոն, «Հորովել» երգի պարի
անսամբլ, «Լազուր» ժող. գործիքների անսամբլ, կամերային նվագախումբ,
կամերային երգչախումբ, բազմաթիվ ինքնագործ մանկական պարային
համույթներ, փողային նվագախմբեր, մասնագիտացված և մանկապատանեկան
մարզադպրոցներ և այլ կոլեկտիվներ) առկայությունը նպաստում են
հասարակության կրթվածությանը, որոնք ընդունակ կլինեն ակտիվորեն
մասնակցելու երկրի պետական, հասարակական և տնտեսական կյանքի տարբեր
բնագավառների զարգացմանը և բարգավաճմանը:
. Մարզի «Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի» հիմնադրամի
առկայությունը նպաստում է ոլորտի անհատ ստեղծագործողների, համույթների,
խմբերի ստեղծագործական գործունեությանը, պետական և ազգային տոների,
ավանդույթների, ծեսերի և այլ միջոցառումների կազմակերպմանը և
անցկացմանը:
. Կառավարության կողմից աջակցվող երաժշտական և արվեստի դպրոցներում
ժողովրդական նվագարանների բաժնում սովորող աշակերտների անվճար
ուսուցմանը:
. ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից կազմակերպվող մասնագիտական
վերապատրաստման դասընթացների առկայությունը երաժշտական, արվեստի և
գեղարվեստի դպրոցներում:
. Տարածաշրջանի գեղանկարիչների, քանդակագործների, փայտարվեստի
վարպետների, ինքնագործ ստեղծագործողների աշխատանքների պարբերաբար
կազմակերպվող ցուցահանդեսները, որոնք նպաստում են ազգաբնակչության և
աճող սերնդի գեղագիտական ճաշակի բարձրացմանը:
. Տարածաշրջանում գտնվող բազմաթիվ հուշարձանների, եկեղեցիների, տեսարժան
վայրերի և կառույցների առկայությունը կնպաստի տուրիզմին և
զբոսաշրջությանը:
. Տարածաշրջանում վերակառուցված և վերանորոգված մշակութային և
սպորտային կառույցների առկայությունը:
. Մարզում կան շատ ակտիվ և գործունյա ուսանողական խորհուրդներ:
. ՀԿ-ների ակտիվ մասնակցությունը մարզական, մշակութային և երիտասարդական
ծրագրերին:
. Տաղանդավոր և շնորհալի երիտասարդների առկայություն:
ՈԼՈՐՏԻ ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԸ
. Մարզի շուրջ 73 գյուղական համայնքներում չգործող մշակույթի ակումբների
և գրադարանների առկայություն:
. Լավագույն համերգային կոլեկտիվների համար հանրապետությունից դուրս
հյուրախաղերի հնարավորության բացակայությունը:
. Մշակութային օբյեկտների բեմական հարդարանքի, տեխնիկական
սարքավորումների, ջեռուցման և այլ պայմանների բացակայությունը:
. Միջհամայնքային և միջմարզային միջոցառումների բացակայությունը
(բացառությամբ Լոռի-Շիրակ մշակութային օրեր):
. Մարզի հանրակրթական դպրոցներում երգչախմբերի բացակայությունը:
. Մանկական թատերախմբերի բացակայությունը:
. Ժողովրդական արհեստների և տնայնագործական փոքր արհեստանոցների
բացակայությունը:
. Ազգագրական թատրոնների բացակայությունը:
. Ազգագրական երգի ու պարի վերապատրաստման դասընթացների բացակայությունը:
. Երիտասարդության մասին օրենքի բացակայությունը:
. Տարածաշրջանային կենտրոններում երիտասարդական կենտրոնների
բացակայությունը:
. Երիտասարդ մասնագետների զբաղվածության խնդիրը:
. Աշխատաշուկայում երիտասարդների դժվարությունները կապված փորձի պակասի
հետ:
. Գյուղական համայնքների երիտասարդության մեկուսացվածությունը:
. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ոլորտում աշխատողների խիստ ցածր
վարձատրությունը:
ՈԼՈՐՏԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
200. Լոռու մարզում մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի հիմնախնդիրները կապված են հիմնականում գրադարանների, թանգարանների, թատրոնների, պատմամշակութային հուշարձանների և ոչ նյութական մշակութային արժեքների, արվեստի ճյուղերի պահպանման և զարգացման, երաժշտական, արվեստի և գեղարվեստի դպրոցների, սպորտային կառույցների հետ: Ոլորտը հիմնականում ապահովված է մասնագետ կադրերով, սակայն առկա է կադրերի վերապատրաստման խնդիրը:
. միջմարզային մշակութային համագործակցության զարգացում և միասնական
մշակութային դաշտի ձևավորում,
. մշակութային կյանքին բնակչության մասնակցության պայմանների,
մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային
ծառայություններից օգտվելու մատչելիության ապահովում, արդյունքում`
մշակույթի ոլորտի շահառուների թվի ավելացում,
. մշակութային կազմակերպությունների համաչափ բաշխվածության բարելավում
(օպտիմալացում)` մշակութային կազմակերպությունների բնականոն
գործունեության ապահովում` նյութատեխնիկական պայմանների բարելավման,
շենքերի հիմնանորոգման ծրագրերի կազմման և իրականացման միջոցով.
. մշակույթի ոլորտի կադրերի պատրաստման, վերապատրաստման և
վերաորակավորման ծրագրերի իրականացում, մարզում մշակութային միջավայրի
զարգացման միջոցով մշակույթի ոլորտի մասնագետների` մարզերից դեպի
մայրաքաղաք և արտերկիր տեղի ունեցող արտահոսքի նվազեցում,
. մշակութային զբոսաշրջության զարգացում` պատմամշակութային հուշարձանների
օգտագործման, մշակութային զբոսաշրջության նոր երթուղիների և ազգային
արհեստագործական կենտրոնների ստեղծման միջոցով:
. մարզի մշակութային արժեքների հավաքածուների և արխիվային ֆոնդերի
պահպանման պայմանների բարելավումը,
. մշակութային կազմակերպությունների միջև էլեկտրոնային ներքին ցանցի
ստեղծում,
. գյուղական համայնքներում մշակույթի ակումբների և գրադարանների
վերաբացում,
. ոլորտի կառույցներում տեխնիկական սարքավորումների հագեցվածության
ապահովում` ժամանակակից միջոցներով,
. նպաստել մարզային երիտասարդական կենտրոնի գործունեությանը և
համայնքային երիտասարդական կենտրոնների ստեղծման աշխատանքներին,
. երիտասարդությանը մատուցել սոցիալական իրավաբանական, կազմակերպչական
ծառայություններ,
. աջակցել երիտասարդության շահերն ու իրավունքները ամրագրող օրենսդրական
դաշտի ստեղծմանը և այդ գործընթացում երիտասարդական
կազմակերպությունների ներգրավմանը,
. նպաստել բնապահպանության, առողջապահության, զանգվածային լրատվության
և հրատարակչական գործունեության, երիտասարդների սոցիալական
պաշտպանության, ֆիզկուլտուրայի և սպորտի, երիտասարդության
զբաղվածության, մասնագիտական կողմնորոշման, պատրաստման և
վերապատրաստման, ինչպես նաև այլ հարակից բնագավառների հիմնախնդիրների
լուծմանն` ուղղված պետության կողմից կազմակերպվող մարզային ծրագրերի
անմիջական մասնակցությունը,
. երիտասարդների ճնշող մեծամասնությունը չի ցանկանում բնակվել իր
մշտական բնակության վայրում այլ ցանկանում է տեղափոխվել մայրաքաղաք կամ
արտասահման,
. արտերկրում երիտասարդների օրինական աշխատելու, ուսման, կատարելագործման
համար հնարավորության ընձեռումը և նրանց հայրենիք վերադառնալու համար
պայմանների ապահովումը,
. երիտասարդների համար ազատ ժամանցի բովանդակային կազմակերպումը, այդ
թվում` մշակութային, սպորտային և ֆիզկուլտուրային միջոցառումներին
մասնակցությունը, խաղերը, ֆիզկուլտուրան և սպորտը, էքսկուրսիաները և
ճանապարհորդությունները, ստեղծագործական և սիրողական զբաղմունքները:
Սա նաև ձև է երիտասարդներին հաղորդակից դարձնելու ազգային, ինչպես
նաև համաշխարհային մշակույթին,
. քիչ են հետբուհական կրթություն ստանալ ցանկացող երիտասարդները, քանի որ
ՀՀ-ում շատ ցածր է գիտաշխատողների աշխատավարձը,
. մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ոլորտում աշխատողների
սոցիալական վիճակի բարելավում:
201. Առաջարկություններ` մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտում
. Երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի դպրոցների, ակումբ-գրադարանների
մանկավարժների և աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացում:
. Վանաձորի թիվ 1 երաժշտական դպրոցի շենքի ամրացում և վերանորոգում:
. Վանաձորի թիվ 2 երաժշտական դպրոցի շենքի կառուցում:
. Վանաձորի թիվ 1,2,3 մշակույթի տներում ջեռուցման համակարգի անցկացում:
. Վանաձորի Տիկնիկային Թատրոնի տանիքի վերակառուցում,ջեռուցման
ապահովում:
. Վանաձորի կերպարվեստի պատկերասրահի վերանորոգում և ջեռուցման
համակարգի ներդրում:
. «Լոռի - Փամբակ» երկրագիտական թանգարանի շենքի կառուցում:
. Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանի ջեռուցման համակարգի ներդրում:
. Ալավերդու Սարահարթի մշակույթի պալատի բեմական հարդարանքի և
տեխնիկական սպասարկման սարքավորումների ձեռքբերում:
. Տաշիրի մշակույթի պալատի տեխնիկական սարքավորումների և լուսային
սարքավորումների ձեռքբերում:
. Սպիտակի գրադարանի շենքի կառուցում:
. Սպիտակի մշակույթի պալատի հիմնանորոգում, կինոսարքավորումների
ձեռքբերում,դահլիճի հարմարեցում կինոցուցադրության համար:
. Սպիտակի Թանգարանի տարածքի հատկացում և շենքի կառուցում:
. Ստեփանավանի մշակույթի պալատի բեմական հարդարանքի, համերգասրահի
թիկնաթոռների,տեխնիկական սպասարկման և լուսային էֆեկտների ձեռքբերում:
. Մարզի լավագույն համույթների համերգային հյուրախաղերը հանրապետության
այլ քաղաքային և գյուղական համայնքներում:
. Մարզի լավագույն անհատ կամ գեղարվեստական համույթի ընդգրկումը
Հանրապետության Մշակույթի օրերը այլ երկրներում ներկայացվելիք
համերգային ծրագրերում:
. Մարզի Սպիտակ, Ստեփանավան, Տաշիր, Ալավերդի քաղաքներում ստեղծել
Գեղագիտության Ազգային Կենտրոններ:
. Մարզի քաղաքային համայնքներում ստեղծել երիտասարդական կենտրոններ:
. Ստեղծել պայմաններ երիտասարդների ակտիվ հանգիստը կազմակերպելու համար:
. «Լոռի-Փամբակ» երկրագիտական թանգարանին շենքի հատկացում:
. Մարզում ունենալ ժամանակակից մարզագույքով հագեցված մարզաբազաներ (ըստ
մարզաձևերի):
. Մարզիչ-մանկավարժների աշխատավարձի չափը հավասարեցնել հանրակրթական
դպրոցներում աշխատող մանկավարժների աշխատավարձի չափին:
. Վանաձոր համայնքում ունենալ մարզական քոլեջ, որը կհամարվի մարզի
ուսումնամարզական կենտրոն, որտեղ կսովորեն և կմարզվեն մարզի
հեռանկարային մարզիկները: ՈՒսմանը զուգահեռ օրը 2 անգամ շուրջամյա
մարզումներ կանցկացնեն, օրը 3 անգամ կապահովվեն սննդով, կունենան
գիշերելու հնարավորություն և կստանան կրթաթոշակ:
. Աջակցություն ցույց տալ հասարակական կազմակերպություններին
(ֆեդերացիաներ, ակումբներ), մարզադպրոցներին` ցանկացած պաշտոնական
մրցումներից առաջ ուսումնամարզական հավաքներ կազմակերպելու և
անցկացնելու, ինչպես նաև տարբեր միջազգային մրցումների մասնակցելու
համար:
. Վերականգնել Վանաձոր քաղաքի երբեմնի ունեցած ֆուտբոլային
ավանդույթներով լի «Լոռի» թիմը:
. Վանաձորում վերակառուցել միջազգային ստանդարտներին համապատասխան
մարզադաշտ:
. Բոլոր մարզաբազաներում լուծել վերականգնողական միջոցների առկայությունը
(շոգեբաղնիք, ցնցուղ, մերսման սենյակ և այլն):
. Փուլ առ փուլ ըստ մարզաձևերի անցնել պրոֆեսիոնալ սպորտի` ունենալով
լիցենզավորված մարզակումբներ:
. Ստեղծել մարզական ճամբարներ:
. Մարզադպրոցները հագեցված լինեն մասնագիտական գրականությամբ:
5.2.2. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի
ռազմավարությունը
202. Այսպիսով` Լոռու մարզում մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի զարգացման հիմնական գերակայություններն են.
. Մարզի մշակութային ու սպորտային կյանքի զարգացում` պետական աջակցության
ընդլայնմամբ:
. Ոլորտի կադրերի պատրաստում, վերապատրաստում և վերաորակավորում:
Նյութական և ոչ նյութական մշակութային արժեքների հավաքածուների
համալրում, պահպանություն ու հասարակության ուշադրության ներկայացում:
. Մշակութային ու սպորտային կազմակերպությունների շենքերի ու
շինությունների հիմնանորոգում:
. Պատմական հուշարձանների պահպանություն, ամրակայում, նորոգում,
վերականգնում, բարեկարգում և օգտագործում:
. Սոցիալ-տնտեսական, իրավաքաղաքական, հոգևոր-մշակութային, սպորտային
միջոցառումների կազմակերպական պայմանների ու երաշխիքների ապահովում
երիտասարդների սոցիալական կայացման, նրանց ստեղծագործ ներուժն ի շահ
հասարակության առավել լիարժեք օգտագործելու համար:
203. Մշակույթի սպորտի և երիտասարդության հարցերի ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին կազմում է 1057900.0 հազ դրամ (տես`հավելված 5.2.1.), իսկ սպորտի ոլորտինը` 870000.0 հազ դրամ (տես` հավելված 5.2.2.) և նախատեսվում է հիմնականում իրականացնել ՀՀ պետական բյուջեներով:
5.3 Առողջապահություն
5.3.1. Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն.
204. Լոռու մարզի առողջապահության ոլորտի 2010-2013 թթ. մարզային զարգացման ծրագրի կազմման հիմքում դրվել են ՀՀ կառավարության 2003 թ. օգոստոսի 8-ի «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 994 որոշմամբ ամրագրված առողջապահության վերաբերյալ դրույթները և ՀՀ կառավարության առաջիկա տարիների ռազմավարության գերակայությունները: Մարզի բնակչության բուժսպասարկումը լիարժեք մատչելի և որակյալ կազմակերպելու համար իրականացվել են մի շարք միջոցառումներ: ԱՀՌԾ-ի շրջանակներում գերակա է համարվել առաջնային բուժօգնության ոլորտը, իսկ ծրագրային մակարդակով` հատուկ կարևորվել են մոր և մանկան առողջության պահպանումը, ինչպես նաև վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման խնդիրները: Դրված նպատակների ապահովման հարցում մեծ դեր է վերագրվել առողջապահության ոլորտում պետական ծախսերի ավելացմանը, դրանց ներոլորտային վերաբաշխմանը` ի օգուտ առաջնային բուժօգնության օղակի, ինչպես նաև համակարգի կառավարման բարեփոխումների արդյունքում ակնկալվող արդյունավետության բարձրացմանը:
Առողջապահության համակարգի ներկայիս իրավիճակը
205. Բնակչության առողջապահական հիմնական ցուցանիշների բացասական տեղաշարժի միտումը շատ բանով պայմանավորված է առողջապահական համակարգի արդի վիճակով, որի հիմնախնդիրները կարելի է դասակարգել հետևյալ խմբերի.
. անբավարար շենքային պայմաններ և նյութատեխնիկական բազան,
. ծառայությունների զարգացման ֆինանսական խթանների բացակայություն և
բուժաշխատողների ցածր վարձատրություն,
. ազգաբնակչության ցածր տեղեկացվածություն,
. կառավարման և վերահսկման մեխանիզմների թերություններ:
206. Դեռևս շարունակում է ցածր մնալ բնակչության մեկ շնչի տարեկան միջին հաճախումները բուժ. հիմնարկություններ, որի դինամիկան ներկայացվում է ստորև.
Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում բնակչության մեկ շնչի տարեկան միջին հաճախումների դինամիկան 1990-2007 թթ.. Հայաստանում և Լոռու մարզում
----------------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
207. Ներկա իրավիճակի գնահատումը ցույց է տալիս որ մարզի մի շարք առողջապահական իրավաբանական անձեր գտնվում են բավականին ֆինանսատնտեսական բարդ վիճակում և ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի առողջապահության և սոցիալական ապահովության վարչության դերը պետք է լինի նրանց ֆինանսատնտեսական վիճակի առողջացման գործընթացի կազմակերպումը` ճգնաժամից հնարավորին չափ շուտ դուրս գալու համար:
Լոռու մարզի հիվանդացության և մահացության վիճակագրությունը
208. Առողջապահական բնագավառում բնակչության առողջական վիճակը բնութագրող կարևորագույն ցուցանիշներ են հիվանդացությունը և մահացությունը: Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Լոռու մարզում դեռևս բարձր են մնում հիվանդացության և մահացության մակարդակները: Վերջին տարիներին տարբեր հիվանդություններով հիվանդացությունը ենթարկվել է էական ներկառուցվածքային և քանակական փոփոխությունների: Հասարակության համար լրջագույն խնդիր է դարձել այնպիսի սոցիալական հիվանդությունների աճը, ինչպիսիք են տուբերկուլյոզը, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները, իսկ ալկոհոլամոլությունը և թմրամոլությունը սկսվել են դասվել հասարակության համար խնդիր դարձած ախտերի շարքում:
209. 2006 թ, 2007 թ, իսկ 2008 թվականի մինչև հոկտեմբեր ամիսը Լոռու մարզի բոլոր տարածաշրջաններում և Վանաձոր քաղաքում համաճարակային իրավիճակը եղել է հանգիստ: Աղիքային խմբի հիվանդությունների բռնկումներ չեն արձանագրվել: Վանաձոր քաղաքում 2006 թ. արձանագրվել է աղիքային ընդհանուր խմբի հիվանդացության 394 դեպք, ընդ որում` 288-ը 0-14 տարեկան, 2007 թ.` 504 դեպք, որից` 345-ը 0-14 տ.: 2008 թ. ընթացքում արձանագրվել է 653 հիվանդ, որոնցից 470-ը 0-14 տարեկան: Մինչև 2008 թ. հոկտեմբերի 20-ը Վանաձոր քաղաքում համաճարակային իրավիճակը եղել է հանգիստ, անգամ 2007 թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ աղիքային ընդհանուր խմբի հիվանդությունները 62 դեպքով եղել են պակաս: Հիվանդացությունը կրել է կենցաղային բնույթ, անձնական հիգիենայի կանոնների ոչ ճիշտ պահպանման արդյունք: Հիմնականում եղել են 1 դեպքով օջախներ, փոքր թվով օջախներում եղել է հիվանդացության 2 կամ 3 դեպք: 2008 թ. հոկտեմբերի 20-ից սկսած Վանաձոր քաղաքի տարբեր թաղամասերում միաժամանակ արձանագրվել են աղիքային վարակիչ հիվանդությունների մեծաքանակ դեպքեր: Միայն հոկտեմբեր ամսին արձանագրվել է աղիքային ընդհանուր խմբի հիվանդացության 232 դեպք, որոնցից 152-ը 0-14 տարեկան: Ձեռնարկված միջոցառումների արդյունքում կանխարգելվել է հիվանդությունների հետագա ընթացքը, նոյեմբեր ամսին արձանագրվել է 32 դեպք, իսկ դեկտեմբերին 28 դեպք: Ինֆեկցիայի հավանական աղբյուրը եղել է խմելու ջուրը:
210. Ջրամատակարարման համակարգերի գլխամասային կառույցները կարիք ունեն վերանորոգման, վերակառուցման: Ներքին ցանցը ունի 50-60 տարվա վաղեմություն, որի հիմնական մասը ենթարկվել է ֆիզիկական և բարոյական մաշվածության, որի պատճառով հաճախ են արձանագրվում ջրագծերի և կոյուղագծերի վթարներ:
211. Խնդիր է նաև խմելու ջրի վարակազերծումը: Քլորակայաններում բացակայում են վարակազերծման սարքավորումները, որի պատճառով վարակազերծումը կատարվում է անկանոն և ընդհատումներով, իսկ գյուղական վայրերում ընդհանրապես խմելու ջուրը մեծամասամբ չի վարակազերծվում: Գյուղական ջրամատակարարման հարցում խնդիր է նաև այն հանգամանքը, որ համակարգը գյուղապետարանի հաշվեկշռում չկա, որի հետևանքով գյուղապետը պատասխանատվություն չի կրում այդ հարցում, չկան նաև համապատասխան աշխատողներ:
212. Ներկայումս Վանաձորում գործում է Հայ-Գերմանական միջպետական ծրագիրը, որի գործունեության շրջանակներում պետք է վերանորոգվի գլխամասային կառույցները և ներքին ցանցը քաղաքի ծայրամասերում:
213. Լոռու մարզում համաճարակային առումով աղբահանության և սանիտարական մաքրման վիճակը եղել և մնում է անհանգստացնող: Մարզի քաղաքների կենտրոնական հատվածներում աղբահանությունը և սան. մաքրումը հիմնականում կատարվում է, սակայն դեռևս լուծված չեն աղբարկղների տեղավորման, նրանց շրջապատի բարեկարգման և ախտահանման խնդիրները: Լուծված չէ նաև բազմաբնակարան շենքերի աղբատար խողովակների աղբահեռացումը և ախտահանումը:
214. Խիստ անհանգստացնող է Լոռու մարզում աղբաթափման վայրերի կարելի է ասել բացակայությունը: Աղբաթափման վայրերի այսօրվա խիստ հակասանիտարական վիճակը նախապայման է ստեղծում շրջակայքի, ստորգետնյա ջրերի աղտոտման, իրենց բոլոր հետևանքներով: Այսօրվա աղբաթափման վայրերը գտնվում են միանգամայն բարձիթողի վիճակում, վաղուց լրացել են նրանց շահագործման ժամկետները: Աղբավայրերը չեն կառավարվում և չունեն շահագործող ծառայություն: Արդյունքում աղբավայրերը վեր են ածվել անկանոն տարածված աղբակույտերի տարածքի: Վերացել են ինչպես սանիտարական գոտիները, այնպես էլ օժանդակ կառույցները ու ծառայությունները: Աղբավայրերը հայտնվել են խիստ հակասանիտարական վիճակում, որի արդյունքում անկազմակերպ թափված և չծածկված աղբը քամու ժամանակ հեշտությամբ տարածվում է հարակից բնակավայրերով: Չի բացառվում նաև թռչունների և կրծողների օգնությամբ վարակի տարածումը: Չեն գործում աղբավայրերից ֆիլտրացվող կեղտաջրերի մաքրման համակարգերը, որի հետևանքով այդ կեղտաջրերը ֆիլտրվում են դեպի ընդերք, աղտոտելով ինչպես ստորերկրյա, այնպես էլ մակերևութային ջրերը:
215. Հաշվի առնելով, որ մարզում ոչ վարակիչ հիվանդությունների, մասնավորապես սիրտ-անոթային համակարգի, շաքարային դիաբետի, չարորակ նորագոյացություններ և քրոնիկական շնչառական հիվանդությունների, տարածվածությունը դրսևորում է աճի միտում, և այս առումով, առավել ռիսկային խմբում են հայտնվում հատկապես բնակչության աղքատ և սոցիալապես անապահով խմբերը, ինչպես նաև, բնակչության ոչ լիարժեք տեղեկացվածությունը նշված հիվանդությունների և ռիսկերի վերաբերյալ, ապա առաջնահերթ խնդիր է դառնում այդ հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման և հետևանքների նվազեցման ուղղված միջոցառումները;
216. 2001-2008 թ.թ. տվյալները, որ բերվում են ստորև, ցույց են տալիս, որ Լոռու մարզում առկա է շաքարային դիաբետով, նորագոյացություններով, սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններով հիվանդացության աճ: Չնայած տուբերկուլյոզով հիվանդների ընդհանուր թիվը նվազել է, այնուամենայնիվ նկատվում է առաջնակի հայտնաբերված տուբերկուլյոզով հիվանդների աճ, որը պայմանավորված է հիվանդների հայտնաբերման գործընթացի լավացումով:
._______________________________________________________________.
| |2001|2002|2003|2004|2005|2006|2007|2008|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Շաքարային դիաբետ |2383|2521|2283|2505|2427|2361|2390|2701|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Նորագոյացություններ |1924|1968|1981|2212|2326|2026|1928|2301|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Հոգեկան խանգարումներով |4539|4594|4672|4572|4491|4229|4293|4352|
|հիվանդներ | | | | | | | | |
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Սեռավարակներ |1481|1357|1100|1206|1608|2031|1412| 912|
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Սիրտ-անոթային համակարգի| | | | | |5702|7027|7326|
|հիվանդություններ | | | | | | | | |
|_______________________|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Տուբերկուլյոզ | | | | 739| 696| 900| 371| 364|
._______________________________________________________________.
Մարզի բնական աճի ցուցանիշները (ծնելիություն և մահացություն)
217. Վիճակագրությունը վկայում է, որ վերջին տարիներին կայունացել է ծնելիությունը: Ծնելիության ցուցանիշը 24-ից (1986 թ. միջին հանրապետական) նվազել է 11-ի (2005 թ.) 1000 բնակչի հաշվարկով: Վերջին երեք տարում նկատելի է որոշակի աճ; Դեռևս բարձր է մնում մահացությունը, այն 5.7-ից (1986 թ. միջին հանրապետական) աճել է 10.04-ի (2008 թ.) 1000 բնակչի հաշվարկով:
218. Բնական աճի ցուցանիշը նվազել է 18.3-ից (1986թ. միջին հանրապետական) մինչև 1.56-ի (2008 թ.): Դեռևս հեռու են Եվրոպական միջին ցուցանիշներից մայրական և մանկական մահացության ցուցանիշները:
2001-2008 թթ. Լոռու մարզում ծնելիության, մահացության և բնական աճի ցուցանիշները`
.________________________________________________________.
|Լոռու մարզ |Ծնելիություն|Մահացություն|Բնական աճ|
|____________________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3090| 2506| |
|2001|_______________|____________|____________| 2,0|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10,8| 8,8| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3037| 2637| |
|2002|_______________|____________|____________| 1,5|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10,7| 9,2| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3273| 2628| |
|2003|_______________|____________|____________| 2,2|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11,5| 9,3| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3279| 2644| |
|2004|_______________|____________|____________| 2,3|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11,5| 9,2| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3129| 2586| |
|2005|_______________|____________|____________| 1,9|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11,0| 9,1| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3054| 2671| |
|2006|_______________|____________|____________| 1.4|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10.8| 9.4| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3057| 2825| |
|2007|_______________|____________|____________| 0.8|
| |ըստ 1000 բնակչի| 10.8| 10| |
|____|_______________|____________|____________|_________|
| |բացարձակ թվով | 3276| 2831| |
|2008|_______________|____________|____________| 1.56|
| |ըստ 1000 բնակչի| 11.6| 10.04| |
.________________________________________________________.
----------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գրաֆիկը չի բերվում
Լոռու մարզի առողջապահական համակարգի ընդհանուր ցուցանիշները
219. Լոռու մարզում գործում են հետևյալ բուժհաստատությունները`
հիվանդանոցներ - 3 (Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ 1
հիվանդանոցային համալիր» ՓԲԸ,
«Վանաձորի թիվ 2 հիվանդանոց» ՊՓԲԸ,
«Վանաձորի ինֆեկցիոն հիվանդանոց»
ՊՓԲԸ, 275 մահճակալ),
բժշկական կենտրոններ - 4 (Ալավերդու, Ստեփանավանի, Տաշիրի և
Սպիտակի բժշկական կենտրոն ՓԲԸ-ներ,
210 մահճակալ),
մարզային դիսպանսերներ - 1 (Լոռու մարզային հոգենյարդաբանական
դիսպանսեր ՊՓԲԸ, 35 մահճակալ),
առողջության կենտրոններ - 3 («Դսեղի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ,
Մեծավանի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ,
Մեծ Պարնիի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ,
25 մահճակալ),
պոլիկլինիկաներ - 5 («Վանաձորի թիվ 1 պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ,
«Գուգարք» կենտրոնական պոլիկլինիկա
ՊՓԲԸ, «Վանաձորի թիվ 3 պոլիկլինիկա»
ՊՓԲԸ, «Վանաձորի թիվ 4 պոլիկլինիկա»
ՊՓԲԸ, «Վանաձորի թիվ 5 պոլիկլինիկա»
ՊՓԲԸ),
առողջության առաջնային
պահպանման կենտրոններ - 15 (Թումանյանի, Արևածագի, Աքորու,
Ախթալայի, Արևաշողի, Գյուլագարակի,
Գարգառի, Կուրթանի, Ագարակի, ՈՒռուտի,
Գուգարքի, Շահումյանի, Մարգահովիտի,
Վահագնիի, և Լեռնապատի ՓԲԸ-ներ),
համայնքային ենթակայության
բժշկական ամբուլատորիա - 5 (Օձունի, Շնողի, Ճոճկանի,
Վարդաբլուրի և Ջրաշենի ՓԲԸ-ներ),
արյան փոխներարկման մարզային
կայան - 1,
բուժակմանկաբարձական կետեր - 91,
220. Մարզում հաշվառված են նաև մասնավոր 62 դեղատներ և 15 ստոմատոլոգիական ծառայություններ, որոնցից 5-ում տեղադրված են պետական պատվերներ:
221. Մարզի տարածքում գործում են նաև բուժական տարբեր թեքումներով այլ կենտրոններ.
Վանաձորում`
. «Հովարդ Կարագյոզյան» բարեգործական ատամնաբուժական և ակնաբուժական
կենտրոնը (սպասարկում է մանկական ազգաբնակչությանը),
. «Գուգարք» կենտրոնական պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ում գործող «Արաբկիր»
բժշկական համալիր երեխաների և դեռահասների առողջության պահպանման
ինստիտուտի Վանաձորի մասնաճյուղը, որն իրականացնում է մտավոր և
ֆիզիկական արատ ունեցող երեխաների վերականգնողական բուժում:
Ալավերդիում` «Հիպոկրատ» բժշկական կենտրոնը (իրականացնում է ազգությամբ հույն և սոցիալապես անապահով խմբերում ընդգրկված անձանց առաջնային բուժօգնություն, դեղորայքի անվճար բաշխում):
Սպիտակում`
. Ավետարանչական եկեղեցու հովանավորությամբ գործող «Հույս Հայաստանին» և
«Ֆրանսահայ միության» մանկական բժշկական կենտրոնները, (իրականացնում են
մինչև 15 տարեկան երեխաների անվճար ստոմատոլոգիական և մանկաբուժական
օգնություն, հատկացնում է անվճար դեղորայք),
. «Արաբկիր» բժշկական համալիր-երեխաների և դեռահասների առողջության
պահպանման ինստիտուտի Սպիտակի մասնաճյուղը (իրականացնում է մտավոր և
ֆիզիկական արատ ունեցող երեխաների վերականգնողական բուժում):
Բժշկական կադրեր և նրանցով ապահովվածությունը.
222. Ստորև ըստ տարեթվերի բերված են տեղեկատվություններ 2001-2008 թթ. մարզի բժշկական կադրերի քանակի (բացարձակ թվերով և 10000 բնակչի հաշվով) մասին.
.______________________________________________________________________
| Բժիշկներ բոլոր մասնագիտություններով
|______________________________________________________________________
|2001 |2002 |2003 |2004 |2005 |
|_____________|_____________|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
| 519 | 18.1 | 451 | 15.7 | 454 | 15.8 | 440 | 15.4 | 431 | 15.1 |
.______________________________________________________________________
__________________________________________.
|
__________________________________________|
| 2006 | 2007 | 2008 |
|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|
| 419 | 14.8 | 420 | 14.9 | 432 | 15.3 |
__________________________________________.
.______________________________________________________________________
| Միջին բուժանձնակազմ
|______________________________________________________________________
|2001 |2002 |2003 |2004 |2005 |
|_____________|_____________|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
| 1375 | 48.0 | 1125 | 60.3 | 1051 | 36.7 | 1008 | 35.1 | 996 | 35.0 |
.______________________________________________________________________
__________________________________________.
|
__________________________________________|
| 2006 | 2007 | 2008 |
|_____________|_____________|_____________|
|Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |Բացար-|10000 |
|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|______|______|______|______|______|______|
| 985 | 34.7 | 990 | 35.1 | 1043 | 37.0 |
__________________________________________.
223. Լիովին գործում է ՀՀ առողջապահության նախարարության (ՀՀ ԱՆ) և Առողջության առաջնային պահպանման բարեփոխումների (ԱԱՊԲ) ծրագրի օժանդակությամբ ԱԱՊ բժշկի մոտ բնակչության գրանցման ավտոմատացված համակարգը:
224. Մարզում ընտանեկան բժշկության կայացման համար, ըստ բնակչության թվի, անհրաժեշտ է ունենալ առնվազն 140 ընտանեկան բժիշկ: 2000-2009 թթ. ընթացքում 51 բժիշկ և 69 բուժքույր արդեն մասնագիտացել են որպես ընտանեկան բժիշկ և ընտանեկան բուժքույր:
225. 2008 թ. ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ-ում վերապատրաստվել են - 77 բժիշկ, 148 բուժքույր, 10 - դեղագետ, 29 - դեղագործ:
Միջազգային կազմակերպությունների գործունեությունը
226. Լոռու մարզում գործող բարեգործական և միջազգային կազմակերպությունների գործունեությունը էական արդյունք է տվել առողջապահության բնագավառում, մասնավորապես` տեխնիկական համագործակցության շրջանակներում տարբեր բարեգործական կազմակերպությունների կողմից կազմակերպվում են`
. վերապատրաստման դասընթացներ,
. «Բաց դռների օրեր»,
. մարզի տարածաշրջանների բուժհաստատություններում ազգաբնակչության (այդ
թվում նաև մանկական) բժշկախորհրդատվական անվճար ընդունելություններ,
. հաշմանդամ երեխաների բուժսպասարկում,
. շարժական բժշկական խմբերի կողմից այցելություններ տարածաշրջանների
գյուղական համայնքներ:
227. Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացված «Առողջապահական ֆինանսավորման և առողջության առաջնային պահպանման զարգացման» ծրագրով 1998-2003 թթ. ընթացքում կառուցվել և վերանորոգվել են Օձուն,Ճոճկան,Շնող,Վարդաբլուր, Մարգահովիտ, Մեծավան, Տարոն-4 համայնքների ամբուլատորիաներին, ինչպես նաև Ալավերդու պոլիկլինիկային հատկացվել են բուժօգնության մեքենաներ: Ալավերդու պոլիկլինիկային հատկացվել է ախտորոշիչ սարքավորումների հավաքածու և անձնակազմը վերապատրաստվել է: Վանաձորի, Սպիտակի, Թումանյանի ու Ստեփանավանի ՀՀՀ կայանների բակտերիոլոգիական լաբորատորիաները հագեցվել են համապատասխան սարքավորումներով: Լոռու մարզի ՀՀՀ կենտրոնին հատկացվել է շարժական լաբորատորիա`մեքենա իր սարքավորումներով:
228. Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող «Առողջապահության համակարգի արդիականացում» թիվ 3920 վարկային ծրագրով Վանաձոր քաղաքի Տարոն-4 թաղամասի ԸԲ գրասենյակում և Վանաձորի պետական բժշկական քոլեջում կատարվել են Լոռու մարզի կրթական կենտրոնների վերանորոգման աշխատանքներ: Կրթական կենտրոնները հագեցվել են ուսումնական կահույքով, բժշկական սարքավորումներով, բժշկական պարագաներով,գրասենյակային սարքավորումներով և հմտությունների բարելավման լաբորատորիաներով:Լոռու մարզի Վահագնիի, Մեծ Պարնիի, Դսեղի, Ախթալայի, Թումանյանի, Լեռնապատի առողջության կենտրոնները, Ջրաշենի ամբուլատորիան, Աքորու, Արևածագի, Գուգարքի և Շահումյանի ԱԱՊԿ հագեցվել են բժշկական սարքավորումներով, բժշկական կահույքով և բժշկական պարագաներով:
229. Լոռու մարզի առողջության կենտրոններին և առանձին իրավական կարգավիճակ ունեցող ամբուլատորիաներին տրամադրվել է համակարգչային սարքավորումների 20 հավաքածու: Ընդհանուր առմամբ, վարկային ծրագրերով Լոռու մարզում կատարվել է 940.000.00 ԱՄՆ դոլարի չափով ներդրում:
230. Միջազգային տարբեր կազմակերպությունների կողմից իրականացվող բժշկական ծրագրերով Լոռու մարզի մի շարք բուժհաստատությունների հատկացվել են բուժպարագաներ և սարքավորումներ,այդ թվում`
. «Ալավերդու բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ին է հատկացվել է`
. «Կամազ» մակնիշի ավտոմեքենա` հագեցած շարժական լաբորատորիայով,
բժշկական պարագաներով և սարքավորումներով Թումանյանի և Ստեփանավանի
տարածաշրջանների գյուղական համայնքների ազգաբնակչության սպասարկման
համար,
. շտապ բուժօգնության ավտոմոբիլ:
231. 2006 թ սեպտեմբերին Լոռու մարզում հիմնադրվել ԱՆ ԱԱԻ «Լոռի» տարածքային կենտրոնը, որտեղ 2007 թ-ի մայիս - 2008 թ-ի նոյեմբեր ժամանակահատվածում վերապատրաստվել են 105 բժիշկներ, 286 բուժքույրեր, 10 դեղագետ և 30 դեղագործներ: Մարզում շարունակում է արդիական մնալ բուժաշխատողների վերապատրաստման խնդիրը, առկա է տեղամասային բժիշկների մասնագիտական գիտելիքների և հմտությունների շարունակական բարելավման հարցը: Այս առումով հեռանկարային է ԱՆ ԱԱԻ-ի հետ հետագա համագործակցությունը և «Լոռի» տարածքային կենտրոնի հետագա հզորացումը:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Մոր և մանկան հիմնական խնդիրները
232. Մոր և մանկան առողջության բարելավումը բնակչության առողջության պահպանման կարևորագույն նախադրյալներից է: Ինչպես ցույց է տալիս միջազգային փորձը սոցիալ-տնտեսական անկման պայմաններում առաջին հերթին տուժում են երեխաները և կանայք` հասարակության առավել խոցելի այն խավը, որն ապագայի կրողն է: Չնայած վերջին տարիներին մանկական ծառայությունում արձանագրված որոշակի առաջընթացին (պատվաստումների գործընթացի, կրծքով սնուցման ցուցանիշի բարելավում և այլն), դեռևս մանկական մահացության կառուցվածքում գնալով ավելի է մեծանում շուրջծննդյան հիվանդություններից և զարգացման արատներից մահացության տեսակարար կշիռը:
Լոռու մարզում մանկաբուժական ոլորտում առկա են հետևյալ հիմնախնդիրները.
. Մասնագետներով հագեցվածության և վերջիններիս որակավորման անբավարար
մակարդակ (որոշ դեպքերում նույնիսկ մասնագետների բացակայություն)
. Առաջին անհրաժեշտության սարքավորումներով և պարագաներով ոչ լիարժեք
հագեցվածություն
. Ցուցաբերվող բուժօգնության որակի լուրջ խնդիրներ, երբեմն հակասող
ապացուցողական բժշկության դրույթներին
. Նախածննդյան խնամքի և հղիության հսկողության ընդգրկվածության ոչ
բավարար մակարդակ, հղիության ախտաբանությունների վաղ հայտնաբերման և
նորածնային պաթոլոգիաների ներարգանդային ախտորոշման թույլ համակարգ
. Մանկական և մինչև 5 տարեկան երեխաների մահացության ու հիվանդացության
դեռևս բարձր մակարդակ
. Նորածնային և պերինատալ մահացության աճի ակնհայտ միտում
. Մանկական մահացության կառուցվածքում պերինատալ պատճառներից և վաղ
նորածնային շրջանում մանուկների մահացության մեծ տեսակարար կշիռ
. Երեխաների տնային մահացության և մինչ շուրջօրյա մահաբերության բարձր
ցուցանիշներ
. Երեխաների պատվաստումներով ժամանակին և ամբողջական ընդգրկվածության
ցուցանիշների վատացում
. Երեխաների սնուցման վիճակի շարունակական վատացում` կրծքով կերակրման
ցուցանիշների իջեցում, հավելյալ սնուցման կազմակերպման սխալ գործելակերպ
. Վաղ հասակի երեխաների թերսնուցման և սակավարյունությունների բարձր
տարածվածություն, ցածր քաշով ծնված երեխաների տեսակարար կշռի մեծացում
. Մանկան զարգացման գնահատման և մոնիտորինգի համակարգի անբավարար
մակարդակ
. Մանկան զարգացման շեղումների, անկարողության, հաշմանդամության վաղ
հայտնաբերման, վաղ միջամտության ծրագրերի և վերականգնողական բուժման
կազմակերպման անհրաժեշտ պայմանների անբավարար մակարդակ
. Համայնքային կառույցների/ընտանիքի անբավարար ներգրավվածություն
երեխաների առողջության պահպանման, մասնավորապես վաղ մանկության
զարգացման ապահովմանը նպաստող ծրագրերում, ինչպես նրանց գիտելիքների
մակարդակի, այնպես էլ մասնակցության առումով:
233. Անբավարար վիճակում է գտնվում հղիների նախածննդյան հսկողության և խնամքի կազմակերպման գործընթացը, զգալի աճել են հղիության ախտաբանությունները և բարդացած ընթացքով ծննդաբերության դեպքերը: Բավարար վիճակում չի գտնվում կանանց մոտ սեռական ճանապարհով փոխանցվող ինֆեկցիաների նկատմամբ հետազոտությունները, մեծանում է սեռական օրգանների քաղցկեղով հիվանդ կանանց թիվը:
Մասնագիտացված հիվանդանոցային բուժօգնության հիմնախնդիրները
234. Բավականին խնդիրներ կան մասնագիտացված հիվանդանոցային բուժօգնության ոլորտում` չնայած 2001 թ. օպտիմալացման ծրագրի առաջին փուլով բավականին կրճատվեց մահճակալային ֆոնդը, (2000 թ.` 1786 մահճակալ. 2005 թ.` 850 մահճակալ) 2007 թ` օպտիմալացման ծրագրի երկրորդ փուլում` 545 մահճակալ, սակայն դեռևս բավականին ցածր է մահճակալային ֆոնդի զբաղվածությունը` 35%-ից 40%, հատկապես ցածր է մահճակալային ֆոնդի զբաղվածության ցուցանիշը առողջության կենտրոններում` 15%-20%, չկան բուժօգնության որակի վերահսկման չափորոշիչներ, հիվանդանոցները կարիք ունեն վերանորոգման և տեխնիկական վերազինման:
235. Հիվանդանոցային ծառայության քառամյա զարգացման ծրագրի համար առկա են չորս հիմնախնդիրներ`
1. Կառուցվածքային փոփոխություններ.
«Վանաձորի թիվ 2 հիվանդանոց» ՊՓԲԸ-ում բացել անոթային վիրաբուժության ծառայություն, որը հնարավորություն կտա ավելի ընդգրկուն բուժելու հիվանդանոցում արդեն առկա դիաբետիկ մակրո անգիոպաթիաները, սրտային և ուղեղային անոթային հիվանդությունները, աչքի միկրո անգիոպաթիաները: Կադրերի վերապատրաստման խնդիր: Ցանկալի կլիներ, որ մշակվեին և տրամադրվեին հիվանդությունների բուժման ժամանակակից ուղեցույցները (guideline), նրանց բուժման «ոսկյա ստանդարտները» (golden standarts), որը հնարավորություն կտար ճիշտ ախտորոշելու և բուժելու հիվանդներին:
Այս խնդրին լուծում տալով`
. կնվազի անհրաժեշտ մասնագետների դիֆիցիտը մարզում,
. ավելի որակյալ կդառնա բուժումը (կմեծանա առողջացման ցուցանիշը,
կփոքրանան կրկնակի հոսպիտալացումները, ինչպես նաև կնվազեն
պաթանատոմիական և կլինիկական ախտորոշումների
անհամապատասխանելիությունները, մահճակալ օրերը, մեկ հիվանդության
բուժման միջին տևողությունը, մահճակալային ծանրաբեռնվածությունը և
այլն),
2. Բուժսարքավորումներով վերազինում
Վերջին տարիներին կենտրոնացած գնումների միջոցով ՀՀ ԱՆ բավականին բուժսարքավորումներ է հատկացնում հիվանդանոցներին, սակայն վերջինս հեռու է դեռ բավարար լինելուց: Անհրաժեշտություն կա կարիքները ուսումնասիրելով հատկացնել կոնկրետ այն բուժսարքավորումները, որի պահանջարկը առաջնահերթ է տվյալ հիվանդանոցի համար:
3. Ինֆորմացիոն փոխանակման ցանցի ստեղծում
Միջազգային որևէ դոնորական կազմակերպության կողմից դրամաշնորհային ծրագրերի շրջանակներում ստեղծել Լոռու մարզի առողջապահական կազմակերպությունների միջև գործող ինֆորմացիայի փոխանակման ցանց, որը.
. հնարավորություն կտա մարզի գլխավոր մասնագետների կոնսուլտացիաները
մարզի հեռավոր շրջաններում,
. ազգաբնակչությանն ավելի բարձրորակ բժշկական սպասարկում և մարզի
բժիշկներին նորագույն նվաճումների հետ ծանոթություն
. միջազգային ասպարեզ դուրս գալու հնարավորություն
. հնարավորություն կտա կազմակերպել բժշկական կոնսիլյումներ «հենց
տեղում»:
4. Կադրերի ապահովում և բուժաշխատողների վերապատրաստում
Առողջապահության ոլորտի հիմնախնդիրներից է նաև բժշկական կադրերով ապահովման և բուժաշխատողների վերապատրաստման գործընթացը: Չնայած մարզը հիմնականում ապահովված է բժշկական կադրերով, այնուամենայնիվ այսօր մարզի բուժհաստատությունները ունեն մի շարք մասնագետների պակաս (էնդոսկոպիստ` 2, վարակաբան` 6, ակնաբույժ` 5, սրտաբան` 2, քիթ-կոկորդ-ականջաբան` 4, ներզատաբան` 3, նյարդաբան` 3, ռենտգենաբան` 4, ուռուցքաբան` 5, պալարախտաբան` 4, հոգեբույժ` 3, նեոնատոլոգ`1):
Առաջարկվող հեռանկարներ
236. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակի մանկաբարձագինեկոլոգիական ծառայությունը որակյալ կադրային և տեխնիկական ներուժով հագեցման կարիք ունի: Բուժօգնության որակի արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով նպատակահարմար է կազմակերպել ընտանեկան բժիշկների և մանկաբարձ-գինեկոլոգների համատեղ վերապատրաստման դասընթացներ:
237. Մարզի տարածքի հիվանդանոցների կազմում գործող մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքները նորագույն ժամանակակից տեխնիկայով վերազինման և կահավորման խիստ կարիք ունեն:
238. Վանաձոր քաղաքը համարվում է Հայաստանի Հանրապետության երրորդ քաղաքը: Քաղաքի միակ ծննդատունը գործում է Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր» ՓԲԸ-ի կազմում: Այն հանրապետության ծննդօգնության համակարգում գրավում է 4-րդ տեղը` Պերինատոլոգիայի, մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ինստիտուտից, «Էրեբունի» և «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոններից հետո: Մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքը բուժօգնություն է ցուցաբերում նաև մարզի տարածաշրջաններից ուղեգրված հղիներին և գինեկոլոգիական հիվանդներին: Պետք է նշել, որ ընդունված հիվանդները և ծնունդները մեծ մասամբ բարդացած դեպքեր են` ինչպես գենիտալ, այնպես էլ էքստրագենիտալ պաթոլոգիաներով:
Ստորև ներկայացվում է վերջին երեք տարում այլ տարածաշրջաններից այդ բաժանմունքում բուժօգնություն ստացած հիվանդների վերաբերյալ տեղեկատվություն
._____________________________________________________________________.
| | 2006 թ. | 2007 թ. | 2008 թ. |
|______|____________________|____________________|____________________|
| |ծնունդ|այդ |գինեկո|ծնունդ|այդ |գինեկո|ծնունդ|այդ |գինեկո|
| |ների |թվում`|լոգիա-|ների |թվում`|լոգիա-|ների |թվում`|լոգիա-|
| |թիվը |կեսար-|կան |թիվը |կեսար-|կան |թիվը |կեսար-|կան |
| | |յան |վիրահա| |յան |վիրահա| |յան |վիրահա|
| | |հատում|տութ- | |հատում|տութ- | |հատում|տութ- |
| | | |յուն | | |յուն | | |յուն |
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Մարզի | 206| 18| 6| 241| 29| 44| 181| 26| 10|
|այլ | | | | | | | | | |
|տարածա| | | | | | | | | |
|շրջան | | | | | | | | | |
|______|______|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Այլ | 58| 8| 7| 99| 8| 19| 91| 9| 6|
|մարզե-| | | | | | | | | |
|րից | | | | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
239. Կարելի է փաստել, որ Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր» ՓԲԸ-ի մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքը իր գործունեությամբ կատարում է Լոռու մարզային ծննդօգնության կենտրոնի գործունեություն, սակայն շենքային պայմանները և հագեցվածությունը չեն համապատասխանում մարզի ծննդօգնության համակարգում ունեցած դերին: Հաշվի առնելով կառավարության ռազմավարությունը` ծննդօգնության բնագավառում արմատական և լուրջ փոփոխությունները, նպատակահարմար է ստեղծել Լոռու մարզային ծննդօգնության կենտրոն` առանձին տիպային շենքով, որը կլինի ժամանակակից տեխնիկայով և գույքով հագեցված 45 մահճակալանոց ծննդատուն շուրջ 450000.0 ԱՄՆ դոլլար արժողությամբ: Լոռու մարզային ծննդօգնության կենտրոնը հնարավորություն կտա ստեղծել նաև արագ արձագանքման խումբ, որը օրվա ցանկացած պահին կարող է որակյալ բուժօգնություն ապահովել տարածաշրջաններում, առանց հիվանդի համար ավելորդ, երբեմն նույնիսկ կյանքի համար վտանգավոր տեղափոխություն կատարելու:
240. Անհրաժեշտություն է զգացվում կանոնակարգելու ԲՄԿ-ների բուժքույրերի աշխատանքը, բարձրացնելու նրանց մասնագիտական գիտելիքները և հմտությունները:
241. Մտահոգիչ է նաև մարզում շտապ բուժօգնություն իրականացնող ընկերությունների տրանսպորտային պարկի վիճակը, որը հեռու է բավարար լինելուց: Առկա տրանսպորտային միջոցները հիմնականում 18-20 տարի է շահագործման մեջ են գտնվում և փոխարինման կարիք ունեն:
242. Անհրաժեշտություն կա ստեղծել շտապ բուժօգնության մարզային կայան` իր ենթակայաններով մարզի չորս տարածաշրջաններում (Սպիտակ, Թումանյան, Ստեփանավան, Տաշիր):
Շտապ բուժօգնության և սպասարկման որակի բարձրացման նպատակով անհրաժեշտ է`
. շտապ բուժօգնության մարզային կենտրոնի ստեղծում, որը կունենա միասնական
կապ, ապահովված կլինի առնվազն 2 ռեանիմոբիլով,
. մարզային կենտրոնի ապահովում վերապատրաստված բժիշկ դիսպետչերներով (4
մասնագետ),
. տարածաշրջանների շտապ բուժօգնության ենթակայանների վերազինում
անհրաժեշտ ժամանակակից բժշկական սարքավորումներով և տրանսպորտով,
. շտապ բուժօգնության ծառայություններում բարձրորակ բժշկական կադրերի
ապահովում (ընդգրկել առաջնային օղակի նեղ մասնագետներին),
. վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպում (ՊԲ և այլ միջոցների
հաշվին),
. շտապ բուժօգնություն իրականացնող բաժանմունքներին շտապ օգնության թվով
17 ավտոմեքենաներով ապահովում (Վանաձորին 6 մեքենա, 2 ռեանիմոբիլ,
Սպիտակին, Ստեփանավանին, Տաշիրին, Ալավերդուն 2-ական մեքենաներ):
243. Դեռևս մի շարք բուժհաստատությունների շենքային պայմանները
հեռու են բավարար լինելուց
հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|1.|Լ. Արեշյանի անվան «Վանաձորի թիվ | | |
| |1 հիվանդանոցային համալիր» | | |
| |ՓԲԸ-ի | | |
| |. վիրաբուժական մասնաշենք |Ենթակա է վերանորոգման` |210730.0|
| | |2107.3 մ2 | |
| |. մանկաբարձագինեկոլոգիական |Ենթակա է վերանորոգման` |196200.0|
| | բաժանմունքի մասնաշենք |1961,52 մ2 | |
| |. Նարեկ» բաժանմունքի մասնաշենք |Ենթակա է վերանորոգման` |217700.0|
| | |2176,3 մ2 | |
| |. Շտապ բուժօգնության բաժանմունքի|Ենթակա է հիմնանորոգման | |
| | մասնաշենք |կամ նոր շենքի կառուցման`| |
| | |312,76 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
| |«Վանաձորի թիվ 2 հիվանդանոց» |Ենթակա է մասնակի |120000.0|
| |ՊՓԲԸ-ի հիմնական մասնաշենք |վերանորոգման` 1-ին | |
| | |հարկը` 1200 մ2 | |
|2.|________________________________|________________________|________|
| |. ակնաբուժական բաժանմունքի |Ենթակա են վերանորոգման` | 34300.0|
| | մասնաշենք |342,76 մ2 | |
| |. քիթ-կոկորդ-ականջաբանական |Ենթակա են վերանորոգման` | 28000.0|
| | մասնաշենք |279,4 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Վանաձորի ինֆեկցիոն հիվանդանոց» |Անհրաժեշտ է լոկալ | 15000.0|
| |ՊՓԲԸ` |կաթսայատան կառուցում և | |
| | |ջեռուցման անցկացում | |
|__|________________________________|________________________|________|
|4.|«Լոռու մարզային |Ենթակա է ընթացիկ |102000.0|
| | հոգենյարդաբանական դիսպանսեր» |վերանորոգման` 1016,14 մ2| |
| | ՊՓԲԸ | | |
|__|________________________________|________________________|________|
|5.|«Վանաձորի թիվ 1 պոլիկլինիկա» |ենթակա են վերանորոգման` | |
| |ՊՓԲԸ | շենքը` 2134 մ2,|213000.0|
| | | տանիքը` 712 մ2 | 71200.0|
|__|________________________________|_________________________________|
|6.|«Գուգարք» կենտրոնական | |
| |պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ` | |
| | |_________________________________|
| |. Բազումի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Ազնվաձորի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Արջուտի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Փամբակի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |. Դարպասի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|7.|«Վանաձորի թիվ 3 պոլիկլինիկա» |Ենթակա է վերանորոգման` |140000.0|
| |ՊՓԲԸ |1400 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|8.|«Վանաձորի թիվ 4 պոլիկլինիկա» |ենթակա են վերանորոգման` | |
| |ՊՓԲԸ |2-րդ հարկը 418.0 մ2, |42000.0 |
| | |պոլիկլինիկայի դահլիճը | 8000.0 |
| | |80 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|9.|«Վանաձորի թիվ 5 պոլիկլինիկա» |Ենթակա է տանիքի և |271000.0|
| |ՊՓԲԸ |ընթացիկ վերանորոգման` | |
| | |2710.0 մ2 | |
|_____________________________________________________________________|
| ԳՈՒԳԱՐՔԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Վահագնիի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ` |
| |__________________________________________________________________|
| |. Ձորագետի ԲՄԿ |Նոր շենքի կառուցում` | 8000.0|
| | |50 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Անտառամուտ ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման` | 12000.0|
| | |120 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Դեբեդի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման` | 12000.0|
| | |120 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«Լեռնապատի առողջության կենտրոն» |ենթակա է մասնակի | 7500.0|
| |ՊՓԲԸ |վերանորոգման` 75.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Գուգարքի առողջության առաջնային |Գործում է տնակային | 38000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |շինությունում, որը կարիք| |
| | |ունի հիմնանորոգման` | |
| | |380.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|4.|«Շահումյանի առողջության |2007 թ վարձակալությամբ | 30000.0|
| |առաջնային պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ|հատկացվել է | |
| | |(անվարձահատույց) քարաշեն| |
| | |միահարկ կառույց շուրջ | |
| | |300 մ2 կարիք ունի | |
| | |հիմնանորոգման | |
|_____________________________________________________________________|
| ՍՊԻՏԱԿԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Սպիտակի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ի|Ենթակա են վերանորոգման` | |
| |________________________________|5237.1 մ2 |524000.0|
| |. հիմնական մասնաշենք | | |
| |. մանկական մասնաշենք | | |
| | |________________________|________|
| |. Շենավանի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |________________________|________|
| |. Նոր Խաչակապի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |________________________|________|
| |. Քարաձորի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«Մեծ Պարնիի առողջության կենտրոն»|Ենթակա է վերանորոգման` | 94000.0|
| |ՊՓԲԸ |941.2 մ2 | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. Գեղասարի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| | |________________________|________|
| |. Շիրակամուտի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 48000.0|
| | |480.0 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Կաթնաջուրի ԲՄԿ |վագոն տնակ` | 1000.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |________________________|________|
| |. Սարալանջի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Արևաշողի առողջության առաջնային|կարիք կա նոր շենքի | 22400.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |կառուցման` 140 մ2 | |
|_____________________________________________________________________|
| ՏԱՇԻՐԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Տաշիրի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ |Ենթակա է մասնակի | 20000.0|
| | |վերանորոգման | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. մանկական պոլիկլինիկայի |Ենթակա է վերանորոգման` | 15000.0|
| | մասնաշենք |152.2 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Դաշտադեմի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Մեղվահովիտի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Նորամուտի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Կրուգլայա շիշկայի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Գոգավանի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Պետրովկայի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
| | |________________________|________|
| |. Ապավենի ԲՄԿ |շենքի կառուցում` 50 մ2 | 8000. 0|
|__|__________________________________________________________________|
|2.|Մեծավանի առողջության կենտրոն» ՊՓԲԸ |
| |__________________________________________________________________|
| |. ամբուլատոր մաս |Մասնակի վերանորոգում` | 6000.0|
| | |60 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Պաղաղբյուրի ԲՄԿ |Վերանորոգում` 24,0 մ2 | 2400.0|
|_____________________________________________________________________|
| ՍՏԵՓԱՆԱՎԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
| |«Ստեփանավանի բժշկական կենտրոն» |
| |ՓԲԸ` |
|__|__________________________________________________________________|
|1.|. Կաթնաղբյուրի ԲՄԿ` |Հիմնանորոգում` 48.0 մ2 | 4800.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«ՈՒռուտի առողջության առաջնային |ընտանեկան բժշկի | 3000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |գրասենյակի համար` 24 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Ագարակի առողջության առաջնային |Ենթակա է հիմնանորոգման` | 8700.0|
| |պահպանման կենտրոն»ՓԲԸ |մասնակի 87.0 մ2 | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. Կողեսի ԲՄԿ |Ընթացիկ վերանորոգում | 1000.0|
| |________________________________|________________________|________|
| |. Հովնանաձորի ԲՄԿ |Ընթացիկ վերանորոգում | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|4.| Գյուլագարակի առողջության |Ենթակա է ընթացիկ | 12500.0|
| |առաջնային պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ|վերանորոգման` 125 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|5.|«Գարգառի առողջության առաջնային |Ենթակա է վերանորոգման` | 12000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |20.0 մ2 | |
|_____________________________________________________________________|
| ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ |
|_____________________________________________________________________|
|1.|«Ալավերդու բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ|Ենթակա է հիմնանորոգման` |455300.0|
| | |4553,0 մ2 | |
| |. ինֆեկցիոն մասնաշենք | | |
| |. շտապ բուժօգնության մասնաշենք | | |
| | |________________________|________|
| |. Ծաղկաշատի ԲՄԿ |հիմնանորոգում` 49.3 մ2 | 2000.0|
| | |________________________|________|
| |. Մեծ Այրումի ԲՄԿ |ընթացիկ նորոգում` | 1000.0|
| | |20.0 մ2 | |
| | |________________________|________|
| |. Փոքր Այրումի ԲՄԿ |հիմնանորոգում` 20.0 մ2 | 1000.0|
|__|________________________________|________________________|________|
|2.|«Աքորու առողջության առաջնային |Ենթակա է վերանորոգման | 1000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |20.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
| |. Կաճաճկուտի ԲՄԿ |մասնակի նորոգում` | 1000.0|
| | |20.0 մ2 | |
|__|________________________________|________________________|________|
|3.|«Արևածագի առողջության առաջնային|Ենթակա է ընթացիկ | 2000.0|
| |պահպանման կենտրոն» ՓԲԸ |վերանորոգման | |
|__|________________________________|________________________|________|
|4.|«Ախթալայի առողջության կենտրոն» |Անհրաժեշտ է նոր շենքի | 22400.0|
| |ՊՓԲԸ |կառուցում` 140.0 մ2 | |
| |________________________________|________________________|________|
| |. Բենդիկի ԲՄԿ |Ենթակա է վերանորոգման` | 1000.0|
| | |________________________|________|
| |. Նեղոցի ԲՄԿ |նոր շենքի կառուցման` | 5800.0|
| | |36 մ2 | |
._____________________________________________________________________.
244. Մատուցվող բժշկական ծառայությունների որակը էականորեն կախված է ֆինանսական հատկացումներից և չնայած վերջին տարիներին նկատվում է ֆինանսական հատկացումների աճ, սակայն այն դեռևս հեռու է իրական պահանջարկից: 2002 թվականի համեմատ գրեթե կրկնակի ավելացել է մարզի առողջապահությանը ուղղված պետական ֆինանսական հատկացումները, ընդ որում էականորեն աճել են առաջնային բուժօգնությանն ուղղված ֆինանսական հատկացումները:
5.3.2.Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը
245. Հաշվի առնելով մարզի առողջապահության ոլորտի ներկա իրավիճակը, մարզում բնակչության առողջական վիճակի բարելավման համար զարգացման գերակա նպատակ են. համարվում բուժծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացումը: Այս նպատակին է միտված առողջության առաջնային պահպանման մակարդակի, առաջնային և երկրորդային բուժօգնության հաստատությունների նյութատեխնիկական բազայի բարելավման, կադրերի վերապատրաստման, տարափոխիկ հիվանդությունների և ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման ուժեղացման ուղղությունները:
. Տեղային և մարզային մակարդակներում կառավարման, մոնիտորինգի և
վերահսկողության բարելավում,
. Տարբեր մակարդակների բուժհաստատություններում մասնագետներով և
սարքավորումներով հագեցվածության ապահովում,
. Ազգաբնակչությանը ցուցաբերվող բուժօգնության որակի և մատչելիության
շարունակական բարձրացում,
. Բնակչության ոչ վարակիչ հիվանդություններով հիվանդացության և
մահացության կրճատում,
. Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող և վարակիչ հիվանդությունների
կանխարգելում,
. Շտապ բուժօգնություն մատչելիության և սպասարկման որակի բարելավում,
. Երեխաներին և դեռահասներին ցուցաբերվող բուժօգնության որակի և
մատչելիության շարունակական բարձրացում,
. Նորածինների առողջության բարելավում, նորածնային հիվանդացության և
մահացության կրճատում, մայրական մահացության կրճատում,
. Վաղ հասակի երեխաների հիվանդացության և մահացության իջեցում, առողջ
աճի և զարգացման ապահովում,
. Ընտանեկան բժշկության ներդրման նպատակով ավարտին հասցնել առաջնային
բուժօգնության օղակում աշխատող բժիշկների և բուժքույրերի
մասնագիտացումը որպես ընտանեկան բժիշկներ և բուժքույրեր:
246. Առողջապահության ոլորտի 2010-2013 թթ. ռազմավարության ֆինանսավորումը կազմում է 1163120.0 հազ. դրամ (տես` Աղյուսակ 12.5.):
5.3.3. Առողջապահության ոլորտի զարգացման տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Նպատակներ և գործողություններ |Ցուցանիշ |Ռիսկեր |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 1. Տեղային և մարզային մակարդակներում կառավարման, մոնիտորինգի |
|և վերահսկողության բարելավում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Մարզային մակարդակում |Մեթոդական | |
| կազմակերպչական, մեթոդական և |ուղեցույցների | |
| վերահսկողական գործառույթների |առկայություն | |
| մշակում և հաստատում 2010-2013 թ.,| | |
|_____________________________________|__________________|____________|
|2) Ազգաբնակչության առողջության վիճակի|Հիվանդացության | |
| գնահատման և մոնիտորինգի համակարգի|ցուցանիշի նվազում,| |
| ուժեղացում, առողջապահական |դիսպանսերիզացիայի | |
| տվյալների հավաքագրման որակի և |ցուցանիշ | |
| հավաստիության բարելավում, հետադարձ| | |
| կապի ապահովում, | | |
|_____________________________________|__________________|____________|
|3) Երեխաների և դեռահասների |առանձնացված ըստ | |
| առողջության վիճակի գնահատման և |տարիքի և սեռի | |
| մոնիտորինգի համակարգի ուժեղացում, |տվյալների | |
| առողջապահական տվյալների |առկայություն, | |
| հավաքագրում` առանձնացված ըստ |պլանավորման | |
| տարիքի և սեռի: |արդյունավետության | |
| |բարձրացում | |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 2. Տարբեր մակարդակների բուժհաստատություններում |
| մասնագետներով և սարքավորումներով հագեցվածության ապահովում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Մարզի պահանջներին համապատասխան |Մարզի բուժհաս- |Ֆինանսական |
| մասնագիտություններով նպատակային |տատություներում |սուղ |
| մագիստրատուրայի և կլինիկական |համապատասխան |միջոցներ, ՀՀ|
| օրդինատուրաների նպատակային |մասնագետների |ԱՆ-ի կողմից |
| ուղեգրման համակարգի ներդրում, |առկայություն, |ոչ բավարար |
| |բուժօգնության |հատկացում |
| |որակի և | |
| |մատչելիության | |
| |բարելավում | |
|_____________________________________|__________________| |
|2) Մարզի մասնագետների որակավորման |Մարզի բուժհաստա- | |
| նպատակային ծրագրի մշակում և |տություններում | |
| ներդրում: Մասնագետների |համապատասխան | |
| շարունակական ուսուցման համակարգում|մասնագետների | |
| և իրականացում, |գիտելիքների և | |
| |հմտությունների | |
| |շարունակական | |
| |թարմացում, | |
| |բուժօգնության | |
| |որակի բարելավում | |
|_____________________________________|__________________| |
|3) Մարզի բուժհաստատություններին |Անհրաժեշտ | |
| անհրաժեշտ սարքավորումներով |սարքավորումների | |
| ապահովում: |առկայություն | |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 3. Ազգաբնակչությանը ցուցաբերվող բուժօգնության որակի և |
| մատչելիության շարունակական բարձրացում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Ընտանեկան բժշկության գծով |Մատչելի և որակյալ|Ֆինանսական |
| բժիշկների և բուժքույրերի |բուժօգնություն |սուղ |
| վերապատրաստում, ընտանեկան |բնակչության համար |միջոցներ, ՀՀ|
| բժշկության գրասենյակների ստեղծում | |ԱՆ-ի կողմից |
| խոշոր համայնքներում, | |ոչ բավարար |
| | |հատկացում |
|2) Հիվանդանոցային ծառայությունների | | |
| հզորացում և հագեցում | | |
| ժամանակակից սարքավորումներով, | | |
| ինտենսիվ թերապիայի և | | |
| վերակենդանացման ծառայությունների | | |
| շեշտադրմամբ: | | |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 4` Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող և տարափոխիկ |
| հիվանդությունների կանխարգելում |
|_____________________________________________________________________|
|1) ԱԱՊ մակարդակում ծառայություններ |- Հաճախելիության | |
| մատուցվող կառույցների հզորացում, | ցուցանիշի | |
| բուժօգնության մատչելիության և | բարձրացում, | |
| մասնագիտական որակի բարելավում` | տուբերկուլյոզի և | |
| | սեռավարակների | |
| 1. ծառայությունների մատուցող | տարածվածության | |
| մասնագետների շարունակական | նվազման ցուցանիշ:| |
| կրթություն |- Տարափոխիկ | |
| 2. ծառայությունների հզորացում և | հիվանդությունների| |
| հագեցում ժամանակակից | վաղ հայտնաբերման | |
| սարքավորումներով, | ու բուժման | |
| 3. ազգաբնակչության իրազեկում: | արդյունավետության| |
| | ցուցանիշի | |
| | բարձրացում, | |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 5. Բնակչության ոչ վարակիչ հիվանդություններով |
| հիվանդացության և մահացության կրճատում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Առողջության ամրապնդման և |- ոչ վարակիչ հի- | |
| հիվանդությունների (ոչ վարակիչ) | վանդություններից| |
| կանխարգելման կենտրոնի ստեղծում | մահացության | |
| 1. ոչ վարակիչ հիվանդությունների | ցուցանիշի | |
| տարածվածության և նրանցից | իջեցում | |
| մահացության իրավիճակի գնահատում| նվազագույնը %: | |
| և վերլուծություն, |- ոչ վարակիչ հի- | |
| հիմնախնդիրների վերհանում, | վանդություններով| |
| 2. ոչ վարակիչ հիվանդությունների | առաջնակի | |
| ռիսկի գործոնների տարածվածության| հիվանդացության | |
| ուսումնասիրություն, | ցուցանիշի | |
| վերլուծություն, գնահատում, | նվազման % | |
| նվազեցման ուղիների մշակում, |- ոչ վարակիչ հի- | |
| 3. մեթոդական ձեռնարկների մշակում | վանդությունների | |
| և տպագրում, | առավել տարածված | |
| 4. համապատասխան կրթական ծրագրերի | ռիսկի գործոնների| |
| իրականացում և մասնագետների | (ծխել, ադինամիա,| |
| ուսուցում, | հավելյալ քաշ) | |
| 5. ազգաբնակչության կրթության | տարածվածության | |
| կազմակերպում ԶԼՄ-ների հետ | նվազման % | |
| համատեղ ծրագրերի իրականացում: |- Մարզկենտրոնում | |
|2) ԱԱՊ մակարդակում բժշկական | կստեղծվի | |
| անձնակազմի գիտելիքների և | հանրապետական | |
| հմտությունների բարելավում | նշանակության | |
| առողջության ամրապնդման և | կանխարգելման և | |
| հիվանդությունների կանխարգելման | առողջության | |
| բնագավառում: | կենտրոն, | |
| | նպաստելով | |
| | մարզային | |
| | զարգացման | |
| | քաղաքականության | |
| | իրականացմանը: | |
| |- Մարզում | |
| | առողջության | |
| | միջավայրի | |
| | ստեղծում, | |
| | ազգաբնակչության | |
| | պատասխանատվութ- | |
| | յան բարձրացում | |
| | և | |
| | իրազեկվածության | |
| | մեծացում: | |
| |- բժշկական | |
| | անձնակազմը իր | |
| | առօրյա | |
| | աշխատանքներում | |
| | կանխարգելման | |
| | ծավալի մեծացում,| |
| | ազգաբնակչության | |
| | իրազեկվածության | |
| | բարձրացում, | |
| | ռիսկի գործոնների| |
| | նվազում: | |
| |- Միջին | |
| | բուժանձնակազմի | |
| | ընդգրկվածության | |
| | մեծացում, պատաս-| |
| | խանատվության | |
| | բարձրացում: | |
| |- Ոչ վարակիչ հի- | |
| | վանդություններով| |
| | հիվանդացության | |
| | նվազում: | |
|_____________________________________________________________________|
|Նպատակ 6` շտապ բուժօգնություն մատչելիության և սպասարկման որակի |
| բարելավում |
|_____________________________________________________________________|
|1) շտապ բուժօգնության մարզային |- Ժամանակակից |Ֆինանսական |
| կենտրոնի ստեղծում, | տեխնիկայով |սուղ |
|2) տարածաշրջանների շտապ բուժօգնության| հագեցած շտապ |միջոցներ |
| ենթակայանների վերազինում անհրաժեշտ| բուժօգնության | |
| ժամանակակից բժշկական | կայանի | |
| սարքավորումներով և տրանսպորտով, | առկայություն | |
| միասնական կապի ապահովում, |- դժբախտ դեպքերից | |
|3) շտապ բուժօգնության | և պատահարներից | |
| ծառայությունները որակյալ բժշկական | մահացության | |
| կադրերով ապահովում, | կրճատում, | |
|4) բուժաշխատողների համար | օգնության | |
| վերապատրաստման դասընթացների | ժամանակին | |
| կազմակերպում: | կազմակերպում, | |
| | բուժման | |
| | ժամանակահատվածի | |
| | կրճատում և | |
| | ռեսուրսների | |
| | (ֆինանսական և | |
| | այլ) խնայում | |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 7. Երեխաներին և դեռահասներին ցուցաբերվող բուժօգնության |
| որակի և մատչելիության շարունակական բարձրացում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Երեխաներին և դեռահասներին |Երեխաների և |Ֆինանսական |
| անհրաժեշտ բուժօգնության ծավալների |դեռահասների |սուղ |
| ապահովում` պետական նպատակային |բուժօգնության |միջոցներ |
| ծրագրի շրջանակներում, |ծավալների մեծացում| |
|_____________________________________|__________________|____________|
|2) Երեխաների և դեռահասների |Երեխաների և |Ֆինանսական |
| բուժօգնության ապահովման ծրագրերի |դեռահասների |սուղ |
| ֆինանսավորման շարունակական աճ, |բուժօգնության |միջոցներ |
| |ծավալների մեծացում| |
|_____________________________________|__________________|____________|
|3) Մեթոդական ձեռնարկների մշակում և |Մշակված և |Ֆինանսական |
| տպագրում` տարեկան առնվազն 2 |տպագրված |սուղ |
| ձեռնարկ: |ձեռնարկների թիվը |միջոցներ |
|_____________________________________________________________________|
| Նպատակ 9` վաղ հասակի երեխաների հիվանդացության և մահացության |
| իջեցում, առողջ աճի և զարգացման ապահովում |
|_____________________________________________________________________|
|1) Վաղ հասակի երեխաներին |. 0-1 տ և մինչև |ՀՀ ԱՆ |
| ծառայություններ մատուցվող | 5 տարեկան |ՀՀ ԼՄ ԱևՍԱՎ |
| կառույցների հզորացում, | երեխաների | |
| բուժօգնության մատչելիության և | մահացության | |
| մասնագիտական որակի բարելավում` | իջեցման % | |
| . ԱԱՊ ծառայությունների |. Երեխաների տնային| |
| մատչելիության բարձրացում, | մահացության և | |
| . հիվանդանոցային ծառայությունների | մինչշուրջօրյա | |
| հզորացում և հագեցում | մահաբերության | |
| ժամանակակից սարքավորումներով, | ցուցանիշների | |
| ինտենսիվ թերապիայի և | կրճատման % | |
| վերակենդանացման ծառայությունների|. մարզային | |
| շեշտադրմամբ: | հիվանդանոցների | |
| | երեխաների | |
| | վերակենդանացման | |
| | ծառայությունը | |
| | հագեցված է | |
| | անհրաժեշտ սար- | |
| | քավորումներով: | |
|_____________________________________|__________________|____________|
|2) Երեխաներին առողջության առաջնային |. հիվանդանոցներում| |
| պահպանման և հիվանդանոցային | և ԱԱՊ հաստա- | |
| օգնություն ցուցաբերող բժշկական | տություններում | |
| անձնակազմի գիտելիքների և | երեխաներին | |
| հմտությունների բարելավում: | սպասարկող | |
| | բժշկական | |
| | անձնակազմի | |
| | կողմից | |
| | ապացուցողական | |
| | բժշկության հիմքի| |
| | վրա մշակված | |
| | կլինիկական | |
| | ուղեցույցների | |
| | կիրառման աճի %: | |
| |. նոր ազգային | |
| | ուղեցույցներին | |
| | համապատասխան | |
| | վերապատրաստված | |
| | մանկաբույժների | |
| | և ընտանեկան | |
| | բժիշկների %: | |
._____________________________________________________________________.
5.4. Սոցիալական ապահովություն
5.4.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
Ներկա իրավիճակը
246. Լոռու մարզում գործում են.
. Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություններ`
(մարզպետարանի աշխատակազմում` 4 և Վանաձորում` քաղաքապետարանի
բաժին) - 5
ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության (ՀՀ ԱՍՆ) աշխատակազմ`
. «ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչության» Լոռու մարզի տարածքային
կենտրոն - 1
. Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության (ՍԱՊԾ) տարածքային
բաժիններ - 5
. «ՀՀ բժշկասոցիալական փորձաքննության» գործակալության Լոռու
մարզային բժշկա-սոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովներ
(ԲՍՓՀ) - 3
. «Զբաղվածության պետական ծառայություն» գործակալության
տարածքային (մարզային) կենտրոններ» - 5
. ՀՀ ԱՍՆ ենթակայությամբ գործող Վանաձորի մանկատուն - 1
. Բարեգործական հիմունքներով գործող ծերանոց` «Վանաձորի
տարեցների տուն» - 1
. «Առաքելություն Հայաստան» հասարակական բարեգործական
կազմակերպության ճաշարաններ - 5
247. Պետական քաղաքականության նպատակը հասարակության անդամների բարեկեցության բարձրացումն է արդյունավետ կենսապայմանների շարունակական բարելավման, մարդու իրավունքների և ազատությունների տնտեսական, սոցիալական, իրավական պաշտպանության միջոցով: Հասարակական կյանքում սոցիալական բնագավառը էական դեր ունի մարդկանց կենսագործունեության պայմանների ապահովման, կենսական պահանջմունքների գնահատման և բավարարման գործում: Սոցիալական ապահովության բնագավառի զարգացումը Հայաստանի համար կարևորվում է նաև աղքատության հաղթահարման տեսանկյունից: Աղքատությունը որպես բազմաչափ երևույթ, պայմանավորվում է ոչ միայն բնակչության եկամուտների, այլև սպառման և ծախսերի ցածր մակարդակով: Աղքատության մակարդակի վրա էական ազդեցություն ունեն բազմաթիվ գործոններ (մասնավորապես` բնակչության կրթություն ստանալու, առողջության բավարար մակարդակ ապահովելու, երկրի հասարակական կյանքին ակտիվ մասնակցություն ունենալու սահմանափակ հնարավորությունները, տարբեր սոցիալական և այլ ռիսկերի նկատմամբ պաշտպանվածության ցածր աստիճանը և այլն): Կայուն զարգացման ծրագիրը (ԿԶԾ) փաստում է, որ մեր երկրում աղքատության հաղթահարումը հնարավոր է մարդկանց կենսաբանական (սնունդ, բնակարանի առկայություն, ջրի, էլեկտրաէներգիայի սպառում և այլն), սոցիալական (առողջություն, կրթություն, աշխատանք, նվազագույն տեղեկացվածություն և այլն) և հոգևոր (կարդալու, մշակութային արժեքներին հաղորդակից լինելու հնարավորություն) պահանջմունքների համակցված բավարարման ճանապարհով:
248. Հիմնվելով այդ տրամաբանության վրա, նշենք, որ Լոռու մարզի բնակչության աղքատության հաղթահարման և բարեկեցության բարելավման կարևոր պայմաններից է մարզի սոցիալական բնագավառների` առողջապահության, կրթության և սոցիալական պաշտպանության համակարգերի լիարժեք ու արդյունավետ գործունեությունն ու զարգացումը: Իսկ ծրագրի հիմքում դրված են մի շարք գաղափարական հիմնադրույթներ (մասնավորապես` հավատարիմ լինելը ՄԱԿ-ի կողմից հռչակված Հազարամյակի զարգացման նպատակներին, եկամուտների արդար վերաբաշխման ապահովումը և աղքատության հաղթահարումը, աշխատունակ աղքատներին սեփական գործ հիմնելուն, եկամուտների ավելացմանը և սեփական աշխատանքով աղքատությունը հաղթահարելու հնարավորությունների ընդլայնումը, բնակչությանը` հատկապես աղքատ ընտանիքների և խոցելի խմբերի սոցիալական պաշտպանվածության աստիճանի բարձրացումը նվազագույն կենսական պայմանների երաշխավորությամբ և աղքատանալու վտանգից ապահովագրման միջոցով և այլն), որոնք երաշխիք են հանդիսանում մինչև 2015 թ.-ը կրճատել աղքատությունը կրկնակի, ծայրահեղ աղքատությունը` քառակի անգամ:
249. Աղքատության վերլուծության տվյալները փաստում են, որ աղքատ են բնակչության հետևյալ սոցիալական խմբերը.
. Բազմանդամ, հատկապես բազմազավակ ընտանիքների անդամները
. Գործազուրկները և ցածր աշխատավարձով աշխատողները (ներառյալ մշակույթի
և արվեստի աշխատողները)
. Փախստականները և հետբախումային խմբերը, հատկապես հանրակացարաններում
և ժամանակավոր կացարաններում բնակվողները
. Միայնակ կենսաթոշակառուների և հաշմանդամների այն մասը, որոնք բացի
կենսաթոշակային ապահովումից, եկամտի այլ աղբյուրներ չունեն
. Չաշխատող երիտասարդ ընտանիքները (այդ թվում` ամուսնալուծված, միայնակ
մայրերի և ծնողազուրկ):
250. Աղքատությունը անմիջական ազդեցություն է ունեցել բնակչության ոչ միայն ավանդաբար կարիքավոր խմբերի (ծերեր, հաշմանդամներ, երեխաներ), այլև աշխատունակ զանգվածի վրա, մասնավորապես բյուջետային հիմնարկներում (կրթության և մշակույթի ոլորտներում զբաղված) և արդյունաբերական ձեռնարկություններում աշխատողների վրա:
251. ՄԱԿ-ի կողմից 2001 թ.-ին անցկացված համայնքային զարգացման կարիքների ուսումնասիրությունը փաստել է, որ ՀՀ բնակչության շուրջ 17.3%-ը պատկանում է որևէ սոցիալապես խոցելի խմբի: Ըստ որում, սոցիալապես խոցելի բնակչության շուրջ կեսը կենտրոնացած է Երևան քաղաքում (17%-ը) և երկու խոշոր` Գեղարքունիքի (16%-ը) և Լոռու (14%-ը) մարզերում:
252. ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (ՀՀ ԱՎԾ) տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի իրականացված հետազոտությունների արդյունքների համաձայն աղքատության ցուցանիշներով Լոռու մարզը միջին աղքատության շրջանում է (աղյուսակ 1):.1 ՈՒսումնասիրության տվյալների վերլուծությամբ փաստվում է, որ աղքատ բնակչության թիվը` 26.8 բարձր է հանրապետական միջինից` 25.0: Լոռու մարզում աղքատության խորությունը` 6.2 զիջում է միայն Արմավիրի` 6.9 և Կոտայքի` 6.5 մարզերին, իսկ հանրապետական միջինը` 4.9 է: Նույնպիսի համեմատության դեպքում կարելի է արձանագրել, որ աղքատության սրությունը Լոռու մարզում 1.8 է, որը գերազանցում է հանրապետական միջինը` 1.5 և զիջում է միայն Արմավիրի` 2.0 և Կոտայքի` 1.9 մարզերին:
Աղքատության հիմնական ցուցանիշներն ըստ մարզերի, 2007 թ.
Աղյուսակ 5.4.1.1.
._____________________________________________________________________.
|Մարզեր |Շատ |Աղքատ|Տոկոսն |Տոկոսն |Աղքատության|Աղքատության|
| |աղքատ| |աղքատների|ընդհանուր |խորություն |սրացում |
| | | |մեջ |բնակչության| | |
| | | | |մեջ | | |
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|ք. Երևան | 3.2| 20.0| 33.6| 26.9| 3.7| 1.2|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Արագածոտն | 3.0| 22.2| 4.2| 3.7| 2.4| 0.6|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Արարատ | 3.5| 25.5| 8.4| 8.6| 4.8| 1.3|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Արմավիր | 3.8| 30.7| 8.5| 10.5| 6.9| 2.0|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Գեղարքունիք| 2.5| 29.6| 7.5| 8.9| 5.6| 1.6|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Լոռի | 3.6| 26.8| 9.0| 9.6| 6.2| 1.8|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Կոտայք | 6.1| 30.0| 9.6| 11.5| 6.5| 1.9|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Շիրակ | 6.0| 32.1| 8.9| 11.5| 6.1| 1.8|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Սյունիք | 3.7| 24.0| 4.3| 4.2| 4.3| 1.1|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Վայոց Ձոր | 2.3| 13.7| 1.8| 1.0| 2.4| 0.9|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Տավուշ | 3.3| 21.6| 4.1| 3.6| 3.4| 1.0|
|___________|_____|_____|_________|___________|___________|___________|
|Ընդամենը` | 3.8| 25.0| 100| 100| 4.9| 1.5|
._____________________________________________________________________.
253. ԿԶԾ-ի համաձայն առաջիկա տարիներին կշարունակվեն սոցիալական ապահովության բնագավառի հետագա կատարելագործման և դրամական փոխատվությունների բարձրացման միջոցառումները: Այս առումով Լոռու մարզի համար սոցիալական պաշտպանության բնագավառում կարևորվում են հետևյալ միջոցառումները.
. հաշմանդամներին (հատկապես հաշմանդամ երեխաներին) վերականգնողական և
տեխնիկական այլ միջոցներով ապահովումը, ինչպես նաև նրանց
հասարակության մեջ ինտեգրելու ծրագրերի իրականացումը,
. ծերերի համար ցերեկային խնամքի կենտրոնների և տնային պայմաններում
խնամքի ծառայության գործարկումը և կատարելագործումը,
. փախստականներին հասարակությանը ինտեգրվելու ծրագրերի իրագործումը,
. խնամատար ինստիտուտի կայացումը,
. սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան
կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում
հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով ընտանիքների,
որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական հմտությունների
ուսուցմամբ),
. գործազուրկների մասնագիտական վերապատրաստումները և նրանց առնվազն
ժամանակավոր զբաղվածության ապահովումը` վարձատրվող հասարակական
աշխատանքների ծրագրերի ընդլայնմամբ, ինչպես նաև` զբաղվածության
կարգավորման այլ ծրագրեր,
. սոցիալական և այլ իրավունքների վերաբերյալ խորհրդատվական
ծառայությունների զարգացումը:
254. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում մարզի զարգացման գերակա նպատակն է համարվում սոցիալական ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացումը, որի համար հարկավոր են`
. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության
իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում, որի համար նախատեսվում է
մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների
(պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող
ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածքում
բնակչության լայն շերտերի մեջ:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական
վերապատրաստումներ. Ծրագրերի իրականացման արդյունավետության հիմնական
գործոն է կադրերի մասնագիտական պատրաստվածության աստիճանը:
Կարևորվում է պետական և ոչ պետական սոցիալական ծառայությունների
մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը,
դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը,
խնամվողների վերապատրաստումը հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ
թվում տան պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար:
. սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան
կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում
հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով
ընտանիքների, որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական
հմտությունների ուսուցմամբ): Սա ենթադրում է երեխաների իրավունքների և
շահերի պաշտպանություն, բազմամասնագիտական (սոցիալ-հոգեբանական և
բժշկական վերականգնման աշխատանքների իրականացում) աջակցության
ցուցաբերում:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների
նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում և արդիականացում. ՍԾՄՏՄ-ների
գործունեության արդյունավետության բարձրացման նպատակով անհրաժեշտ է
բարելավել նաև այդ կենտրոնների նյութատեխնիկական բազան:
. Սոցիալական ծառայությունների համակարգի կառավարման բարելավումը. Այստեղ
կարևորվում են` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի և ՍԾՄՏՄ-ների միջև տեղեկատվության
փոխանակման, մարզում իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման
մեխանիզմների մշակումը և ներդնումը, ինչպես նաև պետական և ոչ
պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների
գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացումը, սոցիալապես խոցելի
բնակչության տվյալների շտեմարանի ստեղծումը:
255. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակներն ու ուղղությունները ներկայացված է գծապատկեր 1-ում.
Գծապատկեր 5.4.1.1.
.________________________.
|Լոռու մարզում սոցիալական|
| ծառայությունների (ՍԾ) |
| մատչելիության և որակի |
| բարձրացում |
.________________________.
._________________________________________________________.
| | | | | |
| | | | | |
.___________..__________..________..__________..__________..__________.
|Սոցիալապես ||Սոցիալական||ՍԾ-ներ ||Սոցիալական||ՍԾ-ների ||Սոցիալական|
|խոցելի ||ծրագրերի ||մատուցող||սպասարկման||տեխնիկական||ծառայութ- |
|խմբերին ||մասին բնակ||կադրերի ||համակարգի ||միջոցներով||յուններ |
|ուղղված ||չության ||շարունա-||կառավարման||ապահովում ||մատուցող |
|սոցիալական ||իրազեկվա- ||կական ||բարելավում|| ||սուբյեկտ- |
|աջակցության||ծության ||վերապատ-|| || ||ների համա-|
|ծառայութ- ||բարձրացում||րաստում-|| || ||գործակ- |
|յունների || ||ների իրա|| || ||ցություն |
|ընդլայնում || ||կանացում|| || || |
.___________..__________..________..__________..__________..__________.
256. Համաձայն ԿԶԾ-ի սոցիալական պաշտպանությունը, ըստ միջազգայնորեն ընդունված սահմանման, պետական և ոչ պետական մարմինների այն գործողությունների ամբողջությունն է, որն ուղղված է տնային տնտեսությունների ու անհատների` որոշակի ռիսկերին դիմագրավելու կամ կարիքներ հոգալու հնարավորությունների ընդլայնմանը: Ըստ մեթոդաբանության դասակարգվում են հետևյալ սոցիալական ռիսկի խմբերը.
1) վատառողջություն (ընդգրկում է ժամանակավոր անաշխատունակության / հիվանդության հետ կապված դրամական օժանդակությունը` բացի հաշմանդամությունից),
2) հաշմանդամություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական ոչ առողջապահական օժանդակությունը` կապված հաշմանդամների` տնտեսական և սոցիալական կյանքում ներգրավվելու դժվարությունների հաղթահարման հետ),
3) ծերություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական ոչ առողջապահական օժանդակությունը` կապված ծերության հետ),
4) վերապրում / հարազատին կորցրածներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված ընտանիքի անդամի մահվան հետ),
5) ընտանիք / երեխաներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական, առողջապահական օժանդակությունը` կապված հղիության, ծննդաբերության, որդեգրման, երեխաներին մեծացնելու և ընտանիքների ու երեխաների սոցիալական օժանդակության և պաշտպանության հետ),
6) գործազրկություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված գործազրկության հետ),
7) բնակարանային ապահովություն (ընդգրկում է պետական հոգածության տարբեր մեխանիզմներ` ուղղված տնային տնտեսությունների կամ անհատների կողմից բնակարանային խնդիրների լուծման օժանդակությանը),
8) սոցիալական մեկուսացվածության այլ տեսակներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված սոցիալական մեկուսացվածության վերը չնշված դեպքերի ու տեսակների հետ):
Հիշյալ բոլոր խմբերի համար սոցիալական ապահովության պետական համակարգի գործառույթները հստակորեն սահմանված են: Այսպես`
ա) Պետական սոցիալական աջակցության ծրագրերը, ներառյալ` ընտանեկան
նպաստները, երեխայի ծնվելու հետ կապված միանվագ նպաստները, երեխային
խնամելու նպաստները, ինչպես նաև այլ դրամական և ոչ դրամական
սոցիալական ծառայությունները:
բ) Սոցիալական ապահովության ծրագրեր հաշմանդամների, վետերանների և
երեխաների համար, մասնավորապես` հաշմանդամների վերականգնման ծրագրեր`
ելնելով հաշմանդամների վերականգնողական անհատական ծրագրերի
տվյալներից, հաշմանդամների, վետերանների և երեխաների տնային
պայմաններում և համապատասխան հիմնարկներում սպասարկելու սոցիալական
ծրագրեր:
գ) Պետական սոցիալական ապահովագրության ծրագրեր, որոնք բաղկացած են
տարիքային և հաշմանդամության կենսաթոշակներից, ինչպես նաև
ժամանակավոր անաշխատունակության և հղիության հետ կապված նպաստներից:
դ) Զբաղվածության ծրագրեր` ներառյալ գործազրկության նպաստները,
գործազուրկների վերապատրաստման, վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ,
ինչպես նաև` զբաղվածության կարգավորման այլ ծրագրեր:
ե) Բնակչության առանձին նպատակային խմբերի համար արտոնությունների
համակարգ:
257. Հայաստանի սոցիալական բարեփոխումների ծրագրի (ՀՍԲԾ` USAID/PADCO) շնորհիվ Վանաձորում կենսագործված Սոցիալական ծառայությունների համալիր կենտրոնում այսօր տարվող աշխատանքները նպատակաուղղված են սոցիալական բնագավառի կազմակերպությունների (սոցիալական, կենսաթոշակային, զբաղվածության, սոցիալական հարցերով զբաղվող հասարակական կազմակերպություններ, բժշկա-սոցիալական փորձաքննական հանձնաժողով) աշխատանքների առավելագույնս համակարգմանը և կենտրոնացմանը, նկատելիորեն հեշտացված են սոցիալական ծառայությունների մատուցման գործընթացն ու բարելավման որակը, տնտեսվում են քաղաքացիների ժամանակը և միջոցները: Համակարգչային տեղեկատվական շտեմարանների համախմբմամբ, ինչպես նաև սոցիալական ապահովության քարտային համակարգի կիրարկմամբ նվազագույնի կհասցվեն փաստաթղթային սխալներն ու կեղծումները, ակնհայտ հնարավոր կերպով կիրականացվի առավելագույն վերահսկողություն:
258. Սոցիալական ծառայությունների համալիր կենտրոնի մեկ այլ կարևոր առանձնահատկություններից է նաև ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառումը: ՀՍԲԾ-ի աջակցությամբ ՀՀ ԱՍՆ-ի «Նորք» տեղեկատվա-վերլուծական կենտրոնի կողմից մշակվել է տեղեկատվության փոխանակման էլեկտրոնային համակարգ, որով նվազեցվում և կրճատվում է գրասենյակային թղթատարությունը, դիմումներին կամ բողոքներին ընթացք տալու ժամանակահատվածը, քաղաքացիների կողմից ներկայացվող տարաբնույթ տեղեկանքների թիվը, քաղաքացիների կողմից դիմումներով, բողոքներով կամ առաջարկություններով դիմելու գործընթացը: Այսօր Վանաձորի ՍԾՏԲ-ն կարողանում է նկատելիորեն կրճատել այն աշխատանքը, որով պահանջվում էր համադրել ՀՀ ԱՍՆ-ի աշխատակազմի սոցիալական ապահովության պետական ծառայության (ՀՀ ՍԱՊԾ-ի) տեղեկատվությունը: Փոխադարձ տեղեկատվության կիրառումով են աշխատում Համալիր կենտրոնում գործող սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինները, իսկ 2005 թ.-ից աշխատանքները մեծապես կանոնակարգվում են սոցիալական ապահովության քարտերի համակարգի շնորհիվ:
259. Վանաձորի սոցիալական համալիր կենտրոնի օրինակը մեծապես կօգնի մարզի մյուս տարածաշրջաններում ևս նմանատիպ Համալիր կենտրոններ ստեղծելու աշխատանքներում, որոնց լիարժեքորեն կօժանդակեն մարզի բնակչության սոցիալական իրական նկարագրի ուսումնասիրության և հասցեականության գործընթացի ապահովմանը:
260. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
261. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական վերապատրաստումը մասնավորապես կարևորում է սոցիալական ծառայությունների մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը, դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը, հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ թվում տան պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար խնամողների վերապատրաստումը:
262. Մարզի ՍԾՄՏՄ-ների աշխատանքների բարելավմանն են միտված`
. ՍԾՄՏՄ-ների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավումը.
. սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավումը, որտեղ
կարևորվում է` ՍԾՄՏՄ-ների, ՏԻՄ-երի և ՀԿ-ների միջև
տեղեկատվության փոխանակման, մարզի մակարդակով իրականացվող
սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակումը և
ներդրումը,
. պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի
խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր
իրականացումը.
. մասնագետ կադրերի վերապատրաստումը,
. կամավորական շարժման (կենտրոնի) զարգացումը:
Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն
263. Հանրապետությունում շուկայական տնտեսավարման նոր հարաբերությունները հանգեցրին բնակչության գերակշիռ մասի կենսամակարդակի կտրուկ անկմանը: ՀՀ կառավարությունը այս բնագավառը դիտեց առաջնային և ձեռնամուխ եղավ դրա առողջացման գործընթացին: Օգնության բաշխման «Փարոս» համակարգում ներառվեց բնակչության գրեթե 95 տոկոսը (ընտանիքների վերաբերյալ կամավոր և փոխադարձ վստահության տեղեկատվության հավաքման ճանապարհով), որը նկատելիորեն նվազեց 1999 թ. (ընտանեկան նպաստի ներդրում` ֆինանսական աջակցության միջոցով) և հետագա տարիներին, երբ գործի դրվեցին աղքատությունը գնահատող տարբեր չափորոշիչներ: Բնակչության մի ստվար մասն էլ ներգրավվեց վարձատրվող հասարակական աշխատանքներում «Սնունդ` աշխատանքի դիմաց» և «Նպաստ` աշխատանքի դիմաց» (հետագայում` վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ) ծրագրերում: Ապա 2003 թ. ամփոփվեց սահմանված աշխատավարձերի, կենսաթոշակների, նպաստների և կրթաթոշակների միջև համամասնությունների ձևավորման, ընտանիքի տնտեսական, սոցիալական պաշտպանության կազմակերպմանն ուղղված աշխատանքների նախնական փուլը և 2004 թ.-ից ըստ «Աղքատության նվազեցման ռազմավարական ծրագրի» աշխատանքները ընթացան առավել նպատակաուղղված: Մասնավորապես արդյունավետ և ֆինանսավորման տեսանկյունից առավել հուսալի միասնական համակարգ ձևավորվեց սոցիալական ապահովագրության համակարգի պետականորեն կարգավորման, կենսաթոշակային, գործազրկության, արտադրությունում աշխատանքային խեղման, մասնագիտական հիվանդության, ժամանակավոր անաշխատունակության դեպքերի, ինչպես նաև պարտադիր բժշկական ապահովագրություն համատեքստում: ՀՀ կառավարությունը իր 2004-2008 թթ. գործունեությունը մեծապես նպատակաուղղեց սոցիալական բնագավառի օրենսդրական բարեփոխումներին: Այդ աշխատանքներին մեծապես նպաստեց սոցիալական ապահովության քարտերի կիրառման գործընթացը: 2008 թ.-ից ՀՀ կառավարությունը «Կայուն զարգացման ծրագրում» համալիր վերլուծության արդյունքում փաստեց, որ պետությունը նպատակադրում է ավելացնել բնագավառին ուղղվող պետական ծախսերը:
264. Սոցիալական մոնիտորինգի համակարգի ներդրումով, ընտանեկան նպաստի համակարգի հասցեականության մեծացմամբ և նպաստի միջին չափի բարձրացմամբ, մանկատան շրջանավարտներին ցուցաբերվող պետական աջակցության ծրագրերով, ընտանիքին ուղղված և երեխաների իրավունքների պաշտպանության միջոցառումներով, ինչպես նաև կենսաթոշակների աստիճանական բարձրացումով առավել նպատակային և կայուն հեռանկար կարող է ապահովվել սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության բնագավառի բարեփոխման համար:
265. Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն ոլորտի հիմնական նպատակն է նպաստել հանրապետության բնակչության աղքատության նվազեցմանն ու հաղթահարմանը, մեծացնել ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը ծրագրերի հասցեականության մեծացման և նպատակային ծրագրերի իրականացման միջոցով:
266. Սոցիալական աջակցության ծրագրերը «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված նպաստներն են, և ՀՀ մարզերում իրականացվում են «ՀՀ պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքով այդ ծրագրերի համար նախատեսված ֆինանսական միջոցների շրջանակներում:
«Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված են և ներկայումս երկրում իրականացվում են հետևյալ նպաստների նշանակման և վճարման աշխատանքները.
ա) ընտանեկան նպաստի և միանվագ դրամական օգնության,
բ) մինչև 2 տարեկան երեխայի խնամքի նպաստ,
գ) երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստ,
դ) զոհված` ՀՀ ազգային հերոսի կամ Մարտական խաչ շքանշանով պարգևատրված
անձանց ընտանիքի նպաստ:
267. Որպես աղքատության հաղթահարման կարևորագույն գործիք առանձնահատուկ դեր և նշանակություն ունի ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված ընտանեկան նպաստը: Գրեթե պահպանելով նպաստառու ընտանիքների թվաքանակը վերջին հինգ տարիների ընթացքում ընտանեկան նպաստի չափը աստիճանաբար ավելացվել է:
268. Հայաստանի Հանրապետության սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության բնագավառի հիմնական գերակայություններն են`
. բնակչության աշխատանքի իրավունքի պաշտպանությունը,
. բնակչության զբաղվածության ապահովման համար պայմանների ստեղծումը,
. պետական կենսաթոշակային ապահովությունը,
. սոցիալական աջակցության տրամադրումը,
. ընտանիքի, կանանց և երեխաների պաշտպանությունը,
. հաշմանդամների և տարեցների սոցիալական պաշտպանությունը:
Այս առումով կարևորվում են հետևյալ միջոցառումները.
. բնագավառի օրենսդրության կատարելագործման ու դրա իրականացման
ապահովումը,
. սոցիալական ապահովության քարտերի համակարգի արդյունավետ կիրառումը
. սոցիալական մոնիտորինգի համակարգի ներդրումը
. ընտանեկան նպաստի համակարգի հասցեականության մեծացումը և նպաստի միջին
չափի բարձրացումը,
. մանկատան շրջանավարտներին ցուցաբերվող պետական աջակցությունը
. ընտանիքին և երեխաների իրավունքների պաշտպանության ուղղված
միջոցառումները
. կենսաթոշակների աստիճանական բարձրացումը, առավել նպատակային և կայուն
հեռանկար կարող է ապահովվել սոցիալական ապահովության և սոցիալական
ապահովագրության բնագավառի բարեփոխման համար:
269. Տարաբնույթ է բնագավառի գործունեությունը, որում կենտրոնացվածը թերևս պետության կողմից երաշխավորված ընտանեկան նպաստն է:
270. «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն ընտանիքների անապահովության գնահատման ժամանակ օգտագործվում են ցուցանիշներ ու չափորոշիչներ, որոնց կշիռը որոշվում է տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի ամբողջացված ամենամյա հետազոտությունների տվյալների հիման վրա: Յուրաքանչյուր տարի այդ հետազոտությունների արդյունքների օգտագործմամբ ամբողջ հանրապետության համար վերանայվում է ընտանիքների անապահովության գնահատման կարգը, ինչպես նաև սահմանվում են նպաստի բազային չափը, երեխաների համար տրվող հավելման և միանվագ դրամական օգնության չափերը:
271. Համալիր վերլուծություն կատարելու համար նպատակահարմար է Լոռու մարզի տվյալները վերլուծել ՀՀ-ի մյուս մարզերի հետ մեկ ամբողջությունում (աղյուսակ 5.4.1.2.): Լոռու մարզը Երևանից և Շիրակի մարզից հետո ամենաշատ նպաստառուներ ունեցողն է, որը փաստվել է վերջին հինգ տարիների վերլուծության արդյունքում: Եթե համադրենք տվյալները, ապա 2003 թ.-ի համեմատությամբ 2007 թ. նպաստառուների թիվը կրճատվել է գրեթե 24 տոկոսով, այսինքն այնքան, որքան հանրապետական միջին ցուցանիշն է:
Նպաստառու ընտանիքների քանակը (2003-2007 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.2.
.____________________________________________________.
|Մարզեր |Նպաստառու ընտանիքների քանակը |
| |_______________________________________|
| |2003 թ.|2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|ք. Երևան | 43002| 39296| 33005| 27542| 26043|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արագածոտն | 6635| 7176| 6945| 6406| 6575|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արարատ | 11533| 10665| 8616| 8799| 8429|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արմավիր | 6947| 6749| 6465| 5761| 6217|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Գեղարքունիք | 14238| 13489| 12111| 13375| 14910|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Լոռի | 31492| 30323| 24072| 24706| 24031|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Կոտայք | 11959| 11227| 9888| 9573| 9889|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Շիրակ | 31136| 30661| 28147| 27136| 25321|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սյունիք | 9412| 7898| 6981| 5949| 5700|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Վայոց Ձոր | 3584| 2993| 3121| 2570| 2703|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տավուշ | 9394| 10525| 7375| 7853| 7099|
|____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ընդամենը` ՀՀ| 179332| 171002| 146726| 139670| 136917|
.____________________________________________________.
272. Թե ինչպիսի ազդեցություն կարող է թողնել ընտանեկան նպաստը աղքատության մակարդակի վրա ներկայացված է ստորև (վերլուծական տվյալները ներկայացված են ըստ մարզերի):
Հայաստան. Ընտանեկան նպաստի ներգործությունն աղքատության մակարդակի
վրա ըստ մարզերի (%-ներով), 2007 թ.
Աղյուսակ 5.4.1.3.
._____________________________________________________________________.
|Մարզեր |Հետտրանսֆերտային |Նախքան ընտանեկան |Ընտանեկան |
| |մակարդակ (վճարվել |նպաստի (ԸՆ) վճարումը |նպաստի |
| |են կենսաթոշակները |(նախա-ԸՆ, |չվճարման |
| |և սոցիալական |հետկենսաթոշակային և |ազդեցությու-|
| |աջակցությունը) |այլ սոց. աջակցություն)|նը (անգամ) |
| |____________________|______________________|____________|
| |Ծայրահեղ |Աղքատութ- |Ծայրահեղ |Աղքատութ- |Ծայրա-|Աղքա-|
| |աղքատութ-|յան |աղքատության|յան |հեղ |տութ-|
| |յան |մակարդակ |մակարդակ |մակարդակ |աղքա- |յան |
| |մակարդակ | | | |տութ- |մակար|
| | | | | |յան |դակ |
| | | | | |մակար-| |
| | | | | |դակ | |
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|ք. Երևան |3.2 (0.7)|20.0 (1.4)| 4.1 (0.9)|20.0 (1.7)| 1.3| 1.00|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Արագածոտն |3.0 (1.2)|22.2 (2.9)| 5.8 (1.9)|22.6 (4.5)| 1.9| 1.02|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Արարատ |3.5 (0.9)|25.5 (2.6)| 5.8 (1.4)|25.8 (2.4)| 1.1| 1.01|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Արմավիր |3.8 (1.2)|30.7 (2.7)| 6.2 (1.7)|31.2 (4.5)| 1.6| 1.02|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Գեղարքունիք |2.5 (0.6)|29.6 (3.0)| 7.1 (1.9)|34.2 (4.1)| 2.8| 1.16|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Լոռի |3.6 (1.0)|26.8 (2.3)| 12.7 (2.0)|30.6 (2.8)| 3.5| 1.14|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Կոտայք |6.1 (1.2)|30.0 (2.3)| 8.5 (1.5)|31.1 (2.5)| 1.4| 1.04|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Շիրակ |6.0 (1.3)|32.1 (2.5)| 11.6 (2.0)|35.1 (3.5)| 1.9| 1.09|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Սյունիք |3.7 (1.2)|24.0 (3.0)| 5.5 (1.5)|25.3 (5.5)| 1.5| 1.05|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Վայոց Ձոր |2.3 (0.7)|13.7 (2.3)| 3.4 (1.5)|13.9 (3.7)| 1.5| 1.01|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Տավուշ |3.3 (1.2)|21.6 (2.5)| 6.7 (1.6)|23.5 (3.5)| 2.0| 1.09|
|____________|_________|__________|___________|__________|______|_____|
|Ընդամենը` ՀՀ|3.8 (0.4)|25.0 (0.7)| 6.7 (0.5)|26.3 (1.0)| 1.8| 1.05|
._____________________________________________________________________.
273. Լոռու մարզում նախքան ընտանեկան նպաստի վճարումը առկա է 12.7% ծայրահեղ աղքատության և 30.6%` աղքատության մակարդակ: Առաջին ցուցանիշով Լոռու մարզը առաջինն է Հայաստանում, իսկ երկրորդով` 4.6 տոկոսային միավորով բարձր է հանրապետական միջինից: Աղքատության ցուցանիշները կտրուկ իջնում են հետտրանսֆերտային մակարդակում, այսինքն ընտանեկան նպաստը անմիջական ազդեցություն են թողնում աղքատության մակարդակի վրա: Լոռու մարզում ընտանեկան նպաստի չվճարման հետևանքով աղքատությունը ամենաբարձրն է (3.5 անգամ շատ) և գրեթե կրկնակի գերազանցում է հանրապետական միջին ցուցանիշը (1.8 անգամ): Երկրորդ ցուցանիշն ունի Գեղարքունիքի մարզը` 2.8, իսկ մյուս մարզերի ցուցանիշները հավասար կամ ցածր են 2.0-ից:
274. 2008 թ. ընթացքում ընտանեկան նպաստի համակարգում յուրաքանչյուր ամիս ընդգրկվել են միջին հաշվով 20.840 նպաստառու ընտանիքներ և միջին հաշվով 1.976 հրատապ օգնություն ստացող ընտանիքներ:
Աղյուսակ 5.4.1.4.
Լոռու մարզում ՍԾՄՏՄ-ների կողմից վճարված գումարները (ներառյալ`
պետական նպաստները և միանվագ դրամական օգնությունները)` ըստ
տարածաշրջանների (2003-2008 թթ.)
(հազար դրամ)
._________________________________________________________________________.
| |Վանաձոր |Սպիտակ |Ստեփանա- |Թումանյան|Տաշիր |ԼՈՌՈՒ |
| |(Գուգարք) | |վան | | |ՄԱՐԶ |
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2003 թ.| 955,099.5| 584,180.5|355,180.5|184,274.5| 88,288.5|2,167,023.5|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2004 թ.|1,172,505.0| 772,777.5|452,336.0|232,056.0|117,630.5|2,747,305.0|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2005 թ.|1,327,626.5| 998,361.0|548,606.5|295,715.0|154,953.5|3,325,262.5|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2006 թ.|1,645,141.5|1,227,596.9|704,134.9|389,794.1|217,963.2|4,184,630.6|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2007 թ.|1,663,093.2|1,310,703.3|803,579.8|392,990.6|234,815.2|4,407,037.1|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|2008 թ.|1,825,338.0|1,303,394.0|892,096.0|409,882.5|289,628.5|4,720,339.0|
|_______|___________|___________|_________|_________|_________|___________|
|%-ը | 38.7| 27.6| 18.9| 8.7| 6.1| 100|
|(ընդհա-| | | | | | |
|նուր | | | | | | |
|գումա- | | | | | | |
|րից) | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
275. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գրեթե յուրաքանչյուր չորրորդ նպաստառուն Վանաձորի (ներառյալ` Գուգարքը) տարածաշրջանից է: 2003-2008 թթ. վերլուծությամբ փաստվում է, որ աստիճանական և կայուն նվազում (5.4 տոկոսային նիշ) է արձանագրվել Վանաձորի, իսկ աստիճանական աճ` Տաշիրում (2.0 տոկոսային նիշ): Բնակչության համամասնությամբ ընտանեկան նպաստի համակարգում ընդգրկվածների հարաբերակցությունը մեծ է Սպիտակի և Ստեփանավանի և նվազ` Թումանյանի տարածաշրջանում: Ասվածը առավել ցայտուն հիմնավորելու համար կարելի է որոշակի հարաբերել նաև բնակչության թիվը` ըստ տարածաշրջանների (աղյուսակ 5): Բնակչության թվաքանակի վերլուծությամբ փաստվում է, որ 100 բնակչից 47-ը Վանաձորի կամ Գուգարքի տարածաշրջանի բնակիչ է, 9-ը` Տաշիրի, 15-ը` Սպիտակի, 12-ը` Ստեփանավանի, 17` Թումանյանի տարածաշրջաններից են:
Լոռու մարզում բնակչության բաշխվածությունը` ըստ տարածաշրջանների
Աղյուսակ 5.4.1.5.
.____________________________________________________________________.
| |Վանաձոր |Սպիտակ |Ստեփանավան|Թումանյան|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ |
| |(ներառյալ| | | | |ՄԱՐԶ |
| |Գուգարքը)| | | | | |
|________________|_________|_______|__________|_________|_____|______|
|Բնակչության թիվը| 132541| 43057| 32157| 47998|25045|280798|
|________________|_________|_______|__________|_________|_____|______|
|Տոկոսային | 47.2| 15.3| 11.5| 17.1| 8.9| 100|
|ցուցանիշը | | | | | | |
|(ընդհանուր թվից)| | | | | | |
.____________________________________________________________________.
276. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ դեռևս «աղետի գոտի» հասկացությունը իր ազդեցությունն ունի Սպիտակի և Ստեփանավանի տարածաշրջաններում: Եթե վերլուծություն կատարենք նախորդ տարիների տվյալներով, ապա կունենանք հետևյալ պատկերը.
Գծապատկեր 5.4.1.2.
---------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
277. 2004 թ. ՀՀ պետական բյուջեում ընտանեկան նպաստների համար նախատեսված միջոցներին զուգահեռ, տարբերակվեց նաև ընտանեկան նպաստի չափը` այն պայմանավորելով ընտանիքի անապահովության միավորով: ՀՀ ԱՎԾ-ի իրականացրած տնային տնտեսությունների բյուջեների հետազոտության տվյալներով այս միջոցառումների արդյունքում բարձրացել է ծրագրի հասցեականությունը: Միաժամանակ այդ հետազոտության արդյունքներով երեխաները մնում են աղքատության տեսակետից ամենախոցելի խումբը և որպես առավել խոցելի խումբ առանձնանում են բարձր լեռնային և սահմանամերձ բնակավայրերում ապրող, նաև բազմազավակ (չորս և ավելի մինչև 18 տարին չլրացած անդամ ունեցող) ընտանիքները: «Պետական նպաստների մասին» և «Սոցիալական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքներով կանոնակարգվող ընտանեկան նպաստի համակարգը շրջադարձային ուղղություն վերցրեց դեպի երեխաները:
278. Երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստի համալիր վերլուծություն կատարելու համար նպատակահարմար է դիտարկել 2003-2007 թթ. հանրապետական ցուցանիշները և նպաստառու ընտանիքների համեմատությամբ հարաբերակցությունը (աղյուսակ 5.4.1.6):
Երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստ ստացած անձանց թիվը
(2003-2007 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.6.
.___________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2003 թ.|2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ծնունդներ | 35793| 37520| 37499| 37639| 40142|
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նպաստառուներ | 28884| 30283| 25237| 29201| 38801|
|(ընտանիքներ) | | | | | |
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նպաստառուների | 80.7| 80.7| 67.3| 77.6| 96.6|
|թիվ/ծնվածներ | | | | | |
|հարաբերակցություն %| | | | | |
.___________________________________________________________.
279. Վերջին տարիներին ուշադրության կենտրոնում են հայտնվել երեխաները, որոնցից շատերի ընտանիքները չեն ընդգրկված ընտանեկան նպաստի համակարգում և, փաստորեն, դեռևս լիարժեք չի ապահովվում հատկապես դեռահասների սոցիալական պաշտպանվածությունը: Տարեցտարի ավելացվեցին ընտանեկան նպաստների չափերը և ընտանիքների յուրաքանչյուր մինչև 18 տարին չլրացած անդամին տրվող հավելումները: Երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող 35.000 դրամ նպաստը և մինչև երկու տարեկան երեխայի խնամքի 3.000 դրամ նպաստը 2009 թ. դարձան համապատասխանաբար` 50.000 դրամ և 18.000 դրամ: Իսկ 2005 թ.-ից սահմանվեցին նպաստի իրավունք ունեցող ընտանիքում միանվագ դրամական օգնություններ` երեխայի ծննդյան կապակցությամբ (2009 թ.` ծննդյան նպաստի նույն չափով` 50.000 դրամ) և ընտանիքում երեխայի առաջին դասարան ընդունվելու դեպքում (2009 թ.` 25.000 դրամ) տրվող միանվագ դրամական օգնություն, իսկ 2006 թ.-ից` ընտանիքի անդամի մահվան դեպքում` 50.000 հազար դրամ (եթե այդ անդամը կենսաթոշակառու, աշխատող կամ գործազուրկ չէ):
280. Վերջին տարիներին պետական աջակցություն են ստանում նաև ընտանիքում ծնված երրորդ, ինչպես նաև հաջորդ յուրաքանչյուր երեխայի համար, որը տարեցտարի ավելանում է. 2007 թ.` 200.000 դրամ, 2008 թ.` 300.000 դրամ, 2009 թ.` 430.000 դրամ:
281. Ստորև ներկայացվում է ամփոփ տեղեկատվություն Լոռու մարզի 2009 թ. հունվար-հունիս ամիսներին պետական նպաստների և ավանդի փոխհատուցման վերաբերյալ` ըստ գործակալությունների:
Աղյուսակ
._____________________________________________________________________.
|Լոռու մարզի|Ընտանեկան |Երեխայի |Մինչև 2 |Զոհված` ՀՀ |Ավանդների|
|ՍԾՏՏՄ-ներ |նպաստի և |ծննդյան |տարեկան |ազգային |փոխհատուց|
| |միանվագ |միանվագ |երեխայի |հերոսի կամ |ման |
| |դրամական |նպաստի |խնամքի |մարտական խաչ|վճարման |
| |օգնության |վճարման |նպաստի |շքանշանով |ցուցակնե-|
| |վճարման |ցուցակ- |վճարման |պարգևատրված |րում |
| |ցուցակնե- |ներում |ցուցակներում|անձի նպաստի |ընդգրկված|
| |րում |ընդգրկված|ընդգրկված |իրավունք |անձանց |
| |ընդգրկված |անձանց |անձանց թիվը |ունեցող |թիվը |
| |ընտանիքների|թիվը | |անձանց թիվը | |
| |թիվը | | | | |
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Վանաձոր | 8081| 135| 399| 1| 66|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Սպիտակ | 5298| 22| 57| 0| 9|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Ստեփանավան | 5393| 21| 40| 0| 18|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Թումանյան | 1571| 35| 91| 0| 10|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Տաշիր | 1227| 20| 28| 0| 6|
|___________|___________|_________|____________|____________|_________|
|Ընդամենը | 21570| 233| 615| 1| 109|
._____________________________________________________________________.
Բնագավառը պարբերաբար պետք է գտնվի մոնիտորինգի և գնահատման փուլերում, որպեսզի կատարված աշխատանքները նկատելի և ազդեցիկ լինեն:
282. «Կայուն զարգացման ծրագրի» ծախսային ծրագրով ընտանեկան նպաստի համակարգում աճ է նախատեսված: Ստորև բերվում է 2009-2015 թթ. ընտանեկան նպաստների համեմատական պատկերը նվազագույն և միջին աշխատավարձերի նկատմամբ:
Ընտանեկան նպաստների հարաբերակցությունը նվազագույն և միջին
աշխատավարձերի նկատմամբ 2009-2015 թթ.
Աղյուսակ 5.4.1.7.
._________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2009 թ.|2010 թ.|2011 թ.|2012 թ.|2015 թ.|
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նպաստի միջին ամսական | 5914| 6674| 7390| 8480| 11321|
|մեծությունը մեկ շնչի | | | | | |
|հաշվով, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Նվազագույն ամսական | 30000| 37370| 41560| 45400| 57300|
|աշխատավարձ, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Միջին ամսական աշխատավարձ,| 103313| 115665| 128692| 139792| 176338|
|դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Մեկ շնչի հաշվով նպաստ | 19.7| 17.9| 17.8| 18.7| 19.8|
|/նվազագույն աշխատավարձ | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Մեկ շնչի հաշվով նպաստ | 5.7| 5.8| 5.7| 6.1| 6.4|
|/միջին աշխատավարձ | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
._________________________________________________________________.
283. Հիմք ընդունելով 2008 թ տվյալները 2009-2015 թթ. համար կատարվել են կանխատեսումներ երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստի չափի վերաբերյալ (Աղյուսակ 5.4.1.8):
Կանխատեսումներ 2009-2015 թթ. երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ
նպաստի չափի վերաբերյալ (2008 թ. տվյալների հիման վրա)
Աղյուսակ 5.4.1.8.
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2009 թ.|2010 թ.|2011 թ.|2012 թ. |2015 թ. |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Առաջին և երկրորդ երեխայի| 50.000| 56.000| 58.000| 64.000| 81.000|
|ծննդյան միանվագ նպաստի | | | | | |
|մեծությունը, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Նվազագույն սպառողական | 38.500| 39.977| 41.325| 42.566| 46.509|
|զամբյուղ, ամսական, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Նպաստի չափ/նվազագույն | 129.9| 140.1| 140.4| 150.4| 174.2|
|սպառողական զամբյուղի | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Երրորդ և հաջորդ երեխայի |430.000|480.000|496.000|1.000.000|1.000.000|
|ծննդյան միանվագ նպաստի | | | | | |
|մեծությունը, դրամ | | | | | |
|_________________________|_______|_______|_______|_________|_________|
|Երեխայի ծննդյան միանվագ | 4.1| 4.7| 5.1| 8.2| 9.1|
|նպաստի գծով պետական | | | | | |
|ծախսեր, մլրդ դրամ | | | | | |
._____________________________________________________________________.
284. «Սոցիալական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանել է, որ սոցիալական աշխատանքը դա մարդու անհատական սոցիալական խնդիրների լուծմանը նպատակաուղղված հոգեբանական և մանկավարժական մեթոդների ու եղանակների կիրառման համալիր մասնագիտական գործունեություն է: Սոցիալական աշխատանքի մասնագետների կրթական ուղղությամբ առաջիկայում կտարվի ուղղորդված քաղաքականություն: 2007-2008 թթ. ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից իրականացվեց սոցիալական աշխատանք իրականացնող անձանց վերապատրաստումը (երկու փուլով): Վերապատրաստման դասընթացներում ընդգրկվեցին նաև համայնքային աշխատողներ (քաղաքապետարանների մասնագետներ): ՀՀ կառավարությունը բնագավառը դիտեց առաջնային և նկատելի աշխատանքներ իրականացվեց այն բարելավելու ուղղությամբ:
285. 1988 թ. երկրաշարժից հետո շուրջ 20 տարի է, ինչ Լոռու մարզում տարաբնույթ օգնությունների հետ մեկտեղ աղքատ ու սակավ ապահովված ընտանիքներին որպես մարդասիրական օգնություն կամ բարեգործություն բնաիրային օգնության ծրագրեր են իրականացվում միջազգային, օտարերկրյա կազմակերպությունների, ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից: Բնաիրային օգնությունը տրամադրվում է նպատակային և հասցեական, որը նպատակ ունի մեղմելու սոցիալապես անապահով ընտանիքների սոցիալական խնդիրները: Բնաիրային օգնությունը տրամադրվում է սննդի, հագուստի, հիգիենիկ պարագաների, գրենական պիտույքների, երեխաների խնամքի պարագաների և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքների ձևով:
286. Վերջին 10 տարիների ընթացքում բնաիրային օգնության տրամադրման մեջ իր զգալի դերն ու նշանակությունն է ունեցել մասնավորապես ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագիրը (ՄԱԿ-ի ՀՊԾ), որի նպատակն է սոցիալապես անապահով խավերի սննդապահովվածության խնդրի լուծումը: Այս խոշոր պարենային աջակցության ծրագրի յուրաքանչյուր փուլ նպաստել է մարզի սոցիալապես անապահով շուրջ 7330 ընտանիքների սննդապահովվածության խնդրի լուծմանը ողջ տարվա կտրվածքով:
287. Ինչպես երևում է ստորև ներկայացվող աղյուսակից իրականացված ծրագրերը վերջին տարիներին նվազել են, իսկ 2009 թ.-ից հետո արդեն ՄԱԿ-ի ՀՊԾ-ն նպատակ ունի ավարտել իր առաքելությունը ՀՀ-ում` հետևաբար և մարզում:
288. ՄԱԿ-ի ՀՊԾ-ի բաշխվածությունը ըստ տարիների ունի հետևյալ պատկերը.
Աղյուսակ
.____________________________________________________.
|Տարեթվեր|Իրականացված |Շահառու |Մարզում բաշխված |
| |ծրագրի |ընտանիքների|սննդամթերքի քանակը|
| |փուլերի թիվը|թիվը |(տ-ներով) |
|________|____________|___________|__________________|
| 2006 | 5 | 7600 | 350 |
|________|____________|___________|__________________|
| 2007 | 2 | 7300 | 364 |
|________|____________|___________|__________________|
| 2008 | 2 | 7100 | 354 |
.____________________________________________________.
289. Հաշվի առնելով վերը նշվածը, ինչպես նաև ստեղծված համաշխարհային ճգնաժամային իրավիճակը, խիստ կարևոր է դառնում մարզում պետության ակտիվ օժանդակության անհրաժեշտությունը բնաիրային օգնության տրամադրման գործում` մեղմելու կարիքավոր ընտանիքների (որոնցից յուրաքանչյուրում կա առնվազն մեկ խոցելի սոցիալական խումբ ունեցող անդամ) նվազագույն սննդապահովման խնդիրը:
290. Համաձայն ՀՀ կառավարության 16.03.2006 թ. «Նախկին ԽՍՀՄ խնայբանկի ՀԽՍՀ հանրապետական բանկում մինչև 1993 թվականի հունիսի 10-ը ներդրված դրամական ավանդների դիմաց փոխհատուցման տրամադրման կարգը հաստատելու մասին» NB 352-Ն որոշման շարունակվում են նաև նախկին ԽՍՀՄ խնայբանկի ՀԽՍՀ հանրապետական բանկում ներդրված ավանդների դիմաց փոխհատուցման վճարման աշխատանքները: 2008 թ. Լոռու մարզում 1251 անձ ստացել է 212 մլն 824 հազար 916 դրամ ավանդի փոխհատուցում:
291. Վերջին տարիներին Լոռու մարզում «Հայաստանի վերականգնվող էներգետիկայի և էներգախնայողության» հիմնադրամի կողմից իրականացվել է բազմաբնակարան շենքերում բնակվող կարիքավոր ընտանիքների բնակարանների գազիֆիկացման, գազի վառարանների անվճար տեղադրման աշխատանքներ: Մարզի ՍԾՄՏՄ-ների կողմից նախապատրաստվել և հիմնադրամ է ներկայացվել ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից 01.01.2008 թ. դրությամբ շահառու ճանաչված ընտանիքների փաստաթղթերը: Առ 01.01.2009 թ. գազիֆիկացվել և գազի վառարան է տեղադրվել Լոռու մարզի 911 ընտանիքներում: 2008 թ.-ից ծրագրում ընդգրկվել է նաև Սպիտակ քաղաքը (հարգված դիմումների նվազ քանակը պայմանավորված է կենտրոնացված ջեռուցում ունեցող բնակարանների տերերի մեծաթիվ լինելով):
292. Ամփոփ պատկերը հետևյալն է.
Հայաստանի վերականգնվող էներգետիկայի և էներգախնայողության»
հիմնադրամի կողմից Լոռու մարզում իրականացված աշխատանքների մասին
Աղյուսակ 5.4.1.9.
.____________________________________________________________________.
|Աշխատանքի |Վանա|Ալավերդի, |Ստեփա-|Տաշիր|Սպիտակ|ԼՈՌՈՒ|
|բովանդակությունը |ձոր |Թումանյան,|նավան | | |ՄԱՐԶ |
| | |Ախթալա | | | | |
|__________________________|____|__________|______|_____|______|_____|
|Տեղադրվել է վառարան, | 704| 142| 52| 13| -| 911|
|այդ թվում` |____|__________|______|_____|______|_____|
|. նաև բնակարանը | 133| 88| 5| 2| -| 228|
| գազիֆիկացվել է | | | | | | |
|____________________________________________________________________|
|2008 թ. դիմումների |
|քննարկումների ընթացքը` ._________________________________________|
|. Հիմնադրամ դիմածների թիվը| 380| 74| 59| 12| 54 | 579|
| |____|__________|______|_____|______|_____|
|. Առ 01.01.2009 թ. հարգված| 256| 49| 45| 5| 3 | 358|
| (ընթացիկ) | | | | | | |
.____________________________________________________________________.
Կենսաթոշակային ապահովություն
293. Կենտրոնացված պլանային համակարգից շուկայական հարաբերություններին անցման հետևանք են արտադրական ծավալների անկումը և ցածր տեմպերով դրանց վերականգնումը, զբաղվածության մակարդակի կրճատումը, ստվերային տնտեսության առկայությունը ուղղակիորեն են նպաստում համակարգի վիճակի վատացմանը:
294. ՀՀ-ում կենսաթոշակային օրենսդրության միասնական քաղաքականության վերջնական նպատակներն են.
ա) կատարած ներդրումներին համապատասխան կենսաթոշակի նշանակումը,
բ) սոցիալական ապահովության ոլորտում լարվածության մեղմացումը:
295. Ներկայումս ընթացող աշխատանքները երկու ուղղություն են նախանշել` սերունդների համերաշխության սկզբունքով գործող կենսաթոշակային համակարգի շարունակական կատարելագործում և համապատասխան ենթակառուցվածքների ստեղծում` կուտակային կենսաթոշակային ապահովագրության համակարգի ներդրում:
296. Ելնելով ՀՀ կառավարության «Կայուն զարգացման ծրագրի» պահանջներից հատկապես կարևորվում է պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների հաշվարկման բազան մեծացնելուն ուղղված ներկայիս գործընթացը: Այս համակարգը հնարավորություն է տալիս իրականացնել ապահովագրվածների իրավունքների հստակ հաշվառում (յուրաքանչյուր աշխատողի աշխատավարձի չափը, գործատուի և վարձու աշխատողի կողմից կատարված սոցիալական վճարների չափը, ապահովագրական ստաժի տևողությունը և այլն) և կենսաթոշակ նշանակել` անհատական հաշվում պահպանվող անհատական հաշվառման տվյալների հիման վրա, ելնելով կենսաթոշակային օրենսդրությունից: Քաղաքացիների անձնական ապահովագրական հաշիվների ներդրման միջոցով ապահովում է կենսաթոշակների նշանակման ապահովագրական սկզբունքների իրականացումը, ապահովագրական բյուջեի հաշվեկշռվածությունը, կարգավորվում է ապահովագրական վճարների հավաքագրման բազայի ընդլայնման հիմնահարցերը, կատարելագործվել է կենսաթոշակների նշանակման գործընթացը, միաժամանակ բացառելով ապահովագրողի և ապահովագրվածի միջամտությունը կենսաթոշակի չափի հաշվարկմանը:
297. Աստիճանաբար որպես կենսաթոշակների հաշվարկման սկզբունք ամրագրվում է աշխատանքային տարիքից կախված տարիքային կենսաթոշակների տարբերակումը, որը «Կայուն զարգացման ծրագրով» նախատեսված պահանջներից է` որքան շատ աշխատանքային ստաժ, այնքան ավելի բարձր կենսաթոշակ: Ծրագրի վերլուծականը փաստում է, որ 2002-2006 թթ. տնտեսական աճի արդյունքներից թերևս ամենաքիչը օգտվել են կենսաթոշակառուները: Կենսաթոշակների բացարձակ ավելացումները, որոնք հիմնականում համընկել են ՀՀ կառավարության ռազմավարությանը, զգալիորեն հետ են մնացել հանրապետությունում միջին աշխատավարձի աճի տեմպերից, որոնք իրենց հերթին զգալիորեն գերազանցել են կանխատեսումները:
298. 2005 թ. ապրիլին կենսաթոշակի չափը (համեմատությունը կատարվում է 20 տարվա ապահովագրական ստաժի դեպքում) կազմեց 6.560 դրամ, 2006 թ. հունվարին` 7.130 դրամ, 2007 թ. հունվարին` 7.930 դրամ, 2008 թ. հունվարին` 13.120 դրամ, 2009 թ. հունվարին` 15.200 դրամ: Փաստում ենք, որ նշված տարիներին աստիճանաբար աճել է կենսաթոշակի հիմնական չափը` կրկնապատկվելով 4000 դրամից դառնալով 8000 դրամ, իսկ ապահովագրական ստաժի արժեքը գրեթե եռապատկվելով 160 դրամից` 450 դրամ:
299. Փաստելով նույնատիպ տեղեկատվությունը վիճակագրական տվյալներով կունենանք հետևյալ պատկերը (աղյուսակ 5.4.1.10):
Հայաստան. Կենսաթոշակառուների թվաքանակը և միջին կենսաթոշակի չափն
ըստ տարիների և կենսաթոշակի տեսակների
Աղյուսակ 5.4.1.10.
.__________________________________________________________________.
|Կենսաթոշակի տեսակը|Կենսաթոշակառուների թիվը|Միջին կենսաթոշակի չափը,|
| | |դրամ |
| |_______________________|_______________________|
| |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ապահովագրական | 479791| 473612| 469107| 10196| 11380| 13380|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սոցիալական | 44858| 46233| 47140| 4669| 5495| 5455|
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Զինծառայության հետ| 15575| 13889| 12009| 10009| 10756| 10675|
|կապված | | | | | | |
|__________________|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Ընդամենը` | 533288| 527496| 522662| 9805| 10912| 12746|
|կենսաթոշակառուներ | | | | | | |
|(ապահովագրական, | | | | | | |
|սոցիալական, զին.) | | | | | | |
.__________________________________________________________________.
Զինծառայության հետ կապված կենսաթոշակառուների թվաքանակը և նրանց
նշանակված կենսաթոշակի միջին չափը 2007 թվականին
Աղյուսակ 5.4.1.11.
._______________________________________________.
|Կենսաթոշակի տեսակը |Ընդամենը|Կենսաթոշակի|
| | |միջին չափը,|
| | |դրամ |
|__________________________|________|___________|
|Զինծառայության հետ կապված | 12009| 10675|
|կենսաթոշակառուներ | | |
|__________________________|________|___________|
|այդ թվում` Հայրենական | 5069| 16003|
|պատերազմի հաշմանդամներ և | | |
|նրանց հավասարեցված անձինք | | |
|__________________________|________|___________|
|Զոհված զինծառայողի ընտանիք| 5606| 6006|
|(կերակրողին կորցրած) | | |
._______________________________________________.
300. Համալիր վերլուծություն կատարելու համար նպատակահարմար է Լոռու մարզի տվյալները վերլուծել ՀՀ-ի մյուս մարզերի հետ մեկ ամբողջությունում (աղյուսակ 5.4.1.12.): Լոռու մարզը Երևանից հետո ամենաշատ կենսաթոշակառուներ ունեցողն է և նման պատկերը փաստվել է վերջին երեք տարիների վերլուծության արդյունքում: Դիտելով կենսաթոշակառուների թիվը բնակչության ամբողջ թվաքանակի հետ համեմատության արդյունքում խոցելի բնակչության համատեքստում, ապա կարելի է փաստել, որ 1000 բնակչին ընկնող հաշվարկով Լոռու մարզը` 189.2 զիջում է միայն հարևան Տավուշի մարզին` 194.0:
Կենսաթոշակառուների թվաքանակը` ըստ մարզերի (2005-2007 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.12.
.____________________________________________________________.
|Մարզերը |2005 թ. |2006 թ. |2007 թ. |
| |_______________|_______________|_______________|
| |Ընդամենը|1000 |Ընդամենը|1000 |Ընդամենը|1000 |
| | |բնակչի| |բնակչի| |բնակչի|
| | |հաշվով| |հաշվով| |հաշվով|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|ք. Երևան | 179214| 165.7| 178049| 161.2| 177274| 160.2|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Արագածոտն | 22876| 164.2| 22743| 162.8| 22544| 160.8|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Արարատ | 42342| 154.6| 42005| 152.9| 41796| 151.5|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Արմավիր | 40243| 144.4| 39698| 141.9| 39353| 140.1|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Գեղարքունիք | 38237| 159.9| 37701| 157.4| 37300| 155.5|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Լոռի | 55218| 194.7| 54258| 191.7| 53401| 189.2|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Կոտայք | 39838| 145.0| 39538| 143.5| 39041| 140.9|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Շիրակ | 50646| 179.9| 49977| 177.6| 49525| 176.2|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Սյունիք | 26696| 174.5| 26303| 172.0| 25916| 169.6|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Վայոց Ձոր | 10851| 194.5| 10665| 191.1| 10478| 187.8|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Տավուշ | 27127| 201.7| 26559| 197.8| 26034| 194.0|
|____________|________|______|________|______|________|______|
|Ընդամենը` ՀՀ| 533288| 165.7| 527496| 163.8| 522662| 162.0|
.____________________________________________________________.
301. Համաձայն «Կայուն զարգացման ծրագրի» հիմնադրույթների ժողովրդագրական կանխատեսումները երկարաժամկետ հեռանկարում հետզհետե ավելի զգալի է դառնալու կենսաթոշակային համակարգի ֆինանսական կայունության առումով բնակչության անբարենպաստ կառուցվածքի` բնակչության «ծերացման» ազդեցությունը: Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ կենսաթոշակային համակարգի պարամետրիկ բարեփոխումները և կուտակային համակարգի ներդրումը կարող են զգալիորեն մեղմել բնակչության ծերացման հետևանքով ուժգնացող ֆիսկալ ճնշումները:
302. Լոռու մարզում 01.01-2009 թ. դրությամբ բնակվում են.
. 52.997 կենսաթոշակառուներ, որոնցից`
. 14.725 հաշմանդամ են (այդ թվում` 752 մանկուց հաշմանդամ),
. 3.200 ծնողազուրկ երեխաներ, որոնցից` 77 երկծնողազուրկ:
303. Լոռու մարզի կենսաթոշակառուների, հաշմանդամների և մանկուց հաշմանդամների համեմատական տվյալներ` 2000-2008 թթ. համար ունի հետևյալ պատկերը`
Գծապատկեր 5.4.1.3.
-------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
304. Վերլուծությունը փաստում է, որ տարեցտարի նվազում են կենսաթոշակառուների, ծնողազուրկ երեխաների թիվը, որոնց պատճառ կարող են լինել կենսաթոշակային տարիքային ցենզի բարձրացումը, կենսաթոշակի անցման պայմանների խստացումը և այլն: Իսկ մանկուց հաշմանդամ երեխաների թվաքանակում 2003 թ. կտրուկ ավելացումը բացատրվում է տարիքային ցենզի բարձրացմամբ (եթե նախկինում մանկուց հաշմանդամ էր համարվում մինչև 16 տարեկան երեխան, ապա բարեփոխումների արդյունքում, անսալով հասարակական կարծիքին իրավացիորեն այն սահմանվեց 18 տարեկանը):
305. Կենսաթոշակային ապահովության տարածաշրջանային կենտրոններից հավաքագրված տվյալների հիման վրա ստորև ներկայացվում է տեղեկատվություն 2005-2008 թթ. կենսաթոշակ ստացողների վերաբերյալ` ըստ տարածաշրջանների:
Լոռու մարզի կենսաթոշակառուների, հաշմանդամների, մանկուց
հաշմանդամների, զինհաշմանդամների, ՀՊՀ և նրանց հավասարեցված անձանց,
զոհված զինծառայողի (կերակրողին կորցրածի) թվական տվյալները
(2005-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.13.
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ | |Վանաձոր |Սպիտակ|Ստեփա|Թուման|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ|
| | |(Գուգարք)| |նավան|յան | |ՄԱՐԶ |
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուների |2005թ.| 26411| 7249| 6123| 10475| 4802|55060|
|թիվը | | | | | | | |
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2006թ.| 26092| 7179| 5992| 10296| 4701|54261|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ.| 25806| 7092| 5932| 9983| 4588|53401|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ.| 25728| 7058| 5866| 9883| 4462|52997|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Հաշմանդամների թիվը |2005թ.| 6022| 1946| 1266| 1965| 1150|12349|
| | | | | | | | |
| |2006թ.| 6530| 2064| 1291| 2056| 1145|13086|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 6913| 2181| 1385| 2102| 1177|13758|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 7469| 2380| 1451| 2235| 1190|14725|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Մանկուց |2005թ.| 348| 160| 73| 135| 67| 783|
|հաշմանդամների թիվը | | | | | | | |
| |2006թ.| 341| 174| 81| 130| 66| 792|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 324| 166| 88| 122| 59| 759|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 335| 156| 83| 127| 51| 752|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Զինհաշմանդամների |2005թ.| 722| 266| 213| 404| 125| 1730|
|թիվը | | | | | | | |
| |2006թ.| 658| 236| 183| 367| 116| 1560|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 536| 203| 146| 320| 97| 1302|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 471| 170| 122| 267| 84| 1114|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Հայրենական պատերազմի|2005թ.| 329| 125| 108| 177| 33| 772|
|հաշմանդամների և | | | | | | | |
|նրանց |2006թ.| 291| 116| 87| 155| 31| 680|
|հավասարեցվածների | | | | | | | |
|թիվը |2007թ.| 209| 92| 62| 133| 25| 521|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 172| 74| 48| 108| 19| 421|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Զոհված զինծառայողի |2005թ.| 339| 126| 85| 208| 80| 838|
|ընտանիք (կերակրողին | | | | | | | |
|կորցրածի) |2006թ.| 316| 106| 76| 196| 74| 768|
| | | | | | | | |
| |2007թ.| 278| 96| 66| 171| 61| 672|
| | | | | | | | |
| |2008թ.| 254| 81| 59| 144| 54| 592|
._____________________________________________________________________.
306. Ահա թե ինչպիսի ցուցանիշներ են առկա Լոռու մարզի ծնողազուրկ երեխաների հաշվարկային թվերում (1999-2008 թթ.):
Գծապատկեր 5.4.1.4.
307. Միայն 2005-2008 թթ. Լոռու մարզում վճարվել է 33 մլրդ 731 մլն 405.6 հազար դրամ, որից 16 մլրդ 404 մլն Վանաձորի (ներառյալ` Գուգարքի տարածաշրջանը), 6 մլրդ 221 մլն` Թումանյանի, 4 մլրդ 350 մլն` Սպիտակի, 3 մլրդ 974 մլն` Ստեփանավանի և 2 մլրդ 782 մլն` Տաշիրի կենսաթոշակային ապահովության տարածքային մարմինների կողմից: Ստորև վերլուծված է 2005-2008 թթ. վճարված գումարների (կենսաթոշակներ) բաշխվածության համեմատական տվյալները` ըստ տարածաշրջանների (աղյուսակ 14):
Աղյուսակ 5.4.1.14.
Լոռու մարզում վճարված կենսաթոշակի գումարները` ըստ տարածաշրջանների
(2005-2008 թթ.)
(հազար դրամ)
._____________________________________________________________________.
| |Վանաձոր |Սպիտակ |Ստեփանա- |Թումանյան|Տաշիր |ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶ|
| |(Գուգարք)| |վան | | | |
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2005 թ. |2948531.3| 796528.6| 700260.6|1137080.4| 513439.9| 6095840.8|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2006 թ. |3333595.6| 894648.5| 797786.9|1286752.9| 573037.2| 6885821.1|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2007 թ. |3793413.3|1002180.2| 971823.5|1433555.7| 644753.1| 7845725.8|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|2008 թ. |6328865.5|1656815.2|1503860.1|2363259.1|1051218.0|12904017.9|
|________|_________|_________|_________|_________|_________|__________|
|%-ը (ընդ| 49.0| 12.8| 11.7| 18.3| 8.1| 100.0|
|հանուր | | | | | | |
|գումա- | | | | | | |
|րից) | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
308. Վերլուծությամբ արձանագրվում է (համեմատություն աղյուսակ 5.4.1.4-ի հետ), որ գրեթե յուրաքանչյուր երկրորդ կենսաթոշակառուն Վանաձորի (ներառյալ Գուգարքը) տարածաշրջանից է: 2003-2008 թթ. վերլուծությամբ փաստվում է, որ աստիճանական և կայուն նվազում է արձանագրվել գրեթե բոլոր տարածաշրջաններում (բացի Վանաձորից): Բնակչության համամասնությամբ կենսաթոշակային համակարգում ընդգրկվածների հարաբերակցությունը մեծ է Թումանյանի տարածաշրջանում, որն ինքնին խոսում է տվյալ տարածքի բնակչության մեջ կենսաթոշակառուների համեմատական մեծ թվով և հակառակը` երիտասարդացում է ապրում Սպիտակի տարածաշրջանը, որի կենսաթոշակային «ցուցանիշը» նկատելիորեն ցածր է:
309. Ոլորտի առաջիկա տարիների զարգացման միտումները պայմանավորված կլինեն նաև բարեփոխումների շարունակական իրականացման ապահովմամբ, մասնավորապես ապահովագրական կենսաթոշակների չափերը` համակարգին կատարված վճարումների չափերով պայմանավորելու և բոլոր կենսաթոշակների չափերի շարունակական բարձրացում ապահովելու ուղղությամբ:
310. ՀՀ կառավարության գործունեությունը միտված է լինելու` ա) նվազագույնի հասցնել, ապա` բացառել աղքատությունը և աղքատության ռիսկը կենսաթոշակառուների շրջանում, բ) շարունակաբար նվազեցնել աշխատող բնակչության և կենսաթոշակառուների (ներառյալ` հաշմանդամների) կենսամակարդակների միջև առկա մեծ տարբերությունը` թույլ չտալով վերջինիս հետագա խորացումը:
311. Համաձայն «Կայուն զարգացման ծրագրի» հիմնադրույթների փաստվում է, որ առաջնային նպատակներից է միջին ժամկետ հեռանկարում զգալիորեն նվազեցնել աղքատության ռիսկը կենսաթոշակառուների բոլոր խմբերի համար: Այդ նպատակին հասնելու համար նախատեսվում են հետևյալ թիրախները. ա) ապահովագրական կենսաթոշակների ծրագրված միջին մակարդակը հասցնել 2012 թվականից` հասցնելով այն առնվազն սպառողական զամբյուղի 100 տոկոսին, իսկ 2018 թվականից սկսած` 150 տոկոսի:
ՏԱՐԵՑՆԵՐ
312. Համաձայն միջազգայնորեն ընդունված սահմանման սոցիալական պաշտպանության առարկա է ծերությունը, որը ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական առողջապահական օժանդակությունը` կապված ծերության հետ: Տարեցների հիմնախնդիրը ևս դիտարկելով կենսաթոշակառուների թվակազմում կարելի է փաստել, որ առկա է ծերացման միտումը: Այս հանգամանքը նաև իր ազդեցությունը ունեցավ կենսաթոշակային տարիքի բարձրացմամբ, որոշ տեսակներով կենսաթոշակի անցման դժվարացմամբ, երիտասարդ ընտանիքների արտագաղթով, ծնելիության կտրուկ անկմամբ, որը և հանգեցրեց տարեց բնակչության չափաբաժնի ավելացմանը:
313. Պետական քաղաքականությամբ մեծ ուշադրություն է դարձված նաև տարեցներին: Ներկայումս ուշադրության կենտրոնում են նաև կարիքավոր տարեց քաղաքացիները. ոչ մի դժվարություն չկա կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված, խնամքից զուրկ տարեցներին տուն ինտերնատներում տեղավորվելու հարցում: Գործընթացն իրականացվում է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համագործակցված:
314. Խնամքի կարիք ունեցող տարեցների և հաշմանդամների շուրջօրյա խնամքը և սոցիալական սպասարկումը իրականացվում է ստացիոնար և տնային պայմաններում: Հանրապետությունում ստացիոնար սպասարկում իրականացնում են համակարգի տարեցների տուն-ինտերնատները, որտեղ սպասարկվում են ավելի քան 900 տարեցներ, որոնց խնամքը լրիվ իրականացվում է պետության կողմից: 2006-2008 թթ. միջնաժամկետ ծրագրով մեծ ուշադրություն է դարձվել տնային պայմաններում միայնակ տարեցների և հաշմանդամների սոցիալական սպասարկմանը:
315. Հանրապետությունում տնային պայմաններում ներկայումս սպասարկվում են ավելի քան 1000 միայնակ ծեր և հաշմանդամ: Այս բնագավառում անհրաժեշտ է համարվել ընդլայնել տնային սոցիալական սպասարկման ձևը, որն ավելի ընդունելի կլինի քաղաքացիների համար, քանի որ նրանք չեն կտրվի իրենց միջավայրից, միաժամանակ հենց տանը սպասարկելով ավելի քիչ պետական միջոցներ կպահանջվեն:
316. Տնային պայմաններում մեկ միայնակ տարեցի սոցիալական սպասարկման միջին օրական ծախսը գրեթե 24 անգամ ավելի խնայողական է, քան տարեցների տուն-ինտերնատներում շուրջօրյա խնամքի դեպքում: Տնային պայմաններում սպասարկվողները ստանում են նաև կենցաղային, իրավաբանական և հոգեբանական խորհրդատվություն, անհրաժեշտ բժշկական օգնություն և այլ ծառայություններ:
317. Ահա թե ինչպիսի տեսք ունի կենսաթոշակառուների քանակական տվյալները` ըստ տարիքային սանդղակի:
Լոռու մարզի կենսաթոշակառուների թիվը` ըստ տարիքային խմբերի և ըստ
տարածաշրջանների (2006-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.15.
._____________________________________________________________________.
| | |Վանաձոր |Սպիտակ|Ստեփա|Թուման|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ|
| | |(Գուգարք)| |նավան|յան | |ՄԱՐԶ |
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 26092| 7179| 5993| 10296| 4701|54261|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 25807| 7092| 5932| 9983| 4587|53401|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 25728| 7058| 5866| 9883| 4462|52997|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 8119| 2440| 1629| 2525| 1172|15885|
|մինչև 63 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 8350| 2515| 1715| 2525| 1173|16278|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 8604| 2624| 1756| 2637| 1177|16798|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 7561| 1737| 1566| 2667| 1288|14819|
|63-70 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 6519| 1474| 1387| 2247| 1127|12754|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 5754| 1236| 1245| 1948| 948|11131|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 4703| 1202| 1125| 1994| 1008|10032|
|70-75 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 4925| 1215| 1122| 2050| 986|10298|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 5254| 1328| 1120| 2089| 993|10784|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ |2006թ | 3638| 1158| 991| 1868| 760| 8415|
|75-80 տարեկան |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 3708| 1160| 964| 1779| 781| 8392|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 3534| 1060| 914| 1670| 753| 7931|
|____________________|______|_________|______|_____|______|_____|_____|
|Կենսաթոշակառուներ 80|2006թ | 2071| 642| 682| 1242| 473| 5110|
|տարեկան և բարձր |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2007թ | 2305| 728| 744| 1382| 520| 5679|
| |______|_________|______|_____|______|_____|_____|
| |2008թ | 2583| 810| 831| 1539| 591| 6354|
._____________________________________________________________________.
318. 2006-2008 թթ. վերլուծությունը փաստում է, որ կենսաթոշակառուների թիվը նվազել է 2.3 տոկոսով կամ 1264 մարդով, իսկ 24 տոկոսով կամ 1244 մարդով աճել է 80-ն անց կենսաթոշակառուների թիվը: Եթե ընդունենք, որ մինչև 63 տարեկան կենսաթոշակառուների թվի ավելացումը (913 մարդ) կարելի է բացատրել նոր կենսաթոշակների նշանակումով, ապա մյուս տարիքային տիրույթներում` 63-70, 70-75 և 75-80 տարեկան կենսաթոշակառուների շրջանում թիվը նվազել է` համապատասխանաբար 2.9, 1.8 և 5.8 տոկոսով: Կարող ենք հանգել հետևյալ եզրակացության. տարեցտարի նվազում է կենսաթոշակառուների ընդհանուր թիվը, սակայն նրանցից 80-ն անց կենսաթոշակառուների թիվն աճում է` հիմնավորելով երկարակյացների, միաժամանակ հավաստելով հասարակության ծերացման փաստը:
319.
320. Լոռու մարզի Վանաձոր քաղաքում 1993 թ. «Ազնավուրը` Հայաստանին» բարեգործական հիմնադրամի հովանավորչությամբ ստեղծվել է «Հույս» բարեգործական ծերանոցը: Այն տեղակայված էր «Հայաստան» առողջարանի երկրորդ մասնաշենքում 15 բնակիչներով և 50 տնային խնամք ստացողներով: Մինչև 2002 թ. բնակվում էին 30 ծեր, իսկ տնային խնամք` ևս 30-ը: 1998 թ. մարզպետարանի սոցիալական ապահովության վարչության աջակցությամբ միջնորդավորված կայացվեց ՀՀ կառավարության որոշում, որով ծերանոցին 99 տարով անվարձահատույց հատկացվեց Վանաձորի քիմիական մանրաթելերի գործարանի հանգստյան տան շենքը և «Ազնավուրը` Հայաստանին» բարեգործական հիմնադրամի և Համաշխարհային բանկի ֆինանսավորմամբ շենքը վերանորոգվեց և 2000 թ. կահավորվեց 60 ծերերի հաշվարկով: 2002 թ. Շ. Ազնավուրի անմիջական միջնորդությամբ ծերանոցը անժամկետ և հիմնավոր ֆինանսավորմամբ հանձնվեց Ամերիկայի «Հայ օգնության ֆոնդի» խնամակալությանը: Ներկայումս Վանաձորի ծերանոցը (որն անվանափոխվել է «Վանաձորի տարեցների տուն», վերջերս այն անվանակոչվեց բարերարներ Գևորգ և Սիրարփի Գարամանուկյանների անունով) սպասարկում է 55 տարեցներ, 20 ծերեր ստանում են տնային խնամք: Վանաձորի ծերանոցը ունի մշտական ջրամատակարարում և գազիֆիկացված ջեռուցում, բուժկետ և մեկ մահճակալանոց հիվանդասենյակ, լվացքատուն (2004 թ. կառուցվել է ՀՕՖ-ի ֆինանսավորմամբ), հարմարավետ հանգստի սրահ: 2004 թ. ՀՕՖ-ի ֆինանսավորմամբ հիմնավոր վերանորոգվել են ճաշարանն ու խոհանոցը, կառուցվել է արհեստական ջրավազան, որը ծառայում է որպես ձկնաբուծական օժանդակ տնտեսություն: Վանաձորի քաղաքապետարանը ընդառաջել է Վանաձորի ծերանոցի ղեկավարության խնդրանքին և գերեզմանատանը հատկացրել է առանձին տարածք: Հասարակությունը նույնպես աջակից է պետական քաղաքականությանը` տարբեր կրթական հաստատություններ և հասարակական կազմակերպություններ տարելիցներին այցելում են ծերանոցի շահառուներին, նրանց համար պարբերաբար կազմակերպվում են տարբեր միջոցառումներ: 2009 թ. ՀՀ պետական բյուջեից ֆինանսավորվելու է աշխատողների աշխատավարձի վճարային մասը, մնացած ծախսերը կատարում է ՀՕՖ-ը: Ծրագիրը շարունակական է:
321. Լոռու մարզում տարեցների կարիքները հոգալուն է միտված նաև համագործակցությունը «Առաքելություն Հայաստան» հասարակական բարեգործական կազմակերպության հետ, որի շահառուներն են բարեգործական ճաշարաններից օգտվող, տնային խնամքի կարիք ունեցող հարյուրավոր տարեցներ մարզի տարբեր բնակավայրերում: Կազմակերպության շահառուներն են սոցիալապես ամենախոցելի ավելի քան 700 շահառուները` ծերեր, հաշմանդամներ, տնակային ավաններում բնակվող խիստ անապահով ընտանիքների անդամներ: Վանաձորի թիվ 24 դպրոցում գործում է սոցիալական աջակցության կենտրոնը, որը սոցիալական, առողջապահական, հոգեբանական, իրավաբանական և այլ բնույթի ծառայություններ է մատուցում Վանաձոր քաղաքի ավելի քան 300 վատառողջ, խնամքի, օգնության կարիքավոր հաշմանդամների և զառամյալների:
322. Իր բնականոն գործունեությամբ է ընթացել «Հայկական Կարիտաս» բարեսիրական հասարակական կազմակերպության կողմից Տաշիրում հիմնված Ծերերի հոգածության կենտրոն (շահառուները թվով 60 հաշմանդամ ծերեր են): Նույն ԲՀԿ-ի կողմից Վանաձորում 2006-2008 թթ. իրականացվեց «Տնային խնամք» ծրագիրը, որի շրջանակներում խնամվեցին և տարաբնույթ ծառայություններ մատուցվեցին 100 ծերերի:
323. Ներկայիս սոցիալ-տնտեսական պայմաններում տարեցների լիարժեք սոցիալական պաշտպանության անհրաժեշտությունը պայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով;
. Քանի որ ծերությունը կյանքի յուրահատուկ կենսաբանական փուլերից է, ապա տարեցների խոցելիությունը օբյեկտիվ է: Նրանք համարվում են բժշկական և սոցիալական ծառայությունների ամենախոշոր սպառողները, սակայն կենսաթոշակների ցածր մակարդակի պատճառով տարեցներն այսօր բնակչության ամենաանպաշտպան խմբերից են:
. Տարեցներն ավելի զգայուն են հասարակական փոփոխությունների նկատմամբ և դրա համար կրում են սոցիալական, քաղաքական և տնտեսական համակարգերի արմատական փոփոխությունների ամբողջ բեռը:
. Քանի որ բնակչության կատեգորիան սոցիալականացվել է բոլորովին այլ միջավայրում, ապրելակերպի փոփոխությունները, սոցիալական և տնտեսական համակարգերի տրանսֆորմացիան նպաստել են տարեցների, հատկապես միայնակ ծերերի, հասարակությունից օտարմանը, մեկուսացմանը:
ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՆԵՐ
324. Նախկինում բնակչության երկու տասնյակից ավելի սոցիալական առավել մեծ ռիսկի կատեգորիաների ընտանիքներ պետության կողմից ստանում էին պետական նպաստ կամ դրամական փոխհատուցում, որը, սակայն, ըստ էության չէր արտացոլում այդ ընտանիքների իրական կարիքավորությունը: Պետության կողմից սոցիալական աջակցության համար նախատեսված միջոցների բաշխումը նպատակային դարձնելու համար սոցիալական հավասարության սկզբունքից անցում կատարվեց սոցիալական արդարության սկզբունքին. 1999 թ. ներդրվեց ընտանեկան նպաստի համակարգը` հիմքում ունենալով ընտանիքների անապահովության աստիճանը: Խնդրի լուծումը թեև որոշակիորեն բարելավվեց աղքատության ընտանեկան նպաստի համակարգի ներդրումով, սակայն այդ համակարգին անցնելով բնակչության մի մասը (հատկապես` հաշմանդամները` «Հաշմանդամների մասին» ՀՀ օրենքով) զրկվեցին իրենց ամրագրված արտոնություններից: Հաշմանդամների հիմնահարցերը մասամբ լուծվում են «ՀՀ հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով: Այս օրենքին համապատասխան, հաշմանդամները օգտվում են պրոթեզաօրթոպեդիկ և վերականգնողական պարագաներով անվճար ապահովման իրավունքից:
325. Ստորև ներկայացվում է Լոռու մարզի հաշմանդամների թվաքանակը` 2006-2008 թթ. համար վիճակագրական վերլուծության համար` ըստ տարածաշրջանների և խմբերի: Վերլուծությամբ կարելի է փաստել, որ վերջին երեք տարիներին աստիճանաբար աճել է հաշմանդամների թիվը` 13086-ից հասնելով 14725-ի: Հաշմանդամների 7.5 տոկոսը առաջին, 59.4 տոկոսը` երկրորդ և 27.8 տոկոսը երրորդ խմբի հաշմանդամներ են: Մինչև 18 տարեկան մանկուց հաշմանդամները կազմում են ընդհանուր հաշմանդամների 5.1 տոկոսը:
Լոռու մարզում հաշմանդամների թվաքանակը` ըստ խմբերի և ըստ
տարածաշրջանների բաշխվածության (2006-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.16.
.____________________________________________________________.
|Տարածաշրջանները |Ըստ տեսակների |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|
|____________________|_______________|_______|_______|_______|
|Վանաձոր |1-ին խումբ | 571| 577| 573|
|(ներառյալ` Գուգարքի |_______________|_______|_______|_______|
|տ/շրջանը) |2-րդ խումբ | 4024| 4253| 4571|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |3-րդ խումբ | 1594| 1759| 1990|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |հաշմանդամ երեխա| 341| 324| 335|
|____________________|_______________|_______|_______|_______|
|Սպիտակի տ/շրջան |1-ին խումբ | 157| 161| 168|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |2-րդ խումբ | 1216| 1297| 1448|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |3-րդ խումբ | 517| 557| 608|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |հաշմանդամ երեխա| 174| 166| 156|
|____________________|_______________|_______|_______|_______|
|Ստեփանավանի տ/շրջան |1-ին խումբ | 121| 114| 113|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |2-րդ խումբ | 694| 743| 785|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |3-րդ խումբ | 395| 440| 470|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |հաշմանդամ երեխա| 81| 88| 83|
|____________________|_______________|_______|_______|_______|
|Թումանյանի տ/շրջան |1-ին խումբ | 168| 163| 179|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |2-րդ խումբ | 1127| 1145| 1218|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |3-րդ խումբ | 631| 672| 711|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |հաշմանդամ երեխա| 130| 122| 127|
|____________________|_______________|_______|_______|_______|
|Տաշիրի տ/շրջան |1-ին խումբ | 87| 85| 78|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |2-րդ խումբ | 702| 718| 737|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |3-րդ խումբ | 290| 315| 324|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |հաշմանդամ երեխա| 66| 59| 51|
|____________________|_______________|_______|_______|_______|
|Լոռու մարզ |1-ին խումբ | 1104| 1100| 1111|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |2-րդ խումբ | 7763| 8156| 8759|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |3-րդ խումբ | 3427| 3743| 4103|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |հաշմանդամ երեխա| 792| 759| 752|
| |_______________|_______|_______|_______|
| |Ընդամենը | 13086| 13758| 14725|
.____________________________________________________________.
326. ՀՀ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին իրականացվում են հետևյալ ծրագրերը, որոնք նախատեսված են հանրապետության բոլոր մարզերում բնակվող հաշմանդամների համար, թեպետ, այդ ծառայությունները կենտրոնացված են Երևանում. ա) պրոթեզաօրթոպեդիկ օգնության, վերականգնողական պարագաների, սայլակների և լսողական սարքերի տրամադրում, բ) աչքի պրոթեզավորում, գ) ձայնաստեղծ սարքերի տրամադրում, դ) տեսողությունից հաշմանդամություն ունեցող անձանց «Արև» համակարգով ուսուցանում և համակարգչային տեխնիկայով ապահովում, ե) ուշ տարիքում տեսողությունը կորցրած հաշմանդամների համար ձայնագրության ծառայությունների ձեռքբերում, զ) հոգեկան առողջության վերականգնում «Սթրես» կենտրոնում, է) բժշկասոցիալական վերականգնում և հիվանդանոցային բուժում «Արթմեդ» բժշկական կենտրոնում:
327. Վատ լսող երեխաների զարգացման ցերեկային կենտրոնը գտնվում է Երևանում, սակայն սպասարկում է ողջ հանրապետությունը: Ծրագրի իրականացնողը` «Հավատ» վատ լսող երեխաների մայրերի հասարակական կազմակերպություն է, ծրագրի իրականացմանն աջակցում է ԱՄՆ ՄԶԳ Հայաստան սոցիալական պաշտպանության համակարգերի հզորացման ծրագիրը:
328. Միայնակ տարեցներին և հաշմանդամներին տնային պայմաններում խնամքի ծառայություններ են տրամադրվում «Առաքելություն Հայաստան» ԲՀԿ-ի կողմից:
329. Հաշմանդամների պրոթեզավորումը և վերականգնողական պարագաներով ապահովումը նպաստում է նրանց հասարակություն ինտեգրմանը: Վերականգնման արդյունքում նրանք հնարավորություն ունեն աշխատելու` մասամբ հոգալու իրենց, ինչպես նաև` ընտանիքի սոցիալական խնդիրները, որն այսօր մեր երկրի սոցիալական քաղաքականության ռազմավարության պահանջներից է: ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համագործակցված աշխատանք է իրականացվել մարզի հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով (վերին և ստորին վերջույթների պրոթեզներ, օրթեզներ, պրոթեզի և օրթոպեդիկ կոշիկներ, հենակներ, արմնկահենակներ, ձեռնափայտեր, բուժական սեղմիրաններ և աղեկապեր, սուպինատորներ և այլն): Նման պարագաների կարիքավորների հերթագրումը կատարվում է մարզի ՍԾՄՏՄ-ների կողմից` մարզի թվով երեք բժշկա-սոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովների (ԲՍՓՀ) կողմից լրացված վերականգնողական անհատական ծրագրերի հիման վրա: Նրանց միջոցով կազմակերպվում է նաև պետական բյուջեի միջոցներով գնված վերականգնողական պարագաների (սայլակներ, քայլակներ, լսողական սարքեր, աչքի և կրծքագեղձի պրոթեզներ: Վերջին տարիներին Լոռու մարզում պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով բավարարվել են ավելի քան 400 մարդ, անվասայլակներ և լսողական սարքեր են ստացել 300-ից հաշմանդամներ:
330. «Պրոթեզաօրթոպեդիկ» ՓԲԸ-ի և «Ինտերօրթո» ՍՊԸ-ի կողմից վերականգնողական պարագաների բաշխման գործընթացն իրականացվում է Լոռու մարզի ԲՍՓՀ-ների, ՍԾՄՏՄ-ների, ինչպես նաև հաշմանդամների «ԱՐԱՆ» ՀԿ-ի կողմից: Բացի այդ, նշված կազմակերպություններում իրականացվում է պրոթեզների վերանորոգումը: Հաշմանդամների գրեթե 4%-ը կարիք ունի տարբեր տիպի պրոթեզա-օրթոպեդիկ և վերականգնողական պարագաների, որպիսիք են պրոթեզները (այդ թվում` վերանորոգումներ), օրթեզները (կորսետ, բանդաժ, ռեկլինատոր, տուտոր և այլն), օրթոպեդիկ կոշիկը, պրոթեզի կոշիկը, ձեռնափայտը, հենակը: Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ շատ վերականգնողական պարագաների համար պիտանելիության ժամկետներ են սահմանված, ապա ակնհայտ է, որ մեր առջև խնդիր է դրված նաև դրանց վերանորոգման հարցը:
331. Նպատակահարմար է, որ հաշմանդամների գույքի վերանորոգման ծառայություն ստեղծվի նաև Վանաձորում:
332. Հաշմանդամներին օգնություն է ցուցաբերվել նաև «Ինտերկապ» բարեգործական հասարակական կազմակերպության շնորհիվ: Մարզի հաշմանդամներին աջակցություն է ցույց տրվում եվրոպական տարբեր երկրներից ներկրված բուժական և հաշմանդամներին առաջնահերթ անհրաժեշտ պարագաներով (հենակ, սայլակ, բուժպարագաներ, հանդերձանք և այլն):
333. Վերջերս «Միջազգային օգնություն և զարգացում» ընկերության հայկական մասնաճյուղի կողմից մարզում բաշխվեց 30 հաշմանդամի սայլակներ, որոնք հատկացրել էր «Վերջին օրերի սրբեր» ՄԲԿ-ն:
334. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովին աջակից է նույնատիպ Լոռու մարզային հանձնաժողովը, որը բավականին կառուցողական գործառույթներ է մշակել: Մասնավորապես, ներկայացվել է 2009 թ. հաշմանդամների խնդիրների լուծմանն ուղղորդված ծրագրերի նախագծեր, որոնք պետք է իրականացվեն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության համապատասխան վարչության հետ համատեղ:
335. Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության պետական ռազմավարական նպատակը նրանց առավելագույնս և համակողմանի ինտեգրումն է հասարակայնության լիարժեք կյանքին, նրանց մասնակցության ապահովումը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներին: Ի տարբերություն մայրաքաղաքում եղած հնարավորությունների, մարզերում դեռևս լուրջ բարեփոխումների անհրաժեշտություն կա: Հիմնախնդիր է մնում այնպիսի տարրական հարցերի կարգավորումը, ինչպիսին շարժողական խնդիրներ ունեցող հաշմանդամների մուտքի մատչելիության ապահովումն է դեպի պետական ու տեղական ինքնակառավարման հիմնարկներ, հասարակական, մշակութային, մարզական կառույցներ, ընտրատեղամասեր և այլն:
336. Մարզպետարանը մասնակցություն է ունեցել հաշմանդամների հարցերով զբաղվող «Լիարժեք կյանք» ԲՀԿ-ի կողմից լույս ընծայված «Հավասարություն նշանակում է առողջ հասարակություն» գրքի խմբագրմանը և շնորհանդեսին, ինչպես նաև մարզպետի անունից կազմակերպության հիմնադրման 10-ամյակին սոցիալական ապահովության բաժնի պետը ՀԿ-ին է հանձնել մարզպետի շնորհակալագիրը և նվերը (գրասենյակային ինքնապատասխանիչով և ինքնագրանցող հեռախոս): Սոցիալական ապահովության բաժնի պետը հաշմանդամների հարցերին նվիրված ընդարձակ հոդված է տպագրել նույն ՀԿ-ի կողմից լույս ընծայվող «Լիարժեք կյանք» թերթի 2008 թ. թիվ 3 և 4 համարներում: Նշյալ պարբերականը դարձել է հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող Լոռու մարզային հանձնաժողովի խոսափողը:
337. Համաձայն մարզի ՍԾՄՏՄ-ներից ստացված տեղեկատվությունների` 2008 թ. ընթացքում Լոռու մարզում 33 հաշմանդամների հատկացվել է նստասայլակ, լսողական սարք են ստացել 111 քաղաքացիներ: Կարիքավորներին հատկացվել է նաև 19 ձեռնափայտ, 17 հենակ, 6 քայլակ, պրոթեզներ (ոտքի, ձեռքի, կրծքագեղձի) են տրվել 53 քաղաքացիների: Հատկանշական է, որ նպատակաուղղված պետական քաղաքականության շնորհիվ ներկայումս մարզում վերականգնողական պարագաների պակաս չի զգացվում: Ընդամենը ՍԾՄՏՄ-ների կողմից տարվա ընթացքում 233 անձանց տրվել են տարաբնույթ վերականգնողական պարագաներ:
338. 2008 թ. նոյեմբերի 14-ից մինչև դեկտեմբերի 14-ը հաշմանդամների հիմնահարցերի իրազեկման միամսյակի շրջանակներում իրականացվել է նկատելի աշխատանքներ: Կազմվել է Լոռու մարզի քաղաքապետարանների և գյուղապետարանների, դպրոցների և առողջապահական հիմնարկների մուտքերի ֆիզիկական մատչելիությունը բնութագրող տեղեկատվությունը, մարզի համայնքների, կրթական և առողջապահական հաստատությունների ղեկավարներին առաջարկվել է միջոցներ նախատեսեն և կառուցեն թեքահարթակներ: Աշխատանքները լայնորեն լուսաբանվել են բնակչության համար, հավուր պատշաճի նշվել է իսկ հաշմանդամների միջազգային օրը` դեկտեմբերի 3-ը, կազմակերպվել հաշմանդամների հարցերին նվիրված հեռուստատեսային քննարկում:
339. Հաշմանդամների հարցերի լուծմանը աջակից են դարձվում նաև հասարակական կազմակերպություններին. «Լիարժեք կյանք», «Լուսաստղ», «ԱՐԱՆ», «Մոլորակ», «Առավոտ» ԲՀԿ-ները, «Հայաստանի խուլերի միավորում» ՀԿ-ի Լոռու մարզային և Երեխաների հատուկ ստեղծագործական կենտրոնի Վանաձորի մասնաճյուղերը:
340. Թումանյանի տարածաշրջանում հաշմանդամների շրջանում ակտիվ գործունեություն է ծավալում Ալավերդի քաղաքում գործող Հաշմանդամների համայնքային կենտրոնը` համագործակցելով տեղական ինքնակառավարման մարմնի` Ալավերդու քաղաքապետարանի և «Վորըլդ Վիժն» ՄԲԿ Հայաստանյան մասնաճյուղի հետ:
341. Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության բնագավառում մինչև 2013 թ. Լոռու մարզի մի շարք հասարակական կազմակերպություններ, որոնք նշված ծրագրերի նախկին փորձ ունեն, պատրաստ են կենսագործելու մի շարք ծրագրեր, որոնց համար չունեն բավարար ֆինանսական միջոցներ և ակնկալվում է պետական աջակցություն: Մասնավորապես` «Լուսաստղ» ԲՀԿ-ն պատրաստ է իրականացնել «Հավասար հնարավորություններ երիտասարդ հաշմանդամների համար» ծրագիրը, որի համար պահանջվում է 10 մլն դրամ` 20 տոկոս ներդրումով, «Խուլերի կրթամշակութային կենտրոն ՀԿ» -ն պատրաստ է իրականացնել «Լոռու մարզի լսողության խնդիրներ ունեցող անձանց մասնագիտական ուսուցում» ծրագիրը, որի համար պահանջվում է 9.3333 մլն դրամ, 0.68 մլն դրամ ներդրումով, ինչպես նաև «Լոռու մարզի լսողության խնդիրներ ունեցող անձանց մասնակցությամբ սպորտային միջոցառումներ և համահայաստանյան առաջնության կազմակերպում» ծրագիրը, որի ֆինանսական պահանջը 2.0 մլն է: Վանաձորում գործող հենաշարժողական խնդիրներ ունեցող հաշմանդամների հարցերով զբաղվող «Արան» ԲՀԿ-ն առաջիկա տարիներին պատրաստ է իրականացնել 2 ծրագրեր` «Կռունկ-6. Լոռու մարզի հաշմանդամների բժշկական օգնության և սպասարկման այլ ծառայությունների մատուցում» և «Կռունկ-7. Լոռու մարզի մարզի հաշմանդամների սոցիալական վիճակի բարելավում, վերականգնողական պարագաների վերանորոգում, նոր աշխատատեղերի ստեղծում», որոնց համար պահանջվում է համապատասխանաբար` 8.43 մլն դրամ (ներդրումը` 1.241 մլն դրամ) և 6.5 մլն դրամ (ներդրումը` 1.241 դրամ) ֆինանսական պահանջով, իսկ «Մոլորակ» մշակութային լրատվական» ԲՀԿ-ն պատրաստ է իրականացնել «Իմ մոլորակը»` միջմարզային (Լոռի, Տավուշ, Արագածոտն) մշակութային կապերի ամրապնդում» ծրագիրը 4.462 մլն դրամ (1.12 մլն ներդրմամբ) արժեքով:
Աշխատանքի և զբաղվածության ոլորտ
342. Գործազրկությունը աղքատության ամենակարևոր պատճառներից է: Ինչպես ցույց են տալիս հետազոտությունները, երեք գործազուրկներից մոտավորապես երկուսը ենթակա են աղքատության ռիսկի: Սակայն, նույնիսկ զարգացած երկրների համար միայն զբաղվածության ապահովումը դեռ բոլոր հիմնախնդիրների լուծումը չէ: Զբաղվածության և աղքատության մակարդակների համեմատությունը վկայում է, որ աղքատությունը կարող է տարածված լինել նույնիսկ զբաղվածության բարձր մակարդակի դեպքում: Այս առումով կարևորվում է նաև ակտիվ սոցիալական այն միջոցառումների իրականացումը, որոնք ուղղված են աշխատուժի վերարտադրմանը, նրա որակավորման բարձրացմանը և աշխատաշուկայի ժամանակակից պահանջներին համապատասխանող պայմանների ստեղծմանը:
343. Վերջին տարիներին շարունակվել են «Բնակչության զբաղվածության և գործազրկության դեպքում սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով ամրագրված զբաղվածության ոլորտի ակտիվ քաղաքականության իրականացումը զբաղվածության կարգավորման պետական ծրագրին համապատասխան` հիմքում դնելով տարբեր նպատակային հետազոտությունների արդյունքները: Օրենսդրական փոփոխությունների հետևանքով շարունակվեցին աշխատաշուկայի կառուցվածքի որակական և քանակական փոփոխությունները, գործազրկության կառուցվածքը, հաշվառման մեջ մնացին հիմնականում ակտիվ աշխատանք փնտրողները, շարունակվեց ավելանալ գործազուրկ երիտասարդների թվաքանակը:
344. Զբաղվածության ոլորտի գերակայություններ են.
. աշխատուժի մրցունակության շարունակական բարձրացում,
. աշխատուժի առաջարկի և պահանջարկի անհամամասնությունների մեղմում,
. երիտասարդների (այդ թվում` գյուղական երիտասարդության)
զբաղվածության ապահովման աջակցություն,
. աշխատաշուկայում անմրցունակ խմբերի, մասնավորապես` հաշմանդամների
զբաղվածության ապահովմանն ուղղված ծրագրերի ծավալների մեծացում,
. սոցիալական գործընկերության կայացում:
345. Զբաղվածության մարզային կենտրոնի հիմնական խնդիրը զբաղվածության կարգավորման պետական ծրագրերի իրականացումն է, որոնք ուղղված են բնակչության լրիվ և արդյունավետ զբաղվածության ապահովման համար պայմանների ստեղծմանը:
346. Հանրապետության բոլոր մարզերում (այդ թվում` Լոռու մարզում) զբաղվածության տարածքային կենտրոնների միջոցով իրականացվում են հետևյալ ծրագրերը.
ա) «Մասնագիտական ուսուցման կազմակերպում»,
բ) «Աշխատաշուկայում անմրցունակ անձանց աշխատանքի տեղավորման աջակցության
նպատակով աշխատավարձի մասնակի փոխհատուցում գործատուին»,
գ) «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքների կազմակերպում»,
դ) «Ձեռնարկատիրական գործունեության պետական գրանցման համար
գործազուրկներին և հաշմանդամներին պետական աջակցություն»,
ե) «Այլ վայր աշխատանքի գործուղվող գործազուրկի նյութական ծախսերի
հատուցում»,
զ) «Թափուր աշխատատեղերի տոնավաճառ»:
347. Համաձայն վիճակագրական տվյալների կարող ենք փաստել թե ինչպիսի բաշխվածություն կա չզբաղված աշխատանք փնտրող քաղաքացիների և գործազուրկների թվաքանակների միջև:
Չզբաղված քաղաքացիների և գործազուրկների թվաքանակի բաշխումը` ըստ
մարզերի (2006-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.17.
.______________________________________________________________.
|Մարզեր |Չզբաղված քաղաքացիների թիվը|Նրանցից` գործազուրկներ |
| |__________________________|_______________________|
| |2006 թ. |2007 թ. |2008 թ. |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|ք. Երևան | 25773| 18882| 17066| 22443| 17832| 16736|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Արագածոտն | 1796| 1512| 1337| 1257| 1437| 1310|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Արարատ | 4065| 2759| 2910| 3086| 2674| 2860|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Արմավիր | 5111| 3806| 3234| 3422| 2902| 3158|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Գեղարքունիք| 6750| 5918| 5760| 4471| 5414| 5454|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Լոռի | 24235| 18798| 11102| 19000| 17670| 10673|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Կոտայք | 6411| 4899| 5806| 4872| 4723| 5676|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Շիրակ | 19872| 18600| 16306| 16071| 16321| 15422|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Սյունիք | 11481| 10031| 8495| 9745| 9829| 8341|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Վայոց Ձոր | 1774| 1392| 1104| 1298| 1321| 1050|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Տավուշ | 4649| 4674| 4460| 3326| 4448| 4370|
|___________|________|________|________|_______|_______|_______|
|Ընդամենը` | 111917| 91271| 77580| 88991| 84571| 75050|
.______________________________________________________________.
348. Ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից իրականացված հետազոտությունների արդյունքների գործազրկության մակարդակը ցուցանիշներով Լոռու մարզը միջին աղքատության շրջանում է (տես աղյուսակ 5.4.1.18.): ՈՒսումնասիրության տվյալների վերլուծությամբ փաստվում է, որ աղքատ բնակչության քանակությունը` 26.8 բարձր է հանրապետական միջինից` 25.0: Լոռու մարզում աղքատության խորությունը` 6.2 զիջում է միայն Արմավիր` 6.9 և Կոտայքի` 6.5 մարզերին, իսկ հանրապետական միջինը` 4.9 է: Նույնպիսի համեմատության դեպքում կարելի է արձանագրել, որ աղքատության սրությունը Լոռու մարզում 1.8 է, որը գերազանցում է հանրապետական միջինը` 1.5 և զիջում է միայն վերոնշյալ մարզերին` Արմավիրին` 2.0 և Կոտայքին` 1.9:
Հայաստան. Գործազրկության հիմնական ցուցանիշներն ըստ մարզերի
Աղյուսակ 5.4.1.18.
._______________________________________________________.
|Մարզեր | 2007 թ. |
| |___________________________________________|
| |Գործազրկության|Պաշտոնապես գրանցված |
| |մակարդակը, % |գործազրկության մակարդակը, % |
|___________|______________|____________________________|
|ք.Երևան | 33.2| 5.3|
|___________|______________|____________________________|
|Արագածոտն | 12.1| 2.2|
|___________|______________|____________________________|
|Արարատ | 16.0| 2.4|
|___________|______________|____________________________|
|Արմավիր | 27.5| 2.4|
|___________|______________|____________________________|
|Գեղարքունիք| 22.4| 5.1|
|___________|______________|____________________________|
|Լոռի | 34.1| 14.4|
|___________|______________|____________________________|
|Կոտայք | 38.2| 6.5|
|___________|______________|____________________________|
|Շիրակ | 35.6| 16.0|
|___________|______________|____________________________|
|Սյունիք | 19.6| 15.3|
|___________|______________|____________________________|
|Վայոց Ձոր | 27.0| 4.4|
|___________|______________|____________________________|
|Տավուշ | 16.5| 8.3|
|___________|______________|____________________________|
|Ընդամենը` | 28.4| 7.0|
._______________________________________________________.
349. Վերոնշյալ աղյուսակում գործազրկության մակարդակը հաշվարկված է տարբեր մեթոդաբանությամբ և նկատելիորեն տարբերվում է պաշտոնապես գրանցված նույն ցուցանիշին, որը պայմանավորված է հետևյալ պատճառներով` գործազուրկների գրանցումը զբաղվածության պետական ծառայությունում որոշակիորեն կապված է առաջարկվող աշխատատեղերի նկատմամբ անբավարարության առկայությամբ, տարիքային սահմանափակության, գրանցման ընթացակարգի, կենսաապահովման նվազագույնը չբավարարող գործազրկության նպաստի չափի հետ և այլն: Մյուս կողմից վերջինս հնարավորություն է տալիս մշտապես հետևել պաշտոնապես գրանցված աշխատաշուկայի զարգացումներին. աշխատուժի նկատմամբ և առաջարկի և պահանջարկի մասով:
350. Մարզի տարածքում գրանցված գործազուրկների ճնշող մեծամասնությունը քաղաքաբնակներ և միջին տարիք (30-50 տարեկան) ունեցողներն են: Գործազրկությունը սերտորեն կապված է աղքատության հետ: Թվական տվյալներով այսօր շատ աղքատ է յուրաքանչյուր հինգերորդը: Աղքատ է զբաղված բնակչության գրեթե չորսից մեկը, որը հետևանք է ցածր վարձատրության (հատկապես մշակույթի և արվեստի բնագավառների):
351. Լոռու մարզում 01.01.2009 թ. դրությամբ գործազուրկ է 11.772 մարդ
. Գործազրկության մակարդակը` 10.6%
. Աշխատանք են փնտրում պաշտոնապես գրանցված 13.596 մարդ
. Չզբաղված, աշխատանք փնտրողների թիվը կազմում է` 12.094 մարդ:
352. Բոլոր ցուցանիշների վերջին շրջանի աճը բացատրվում է զանգվածային կրճատումներով, որոնք տեղի են ունեցել այնպիսի խոշոր կազմակերպություններում. ինչպիսիք են` Ախթալայի ԼՀԿ-ն, Վանաձորի «Քիմպրոմը», «Ավտոգեն-Մ» ՍՊԸ-ն և այլն:
353. Լոռու մարզի գործազուրկների համեմատական ցուցանիշները ըստ 1997-2008 թթ. տվյալների` ունի հետևյալ պատկերը`
Գծապատկեր 5.4.1.5.
----------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
354. Ինչպես տեսնում ենք դիագրամայից 2004-ից 2007 թթ. ընթացքում տեղի է ունեցել գործազրկության ցուցանիշների նվազում, իսկ 2008 թ. ընթացքում փոքր աճ է գրանցվել:
355. Ստորև ներկայացվում են 2006-2008 թթ. աշխատանք փնտրողների համեմատական ցուցանիշները ըստ տարածքների (աղյուսակ 5.4.1.19)` հավաքագրված Վանաձորի զբաղվածության մարզային կենտրոնի և մարզի տարածքային կենտրոնների կողմից:
Լոռու մարզի գործազուրկների, աշխատանք փնտրողների և չզբաղված,
աշխատանք փնտրող քաղաքացիների թվական տվյալները` ըստ տարածաշրջանների
(2005-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.19.
.___________________________________________________________________.
| | |Վանաձոր|Թուման-|Սպիտակ|Ստեփա-|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ |
| | | |յան | |նավան | |ՄԱՐԶ |
|___________|____________|_______|_______|______|______|_____|______|
|Աշխատանք |01.01.2006 թ| 16.082| 2.515| 2.362| 3.55| 451|24.961|
|փնտրողների |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
|թիվը |01.01.2007 թ| 12.853| 1.664| 2.229| 2.836| 390| 19.97|
| |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.572| 1.651| 2.102| 2.820| 404| 12.54|
| |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.489| 1.862| 1.783| 3.033| 429| 13.59|
|___________|____________|_______|_______|______|______|_____|______|
|Չզբաղված, |01.01.2006 թ| 15.978| 2.463| 1.934| 3.441| 376|24.192|
|աշխատանք |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
|փնտրողների |01.01.2007 թ| 12.674| 1.509| 1.683| 2.596| 336|18.798|
|թիվը |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.445| 1.366| 1.496| 2.444| 351|11.102|
| |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.228| 1.518| 1.303| 2.651| 394|12.094|
|___________|____________|_______|_______|______|______|_____|______|
|Գործազուրկ-|01.01.2006 թ| 13.006| 1.863| 1.396| 2.415| 290|18.970|
|ների թիվը |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2007 թ| 12.352| 1.206| 1.398| 2.388| 327|17.671|
| |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2008 թ| 5.371| 1.331| 1.301| 2.328| 340|10.673|
| |____________|_______|_______|______|______|_____|______|
| |01.01.2009 թ| 6.091| 1.496| 1.265| 2.541| 379|11.772|
.___________________________________________________________________.
356. Ստորև ներկայացվում են Լոռու մարզի 2006-2008 թթ. գործազուրկների տվյալները ըստ տարբեր բնորոշիչների և ըստ տարածաշրջանների հավաքագրված Վանաձորի զբաղվածության մարզային կենտրոնի և մարզի տարածքային կենտրոնների կողմից:
Լոռու մարզի գործազուրկների տվյալները ըստ տարբեր բնութագրիչների և
ըստ տարածաշրջանների (2006-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.20.
.____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ | |Վանաձոր|Սպիտակ|Ստեփա-|Թուման-|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ|
| | | | |նավան |յան | |ՄԱՐԶ |
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|Գործազուրկների թիվը|2006 թ| 9158| 2118| 3380| 2384| 631|17671|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 5373| 1358| 2113| 1489| 340|10673|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 6091| 1265| 2541| 1496| 379|11772|
|__________________________|_______|______|______|_______|_____|_____|
|Ըստ տարիքի` | | | | | | |
|__________________________|_______|______|______|_______|_____|_____|
|մինչև 18 տարեկան |2006 թ| 0| 2| 0| 0| 0| 2|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 66| 0| 27| 4| 2| 99|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 37| 20| 48| 5| 3| 113|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|19-24 տարեկան |2006 թ| 840| 20| 47| 41| 7| 955|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 467| 5| 141| 58| 13| 684|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 483| 61| 227| 86| 15| 872|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|25-30 տարեկան |2006 թ| 1368| 383| 554| 158| 20| 2483|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 714| 329| 589| 186| 25| 1843|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 799| 93| 620| 135| 48| 1695|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|31-34 տարեկան |2006 թ| 980| 227| 274| 102| 46| 1629|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 466| 203| 246| 92| 40| 1047|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 562| 95| 262| 109| 55| 1083|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|35-45 տարեկան |2006 թ| 2246| 294| 449| 339| 70| 3398|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 1564| 352| 567| 409| 83| 2975|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 1861| 464| 609| 462| 78| 3474|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|46-54 տարեկան |2006 թ| 3562| 322| 628| 401| 144| 5057|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 1491| 294| 597| 391| 136| 2909|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 1654| 337| 585| 478| 139| 3193|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|55 տարեկանից բարձր |2006 թ| 3356| 150| 436| 165| 40| 4147|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 605| 118| 161| 191| 41| 1116|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 695| 195| 190| 221| 41| 1342|
|__________________________|_______|______|______|_______|_____|_____|
|Ըստ կրթության` | | | | | | |
|__________________________|_______|______|______|_______|_____|_____|
|բարձրագույն |2006 թ| 1986| 124| 185| 73| 23| 2391|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 832| 103| 177| 63| 24| 1199|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 838| 87| 180| 67| 29| 1201|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|միջնակարգ |2006 թ| 3410| 430| 1069| 200| 82| 5191|
|մասնագիտական |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 1347| 311| 1052| 229| 110| 3049|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 1597| 400| 1056| 316| 115| 3484|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|միջնակարգ |2006 թ| 5815| 780| 1127| 799| 166| 8687|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 2755| 867| 1088| 878| 183| 5771|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008թ | 3188| 742| 1291| 957| 215| 6393|
|___________________|______|_______|______|______|_______|_____|_____|
|թերի միջնակարգ |2006 թ| 1141| 64| 7| 134| 56| 1402|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2007 թ| 439| 20| 11| 161| 23| 654|
| |______|_______|______|______|_______|_____|_____|
| |2008 թ| 468| 36| 14| 156| 20| 694|
.____________________________________________________________________.
357. Ակնհայտ է, որ գործազրկությունը լրջագույն խնդիրն է այսօր, հատկապես` կանանց շրջանում, և իր բացասական ազդեցությունն է ունենում բնակչության կենսագործունեության վրա: Ակնառու տնտեսական հետևանքներից (անհատի, ընտանիքի եկամտի կորուստ) բացի, այն այսօր ունի մի շարք սոցիալական հետևանքներ, մանավանդ եթե խոսքը գնում է երկարատև գործազրկության մասին: Այսպես.
. մեկից ավելի տարով աշխատանքային գործունեության դադարեցումը հանգեցնում է մասնագիտական հմտությունների կորստի,
. եկամուտների, գոյության միջոցների բացակայությունը հասարակության մեջ սոցիալական դիրքի նվազման, ցածր ինքնագնահատականի ձևավորման, մեկուսացման և բարոյազրկման պատճառ է դառնում,
. աշխատանք փնտրելու անհաջող փորձերը սթրեսների, վարքագծի շեղումների տարբեր ձևերի դրսևորման (հարբեցողություն և այլն) պատճառ են դառնում:
358. Վերջին տարիներին նկատելի է գործազուրկների թվաքանակի նվազումը:
Սա բացատրվում է`
ա) «Բնակչության զբաղվածության և գործազրկության դեպքում սոցիալական պաշտպանության մասին» օրենքի այն դրույթով, որ եթե աշխատանք փնտրողը 6 ամսվա ընթացքում գոնե մեկ անգամ չի ներկայանում Զբաղվածության պետական ծառայություն, ապա նա հանվում է հաշվառումից,
բ) տարեցտարի ավելանում են աշխատանքի տեղավորման ցուցանիշները:
359. Քննարկենք նաև գործազուրկների տարիքային և կրթական համեմատական ցուցանիշները: Գործազուրկների թվի մեջ գերակշռում են 30-50 տարեկանները: Այս տարիքի մարդիկ հիմնականում երկարատև գործազուրկներ են (1-ից ավելի տարի մնացել են գործազուրկի կարգավիճակում), որի պատճառով կորցրել են իրենց մասնագիտական հմտությունները և ունակությունները: Այս ցուցանիշի վրա ազդում է նաև այն հանգամանքը, որ երիտասարդները ավելի ակտիվ են կողմնորոշվում աշխատաշուկայում և ավելի հեշտությամբ տեղավորվում հարմար աշխատանքի: Միաժամանակ քանի որ 30-ից 50 տարեկանները կորցրել են իրենց մասնագիտական հմտությունները և ունակությունները զբաղվածության տարածքային կենտրոններ են դիմում ընդգրկվելու այնպիսի աշխատանքներում, որոնք մասնագիտական ունակություններ չեն պահանջում, մասնավորապես դիմում են «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» ծրագրերում կամ ժամանակավոր աշխատանքներում ընդգրկվելու համար:
360. Ստորև վերլուծված է 2005-2008 թթ. զբաղվածության տարածքային կենտրոնների կողմից վճարված գործազրկության նպաստների գումարների բաշխվածության համեմատական տվյալները` ըստ տարածաշրջանների:
Լոռու մարզում վճարված գործազրկության նպաստի գումարները` ըստ
տարածաշրջանների (2006-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.21.
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ|Վանաձոր |Թուման- |Սպիտակ |Ստեփանա-|Տաշիր |ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶ|
| |(Գուգարք) |յան | |վան | | |
|___________|__________|________|________|________|________|__________|
|2006 թ. | 131653011| 8145001| 9003901| 6391198| 6199136| 161392247|
|___________|__________|________|________|________|________|__________|
|2007 թ. | 177413107|22023800|11007162| 9575050|10988396| 231007515|
|___________|__________|________|________|________|________|__________|
|2008 թ. | 227651529|48744500|12715329|14197510|12394478| 315703346|
|___________|__________|________|________|________|________|__________|
|%-յին | 72.1| 15.4| 4.0| 4.5| 3.9| 100|
|ցուցանիշը | | | | | | |
|(ընդհանուր | | | | | | |
|գումարից) | | | | | | |
._____________________________________________________________________.
361. Քանի որ գործազրկության նպաստ են ստանում ոչ բոլոր գործազուրկները, ապա եթե համեմատություն կատարենք գործազուրկների և նպաստառու գործազուրկների թվերի միջև 2008 թ. համար կունենանք հետևյալ պատկերը.
Աղյուսակ 5.4.1.22.
._______________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |Վանաձոր|Թումանյան|Սպիտակ|Ստեփա-|Տաշիր|ԼՈՌՈՒ|
| | | | |նավան | |ՄԱՐԶ |
|___________________|_______|_________|______|______|_____|_____|
|Գործազուրկների թիվը| 6091| 1496| 1265| 2541| 379|11772|
|___________________|_______|_________|______|______|_____|_____|
|%-յին ցուցանիշը` | 51.7| 12.7| 10.7| 21.6| 3.2| 100|
|ընդհանուր թվից | | | | | | |
|___________________|_______|_________|______|______|_____|_____|
|Նպաստառու | 1145| 271| 68| 87| 76| 1647|
|գործազուրկների թիվը| | | | | | |
|___________________|_______|_________|______|______|_____|_____|
|%-յին ցուցանիշը` | 69.5| 16.5| 4.1| 5.3| 4.6| 100|
|ընդհանուր թվից | | | | | | |
|___________________|_______|_________|______|______|_____|_____|
|Նպաստառու | 18.8| 18.1| 5.4| 3.4| 20.1| 14.0|
|գործազուրկների և | | | | | | |
|գործազուրկների | | | | | | |
|հարաբերակցությունը | | | | | | |
|(%-յին ցուցանիշը) | | | | | | |
._______________________________________________________________.
362. Վերլուծությամբ կարելի է փաստել, որ Լոռու մարզում նպաստ են ստանում հաշվառված գործազուրկների 14 տոկոսը, նկատելի բարձր ցուցանիշ է արձանագրված Տաշիրում` 20.1 տոկոս` նպաստառու են յուրաքանչյուր հինգերորդ գործազուրկը, իսկ շատ ցածր` Ստեփանավանում` յուրաքանչյուր 33-րդը:
363. Միայն 2008 թ. ընթացքում Լոռու մարզի զբաղվածության կենտրոնների կողմից իրականացվել են աշխատաշուկայում աշխատանք փնտրողների մրցունակության բարձրացման և աշխատանքի տեղավորման 6 ծրագրեր:
Աղյուսակ 5.4.1.23.
._____________________________________________________________________.
|հ/հ|Ծրագրերի բովանդակությունը |Վանա-|Թուման-|Սպիտակ|Ստեփա-|Տաշիր|Լոռի|
| | |ձոր |յան | |նավան | | |
| | |______________________________________|
| | | Միջոցառման մեջ ընդգրկվածների թիվը |
|___|__________________________|______________________________________|
|1 |Ընդամենը` մասնագիտական | 101| 31| 36| 21| 13| 202|
| |ուսուցման կազմակերպում | | | | | | |
| |(մարդ) | | | | | | |
|___|__________________________|_____|_______|______|______|_____|____|
|2 |Ձեռնարկատիրական | 3| 0| 0| 2| 1| 6|
| |գործունեությամբ զբաղվելու | | | | | | |
| |նպատակով պետական գրանցման | | | | | | |
| |համար գործազուրկներին և | | | | | | |
| |հաշմանդամներին տրամադրվող | | | | | | |
| |ֆինանսական աջակցություն | | | | | | |
| |(մարդ) | | | | | | |
|___|__________________________|_____|_______|______|______|_____|____|
|3 |Աշխատաշուկայում անմրցունակ| 6| 2| 6| 4| 2| 20|
| |խմբերին աշխատանքի | | | | | | |
| |ընդունելու դեպքում | | | | | | |
| |աշխատավարձի մասնակի | | | | | | |
| |փոխհատուցում գործատուին | | | | | | |
| |(մարդ) | | | | | | |
|___|__________________________|_____|_______|______|______|_____|____|
|4 |«Վարձատրվող հասարակական | 7| 20| 25| 9| 0| 61|
| |աշխատանքներ» ծրագրերի թիվը| | | | | | |
|___|__________________________|_____|_______|______|______|_____|____|
|5 |Վարձատրվող հասարակական | 76| 212| 308| 108| 0| 704|
| |աշխատանքների կազմակերպում | | | | | | |
| |(մարդ) | | | | | | |
|___|__________________________|_____|_______|______|______|_____|____|
|6 |Աշխատանքի տեղավորում | 611| 168| 76| 125| 48|1028|
._____________________________________________________________________.
364. Մասնագիտական ուսուցման մեջ ընդգրկված 202 աշխատանք փնտրողներից 67-ը եղել են հաշմանդամներ: Մասնագիտական ուսուցման, վերամասնագիտացման, որակավորման բարձրացման դասընթացներն անցել են հետևյալ մասնագիտությունների գծով` «Վարսահարդար», «Մատնահարդար», «Դիմահարդար», «Խոհարարություն», «Հրուշակագործություն», «Սեղանի ձևավորում», «Ծաղկի դիզայներ», «Համակարգչային դիզայն», «Համակարգչային գործավարություն, ղեկավարի օգնական ռեֆերենտ», «Տեքստերի համակարգչային ձևավորում և տպագրություն» և այլն:
Գծապատկեր 5.4.1.6.
---------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
365. 2001 թ.-ից հանրապետությունում իրականացվում է «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» (նախկինում «Նպաստ աշխատանքի դիմաց») ծրագիրը որտեղ գործազուրկների և աշխատանք փնտրողների ուժերով իրականացնում են համայնքների համար սոցիալական նշանակություն ունեցող ոչ մասնագիտական աշխատանքներ:
366. Հասարակական աշխատանքների կազմակերպումն զբաղվածության բնագավառում իրականացվող կարևոր ծրագրերից մեկն է, որի հիմնական նպատակը աշխատաշուկայի լարվածության թուլացումն է և աշխատանք փնտրող քաղաքացիների ժամանակավոր զբաղվածության և նաև լրացուցիչ եկամտի ապահովումը:
367. 2008 թ. «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» ծրագրով Լոռու մարզում իրականացվել են 61 ծրագրեր, որոնցում ընդգրկվել են 704 մարդ, իրացվել է 87.326.035 դրամ:
Լոռու մարզում իրականացված վարձատրվող հասարակական աշխատանքների
մասին` թվական տվյալներ (2001-2008 թթ.)
Աղյուսակ 5.4.1.24.
.______________________________________________________________.
| | Ծրագրերի թիվը |
|_________________|____________________________________________|
|Տարածաշրջանը |2001|2002|2003|2004|2005|2006|2007|2008|ընդ.|
|_________________|____|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Վանաձոր (ներառյալ| 8| 8| 7| 11| 17| 16| 15| 7| 89|
|Գուգարքը) | | | | | | | | | |
|_________________|____|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Սպիտակ | 3| 14| 7| 9| 10| 18| 26| 25| 112|
|_________________|____|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Ստեփանավան | 5| 8| 10| 9| 4| 8| 15| 9| 68|
|_________________|____|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Թումանյան | 4| 6| 10| 9| 11| 23| 19| 20| 102|
|_________________|____|____|____|____|____|____|____|____|____|
|Տաշիր | 0| 0| 2| 1| 3| 2| 0| 0| 8|
|_________________|____|____|____|____|____|____|____|____|____|
|ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶ | 20| 36| 36| 39| 45| 67| 75| 61| 379|
.______________________________________________________________.
368. 2001-2008 թթ. Լոռու մարզում կենսագործված «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» 379 ծրագրերում ստեղծվել է 7254 ժամանակավոր աշխատատեղ, աշխատավարձի տեսքով իրացվել 1 մլրդ 69 մլն 860,5 հազար դրամ:
Գծապատկեր 5.4.1.7.
----------------------------------
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
Փախստականների հիմնահարցեր
369. Որպես առանձնահատկություն ունեցող սոցիալապես անապահով առանձին խումբ փախստականները սոցիալական օժանդակության խնդիր ունեն: Լոռու մարզը մեծաթիվ փախստականներ է ընդունել, որոնցից մեծ մասը կրկնակի արտագաղթի են ենթարկվել: Այսպես, նախորդ դարի 90-ական թվականներին փաստված ավելի քան 22 հազար փախստականներից այսօր մարզում բնակվում են դրանց սոսկ մեկ երրորդը: Նվազումը մասամբ բացատրվում է նաև ինտենսիվ արտագաղթով: Հատկանշական է, որ տարվա ընթացքում փախստականների թիվը փոփոխվում է նաև կապված նրանց սեզոնային արտագնա աշխատանքի մեկնելու փաստի հետ: Փախստականաբնակ են մարզի բոլոր տարածաշրջանները:
Ներկա իրավիճակը.
370. 01.01-2009 թ. դրությամբ մարզում փաստացի բնակվում է 7.773 փախստական
. աշխատունակ են` 3.591 մարդ (46.2%),
. նախկին քաղաքաբնակներ են` 6.996 մարդ (90%),
. ստացել են ՀՀ քաղաքացիություն` 5.008 մարդ,
. բնակարանի կարիքավոր են փախստականի 195 ընտանիքներ:
371. Ժողովրդագրական առումով փախստականները բնութագրվում են որպես`
. Բնական վերարտադրության խաթարումներով ու ինտենսիվ «ծերացող
համակցություն»: Փախստականների 60-69 տարեկանների տեսակարար կշիռը մոտ
1.5-3.5 անգամ ավելի մեծ է, քան 0-4 տարեկան երեխաներն ու 25-29
տարեկան երիտասարդներինը: Փախստականների մոտ տեղաբնակների համեմատ 3-4
անգամ շատ են միայնակ ընտանիքները, հատկապես միայնակ ծերերը, 1.5 անգամ
պակաս են երիտասարդ տղամարդիկ, 2-3 անգամ պակաս են 5-14 տարեկան
երեխաները:
. Միգրացիոն մեծ ակտիվությամբ, փախստականների միգրացիան 2-3 անգամ բարձր
է տեղաբնակներից, որով և բացատրվում է նրանց թվաքանակի նվազումը:
. Փախստականների ամենաբնութագրական հատկանիշներից մեկը ժամանակավոր
կացարաններում ապրող ընտանիքների մեծ տոկոսն է: Մարզում այս պահին
բնակարանի կարիք ունեցող հաշվառված փախստական ընտանիքների 55.2%-ը
բնակվում է ժամանակավոր կացարաններում, 44.8%-ը` վարձով կամ
ազգականների մոտ:
. Տնային գույքի աղքատիկությունը կամ բացակայությունը:
. Զբաղվածության ցածր մակարդակը: Փախստականների մեջ տեղաբնակների համեմատ
1.7 անգամ քիչ են գործատուները, 2 անգամ քիչ են արտադրության մեջ
զբաղվածները, 3 անգամ պակաս են մշտական աշխատանք ունեցողները:
. Աղքատության ավելի մեծ խորություն: Մարդկային աղքատության (ուսում,
առողջություն, ջուր) ցուցանիշը 1.7 անգամ բարձր է, ծայրահեղ
աղքատությունը 1.4 անգամ ավելի տարածված:
. Կանանց առանձնահատուկ վիճակը: Յուրաքանչյուր 10 երիտասարդ կանանցից
2-3-ի պոտենցիալ փեսացուն կամ ամուսինը բացակայում է, այսինքն մեծ թիվ
են կազմում կին գլխավոր ունեցող տնային տնտեսությունները:
. Քաղաքային կենսաձև կրողների բնակություն գյուղական վայրերում:
. Բարեկամական-ազգակցական թույլ կապեր:
. Լեզվական տարբերություններ:
. Աշխարհընկալման և ծիսա-սովորութային տարբերություններ:
372. Փախստականների համար ամենահրատապ լուծում պահանջող հարցը բնակարանային հիմնահարցն է, քանի որ այսօր հարյուրավոր փախստական ընտանիքներ բնակվում են անբարեկարգ ժամանակավոր կացարաններում, հանրակացարաններում:
Զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) ազատամարտիկների
բնակարանային ապահովության հիմնահարցեր
Ներկա իրավիճակը.
373. 1999-2008 թթ. աջակցություն են ստացել զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) ազատամարտիկների 174 ընտանիքներ: Վանաձորում մի քանի տասնյակ ընտանիքների բնակարանային հիմնահարց լուծվել է ՀՀ ՊՆ-ի բնակֆոնդը համայնքին տրամադրման հաշվին` համայնքային միջոցներով բնակարանները վերանորոգելով և դրանք շահառուներին հատկացնելով:
374. 01.01-2009 թ. դրությամբ Լոռու մարզում հաշվառված են բնակարանի 79 կարիքավոր ընտանիքներ (անօթևան, բնակարանի բարելավում)
. զոհված զինծառայողի 29 ընտանիքներ (որից` 14 անօթևան)
. հաշմանդամ զինծառայողի 50 ընտանիքներ (որից` 27 անօթևան):
375. ՀՀ կառավարության 09.06.2005 թ. թիվ 947-Ն որոշման պահանջներով մարզի համայնքներից պարբերաբար (ամեն տարի) հավաքագրվել է մարզի զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) զինծառայողների (ազատամարտիկների) բնակարանային հիմնախնդիր ունեցող ընտանիքների փաստաթղթերը: ՀՀ պաշտպանության նախարարության (ՀՀ ՊՆ) հատուկ հանձնախմբի հետ համատեղ ուսումնասիրվել է հիշյալ բնակարանի կարիքավոր ընտանիքների փաստաթղթերը, կատարվել տնայցեր:
376. ՀՀ կառավարության 08.04-2004 թ. «ՀՀ-ում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թթ.» N 645-Ն և 06.12-2007 թ. «ՀՀ-ում 2007-2009 թթ. ընթացքում մարդկանց շահագործման (թրաֆիկինգի) դեմ պայքարի» N 1598-Ն որոշումներով կանոնակարգել Լոռու մարզում իրականացվող ծրագրային աշխատանքները: Մասնավորապես` աջակցել թրաֆիկինգի զոհերի հայտնաբերման և ետ վերադարձին, ապահովել անվճար իրավաբանական խորհրդատվություն, կազմակերպել ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ին թրաֆիկինգի կանխարգելմանն ուղղված միջազգային փաստաթղթերին նվիրված կանանց իրազեկման սեմինարներ, գենդերային հավասարության հիմնախնդիրների շուրջ պետական կառույցների և ՏԻՄ-երի աշխատակիցների համար դասընթացներ, իրականացնել գործազուրկ կանանց մասնագիտական ուսուցում` ապահովելով նրանց առավելագույն մասնակցությունը Զբաղվածության Վանաձորի մարզային և մարզի տարածքային կենտրոնների կողմի ուսուցողական ծրագրերում (մինչև 300 կին գործազուրկների մասնակցություն) և այլն:
5.4.2 ՀՀ Լոռու մարզի սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման
նպատակները և ռազմավարությունը
377. Հայաստանի Հանրապետության սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության ոլորտի հիմնական նպատակն է նպաստել հանրապետության բնակչության աղքատության նվազեցմանն ու հաղթահարմանը, մեծացնել ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը ծրագրերի հասցեականության մեծացման և նպատակային ծրագրերի իրականացման միջոցով:
378. Բնագավառի հիմնական գերակայություններն են`
. բնակչության աշխատանքի իրավունքի պաշտպանությունը,
. բնակչության զբաղվածության ապահովվածությունը,
. պետական կենսաթոշակային ապահովությունը,
. սոցիալական աջակցության տրամադրումը,
. ընտանիքի, կանանց և երեխաների պաշտպանությունը,
. հաշմանդամների և տարեցների սոցիալական պաշտպանությունը:
379. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում մարզի զարգացման գերակա նպատակն է համարվում սոցիալական ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացումը:
. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության
իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում,
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական
վերապատրաստումներ.
. Սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան
կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում
հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով ընտանիքների,
որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական հմտությունների
ուսուցմամբ),
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների
նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում և արդիականացում.
. Սոցիալական ծառայությունների համակարգի կառավարման բարելավումը.
380. Նշված գերակա խնդիրները իրականացնելու նպատակով մշակվել են հետևյալ 10 ծրագրերը, որոնք բերված են հավելված 5.4.1. - ում
. Լոռու մարզի յուրաքանչյուր համայնքի բնակչության սոցիալական վիճակի
հիմնավոր ուսումնասիրություն և ըստ դրա սոցիալական տարաբնույթ
ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում,
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների շենքային
պայմանների բարելավում և սոցիալական տարբեր ծառայությունների
գործունեության կազմակերպում և համակարգում,
. Ալավերդի քաղաքում տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող
ցերեկային կենտրոնի գործունեության կազմակերպում և համակարգում,
. Սպիտակ քաղաքում տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող
շուրջօրյա խնամքի կենտրոնի կառուցում և գործունեության կազմակերպում
և համակարգում,
. Աջակցություն «Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ-ի Վանաձորում իրականացվող «Տնային
խնամք միայնակ տարեցներին» ծրագրին,
. Վանաձորում հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ
պարագաների վերանորոգման ծառայության կազմակերպում և համակարգում,
. «Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և զարգացման
համայնքային կենտրոնի» զարգացում,
. Գործազրկության մակարդակի նվազեցում,
. Փախստականների ընտանիքների բնակարանային ապահովում,
. Զոհված կամ հաշմանդամ դարձած զինծառայողների ընտանիքների բնակարանային
ապահովում:
381. ՀՀ Լոռու մարզի սոցիալական ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ. կազմում է 2097975.0 հազար դրամ (տես` հավելված 5.4.2.), որից` 17539.5 հազ. դրամը ակնկալվում ՀՀ պետական բյուջեի միջոցներից, իսկ 344035.5 հազ. դրամը` դոնոր և այլ կազմակերպություններից:
5.4.3. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Ամփոփ նկարագիր |Արդյունքների ցուցանիշներ |Նախադրյալներ |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|Ոլորտային նպատակ` |1. Սոցիալական |Սոցիալական |
|Բարձրացնել բնակչությանը |ծառայությունների |պաշտպանության|
|մատուցվող սոցիալական |հասցեականությունից սոցիալապես|ոլորտը ՀՀ |
|ծառայությունների |խոցելի բնակչության |կառավարության|
|մատչելիությունը և որակը |բավարարվածության աստիճանը |ուշադրության |
|Լոռու մարզում |2. Ծառայության որակից |կենտրոնում է |
| |սոցիալապես խոցելի խմբերի | |
| |բավարարվածության աստիճանը |Ֆինանսական |
| |3. Աշխատանքի տեղավորված |միջոցները |
| |գործազուրկների տեսակարար |բաշխված են և |
| |կշիռը, % |ժամանակին |
| |4. Ոչ նյութական աջակցություն |հատկացված |
| |ստացած հաշմանդամների, ծերերի | |
| |տեսակարար կշիռը, % | |
| |5. Սոցիալական պաշտպանության | |
| |ծրագրերում ընդգրկված խոցելի | |
| |խմբերի ներկայացուցիչների | |
| |տեսակարար կշիռը, % | |
|_____________________________________________________________________|
| 1. Լոռու մարզում սոցիալական ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության |
| իրազեկության բարձրացում, ինչը կնպաստի մարզում սոցիալական |
| ծառայությունների գործունեության հրապարակայնության, նրանց |
|հաշվետվողականության աճին և աշխատանքի նպատակայնության բարձրացմանը |
|_____________________________________________________________________|
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 1. |
| Լոռու մարզի յուրաքանչյուր համայնքի բնակչության սոցիալական վիճակի |
| հիմնավոր ուսումնասիրություն և ըստ դրա սոցիալական տարաբնույթ |
| ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում |
|_____________________________________________________________________|
|1.1. Քաղաքային |Կառուցված թեքահարթակների |Ոլորտը ՀՀ |
|համայնքների մշակութային |թիվը`, % |կառավարության|
|և սպորտային | |ուշադրության |
|կենտրոններում | |կենտրոնում է |
|թեքահարթակների կառուցում | |Ֆինանսական |
| | |միջոցները |
| | |բաշխված են և |
| | |ժամանակին |
| | |հատկացված |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|1.2. Լոռու մարզում |Հրապարակային ներկայացումների |Մարզում |
|սոցիալական |թիվը |գործող |
|ծառայություններ մատուցող |Սոցիալական ծրագրերի և |սոցիալական |
|կազմակերպությունների |ծառայություն մատուցողների |ծառայություն-|
|(պետական, հասարակական, |մասին իրազեկված խոցելի |ներ |
|միջազգային) և նրանց |բնակչության տեսակարար կշիռը, |մատուցողները |
|կողմից իրականացվող |% |շահագրգռված |
|ծրագրերի վերաբերյալ |Հասարակական կարծիքի |են տրամադրել |
|տեղեկատվության հավաքում, |հարցումների ժամանակ |տեղեկատվութ- |
|ամփոփում, հրատարակում և |սոցիալական ծառայությունների |յուն իրենց |
|տարածում բնակչության լայն|նպատակայնությունից և |ծրագրերի |
|շերտերում |հասցեականությունից բավարարված|մասին |
|_________________________|հարցվողների տեսակարար կշիռը |_____________|
|1.3. Մարզպետարանի |հարցվողների ընդհանուր թվում, |Առկա է |
|աշխատակազմի |% |կատարված |
|առողջապահության և | |աշխատանքների |
|սոցիալական ապահովության | |մասին |
|վարչության և սոցիալական | |բնակչությանը |
|ծառայություններ մատուցող | |պարբերաբար |
|տարածքային մարմինների | |հաշվետու |
|կողմից կանոնավոր | |լինելու և |
|հաշվետվությունների | |հրապարակայ- |
|հրապարակայնացում` | |նության |
|բնակչությանը | |ապահովման |
|ներկայացնելով սոցիալական | |օրենսդրական |
|աջակցության բնագավառում | |պահանջ |
|ընթացող ծրագրերի, | | |
|նրանցում ընդգրկման | | |
|չափանիշների վերաբերյալ | | |
|_____________________________________________________________________|
|2. Սոցիալական ապահովության բնագավառի մասնագետների շարունակական |
|վերապատրաստում |
|_____________________________________________________________________|
|2.1. Մարզպետարանի |Մատուցվող ոչ նյութական |Սոցիալական |
|աշխատակազմի |ծառայությունների թիվը |աշխատանք |
|առողջապահության և | |կատարողները |
|սոցիալական ապահովության |Դոնորների և մասնավոր |ցանկություն |
|վարչության և սոցիալական |բարերարների կողմից |ունեն |
|ծառայություններ մատուցող |ֆինանսավորվող կարիքավոր |զարգացնելու |
|տարածքային մարմինների |խմբերին ուղղված աջակցության |սեփական |
|սոցիալական աշխատանք |ծառայությունների թիվը |հմտություն- |
|կատարողների համար | |ները |
|դոնորներ և հովանավորներ | | |
|որոնելու հմտությունների | | |
|զարգացում (դասընթացներ, | | |
|միջազգային փորձ և այլն) | | |
|_________________________|_____________________________| |
|2.2. Մարզում սոցիալական |Կարիքի գնահատման | |
|ծառայություններ մատուցող |դասընթացներին մասնակցածների | |
|կազմակերպությունների |թիվը (մարզպետարան, ՍԾՄՏՄ, | |
|(պետական, ՏԻՄ, ոչ |ՏԻՄ, ՀԿ-ներ) | |
|պետական) սոցիալական | | |
|աշխատանք կատարողներ | | |
|կադրերի վերապատրաստում | | |
|կարիքների գնահատման | | |
|հմտությունների զարգացման | | |
|վերաբերյալ | | |
|_____________________________________________________________________|
|3. Սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավում, ինչի |
|արդյունքում կավելանան խոցելի բնակչության սոցիալական սպասարկման |
|համատեղ իրականացվող ծրագրերը |
|_____________________________________________________________________|
|3.1. Մարզում սոցիալական |ՀԿ-ների և ՏԻՄ-երի համատեղ |Միջոցառում- |
|ծառայություններ մատուցող |սոցիալական ծրագրերի թիվը |ների |
|կազմակերպությունների | |իրականացման |
|(պետական, ՏԻՄ, ոչ | |համար |
|պետական) միջև անհրաժեշտ | |ակնկալվում է |
|տեղեկատվության | |դոնոր կազմա- |
|փոխանակման, մարզում | |կերպություն- |
|իրականացվող սոցիալական | |ներից ստանալ |
|ծրագրերի համակարգման | |ֆինանսավորում|
|մեխանիզմների մշակում և | | |
|ներդնում | | |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|3.2. Պետական և ոչ | | |
|պետական կառույցների | | |
|համատեղ ուժերով խոցելի | | |
|խմբերի կարիքների | | |
|գնահատման միջոցառումների | | |
|կանոնավոր իրագործում | | |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|3.3. Մարզի խոցելի խմբերի |Խոցելի խմբերի վերաբերյալ | |
|խմբավորում` ըստ |տեղեկատվական շտեմարանի | |
|համայնքների և ըստ |առկայություն | |
|կարիքների, համապատասխան | | |
|տեղեկատվական շտեմարանի |Խոցելի խմբերի համար | |
|ստեղծում` նրանց |իրականացված ծրագրերի և | |
|սոցիալական պաշտպանությանն|միջոցառումների թիվը | |
|ուղղված միջոցառումների | | |
|ընդլայնման և | | |
|հասցեականության | | |
|բարձրացման նպատակով | | |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|3.4. Կամավորների շարժման |Սոցիալական աջակցության |Երիտասարդութ-|
|(կենտրոնի) զարգացում, |ծրագրերում ընդգրկված |յան մի մասը |
|երիտասարդության շրջանում |կամավորների թիվը |ցանկանում է |
|կամավորական շարժման | |հասարակական |
|խթանում | |հիմունքներով |
| | |ծառայություն |
| | |մատուցել |
| | |խոցելի |
| | |խմբերին |
|_____________________________________________________________________|
|4. Լոռու մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կառույցների |
|նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում` համակարգի գործունեության |
|արդյունավետության և որակի բարձրացման նպատակով |
|_____________________________________________________________________|
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 2. |
|Լոռու մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային |
|մարմինների շենքային պայմանների բարելավում և սոցիալական տարբեր |
|ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում |
|_____________________________________________________________________|
|4.1. Սոցիալական |Շենքային պայմանները | |
|ծառայություններ մատուցող |բարելավված Սոցիալական | |
|կառույցների շենքային |ծառայություններ մատուցող | |
|պայմանների բարելավում, |կառույցների տեսակարար կշիռը, | |
|սպասարկման որակի |% | |
|բարձրացում, սպասարկում | | |
|մեկ կանգառից | | |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|4.2. Սոցիալական |Սոցիալական ծառայություններ | |
|ծառայություններ մատուցող |մատուցող կառույցներում | |
|կառույցների (պետական, ոչ |(մարզպետարան, ՍԾՄՏՄ) նոր | |
|պետական) համակարգչային |համակարգիչների տեսակարար | |
|տեխնիկայով հագեցում և |կշիռը, % | |
|համացանցային կապով |Կայուն համացանցային կապ | |
|ապահովում |ունեցող սոցիալական | |
| |ծառայություններ մատուցող | |
| |կառույցների թիվը, % | |
|_____________________________________________________________________|
|5. Լոռու մարզում տարեցների և հաշմանդամների վիճակի բարելավում |
|_____________________________________________________________________|
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 3 |Միջոցառումնե-|
|Ալավերդի քաղաքի տարեցների սոցիալական ծառայություններ |րի |
|մատուցող ցերեկային կենտրոնի գործունեության կազմակերպում|իրականացման |
|և համակարգում |համար |
|_______________________________________________________|ակնկալվում է |
|Ծրագիր թիվ 4. |ֆինանսավորում|
|Սպիտակ քաղաքում տարեցների սոցիալական ծառայություններ |դոնոր կազմա- |
|մատուցող շուրջօրյա խնամքի կենտրոնի կառուցում և |կերպություն- |
|գործունեության կազմակերպում և համակարգում |ներից |
|_______________________________________________________| |
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 5. |Անհրաժեշտ |
|Աջակցություն «Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ-ի Վանաձորում |փորձ և |
|իրականացվող «Տնային խնամք միայնակ տարեցներին» ծրագրին |հմտություններ|
|_______________________________________________________|ունեցող |
|5.1. Խնամողների |Մարզում խնամողների |պետական և ոչ|
|վերապատրաստում |մասնագիտական վերապատրաստում |պետական |
|հաշմանդամների, ծերերի |անցած կամավորների թիվը |սոցիալական |
|խնամք, այդ թվում տնային | |ծառայություն-|
|խնամք իրականացնելու համար| |ներ |
|_________________________|_____________________________|մատուցողների |
|5.2. Սոցիալապես անապահով |Մարդասիրական ճաշարանների |առկայություն |
|ընտանիքների անդամների |կողմից սպասարկվող բնակչության| |
|սննդապահովում |թվաքանակը, % |Պետական և ոչ|
|_________________________|_____________________________|պետական |
|5.3. Ծերերի խնամքի |Բացի պետական տրանսֆերտներից |կազմակերպութ-|
|ծառայությունների |խնամքի ծառայություններից |յունների |
|իրականացում |օգտվող ծերերի թիվը |միջև համագոր|
|_______________________________________________________|ծակցության |
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 6 |բարձր աստիճան|
|Հաշմանդամների գույքի վերանորոգման ծառայության | |
|կազմակերպում և համակարգում | |
|_______________________________________________________| |
|5.4. Հաշմանդամների |Վերականգնողական և տեխնիկական| |
|(հատկապես` հաշմանդամ |անհրաժեշտ այլ միջոցներ ստացած| |
|երեխաների և նրանց |հաշմանդամների թիվը | |
|ծնողների) ապահովում | | |
|վերականգնողական և |Կենտրոնի ծառայություններից | |
|տեխնիկական այլ միջոցներով|օգտվող հաշմանդամ երեխաների | |
|Հաշմանդամ երեխաների |թիվը | |
|առողջա-վերականգնողական | | |
|ցերեկային կենտրոնի | | |
|ստեղծում | | |
|_______________________________________________________| |
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 7 | |
|«Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և | |
|զարգացման համայնքային կենտրոն»-ի զարգացում | |
|_______________________________________________________|_____________|
|5.5. Խնամատար ընտանիքի |Հաշվառված խնամատար |ՀՀ կառավա- |
|ինստիտուտի զարգացում |ընտանիքների թիվը |րությունն |
| |Խնամատար ընտանիքներում |աջակցում է |
| |տեղավորված ծնողազուրկ |երկրում |
| |երեխաների թիվը |խնամատար |
| | |ընտանիքի |
| | |ինստիտուտի |
| | |կայացմանը |
|_____________________________________________________________________|
|6. Աջակցություն զբաղվածության քաղաքականությանը |
|_____________________________________________________________________|
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 8 |
|Գործազրկության մակարդակի նվազեցում |
|_____________________________________________________________________|
|6.1. Գործազուրկների համար|Վերապատրաստված գործազուրկների|Միջոցառում- |
|մասնագիտական |թիվը |ների |
|վերապատրաստման | |իրականացման |
|միջոցառումների |Աշխատանքի տեղավորված |համար |
|կազմակերպում |վերապատրաստված գործազուրկների|ակնկալվում է |
| |տեսակարար կշիռը (%) |ֆինանսավորում|
|_________________________|_____________________________|դոնոր |
|6.2. Վարձատրվող |Վարձատրվող հասարակական |կազմակերպութ-|
|հասարակական աշխատանքների |աշխատանքների ծրագրերի թիվը |յուններից |
|ծրագրերի իրականացում | | |
| |Վարձատրվող հասարակական |Նոր |
| |աշխատանքների ծրագրերում |աշխատատեղերի |
| |ընդգրկված շահառուների թիվը |ստեղծման |
| | |հնարավորութ- |
| | |յունները |
| | |մարզում |
| | |ընդլայնվում |
| | |են |
| | | |
| | |Աջակցության |
| | |ցուցաբերում |
| | |միայն կարի- |
| | |քավորության |
| | |չափանիշներին |
| | |համապատասխա- |
| | |նող |
| | |բնակչությանը |
|_____________________________________________________________________|
|7. Աջակցություն բնակարանային ապահովման քաղաքականությանը |
|_____________________________________________________________________|
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 9 |Բնակարանային պայմանները |Միջոցառում- |
|Փախստականների ընտանիքների|բարելավված փախստական |ների |
|բնակարանային ապահովում |ընտանիքների թիվը |իրականացման |
| | |համար |
| |Բնակարանային պայմանները |ակնկալվում է |
| |բարելավված փախստական |ֆինանսավորում|
| |ընտանիքների տեսակարար կշիռը |պետբյուջեից |
| |(%) |և դոնոր |
| | |կազմակերպութ-|
| | |յուններից |
|_________________________|_____________________________|_____________|
|ԾՐԱԳԻՐ թիվ 10 |Բնակարանային պայմանները |Միջոցառում- |
|Զոհված կամ հաշմանդամ |բարելավված զոհված կամ |ների |
|դարձած զինծառայողների |հաշմանդամ դարձած |իրականացման |
|ընտանիքների բնակարանային |զինծառայողների ընտանիքների |համար |
|ապահովում |թիվը |ակնկալվում է |
| | |ֆինանսավորում|
| |Բնակարանային պայմանները |պետբյուջեից |
| |բարելավված զոհված կամ | |
| |հաշմանդամ դարձած | |
| |զինծառայողների ընտանիքների | |
| |տեսակարար կշիռը (%) | |
._____________________________________________________________________.
6. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
6.1. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
6.1.1. Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը
382. Լոռու մարզի գյուղատնտեսական նշանակության հողերը կազմում են` 251197.8 հա, այդ թվում վարելահողերը` 42120.3 հա (ոռոգելի 12143 հա), բազմամյա տնկարկները` 487.7 հա, խոտհարքները` 35679.2 հա, արոտները` 145862.4 հա և այլ հողատեսքեր` 27048.3 հա:
383. Լոռու մարզի ագրոպարենային համակարգը ներառում է 32542 գյուղացիական տնտեսություններ, գյուղատնտեսական, սննդի ու ագրոպարենային ոլորտի վերամշակող արդյունաբերության, առևտրի ու սպասարկումների 59 ձեռնարկություններ ու կազմակերպություններ, ինչպես նաև արտադրության արտոնագիր (լիցենզիա), ստացած ալյուրի, հացի, հրուշակեղենի և մակարոնեղենի, մսամթերքի, կաթնամթերքի, պահածոների, օղու, գարեջրի, հանքային ջրերի և ոչ ալկոհոլային խմիչքների արտադրության` 166 տնտեսվարող սուբյեկտներ և անհատ ձեռներեցներ, 2 սպանդանոց:
384. Մարզում յուրաքանչյուր տարի ցանվում է շուրջ 14.000 հա հացահատիկ, 5000-6000 հա կարտոֆիլ, 1500 հա բանջարեղեն, 12000 հա բազմամյա և միամյա կերային մշակաբույսեր, որոնց միջին բերքատվությունը հաճախ զիջում է Հանրապետության միջին ցուցանիշներին: Պատճառները` ինտենսիվ տեխնոլոգիաների բացակայությունը, սերմերի ցածր որակը, գյուղատնտեսական տեխնիկայի ֆիզիկական և բարոյական մաշվածությունը: Գրեթե յուրաքանչյուր տարի մարզի ցանքատարածությունները խիստ տուժում են տարերային տարբեր աղետներից (կարկտահարություններ, հորդառատ անձրևներ, ջրհեղեղներ, փոթորիկներ), սակայն միշտ չէ, որ ՀՀ կառավարությունը միջոցներ է ձեռնարկում տարերային տարբեր աղետներից տուժածներին օգնելու համար:
385. Սեփականաշնորհված են գյուղատնտեսական օգտագործելի հողատեսքերի 32%-ը կամ 54939 հա-ը (59245 հա` տնամերձով), այդ թվում վարելահողերի 83%-ը կամ 32430 հա-ը (36294 հա` տնամերձով), որից ջրովի` 27.8%-ը կամ 8712 հա-ը (10113 հա` տնամերձով), բազմամյա տնկարկների 74.3%-ը կամ 1029 հա-ը (2654 հա` տնամերձով), որից ջրովի` 975 հա-ը և խոտհարքների 54.7%-ը կամ 21480 հա-ը:
386. 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ մարզի ագրոհամալիրում առկա է 1658 տրակտոր, 1615 բեռնատար ավտոմեքենա, 108 հացահատիկահավաք կոմբայն, 686 տրակտորային կցասայլ, 375 տրակտորային խոտհնձիչ, 8 կերահավաք կոմբայն, 152 տրակտորային շարքացան, 401 տրակտորային գութան, 197 կուլտիվատոր, 130 հավաքիչ-մամլիչ և գյուղատնտեսական այլ տեխնիկա ու սարքավորումներ:
387. Տարբեր պատճառներով (տարեկան միջին հաշվով) շրջանառության մեջ չի դրվում շուրջ 8.4 հազ. հա վարելահող: Գյուղացիական տնտեսությունների մեծ մասը փոքր չափերի են, արտադրության վարման, մեքենայացված աշխատանքների ու արտադրվող ապրանքների իրացման կազմակերպման հետ կապված դժվարությունները, ապրանքանյութական արժեքների աճող գները հանգեցրել են նրան, որ դրանք հետզհետե վերածվել են մանր, բնամթերային տնտեսությունների: Մեկ գյուղացիական տնտեսությանը բաժին է ընկնում միջինը 0.6 հա վարելահող, 1,0 հա խոտհարք:
Լոռու մարզի բուսաբուծության հիմնական արտադրական ցուցանիշները վերջին
երեք տարվա կտրվածքով.
.______________________________________________.
| |2006 թ. |2007 թ. |2008 թ. |
| |___________|___________|___________|
| |հա |տ |հա |տ |հա |տ |
|__________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Հացահատիկ |12523|12670|13237|27570|11340|21445|
| | | | | | | |
|Կարտոֆիլ | 5462|43530| 4115|56950| 4559|54490|
| | | | | | | |
|Բանջարեղեն| 1172|16490| 1227|25220| 1353|18208|
.______________________________________________.
Հացահատիկային կուլտուրաներ
388. Ներկա վիճակի նկարագրությունը
Յուրաքանչյուր տարի մարզում ցանվում է 8-9 հազ. հա աշնանացան հացահատիկային մշակաբույսեր: 1 հա-ից միջինը ստացվում է 15-18 ց բերք, առանձին հողակտորներից 35-50 ց/հա-ից բերք:
389. Հիմնախնդիրները
Բարձր բերք ստանալու համար խիստ կարևոր է բարձրորակ սերմացուների օգտագործումը:
390. Զարգացման հեռանկարներ
Բարձրորակ սերմացուներով մարզի ագարակատերերին ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է մարզում ստեղծել սերմնաբուծական երկու տնտեսություն` անկախ սեփականության ձևից: Ստեփանավանի և Սպիտակի նախկին սերմնաբուծական տնտեսությունների հողային բազայի վրա հնարավոր է ստեղծել լուրջ, սերմնաբուծությամբ զբաղվող տնտեսություններ, որոնց արտադրած հացահատիկի և կերային մշակաբույսերի սերմացուները կապահովեն մարզի ֆերմերների պահանջները: Ընդարձակել մշակովի անասնակերերի ցանքատարածությունները, ավելացնել սպիտակուցներով հարուստ միամյա և բազմամյա կերատեսակների (սոյա, եգիպտացորեն, վարսակ, վիկա, ոլոռ, առվույտ, կորնգան և այլն, շարային և տեխնիկական կերատեսակների ներդրումը և դրանց սերմնաբուծության զարգացումը):
Կարտոֆիլաբուծություն
391. Ներկա վիճակի նկարագրությունը
Յուրաքանչյուր տարի մարզում ցանվում է 5-6 հազ. հա կարտոֆիլ, սակայն տարեցտարի այդ ցուցանիշը նվազում է: Ցանքերի կրճատման պատճառը կարտոֆիլի իրացման շուկայի բացակայությունն է և ներկրվող բարձրորակ տնկանյութի բարձր գները:
392. Հիմնախնդիրները
Հոլանդիայից ներկրվող կարտոֆիլի տնկանյութի 1 կգ-ը Հանրապետությունում վաճառվում է շուրջ 1 Եվրոյին համարժեք դրամով, իսկ ստացված բերքի սերմացուն շուկայում իրացվում է 0.3-0.4 Եվրոյին համարժեք դրամով: Պարենային կարտոֆիլի վաճառքի գները ինքնարժեքին հավասար են, ուստի կարտոֆիլաբուծությունը դարձել է ոչ շահավետ ճյուղ:
393. Հեռանկարները
. Մարզում ստեղծել վիրուսազերծ պալարիկներից կարտոֆիլի բարձր
վերարտադրության տնկանյութի լաբորատորիա` իր փորձադաշտերով:
Ստեփանավանում է գտնվում ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության
երկրագործության գիտահետազոտական ինստիտուտի փորձադաշտը և զոնալ կայանը
իր փոքր լաբորատորիայով և ջերմոցային տնտեսությամբ: Այս բազայի վրա,
որոշ գումարներ ներդնելով կարելի է ձեռք բերել ժամանակակից լաբորատոր
սարքավորումներ և սկսել վիրուսազերծ պալարիկներով կարտոֆիլի
բարձրորակ, բարձր վերարտադրության տնկանյութի արտադրությունը:
. Ստեղծել կարտոֆիլի վերամշակման արտադրամաս, կարտոֆիլի իրացման խնդիրը
լուծելու համար:
Բանջարաբուծություն
Ներկա վիճակի նկարագրությունը
394. Մարզում յուրաքանչյուր տարի ցանվում է 1250-1500 հա բանջարանոցային մշակաբույսեր: Դրանց մեջ մեծ տեսակարար կշիռ են կազմում կաղամբը, լոբին, վարունգը, պոմիդորը:
Հիմնախնդիրները
395. Բանջարանոցային մշակաբույսերի սերմացուները հիմնականում ագարակատերերը ստանում են իրենք իրենց աճեցրած բույսերից պարզունակ մեթոդներով, որի բերքատվությունը բարձր չէ:
396. Հեռանկարները
. Աջակցել բանջարաբուծությամբ զբաղվող ագարակատերերին բարձր բերքատու
բանջարանոցային մշակաբույսերի սերմացուներով ապահովելու գործում:
. Ստեղծել բանջարեղենի պահպանման սառնարանային տնտեսություններ:
. Ստեղծել բանջարեղենի վերամշակման փոքր ձեռնարկություն, բանջարեղենի
իրացման խնդիրը լուծելու համար:
Կերարտադրություն
Ներկա վիճակի նկարագրությունը
397. Մարզում առկա գյուղատնտեսական կենդանիների խնամքի, պահվածքի և մթերատվության բարձրացման գործում կարևոր նշանակություն ունի բարձրորակ կերերով նրանց ապահովումը: Միջին հաշվով յուրաքանչյուր տարի մարզում կուտակվում է 95 000 տ խոտ, 8 660 տ ծղոտ, 1 280 տ սիլոս, 8 348 տ կերի արմատապտուղ:
Մարզում ցանվում է շուրջ 10 000 հա կերային մշակաբույսեր, որտեղ գերակշռողը բազմամյա խոտաբույսերն են, հատկապես կորնգանը և առվույտը:
398. Հիմնախնդիրները
. Հյութալի կերերի բացակայություն:
. Կերակրման հավելանյութերի բացակայություն:
399. Հեռանկարները
. Մարզում աջակցել բազմամյա խոտաբույսերի սերմաբուծությամբ զբաղվող
ագարակատերերի բարձրորակ սերմեր արտադրելու և այն տարածելու համար:
. Լուրջ ուշադրություն դարձնել եգիպտացորենի ցանքատարածությունների
ավելացմանը, որը կապահովի բարձորակ սիլոսի և բարձրարժեք հատիկային
կերերի բազան:
. Լուրջ ուշադրություն դարձնել կերի ճակնդեղի և կերի դդմիկի
արտադրության վրա:
. Ստեղծել համակցված կերերի արտադրամաս, որը կապահովի գյուղատնտեսական
կենդանիների պահանջները:
. Ստեղծել խոտալյուրի արտադրություն:
Այգեգործություն
Ներկա վիճակի նկարագրությունը
40.0 Էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին (1993-96 թթ) մարզում կար շուրջ 5000 հա պտղատու այգիներ: 2005 թ. մարզի այգիները կազմում են 2353 հա (ներառյալ տնամերձերը): Մարզի ցածրադիր գոտու համայնքներում հեռանկարային ճյուղ է կորիզավորների այգիների հիմնումն ու զարգացումը (դեղձ, ծիրան, սալոր, կեռաս): Կան բոլոր նախադրյալները այդ ճյուղի զարգացման համար:
Հիմնախնդիրները
401. Նշված համայնքներում հիմնականում գործում են ոռոգման ցանցերը, գյուղացիական տնտեսություններն ունեն մասնագիտական հմտություններ այգիները լավ խնամելու և բարձր բերք ստանալու համար:
402. Հեռանկարները
. Այգեգործության զարգացման համար անհրաժեշտ է բնակչությանն ապահովել
բարձրորակ, լավագույն սորտային հատկանիշներ ունեցող տնկիներով:
. Մարզում չկա տնկարանային տնտեսություն:
. Անհրաժեշտ է աջակցել նշված համայնքներին` ստեղծելու իրենց տնկարանային
տնտեսությունները:
. Մարզում ստեղծել պտղի, հատապտղի վերամշակման արտադրություն, որտեղ
կմթերվի մարզում արտադրված էկոլոգիական մաքուր վայրի հատապտուղները և
այգիներում աճեցված բարձրորակ պտուղները, խթանելով գյուղի զարգացմանը:
Գյուղատնտեսական տեխնիկա
Ներկա վիճակի նկարագրությունը
403. Մարզի համայնքներում կան անհրաժեշտ քանակի գյուղ. տեխնիկա և գյուղ. գործիքներ, որոնք սակայն շատ հին են, մաշված են բարոյապես և ֆիզիկապես: Վերջին գյուղ. տեխնիկան Հանրապետություն է ներկրվել 1990 թ.: Ճապոնիայի և Չինաստանի կառավարությունների կողմից ՀՀ-ին հատկացված փոքրածավալ գյուղ. տեխնիկան իրենց գյուղ. գործիքներով հաջողությամբ աշխատում են Հանրապետության նաև Լոռու մարզի ագարակատերերի դաշտերում: Սակայն դրանց քանակը քիչ է, իսկ վաճառքի գները բարձր:
Հիմնախնդիրները
404. Գյուղատնտեսական մշակաբույսերից բարձր բերք ստանալու համար խիստ կարևոր է հողի լավ մշակումը, ցանքի, մշակության աշխատանքների որակով կատարելը, որի համար պահանջվում է սարքին գյուղ.տեխնիկա և գյուղ. գործիքներ:
Հեռանկարները
405. Մարզում գործող «Ագրոսպասարկում» միավորումներին ապահովել նոր, փոքրածավալ գյուղ.գործիքներով և գյուղ.տեխնիկայով: Հայաստանի Հանրապետությանը տարբեր երկրներից տրամադրված գյուղ.տեխնիկան և տրակտորները պետք է տրամադրվեն «Ագրոսպասարկում» միավորումներին, որոնք էլ մարզերում կարող են իրականացնել վճարովի ծառայություններ /վար, ցանք, մշակություն, բերքահավաք/:
Ոլորտի թույլ կողմերը.
. Բարձրորակ սերմացուների բացակայությունը
. Ագրոհամալիրում ապահովագրության բացակայությունը
. Գյուղ. մթերքների վաճառքի շուկայում գների տարերային ցածր վիճակը
. Նոր գյուղ.տեխնիկայի և գյուղ.գործիքների անբավարար քանակը
. Սեփականաշնորհված հողակտորների փոքր չափերը` (միջինը 1 հա է մի քանի
հողակտորի վրա):
. Հացահատիկի ցանքատարածությունները տարեցտարի պակասում են, որի
պատճառներն են.
ա/ հացահատիկի ցածր բերքատվությունը
բ/ շուկայում հացահատիկի էժան գինը, որի պատճառով նվազել է ճյուղի
շահութաբերությունը
. Կարտոֆիլի արտադրության արդյունքում շուկայում նկատվում է
գերարտադրություն, ինչը բերում է ցածր գնի, ինչի պատճառով կրճատվում է
կարտոֆիլի ցանքատարածությունը:
Առաջարկություններ
. Առ այսօր մշակությունից դուրս մնացող վարելահողերի աստիճանաբար
շրջանառության մեջ ներգրավումը
. Խաթարված և էրոզացված վարելահողերի վերականգնումը և բարելավման
միջոցառումների իրականացումը
. Թումանյանի նախկին տարածքում խաղողագործության և պտղաբուծության
վերականգնման կայունացումն ու հետագա զարգացումը
. Պետական պահուստային հողերի օգտագործման ձևերի կատարելագործումը
. Կիրառվող ագրոտեխնիկայի մակարդակի և գյուղատնտեսական մշակաբույսերի
բերքատվության բարձրացումը
. Գյուղատնտեսության վարման առավել արդյունավետ եղանակների ներդրումը
. Հացահատիկային, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ու կարտոֆիլի
սերմնաբուծության և սորտաթարմացման հիմնահարցերի արմատական լուծումը,
սերմապահովվածության մակարդակի բարձրացումը
. Բազմամյա կերաբույսերի և բարձրորակ անասնակերերի արտադրության
կատարելագործում
. Զբաղվել մարզի բնակլիմայական պայմանների հարմարված մշակաբույսերի
սերմացուների ձեռք բերման և տարածման հարցերով:
. Մարզում ստեղծել ագրոապահովագրական ծառայություն:
. Կարևոր է կարտոֆիլի սերմնաբուծության զարգացումը` Արարատյան
դաշտավայրին ապահովելու վաղահաս կարտոֆիլի տնկանյութով:
. Կարտոֆիլաբուծության զարգացման համար անհրաժեշտ է մարզում ստեղծել
կարտոֆիլի վերամշակման արտադրամաս
. Ճյուղի զարգացմանը կնպաստի արտասահմանյան կազմակերպությունների հետ
նոր տեխնոլոգիաների ներդրումը
. Գյուղատնտեսական մշակաբույսերից բարձր և էկոլոգիապես մաքուր բերք
ստանալու համար խիստ կարևոր է մարզում առկա օրգանական պարարտանյութերի
օգտագործումը:
. Բացատրական աշխատանքների շնորհիվ գյուղացիների ուշադրությունը սևեռել
հացահատիկի մշակության ինտենսիվ տեխնոլոգիայի կիրառմանը` հատկապես
ոռոգելի դաշտերում հացահատիկի ցանքերին:
. Ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել կրծողների և գյուղատնտեսական
մշակաբույսերի այլ վնասատուների դեմ պայքարին, որի համար անհրաժեշտ է
իրականացնել պայքարի և միասնական հսկողության զանազան մեթոդներ:
Անասնապահություն
Ներկա իրավիճակի նկարագրությունը
406. Լոռու մարզում 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ 35099 գյուղացիական տնտեսություններում հաշվառվել է 73292 գլուխ խոշոր եղջերավոր կենդանիներ, որից կովեր` 37058 գլուխ, խոզեր` 6001 գլուխ, ոչխարներ`և այծեր` 34853 գլուխ, ձիեր` 3013 գլուխ, մեղվաընտանիքներ` 22758 փեթակ, թռչուններ` 123770 թև:
2008 թ. մարզում արտադրվել է 77800 տոննա կաթ, 12500 տոննա միս, 59.4 տոննա բուրդ, 240 տոննա մեղր, 30400 հազ. հատ ձու:
Գյուղատնտեսությունում արտադրության կազմակերպման ձևերը և նրանց
չափերը
407. Լոռու մարզի գյուղատնտեսությունում արտադրության հիմնական կազմակերպման ձևը գյուղացիական տնտեսություններն են: Մարզում 2009 թ.-ի հունվարի 1-ի դրությամբ գործում են 35099 գյուղացիական տնտեսություններ:
408. Մարզի գյուղացիական տնտեսությունների չափերի վերաբերյալ պատկերացում է տալիս մեկ տնտեսության հաշվով գյուղատնտեսական կենդանիների թվաքանակը:
Գյուղացիական տնտեսություններին և գյուղատնտեսությամբ զբաղվող
առևտրային կազմակերպություններին բաժին ընկնող գյուղատնտեսական
կենդանիների միջին գլխաքանակը` 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ
Աղյուսակ 6.1.1.1.
.______________________________________________________________.
| |Մեկ գյուղացիական տնտեսությանը և առևտրային |
| |կազմակերպությանը միջին հաշվով բաժին ընկնող |
| |անասնագլխաքանակը |
| |___________________________________________|
| |Խոշոր |որից`|Ոչխարներ|Խոզեր|Պայմանական |
| |եղջերավոր |Կովեր|և այծեր| |անասնագլխա-|
| |անասուններ| | | |քանակ |
|__________________|__________|_____|________|_____|___________|
|Լոռի | 2.02| 1.05| 0.94| 0.17| 2.16|
|__________________|__________|_____|________|_____|___________|
|Ընդամենը | 2.12| 1.14| 1.1| 2.0| 2.26|
|Հանրապետությունում| | | | | |
.______________________________________________________________.
409. Ներկայացված տվյալներից երևում է, որ մեկ գյուղացիական տնտեսությանը և գյուղատնտեսությամբ զբաղվող մեկ առևտրային կազմակերպությանը բաժին ընկնող գյուղատնտեսական կենդանիների միջին վիճակագրական գլխաքանակը գրեթե համապատասխանում է Հանրապետության միջին ցուցանիշներին: Գյուղացիական տնտեսությունների անասնապահության ճյուղի չափերը բնորոշող ներկայացված ցուցանիշները նույնպես վկայում են տնտեսությունների մասնատվածության մասին:
Գյուղատնտեսության անասնաբուծության ճյուղում ստեղծված իրավիճակը
Լոռու մարզի անասնապահության ճյուղը բնութագրող ցուցանիշները տրված են 6.1.1.2. և 6.1.1.3. աղյուսակներում:
Աղյուսակ 6.1.1.2. Գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակի
2006-2009 թթ.-ի տվյալները հունվարի 1-ի դրությամբ
.__________________________________________________________________
| |Խոշոր եղջերավոր |որից` Կովեր |
| |___________________________|___________________________|
| |2006 թ|2007 թ|2008 թ|2009 թ|2006 թ|2007 թ|2008 թ|2009 թ|
|_________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Լոռի | 71.2| 73.6| 73.8| 73.3| 36.9| 37.7| 39.1| 37.0|
|_________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|ՀՀ | 592.1| 620.2| 629.1| 584.8| 297.1| 307.1| 310.6| 283.0|
|_________|______|______|______|______|______|______|______|______|
|Մարզի | 12| 11.9| 11.7| 12.5| 12.4| 12.3| 12.6| 13.0|
|տեսակարար| | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | |
.__________________________________________________________________
(հազ. գլուխ)
.__________ ________________________________________________________.
| | |Խոզեր |Ոչխարներ և այծեր |
| | |___________________________|___________________________|
| | |2006 թ|2007 թ|2008 թ|2009 թ|2006 թ|2007 թ|2008 թ|2009 թ|
|_________| |______|______|______|______|______|______|______|______|
|Լոռի | | 16.9| 16.4| 5.60| 6.0| 41.4| 38.9| 40.3| 34.8|
|_________| |______|______|______|______|______|______|______|______|
|ՀՀ | | 137.5| 152.8| 86.7| 84.8| 591.6| 632.9| 637.1| 529.9|
|_________| |______|______|______|______|______|______|______|______|
|Մարզի | | 12.3| 10.7| 6.5| 7.0| 7.0| 6.1| 6.3| 6.5|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
.__________ ________________________________________________________.
Անասնապահական մթերքների արտադրության ծավալները 2006-2008 թթ.-ին
Աղյուսակ 6.1.1.3.
.___________________________________________________________________.
| |Իրացվել է միս կենդանի|Կաթ (հազ. տոննա) |Ձու (մլն. հատ) |
| |քաշով (հազ. տոննա) | | |
| |_____________________|_________________|_________________|
| |2006թ |2007թ |2008թ |2006թ|2007թ|2008թ|2006թ|2007թ|2008թ|
|_________|______|______|_______|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Լոռի | 11.9| 12.6| 12.5| 73.0| 76.2| 77.8| 25.7| 29.4| 30.4|
|_________|______|______|_______|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀՀ | 117.1| 122.2| 1.25.9| 620| 642| 662|463.7|525.4|574.9|
|_________|______|______|_______|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մարզի | 10.2| 10.3| 9.9| 11.8| 11.9| 11.8| 5.5| 5.6| 5.3|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
.___________________________________________________________________.
410. Լոռու մարզը մասնագիտացված է մսակաթնային անասնաբուծությամբ: Խոշոր եղջերավորների և խոզերի գլխաքանակը վերջին տարիների միջին տվյալներով կազմել է Հանրապետության համապատասխանաբար 12.15%-ը և 9.8%-ը, իսկ մսի իրացումը և կաթի արտադրությունը` 10.13%-ը և 11.83%-ը: Մարզում նկատվում է ինչպես գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակի, այնպես էլ անասնապահական մթերքների արտադրության անկման միտում, որը բացասական երևույթ է և նախատեսվող ծրագրային միջոցառումներում անհրաժեշտ է հաշվի առնել տվյալ խնդիրը:
411. Հիմնախնդիրները
Ստեղծելով մսի, բրդի, մեղրի ընդունման և վերամշակման ձեռնարկություններ, մարզում կբարձրանա թե անասունների գլխաքանակը, թե գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության ծավալները: Ներկայումս ազգաբնակչության մոտ կուտակվել է մեծ քանակությամբ բուրդ և մեղր` իրացման հնարավորություն չունենալու պատճառով: Այս տենդենցը շարունակվելու դեպքում կկորցնենք մանր եղջերավոր անասունների գլխաքանակի մեծ մասը և մեղվաբուծությամբ զբաղվող մարդիկ կհիասթափվեն մեղվաբուծությունից:
Աջակցել համայնքներում գյուղատնտեսական կենդանիների հաշվառման աշխատանքներին: Դրանով կավելանա գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակը, կպակասեն սուր վարակիչ հիվանդությունների քանակությունը, բարձր հիմքերի վրա կդրվեն անասնաբուժական և հակահամաճարակային միջոցառումների կատարումը:
Տոհմային գործ
412. Անասնագլխաքանակի մասնատումը, կերի կայուն բազայի բացակայությունը, կերային մշակաբույսերի ցանքատարածությունների նվազումը ոչ միայն հանգեցրին անասնագլխաքանակի և անասնապահական մթերքի և հումքի արտադրության կրճատմանը, այլև լուրջ խոչընդոտներ ստեղծեցին լայնածավալ տոհմասելեկցիոն համալիր միջոցառումների իրականացման համար: Վերը նշվածի հետևանքով վտանգվել է նաև հայրենական սելեկցիայի արդյունքում ստեղծված և Հայաստանի բնակլիմայական պայմաններին լավ հարմարված գյուղատնտեսական կենդանիների էնդեմիկ (տեղական), ինչպես նաև ներմուծված լավագույն ցեղերի գենոֆոնդի պահպանումը: Լուրջ խոչընդոտներ ծառացան գյուղատնտեսական կենդանիների լավագույն ցեղերի գենոֆոնդի պահպանման, ինչպես նաև արհեստական սերմնավորման աշխատանքներում:
413. Մարզում անասնաբուծության զարգացման, բարձր մթերատու և տոհմային հատկանիշներով օժտված կենդանիներ աճեցնելու և նախիրներն ու հոտերը որակյալ կազմով համալրելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել տոհմային տնտեսություններ, ակտիվացնել տոհմասելեկցիոն աշխատանքները, ընդլայնել գյուղկենդանիների արհեստական սերմնավորման ծավալները:
414. Ցանկալի և առաջնային խնդիր է համարվում արհեստական սերմնավորման տակ սկզբնական շրջանում ընդգրկել առկա գլխաքանակի գոնե 20-25%-ը, որը կնպաստի կենդանիների հիվանդությունների կանխմանը և մթերատվության բարձրացմանը: Կարևորվում է նաև մարզում տոհմային տնտեսությունների ձևավորումը, որոնք տոհմային կենդանիներ կմատակարարեն մարզի անասնապահությամբ զբաղվող գյուղացիական տնտեսություններին:
Անասնաբուժություն
415. 2007 թ.-ի սկզբներից թեև մարզում կատարվել են անասնաբուժական համաճարակային բոլոր միջոցառումները, սակայն համայնքներում արձանագրվեցին «Դաբաղ» և խոզերի «Աֆրիկյան ժանտախտ» հիվանդությունները:
416. Աֆրիկյան ժանտախտը կանխելու համար մարզում տեղադրվեցին կարանտին կետեր, հսկողություն սահմանվեց կենդանիների շարժի, սպանդի, շուկաներում մսի իրացման վրա:
417. Ելնելով Հանրապետության առանձին տարածաշրջաններում տիրող կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների համաճարակային վիճակից և ղեկավարվելով «Անասնաբուժության մասին» ՀՀ օրենքով, Հանրապետությունում, կենդանիների վարակիչ հիվանդությունները կանխելու նպատակով, իրականացվում են հակահամաճարակային միջոցառումներ: Եթե 1992 թ.-ին կանխարգելիչ միջոցառումներ են իրականացվել կենդանիների 25 հիվանդությունների դեմ, ապա հիմնականում ֆինանսական ռեսուրսների անբավարարության պատճառով, 2002 թ.-ին`14, իսկ 2003-2008 թթ.-ին` 7 տիպի վարակիչ հիվանդությունների դեմ:
418. «ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիր» ՀՀ կառավարության 2003 թ. օգոստոսի 14-ի N 1030-Ն որոշմամբ իրականացվել է բրուցելոզ, պալարախտ, սիբիրախտ, դաբաղ, էմկար, պաստերելիոզ և ժանտախտ հիվանդությունների դեմ: Վերջին տարիներին գյուղատնտեսական կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցառումների անվանացանկի կրճատման հետևանքով, Հանրապետությունում որոշակիորեն վատթարացել է համաճարակային վիճակը:
419. Մարզում ՀՀ պետական բյուջեի հաշվին նշված 7 հիվանդության դեմ իրականացվում են 10 տիպի հակահամաճարակային միջոցառումներ (բրուցելոզ, տուբերկուլինացիա, սիբիրախտ, պաստերելիոզ, դաբաղ եռավալենտ, էմկար, կարմրախտ, ժանտախտ, ժանտախտ H շտամ, վարոատոզ):
420. Ստեղծված իրավիճակում Լոռու մարզում առաջնահերթ խնդիր է դառնում անասնաբուժական պարտադիր միջոցառումների մեջ ներառվող հիվանդությունների ցանկի աստիճանական ընդլայնումը, անասնաբույժների աշխատանքի արդյունատվության բարձրացումը և նրանց մասնագիտական ու տեխնիկական կարողությունների ուժեղացումը:
Գյուղատնտեսական մթերքների իրացումը և ապրանքայնության մակարդակը
421. Գյուղատնտեսության կայունության, գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտների ապահովման և գյուղատնտեսության վերարտադրության համար կարևոր հանգամանք է արտադրանքի իրացման խնդրի լուծումը, որը բնութագրվում է արտադրության ապրանքայնության մակարդակով: 2008 թ.-ի հունվարի 1-ի դրությամբ ապրանքայնության մակարդակի ուղղությամբ կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները ներկայացված են աղյուսակ 6.1.1.4.-ում:
Գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության մակարդակը բնորոշող
ցուցանիշները
Աղյուսակ 6.1.1.4.
._________________________________________________.
|Մթերքների անվանումը|Ապրանքայնության մակարդակը (%)|
| |_____________________________|
| |Լոռու մարզ |Հայաստանի |
| | |Հանրապետություն |
|___________________|____________|________________|
|Հացահատիկ | 18.9| 23.0|
|___________________|____________|________________|
|Կարտոֆիլ | 12.5| 42.3|
|___________________|____________|________________|
|Բանջարանոցային | 63.3| 75.0|
|մշակաբույսեր | | |
|___________________|____________|________________|
|Խաղող | 3.9| 83.7|
|___________________|____________|________________|
|Պտուղ | 19.4| 53.1|
|___________________|____________|________________|
|Միս | 71.3| 80.3|
|___________________|____________|________________|
|Կաթ և կաթնամթերք | 47.7| 45.1|
|___________________|____________|________________|
|Ձու | 34.4| 44.2|
|___________________|____________|________________|
|Բուրդ | 11.3| 48.6|
|___________________|____________|________________|
|Պարենային բոստան | -| 92.0|
|___________________|____________|________________|
|Մեղր | 36.4| 64.2|
._________________________________________________.
422. Գյուղատնտեսության ապրանքայնության մակարդակը զգալիորեն ցածր է Հանրապետության միջին ցուցանիշներից: Ըստ հաշվարկների Լոռու մարզի գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության մակարդակը կազմում է 45.56%, որը բավականին ցածր ցուցանիշ է և այն չի կարող ապահովել գյուղատնտեսության արդյունավետ վերարտադրություն:
423. Ներկայացված տվյալները վկայում են, որ մարզի գյուղատնտեսության համար կարևոր հիմնախնդիր է մնում անասնապահական մթերքի իրացումը: Անհրաժեշտ է աջակցել գյուղատնտեսական մթերք արտադրողներին իրացման և արտահանման գործում, իրականացնել համապատասխան միջոցառումներ գյուղատնտեսական մթերքի ապրանքայնության մակարդակը բարձրացնելու ուղղությամբ, որոնցով մեծապես պայմանավորված է գյուղացիական տնտեսությունների կայունությունը և գյուղական բնակավայրերում աղքատության հաղթահարման հնարավորությունը:
Գյուղատնտեսության վարկավորումը
424. Գյուղատնտեսության ոլորտի առանձնահատկություններով պայմանավորված գյուղացիական տնտեսություններն արտադրական գործընթացում ունենում են ինչպես շրջանառու միջոցների համալրման այնպես էլ խոշոր ներդրումների անհրաժեշտություն: Վերջիններիս ապահովման հիմնական ձևը վարկավորումն է, որն իրականացվում է առևտրային բանկերի, միկրովարկավորման ձեռնարկությունների միջոցով: Սակայն խնդիր է շարունակում մնալ վարկավորման կարճաժամկետությունը, չափը, տոկոսադրույքը, բանկերում գրավադրման պայմանները: Բանկերի և վարկավորման ձեռնարկությունների կողմից մատուցվող ծառայությունները ձեռնտու չեն մարզի աղքատ գյուղացիական տնտեսություններին և չեն բավարարում վարկավորման պահանջը: Շատ աղքատ գյուղացիական տնտեսություններ ընդհանրապես չեն դիմում վարկատու կազմակերպություններին: ՈՒստի կարևոր խնդիր է շարունակում մնալ գյուղատնտեսական վարկերի հասանելիության ապահովումն աղքատ գյուղացիական տնտեսությունների և ձեռնարկությունների համար:
425. Վերջին տարիներին Լոռու մարզի ագրարային ոլորտի հետագա զարգացման գործում ԱԿԲԱ-ԿՐԵԴԻՏ ԱԳՐԻԿՈԼ բանկում գյուղատնտեսական վարկերի մեծությունը 2007 թ. տարեվերջի դրությամբ կազմել է 1.9 մլրդ դրամ: Բանկի վարկային պորտֆելի մեջ գյուղատնտեսական վարկերի տեսակարար կշիռը կազմում է 34%: 2008 թ. ընթացքում գյուղացիական փոխօգնության միավորումների թիվը Լոռու մարզում աճել է 4%-ով և կազմել 72:
426. Ոլորտի ուժեղ կողմերը
. Խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակի տարեցտարի աճ: 2010 թ.
ենթադրվում է մարզում ունենալ 75-80 հազ. խոշոր եղջերավոր անասուններ,
որից կովեր` շուրջ 35-45 հազար գլուխ: 1 ֆուրաժային կովի
կաթնատվությունը կկազմի 2000-2200 կգ:
. Մարզում հետզհետե ավելանում են առավելապես կաթնամսային ուղղության
ցեղերի ներդրման շեշտադրմամբ խոշոր ֆերմերների քանակը: Շարունակվում է
կաթի վերամշակման ավանդույթների վերականգնումն ու զարգացումը:
Թումանյանի տարածաշրջանում սկսվել է ներդրվել յուղազերծ, կազեինի մեծ
պարունակության պանիրների արտադրություն:
. Մարզի ֆերմերային տնտեսություններում աստիճանաբար ներ է դրվում նորածին
հորթերի բացօդյա պահվածքի եղանակը:
. Զարգացող խոզաբուծությունը` խոզի մսի արտադրության աճը խոզերի
արդյունաբերական աճեցման միջոցով:
. Գործող և հիմնադրվող սպանդանոցների ու մսի վերամշակման
արտադրությունների հզորությունների աստիճանական աճ:
. Զարգացող մեղվաբուծությունը` մեղրի և,մեղրամոմի արտադրության
ծավալների աճը:
. Անասունների կերակրման և խնամքի նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառում,
անասնապահության մեքենայացում, ինտենսիվ կերակրման միջոցով մսի
աճեցում:
. Խոտհարքների և արոտավայրերի առկայությունը:
. Հանրապետությունում գործող վարկային ծրագրերի և դոնորների կողմից
մարզի գյուղատնտեսության ոլորտում որոշակի ներդրումների առկայությունը:
427. Ոլորտի թույլ կողմերը
. Գյուղատնտեսության ապրանքայնության ցածր մակարդակը (հիմնական պատճառը
գյուղմթերքների իրացման ենթակառուցվածքների անկատարությունն է,
ներհամայնքային և միջհամայնքային ճանապարհների անբարեկարգ վիճակը):
. Արտադրության մասնատվածությունը (գյուղացիական տնտեսությունները ունեն
փոքր չափեր և դրանց խոշորացման միտումները դեռևս զգալի չեն, մեկ
գյուղացիական տնտեսությանն պայմանական անասնագլխաքանակը 2.16 է):
. Գյուղատնտեսության արտադրական ենթակառուցվածքների անկատար վիճակը և
արտադրության պահանջներին համապատասխան դրանց ձևավորման չափազանց
դանդաղ ընթացքը մասնավորապես`
1. տոհմային գործի կազմակերպման անբավարար վիճակը, տոհմային
տնտեսությունների բացակայությունը,
2. անասնաբուժական պարտադիր միջոցառումների մեջ ընդգրկվող
հիվանդությունների փոքր ընդգրկվածությունը:
. Արոտների և խոտհարքների բարելավման ուղղությամբ աշխատանքների
բացակայությունը:
. Գյուղական բնակավայրերում գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման արտադրական
կարողությունների գրեթե բացակայությունը և դրանց ստեղծման դանդաղ
ընթացքը:
. Գյուղացիական տնտեսություններին տեղեկատվական, խորհրդատվական ապահովման
բնագավառի դեռևս անկատարությունը:
. Գյուղացիական տնտեսությունների կողմից մարկետինգի, շուկայավարման
չափազանց ցածր մակարդակը:
. Գյուղատնտեսության վարկավորման ծավալների անբավարարությունը և
վարկավորման տոկոսադրույքի, ժամկետների և գրավադրման անբարենպաստ
պայմանների առկայությունը:
. Գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական համակարգի բացակայությունը:
428. Հնարավորություններն են
. Գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվության ավելացումը և
անասնապահական մթերքների որակի և արտադրության արդյունավետության աճը:
. Գյուղատնտեսական մեծածախ շուկային համապատասխան կառույցների
ձևավորման, ներհամայնքային և միջհամայնքային ճանապարհների բարելավման
միջոցով գյուղատնտեսական մթերքների իրացման խնդիրների լուծումը,
գյուղատնտեսության ապրանքայնության մակարդակի բարձրացումը:
. Գյուղացիական տնտեսությունների տեղեկատվության և խորհրդատվության
մատչելիության բարձրացումը և համակարգի կատարելագործումը:
. Գյուղատնտեսությունում իրականացվող վարկային ծրագրերի համապատասխան
բաղադրիչների նպատակաուղղումը գյուղատնտեսության վարկավորման, տոհմային
գործի ձեռնարկատիրության զարգացման խնդիրներին:
. Գյուղատնտեսության ոլորտի առանձնահատկություններից ելնելով,
վարկավորման ծավալների ընդլայնումը, վարկավորման ժամկետների և
գրավադրման պայմանների մատչելիության մակարդակի բարձրացումը:
. Մսակաթնային անասնապահության և հատկապես խոզաբուծության համար
զարգացման հնարավորությունների առկայությունը:
. Մարզի գյուղացիական տնտեսությունների կողմից արտադրության ծավալների
ընդլայնման և արտադրության արդյունավետության բարձրացման ձգտումը:
429. Խոչընդոտներն են
. Նշված հնարավորությունների իրականացման համար գյուղացիական
տնտեսությունների սեփական միջոցների բացակայությունը:
. Տվյալ տնտեսությունների համար վարկային միջոցների սղությունը և
անմատչելիությունը:
. Հանրապետության բնակչության ցածր եկամուտների հետևանքով, վճարունակ
պահանջարկի ցածր մակարդակը, հետևանքը` գյուղմթերքների իրացման
բարդությունները:
. Արտադրանքի արտահանման համար տնտեսությունների սակավ
հնարավորությունները և դրա իրացմամբ զբաղվող կառույցների գրեթե
բացակայությունը:
. Գյուղատնտեսական արտադրության բարձր ռիսկի առկայությունը և
ապահովագրական համակարգի բացակայությունը:
430. Առաջարկություններ
. Սպիտակի տարածաշրջանում ներդնել մսի վերամշակման արտադրամաս, ինչպես
նաև հիմնադրել թռչնաբուծական տնտեսություն, հաշվի առնելով
տարածաշրջանի գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության և իրացման
ծավալները:
. Յուրաքանչյուր համայնքում կառուցել մեկ-երկու հավաքատեղի` կենդանիների
անասնահամաճարակային կանխարգելիչ միջոցառումների իրականացման համար:
. Յուրաքանչյուր համայնքի գյուղապետարանների շենքում մեկական
աշխատասենյակ հատկացնել համայնքը սպասարկող անասնաբուժական մասնագետի:
. Շրջակա միջավայրը չաղտոտելու նպատակով յուրաքանչյուր համայնքում
կառուցել անասնագերեզմանոց` համայնքում անկած կենդանիների և հարկադիր
սպանդի ենթարկված կենդանիների ընդերային օրգանները թաղելու համար:
431. Լոռու մարզի գյուղատնտեսության վիճակի բացահայտված հիմնախնդիրների և ոլորտի ուժեղ և թույլ կողմերի, հնարավորությունների ու խոչընդոտների վերլուծության արդյունքում մարզի գյուղատնտեսության զարգացումը խոչընդոտող հիմնախնդիրների պատճառահետևանքային կապը ներկայացված է գծապատկեր 6.1.1.-ում:
Գծապատկեր 6.1.1.
Լոռու մարզի գյուղատնտեսության զարգացման սխեման
.________________________. ._____________. ._____________________.
|Գյուղական բնակավայրերի | |Աշխատուժի ոչ | |Գյուղացիական |
|սոցիալ-տնտեսական | |լիարժեք | |տնտեսությունների ցածր|
|անբավարար վիճակ, | |օգտագործում | |եկամուտներ |
|աղքատության բարձր | ._____________. ._____________________.
|մակարդակ | | |
.________________________. | |
._______________________|_____________________.
.______________________.
._______________. |Գյուղատնտեսությունում | .______________.
|Աշխատուժի | |արտադրողականության և | |Նյութատեխնիկա-|
|թերբեռնված |_. |արտադրության | ._|կան ապահովման |
|օգտագործում | | |արդյունավետության ցածր| | |անբավարար |
._______________. | |մակարդակ | | |մակարդակ |
._______________. | .______________________. | .______________.
|Հողային | | .__________. | ._______________. | .______________.
|ռեսուրսների | | |Սահմանափակ| | |Ագրոտեխնիկական,| | |Ագրոսպասարկման|
|ոչ լիարժեք |_|_|ֆինանսական|___|___|զոոտեխնիկական | | |ծառայության |
|օգտագործում | | |միջոցներ | | |պահանջների ցածր|_|_|բացակայություն|
._______________. | .__________. | |մակարդակ | | .______________.
._______________. | | ._______________. | .______________.
|Վարկավորման | | | | |Անասունների |
|ցածր |_| | |_|կերակրման ու |
|մատչելիություն | | | | |պահվածքի ցածր |
._______________. | | |մակարդակ |
._______________. | | .______________.
|Ապահովագրական | | | ._______________. .______________.
|համակարգի |_. | |Խորհրդատվության| |Խորհրդատվութ- |
|բացակայություն | | |և | |յան և |
._______________. | |տեղեկատվության | |տեղեկատվության|
._______________. | |համակարգի |___|ապահովման |
|Մեծածախ | | |անկատարություն | |գործում |
|շուկաների և | | ._______________. |մեխանիզմների |
|իրացման | | |բացակայություն|
|գործառույթ |_. | .______________.
|ունեցող | | | ._______________. .______________.
|կառույցների | | | |Ընդհանուր | |Միջհամայնքային|
|բացակայությունը| | | |տնտեսական ենթա-| |և |
._______________. | | |կառուցվածքների |___|ներհամայնքային|
._______________. | ._____________.| |անբավարար վիճակ| |ճանապարհների |
|Գյուղատնտեսական| | |Գյուղացիական || ._______________. |անբավարար |
|մթերքների | | |տնտեսություն-|| |վիճակ |
|պահպանման |_|_|ների ապրան- || .______________.
|կառույցների | | |քայնության || .______________.
|բացակայություն | | |ցածր մակարդակ|| |Տնկարանային |
._______________. | ._____________.| ._______________. |տնտեսության |
._______________. | | |Գյուղատնտեսութ-| ._|սերմնաբուծութ-|
|Գյուղական | | | |յան արտադրական | | |յան |
|համայնքներում | | |___|ենթակառուցվածք-|_| .______________.
|վերամշակող |_| | |ների անբավարար | | .______________.
|կառույցների | | | |վիճակ | | |Տոհմային գործի|
|բացակայությունը| | | ._______________. |_|բացակայություն|
._______________. | | | .______________.
._______________. | | | .______________.
|Արտահանման հետ | | | | |Անասնաբուժութ-|
|կապված |_. .______________________. | |յան |
|բարդությունների| |Օրենսդրության | |_|բնագավառում |
|առկայությունը | |անկատարություն | | |հիմնախնդիրներ |
._______________. .______________________. | .______________.
| | .______________.
._____________________________________. | |Ոռոգման |
.________________. ._______________. .________________. | |ներտնտեսային |
|Գյուղացիական | |Գյուղատնտեսական| |Գյուղատնտեսութ- | | |համակարգի |
|տնտեսությունների| |կոոպերատիվների | |յան ոլորտում | | |անմխիթար վիճակ|
|կարգավիճակի | |իրավական | |ապահովագրության | | |և դրանց անհա-|
|իրավական | |հստակեցման | |հարաբերություն- | ._|մապատասխանե- |
|հստակեցման | |անհրաժեշտութ- | |ները կարգավորող | |լիությունը |
|անհրաժեշտություն| |յուն | |օրենսդրության | |ներկա |
.________________. ._______________. |անհրաժեշտություն| |պայմաններին |
.________________. .______________.
Խորհրդատվություն և տեղեկատվություն
432. Գյուղատնտեսության զարգացման համար կարևոր նշանակություն ունի գյուղացիական տնտեսությունների և գյուղատնտեսությամբ զբաղվող գործարարների մասնագիտական կարողությունների ուժեղացումը, խորհրդատվական և տեղեկատվական ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը, դրանք առավել նպատակային և հասցեագրված դարձնելը: Այս ծրագրի ռազմավարությունը ենթադրում է հետևյալ կարևոր միջոցառումների իրականացումը.
. Մարզային ուսուցողախորհրդատվական ծառայության գյուղատնտեսության
աջակցության մարզային կենտրոնի (ԳԱՄԿ) կողմից կազմակերպել դասընթացներ
գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության և վերամշակման առաջավոր
տեխնոլոգիաների վերաբերյալ:
. Անցկացնել սեմինար դասընթացներ տնտեսավարման արդյունավետ ձևերի,
մասնավորապես կոոպերացիայի, արմատավորման ուղղությամբ:
. Մշակել տեղեկատվական թերթիկներ, բուկլետներ անասնապահության և
անասնաբուծությանը վերաբերվող մասնագիտական աշխատանքների մասին:
. Իրականացնել գյուղատնտեսների, ֆերմերների գիտելիքների հարստացմանն
ուղղված միջոցառումներ:
433. Խորհրդատվական ծառայությունները պետք է բխեն գյուղացիական տնտեսությունների և գյուղատնտեսական կազմակերպությունների շահերից և համապատասխանեն շուկայական տնտեսության պահանջներին: Խորհրդատվության արդյունավետությունն ապահովելու համար նպատակահարմար է նախապես ուսումնասիրել և բացահայտել գյուղատնտեսության առաջնահերթ խնդիրները և ծրագրերի իրագործման ընթացքում ապահովել հետադարձ կապը գյուղացիական տնտեսությունների և գյուղատնտեսական կազմակերպությունների հետ: Անհրաժեշտ է հզորացնել գյուղատնտեսների մասնագիտական կարողությունները գյուղմթերքների արտադրության և վերամշակման առաջավոր տեխնոլոգիաների, տնտեսավարման արդյունավետ ձևերի (կոոպերացիայի) արմատավորման վերաբերյալ:
Ոռոգում
434. Մարզի գյուղատնտեսության զարգացման համար առանցքային նշանակություն ունի հողաբարելավման համալիր միջոցառումների իրականացումը, որոնց կարևոր բաղադրիչներից է ոռոգման համակարգերի բարելավումը, քանի որ առանց արհեստական ոռոգման անհնար է կազմակերպել գյուղմթերքների ինտենսիվ արտադրություն:
435. Մարզի ոռոգման համակարգերի բարելավման և զարգացման համար անհրաժեշտ են.
. ոռոգման համակարգերի կառավարման կառուցվածքի կատարելագործում և
տեխնիկական վիճակի բարելավում
. ոռոգման ջրի տնօրինման, տրման ժամանակացույցերի և հաշվառման հատուկ
մեխանիզմների կիրառում
. ջրամատակարար և ջրօգտագործող սուբյեկտների փոխհարաբերությունների
իրավական մակարդակի բարձրացում
. միջտնտեսային և ներտնտեսային ջրանցքների հիմնանորոգում, որը զգալի
չափով կիջեցնի ջրի հոսակորուստները
. մեխանիկական ոռոգումից ինքնահոսի անցում, որը կնվազեցնի շահագործման
ծախսերը, ջրի գինը և կտնտեսվի մեծ քանակությամբ էլեկտրաէներգիա
. ոռոգման ներքին ցանցերի վերակառուցում և համապատասխանեցում ներկա
պահանջներին
. կոլեկտորադրենաժային ցանցի մաքրում և նորոգում, որը կիջեցնի գերխոնավ
հողերի գրունտային ջրերի մակարդակը
. ոռոգման ջրի մշտական ապահովվածության համար ավարտուն վիճակի հասցնել
«Գետիկ» ջրամբարի շինարարությունը, ինչպես նաև Սարամեջ, Ծաղկաբեր,
Լուսաղբյուր, Ճոճկան, Այրում, Հագվի և այլ համայնքներում կառուցել
փոքր ծավալով ջրամբարներ և ՕԿՋ-ներ
. նպաստել «Գետիկ» և «Լոռու ջրանցք» ՋՕԸ-ների հզորացմանը:
Այս ամենը հնարավոր է իրականացնել փուլ առ փուլ` դոնոր կազմակերպությունների և ոռոգման համակարգերի զարգացման վարկային և ներդրումային ծրագրերի միջոցով:
Համակարգի ներկա վիճակը
436. Խորհրդային տարիների ժամանակ մարզի ոռոգելի տարածքները կազմել են ավելի քան 15 հազ. հա: Այժմ ըստ մարզային հողային հաշվեկշռի մարզի ոռոգելի հողատարածքները կազմում են 9613.9 հա, որոնց ոռոգման աշխատանքները իրականացվում են 4 մեծ միջտնտեսային ջրանցքների` Նալբանդի մեծ ջրանցքի 36.0 կմ երկարությամբ, Լոռու մայր ջրանցքի` իր դոտացիոն ջրանցքներով 62.81 կմ ընդհանուր երկարությամբ, Կիրովի ջրանցքի` 9.3 կմ երկարությամբ և Այրում-Ճաճկան մայր ջրանցքի` 17.2 կմ երկարությամբ, ինչպես նաև 14 պ/կ-ների և ավելի քան 700 կմ երկարությամբ ներտնտեսային ոռոգման ցանցերի միջոցով, որոնք այսօր ամբողջությամբ գտնվում են խիստ քայքայված վիճակում:
437. Միջտնտեսային և ներտնտեսային ջրանցքներ- վերջին 15-20 տարիների ընթացքում միջտնտեսային և ներտնտեսային ջրանցքների վրա հիմնանորոգման աշխատանքներ գրեթե չեն կատարվել, որի հետևանքով ջրանցքների երեսապատված բետոնե ծածկույթը, մետաղական ջրթող հարթ փականները, ջրաչափական դիտակետերը ամբողջովին քայքայվել են, դարձել վթարային, ջրանցքներում ջրի հոսակորուստները կազմում են 60%- ավելի:
438. Պոմպային կայաններ - մարզի ոռոգման համակարգում այսօր գործում են 14 պ/կ-ններ, որոնք աշխատում են առանց պահեստային պոմպերի և վթարի ժամանակ օրեր շարունակ ոռոգում չի կատարվում: Հայտնի պատճառներից ելնելով շատ պ/կ-ններ` Վահագնիի, Դսեղի, Ճոճկանի երկաստիճան, Աքորիի, Մղարթի, Յաղդանի, Արջուտի, Դեբեդի, Ձորագյուղի և այլն պ/կ-նները չեն աշխատել և մնալով հսկողությունից դուրս ամբողջովին թալանվել են, որոնց վերականգնման համար պահանջվում են ֆինանսական մեծ միջոցներ: Անհրաժեշտ է նրանց փոխարեն կառուցել ինքնահոս ոռոգման նոր ջրանցքներ, որի հետևանքով կտնտեսվի մեծ քանակությամբ էլեկտրաէներգիա, կկրճատվի շահագործման ծախսերը, կիջնի ոռոգման ջրի ինքնարժեքը, իսկ ոռոգման շրջանից դուրս այդ ջրագծերը կարելի է օգտագործել որպես էլեկտրաէներգիայի ստացման աղբյուր:
439. Ջրամբարներ - Տաշիրի տարածաշրջանի վարելահողերը ոռոգելու նպատակով 1980-ական թվականներին կառուցվել է Մեծավանի ջրամբարը 5.4 մլն.խ.մ ընդհանուր ծավալով, բայց ոռոգման ցանցի շինարարությունը անավարտ մնալու հետևանքով այսօր ջրամբարը իր նպատակին չի ծառայում:
440. 1988 թ. երկրաշարժից հետո դադարեցվեց «Գետիկի» ջրամբարի շինարարությունը, որը Սպիտակի տարածաշրջանի ոռոգելի հողատարածքները հասցնելու էր մինչև 10000 հա-ի:
441. Ոռոգման ինտենսիվ շրջանում` հունիս-սեպտեմբեր ամիսներին, գետերը դառնում են խիստ սակավաջուր և անհրաժեշտ ջրառի դեպքում, գետերի հուները որոշակի տեղամասերում ցամաքում են և խախտվում է գետերի էկոլոգիական հավասարակշռությունը:
442. Անհրաժեշտություն է առաջանում կառուցել փոքր ջրամբարներ, որպեսզի ոռոգման շրջանում ջրանցքները մշտապես ապահովված լինեն ջրով, միաժամանակ մասնակիորեն կկարգավորվի նաև ջրային ռեսուրսների կառավարումը:
443. Ներտնտեսային ցանց- Հողերի սեփականաշնորհման հետևանքով առաջացել են բազմաթիվ մանրատված փոքր հողակտորներ, որտեղ մշակվում են գյուղատնտեսական տարբեր մշակաբույսեր, որոնց ոռոգման ռեժիմները և ջրման տեխնիկան միմյանցից խիստ տարբերվում են, իսկ ոռոգման ներտնտեսային ցանցը իր տեխնիկական հնարավորություններով այսօր արդեն չի համապատասխանում գյուղացիական տնտեսությունների պահանջներին և օգտագործվում է ցածր արդյունավետությամբ: Անհետաձգելի խնդիր է դարձել արդեն ֆիզիկապես և բարոյապես մաշված ոռոգման ներտնտեսային ցանցի վերակառուցումը և համապատասխանեցումը ներկա պահանջներին:
444. Ոռոգման համակարգի բարելավման նպատակը
. ոռոգման ջրի մշտական ապահովվածություն
. ոռոգման ջրի հոսակորուստների նվազեցում
. ոռոգման ջրի էժան մատակարարում
. ոռոգելի հողատարածքների կայուն և լիարժեք ոռոգում
. ոռոգման համար նոր վարելահողերի ընդգրկում
445. Հիմնախնդիրները
. միջտնտեսային և ներտնտեսային ջրանցքների անմխիթար վիճակ
. ոռոգման ջրի կորուստների մեծ քանակ
. տեղական նշանակության փոքր ծավալով ջրամբարների բացակայություն
. ոռոգման ներտնտեսային ցանցի ֆիզիկական և բարոյական մաշվածություն,
նրանց անհամապատասխանելիությունը ներկա պահանջներին
. ինքնահոս ոռոգման նոր ջրանցքների կառուցման անհրաժեշտություն
. գործող պոմպային կայաններում պահեստային ագրեգատների բացակայություն
. ջրաչափական դիտակետերի բացակայություն
Համակարգում կատարված ներդրումները
446. 1998-2004 թթ. հյուսիս-արևմուտքի գյուղատնտեսական ծառայությունների զարգացման «Ոռոգման համակարգերի վերականգնում» ծրագրի շրջանակներում մարզում վերականգնվել է 107.4 կմ երկարությամբ ներտնտեսային ջրանցքներ և ոռոգման ներքին ցանցեր, որոնց վրա ծախսվել է 1824938 ԱՄՆ դոլար. իսկ ջրտնտպետկոմի ԾԻԳ-ի կողմից վերակառուցվել է 16.1 կմ երկարությամբ միջտնտեսային ջրանցք և 168 ջրաչափական դիտակետեր, որոնց վրա կատարվել է 1068296 ԱՄՆ դոլարի ներդրում: 2006 թ. Համաշխարհային Բանկի ֆինանսավորմամբ նույն ԾԻԳ-ի կողմից Սպիտակ և Շիրակամուտ համայնքների 342 հա վարելահողերի վրա ոռոգման ներքին ցանցի վերականգնման համար կատարվել է ավելի քան 68.1 մլն. դրամի շինմոնտաժային աշխատանքներ:
447. «ՀՄՀ-Հայաստան» ծրագրի առաջին փուլով նախատեսված է վերակառուցել Նալբանդի ջրանցքի ՆԿ0+00-ՆԿ55+20 տեղամասը:
448. Սակայն մարզի ոռոգման համակարգի տեխնիկական վիճակը բավարար համարելու համար այս ամենը շատ քիչ է, քանի որ այսօր մարզի ավելի քան 9600 հա ոռոգելի հողատարածքներից ոռոգվում է մոտավորապես 2500-3000 հա:
Մարզի ոռոգման համակարգերի բարելավման առաջարկություններ ըստ
տարածաշրջանների
Աղյուսակ 6.1.4.
._____________________________________________________________________.
|հ/հ|Համայնքի |Առաջարկություններ |Նպատակը |Արժեքը|
| |անվանումը | | |(մլն |
| |անվանումը | | |դրամ) |
|___|_________________________________________________________________|
|1. | Գուգարքի տարածաշրջան |
| |_________________________________________________________________|
| |Արջուտ |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|100 հա | 120|
| | |6 կմ երկարությամբ |վարելահողերի և | |
| | | |տնամերձերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|_________________________________________________________________|
|2. | Թումանյանի տարածաշրջան |
| |_________________________________________________________________|
| | |Լոռու մայր ջրանցքի |4000 հա | 1830|
| | |վերակառուցում 47 կմ |վարելահողերի | |
| | |երկարությամբ |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|3. | |Լոռու մայր ջրանցքի «Տաշիր» |ոռոգման ջրի | 44.8|
| | |դոտացիոն ջրանցքի վերակառուցում|մշտական | |
| | |12 կմ երկարությամբ |ապահովվածություն| |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|4. | |Լոռու մայր ջրանցքի «Միսխանկա «|ոռոգման ջրի | 10|
| | |դոտացիոն ջրանցքի վերակառուցում|մշտական | |
| | | |ապահովվածություն| |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|5. |Հաղպատ |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|200 հա | 120|
| | |6 կմ ընդհանուր երկարությամբ |վարելահողերի և | |
| | | |տնամերձերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|6. |Մղարթ |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|320 հա | 280|
| | |14 կմ ընդհանուր երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|7. |Այգեհատ |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|410 հա | 240|
| | |12 կմ եր կարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|8. |Այրում |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|390 հա | 160|
| | |8 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|9. |Ճոճկան |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|650 հա | 200|
| | |10 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|10.|Օձուն |Ոռոգման ներքին ցանցի |1100 հա | 1660|
| | |վերակառուցում 83 կմ |վարելահողերի | |
| | |երկարությամբ |ոռոգում | |
|___|_________________________________________________________________|
|11.| Սպիտակի տարածաշրջան |
| |_________________________________________________________________|
| | |Գետիկի ջրամբարի մասնակի |- Ոռոգման ջրի | 5000|
| | |վերականգնում մինչև 5 մլն մ3 |մշտական | |
| | |ծավալով |ապահովվածություն| |
| | | |- 2220 հա | |
| | | |վարելահողերի և | |
| | | |տնամերձերի | |
| | | |լիարժեք ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|12.|Սպիտակ |Աջ և ձախ ափերի ջրհան | | 3.02|
| | |կայանների հիմնանորոգման | | |
| | |աշխատանքներ, | | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|13.|Սպիտակ |Աջ և ձախ ափերի ջրհան | | 20.0|
| | |կայանների հեռացնող ջրանցքների | | |
| | |և ջրավազանների հիմնանորոգման | | |
| | |աշխատանքներ | | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|14.|Մ. Պարնի, |Նալբանդի ջրանցքի |1700 հա | 870|
| |Սարալանջ |ՆԿ136+68-ՆԿ360+00 տեղամասի |վարելահողերի և | |
| |Լուսաղբ- |վերակառուցում |տնամերձերի | |
| |յուր, | |ոռոգում | |
| |Խնկոյան, | | | |
| |Հարթա- | | | |
| |գյուղ, | | | |
| |Ծաղկաբեր | | | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|15.|Սարամեջ |Ներտնտեսային ջրանցքի և |100 հա | 190|
| | |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|վարելահողերի | |
| | |ընդհանուր 6 կմ երկարությամբ |ոռոգում | |
| | |______________________________|________________|______|
| | |Փոքր ջրամբարի կառուցում |60 հա | 150|
| | |150 հազ. մ3 ծավալով |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|16.|Լուսաղբ- |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|160 հա | 120|
| |յուր |6 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|17.|Ծաղկաբեր |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|150 հա | 980|
| | |14 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
| | |______________________________|________________|______|
| | |Փոքր ջրամբարի կառուցում |170 հա | 200|
| | |200 հազ. մ3 ծավալով |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|18.|Նոր |պոմպակայանի և ոռոգման ներքին |90 հա | 100|
| |Խաչակապ |ցանցի կառուցում 6 կմ |վարելահողերի և | |
| | |երկարությամբ |տնամերձերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|19.|Սարալանջ |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|60 հա | 60|
| | |3 կմ ընդհանուր երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|20.|Ղուրսալի |պոմպակայանի և ոռոգման ներքին |110 հա | 140|
| | |ցանցի կառուցում 5.5 կմ |վարելահողերի և | |
| | |ընդհանուր երկարությամբ |տնամերձերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|21.|Լեռնավան |Փոքր ջրամբարի կառուցում մինչև |70 հա | 70|
| | |70 հազ. մ3 ծավալով |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|22.|Լեռնավան |Պոմպակայանի տեղափոխման | | 9.02|
| | |աշխատանքներ | | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|23.|Հարթագյուղ|250 մ երկարությամբ պ/կ-ի |100 հա | 16.8|
| | |մոտեցնող ջրանցքի և |վարելահողերի | |
| | |գլխամասային հանգույցի |ոռոգում | |
| | |կառուցում | | |
|___|_________________________________________________________________|
|24.| Ստեփանավանի տարածաշրջան |
| |_________________________________________________________________|
| |Ամրակից, |Կիրովի ջրանցքի հիմնանորոգման |1500 հա | 53.5|
| |Կուրթան, |աշխատանքներ 9.3 կմ |վարելահողերի | |
| |Գյուլա- |երկարությամբ |ոռոգում | |
| |գարակ, | | | |
| |Վարդաբլուր| | | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|25.|Ամրակից |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|50 հա | 80|
| | |4 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|26.|Գյուլագա- |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|700 հա | 300|
| |րակ |15 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|27.|Վարդաբլուր|ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|510 հա | 280|
| | |14 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|28.|Կուրթան |ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում|480 հա | 220|
| | |11 կմ երկարությամբ |վարելահողերի | |
| | | |ոռոգում | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|29.| |Հովանդարի դոտացիոն ջրանցքի | | 12.0|
| | |նորոգման աշխատանքներ | | |
|___|__________|______________________________|________________|______|
|30.| |Լոռու ջրանցքի նորոգման | | 13.0|
| | |աշխատանքներ | | |
._____________________________________________________________________.
449. Համակարգը ամբողջությամբ վերականգնելուց հետո մարզի ոռոգելի հողատարածքները կավելանա 3,5-4,5 հազ. հեկտարով:
450. Ոլորտի զարգացումից առկա են հետևյալ ակնկալիքները.
. ջրային ռեսուրսների կուտակում, կարգավորում և կառավարում
. ջրային էկոհամակարգի և բնապահպանական իրավիճակի բարելավում
. ոռոգվող հողատարածքների ջրապահովվածության մակարդակի բարձրացում
. գյուղատնտեսության կայուն զարգացման ապահովում
. գյուղատնտեսական հողատեսքերի բերրիության բարելավում
. գյուղատնտեսական մթերքների ինքնարժեքի իջեցում
. գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակման արտադրության խթանում
. էլեկտրաէներգիայի տնտեսում
. հիդրոէներգետիկ ռեսուրսների ստեղծում
. ձկնաբուծության զարգացում
. ինֆրաստրուկտուրայի զարգացում
451. ՈՒժեղ կողմերը
. ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված «Ոռոգման համակարգերի
բարեփոխումներ» ծրագրով ոռոգման համակարգերի մասնակցային կառավարման
կիրառումը
. մարզում «Գետիկ» և «Լոռու ջրանցք» ՋՕԸ-ների առկայությունը
. համակարգում կատարված ներդրումները
452. Թույլ կողմերը
. ֆինանսական միջոցների բացակայություն
. ոռոգման ջրի մեծ կորուստների առկայություն
. ոռոգման ներքին ցանցի անմխիթար վիճակ, դրանց անհամապատասխանելիությունը
ներկա պահանջներին
. մեխանիկական եղանակով ոռոգման բարձր տեսակարար կշիռ
. ոռոգելի հողատարածքների ոչ լիարժեք օգտագործում (փաստացի ոռոգվող
տարածքը կազմում է ընդհանուր ոռոգելի տարածքի 26.4%)
. ջրամատակարար և ջրօգտագործող սուբյեկտների փոխհարաբերությունների
իրավական ցածր մակարդակ:
453. ՀՀ Լոռու մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի ոռոգման համակարգի ռազմավարության 2010-2013 թվականների համար պահանջվող ֆինանսական միջոցները կազմում է 13552.14 մլն դրամ, միջոցառումները ներկայացված են Աղյուսակ 12.7-ում:
6.1.2. Գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը
454. Գյուղատնտեսության ռազմավարության գլխավոր նպատակն է` ավելացնել գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտները և կրճատել աղքատությունը գյուղական բնակավայրերում: Այդ նպատակին հասնելու համար անհրաժեշտ է.
. Ապահովել աշխատուժի արդյունավետ օգտագործումը գյուղատնտեսության և
վերամշակող արդյունաբերության ոլորտներում` որպես գյուղական
աղքատության կրճատման հիմնական գործոն
. Քայլեր ձեռնարկել գյուղացիական տնտեսությունների խոշորացման
ուղղությամբ` գյուղատնտեսական արտադրության կազմակերպման
արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով
. Ապահովել խոտհարքների և արոտների արդյունավետ օգտագործումը
. Մեղմել արտադրության, արտադրության սպասարկման, նյութատեխնիկական
ապահովման բնագավառում ծագած խնդիրները` ձևավորելով միասնական
գործունեության կոոպերացիայի սկզբունքով գործող կառույցներ
. Տոհմային գործի և անասնաբուժական ծառայությունների բարելավման միջոցով
բարձրացնել գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվությունը,
անասնապահական մթերքի որակը, արտադրության արդյունավետությունը և
ապրանքայնության մակարդակը
. Արհեստական սերմնավորման աշխատանքների ընդլայնման միջոցով պահպանել և
կատարելագործել կենդանիների տոհմային հատկանիշները
. Ստեղծել տոհմային տնտեսություններ, կոոպերատիվներ, ձևավորել
տոհմաբուծական ծառայություններ
. Մարզի գյուղատնտեսության մասնագիտացմանը համապատասխան` աջակցել
գյուղատնտեսական հումքի` կաթի, մսի, բրդի, կաշվի վերամշակման
կարողությունների զարգացմանը, վերամշակող ձեռնարկությունների
արդյունավետության բարձրացմանն ու ընդլայնմանը
. Աջակցել գյուղմթերք արտադրողներին` արտադրանքը կազմակերպված իրացնելու,
արտահանելու գործում
. Բարելավել դաշտամիջյան հեռագնա արոտավայրերի ճանապարհների վիճակը,
ապահովել հուսալի գործող կապ և հաղորդակցություն
. Բարձրացնել գյուղմթերքի ապրանքայնության մակարդակը գյուղացիական
տնտեսությունների կայունությունը և գյուղական բնակավայրերում
աղքատության մակարդակը կրճատելու նպատակով
. Ցուցաբերել տեխնիկական աջակցություն մարզի ֆերմերներին և
գյուղատնտեսական ձեռնարկություններին (սեմինար-պարապունքներ,
խորհրդական, տեղեկատվական ծառայություններ)
. Ապահովել գյուղատնտեսական վարկերի հասանելիությունն աղքատ
գյուղացիական տնտեսությունների և գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների
համար
. Ստեղծել և զարգացնել գյուղատնտեսության ապահովագրական համակարգ:
. Հաշվի առնելով Սպիտակի տարածաշրջանի համայնքներում գյուղատնտեսական
մթերքների արտադրության ծավալները և տարածքային բաշխվածության գործոնը
Սպիտակ համայնքում նախատեսել գյուղատնտեսական մթերքներ վերամշակող
արտադրամասերի կառուցում (մասնավորապես մսի և կաթի վերամշակման
արտադրություն):
. Յուրաքանչյուր համայնքում կառուցել մեկ-երկու հավաքատեղի` կենդանիների
անասնահամաճարակային կանխարգելիչ միջոցառումների իրականացման համար:
. Յուրաքանչյուր համայնքի գյուղապետարանների շենքում մեկական
աշխատասենյակ հատկացնել համայնքը սպասարկող անասնաբուժական մասնագետի:
. Շրջակա միջավայրը չաղտոտելու նպատակով յուրաքանչյուր համայնքում
կառուցել անասնագերեզմանոց` համայնքում անկած կենդանիների և հարկադիր
սպանդի ենթարկված կենդանիների ընդերային օրգանները թաղելու համար:
. Մարզի տարածքում զարգացնել մեղվաբուծությունը, հաշվի առնելով, որ այն
տալիս է բարձրարժեք սննդամթերք` մեղր, ինչպես նաև մեղրամոմ:
. Աջակցել մեղվաբուծությամբ զբաղվող տնտեսություններին ստացված
արտադրանքը (մեղր, մեղրամոմ) իրացնելու ոչ միայն մարզի տարածքում, այլ
նաև հանրապետությունից դուրս:
. Լուրջ ուշադրություն դարձնել բուսաբուծության ճյուղի
արդյունավետության բարձրացմանը: Ագարակատերերին տրամադրել բարձր
վերարտադրության բարձրորակ սերմացուներ, որը կապահովի հեկտարից բարձր
բերքի ստացում:
. Անասնապահության ճյուղի զարգացումն ապահովելու համար խիստ կարևոր է
անասնակերի բազայի ապահովումը սննդանյութերով հարուստ կոպիտ և
հյութալի կերերով:
. Գյուղատնտեսության արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով խիստ
կարևոր է վերամշակող ձեռնարկություններ ստեղծումը տեղերում: Մարզում
գործող կաթի վերամշակման փոքր ու միջին ձեռնարկությունները կարողանում
են ապահովել մարզում արտադրվող կաթի վերամշակումը: Նույնը չի կարելի
ասել բուսաբուծության ճյուղի մասին: Անհրաժեշտ է մտածել պտղի,
բանջարեղենի, կարտոֆիլի վերամշակման ձեռնարկությունների ստեղծման
մասին:
. Վերջին տարիներին մարզում ավելացել է արևածաղկի և կտավհատի
ցանքատարածությունները: Ստացվում է բարձր բերք, սակայն իրացման հարցը
լուծված չէ: Ձեթի արտադրության փոքր ձեռնարկության ստեղծումը կխթանի
տարածաշրջանում յուղատու այս կարևոր մշակաբույսեր
ցանքատարածությունների ընդլայնմանը:
. Գյուղատնտեսության կազմակերպման արդյունավետությունը բարձրացնելու
համար խիստ կարևոր է «Ագրոսպասարկում» ձեռնարկության տեխնիկական
հագեցվածության ապահովումը:
455. Ելնելով գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի վերջնական արդյունքներից և առկա հիմնախնդիրների վերլուծությունից կանխորոշվել են ծրագրի հետևյալ նպատակները և ենթանպատակները (տես` գծապատկեր 6.1.2.1.):
Գծապատկեր 6.1.2.1.
Լոռու մարզի գյուղատնտեսության զարգացման նպատակների «ծառը»
.________________________. ._____________. ._____________________.
|Գյուղական բնակավայրերի | |Աշխատուժի | |Գյուղացիական |
|սոցիալ-տնտեսական վիճակի | |օգտագործման | |տնտեսությունների |
|բարելավում, աղքատության | |մակարդակի | |եկամուտների ավելացում|
|կրճատում | |բարձրացում | ._____________________.
.________________________. ._____________. |
._______________________|_____________________.
.______________________.
._______________. |Գյուղատնտեսությունում | .______________.
|Աշխատուժի | |արտադրողականության աճ | |Նյութատեխնիկա-|
|օգտագործման |_. |և արտադրության | ._|կան ապահովման |
|մակարդակի | | |արդյունավետության | | |բավարար |
|բարձրացում | | |բարձրացում | | |մակարդակ |
._______________. | .______________________. | .______________.
._______________. | | |
|Հողային | | .__________. | ._______________. | .______________.
|ռեսուրսների |_| |Ֆինանսական| | |Ագրոտեխնիկական,| | |Ագրոսպասարկման|
|օգտագործման | |_|միջոցների |___|___|զոոտեխնիկական | | |ծառայության |
|մակարդակի | | |ավելացում | | |պահանջների |_|_|մատչելիություն|
|բարձրացում | | |(աճ) | | |կատարման | | .______________.
._______________. | .__________. | |ապահովում | | .______________.
._______________. | | ._______________. | |Անասունների |
|Վարկավորման | | | | |կերակրման ու |
|ծավալների |_| | ._|պահվածքի |
|ավելացում | | | |բավարար |
._______________. | | |մակարդակ |
._______________. | | .______________.
|Վարկավորման | | |
|մատչելիություն |_| |
|ապահովում | | | ._______________. .______________.
._______________. | | |Խորհրդատվության| |Խորհրդատվութ- |
._______________. | | |և | |յան և |
|Ապահովագրական | | | |տեղեկատվության | |տեղեկատվության|
|համակարգի | | |___|համակարգի |___|ապահովման |
|ներդրման համար |_. | |կատարելագործում| |գործում |
|նախապայմանների | | ._______________. |մեխանիզմների |
|ստեղծում | | |ներդրում |
._______________. | .______________.
._______________. | ._______________. .______________.
|Մեծածախ | | |Ընդհանուր | |Միջհամայնքային|
|շուկաների և | ._______|___|տնտեսական ենթա-| |և |
|իրացման | | | |կառուցվածքների |___|ներհամայնքային|
|գործառույթ |_. ._____________.| |բարելավված | |ճանապարհների |
|ունեցող | | |Գյուղացիական || |վիճակ | |բավարար վիճակ |
|կառույցների | | |տնտեսություն-|| ._______________. .______________.
|ձևավորում | | |ների ապրան- ||
._______________. |_|քայնության ||
._______________. | |ցածր մակարդակ|| .______________.
|Գյուղատնտեսական| | ._____________.| |Տնկարանային |
|մթերքների | | | ._______________. |տնտեսության և |
|պահպանման |_| | |Գյուղատնտեսութ-| ._|սերմնաբուծութ-|
|կառույցների | | | |յան արտադրական | | |յան բարելավում|
|ձևավորում | | |___|ենթակառուցվածք-|_| .______________.
._______________. | | |ների բարելավված| | .______________.
._______________. | | |վիճակ | | |Տոհմային գործի|
|Գյուղական | | | ._______________. |_|բարելավում |
|համայնքներում | | | | .______________.
|վերամշակող |_| | | .______________.
|կառույցների | | | | |Անասնաբուժութ-|
|ձևավորում | | | | |յան վիճակի |
._______________. | | |_|բարելավում |
._______________. | | | .______________.
|Արտահանման հետ | | .______________________. | .______________.
|կապված |_. |Օրենսդրության | | |Ոռոգման |
|խնդիրների | |անկատարություն | | |ներտնտեսային |
|աստիճանական | .______________________. | |համակարգի |
|լուծում | | | |վիճակի |
._______________. | ._______________. | |բարելավում և |
.____________________________|Գյուղատնտեսութ-| ._|դրանց համապա- |
.________________. ._______________. |յան ոլորտում | |տասխանեցումը |
|Գյուղացիական | |Գյուղատնտեսական| |ապահովագրության| |ներկա |
|տնտեսությունների| |կոոպերատիվների | |հարաբերություն-| |պայմաններին |
|կարգավիճակի | |իրավական | |ները կարգավորող| .______________.
|իրավական | |հստակեցում | |օրենսդրության |
|հստակեցում | ._______________. ._______________.
.________________.
6.1.3. Գյուղատնտեսության ոլորտի տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Ոլորտային նպատակը, |Արդյունքային ցուցանիշներ, |Կարևոր |
|ակնկալվող արդյունքներ|թիրախներ |նախապայմաններ |
|_____________________|______________________________|________________|
|Ավելացնել |1. Գյուղատնտեսության համախառն |Առկա |
|գյուղացիական | արտադրանքը, մլրդ դրամ |նյութատեխնիկական|
|տնտեսությունների |2. Գյուղատնտեսության համախառն |և ֆինանսական |
|եկամուտները և | արտադրանքի տեսակարար կշիռը |ռեսուրսների |
|կրճատել աղքատությունը| հանրապետության ծավալում, % |արդյունավետ |
|գյուղական |3. Գյուղացիական |օգտագործում |
|բնակավայրերում: | տնտեսությունների |Բնակլիմայական |
| | աղքատության մակարդակը, % |գործոնի |
| | |ազդեցություն |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 1 |1.1. Օգտագործվող |Ֆինանսական, |
|Մարզի հողային և | վարելահողերի, խոտհարքների|մարդկային և |
|մարդկային ռեսուրսների| և արոտավայրերի մակերեսը,|տեխնիկական |
|արդյունավետ (լիարժեք)| հա |ռեսուրսների |
|օգտագործում |1.2. Չօգտագործվող |առկայություն |
| | վարելահողերի, խոտհարքների| |
| | և արոտավայրերի տարածքը, | |
| | հա | |
| |1.3. Գյուղատնտեսության | |
| | ոլորտում զբաղված | |
| | աշխատուժի տեսակարար | |
| | կշիռը, % | |
| |1.4. Վերամշակող | |
| | արդյունաբերության | |
| | ոլորտում զբաղված | |
| | աշխատուժի տեսակարար | |
| | կշիռը, % | |
| |1.5. Ոռոգելի մշակաբույսերի | |
| | ցանքատարածությունների | |
| | մակերեսը, հա | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 2 |2.1. Գյուղատնտեսական |Ֆինանսական |
|Գյուղատնտեսական | մշակաբույսերի համախառն |ռեսուրսների |
|մշակաբույսերի | բերք, հազ. տ. |առկայություն |
|բերքատվության և |2.2. Գյուղատնտեսական |Որակյալ սերմերի,|
|արտադրության | մշակաբույսերի |տնկանյութի |
|արդյունավետության | բերքատվությունը, ց/հա |առկայություն |
|բարձրացում |2.3. Կոշտ կերի |Բնակլիմայական |
| | արտադրությունը, տոննա |գործոնի |
| |2.4. Սերմնաբուծական և |ազդեցություն |
| | տնկարանային | |
| | տնտեսությունների թիվը | |
| |2.5. Խոշորացված ֆերմերային | |
| | տնտեսությունների, | |
| | ձևավորված | |
| | կոոպերատիվների թիվը | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 3 |3.1. Կաթի և մսի արտադրության |Տոհմային գործի |
|Գյուղատնտեսական | ծավալները, հազ. տոննա |բարելավման համար|
|կենդանիների |3.2. Կաթի և մսի իրացման |անհրաժեշտ |
|մթերատվության | ծավալները, հազ. տոննա |ռեսուրսների |
|ավելացում, |3.3. Բրդի իրացման ծավալները, |առկայություն |
|հիվանդությունների | հազ. տոննա |Անասնաբուժական |
|կանխում, |3.4. Ձվի ծավալները, մլն հատ |կանոնների ճիշտ |
|անասնապահական մթերքի |3.5. Ընդհանուր անասնաքանակը |և ժամանակին |
|որակի և արտադրության| (խոշոր եղջերավոր |կիրառում |
|արդյունավետության | անասուններ, խոզեր, |Գյուղկենդանիների|
|բարձրացում | ոչխարներ, այծեր), հազար |հիվանդություն- |
| | գլուխ |ների բռնկման |
| |3.6. Արհեստական սերմնավորված |կանխարգելում |
| | անասնագլխաքանակը, | |
| | հազ. գլուխ | |
| |3.7. Համաճարակների դեմ | |
| | պատվաստված | |
| | անասնագլխաքանակը, | |
| | հազ. գլուխ | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 4 |4.1. Մարզում գյուղատնտեսական |Ֆինանսական և |
|Գյուղատնտեսության | արտադրանքի շուկաների թիվը|տեխնիկական |
|արտադրական |4.2. Գյուղացիական |միջոցների |
|ենթակառուցվածքների | տնտեսությունների թիվը |առկայություն |
|բարելավում |4.3. Առևտրային |Արտադրական ենթա-|
| | կազմակերպությունների թիվը|կառուցվածքների |
| |4.4. Սառնարանային |և |
| | տնտեսությունների թիվը |գյուղտեխնիկայի |
| |4.5. Սպանդանոցների թիվը |պահպանման |
| |4.6. Կաթ մթերող և վերամշակող |հնարավորություն |
| | ձեռնարկությունների թիվը |Բնակլիմայական |
| |4.7. Մսի և մսամթերքների |գործոնի |
| | վերամշակման կետերի թիվը |ազդեցություն |
| |4.8. Նորացված գյուղտեխնիկա | |
| | ունեցող համայնքների թիվը | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 5 |5.1. Գյուղարտադրանքի իրացման |Ֆինանսական և |
|Գյուղմթերքների | ծավալները, % |տեխնիկական |
|իրացման |5.2. Մեծածախ առևտրում |ռեսուրսների |
|հնարավորությունների | ընդգրկված ֆերմերների թիվը|առկայություն |
|ընդլայնում |5.3. Գյուղարտադրանքի | |
| | (հացահատիկ, կարտոֆիլ, | |
| | բանջարանոցային | |
| | մշակաբույսեր, պտուղ, | |
| | խաղող, միս, կաթնամթերք, | |
| | ձու, բուրդ, մեղր) | |
| | ապրանքայնության | |
| | մակարդակը,% | |
| |5.4. Վերականգնված | |
| | ներ-/միջհամայնքային, | |
| | դաշտամիջյան ճանապարհների | |
| | երկարությունը, կմ | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 6 |6.1. Գյուղատնտեսական |Պետական |
|Գյուղատնտեսության | արտադրանքի բարձր ռիսկի |աջակցություն |
|ոլորտում | նվազում, % |համակարգի |
|ապահովագրական |6.2. Ապահովական համակարգին |զարգացմանը |
|համակարգի զարգացում | առնչվող, ապահովագրության | |
| | հարաբերությունները | |
| | կարգավորող իրավական | |
| | ակտերի փաթեթի | |
| | առկայություն | |
| |6.3. Գյուղացիական | |
| | տնտեսությունների, | |
| | գյուղատնտեսական | |
| | կոոպերատիվների իրավական | |
| | կարգավիճակի հստակեցման | |
| | դեպքերի թիվը | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 7 |7.1. Առևտրային բանկերից և |Վարկերի |
|Գյուղատնտեսության | միկրոֆինանսավորման |հասանելիություն |
|վարկավորման | կառույցներից վարկային |գյուղացիական |
|մատչելիության | միջոցներ ստացած |տնտեսություն- |
|բարձրացում, | գյուղացիական |ների, ձեռնարկութ|
|արդյունքում` | տնտեսությունների, |յունների համար |
|գյուղացիական | ձեռնարկությունների թիվը | |
|տնտեսությունների | | |
|տնտեսական բազայի | | |
|ամրապնդում և | | |
|գյուղարտադրության | | |
|զարգացում | | |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 8 |8.1. Տեխնիկական աջակցություն |Տեխնիկական |
|Գյուղացիական | ստացած ֆերմերների, |աջակցության |
|տնտեսությունների | գյուղացիական |նպատակայնություն|
|մասնագիտական | ձեռնարկությունների, |Աջակցվող ծառա- |
|կարողությունների | համայնքների թիվը |յություններից |
|բարձրացում` ուղղված | |օգտվելու |
|եկամտաբեր, շուկայամետ| |ցանկություն |
|գյուղատնտեսության | |գյուղացիական |
|զարգացմանը | |տնտեսությունների|
| | |կողմից |
|_____________________|______________________________|________________|
|Արդյունք 9 |9.1. Ոռոգվող գյուղատնտեսական |Ֆինանսական և |
|Ոռոգման համակարգի | հողերի մակերեսը, հա |տեխնիկական |
|բարելավում |9.2. Մարզում վերանորոգված |ռեսուրսների |
| | ոռոգման ցանցերի և |Համակարգի |
| | տեխնիկական ջրի ջրագծերի |ընթացիկ |
| | ընդհանուր երկարությունը, |պահպանման |
| | կմ |հնարավորություն |
| |9.3. Էլեկտրոէներգիայի ծախսի |Բնակլիմայական |
| | տեսակարար կշիռը, % |գործոնի |
| |9.4. Ոռոգման ջրի կորուստների |ազդեցություն |
| | տեսակարար կշիռը, % | |
| |9.5. ՋՕԸ-երին ոռոգման | |
| | աշխատանքների կազմակերպման| |
| | համար ՀՀ պետ. բյուջեից | |
| | հատկացումների չափը, | |
| | մլն դրամ | |
| |9.6. Վերակառուցված | |
| | պոմպակայանների թիվը | |
| |9.7. Մեխանիկական համակարգից | |
| | ինքնահոսի կատարած | |
| | անցումների թիվը | |
| |9.8. Վերականգնված ջրանցքները | |
| |9.9. Ոռոգման ծառայություններից| |
| | բնակչության | |
| | բավարարվածության աստիճան,| |
| | % | |
._____________________________________________________________________.
6.2. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
6.2.1. Բնապահպանության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
Օրենսդրական դաշտ, ինստիտուցիոնալ համակարգ
456. Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության ոլորտում քաղաքականությունն ու օրենսդրությունը հիմնականում ձևավորվել և կատարելագործվել են վերջին 15 տարիների ընթացքում: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի համաձայն պետությունն ապահովում է շրջակա միջավայրի պահպանությունը և վերականգնումը, բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումը: Հայաստանն ակտիվորեն մասնակցում է միջազգային համագործակցության գործընթացներին, ստորագրել ու վավերացրել է բնապահպանական մի շարք միջազգային ու եվրոպական կոնվենցիաներ և դրանցից բխող արձանագրություններ:
457. Միջազգային այդ համաձայնագրերի ու կոնվենցիաների շրջանակներում Հայաստանը նպատակ ունի կանխարգելել կամ սահմանափակել մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի վրա վնասակար ներգործությունը, վերացնել մթնոլորտի գերնորմատիվային աղտոտվածությունը, մեղմացնել կլիմայի գլոբալ փոփոխության բացասական հետևանքները, պահպանել կենսաբազմազանությունը, ապահովել վերականգնվող բնական ռեսուրսների վերարտադրության անհրաժեշտ ծավալները և բնական հավասարակշռվածությունն ապահովող պայմանները, ապահովել չվերականգնվող բնական ռեսուրսների բանական և արդյունավետ օգտագործումը:
458. Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի և բնական ռեսուրսների պահպանության և կառավարման խնդիրները մեծ չափով առկա են նաև Լոռվա մարզում: Դրանք հիմնականում վերաբերվում են` մթնոլորտի պահպանության ու կլիմայի փոփոխություններ առաջացնող ռիսկերի նվազեցման, ջրային ռեսուրսների պահպանության ու արդյունավետ օգտագործման, հողերի պահպանության ու արդյունավետ օգտագործման, այդ թվում` հողերի դեգրադացիայի կանխման ու անապատացմանը նպաստող անթրոպոգեն գործոնների նվազեցման, բուսական ու կենդանական աշխարհի, այդ թվում` անտառների ու բնության հատուկ պահպանվող տարածքների պահպանության և արդյունավետ օգտագործման, լանդշաֆտների պահպանության և արտադրական ու սպառման թափոնների կառավարման, այդ թվում` աղբահանության հետ կապված խնդիրներին: Վերջին տարիների ընթացքում, օրենսդրական դաշտի բարելավման առումով, բավականին մեծ աշխատանք է կատարվել նշված խնդիրների լուծման համար. ընդունվել են ռազմավարական նշանակություն ունեցող մի շարք իրավական ակտեր և ծրագրեր: Դրանցից կարելի է նշել ՀՀ նոր անտառային օրենսգիրքը (2005 թ.) և Հայաստանի անտառների ազգային ծրագիրը (2005 թ.), «Ջրի ազգային քաղաքականության հիմնադրույթների մասին» ՀՀ օրենքը (2005 թ.), «Թափոնների մասին» ՀՀ օրենքը (2004 թ.), «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀՀ օրենքը (2006 թ.), «Բնապահպանական վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքը (2005 թ.), «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին» ՀՀ օրենքը (2006 թ.), «Հայաստանի Հանրապետության ջրի ազգային ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքը (2006 թ.) և «Որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին» ՀՀ օրենքը (2007 թ.) և այլն:
459. Բնապահպանության ոլորտում օրենսդրությունը մարզպետների համար նախատեսել է գործունեության որոշակի շրջանակ: «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի 1997 թ. մայիսի 6-ի ՆՀ-728 հրամանագրի 1.20 կետի համաձայն, բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում մարզպետը`
. մասնակցում է բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության պետական
ծրագրերի մշակմանը և իր լիազորությունների շրջանակներում ապահովում է
դրանց իրականացումը մարզի տարածքում,
. մարզի տարածքում վերահսկում է բնապահպանական օրենսդրության կատարումը
և խախտման փաստերի վերաբերյալ տեղյակ է պահում համապատասխան
մարմիններին,
. աջակցում է արգելոցների, արգելավայրերի, հատուկ պահպանվող գոտիների
պահպանությանը և օգտագործմանը, որսագողության, ապօրինի ձկնորսության,
ծառահատումների դեմ կազմակերպվող միջոցառումների իրականացմանը,
. համագործակցում է բնապահպանական խնդիրներ իրականացնող հասարակական
կազմակերպությունների, ինչպես նաև քաղաքացիների հետ:
460. Բնագավառի խնդիրներով զբաղվելու իրավասություններ ունեն նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինները: 1996 թվականին ընդունված և մինչև 2002 թվականը գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքը, ինչպես նաև բնապահպանության ոլորտը կարգավորող մինչև 2001 թվականն ընդունված ՀՀ օրենսդրական այլ ակտերը հիմնականում չէին պարունակում համայնքներին բնապահպանության ոլորտում համապատասխան լիազորություններով, պարտականություններով և պատասխանատվությամբ օժտող դրույթներ: Սակայն դրանից հետո իրավիճակը շտկվեց: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ նոր օրենքի 32-րդ հոդվածի համաձայն համայնքի ղեկավարը օրենքով կամ կառավարության սահմանած կարգով վարում է համայնքի բնապահպանական կադաստրը, 45-րդ հոդվածի համաձայն` բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում իրականացնում է համայնքի սեփականություն համարվող հողերի, անտառային և ջրային տարածքների, շրջակա միջավայրի պահպանության կազմակերպման` պարտադիր, ինչպես նաև պետության կողմից պատվիրակված հետևյալ լիազորությունները.
. վերահսկողություն է իրականացնում բնության պահպանության բնագավառում,
կազմակերպում է ընդերքի, անտառային, ջրային և օդային տարածքների,
ինչպես նաև բուսական ու կենդանական աշխարհի օգտագործման և պահպանման
միջոցառումները.
. ապահովում է հողերի պահպանությունը հողատարումից, ողողումներից,
ճահճացումից, քիմիական, ռադիոակտիվ նյութերով և արտադրական թափոններով
աղտոտումից:
461. Բնապահպանության ոլորտը Լոռում ներկայացված է նաև որոշակի ինստիտուցիոնալ համակարգով: Մարզում բնապահպանությանը հիմնականում առնչվում են հետևյալ կառուցվածքային միավորները`
. ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի գյուղատնտեսության և
բնապահպանության վարչությունը
. ՀՀ բնապահպանության նախարարության աշխատակազմի բնապահպանական պետական
տեսչության Լոռու տարածքային բաժինը
. Մարզի անտառտնտեսությունները, որոնք գործում են ՀՀ գյուղատնտեսության
նախարարության գերատեսչական ենթակայության տակ
. Բնապահպանական խնդիրներով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունները,
մարզում գործող Օրհուս կենտրոնները:
Այսպիսով մարզում բնապահպանական իրավիճակը կառավարվում է որոշակի օրենսդրական և ինստիտուցիոնալ համակարգերի միջոցով:
Անտառներ, բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ, կենսաբազմազանություն
Ներկա իրավիճակը
462. Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ 1991-2000 թթ.-ի ընթացքում, էներգետիկ ճգնաժամի և տնտեսական շրջափակման հետևանքով, հանրապետության անտառները ինտենսիվ շահագործման հետևանքով կրեցին զգալի տարածքային և որակական կորուստներ: Չհամակարգված ծառահատումների հետևանքով հազարավոր հեկտարների վրա խաթարվել է անտառի ինքնակարգավորման և ինքնավերականգնման ունակությունը, ինչպես նաև բնապահպանական հատկությունները: Ըստ միջազգային կազմակերպությունների դիտորդների տվյալների, էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին հանրապետության անտառներում յուրաքանչյուր տարի հատվել է մոտ 700 000-ից մինչև 1 000 000 մ3 անտառանյութ, որի 70%-ը բաժին է ընկել ապօրինի հատումների: Անտառային տարածքներում վերջնական գույքագրման (անտառշինություն) բացակայության պատճառով վերը նշված տվյալները պաշտոնապես հաստատված չեն:
463. Հանրապետության անտառային պետական ֆոնդը 1993 թվականի հաշվառման արդյունքներով կազմում է երկրի տարածքի 11.2% կամ 459.9 հազ. հա, որից 334.1 հազ. հա-ը անտառածածկ տարածքներ են, այդ թվում` 283.6 հա-ը բնական անտառներ են, իսկ 51.5 հազ. հա-ն արհեստական:
464. Հայաստանի անտառներն, ըստ իրենց նպատակային նշանակության, դասակարգվում են պաշտպանական (257 հազ. հա), արտադրական (106 հազ. հա) և հատուկ նշանակության (96 հազ հա) խմբերի:
465. Հանրապետության անտառների արդյունավետության միջին ցուցանիշը 3.6 բոնիտետ է, միջին լրիվությունը` 0.55, բնափայտի միջին պաշարը կազմում է 125 մ3/հա, տարեկան միջին աճը` 1.3 մ3/հա:
466. Անտառները ՀՀ-ում տարածված են խիստ անհամաչափ: Հայաստանի հարավ-արևելյան շրջանների անտառպատվածությունը կազմում է 13%, կենտրոնական Հայաստանում` 2%, իսկ հյուսիս-արևելյանում` 29%: ՀՀ-ի անտառային տարածքների 62%-ը գտնվում են հյուսիս-արևելյան` Տավուշի և Լոռու մարզերում:
467. ՀՀ Լոռու մարզի անտառային պետական ֆոնդը կազմում է 101835 հա, որից անտառածածկ է 80867 հա-ը: Անտառային ֆոնդը կազմում է մարզի տարածքի մոտ 26%-ը: Մարզի անտառները լեռնային են, ունեն ընդգծված հողապաշտպան, ջրապաշտպան և կլիմայակարգավորիչ նշանակություն, ինչպես նաև սոցիալ-տնտեսական, գիտական բարձր արժեք և աչքի են ընկնում բուսական տեսակների բազմազանությամբ:
468. Մարզի անտառկազմող հիմնական ծառատեսակներն են` հաճարենին, կաղնին, բոխին և սոճին, իսկ ոչ հիմնական տեսակներն համարվում ղաժին, լորենին, կեչին, թեղին, հացենին:
469. 1990-2000 թթ. մարզի անտառների մոտ 30 տոկոսը ինտենսիվ ձևով ոչնչացվել է: Վառելափայտի և շինափայտի ստացման համար ապօրինի կատարված ծառահատումները մերկացրել են անտառապատ լեռնալանջերի բազմաթիվ հեկտարներ: Սերմնային ծագման անտառների տարածքները պակասել և փոխարենը ավելացել են կոճղաշիվային ու երկրորդական տեսակի ծառատեսակները և թփատեսակները: Լեռնային ռելիեֆ ունեցող մեր բնաշխարհի համար այս երևույթները խիստ զգալի և անցանկալի են: Մարզի անտառները պատկանում են առաջին խմբին, ունեն բացառապես սանիտարահիգիենիկ և ջրապաշտպան նշանակություն: Անկանոն հատումների պատճառով անտառները կորցնում են իրենց կլիմայակարգավորիչ, հակաէրոզիոն, ջրակարգավորիչ նշանակությունը: Մարզի անտառածածկ սարալանջերը հիմնականում ունեն անկման բարձր անկյուն:
470. Անտառների ոչնչացմանը հաջորդեց կտրված ծառերի արմատային համակարգի փտումը` արմատները հող դարձան, որի հետևանքով ակտիվացան էռոզիոն և սողանքային երևույթները: Կախված լանջի թեքությունից ու բնակլիմայական պայմաններից, ինչպես նաև սեյսմիկ իրավիճակից` հողը սկսում է սահել: Սահելով գետն է թափվում սևահողը, որի վերարտադրությունը լեռնային պայմաններում շատ երկար ժամանակ է պահանջում: Բնական աղբյուրների զգալի մասը դարձել է սակավաջուր:
471. ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տվել նաև, որ եթե տվյալ տարածաշրջանում անտառները 25%-ից պակաս են, ապա կորցնում են իրենց կլիմայակարգավորիչ, հակաէրոզիոն, ջրակարգավորիչ նշանակությունը և արդյունաբերական նպատակներով օգտագործվել չեն կարող: Եթե հաշվի առնենք, որ մինչև մասսայական անտառհատումները Հայաստանում անտառները զբաղեցնում էին հանրապետության տարածքի մոտավորապես 11%-ը, ապա պարզ է, թե էներգետիկ ճգնաժամի հետևանքով ստեղծված իրավիճակը ինչպես է վտանգում հետագա սերունդների ապագան:
472. Չնայած իր փոքր տարածքին Հայաստանում առկա են յոթ լանդշաֆտային տիպեր իրենց համակեցությունների, բուսական ու կենդանական տեսակների ողջ բազմազանությամբ: Այստեղ տարածված են Կովկասի ֆլորայի բարձրակարգ ծաղկավոր բուսատեսակների շուրջ 50%-ը, առկա են տնտեսապես արժեքավոր բազմաթիվ տեսակներ, մի շարք գլոբալ նշանակություն ունեցող մշակաբույսերի և ընտանի կենդանիների վայրի ցեղակիցներ, որի շնորհիվ Հայաստանը համարվում է բույսերի և կենդանիների ծագման և անասնապահության և երկրագործության առաջացման պատմական կենտրոններից մեկը: Չնայած դրան ներկայումս Հայաստանը համարվում է անտառազուրկ երկիր և բնակչության մեկ շնչին ընկնող անտառապատ տարածությամբ գրավում է աշխարհում վերջին տեղերից մեկը:
473. Ապօրինի և անկանոն անտառհատումների պատճառով անտառների բնական վերաճի պայմանները խաթարվել են և առանց լրացուցիչ անտառվերականգնման աշխատանքների հնարավոր չէ վերականգնել մարզի անտառային էկոհամակարգի նախկին վիճակը:
474. ՀՀ նախագահի 07.02.2007 թ. ՆՀ-37-Ն հրամանագրով հաստատվել է Հայաստանի հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությունը, որտեղ առանձնակի կարևորվել է անտառային պաշարների օգտագործման արդյունավետության բարձրացումը, անտառածածկույթի պահպանումը և վերականգնումը, ինչպես նաև բնակչության բնապահպանական իրազեկության ու կրթվածության ապահովումը:
475. Մարզի անտառների կառավարումն իրականացնում են ՀՀ Գյուղատնտեսության նախարարության կազմում գործող «Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի 5 անտառտնտեսություններ` Գուգարքի, Թումանյանի, Դսեղի, Տաշիրի և Ստեփանավանի:
476. Անտառային ռեսուրսների պահպանությունը և կայուն օգտագործումը համարվում է պետության գերակա խնդիրներից մեկը: Վերջին տարիներին զգալիորեն ավելացել են ՀՀ կառավարության կողմից անտառի պահպանության, պաշտպանության և անտառվերականգնման համար հատկացվող միջոցները:
._____________________________________________________________________.
| |Իրականացված է պետական բյուջեի հաշվին |Իրականացվել է այլ |
| | |ծրագրերի հաշվին |
| |_______________________________________|______________________|
| |Անտառ- |Բնաշիվային|Հիմնադրված|Բնական |Անտառ- |Բնական |
| |մշակույթ-|վերաճի |անտառ- |վերաճի |մշակույթ- |վերաճի |
| |ների |օժանդակում|մշակույթ- |օժանդա-|ների |օժանդակում |
| |հիմնադ- |/հա/ |ների |կում |հիմնադրում|ցանկապատման|
| |րում /հա/| |լրացում |ցանկա- |/հա/ |միջոցով |
| | | |/հա/ |պատման | | |
| | | | |միջոցով| | |
| | | | |_______| |___________|
| | | | |կմ|հա | |կմ |հա |
|______|_________|__________|__________|__|____|__________|______|____|
|2007թ.| 61.4| 200| 115|46|1610| 195.1| 28.5| |
|______|_________|__________|__________|__|____|__________|______|____|
|2008թ.| 29| 538| 305|23|1150| 108| | |
._____________________________________________________________________.
477. Նախորդ տարիների համեմատությամբ շոշափելի նվազել են անտառների ապօրինի հատումները և փայտանյութի տեղափոխումն ու վերամշակումը: Այնուամենայնիվ այդ խնդիրը դեռևս առկա է և պետք է մնա ուշադրության կենտրոնում:
ԾԱՌԱՀԱՏՈՒՄՆԵՐ
---------------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
478. Մարզի տարածքում, բացի պետական անտառհիմնման և անտառվերականգնման աշխատանքներից, 2006-2008 թթ. կատարվել է 67 հա անտառհիմնում համայնքային տարածքներում: Անտառհիմնման աշխատանքներ են կատարել նաև մի շարք բնապահպանական հասարակական կազմակերպություններ: 2009 թ. ՀՀ Լոռու մարզպետարանի աջակցությամբ, «Էյ-Թի-Փի» բարեգործական հիմնադրամը Բնության Համաշխարհային հիմնադրամի Հայաստանյան մասնաճյուղի հետ համատեղ, Գերմանիայի կառավարության ֆինանսավորմամբ նախատեսում է իրականացնել անտառպատման աշխատանքներ Ջրաշեն և Ծաղկաբեր համայնքների դեգրադացված հողատարածքներում` ընդհանուր 420 հա:
479. Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքների (ՀՊՏ) համակարգը ձևավորվել է 1958 թ-ից էկոհամակարգերի հազվագյուտ, անհետացման եզրին գտնվող, էնդեմիկ, ռելիկտային տեսակների պահպանությունը և անհետացման վտանգված տեսակների վերարտադրությունը բնական միջավայրում ապահովելու նպատակով: Ներկայումս ՀՊՏ ցանցը ներառում է 3 պետական արգելոց, 23 պետական արգելավայր և 2 ազգային պարկ: Պահպանվող տարածքների ընդհանուր մակերեսը կազմում է հանրապետության մակերեսի մոտ 10%-ը` (124.1 հազ. հա ներառյալ Սևանա լճի հայելին):
480. Համաձայն «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀՀ օրենքի, պետական արգելավայրերը մշտապես կամ ժամանակավորապես առանձնացված այն տարածքներն են, որտեղ ապահովվում են էտալոնային, գիտական, պատմամշակութային տնտեսական արժեք ներկայացնող բնական համալիրների և նրանց տարրերի պահպանությունն ու վերարտադրությունը: Արգելավայրերի տարածքում սահմանափակվում կամ արգելվում է ցանկացած գործունեություն, որը հակասում է արգելավայրի նպատակին:
481. Պետական արգելավայրերը, դենդրոպարկերը և բուսաբանական այգիները հիմնադրվել են պահպանելու Հայաստանի հազվագյուտ, անհետացող կարևորագույն բնակմիջավայրերը, բուսական ու կենդանական տեսակազմը:
482. Մարզում գրանցված արգելավայրերը և դրանցում պահպանվող օբյեկտները ներկայացված են ստորև.
. Մարգահովիտի մեզոֆիլ անտառներ, հիմնադրվել է 1959 թ., տարածքը -
5 000 հա:
. Գյուլագարակի ռելիկտային սոճու անտառներ, հիմնադրվել է 1958 թ, տարածքը
- 2 576 հա:
. Մրտավարդենու (ռելիկտային մրտավարդի կովկասյան տեսակը), գտնվում է
Ֆիոլետովո, Մարգահովիտ, Լերմոնտովո և Շահումյան համայնքների հարակից
տարածքներում, հիմնադրվել է 1959 թ., տարածքը - 10 000 հա:
483. Մարզում առկա են նաև ՀՀ բնապահպանության նախարարության ենթակայությամբ գործող 3 դենդրոպարկ և 1 բուսաբանական այգի.
. Վանաձորի բուսաբանական այգի
. Ստեփանավանի դենդրոպարկ
. Վանաձորի դենդրոպարկ
. Ախթալայի դենդրոպարկ, որը օգտագործվում է որպես քաղաքային այգի:
484. Հիմնախնդիրները
. Դեռևս շարունակվող ապօրինի ծառահատումներ:
. Մեծ անկման անկյուն ունեցող լանջերի էռոզիոն, հեղեղային և
սելավա-սողանքային երևույթների ակտիվացում:
. Անտառների հատումների հետևանքով Էկոլոգիական հավասարակշռության
փոփոխության վտանգ:
. Բուսական և կենդանական աշխարհի անցանկալի փոփոխություններ, որոշ
արժեքավոր տեսակների իսպառ վերացման վտանգ:
. Բռնագրավված փայտանյութի պահպանության և իրացման դժվարություն:
. Անտառամերձ համայնքների ազգաբնակչության գերակշռող մասի կողմից անտառի
դերի ու նշանակության ոչ ճիշտ ընկալում (սպառողական մտածելակերպ):
. Անտառների ոչնչացման հետևանքով սևահողի լվացում և վերարտադրության
խիստ նվազում:
. Էնդեմիկ ծառատեսակների անհետացման վտանգ:
. Առողջապահական և ռեկրիացիոն գոտու նշանակության կորուստ:
. Մթնոլորտում փոշու, ծանր մետաղների և թունավոր գազերի բարձր
պարունակություն:
. Անտառային տարածքներում դեռևս շարունակվող անասունների ապօրինի արածեցում
. Անտառային դենդրոբազմազանության կրճատման վտանգ:
. Ֆինանսական միջոցների սակավությունը և համապատասխան կադրային ներուժի ոչ բավարար լինելը հանգեցնում են մարզի բնության հատուկ պահպանվող տարածքների, դենդրոպարկերի, բուսաբանական այգու և այլն, ոչ լիարժեք կառավարմանը, զարգացմանն ու հնարավորությունների օգտագործմանը:
. Լոռու մարզի բնության վրա հատկապես ուժեղ է մարդկային գործոնի ազդեցությունը: Լեռնահանքային արդյունաբերության և գյուղատնտեսության առանձին ճյուղերի զարգացումը կենցաղային և արդյունաբերական թափոններով հողի և ջրի աղտոտումը, որսագողությունը, անտառհատումներն ու գերարածեցումը հանգեցրել են մարզի կենսաբազմազանության էական փոփոխությունների:
485. Ոլորտի ուժեղ կողմերը
. Մարզի համայնքների գազաֆիկացման մեծ տոկոս:
. Կոճղաշիվային արագ և փարթամ վերաճ:
. Հատված անտառներում բնական ինտենսիվ վերաճ, որը դժվար անցանելի է
դարձնում մարդու և կենդանիների մուտքը դեպի անտառ: Տվյալ հանգամանքը
կարելի դիտել, որպես անտառի ինքնապաշտպանական միջոց:
. Ապօրինի ծառահատումների դիմաց վարչական տուգանքների խստացում:
. Տարեցտարի ապօրինի ծառահատումների քանակի նվազման տենդենց:
. Օրենսդրական դաշտի կատարելագործում և պահանջների խստացում:
. Նախորդ տարիների համեմատ պետբյուջեի և միջազգային դոնոր
կազմակերպությունների կողմից անտառպահպանությանը և անտառվերականգնմանը
տրամադրվող գումարների զգալի աճ:
. Անտառամերձ որոշ համայնքներում անասունների մուտքը դեպի անտառ արգելող
ցանկապատի հիմնում:
. Գյուղ. նախարարության կողմից անտառների պահպանությանն ուղղված քիմիական
պայքարի ավիացիոն միջոցառումների իրականացում:
. ԶԼՄ-ների և բնապահպանական ՀԿ-ների կողմից անտառպահպանության և
անտառվերականգնման աշխատանքներին մասնակցության ակտիվացում, ապօրինի
հատված ծառերի վերաբերյալ ահազանգում: . Տնկարանների առկայություն: . Մարզում ձևավորված բնության հատուկ պահպանվող տարածքների, դենդրոպարկերի, բուսաբանական այգու առկայություն:
486. Ոլորտի թույլ կողմերը
. Դեռևս առկա ապօրինի ծառահատումներ
. Անտառային տարածքներում հանքավայրերի հետախուզում և շահագործում:
. Անտառային մասնագետների ոչ բավարար քանակ և տեխնիկական հագեցվածության
ցածր մակարդակ:
. Գազամատակարարման խափանման դեպքում, այլընտրանքային էներգիայի
անբավարարություն և թանկություն:
. Հատված տարածքներում սելավա-սողանքային և էռոզիոն երևույթների
ակտիվացում:
. Բնակլիմայական պայմանների և էկոլոգիական համակարգի փոփոխության
առկայություն:
. Անտառտնտեսությունների տեխնոպարկի քայքայված վիճակ:
. Անտառտնտեսությունների կողմից անտառային կենդանիների վերարտադրության
և խնամքի կազմակերպման բացակայություն:
. Սերմնային ծագման անտառների տարածքները պակասել և փոխարենը ավելացել
են կոճղաշիվային և երկրորդական տեսակի ծառատեսակները և թփատեսակները:
. Ջերմաստիճանի բարձրացման հետևանքով, ինչպես նաև տեղնածին պատճառներով
անտառային տարածքներում հաճախակի առաջացող հրդեհներ:
Զարգացման հեռանկարները
487. Անտառի ներկայիս վիճակը ենթադրում է հիմնախնդիրների տարբերակված լուծում: Բացի այն, որ պետք է բոլոր շահագրգիռ գերատեսչությունների, ծառայությունների, իրավապահ մարմինների և լայն հասարակության ուժերը համախմբել ապօրինի անտառհատումների դեմ պայքարելու ուղղությամբ, անհրաժեշտ է նաև մշակել և իրականացնել անտառի կայուն կառավարման համապարփակ ծրագիր` ուշադրություն սևեռելով անտառվերականգնման աշխատանքների վրա: Մեծածավալ անտառտնկման աշխատանքներ իրականացնելու միջոցով ավելացնել երիտասարդ անտառների տարածքները:
488. 2006 թ. գերմանական «Ֆիխտներ» ընկերությունը և ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը Լոռու մարզպետարանի հետ համատեղ Լոռու մարզում կատարել են հետազոտություններ անտառհիմնման աշխատանքներ կատարելու համար, որի արդյունքում մարզում ընտրվել են շուրջ 25 համայնքներ և այդ համայնքների ղեկավարների հետ կնքվել են նախնական պայմանագրեր: Ծրագրի իրականացման դեպքում համայնքների տարածքներում կկատարվեն մոտ 1000 հա անտառտնկման աշխատանքներ: Դոնորների բացակայության պատճառով այդ ծրագիրը գտնվում է անավարտ վիճակում:
489. Մարզի ցավոտ բնապահպանական խնդիրներից է նաև Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի շահագործման ընթացքում շուրջ 357 հա անտառների հատումը:
Առայժմ «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի կողմից իրականացվում են հանքավայրի լեռնահարսռացուցիչ ֆաբրիկայի, պոչամբարների և այլ ենթակառուցվածքների շինարարություն, որի հետևանքով 2008 թ. ընթացքում հատվել է 20 հա անտառ - 2814 խ.մ: 2009 թ. հունվար-փետրվար ամիսներին հատվել է 2 հա անտառ - 286 խ.մ: Թեղուտի հանքավայրի շահագործման ծրագրով նախատեսված է մինչև 2020 թ. հատել 158.1 հա անտառ, իսկ մնացած 198.9 հա-ը` 2020 թ. և հետագա տարիներին: Ընկերությունը պարտավորվել է կատարել 714 հա անտառտնկման աշխատանքներ, որից 2009թ. ընթացքում 102 հա: Թեղուտի հանքավայրի շահագործման ծրագրի իրականացման ընթացքում բնակչության անվտանգության ապահովման նպատակով 775 հա հանքավայրը շրջափակող անտառների նկատմամբ սահմանվելու է հատուկ իրավական ռեժիմ` սանիտարական գոտի:
490. Լոռու մարզպետարանը աջակցություն և ակտիվ մասնակցություն է ցուցաբերում համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող պետական անտառները համայնքային ենթակայության կազմակերպություններին հավատարմագրային կառավարման հանձնելու համար` Նորվեգիայի ԱԳՆ-ի կողմից ֆինանսավորվող «Համայնքային անտառկառավարում» ծրագրի աշխատանքներին: Ծրագրի իրականացվում է Լոռու մարզի Մարգահովիտ և Լեռնապատ համայնքներում: Ներկայումս ծրագրով իրականացվել է տարածքների ընտրություն, անտառկառավարման վերաբերյալ ուսուցողական դասընթացներ և փորձի փոխանակում այլ երկրներում նմանատիպ ծրագրեր իրականացրած կազմակերպությունների հետ:
491. Անտառային ռեսուրսների կառավարման գործում կարևորվում է նաև ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության կազմում գործող «Անտառային պետական մոնիտորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի աշխատանքը: ՈՒնենալով համապատասխան լիազորություններ և տեխնիկական միջոցներ ՊՈԱԿ-ի աշխատակազմը կարողանում է օպերատիվ կերպով ստուգայցեր կատարել անտառների դժվարամատչելի վայրեր և ուշադրության կենտրոնում է պահում փայտանյութի ապօրինի տեղաշարժը:
492. Վերը նշված խնդիրները վերջին տարիներին եղել և մնում են ՀՀ կառավարության ուշադրության կենտրոնում:
493. Առաջարկություններ
. Մարզի անտառտնտեսություններում ավելացնել և հիմնել նոր
տեխնոլոգիաներով զինված տնկարանային տնտեսություններ, որոնցում
կազմակերպել ըստ տարածքների առանձնահատկություններին բնորոշ
ծառատեսակների մատղաշի ցանք և մշակություն:
. Պետական աջակցություն ցուցաբերել մարզի տարածքում գործող տնկարային
տնտեսությունների զարգացմանը: Անտառվերականգնման և անտառհիմնման
աշխատանքներ իրականացնելիս օգտվել նաև մարզում գործող Ստեփանավանի
«Սոճուտ» դենդրոպարկի, Վանաձորի բուսաբանական այգու և այլ հատուկ
պահպանվող տարածքների տնկարանային տնտեսություններից:
. Մեծ ուշադրություն դարձնել սերմերի հավաքման և պահպանման գործընթացին:
. Հասնել այն բանին, որ բռնագրավված փայտանյութը պահպանվի նորմալ
պայմաններում, որպեսզի հետագայում հնարավոր լինի այն իրացնել:
. Մեծ ուշադրություն դարձնել անտառներում իրականացվող բույսերի
պաշտպանության և ծառերի հիվանդության դեմ պայքարի աշխատանքներին:
. Կատարել անտառային ֆոնդի վերջնական գույքագրում, ավարտին հասցնել
անտառշինական և անտառկառավարման պլանների մշակումը:
. Կատարել անտառհատման նոր տեխնոլոգիաների ներդրում:
. Հասնել այն բանին, որ հանրապետությունում օգտագործվող շինափայտը ձեռք
բերվի գերազանցապես արտերկրից (իջեցնել ներմուծվող և ընդհակառակը
բարձրացնել արտահանվող շինափայտի մաքսային վճարները):
. Էլ ավելի ուժեղացնել ապօրինի ծառահատումների կանխարգելման գործընթացը:
. Մեծ ուշադրություն դարձնել, որպեսզի հակահրդեհային ծրագրերը չմնան
թղթի վրա:
. Խրախուսել համայնքային և մասնավոր անտառների հիմնման ծրագրերի
շարունակական ընթացքը:
. Ավարտին հասցնել բոլոր բնակավայրերի գազաֆիկացումը, խթանել
այլընտրանքային էներգիայի զարգացումը և օգտագործումը, որի հետևանքով
էլ ավելի կնվազեն ապօրինի ծառահատումները:
. Մեծածավալ անտառտնկման աշխատանքներ իրականացնելու միջոցով ավելացնել
երիտասարդ անտառների տարածքները: Էռոզիոն, հեղեղային և
սելավա-սողանքային երևույթների ակտիվացումը կանխելու նպատակով
անտառապատում իրականացնել նաև մեծ անկման անկյուն ունեցող լանջերի
վրա:
. Կատարել անտառշահագործման և անտառպահպանության ֆունկցիաների
բաժանում:
. Վերահսկողության տակ պահել համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող
պետական անտառները հավատարմագրային կառավարման հանձնելու, ինչպես նաև
արդեն հավատարմագրային կառավարման հանձնված տարածքներում պայմանագրով
նախատեսված անտառօգտագործման գործընթացը:
. Մարզի նախադպրոցական,դպրոցական և ուսումնական այլ
հաստատություններում իրականացնել էկոկրթական ծրագրեր, տեղական
հեռուստաալիքներով նախատեսել էկոկրթական, էկոդաստիարակչական և
բնապահպանական խնդիրներին նվիրված պարբերական հաղորդումներ:
. Անհրաժեշտ է բացատրական աշխատանք տանել անտառամերձ համայնքների ՏԻՄ
ներկայացուցիչների, ինչպես նաև բնակչության հետ, ՏԻՄ օրենքով
համայնքներին ամրագրված լիազորությունները անտառպահպանության ոլորտում
պատշաճ մակարդակով կատարելու, անտառների հակահրդեհային միջոցառումները
իրականացնելու, ինչպես նաև համայնքի տարածքում նոր կանաչ գոտիներ
ստեղծելու նպատակահարմարության վերաբերյալ:
. Վրաստանի հետ սահմանամերձ ոչ անտառապատ տարածքներում կատարել
անտառաշերտերի հիմնում, որը կնպաստի սահմանամերձ գոտու ամրապնդմանը,
ինչպես նաև բնապահպանական և էկոլոգիական հիմնախնդիրների լուծմանը:
. Գոյություն ունեցող և նոր հիմնված սահմանամերձ անտառաշերտերին տալ
պետական արգելոցների կարգավիճակ, որը կնպաստի սահմանամերձ տարածքներում
բուսական և կենդանական աշխարհի արդյունավետությանը և
վերարտադրությանը:
. Մարզում կենդանական ու բուսական աշխարհի բազմազանության պահպանության
հիմնահարցի լուծման ուղիներից է բնության նկատմամբ բնակչության
սպառողական վերաբերմունքի հաղթահարումը և պետության բնապահպանական
քաղաքականության ձևավորումը` էկոլոգիական դաստիարակության և
կրթության միջոցով:
494. Ակնկալվող արդյունքներ
. Վերականգնված և նոր հիմնված անտառային տարածքների ավելացումով
կպակասեն մակերևութային ջրերի հոսքերը, որի հետևանքով կնվազեն
էռոզիոն, սելավային, հեղեղային և սողանքային երևույթները:
. Կվերականգնվեն ոչնչացված անտառները, խաթարված էկոհամակարգը:
. Կբարձրանա համայնքների պատասխանատվությունը անտառպահպանության և
անտառվերականգնման գործում:
. Համայնքային անտառների հիմնման միջոցով կբարելավվի բնակչության որոշ
հատվածի սոցիալական վիճակը:
. Կբարձրանա սերմերի պահպանման արդյունավետությունը:
. Նոր տեխնոլոգիաների կիրառմամբ կբարձրանա անտառվերականգնման
աշխատանքների արդյունավետությունը, կպչողականության %-ը:
Ընդերք
Ներկա իրավիճակը
495. Լոռու մարզը հարուստ է տարբեր տեսակի օգտակար հանածոներով և իր նշանակությամբ երկրորդն է Հայաստանի Հանրապետությունում: 2003 թ. սկսած օգտակար հանածոների արդյունահանող և երկրաբանական ուսումնասիրություններ կատարող կազմակերպությունների կողմից դիտվում է ընդերքի նոր և նախկինում թերի ուսումնասիրված տեղամասերի երկրաբանահետախուզական աշխատանքների ակտիվացում: Տվյալ աշխատանքներին ցուցաբերվում է ամենայն լրջություն` հրավիրվում են օտարերկրյա փորձառու մասնագետներ, կիրառվում են հորատման նոր տեխնոլոգիաներ և տեխնիկա: Տվյալ աշխատանքների արդյունքում ի հայտ են գալիս ռազմավարական նշանակություն ունեցող ոսկու, մոլիբդենի, պղնձի, կապարի, երկաթի և այլ մետաղների հանքավայրեր ու նոր պաշարներ:
496. 2008-2009 թթ. ընթացքում Լոռու մարզում հանքարդյունահանման նպատակով կնքվել են թվով 8 ընդերքօգտագործման լիցենզային պայմանագրեր: Դրանք են`
1. «ՍՍ Ինտերնեյշն» ՍՊԸ - Գութանաքարի հանքային ներկերի /կավային մումիո/ հանքավայր, Տաշիրի տարածաշրջան:
2. «Թեղուտ» ՓԲԸ/»Արմենիան Քափր Փրոգրամ»/ - Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենի հանքավայր, Թումանյանի տարածաշրջան:
3. «Հերուհուշ» ՍՊԸ - Քարատեղի պորֆիրանման գրանիտի հանքավայր, Գուգարքի տարածաշրջան:
4. «Վառմաշ» ՍՊԸ - Լեռնաջրի ԱԿԽ-ի հանքավայր, Գուգարքի տարածաշրջան:
5. «Պեգա» ՍՊԸ - Բորբորթի դիաբազային պորֆիրիտների հանքավայր, Թումանյանի տարածաշրջան:
6. «Հուշ» ՍՊԸ - Կամենկայի բազալտի հանքավայր, Տաշիրի տարածաշրջան:
7. «Նոր-Շին» ՍՊԸ - Մեծավանի երկրորդային քվարցիտի հանքավայր, Տաշիրի տարածաշրջան:
8. «Տաշիրի ՃՇՇՁ» ՓԲԸ - Նովոսելցովոյի ԱԿԽ-ի հանքավայր, Տաշիրի տարածաշրջան:
497. Ստորև ներկայացվում է մարզում երկրաբանական ուսումնասիրության լիցենզիա ստացած ընկերությունների ցանկը.
._________________________________________________________________________.
| |Լիցենզիա ունեցող |Լիցենզիայի | |
| |կազմակերպության | | |
|___|_________________________|__________________________________|________|
|NN |անվանումը |գործունեության|հա-|գործունեութ-|տրամադր-|գործո- |Լիցենզա-|
|ը/կ| |իրականացման |մա-|յան նպատակը |ման |ղության |յին |
| | |վայրը |րը | |ամսաթիվը|ժամկետի |պայմա- |
| | |(վայրերը) և | | | |ավարտը |նագիր |
| | |նպատակը | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 1 | 2 | 5 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
|_________________________________________________________________________|
| Երկրաբանական ուսումնասիրության հատուկ լիցենզիա |
|_________________________________________________________________________|
| 1 |«Նյուվալլ»|ՀՀ Լոռու մարզի| 51|Որոնողագնա- |28.08.07|01.08.12| Պ 312 |
| |ՓԲԸ |Դեբեդ-Աղստև | |հատողական | | |25,02,08|
| | |միջգետային | |աշխատանքներ | | | |
| | |1450 կմ2 | | | | | |
| | |մակերեսով | | | | | |
| | |տարածք | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 2 |«Արմենիան |ՀՀ Լոռու և | 52|Որոնողագնա- |28.08.07|01.08.12| Պ 313 |
| |Քափըր |Տավուշի | |հատողական | | |25,02,08|
| |Փրոգրամ» |մարզերում | |աշխատանքներ | | | |
| |ՓԲԸ |Լալվար-Կողբ | | | | | |
| | |տեղամասի | | | | | |
| | |350 կմ2 | | | | | |
| | |մակերեսով | | | | | |
| | |տարածք | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 3 |«Սուրարտ» |ՀՀ Լոռու մարզի| 69| Պ 335 | | | |
| |ՍՊԸ |Բազումի երկաթի| | 08,05,08 | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 4 |«Լեռնամետա|ՀՀ Լոռու մարզի| 71|Երկրաբանա- |25,02,08|30,12,12| Պ 327 |
| |լուրգիայի |Վահագնաձորի | |հետախուզական| | |15,04,08|
| |ինստիտուտ»|ազնիվ | |աշխատանքներ | | | |
| |ՓԲԸ |մետաղների | | | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 5 |«Լուլիար» |ՀՀ Լոռու մարզի| 74| 10,06,08 31|05,13 Պ|350 | |
| |ՍՊԸ |Բարդուտի ոսկու| | | 01|07,08 | |
| | |երևակում | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 6 |«Արագածի |ՀՀ Լոռու մարզի| 77|Երկրաբանա- |13,06,08|31,05,13| Պ 377 |
| |լեռնագործ-|Կույբիշևի | |հետախուզական| | |04,11,08|
| |ներ» ՍՊԸ |ոսկի- | |աշխատանքներ | | | |
| | |բազմամետաղ. | | | | | |
| | |հանքերևակ. | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Երկրաբանական ուսումնասիրության լիցենզիա |
|_________________________________________________________________________|
| 1 |«Լուլիար» |ՀՀ Լոռու մարզի|352|Երկրաբանա- |17,04,08|30,09,10| Պ 329 |
| |ՍՊԸ |Տաշիրի ագաթի | |հետախուզական| | |21,04,08|
| | |երևակ. | |աշխատանքներ | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 2 |«Լուլիար» |ՀՀ Լոռու մարզի|353|Երկրաբանա- |17,04,08|30,09,10| Պ 330 |
| |ՍՊԸ |Շահնազարի | |հետախուզական| | |21,04,08|
| | |ագաթի երևակ. | |աշխատանքներ | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 3 |«Էկո- |ՀՀ Լոռու մարզի|356|Երկրաբանա- |04,05,08|30,12,10| Պ 342 |
| |Փոտաշ» ՍՊԸ|Տաշիրի բարձր | |հետախուզական| | |05,06,08|
| | |կալիումական | |աշխատանքներ | | | |
| | |ռեոլիտադացի- | | | | | |
| | |տային տուֆերի | | | | | |
| | |հանք. | | | | | |
| | |Ձորամուտի տեղ.| | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 4 |«Էդիկ |ՀՀ Լոռու մարզի|365|Երկրաբանա- |09,06,08|30,09,09| Պ 349 |
| |Մովսիսյան»|Քարի գլուխ | |հետախուզական| | |25,06,08|
| |ԱՁ |տեղամասի | |աշխատանքներ | | | |
| | |բազալտների | | | | | |
| | |երևակում | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 5 |«Հայր և |ՀՀ Լոռու մարզի|371|Երկրաբանա- |07,07,08|30,05,09| Պ 363 |
| |որդի Բե- |Խնձորուտի գրա-| |հետախուզական| | |09,07,08|
| |ժանյաններ»|նոդիորիտների | |աշխատանքներ | | | |
| |ՍՊԸ |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|6 |«Նագէմ» |ՀՀ Լոռու մարզի|372|Երկրաբանա- |09,07,08|30,06,09| Պ 359 |
| |ՍՊԸ |Սիսիբերդի | |հետախուզական| | |09,07,08|
| | |գրանիտների | |աշխատանքներ | | | |
| | |հանքեր. | | | | | |
| | |1-ին տեղ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 7 |«Աշոտ- |ՀՀ Լոռու մարզի|373|Երկրաբանա- |09,07,08|30,06,09| Պ 360 |
| |Նաիրի |Սիսիբերդի | |հետախուզական| | |09,07,08|
| |եղբայրներ»|գրանիտների | |աշխատանքներ | | | |
| |ՍՊԸ |հանքեր. | | | | | |
| | |2-րդ տեղ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 8 |«Ա.Դ.Հ.Գ.»|ՀՀ Լոռու մարզի|382|Երկրաբանա- |16,10,08|31,10,10| Պ 382 |
| |ԲԲԸ |Արջուտի ոսկու | |հետախուզական| | |19,11,08|
| | |երևակ. | |աշխատանքներ | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
| 9 |«Մկրտում- |ՀՀ Լոռու մարզի|387|Երկրաբանա- |17,10,08|30,12,09| Պ 393 |
| |յան |Քարինջի | |հետախուզական| | |19,12,08|
| |եղբայրներ»|բազալտի | |աշխատանքներ | | | |
| |ՍՊԸ |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|10 |«Արփալիք» |ՀՀ Լոռու մարզի|391|Երկրաբանա- |17,10,08|30,12,09| Պ 396 |
| |ՍՊԸ |Բորբոթի | |հետախուզական| | |19,12,08|
| | |դիաբազային | |աշխատանքներ | | | |
| | |պորֆիրիտների | | | | | |
| | |հանք. «Սեգ» | | | | | |
| | |տեղ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|11 |«ՈՒկրշին» |ՀՀ Լոռու մարզի|393|Երկրաբանա- |19,11,08|30,12,09| Պ 428 |
| |ԲԲԸ |ՈՒրասարի | |հետախուզական| | |22,04,09|
| | |բազալտի | |աշխատանքներ | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|12 |«ՈՒկրշին» |ՀՀ Լոռու մարզի|394|Երկրաբանա- |19,11,08|30,12,09| Պ 429 |
| |ԲԲԸ |Կուռթանի | |հետախուզական| | |22,04,09|
| | |բազալտի | |աշխատանքներ | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|13 |«Թեղուտ» |ՀՀ Լոռու և |400|Երկրաբանա- |29,11,08|30,12,10| Պ 389 |
| | ՓԲԸ |Տավուշի | |հետախուզական| | |11,12,08|
| | |մարզերի | |աշխատանքներ | | | |
| | |Մերձայրումյան | | | | | |
| | |ԱԿԽ երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|14 |«Պատանի |ՀՀ Լոռու մարզի|401|Երկրաբանա- |01,12,08|30,12,10| Պ 394 |
| |երկրաբան» |Արջիձորի | |հետախուզական| | |19,12,08|
| |ՍՊԸ |գերհիմքային և | |աշխատանքներ | | | |
| | |մետամորֆ. | | | | | |
| | |ապարների | | | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|15 |«Պատանի |ՀՀ Լոռու մարզի|402|Երկրաբանա- |01,12,08|30,12,10| Պ 395 |
| |երկրաբան» |Ջրաշենի | |հետախուզական| | |19,12,08|
| |ՍՊԸ |գրանիտների | |աշխատանքներ | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|16 |«Քարաբուխ»|ՀՀ Լոռու մարզի|427|Երկրաբանա- |17,03,09|30,12,10| Պ 415 |
| |ՍՊԸ |Քարինջի | |հետախուզական| | |10,04,09|
| | |դոլերիտային | |աշխատանքներ | | | |
| | |բազալտների | | | | | |
| | |հանք. | | | | | |
| | |«Քարաբուխ» | | | | | |
| | |տեղ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|17 |«Արա |ՀՀ Լոռու մարզի|431|Երկրաբանա- |14,04,09|30,12,10| Պ 432 |
| |Զավարյան» |Քոբայրի | |հետախուզական| | |19,05,09|
| |ԱՁ |բազալտի | |աշխատանքներ | | | |
| | |հանքերևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|18 |«Արթինսոն |ՀՀ Լոռու մարզի|433|Երկրաբանա- |14,04,09|30,12,10| Պ 433 |
| |Մաղաքյան- |Քարինջի | |հետախուզական| | |19,05,09|
| |ներ» ՍՊԸ |դոլերիտային | |աշխատանքներ | | | |
| | |բազալտների | | | | | |
| | |Տանձուտ և | | | | | |
| | |Քարաբլուր | | | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|19 |«Խաչքար |ՀՀ Լոռու մարզի|434|Երկրաբանա- |16,04,09|30,09,10| Պ 435 |
| |Լալվարի» |Խաչքարի տուֆա-| |հետախուզական| | |09,06,09|
| |ՍՊԸ |ավազաքարերի | |աշխատանքներ | | | |
| |երևակ. | | | | | | |
|___|__________|______________|___|____________|________|________|________|
|20 |«Կարատ» |ՀՀ Լոռու մարզի|438|Երկրաբանա- |20,05,09|30,06,10| Պ 438 |
| |ՍՊԸ |Լեռնապատի | |հետախուզական| | |22,06,09|
| | |անդեզիտա- | |աշխատանքներ | | | |
| | |բազալտների և | | | | | |
| | |գրանիտոիդների | | | | | |
| | |երևակ. | | | | | |
._________________________________________________________________________.
498. Մետաղական հանքավայրերի հաստատված պաշարները և միջազգային շուկայում մետաղների գնային աճը (մինչև համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը), հզոր խթան են հանդիսացել Լոռու մարզում լեռնաարդյունաբերության ոլորտի զարգացմանը և հզորությունների բազմապատկմանը, որը իր հերթին բերել էր ազգաբնակչության մասնագիտական բարձր վարձատրվող զբաղվածության: Ճգնաժամի պատճառով տեղի ունեցավ գունավոր մետաղների գների կտրուկ անկում, որի հետևանքով Լոռու մարզի լեռնաարդյունաբերությունը նույնպես հայտնվեց ծանր վիճակի մեջ:
499. Ազատ շուկայական մրցակցությանը և ճգնաժամին ոչ պատրաստ լինելով, շինարարական և երեսպատման քարեր արդյունահանող ու վերամշակող որոշ կազմակերպություններ նույնպես հայտնվել են ծանր դրության մեջ: Դա հիմնականում պայմանավորված է տվյալ կազմակերպություններում մասնագետ կադրերի բացակայությամբ, բիզնեսին ոչ հարիր մտածելակերպով, մեխանիկական ու տրանսպորտային պարկի բարոյական և ֆիզիկական մաշվածությամբ, բնապահպանական և հարկատուրքային օրենսդրության չիմացությամբ և այլն:
500. Մարզի ոչ մետաղական պինդ օգտակար հանածոների արդյունահանման դինամիկան ունի այսպիսի տեսք.
2006 թ. արդյունահանվել է 50289 մ3, 2007 թ.` 78748 մ3, 2008 թ` 153000 մ3, աճը նախորդ տարվա նկատմամբ կազմել է 194.3%:
501. Երկրաբանահետախուզական և արդյունահանման ծավալների աճը անխուսափելիորեն բերում են տարածաշրջանի բնապահպանական և էկոլոգիական հավասարակշռության խախտման: Տվյալ պարագան ստիպում է, որպեսզի հաշվի առնվեն բոլոր բացասական հետևանքները և հիմնովին կշռադատելուց հետո նոր տրվեն համապատասխան ընդերք օգտագործման թույլտվություններ, լիցենզիաներ և այլն:
502. Չնայած ընդերքարդյունահանման, վերամշակման և արտադրական ցուցանիշների աճին մինչև 2008 թ. վերջերը, ոլորտը դեռևս հեռու է բավարար լինելուց: Ներկայիս ընդերքարդյունահանման,ցուցանիշները կազմում են նախկին ԽՍՀՄ-ի ցուցանիշների 7-8%-ը: Տվյալ հանգամանքը պայմանավորված է հիմնականում միջպետական երկաթուղու շրջափակումով: Միջպետական երկաթուղու վերաբացմամբ և ճգնաժամի ավարտով ոլորտի ցուցանիշները կբազմապատկվեն մի քանի անգամ:
503. Մարզի լեռնաքիմիական հումքը ներկայացված է` հանքային պիգմենտների (հանքային ներկերի), կվարցիտների և Պետրովկայի բարձր կալիումական տուֆերի հանքատեսակներով: Պիգմենտները և կվարցիտները չնայած, որ ունեն օգտագործման բավականին լայն ասպարեզ և շուկա, ներկայումս շահագործվում են աննշան հզորություններով: Տվյալ հանգամանքը հիմնականում պայմանավորված է արտահանման երկաթուղային մեծ ծախսերի հետ: Տաշիրի բարձր կալիումական տուֆերի վերամշակման արդյունքում ստացվում է էկոլոգիապես մաքուր, նոր տիպի քլոր չպարունակող սիլիկատային կալիումական պարարտանյութ, որի պահանջարկը չափազանց մեծ է ինչպես Հանրապետությունում այնպես էլ միջազգային շուկայում: 2009 թ. մայիսից Վանաձորի Քիմ. գործարանը Տաշիրի բարձր կալիումական հանքավայրի հենքի վրա սկսելու է կալիումական պարարտանյութերի արդյունաբերական արտադրություն:
504. Մարզում առկա են նաև տորֆի բազմաթիվ հանքավայրեր և կուտակումներ, որոնք նույնպես համապատասխան վերամշակումից հետո կարող են ծառայել որպես էկոլոգիապես մաքուր և բարձրորակ պարարտանյութ:
Հիմնախնդիրները
505. Ընդերքօգտագործման (հետախուզում, արդյունահանում) ներկայիս վիճակը կապված տնտեսական ճգնաժամի և բնապահպանության հետ ունի լուծում պահանջող բավականին շատ հիմնախնդիրներ, որոնցից առավել կարևորվում են.
. Ընդերքի ոչ համալիր և անխնա օգտագործումը:
. Ընդերքի շահագործումից առաջացող բնապահպանական հիմնախնդիրների
բացահայտման, մեղմացման և կանխարգելման միջոցառումների պակասը:
. Համապատասխան ոլորտներում` արդյունահանման, վերամշակման և
բնապահպանական մասնագետների սակավությունը:
. Հանքավայրերի, լեռնահարստացման ֆաբրիկաների, մետաղաձուլական գործարանի
և վերամշակման արտադրամասերի փակ համակարգի, երկրորդային հումքի
վերամշակման և անթափոն արտադրությունների ցածր մակարդակը:
. Նոր սպառողական շուկաների ուսումնասիրության և համագործակցության
բացակայությունը:
. Բնապահպանական հարցերով հասարակության մասնակցության ցածր մակարդակը:
. Շինանյութերի արտադրությամբ զբաղվող ձեռնարկությունների տեխնիկական
զինվածության անբավարարությունն, ունեցած սարքավորումների ֆիզիկական և
բարոյական մաշվածությունը (շուրջ 20 տարի ու ավելի չեն թարմացվել),
որոնց ներկայիս կիրառումը չի համապատասխանում ժամանակակից պահանջներին
ու միջազգային չափանիշներին: Մինչդեռ առկա հանքավայրերը թույլ են տալիս
արտադրելու միջազգային շուկայում մրցունակ արտադրանք:
506. Ոլորտի ուժեղ կողմերը
. Շահագործվող և շահագործմանը պատրաստ ոսկու, մոլիբդենի, պղնձի և
բազմամետաղային հանքավայրեր, նոր մետաղական հանքավայրերի
երկրաբանահետախուզական աշխատանքների ակտիվացում
. Լեռնամետալուրգիական համակարգի առկայություն` պղնձաձուլական գործարան,
մետաղական խտանյութի ստացման կոմբինատներ:
. Միջազգային բորսայում ոսկու և գունավոր մետաղների գների կրկին
բարձրացման դինամիկա:
. Բազմազան երեսապատման քարատեսակների առկայություն և ավելի քան 1000 կմ
շառավղով մենաշնորհային կարգավիճակ (չորրորդային հասակի բազալտներ,
անդեզիտներ, բազմագույն ֆելզիտային տուֆեր, հանքային պիգմենտներ,
հրաբխային տուֆեր, Լալվարի տուֆաավազաքար, Փամբակի գրանիտ և այլն):
. Հանքավայրերը հիմնականում գտնվում են էլեկտրահաղորդման գծերի,
երկաթուղու և գլխավոր ճանապարհների մոտ:
. Շուտով Վանաձորի քիմգործարանում Տաշիրի ալկալիական տուֆերի հենքի վրա
կթողարկվի նոր տեսակի կալիումական պարարտանյութ, որի կիրառումը չի
խախտի շրջակա միջավայրի էկոլոգիական հավասարակշռությունը և կնպաստի
գյուղատնտեսության զարգացմանը:
. Մարզկենտրոնի ԲՈՒՀ-երում համապատասխան նորաբաց ֆակուլտետների
առկայություն (երիտասարդ մասնագետների պատրաստում):
. Մարզի տարածքում բավարար քանակի քարամշակման արտադրամասերի
առկայություն:
507. Ոլորտի թույլ կողմերը
. Միջպետական երկաթուղու շրջափակում
. Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի ազդեցություն
. Հանքահարստացման, մետաղաձուլական, քարամշակման գործարանների և
արտադրամասերի հնացած տեխնոլոգիաներ ու մաշված սարքավորումներ
. Պահեստամասերի և պայթուցիկ նյութերի անբավարարություն և խիստ
թանկություն
. Մասնագետ կադրերի մեծ պահանջարկ
. Ֆինանսների և ներդրումների սակավություն
. Վնասակար արտանետումների չկորզում, երկրորդական հումքի չվերամշակում
. Տեխնոգեն աղբավայրերի (պոչամբարների) ծանրաբեռնվածություն և նրանց ոչ
լիարժեք կառավարում
508. Առաջարկություններ
. Խիստ հսկողություն սահմանել ընդերքի ոչ համալիր (ընտրողական)
շահագործման նկատմամբ:
. Հասնել այն բանին, որ ընդերքօգտագործումն իրականացվի բնապահպանական
պահանջներին և տարածաշրջանային ու գլոբալ էկոլոգիական ծրագրերին
ներդաշնակ ինտեգրմամբ, որը իր մեջ ներառում է` ընդերքի համալիր
օգտագործում, հաշվառման ու մոնիտորինգի համակարգերի ներդրում, շրջակա
միջավայրի վրա ընդերքօգտագործման բացասական ազդեցությունների համալիր
կանխարգելում, տեխնածին հանքավայրերի հետախուզում, գնահատման և
նպատակային օգտագործման մոդելի կիրառում:
. Հսկողության տակ պահել ընդերքօգտագործման բնապահպանական խնդիրների
համալիր լուծումը, որը ներառում է` թափոնների օգտագործում ու
գործածություն (գործողություններ, որոնք ուղղված են թափոնների գոյացման
կանխարգելմանը, դրանց հավաքմանը, փոխադրմանը, պահմանը, մշակմանը,
վերամշակմանը, օգտահանմանը, հեռացմանը, վնասազերծմանը և թաղմանը) և
ընդերքօգտագործման հետևանքով խախտված հողերի վերականգնում ու
բարելավում (ռեկուլտիվացիա):
. Ընդերքի ուսումնասիրություններ կատարող ընկերությունների
ուշադրությունը սևեռել և առաջնորդել դեպի արդեն իսկ հետախուզված և
պաշարները հաստատված (լքված կամ պահուստային) հանքավայրերի վրա:
. Օգտակար հանածոներ արդյունահանող և օգտակար հանածոներ վերամշակող
ընդերքօգտագործողներին պարտադրել, որպեսզի կիրառեն արդյունահանման և
վերամշակման ժամանակակից տեխնոլոգիաներ և տեխնիկա:
. Հսկողության տակ պահել ընդերքի արդյունահանման փաստաթղթային
օրինականությունը և պայմանագրային կետերի կատարումը:
. Հաշվի առնելով անտառածածկ տարածքների անմխիթար վիճակը, միանշանակ
արգելել տվյալ տարածքներում երկրաբանահետախուզական և արդյունահանման
աշխատանքները, եթե խոսքը չի վերաբերվում պետական ռազմավարական գերակա
շահերին:
. Արդյունահանող և վերամշակող կազմակերպություններին պարտադրել, որպեսզի
չգերազանցեն նախագծային նորմատիվային արտանետումները և կատարեն
նախատեսված բոլոր բնապահպանական միջոցառումները:
. Բացահայտել ու հիմնավորել ընդերքշահագործումից առաջացած մարզի
բնապահպանական և էկոլոգիական հիմնախնդիրները, կազմել դրանց մեղմացման
և կանխարգելման միջոցառումների ցանկը և ներկայացնել համապատասխան
կառույցների ուշադրությանը:
. Արդյունահանման, վերամշակման և բնապահպանական ոլորտների հիմնական
խոչընդոտներից է համապատասխան կադրային բազայի բացակայությունը կամ ցածր
որակավորումը:
. Մասնագետների որակավորումը բարձրացնելու, նոր տեխնոլոգիաների հետ
ծանոթանալու և աշխատանքները առավել արդյունավետ կատարելու համար
կազմակերպել սեմինար-դասընթացներ արտադրողների և ԲՈՒՀ-երի
դասախոսների, նախարարությունների և այլ շահագրգիռ կառույցների բարձր
որակավորում ունեցող մասնագետների հետ:
. Ցուցակագրել համապատասխան մասնագետների և ըստ պահանջարկի նրանց
ներկայացնել ընդերքօգտագործման արտադրություններ:
. Աջակցել` ոչ մետաղական օգտակար հանածոների արդյունահանման ու մշակման
տեխնոլոգիաների ու մեթոդների ներդրմանը:
. Վեր հանել և կյանքի կոչել մարզի հանքավայրերի և արտադրական
հզորությունների վերաբերյալ տպագրված գիտական հոդվածները:
. Գործնականում հասնել նրան, որ ոչ մետաղական օգտակար հանածոների
շահագործման ժամանակ չառաջանան թափոններ, որը ներկայումս
ջարդող-տեսակավորող ագրեգատների բացակայության պատճառով աղտոտում և
անպիտան են դարձնում ահռելի տարածքներ:
. Պետք է խրախուսվեն այն կազմակերպությունները, որոնք լեռնահարստացման
ֆաբրիկաների թափոնները` պոչանքը, վեր կածեն լայն օգտագործման
արտադրատեսակների և բարիքի: Տվյալ հարցը (պոչանքը) շատ ցավոտ կողմ է
մարզի բնապահպանական հիմնախնդիրների շարքում:
. Միջազգային շուկա մրցունակ արտադրանքի արտահանումը խրախուսելու,
աջակցելու համար կազմակերպել «Հայաստանի քարեր» մասնագիտացված ամենամյա
ցուցահանդես-վաճառք:
. Կազմակերպել տեղական քարերից տարբեր արտադրանքների ու գեղարվեստական
իրերի գովազդային բուկլետների և բրյոշուրների տպագրում (տարբեր
լեզուներով), որտեղ զետեղված լինեն նաև տարբեր ժամանակներում տեղական
քարերի օգտագործմամբ հայ ճարտարապետության ու քարափորագրության
լավագույն նմուշների լուսանկարները:
. Նպաստել, որպեսզի հնարավորինս արագ մարզի քարամշակման ինքնաշեն
հաստոցները և սղոցները փոխարինվեն ժամանակակից գործարանային
հաստոցներով:
. Աջակցել սփյուռքահայության ընդերքօգտագործող ընկերությունների և
Հայաստանյան ընկերությունների փոխշահավետ համագործակցությանը:
Հողային ռեսուրսներ
Ներկա իրավիճակը
509. Հողը գյուղատնտեսական արտադրության հիմնական և անփոխարինելի միջոցն է, որը ճիշտ և գիտականորեն համաձայնեցված կերպով օգտագործելու դեպքում ավելի է լավանում և դառնում բերրի: Հողը բազմակողմանի բնական ռեսուրսների յուրահատուկ ձև է, որը բույսերի հետ միասին հսկայական դեր է կատարում կենսոլորտի նորմալ ռեժիմի պահպանման, օդի, ջրի, սննդանյութերի, նաև մարդկության առողջության պահպանման գործում: Հողը բոլոր տեսակի բարիքների սկզբնաղբյուրն է, ամենամեծ կապիտալը` առանց որի մարդու գործունեությունը հնարավոր չէ: Այստեղից էլ բխում է հողի առանձնահատուկ պաշտպանության անհրաժեշտությունը, քանի որ նա կենսոլորտի ամենաշատ փոփոխվող բաղադրամասն է:
510. Հայաստանի տարածքի հողածածկի միայն 44.2%-ն է, որ վերածված է գյուղատնտեսական հողատեսքի: Երկրի բարդ ռելիեֆի պատճառով մակերևույթի հողածածկի մնացած 55.8%-ը գյուղատնտեսական օգտագործման համար պիտանի չէ:
511. Մարզի մշակովի հողատարածքների մեծ մասը տարիներ շարունակ անմշակ մնալու հետևանքով առաջ են եկել գյուղատնտեսական նշանակության հողատեսքերի դեգրադացիա և խոպանացում: Վարելահողերում մեխանիկական և քիմիական համապատասխան գործողություններ չկատարելու հետևանքով նախկինում բերրի հողերը կորցնում են իրենց բուն նպատակային նշանակությունը: Հողատեսքերում ակտիվ կերպով զարգանում են մկնանման կրծողները, որոնք ոչ միայն խիստ կերպով ազդում են բերքատվության վրա, այլև առաջացնում են հողաթմբեր և դրանով իսկ լուրջ խոչընդոտ են հանդիսանում բուսաբուծության և անասնապահության համար: Տվյալ հանգամանքները նպաստում են գյուղատնտեսական նշանակության հողատեսքերում մոլախոտերի և կիսաանապատային բույսերի բուռն զարգացմանը, որը տանում է դեպի հողերի աստիճանաբար անապատացման:
512. Նպատակային և արդյունավետ չեն իրականացվում նաև շինարարական, օգտակար հանածոների արդյունահանման ու հողերի խախտման հետ կապված հանված հողի բերրի շերտի պահպանությունն ու օգտագործումը:
513. Հողի բերրի շերտի արտադրության և պահպանության գործում կարևոր դեր են խաղում մարզի անտառածածկ տարածքները, որոնք վերջին 20 տարիների ընթացքում ենթարկվել են անտրոպոգեն և բնական (հիմնականում քամատապալ) խաթարման: Անտառների ինտենսիվ հատումների հետևանքով ի հայտ են եկել մի շարք բացասական երևույթներ, մասնավորապես խիստ ակտիվացել են սելավասողանքային և էռոզիոն երևույթները, որոնք առանց այն էլ սևահողով աղքատ սարալանջերից քշում են դեպի գետերը դարերի ընթացքում գոյացած սևահողը:
514. Գյուղատնտեսական նշանակության հողատեսքերին մեծ վնաս են պատճառում նաև անկանոն և տարերային ձևով առաջացող աղբավայրերը, որոնք բացի կենցաղային աղբից պարունակում են նաև ժամկետանց թունաքիմիկատներ, մարտկոցներ, նավթամթերքների արգասիքներ, ազբեստ պարունակող շինարարական թափոններ և այլ թունավոր ու կոնցոռոգեն նյութեր: Վերը նշված հանգամանքը ոչ միայն վտանգավոր է դարձնում տվյալ հողատարածքի օգտագործումը, այլև աղբավայրի թունավոր նյութերը տարալուծվելով մակերեսային և ստորերկրյա ջրերի մեջ սպառնալիք են առաջացնում մոտակա ջրային ռեսուրսներից օգտվող ազգաբնակչության և կենդանական աշխարհի համար:
515. Հողի վերին շերտի համար լուրջ սպառնալիք է հանդիսանում աղբավայրերից և ազգաբնակչության կողմից դեպի շրջակա միջավայր թափանցող պոլիէթիլենային և պլաստմասե թափոնները, որոնք հողում չեն քայքայվում և տարիների ընթացքում առաջացնում են մեկուսացնող շերտ, դրանով իսկ փոխելով հողի բնականոն ռեժիմը:
516. Հողերի պահպանության համար գործնականում պետք է հասնել նրան, որ ոչ մետաղական օգտակար հանածոների շահագործման ժամանակ չառաջանան թափոններ, որը ներկայումս ջարդող-տեսակավորող ագրեգատների բացակայության պատճառով աղտոտում և անպիտան են դարձնում ահռելի տարածքներ: Միաժամանակ պետք է խրախուսվեն այն կազմակերպությունները, որոնք լեռնահարստացման ֆաբրիկաների թափոնները վեր կածեն լայն օգտագործման արտադրատեսակների և բարիքի:
Հիմնախնդիրներ
. Անտառների ոչնչացման հետևանքով սևահողի լվացում և վերարտադրության
խիստ նվազում:
. Դեռևս շարունակվող ապօրինի ծառահատումներ:
. Մեծ անկման անկյուն ունեցող լանջերի էռոզիոն, հեղեղային և
սելավա-սողանքային երևույթների ակտիվացում:
. Արոտավայրերում, կերհանդակներում, ինչպես նաև անտառային տարածքներում
անասունների գերարածեցում
. Հողատեսքերում մկնանման կրծողների ակտիվ կերպով զարգացում:
. Անկանոն և տարերայնորեն ձևավորվող և չհսկվող աղբավայրեր:
Առաջարկություններ
. ՈՒժեղացնել վերահսկողությունը հողերի նպատակային օգտագործման նկատմամբ:
Հողային օրենսգրքի տվյալ դրույթը պետք է հետապնդի և վարչական տուգանքի
ենթարկի նաև ինքնակամորեն գյուղատնտեսական բարձրարժեք հողատեսքերը
ավելի ցածրարժեքի վերածելու համար (օրինակ` վարելահողը ինքնակամորեն
վեր է ածվում անխնամք խոտհարքի):
. Ձգտել հողերի պահպանման ոլորտում հողերի դեգրադացիայի նվազեցմանը և
կանխարգելմանը, այդ նպատակով իրականացնել հակաէռոզիոն, հակասողանքային
և խախտված հողերի վերականգնման (ռեկուլտիվացիա) միջոցառումներ:
Աջակցել և խրախուսել սեփականաշնորհված գյուղատնտեսական հողամասերի
խոշորացմանը:
. Պետական աջակցությամբ համայնքներին հանձնարարել (համագործակցելով
համապատասխան կառույցների հետ) նախագծել և կյանքի կոչել ժամանակակից
պահանջներին համապատասխանող կենցաղային և շինարարական աղբի
վերամշակման փոքր արտադրություններ և աղբի կուտակման համար նախատեսված
հատուկ կառույցներ:
. Մարզի ճանապարհներին հարող տարածքները շինարարական և կենցաղային աղբից
զերծ պահելու, ինչպես նաև այդ տարածքներում կուտակված աղբի
աղբահանության հիմնախնդիրների կարգավորման նպատակով Լոռու մարզպետի
կարգադրությամբ (10.04.2009 թ. թիվ 50) ստեղծվել է միջգերատեսչական
հանձնաժողով: Հանձնաժողովի շարունակական աշխատանքը կնպաստի
տարերայնորեն առաջացող աղբավայրերի կանխմանը, տվյալ տարածքներում
հակահիգիենիկ և հակասանիտարական պայմանների բարելավմանը և այլն:
. ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ընդերքօգտագործողների,
շինարարների և պարզապես անհատ քաղաքացիների կողմից չի կարևորվում
սևահողի նկատմամբ մտահոգ վերաբերմունքը: Տվյալ բացը լրացնելու համար
անհրաժեշտ է ուժեղացնել հսկողությունը հողերի խախտման հետևանքով
առաջացող հողի բերրի շերտի հանման, տեղափոխման, պահպանման և
օգտագործման նկատմամբ:
. Հանքավայրերից, ճանապարհաշինությունից, ինչպես նաև գյուղատնտեսական
նշանակության հողատարածքներից հանված և անկանոն սփռված քարակույտերից
ձերբազատվելու համար նպատակահարմար է շարժական ջարդող, տեսակավորող
ագրեգատի կիրառումը, որը ոչ միայն կազատի քարաբեկորներով ծանրաբեռնված
հողերը, այլև կարտադրի լայն սպառում ունեցող շինանյութ` խիճ, ավազ:
. Հողի լվացման, էռոզիոն և սելավասողանքային երևույթները կանխելու
նպատակով անհրաժեշտ է հսկողություն սահմանել հողի վարի ագրոտեխնիկական
կանոնների պահպանման վրա, ինչպես նաև անհրաժեշտ է ստեղծել հողապաշտպան
անտառաշերտեր:
. Հսկողություն սահմանել բնական լանդշաֆտների պահպանության նկատմամբ:
. Հողերի վիճակի հետագա վատթարացումը կանխելու և բերրիությունը
բարձրացնելու համար, անհրաժեշտ է իրականացնել համապատասխան
ֆիտոմելիորատիվ և հիդրոտեխնիկական միջոցառումներ:
. Լեռնային արոտներում էռոզիայի դեմ պայքարելու նպատակով անհրաժեշտ է
կարգավորել անասունների փոխադրումն ու շարժման ճանապարհները, չափավորել
յուրաքանչյուր հեկտարի վրա արածող անասունների քանակը (4-8 գլուխ խոշոր
եղջերավոր/հա), սահմանել արածեցման հերթափոխություն հարավային և
հյուսիսային թեքությունների միջև, արոտները պարարտացնել:
Ջրային ռեսուրսներ
Ներկա իրավիճակը
517. Մարզի հիմնական ջրային զարկերակը Դեբեդ գետն է` Ձորագետ, Փամբակ, Մարցիգետ վտակներով: Հատելով Գուգարաց լեռները այդ գետերը առաջացրել են ձորեր ու կիրճեր, որոնցից ամենախոշորը Դեբեդի կիրճն է: Դեբեդ գետի ընդհանուր երկարությունը 178 կմ է, ավազանի ընդհանուր մակերեսը` 4080 քառ. կմ: Դեբեդ գետի վրա կառուցված են մի շարք ջրհան և կենսաբանական մաքրման կայաններ: Գետը ունի հիդրոէներգետիկ նշանակալի պաշարներ: Ջուրն հիմնականում օգտագործվում է ոռոգման և արդյունաբերական նպատակներով:
518. Մարզում գոյություն ունեցող ջրամաքրման կայանները (Սպիտակի, Վանաձորի, Ալավերդու, Թումանյանի) հայտնվել են խիստ անմխիթար վիճակում և գործնականորեն չեն գործում: Անմխիթար վիճակում են գտնվում նաև կեղտաջրերի հեռացման խողովակաշարերը: Դեբեդի գետավազանի կոյուղու մաքրման կայանների անգործության և ջրահեռացման ցանցի մաշվածություն հետևանքով արտադրական և կենցաղային կեղտաջրերը անմիջապես լցվում են բնակավայրերի տարածքները և գետերը` աղտոտելով շրջակա միջավայրը, խախտելով էկոհամակարգերի կայունությունը, ստեղծելով հակասանիտարական վիճակ և աղբյուր հանդիսանալով համաճարակային բռնկումների սպառնալիքի:
519. Դեռևս 2002 թ. «Ջինջ» ջրաինժեներական ընկերությունը և Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմը պատրաստել են Դեբեդի գետավազանի համապարփակ կառավարման պլան, որի մեջ ընդգրկվել են 85 պիլոտային ծրագրեր: Տվյալ ծրագրերը իրենց մեջ ամփոփում են գետավազանի հիմնախնդիրները և դրանց լուծման տարբերակները: Ծրագրի իրականացման նախնական գնահատումը կազմել է մոտ 120 մլն ԱՄՆ դոլար, ինչը ներկայումս միայն Հայաստանի Հանրապետության ուժերով իրականացնելը դժվար խնդիր է: Սույն ծրագրային փաթեթը ներկայացվել է տարբեր միջազգային բնապահպանական հիմնադրամներին` հնարավոր ֆինանսավորման ակնկալիքով:
520. Դեբեդ գետի խոշոր աղտոտողներից է նաև Ախթալայի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատը: Կոմբինատը շահագործող ընկերությունը վերջին երկու տարում 3 անգամ ենթարկվել է բնապահպանական տուգանքների: Դա պայմանավորված է հիմնականում լեռնահարստացուցիչ ֆաբրիկայի մոտակայքում գտնվող պոչամբարի լցվելու հետ, որը առանց կապիտալ վերանորոգման աշխատանքների (հենապատի բարձրացում բետոնով) թերևս ընդունակ չէ ամբարելու հանքաքարի մշակումից առաջացած թափոնները:
Առաջարկություններ
. Խոշոր բնակավայրերում անհրաժեշտ է կառուցել կեղտաջրերի կենսաբանական
մաքրման կայաններ: Սակայն, մինչև կենսաբանական մաքրման կայանների
կառուցումը, մարզում անհրաժեշտ է իրականացնել ջրային ռեսուրսների
աղտոտումն ու աղբոտումը կանխարգելող համապատասխան միջոցառումներ:
. Կենսաբանական և ֆիզիկա-քիմիական մաքրման կայանների անգործության
պատճառով հրամայական է դառնում, որպեսզի ձեռնարկությունները ունենան
փակ ջրաշրջանառության համակարգ, հակառակ դեպքում պետք է վերականգնեն
կամ ստեղծեն նոր լոկալ մաքրման կայաններ, որոնք համապատասխան կլինեն
արտադրություններից առաջացող հոսքաջրերի վնասազերծման համար:
. Պետական և այլ ծրագրերի միջոցով կատարել գետերի ափերի առավել վտանգված
հատվածների ամրացում:
. Գետերը ներկայումս բնակչության մեծամասնության կողմից ընկալվում են,
որպես աղբահեռացման միջոց: Տվյալ խիստ բացասական մտածելակերպը փոխելու
համար անհրաժեշտ է իրականացնել մի շարք միջոցառումներ.
. Դասընթացների, սեմինարների և ԶԼՄ-ների, միջոցով բնակչության մոտ
բարձրացնել էկոլոգիական կուլտուրայի վարքագիծը:
. Պարբերաբար կազմակերպել շաբաթօրյակներ գետերի առափնյա տարածքները
կենցաղային աղբից մաքրելու համար:
. Կոյուղաջրերից հեռու գետերի առափնյա տարածքներում ստեղծել հանգստի
գոտիներ` աղբարկղների տեղադրմամբ և առաջացող աղբի պարտադիր հեռացմամբ:
. Գետերը պետք է դիտվեն ոչ միայն որպես ջրային ռեսուրս, այլև պետք է
ծառայեն որպես սիրողական ձկնորսության վայր: Տվյալ նպատակին հասնելու
համար անհրաժեշտ է ակցիաների միջոցով դեպի գետ բաց թողնել մանրաձուկ
(կարմրախայտ, կողակ և այլն), որը էլ ավելի կուժեղացնի հասարակության
վերահսկողությունը ձեռնարկությունների կողմից դեպի ջրային ավազան
կատարվող արտանետումների նկատմամբ:
Օդային ավազան
Ներկա վիճակը
521. Մարզի օդային ավազանը աղտոտող խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններն են` Վանաձորի քիմգործարանը, Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանը և Ախթալայի լեռնահարստացման կոմբինատը:
522. Վանաձորի քիմգործարանը պարբերաբար վերագործարկում է կալցիումի կարբիդի և արհեստական սուտակի արտադրամասերը: Շուտով շահագործման կհանձնվի սիլիկատային կալիումական պարարտանյութերի արտադրամասը և կվերագործակվեն ամոնիակի, կարբամիդի և մելամինի արտադրամասերը: Վանաձորի քիմգործարանի արտադրամասերի վերաշահագործումը ինչ խոսք բազում հարցերի դրական լուծում կտա, բայց և իրեն հետ առաջ կբերի բնապահպանական լուծում պահանջող խնդիրներ:
523. Խորհրդային տարիներին, երբ քիմիական համալիրը ամբողջ հզորությամբ աշխատում էր, գործում էին նաև քիմմանրաթելը, Վանաձորի ջերմոէլեկտրակայանը և այլ արտադրական հզորություններ, արտանետումները ջրային և օդային ավազան գերազանցում էին սահմանային թույլատրելի արտանետումները 5-8 անգամ: Ներկայումս երբ շարքից դուրս են եկել անօրգանական փոշու և թունավոր գազերի որսման և չեզոքացման սարքավորումները հրամայական է դառնում, որպեսզի արտանետումները օդային ավազան չգերազանցեն սահմանային թույլատրելի արտանետումների սահմանը:
524. Մթնոլորտային աղտոտվածությունը Վանաձոր քաղաքում աստիճանաբար ավելանում է, որը պայմանավորված է տրանսպորտային միջոցների ավելացմամբ և քիմգործարանի արտադրամասերի վերաշահագործմամբ: Մթնոլորտային աղտոտվածության դեմ պայքարի հիմնական միջոցներն են` արտանետումների նվազեցումները, ֆիլտրացիոն համակարգերի տեղադրումը, անտառների և կանաչ գոտիների ավելացումը:
525. Ինչ վերաբերվում է ավտոտրանսպորտին, ապա գաղտնիք չէ, որ տրանսպորտի 60%-ը ներկայումս բենզինի փոխարեն աշխատում է բնական գազով, որը մոտ 3.5 անգամ էժան է և սակավ աղտոտող: 2008 թ.-ից հանրապետության տրանսպորտային միջոցները տեխզննություն են անցնում հատուկ մասնագիտացված կազմակերպություններում, որտեղ աղտոտման չափանիշները գերազանցող տրանսպորտի շահագործումը կասեցվում է:
526. ՈՒրախալի և ոգևորիչ է ՀՀ կառավարության կողմից անտառների վերականգնման, խնամքի և նոր անտառտնկման տարածքների հիմնման ուղղված քայլերը: Տարեցտարի ավելանում է պետբյուջեի կողմից անտառային ոլորտին հատկացվող գումարների չափը:
527. Գործող օրենքի համաձայն Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի կողմից վնասակար ազդեցության ենթարկվող համայնքներին պետ.բյուջեից կատարվում են մասնահանումներ` բնապահպանական և առողջապահական ծրագրեր իրականացնելու համար: Ստորև բերվում է ՀՀ պետ. բյուջեի կողմից 2007-2009 թթ. բնապահպանական և առողջապահական ծրագրեր իրականացնելու համար տրամադրված գումարների վերաբերյալ տեղեկատվություն.
հազ. դրամ
._______________________________________.
|Համայնքներ|Տարիները |
| |____________________________|
| |2007 |2008 |2009 |
|__________|_________|_________|________|
|Ալավերդի | 9581.9| 68226.5|103564.2|
|__________|_________|_________|________|
|Հաղպատ | 7209.6| 8610.0| 9197.3|
|__________|_________|_________|________|
|Օձուն | 7209.6| 8814.5| 8992.8|
|__________|_________|_________|________|
|Աքորի | 7209.6| 16065.5| 18470.5|
|__________|_________|_________|________|
|Ընդամենը | 31210.7| 101716.5|140224.8|
._______________________________________.
528. Ներկայումս հաջորդ տարվա համար վերը նշված համայնքների և Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի կողմից մշակվում են ծրագրեր, համապատասխան գերատեսչությունների համաձայնեցմանը ներկայացնելու համար: Տվյալ ծրագրերը ուղղված են սոսկ մեղմելու գործարանի կողմից արտանետումների ազդեցությունը մարդկանց և բնության վրա, որը սակայն չի վերացնում վտանգը:
2009-2012 թթ. ՄԺԾԾ-ում նախատեսված է հատկացնել.
(հազար դրամ)
.______________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքի |2009 թ. |Կանխատեսում |
| |անվանումը |պետ. բյուջե|__________________________|
| | | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ..|
|___|___________|___________|________|________|________|
|1. |ք. Ալավերդի| 103564.2|103564.2| 68226.5| 68226.5|
|___|___________|___________|________|________|________|
|2. |գ. Հաղպատ | 9197.3| 9197.3| 8610.0| 8610.0|
|___|___________|___________|________|________|________|
|3. |գ. Օձուն | 8992.8| 8992.8| 8814.5| 8814.5|
|___|___________|___________|________|________|________|
|4. |գ. Աքորի | 18470.5| 18470.5| 16065.5| 16065.5|
|___|___________|___________|________|________|________|
| |Ընդամենը | 140224.8|140224.8|101716.5|101716.5|
.______________________________________________________.
529. Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի տնօրինության հավաստմամբ ներկայիս գործարանի արտադրական ծավալները, թույլ չեն տալիս, որպեսզի ծծմբի անհիդրիդները (օդային ավազանի հիմնական արտանետումը) որսվեն և վեր ածվեն ծծմբական թթվի: Անցած տարի գործարանի կողմից արտադրվել է մոտ 7000 տ կոնվեկտորային պղինձ, իսկ արդյունաբերական ծծմբական թթու արտադրելու համար պահանջվում է տարեկան առնվազն 20 հազ. տոննայի պղնձի արտադրություն: Նման ցուցանիշի հասնելու համար «Էյ-Սի-Փի» ընկերությունը ավարտել է Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի երկրաբահետախուզական աշխատանքները, որի պաշարները ըստ նախնական ցուցանիշների աճել են 1991 թ.-ին հաստատված պաշարներից թե որակապես, թե քանակապես:
530. Թեղուտի հանքավայրի շահագործումը, որը կտևի ավելի քան 30 տարի, ինչ խոսք կհանգեցնի տարածաշրջանում բնապահպանական լուրջ խնդիրների, որոնք հանքավայրի շահագործման դեպքում պետք է պահվեն լուրջ և զգոն հսկողության ներքո: Հանքավայրի շահագործմանը զուգընթաց կաճեն Ալավերդու գործարանի կոնվեկտորային պղնձի արտադրության քանակությունը, հետևապես նաև արտանետումները, իսկ նոր պահանջներին համապատասխանող գործարանը` ըստ ընկերության նախագծի պետք է կառուցվի հանքավայրի շահագործման 6-7-րդ տարում: Այս խնդիրն է, որ ներկայումս անհանգստացնող է:
Հիմնախնդիրները
. Ալավերդու լեռնամետալուրգիական գործարանի արտանետումները, մասնավորապես
ծծմբական գազերի ՍԹԿ-ի գերազանցումը օդում:
. Ածխաթթու և ծծմբական գազերի դեմ դիմացկուն ծառատեսակների
սակավություն:
. Մաքրման և ֆիլտրացիոն կայանների բացակայություն:
. Ազգաբնակչության մոտ ալերգիկ և մասնագիտական բնույթի
հիվանդությունների թվի կտրուկ բարձրացում, շնչառական համակարգի
խնդիրների առկայություն:
Ոլորտի ուժեղ կողմերը
. Պետբյուջեի և կազմակերպությունների կողմից բնապահպանական և
առողջապահական ծրագրերի խթանում:
. ՀԿ-ների և ԶԼՄ-ների կողմից առկա խնդիրների նկատմամբ
հետևողականություն:
. Ոլորտի հետ կապված միջազգային կոնվենցիաների վավերացում ՀՀ-ի կողմից:
Ոլորտի թույլ կողմերը
. Ֆիլտրման և մաքրման կայանների տեղադրման հետ կապված մեծ ծախսեր և
ներդրումներ:
. Մոնիտորինգ իրականացնող համակարգերի թույլ զինվածություն:
. Ավտոմեքենաների վառելանյութի որակի և տեսակի, բնապահպանական
ստանդարտների որոշման համար համապատասխան համակարգի բացակայություն:
. Մասնագիտական կադրերի պակաս:
. Բժշկական անվճար ծառայությունների մատուցում:
. Ոլորտում անհրաժեշտ ֆինանսական ներդրումների սակավություն
Առաջարկություններ
. Մոնիտորինգի իրականացման միջոցով հստակեցնել մթնոլորտն աղտոտող,
սահմանային թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումներ ունեցող
ձեռնարկությունները և պարտադրել, որպեսզի դրանք հնարավորինս սեղմ
ժամկետներում ձեռք բերեն և տեղադրեն համապատասխան սարքավորումներ
օդային ավազանի աղտոտումը հնարավորինս կանխելու և նվազեցնելու համար:
. Ավտոմեքենաների գազերի չեզոքացուցիչների կիրառում:
. Մարզի Օրհուս կենտրոնների, ՀԿ-ների, ԶԼՄ-ների միջոցով հասարակությանը
բնապահպանական տեղեկատվության հաղորդում, միջազգային կոնվենցիաների հետ
ծանոթացում և կիրառում:
6.2.2. Բնապահպանության ոլորտի ռազմավարությունը
531. Լոռու մարզում արդյունաբերական և բնապահպանական հիմնախնդիրները սերտորեն փոխկապակցված են: Տվյալ հիմնախնդիրների հիմնավորված վերլուծությունը և համապատասխան միասնական համալիր ծրագրի ընդունումը և իրականացումը, կհանգեցնի մարզի տնտեսական ու բնապահպանական ոլորտների ներդաշնակությանը: Կարևոր նախապայմաններից է լեռնաարդյունաբերության, հոսքաջրերի, աղբավայրերի և մաքրման կայանների վերազինումը ժամանակակից տեխնոլոգիաներով, որոնք կնվազեցնեն մարզի շրջակա միջավայրի աղտոտումը: Հաշվի առնելով անտառածածկ տարածքների անմխիթար վիճակը, անհրաժեշտ է միանշանակ արգելել տվյալ տարածքներում երկրաբանահետախուզական և հանքարդյունահանման աշխատանքները, եթե խոսքը չի վերաբերվում պետական ռազմավարական գերակա շահերին:
532. Բնապահպանական խախտված մեղմացնելու և վերականգնելու նպատակով անհրաժեշտ է ուշադրության կենտրոնում պահել և հետևողականորեն կյանքի կոչել մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրային հետևյալ դրույթները.
. Բարձրացնել բնապահպանական խնդիրների և դրանց լուծման ուղիների
վերաբերյալ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրազեկությունը և
մասնակցությունը, մասնավորապես ուսուցման դասընթացներ կազմակերպելու
միջոցով: Նպաստել մարզի բնապահպանական հիմնախնդիրների լուծման մեջ
համայնքների մասնակցության ուժեղացմանը:
. Զբոսաշրջության և էկոտուրիզմի զարգացումը կաջակցի մարզի
էկոհամակարգերի պահպանությանը:
. Էկոլոգիական կրթության մեջ ակտիվորեն ներգրավել մարզի կրթական
հիմնարկները, հանրակրթական դպրոցները, մարզի բնապահպանական ՀԿ-ները,
ինչպես նաև Վանաձորում, Ստեփանավանում և Ալավերդում գործող
բնապահպանական տեղեկատվական Օրհուս կենտրոնները:
. Զարգացնել այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների կիրառումը,
հնարավորինս շուտ ավարտին հասցնել բնակավայրերի գազաֆիկացումը:
Անտառամերձ բնակավայրերում հիմնականում որպես ջեռուցման միջոց
օգտագործվում է վառելափայտը, որը, որպես կանոն, հատվում է այդ
բնակավայրերի հարևանությամբ գտնվող անտառներից և դրանով իսկ զգալի
վնաս է հասցվում այդ տարածաշրջանների շրջակա միջավայրին:
Ջերմամատակարարման և գազամատակարարման զարգացման ռազմավարությանը
զուգընթաց պետք է խրախուսել նաև այլընտրանքային էներգետիկայի
զարգացումը:
. Հողերի պահպանման ոլորտում հասնել հողերի դեգրադացիայի նվազեցմանը և
կանխարգելմանը, այդ նպատակով իրականացնել հակաէռոզիոն, հակասողանքային,
մելիորատիվ և խախտված հողերի վերականգնման (ռեկուլտիվացիա)
միջոցառումներ: Աջակցել և խրախուսել սեփականաշնորհված
գյուղատնտեսական հողամասերի խոշորացմանը:
. Հողի լվացման, էռոզիոն և սելավասողանքային երևույթները կանխելու
նպատակով անհրաժեշտ է հսկողություն սահմանել հողի և մշակության վարի
ագրոտեխնիկական կանոնների պահպանման վրա, ինչպես նաև անհրաժեշտ է
ստեղծել հողապաշտպան անտառաշերտեր:
. Վերջին տարիներին չնայած ապօրինի ծառահատումները զգալիորեն նվազել են,
բայց և այնպես դեռևս շարունակվում են հետևյալ պատճառներով, աղքատ
բնակչության կողմից, էներգակիրների բարձր գների հետևանքով,
վառելափայտը որպես միակ մատչելի ջեռուցման միջոց օգտագործումը և որպես
տեղական հումքի բազայի վրա շինափայտի արտադրությունը:
. Անհրաժեշտ է խթանել բնապահպանական տեսակետից անվտանգ, անթափոն և
ռեսուրսախնայող տեխնոլոգիաների ներդրումը:
. Հրատապ խնդիր է պոչամբարների և տարբեր պատճառներով լքված և
չշահագործվող հանքավայրերի ռեկուլտիվացիայի ծրագրերի իրականացումը, որն
անհրաժեշտ է շրջակա միջավայրի աղտոտումը կանխարգելելու, բնական
էկոհամակարգերը վերականգնելու և ազգաբնակչության առողջական վիճակը
չվտանգելու համար:
. Արդյունահանող և վերամշակող կազմակերպություններին պարտադրել,
որպեսզի չգերազանցեն նախագծային նորմատիվային արտանետումները և
կատարեն նախատեսված բոլոր բնապահպանական միջոցառումները:
. Արդյունահանման, վերամշակման և բնապահպանական ոլորտների հիմնական
խոչընդոտներից է համապատասխան կադրային բազայի բացակայությունը կամ ցածր
որակավորումը: Մասնագետների որակավորումը բարձրացնելու, նոր
տեխնոլոգիաների հետ ծանոթանալու և աշխատանքները առավել արդյունավետ
կատարելու համար կազմակերպել սեմինար-դասընթացներ արտադրողների և
ԲՈՒՀ-երի դասախոսների, նախարարությունների և այլ շահագրգիռ
կառույցների բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների հետ:
. Գործնականում հասնել նրան, որ ոչ մետաղական օգտակար հանածոների
շահագործման ժամանակ չառաջանան թափոններ, որը ներկայումս
ջարդող-տեսակավորող ագրեգատների բացակայության պատճառով աղտոտում և
անպիտան են դարձնում ահռելի տարածքներ:
. Արդյունաբերական ձեռնարկություններում մաքրման և ֆիլտրման կայանների
տեղադրում և արտանետող ձեռնարկություններին կից ըստ ազդման շառավիղի
համապատասխան դիմադրողականությամբ օժտված ծառատեսակների տնկում:
. Որպես բնապահպանական քաղաքականության իրականացման լավագույն գործիք
կարող է ծառայել հասարակության մասնակցությունը բնապահպանական
որոշումների կայացմանը, որը պետք է իրականացվի ըստ Օրհուսի
կոնվենցիայի, որին Հայաստանը մասնակից է:
. Ներկայումս Հանրապետությունում մշակվում են համայնքային
անտառկառավարման պլաններ, մարզի տարածքում իրականացվում են փորձնական
ծրագրեր, որոնք հետագայում հիմք կհանդիսանան համայնքային
անտառկառավարման եղանակների և ծավալների սահմանման համար: Այս
գործընթացը պետք է ընթանա ՏԻՄ-երի, մասնավոր հատվածի և հասարակական
կազմակերպությունների համագործակցության ներքո:
. Վրաստանի հետ սահմանամերձ ոչ անտառապատ տարածքներում կատարել
անտառաշերտերի հիմնում, որը կնպաստի սահմանամերձ գոտու ամրապնդմանը,
ինչպես նաև բնապահպանական հիմնախնդիրների լուծմանը: Գոյություն
ունեցող և նոր հիմնված սահմանամերձ անտառաշերտերին տալ պետական
արգելոցների կարգավիճակ, որը կնպաստի սահմանամերձ տարածքներում
բուսական և կենդանական աշխարհի արդյունավետությունը և
վերարտադրությունը:
. Մարզի անտառտնտեսություններում ավելացնել և հիմնել նոր
տեխնոլոգիաներով զինված տնկարանային տնտեսություններ, որոնցում
կազմակերպել ըստ տարածքների առանձնահատկություններին բնորոշ
ծառատեսակների մատղաշի մշակություն:
. Քանի որ մաքրման կայանների նախագծումը, կառուցումը կպահանջի բավականին
երկար ժամանակ և խոշոր ներդրումներ, ուստի անհրաժեշտ է իրականացնել
բոլոր այն միջոցառումները, որոնք կկանխարգելեն ջրային ավազանի
աղտոտումը, մասնավորապես կոշտ թափոններով:
. ֆիզիկա-քիմիական և կենսաբանական մաքրման կայանների անգործության
պատճառով հրամայական է դառնում, որպեսզի ձեռնարկությունները ունենան
ջրաշրջանառության փակ համակարգ, վերականգնեն կամ ստեղծեն նոր տեղային
մաքրման կայաններ, որոնք արդյունավետ կլինեն արտադրություններից
առաջացող հոսքաջրերի վնասազերծման համար:
533. Տեղական ինքնակառավարման մակարդակում բնապահպանական հիմնախնդիրների և դրանց լուծման միջոցառումների վերաբերյալ թյուր պատկերացումները կամ իրենց տարածաշրջանի բնապահպանական նշանակության հողերի և դրանց սահմանների առկայության վերաբերյալ անտեղյակությունը, ինչպես նաև բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում իրենց լիազորությունների ու իրավունքների վերաբերյալ անիրազեկ լինելը, հողերի նպատակային օգտագործման և բնապահպանական նորմերի պահանջների և դրանց պահպանման նկատմամբ վերահսկողության բացակայությունը, դրանց հետ մեկտեղ համայնքի բյուջեի անբավարար ֆինանսական միջոցները հնարավորություն չեն ընձեռում բնապահպանական խնդիրների լուծման արդյունավետ միջոցառումներ իրականացնելու համար:
534. Տեղական ինքնակառավարման մարմիններին բնապահպանական ոլորտում կոնկրետ լիազորություններով և հնարավորություններով ապահովելու խնդրի առկայությունը հանգեցնում է շրջակա միջավայրի դեգրադացիոն գործընթացների շարունակականությանը: Խնդիրն ավելի է բարդանում այն պատճառով, որ ՏԻՄ-երի կողմից մեծ մասամբ լավ չեն գիտակցվում առկա հիմնահարցերի էկոլոգիական ասպեկտները:
535. Բնապահպանական նշված հիմնախնդիրների լուծման համար անհրաժեշտ է իրականացնել համակարգման (օրենսդրական), ինստիտուցիոնալ միջոցառումներ` ներառյալ կենտրոնական, մարզային, համայնքային և անհատական մակարդակներում:
6.2.3. Բնապահպանության ոլորտի զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Ոլորտային նպատակը,|Արդյունքային ցուցանիշներ, թիրախներ|Ռիսկեր |
|ակնկալվող | | |
|արդյունքներ | | |
|__________________|__________________________________|_______________|
|Բարելավել |Մարզպետարանները և ՏԻՄ-երը ունեն |Տնտեսական |
|բնապահպանական և |համապատասխան լիազորություններ |ճգնաժամի |
|էկոլոգիական |բնապահպանական խախտումների |ազդեցություն |
|իրավիճակը Լոռու |կանխարգելման և կասեցման |Տրանսպորտային |
|Լոռու մարզում |վերաբերյալ |ուղիների |
| | |շրջափակում |
|__________________|__________________________________|_______________|
|Արդյունք 1 |1.1 Մարզի համայնքների |1.1 Գազամատակա-|
|Անտառային ոլորտի | գազաֆիկացման մեծ տոկոս |րարման խափանման|
|բարելավում |1.2 Ապօրինի ծառահատումների դիմաց |դեպքում |
|1. Ապօրինի | տուգանքների խստացում |այլընտրանքային |
| ծառահատումները |1.3 Օրենսդրական դաշտի |էներգիայի անբա-|
| հասցված են | կատարելագործում |վարարություն և |
| մինիմումի |1.4 Շինափայտը գերազանցապես ներ է |թանկություն |
| | կրվում արտերկրից |1.2 Կոռուպցիայի|
| |1.5 Անտառշահագործման և |վտանգ |
| | անտառպահպանության | |
| | ֆունկցիաները բաժանված են | |
| |1.6 Ձևավորված է բոլոր շահագրգիռ | |
| | կազմակերպությունների (գյուղ. | |
| | նախ., բնապահպ. նախ., | |
| | մարզպետարան, ոստիկանություն, | |
| | ՏԻՄ-եր, ՀԿ-ներ և այլն) սերտ | |
| | համագործակցություն | |
| |1.7 Անտառային ոլորտն սպասարկող | |
| | անձնակազմի բավարար քանակ և | |
| | տեխնիկական հագեցվածություն | |
| |1.8 Հասարակության մոտ ձևավորվել | |
| | է անտառի նկատմամբ ոչ | |
| | սպառողական վերաբերմունք | |
|2. Բարձրացել է |2.1 ՀՀ-ում անտառկառավարումն |2.1 Անտառային |
| անտառկառավարման| իրականացնող մարմնի |հողերում |
| մակարդակը և | կենտրոնական գրասենյակը |երկրաբանահետա- |
| անտառպատվածութ-| տեղակայված է Լոռու կամ |խուզական և |
| յան տոկոսը | Տավուշի մարզում |հանքարդյունա- |
| |2.2 Հստակ գործում են անտառշինական|հանման |
| | և անտառկառավարման պլանները |աշխատանքների |
| |2.3 Կոճղաշիվային արագ և փարթամ |ակտիվացում: |
| | վերաճի շնորհիվ վերականգնվել |2.2 Բնակլիմայա-|
| | են նախկինում հատված անտառները|կան անցանկալի |
| |2.4 Ձևավորված են համայնքային |երևույթներ |
| | անտառներ |(երաշտ, ուժեղ |
| |2.5 Ներդրված են անտառհատման և |քամիներ, |
| | փայտամշակման նոր առաջատար |մեծաքանակ |
| | տեխնոլոգիաներ |մթնոլորտային |
| |2.6 Մարզում առկա են բավարար |տեղումներ): |
| | քանակով տնկարանային |2.3 Արոտավայրե-|
| | տնտեսություններ |րի և |
| |2.7 Մինիմումի է հասցվել |խոտհարքների ոչ |
| | անասունների մուտքը դեպի անտառ|բարվոք վիճակը |
| |2.8 Մինիմումի են հասցվել |կարող է |
| | անտառային հրդեհները |հանգեցնել |
| | (հրդեհների առկայության |անտառային |
| | դեպքում առկա են արագ |ռեսուրսների |
| | արձագանքման մոբիլ ջոկատներ) |գերշահագործման |
| |2.9 Զգալիորեն ավելացել են | |
| | պետական, միջազգային, | |
| | համայնքային և մասնավոր | |
| | ներդրումները | |
| |2.10 Նոր հիմնված անտառներում | |
| | մոնտաժվող (շարժական) ոռոգման | |
| | համակարգի առկայություն | |
| |2.11 Անտառներում իրականացվում են | |
| | հիվանդությունների | |
| | կանխարգելման դեմ քիմիական | |
| | պայքարի լայնածավալ ավիացիոն | |
| | աշխատանքներ | |
|3. Կենսաբազմազա- |3.1 Որսագողության և ապօրինի |3.1 Տնտեսական |
| նության | ձկնորսության դիմաց |ճգնաժամի |
| պահպանության և | տուգանքների խստացում: |հետևանքով |
| զարգացման համար|3.2 Օրենսդրական դաշտի |ֆինանսական |
| ստեղծվել են | կատարելագործում: |ներդրումների և |
| բարենպաստ |3.3 Համապատասխան լիազոր և |բարեփոխումների |
| պայմաններ | շահագրգիռ մարմինների կողմից |նվազում: |
| | վայրի կենդանիների ներկրման, | |
| | բազմացման և բնության գրկում | |
| | նրանց հետագա ադապտացման, | |
| | պահպանման ու զարգացման | |
| | իրականացում: | |
| |3.4 Արգելավայրերում, բուսաբանական| |
| | այգիներում և մարզում առկա | |
| | այլ տնկարանային | |
| | տնտեսություններ են ներկրվում | |
| | ու աճեցվում մարզի | |
| | կենսաբազմազանությունն | |
| | ապահովող և պահանջարկ ունեցող| |
| | բուսատեսակներ, որոնք | |
| | հետագայում տնկման համար | |
| | մատակարարվում են համապատասխան| |
| | մարմիններին: | |
|__________________|__________________________________|_______________|
|Արդյունք 2 | | |
|Ընդերքօգտագործման | | |
|ոլորտի բարելավում | | |
|1. Օգտակար | Ընդերքօգտագործման օրենսդրական |1.1 Ոլորտի |
| հանածոների |դաշտը համապատասխանեցված է ներկայիս|գերծանրաբեռնվա-|
| արդյունավետ և |պահանջներին (փոփոխություններ |ծություն և |
| խնայողաբար |ընդերքի մասին օրենսգրքի, |հանքավայրերի |
| օգտագործում |բնավճարների դրույքաչափերի մեջ և |չափազանց խիտ |
| |այլն) |դասավորություն |
| | Հնարավորինս մեղմացվել և |1.2 Ընդերքի |
| |կանխարգելվել են ընդերքի |շահագործումից |
| |շահագործումից առաջացած |առաջ եկող |
| |բնապահպանական և էկոլոգիական |բնապահպանական, |
| |հիմնախնդիրները |էկոլոգիական և |
| | Հանքավայրերում, լեռնահարստացման |տեխնածին ոչ |
| |ֆաբրիկաներում, մետաղաձուլական |ցանկալի |
| |գործարանում և վերամշակման |փոփոխություններ|
| |արտադրամասերում ներդրվել են հումքի|(հողային |
| |մշակման փակ շրջանառության |ռեսուրսների, |
| |համակարգեր |օդային և |
| | Ներդրվում են երկրորդային հումքի |ջրային |
| |վերամշակման և անթափոն |ավազանների |
| |արտադրության համակարգեր |աղտոտվածության |
| | Միջազգային կազմակերպությունների |բարձր մակարդակ)|
| |(առավելապես սփյուռքահայերի) կողմից|1.3 Դեռևս |
| |ընդերքօգտագործման ոլորտում |առկա սպառողական|
| |կատարվում են լայնածավալ |մտածելակերպ և |
| |ներդրումներ |վարվելակերպ |
| | Մարզի մենաշնորհային կարգավիճակ |1.4 Ընդերքշահա-|
| |ունեցող քարատեսակները (բազալտներ, |գործող և |
| |ֆելզիտային տուֆեր, տուֆաավազաքարեր|վերամշակող |
| |և այլն) անցնելով համապատասխան |կազմակերպութ- |
| |մշակում, համաշխարհային շուկայում |յունների միջև |
| |ունեն լայն պահանջարկ |համագործակցութ-|
| | Տաշիրի բարձր կալիումական |յան |
| |տուֆերից սինթեզված նոր տեսակի քլոր|բացակայություն |
| |չպարունակող կալիումական | |
| |պարարտանյութերի մեծ պահանջարկ | |
| |(Հայաստան, Իրան, Թուրքիա, Սիրիա, | |
| |ԱՊՀ երկրներ և այլն) | |
| | Մասնագետների որակավորումը | |
| |բարձրացնելու նպատակով պարբերաբար | |
| |անց են կացվում սեմինար-դասընթացներ| |
| |արտադրողների և ԲՈՒՀ-երի | |
| |դասախոսների, նախարարությունների և | |
| |այլ շահագրգիռ կառույցների բարձր | |
| |որակավորում ունեցող մասնագետների | |
| |հետ | |
|__________________|__________________________________|_______________|
|Արդյունք 3 | | |
|Օդային ավազանի |1.1 Մթնոլորտային օդի աղտոտումը |1.1 Նոր |
|բարելավում | կանխելու կամ նվազագույնի |մետալուրգիական |
|1. Ֆիլտրման | հասցնելու նպատակով |կոմբինատների |
| սարքավորումների| միջոցառումների ծրագրերի |կառուցում |
| տեղադրման | մշակում և իրականացում: |1.2 Մթնոլորտա- |
| արդյունքում |1.2 Օրենսդրական դաշտի |յին օդը առավել |
| նվազել են դեպի | կատարելագործում և խստացում: |աղտոտող |
| մթնոլորտ |1.3 Միջազգային բնապահպանական |գործարանների և |
| արտանետումները | կոնվենցիաներից բխող |արտադրամասերի |
| | գործառույթների իրականացում: |ավելացում |
| | |1.3 Տնտեսական |
| | |ճգնաժամի |
| | |հետևանքով |
| | |ձեռնարկություն-|
| | |ների ֆինանսական|
| | |վիճակի |
| | |վատթարացում: |
|__________________|__________________________________|_______________|
|Արդյունք 4 | |1.1 Նոր |
|Ջրային ռեսուրսների|1.1 Վերանորոգվել և աշխատում են |մետալուրգիական |
|բարելավում | մարզում առկա հինգ բիոմաքրման |կոմբինատների, |
|1. Մարզի ջրահավաք | կայանները: |պոչամբարների |
| ավազանների |1.2 Մարզի ջրային ավազաններն |կառուցում: |
| ջրային | աղտոտող արդյունաբերական |1.2 Ջրային |
| ռեսուրսների վրա| ձեռնարկությունները ունեն |ավազանն առավել |
| վնասակար ազդե- | լոկալ, մասնագիտացված մաքրման |աղտոտող |
| ցությունների | կայաններ: |հանքավայրերի, |
| նվազեցում և |1.3 Խմելու, ոռոգման և |գործարանների և |
| խնայողաբար | արդյունաբերական նպատակով |արտադրամասերի |
| օգտագործում | օգտագործվող ջրային |ավելացում: |
| | ենթակառուցվածքների նորոգում, |1.3 Տնտեսական |
| | ջրային ռեսուրսների կորուստների|ճգնաժամի |
| | նվազում: |հետևանքով ձեռ-|
| |1.4 Հասարակության շրջանում |նարկությունների|
| | էկոկրթության մակարդակի |ֆինանսական |
| | բարձրացում: |վիճակի |
| |1.5 Միջազգային բնապահպանական |վատթարացում: |
| | կոնվենցիաներից բխող | |
| | գործառույթների իրականացում: | |
| |1.6 Օրենսդրական դաշտի | |
| | կատարելագործում և խստացում: | |
|__________________|__________________________________|_______________|
|Արդյունք 5 | | |
|Հողային |1.1 ՈՒժեղացել է հսկողությունը |1.1 Նոր |
|ռեսուրսների | ապօրինի հողօգտագործման |մետալուրգիական |
|բարելավում | նկատմամբ: |կոմբինատների, |
|1. Մարզի հողային |1.2 Կատարվում են համապատասխան |պոչամբարների |
| ռեսուրսները | ներդրումներ հողերի օգտագործման|կառուցում: |
| դրվել են | և բարելավման ուղղությամբ: |1.2 Հողային |
| նպատակային |1.3 ՈՒժեղացել է հսկողությունը հողի|ռեսուրսներն |
| օգտագործման մեջ| բերրի շերտի պահպանման և |առավել աղտոտող |
| | օգտագործման նկատմամբ: |հանքավայրերի, |
| |1.4 Օրենսդրական դաշտի |գործարանների և |
| | կատարելագործում և խստացում: |արտադրամասերի |
| |1.5 Հողի նկատմամբ |ավելացում: |
| | հողօգտագործողների |1.3 Տնտեսական |
| | վերաբերմունքի մակարդակի |ճգնաժամի |
| | բարձրացում: |հետևանքով |
| |1.6 Անկանոն ձևով առաջացած |ֆինանսական |
| | կենցաղային, շինարարական, |ներդրումների և |
| | արդյունաբերական և այլ |բարեփոխումների |
| | աղբավայրերի, պոչամբարների |նվազում: |
| | կասեցում, չեզոքացում և |1.4 Խոշոր և |
| | ռեկուլտիվացիա: |մանր եղջերավոր |
| |1.7 Կենցաղային, շինարարական, |անասունների |
| | արդյունաբերական և այլ |գլխաքանակի |
| | աղբավայրերի, պոչամբարների |կտրուկ աճ: |
| | հումքի վրա աշխատող նոր սերնդի | |
| | վերամշակման ձեռնարկությունների| |
| | առկայություն: | |
| |1.8 Կերհանդակների և | |
| | գյուղատնտեսական հողերի ճիշտ և | |
| | նպատակային օգտագործում: | |
| |1.9 Անտառվերականգնման, | |
| | կանաչապատման և համապատասխան | |
| | ենթակառուցվածքների | |
| | առկայությունը (հենապատե, | |
| | սելավատարներ և այլն) | |
| | հանգեցրել է սելավա-սողանքային | |
| | և հողի լվացման երևույթների | |
| | նվազեցման: | |
._____________________________________________________________________.
7. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ
7.1. Քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը
536. Լոռու մարզի քաղաքաշինության ոլորտում, որպես մարդկային աղքատություն նվազեցման կարևորագույն գործոն, զարգացման գերակա նպատակը հանդիսանում է բնակչության կենսագործունեության բարենպաստ միջավայրի ձևավորումն ու քաղաքաշինական միջոցներով բնակչության կյանքի որակի հետևողական բարելավումը:
537. Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժից հետո վերանայվեցին ՀՀ ամբողջ տարածքի սեյսմիկ պայմանները, որի արդյունքում երկրաշարժից սեյսմիկ ազդեցության գնահատականը բարձրացավ 1-2 բալով, այդ կապակցությամբ մարզում ոլորտի զարգացման կարևորագույն ուղղություն է համարվում կառույցների սեյսմակայունության և հուսալիության ապահովումը:
ՆԵՐԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ
538. 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժի հետևանքով Լոռու մարզում վնասվել էր`
. 3953,4 հազ մ2 բնակելի ֆոնդ,
. 61680 աշակերտ /տեղով հանրակրթական դպրոցներ,
. 2860 մահճակալ /տեղով հիվանդանոցներ,
. 6370 հաճ. /հերթ. համաբուժարաններ:
539. 1998-2008թ.թ, Լոռու մարզում ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների կողմից ներ է դրվել 73844.22 մլն դրամ, այդ թվում`
. Պետական բյուջեով - 21903.09 մլն դրամ,
. Այլ աղբյուրներով - 51941.13 մլն դրամ:
540. Անհատական բնակարանաշինության համար 125 ընտանիքի Պետ. բյուջեից հատկացվել է 364.0 մլն դրամի վարկային գումար:
541. 1989-2008 թթ. կառուցվել է 12623 բնակարան` 1463.8 հազ. մ2 ընդհանուր մակերեսով:
Նույն տարիներին գործարկվել է`
. 114 դպրոց` 41442 աշակերտ /տեղով,
. հիվանդանոցներ 935 մահճակալ /տեղով,
. համաբուժարաններ` 1542 հաճ. /հերթ.
542. 2005-2008 թթ. Պետ. բյուջեով գյուղական համայնքներում կառուցվել է 504 տուն 30490 մ2 ընդհանուր մակերեսով, 2834.4 մլն դրամ արժեքով:
543. Ներկայումս մարզի երկրաշարժից տուժած բնակավայրերում առկա է 2221 անօթևան ընտանիք:
544. Վանաձոր համայնքում ոչ աղետի հետևանքով անօթևան մնացած 894 ընտանիքներ դեռևս բնակվում են տնակներում: Համաձայն ՀՀ կառավարության 01.04.2002 թ. թիվ 317 որոշման հիմնադրույթների ոչ աղետի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների պայմանները բարելավելու և տնակների տարածքները ազատելու նպատակով իրականացվել են`
. Ընդհանուր առմամբ համայնքի տարածքն ազատվել է ավելի քան 6532 ապօրինի
տեղադրված և բնակեցված տնակներից:
. Համայնքի միջոցներից բնակարան վարձակալելու համար ֆինանսական
աջակցություն են ստացել 153 ընտանիքներ`ամսական 10000 դրամ չափով 2
տարի ժամկետով: Համայնքի կողմից ձեռնարկված տարբեր միջոցառումների
շնորհիվ բնակեցվել են շուրջ 520 ընտանիք:
545. Մարզի քաղաքաշինության ոլորտի օրինաչափ զարգացման համար շատ կարևոր է նաև բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի առկայությունը, մինչև 2009 թվականը նոր գլխավոր հատակագծեր մշակվել են միայն Ալավերդի, Թումանյան, Ախթալա, Ստեփանավան և Տաշիր համայնքների համար: Մարզի 2 քաղաքային համայնքների` Վանաձորի գլխավոր հատակագծի հաստատման և գոտևորման նախագծի մշակման, Սպիտակի գլխավոր հատակագծի լրամշակման և գոտևորման նախագծի մշակման, ինչպես նաև մնացած 106 գյուղական համայնքների քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի մշակման համար ըստ խոշորացված հաշվարկների կազմում են համապատասխանաբար` 18.926 հազար, 8.726 հազար և 532.930 հազար դրամ, որն ընդհանուր առմամբ կկազմի 567.0 հազար դրամ:
546. Սողանքային երևույթները մեծ վնաս են հասցրել և շարունակում են հասցնել մարզի սողանքային գոտիներում գտնվող շուրջ 70 բնակավայրերի բնակելի տներին, ենթակառուցվածքներին, կենսաապահովման օբյեկտներին, արտադրական կարողություններին, շրջակա միջավայրին` սպառնալով սողանքային տարածքների բնակիչների առողջությանը, հանրապետության, ինչպես նաև հարևան երկրների հետ հաղորդակցության ուղիների անխափան շահագործմանը:
547. Հանրապետությունում մինչ սեյսմակայուն շինարարության նոր նորմերի ընդունումը (1995 թվական) նախագծված և կառուցված բազմաբնակարան շենքերը սեյսմակայունության առումով ներկայումս հուսալի չեն և չեն կարող ապահովել բնակչության անվտանգությունը: Մարզում դեռևս առկա են 3-րդ և 4-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող 96 բազմաբնակարան շենքեր:, Դեռևս ամբողջությամբ չեն լուծված բազմաբնակարան շենքերի կառավարման, շահագործման և պահպանման հետ կապված հարցերը:
548. Մտահոգիչ է նաև կենցաղային կոշտ թափոնների կուտակման, հեռացման և նոր աղբավայրերի կառուցման հարցերը:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
. Ֆինանսական ներդրումների ոչ բավարար ծավալներ և բնակարանաշինության
ցածր տեմպեր
. Վանաձորի, Ստեփանավանի, Սպիտակի նորակառույց թաղամասերի
ենթակառուցվածքների ցածր մակարդակ
. Մարզի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի նախագծումը և հողօգտագործման
սխեմաների մշակումը
. 3-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող, վերականգնման ենթակա, ինչպես
նաև քանդման ենթակա վթարային` 4-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող
բազմաբնակարան շենքերում բնակվողների անվտանգության խնդիրների լուծումը
. Վտանգավոր արտածին երկրաբանական պրոցեսների առկայությունը և դրանց
հետևանքով առաջացած բնակարանային խնդիրները
. Մինչ սեյսմակայուն շինարարական նոր նորմերի ընդունումը (1995 թվական)
նախագծված և կառուցված բազմաբնակարան շենքերի հուսալիության ցածր
աստիճանը
. Բազմաբնակարան ֆոնդի կառավարման, շահագործման և պահպանման հետ կապված
հարցերը
. Կենցաղային կոշտ թափոնների կուտակման, հեռացման և աղբավայրերի
կառուցման հարցերը
. Ոչ աղետի հետևանքով ժամանակավոր կացարաններում (տնակներում) բնակվող
ընտանիքների բնակարանային խնդիրները:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|. Շինարարական բոլոր մասնագետների |. Երիտասարդ շինարար |
| և ինժեներա-տեխնիկական կազմի | մասնագետների պատրաստում |
| առկայություն, աշխատողների |. Շինարարության մեջ փոքր |
| հագեցվածություն, էժան աշխատուժ | մեխանիզացիայի լայնածավալ |
|. Բնական քարերի (տուֆ, բազալտ, գրանիտ | կիրառում |
| և այլն) և լցանյութերի մեծ |. Շինարարական մեքենաների |
| պաշարները | վերանորոգման մասնագիտական |
| | բազայի ստեղծում |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|. Բնական քարերի հանքերի ոչ |. Շինարարական ինդուստրիայի, |
| արդյունավետ և նպատակային | չաշխատող ձեռնարկությունների |
| շահագործումը | թալան, հզորությունների |
|. Շինարարական մասնագիտությունների | փոշիացում |
| գծով երիտասարդ կադրերի պակասը |. Մասնագետների արտահոսքը |
| | հանրապետությունից |
| |. Շինարարական անավարտ |
| | օբյեկտների ճակատագրերի |
| | անորոշությունը, որը բերում է|
| | դրանց թալանի |
._____________________________________________________________________.
7.2. Քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման ռազմավարությունը
549. Լոռու մարզի քաղաքաշինության ոլորտի հիմնական առանձնահատկությունը աղետի գոտի լինելու հանգամանքն է, հետևաբար քաղաքաշինության զարգացման ռազմավարության հիմքում անհրաժեշտ է ընդունել հետևյալ սկզբունքները.
. Լիովին վերացնել երկրաշարժի հետևանքները,
. Շինարարության ոլորտի աստիճանական զարգացումը և դրանց աշխատանքի
համապատասխանեցումը միջազգային չափանիշներին,
. Գյուղական համայնքների անօթևան մնացած բնակիչներին բնակարանով
ապահովելու համար պետ.բյուջեով նախատեսել ֆինանսական միջոցներ,
. Ձևավորել Վանաձորի «Տարոն» թաղամասի, Սպիտակ, Ստեփանավան քաղաքների
նորակառույց թաղամասերի ենթակառուցվածքները,
. ՈՒժեղացնել պայքարը ապօրինաշինության դեմ,
. Բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի նախագծումը և հողօգտագործման
սխեմաների մշակումն իրականացնել համաֆինանսավորման սկզբունքով`
պետության մասնակցությամբ,
. Իրականացնել մինչ սեյսմակայուն շինարարության նոր նորմերի ընդունումը
(1995 թվական) նախագծված և կառուցված բազմաբնակարան շենքերի
անձնագրավորում:
. Ոչ աղետի հետևանքով ժամանակավոր կացարաններում բնակվող ընտանիքների
բնակարանային խնդիրների կարգավորում
. Բնակավայրերում կենցաղային կոշտ թափոնների կուտակման, հեռացման և
աղբավայրերի կառուցման հարցերի կարգավորում
. Բազմաբնակարան ֆոնդի կառավարման, շահագործման և պահպանման հետ կապված
հարցերի կարգավորում
Բազմաբնակարան շենքերի պահպանմանն ուղղված միջոցառումներ
550. Հաշվի առնելով, որ մարզում առկա են նաև 3-րդ և 4-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող 96 բազմաբնակարան շենքեր, դրանց ամրացման կամ վերաբնակեցման կամ վերաբնակեցման համար պահանջվող ներդրումների զգալի ծավալները և հանրապետության ներկայիս տնտեսական հնարավորությունները, ենթադրվում է, որ վերականգնման-ուժեղացման միջոցառումները պետք է իրականացվեն փուլ առ փուլ, ելնելով շենքերի առաջնահերթությունից:
551. Առաջնահերթությունը որոշելու համար կարևորվում է շենքերի տեխնիկական տվյալների բազայի առկայությունը, ինչը կարող է ապահովվել անձնագրավորման գործընթացի արդյունքում:
552. 2010-2012 թ.թ. մարզում նախատեսվում է իրականացնել շուրջ 1058 բազմաբնակարան շենքերի անձնագրավորում:
ՀՀ Լոռու մազում բազմաբնակարան շենքերի պահպանմանն ուղղված
2010-2012 թ.թ.միջոցառումներ
._____________________________________________________________________.
|Ծրագրերն իրականացնող|Ծրագրերի |2009 թ.|Կանխատեսում /հազ. դրամ/ |
|պետական մարմնի |անվանումը և |բյուջե |________________________|
|անվանումը |միջոցառումները | |2010 թ.|2011 թ.|2012 թ. |
|____________________|_______________|_______|_______|_______|________|
|ՀՀ քաղաքաշինության |Մարզում | |21900.0|44200.0|44200.0*|
|նախարարություն |բազմաբնակարան | | | | |
| |բնակելի շենքերի| | | | |
| |անձնագրավորում | | | | |
._____________________________________________________________________.
Վտանգավոր արտածին երկրաբանական պրոցեսների ազդեցության նվազեցման
միջոցառումներ
553. Մարզի առավել վտանգավոր սողանքային տեղամասերում աշխատանքների իրականացման արդյունքում հնարավոր կլինի բացահայտել սողանքների առաջացման և ակտիվացման գործոնները, գնահատել սողանքային ռիսկը և վտանգը, բնակելի տների տեխնիկական վիճակը և ստեղծել մարզի սողանքային տեղամասերին վերաբերվող տեղեկատվական բանկ:
ՀՀ Լոռու մարզում սողանքային աղետի դեմ պայքարի միջոցառումների
ֆինանսավորումը 2010-2012 թվականներին
._____________________________________________________________________.
|հ/հ |Ծրագրի անվանումը և |Կանխատեսում /հազ. դրամ/ |
| |միջոցառումները |__________________________|
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1 |Սողանքային աղետի դեմ պայքար, որից |38,443.0|33,721.0|23,641.0|
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1.1 |Նախնական հետազննություններ և |30,193.0|20,221.0| 9,141.0|
| |ռեժիմային դիտարկումների | | | |
| |(մոնիթորինգի) ցանցի ստեղծում | | | |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1.1.1|Սանահին գյուղի սողանքային տեղամաս | | 9,141.0| |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1.1.2|Աքորի գյուղի սողանքային տեղամաս | |11,080.0| |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1.1.3|Վանաձոր քաղաքի Խնձորուտ թաղամասի |12,188.0| | |
| |սողանքային տեղամաս | | | |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1.1.4|Վանաձոր քաղաքի 3 սողանքային (Էնգելսի|18,005.0| | |
| |փող., մարզադաշտ, քիմ. գործարան) | | | |
| |տեղամասեր | | | |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|1.1.5|Վահագնի գյուղի սողանքային տեղամաս | | | 9,141.0|
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2 |Լոռու մարզի սողանքային տարածքների | 5,250.0| 6,000.0| 4,000.0|
| |բնակելի տների տեխնիկական վիճակի | | | |
| |հետազննում | | | |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1 |Ռեժիմային դիտարկումներ | 3,000.0| 7,500.0| 4,000.0|
| |(մոնիթորինգ), որից | | | |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1.1|Օձուն գյուղի սողանքային տեղամաս | 1,500.0| 1,500.0| 1,500.0|
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1.2|Կաճաճկուտ գյուղի սողանքային տեղամաս | 1,500.0| 1,500.0| 1,500.0|
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1.3|Սանահին գյուղի սողանքային տեղամաս | | | 1,500.0|
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1.4|Աքորի գյուղի սողանքային տեղամաս | | | 1,500.0|
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1.5|Վանաձոր քաղաքի Խնձորուտ թաղամասի | | 1,500.0| 1,500.0|
| |սողանքային տեղամաս | | | |
|_____|____________________________________|________|________|________|
|2.1.6|Վանաձոր քաղաքի 3 սողանքային (Էնգելսի| | 3,000.0| 3,000.0|
| |փող., մարզադաշտ, քիմ. գործարան) | | | |
| |տեղամասեր | | | |
._____________________________________________________________________.
554. ՀՀ Լոռու մարզի քաղաքաշինության (բնակարանաշինություն) ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին կազմում է 39317.5 մլն դրամ (տես հավելված 7.1.):
555. Կրթական, մշակութային, մարզական և առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգման, կառուցման և արդիականացման աշխատանքները նշված են համապատասխանաբար 5.1.1., 5.2.1., 5.2.2. և 5.3.1. հավելվածներում:
8. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
8.1. Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
556. Մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների զարգացումը ինչպես ԿԶԾ, այնպես էլ Լոռու մարզի զարգացման ծրագրի կարևոր գերակայություններից է: Մարզում ենթակառուցվածքների զարգացման հիմնական խնդիրները կապված են անմխիթար վիճակում գտնվող մարզային ու համայնքային նշանակության ճանապարհների (հատկապես գյուղական բնակավայրերի), խմելու ջրի մատակարարման (ներառյալ ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման և որակի բարելավման), կոյուղիների (ներառյալ մաքրման կայանների վերակառուցման և կառուցման), ինչպես նաև գազամատակարարման խնդիրների հետ: Այս խնդիրները հատկապես գերակա են այն համայնքների համար, որոնք սահմանամերձ են և որոնց բնակչությունը հեռանում է հայրենի վայրերից, ինչպես նաև մեծ թվով բնակչություն ունեցող համայնքների համար:
8.2. Ճանապարհաշինություն
557. ԱՀՌԾ-ում աղքատությունը բնորոշվում է որպես կենսաբանական, սոցիալական, հոգևոր-մշակութային նվազագույն պահանջմունքները բավարարելու անհնարինություն: Աղքատության սահմանման մեջ նշված պահանջմունքների բոլոր երեք խմբերի բավարարման հնարավորությունների վրա, ի թիվս այլ գործոնների, անմիջականորեն ազդում է նաև մարդկանց ֆիզիկական մեկուսացվածությունը: ՈՒսումնասիրությունների համաձայն, որքան համայնքները հեռու են մարզկենտրոնից ու մայրաքաղաքից, այնքան այդ համայնքների բնակչությունն ավելի է հակված աղքատության: Սակայն ֆիզիկական մեկուսացվածությունը պայմանավորված է ոչ միայն վերը նշվածով, այլ առավելապես այդ հեռավորությունները կապող ճանապարհների անմխիթար վիճակով: Այս առումով աղքատության և ճանապարհային ցանցի միջև առկա կապն ուղղակի է: Առանց բարվոք ճանապարհային ցանցի առկայության հնարավոր չէ ապահովել հուսալի և բոլորի համար հասանելի տրանսպորտային ծառայություններ: Ճանապարհային ցանցն ազդում է աղքատության վրա որպես տնտեսական աճի, եկամուտների բաշխման և հիմնական սոցիալական ծառայությունների հասանելիության վրա ազդող գործոն:
558. Աղքատության հաղթահարման տեսանկյունից ճանապարհաշինության ոլորտում իրականացվելիք քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի ճանապարհային ցանցի վերականգնմանը և պահպանմանը:
559. Համայնքների ֆիզիկական մեկուսացվածությունը վերացնելու նպատակով անհրաժեշտ է ռեսուրսներն ուղղել համայնքային նշանակության ճանապարհների շինարարությանը` հաշվի առնելով աղքատության վրա վերջիններիս առավել մեծ ազդեցության աստիճանը:
Իրավիճակի նկարագրությունը և հիմնական խնդիրները.
560. Մարզի ավտոմոբիլային ճանապարհների ցանցը կազմում է 932.9 կմ, այդ թվում
ըստ նշանակության`
. միջպետական ա/ճ - 218.9 կմ,
. հանրապետական ա/ճ - 490.9 կմ,
. մարզային (տեղական) ա/ճ - 223.1 կմ,
ըստ ենթակայության`
. ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության - 457.5 կմ,
. մարզային ենթակայության - 370.7 կմ,
. համայնքային ենթակայության - 104.7 կմ,
ըստ ծածկույթի`
. ասֆալտբետոնյա - 606.9 կմ,
. կոպճային և խճային - 203.8 կմ,
. բնահողային - 122.2 կմ:
561. Մարզում կան
. կամուրջներ և կամրջային անցումներ - 175 հատ,
. ավտոմոբիլային թունելներ - 5 հատ:
562. Պետական բյուջեի կողմից` այն էլ ոչ ամեն տարի հատկացված միջոցները նպատակաուղղված են եղել պահպանության և շահագործման համար:
Համակարգի նպատակները, գերակայությունները և ծախսերի վրա ազդող
գործոնները
563. Մարզային ենթակայության ա/ճանապարհների ցանցը չբարելավելու դեպքում ճանապարհների վիճակն ավելի անմխիթար է դառնում, որի համար հետագայում կպահանջվի եռապատիկ ավելի միջոցներ:
564. Մարզային նշանակության ա/ճանապարհների ցանցը տարեկան պահպանման և շահագործման համար, այդ թվում ձմեռային պահպանման, պահանջվում է 250 մլն դրամ: Սակայն 2000 թ. մինչև 2008 թ. ներառյալ պետ. բյուջեից հատկացվել է ընդամենը 286.4 մլն դրամ, այդ թվում` 2002 թ.- 56.5 մլն, 2005 թ.- 103.9 մլն, 2006 թ.- 42.0 մլն, 2007 թ.- 42.0 մլն, 2008 թ.- 42.0 մլն դրամ:
565. 1988 թ. երկրաշարժից հետո Լոռու մարզում ճանապարհաշինության ոլորտում կատարվել են մոտ 21.0 մլրդ դրամ գումարի աշխատանքներ, այդ թվում սոցիալ-տնտեսական և ստրատեգիական առավել նշանակալից հետևյալ օբյեկտներում.
1. 1990-91 թթ. կառուցվել է Ստեփանավանի «Ձորագետ» կամուրջը - 1.0 մլրդ
դրամ գումարով:
2. 1990-91 թթ. վերակառուցվել է Ստեփանավանի օդանավակայանը:
3. 1993-97 թթ. Օձունի սողանքների վերացման համար կատարվել է 723.0 մլն
դրամ գումարի հողային աշխատանքներ:
4. 1996 թ. կառուցվել է Վանաձոր-Բազում ա/ճանապարհը 10 կմ երկարությամբ:
5. 1996-2004 թթ. հիմնանորոգվել է Տաշիր-Վանաձոր, Սպիտակ-Վանաձոր,
Վանաձոր-Ալավերդի-Այրում մայրուղիները: Համաշխարհային բանկի
միջոցներով կատարվել է մոտ 6 մլրդ գումարի ներդրումներ:
6. 1996-2004 թթ. նույն համաշխարհային բանկի միջոցներով մոտ 2.2 մլրդ
դրամ գումարի ներդրման շնորհիվ կապիտալ վերանորոգվել է Սպիտակ-Գյումրի
ավտոճանապարհը:
7. «Լինսի» հիմնադրամի հատկացրած 1.8 մլրդ դրամ գումարով հիմնորեն
վերակառուցվել է Վանաձոր-Դիլիջան միջպետական ճանապարհը:
8. 2000 թ. Համաշխարհային բանկի կողմից ֆինանսավորվել է 800.0 մլն դրամ`
Պուշկինյան լեռնանցքի թունելի հիմնանորոգման համար:
9. 2003 թ. վերակառուցվել է Սվերդլով գյուղի կամուրջը 32.0 մլն դրամով
/Պետբյուջե/:
10. 2003-2004 թթ. «Լինսի» հիմնադրամի կողմից 900.0 մլն դրամ է հատկացվել
Սպիտակ-Նալբանդ թունելի կառուցումն ավարտելու համար:
11. 2004 թ. Հանրապետական ճան.-Հոբարձի ա/ճ և նրա վրա գտնվող կամրջի
հիմնանորոգում` մոտ 50 մլն դրամ /Պետբյուջե/:
12. 2004 թ. կառուցվել են Վանաձոր-Ալավերդի ա/ճ 6-րդ կմ-ում 843 գծմ
ավտոճանապարհ և 2 կամուրջներ` 66 մ և 45 մ երկարությամբ` 467.0 մլն
դրամով /»Լինսի» հիմնադրամ/:
13. 2004-2005 թթ. վերակառուցվել է և Վանաձոր-Ալավերդի ա/ճ 18+700
կմ-ում կամուրջը 267.0 մլն դրամ արժողությամբ /Պետբյուջե/:
Վերակառուցվել է նույն մայրուղում գտնվող 200 գծմ հենապատը` 115.0
մլն դրամ գումարով:
14. 2004 թ. 130.0 մլն դրամ գումարի աշխատանքներ են կատարվել
Ալավերդի-Ջիլիզա ա/ճ վերակառուցման համար:
15. 2005 թ. վերանորոգվել է Պետ.խճ. -Դսեղ ա/ճանապարհը 160.0 մլն դրամ
գումարով /Պետբյուջե/:
16. 2005 թ. հիմնանորոգվել են Շնող-Թեղուտ, մոտեցում Մեծ Այրումին
ա/ճանապարհները, համապատասխանաբար 70.0 և 60.0 մլն դրամ գումարով
/Պետբյուջե/:
17. Վերանորոգվել է Դսեղ-Աթան ա/ճանապարհը 32.0 մլն դրամ գումարով
/Պետբյուջե/:
18. 2005 թ. կատարվել է Լորուտ-Ահնիձոր ա/ճանապարհի վերանորոգում
10.0 մլն դրամ գումարով /Պետբյուջե/:
19. 2005 թ. կատարվել է Սանահին-Սարահարթ ա/ճ-ի վերանորոգում 25.0 մլն
դրամ գումարով /Հունական հիմնադրամի միջոցով /:
20. 2005 թ. կատարվել է Սարահարթ-Միկոյանի տուն թանգարան ա/ճ-ի
վերանորոգում 12.0 մլն դրամ գումարով /Պետբյուջե/:
21. 2005 թ. Պետբյուջեի կողմից հատկացվել և իրականացվել է 440 մլն դրամ`
միջպետական նշանակության ա/ճանապարհների վերանորոգման համար:
22. 2006 թ. Պետբյուջեի կողմից հատկացվել և իրականացվել է 588.3 մլն
դրամ` միջպետական նշանակության ա/ճանապարհների վերանորոգման համար:
23. 2007 թ. Պետբյուջեի կողմից հատկացվել և իրականացվել է 3341 մլն
դրամ` միջպետական նշանակության ա/ճանապարհների վերանորոգման համար:
24. 2008 թ. Պետբյուջեի կողմից հատկացվել և իրականացվել է 2256.0 մլն
դրամ` միջպետական նշանակության ա/ճանապարհների վերանորոգման համար:
Մարզային նշանակության և ենթակայության ա/ճանապարհների
հիմնանորոգման աշխատանքներ
Աղյուսակ 8.2.1.
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|կոդ |օբյեկտի անվանումը |հզորութ-|կապիտալ |ժամկետ` |
| | | |յուն |ներդրում-|ըստ ՄԺԾԾ-ի|
| | | |(կմ) |ներ (մլն.| |
| | | | |դրամ) | |
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|1 |Հ-184 |Հ-184-Արծնի | 4.4| 210.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|2 |Հ-184 |Մ-3-Ձորամուտ | 1.0| 48.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|3 |Հ-183 |Մոտեցում Ապավեն գյուղին | 1.3| 62.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|4 |Տ-5-23|Տաշիր-Դաշտադեմ | 9.8| 470.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|5 |Հ-183 |Մ-3-Միխայլովկա | 2.9| 140.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|6 |Տ-5-25|Սարչապետ-Պիվոլնոյե | 6.4| 300.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|7 |Հ-186 |Տաշիր-Պրիվոլնոյե | 13.2| 635.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|8 |Հ-189 |Սարատովկա-Նովոսելցովո | 5.0| 240.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|9 |Հ-187 |Կաթնառատ-Մեղվահովիտ-Նորամուտ| 6.0| 290.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|10 |Տ-5-26|Կրուգլայա Շիշկա-Հ-188 | 8.5| 400.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|11 |Հ-33 |Յաղդան-Հովնանաձոր | 2.6| 125.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|12 |Տ-5-3 |Մ-7 Գեղասար-Կաթնաջուր | 4.5| 216.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|13 |Տ-5-1 |Շենավան-Արևաշող | 1.1| 53.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|14 |Հ-175 |Մ-3-Արջուտ | 2.0| 96.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|15 |Հ-171 |Մ-6-Վահագնի-Անտառամուտ | 6.0| 288.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|16 |Հ-171 |Մ-6-Եղեգնուտ-Դեբետ | 5.0| 240.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|17 |Հ-170 |Մ-6-Քարաբերդ | 5.0| 240.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|18 |Հ-25 |Մ-6-Ծաղկաշատ | 9.0| 430.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|19 |Տ-5-5 |Լուսաղբյուր - Մ-7 | 1.3| 62.0| 2010|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|20 |Տ-5-7 |Շիրակամուտ-Լեռնավան | 9.0| 432.0| 2011|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|21 |Տ-5-10|Մ-8-Լերմոնտովո-Մարգահովիտ- | 3.1| 149.0| 2011|
| | |Ֆիոլետովո-Մ-8 | | | |
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|22 |Տ-5-21|Լեջան-Ագարակ | 1.3| 62.0| 2011|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|23 |Տ-5-28|Մ-3-Սարամեջ | 5.0| 240.0| 2011|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|24 |Տ-5-30|Ստեփանավան-Կաթնաղբյուր | 17.4| 835.0| 2011|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|25 |Հ-160 |Մ-7-Շենավան | 1.7| 82.0| 2011|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|26 |Տ-5-18|Ջիլիզա-Վրաստանի սահման | 3.6| 173.0| 2011|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|27 |Հ-184 |Մ-3-Սարչապետ | 6.2| 300.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|28 |Հ-190 |Մ-3-Մեծավան-Ձյունաշող- | 12.1| 580.0| 2012|
| | |Պաղաղբյուր | | | |
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|29 |Հ-173 |Մ-3-Լեռնապատ-Քիլիսա | 7.7| 370.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|30 |Հ-178 |Ախթալա-Մեծ Այրում | 3.0| 145.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|31 |Հ-177 |Ալավերդի-Ակներ | 1.0| 48.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|32 |Հ-161 |Արևաշող-Սպիտակ | 3.4| 165.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|33 |Հ-167 |Սպիտակ-Լեռնանցք | 4.5| 220.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|34 |Հ-22 |Հ-22-Ահնիձոր | 3.5| 170.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|35 |Հ-35 |Հ-35-Կաճաճկուտ | 5.7| 275.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|36 |Հ-35 |Հ-35-Հագվի | 2.9| 140.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|37 |Հ-35 |Հ-35-Ամոջ | 1.8| 85.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|38 |Հ-35 |Հ-35-Ծաթեր | 1.2| 60.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
|39 |Հ-35 |Հ-35-Մղարթ | 2.7| 130.0| 2012|
|___|______|____________________________|________|_________|__________|
| | |Ընդամենը | 191.8| 9206.0| |
._____________________________________________________________________.
Ինժեներական կառույցների հիմնանորոգման աշխատանքներ
Աղյուսակ 8.2.2.
._________________________________________________________________.
|Հ/հ|օբյեկտի անվանումը |մոտավոր |կապիտալ |
| | |արժեքը |ներդրում |
| | |(մլն դրամ)|(մլն դրամ)|
|___|_______________________________________|__________|__________|
|1 |Հոբարձի համայնքին միացնող կամրջի | 45.0| 45.0|
| |վերակառուցում | | |
|___|_______________________________________|__________|__________|
|2 |Գյուլագարակի կամրջի վերանորոգում | 15.0| 15.0|
|___|_______________________________________|__________|__________|
|3 |Թումանյան-Մարց ա/ճ փլուզումների մաքրում| 100.0| 100.0|
|___|_______________________________________|__________|__________|
|4 |Վանաձոր-Ալավերդի 32 կմ-ում թունելի | 400.0| 400.0|
| |վերակառուցում | | |
|___________________________________________|__________|__________|
|Ընդամենը | 560.0| 560.0|
._________________________________________________________________.
Մարզային նշանակության և ենթակայության ա/ճանապարհների պահպանման և
շահագործման աշխատանքներ` յուրաքանչյուր տարի
Աղյուսակ 8.2.3.
.________________________________________.
|Հ/հ|տարածաշրջան|հզորությունը|կապիտալ |
| | | (կմ) |ներդրում |
| | | |(մլն. դրամ)|
|___|___________|____________|___________|
|1 |Սպիտակ | 85.5| 60.0|
|___|___________|____________|___________|
|2 |Գուգարք | 39.6| 28.0|
|___|___________|____________|___________|
|3 |Ստեփանավան | 103.1| 72.0|
|___|___________|____________|___________|
|4 |Ստեփանավան | 46.3| 30.0|
|___|___________|____________|___________|
|5 |Թումանյան | 88.3| 60.0|
|_______________|____________|___________|
|Ընդամենը | 362.8| 250.0|
.________________________________________.
ՀՀ նախագահի 2008 թ. նախընտրական հանդիպումների ընթացքում արծածված
խնդիրներ
(տես ՀՀ Նախագահի 2008 թ. հուլիսի 30-ի ՆԿ-128-Ն կարգադրության
հավելվածը):
._______________________________________________________________.
|Հ/հ|Օբյեկտի անվանումը |ներդրում |ժամկետ|
| | |/մլն դրամ/|/տարի/|
|___|_________________________________________|__________|______|
|1 |Լոռի Բերդ տանող ճանապարհահատվածի նորոգում| 240.0| 2012|
|___|_________________________________________|__________|______|
|2 |Լեռնանցքի դպրոց տանող ճանապարհի կառուցում| 40.0| 2011|
|___|_________________________________________|__________|______|
|3 |Արևաշող համայնքի կենտրոնական ճանապարհի | 360.0| 2011|
| |ասֆալտապատում | | |
|___|_________________________________________|__________|______|
|4 |Հարթագյուղ-Խնկոյան միջհամայնքային | 520.0| 2010|
| |ճանապարհի վերանորոգում | | |
| | | | |
._______________________________________________________________.
Հիմնախնդիրներ
. Ֆինանսավորման բացակայության պատճառով մարզային նշանակության ա/ճ
գտնվում են ոչ բարվոք վիճակում:
. Բացակայում են հակասողանքային ինժեներական կառույցները:
. Ինժեներական կառույցները (կամուրջները, հենապատերը) անմխիթար վիճակում
են:
566. Հիմնախնդիրները հաղթահարելու գրավականներից մեկը բարեկարգ ա/ճանապարհների առկայությունն է, ուստի յուրաքանչյուր տարի պահանջվում է կատարել անհրաժեշտ ծավալի վերանորոգման աշխատանքներ:
567. Տեղական նշանակության ավտոճանապարհների վերանորոգման համար առաջադրված ներդրումները կբարձրացնեն գյուղատնտեսական ապրանքների շուկաների սոցիալական ենթակառուցվածքների մատչելիությունը գյուղական համայնքների համար, ներդրումների արդյունքում կվերանորոգվի շուրջ 200 կմ երկարությամբ տեղական նշանակության ավտոճանապարհներ:
Ճանապարհաշինության ոլորտի խնդիրները.
568. Մարզային ենթակայության ճանապարհների զգալի մասը ֆինանսական միջոցների բացակայության պատճառով, տասնյակ տարիներ նորոգման չեն ենթարկվել, քանդվել ու դարձել են տրանսպորտային միջոցների երթևեկության համար դժվարանցանելի, իսկ որոշ հատվածներում նույնիսկ անանցանելի: Առաջնահերթ վերանորոգման կարիք ունեցող 198.8 կմ մարզային ենթակայության ճանապարհների համար, ըստ նախնական կազմված նախահաշիվների 2010-2013 թթ ընթացքում անհրաժեշտ է 12796.0 մլն դրամի ընդհանուր կապիտալ ներդրումներ:
569. Առաջարկվող ծրագրերի իրականացումը կապահովի տարվա բոլոր եղանակներին տրանսպորտային միջոցների հուսալի և անխափան երթևեկությունը, մարզային նշանակության ճանապարհների երկարակեցությունը, շահագործումը և պահպանումը, համայնքների և մարզկենտրոնի միջև մշտական տրանսպորտային կապը, ինչպես նաև կկանխի հեռավոր գյուղական համայնքների բնակչության մոտ նկատվող արտահոսքի միտումը:
570. Մարզային նշանակության ճանապարհների հիմնական նորոգումների, շահագործման, պահպանման, ձմեռային պահպանության համար 2010-2013 թթ. անհրաժեշտ է 1000.0 մլն դրամ:
571. ճանապարհաշինական ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ աշխատանքները ներկայացված են Աղյուսակ 12.9-ում:
8.3. Ջրամատակարարում
572. Անվտանգ խմելու ջրի աղբյուրների մատչելիությունը ոչ միայն Հազարամյակի զարգացման նպատակների և ԿԶԾ-ի կարևոր թիրախներից մեկն է, այլև մարդկային աղքատությունը պայմանավորող գործոններից է: ԿԶԾ-ը կարևորում է խմելու ջրի մատչելիության և հասանելիության, ինչպես նաև ջրի որակի խնդիրները, որոնք էապես ազդում են բնակչության կենսամակարդակի վրա: Բացի այդ անհրաժեշտ է նաև նվազեցնել ջրի կորստի մակարդակը, որը հիմնականում ջրամատակարարման ցանցերի անմխիթար վիճակի հետևանքն է: Ջրամատակարարման և ջրահեռացման բնագավառում ՀՀ կառավարությունը առանձնացնում է մատակարարվող ջրի որակի բարելավումը, կայուն ջրամատակարարումը, ջրի կորուստների կրճատումը, ինչպես նաև շուրջօրյա ջրամատակարարման աստիճանական ապահովումը:
573. Ջրամատակարարումը մարզում իրականացվում է «Հայջրմուղկոյուղի» և «Լոռի ջրմուղկոյուղի» ՓԲ ընկերությունների միջոցով և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից: Խմելու ջուրը ռազմավարական ռեսուրս է, որը չի մատակարարվում շատ համայնքներում, չնայած որ մարզի շատ բնակավայրերում գոյություն ունեն ջրի բնական պաշարներ:
Ներկա իրավիճակը
574. Լոռու մարզի կարևոր հարստություններից են հանդիսանում խմելու համար պիտանի, բարձր որակի ջրի մեծ պաշարները, որը ներկա իրավիճակում գերազանցում են անհրաժեշտ պահանջարկը: Ջրամատակարարման համակարգը մարզի բնակչությանը և արդյունաբերությանը տարեկան տրամադրում է մոտ 17.1 մլն մ3 խմելու ջուր, որը սպառողին է հասցվում ինքնահոս եղանակով և պոմպակայանների միջոցով, որոնց նորմալ աշխատանքի պայմաններում էներգիայի տարեկան սպառումը կազմում է 16 մլն կվտ: Մարզի ջրային ցանցի երկարությունը 3395.23 կմ է, ջրի ծախսը` 1250 լիտր/վրկ, որից ճնշումային` 520 լիտր/վրկ: Մարզի 7 քաղաքների և 56 գյուղերի ջրամատակարարումն ու ջրահեռացումը (Ջ և Ջ) կատարվում է «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ «Հյուսիս արևելյան» տարածքային մասնաճյուղի և «Լոռի ջրմուղկոյուղի «ՓԲԸ-ի միջոցով, որոնց սպասարկման համակարգերում հիմնականում ինժեներական կառույցների և հատկապես ներհամայնքային ջրագծերի և կոյուղու ցանցերի երկարատև շահագործումից (40 տարի և ավելի), ինչպես նաև երկրաշարժի ազդեցությունից, հուսալիության աստիճանը դարձել է անթույլատրելի` ջրի կորուստը ջրագծերում անցնում է 60%-ից, իսկ կոյուղու համակարգում հաճախակի են դարձել խցանումները, որի հետևանքով այդ բնակավայրերի սանհիգիենիկ վիճակը պարբերաբար դառնում է վտանգավոր: Մարզի մյուս բնակավայրերի, հատկապես գյուղական բնակավայրերի ջրամատակարարման և ջրահեռացման ցանցերը հանդիսանում են համայնքային սեփականություն և գտնվում են խիստ անբարվոք ու մաշված վիճակում, ինչը լուրջ խնդիրներ է առաջացնում բնակչության ջրամատակարարման հարցում: Գլխամասային կառույցները չունեն սանիտարական պահպանման գոտիներ, բնակչությանը տրվող ջուրը հիմնականում չի վարակազերծվում:
575. Մարզի հիմնական ջրատարերի և ինժեներական կառույցների վիճակը հետևյալն է.
1. Մայմեխի ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1936 թ., բաղկացած է 3 խումբ կապտաժներից, 200 մմ տրամաչափի 14.5 կմ. երկաթյա և թուջե խողովակաշարերից և քլորակայանից: Երկարատև շահագործումից (75 տարի), ինչպես նաև երկրաշարժի ազդեցությունից հիմնականում շարքից դուրս է եկել, իսկ վթարային վերանորոգումները դարձել են հաճախակի: Ջրատարը ամբողջությամբ ենթակա է վերակառուցման:
2. Ծովասարի ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1950 թ., բաղկացած է 3 բնական ջրահավաք կառույցներից (չինգիլներ), 300 մմ տրամաչափի 24.3 կմ. խողովակաշարից և քլորակայանից: Ջրատարում և գլխամասային կառույցներում իրականացվել են միայն վերանորոգման աշխատանքներ, իսկ 1998 թ. 3.63 մլն. դրամ ֆինանսական ներդրումը ծախսվել է քլորատան և ջրահավաք կառույցների վրա: Համակարգի շահագործումն ավելի հուսալի դարձնելու նպատակով անհրաժեշտ է միջոցներ հատկացնել խողովակաշարի փոխարինման և գլխամասային կառույցների սանիտարական գոտիների վերականգնման համար:
3. Ազատաձորի ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1995 թ., բաղկացած է 8 ջրահավաք կապտաժներից, 300 մմ տրամաչափի 2.4 կմ. երկաթյա խողովակաշարից, որը միանում է Վերին Վանքի ջրատարին: Ջրատարի վրա հիմնականում կատարվել են միայն ընթացիկ վերանորոգման աշխատանքներ:
4. Վերին Վանքի ջրատար
Բաղկացած է երկաթբետոնյա 2 ջրընդունիչներից, մաքրման կայանից, 300 մմ տրամաչափի 14.1 կմ. ջրատարից: Նախագծով նախատեսված ջրատարի մի մասը, 3.2 հազար խ.մ. ծավալով ՕԿՋ-ն և համապատասխան քլորակայանը չեն կառուցվել ֆինանսավորման բացակայության պատճառով, որի պատճառով Տարոն և Տավրոս թաղամասերում 5.6 լ/վրկ հզորությամբ ջրի ավելացումը և պահանջվող որակ չի ապահովվում:
5. Լեռնապատի ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1962 թ., բաղկացած է 17 հատ կապտաժներից, 300 մմ տրամաչափի 18.1 կմ. երկաթյա և թուջե խողովակաշարերից: Ջրատարը և կապտաժային կառույցները ենթակա են հիմնանորոգման, իսկ սանիտարական գոտին` վերականգնման:
6. Սպիտակ ջուր - Ջրի մաքրման կայան ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1965 թ, բաղկացած է 2 գետային երկաթբետոնյա ջրընդունիչներից, 500 մմ տրամաչափի 5.0 կմ երկարությամբ խողովակաշարից: Ջրատարի վրա կատարվել են վերանորոգման տեղային աշխատանքներ: Խիստ անհրաժեշտ է վերանորոգման ենթարկել ջրընդունիչները, ջրատարի որոշ հատվածներ, տարածքի սանիտարական գոտիները:
7. Ղադրի ձոր - Ջրի մաքրման կայան ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1974 թ, բաղկացած է 2 գետային երկաթբետոնյա ջրընդունիչներից, 300 մմ տրամաչափի 11.0 կմ երկարությամբ խողովակաշարից:
8. Նովոսելցովո - Վանաձոր ջրատար
Համակարգը շահագործման է հանձնվել 1966 թ և կապիտալ վերակառուցումից հետո վերաշահագործվել է 1993 թ-ին, ներկայումս ընդգրկում է կապտաժային համալիր, 6 խորքային հորեր, պոմպակայան, գլխամասային և օժանդակ կառուցվածքներ, քլորակայան, ջրհավաք սրահ, 1000 մմ տրամաչափի 54.0 կմ երկարությամբ խողովակաշար` իրենց համապատասխան էլեկտրական ու մեխանիկական սարքավորումներով: Համակարգը զբաղեցնում է 19 հա տարածք (ներառյալ սանիտարական օժանդակ գոտիները):
Պահանջվում են կապիտալ վերանորոգման աշխատանքներ կատարել հատկապես կապտաժային երկաթբետոնյա կառուցվածքներում, սանիտարական գոտիներում, ինչպես նաև էլեկտրամեխանիկական սարքավորումներն ու ջրատարի որոշ հատվածների փականային հանգույցներում:
9. Ջրի մաքրման կայան
Շահագործման է հանձնվել 1966 թ, նախագծային հզորությունը` 280 լ/վրկ: Իրականացվել են մոտ 11 մլն. դրամի վերանորոգման աշխատանքներ, որը նորմալ շահագործման համար չի բավարարել, ներկայումս աշխատում է հզորության 50-60%-ի սահմաններում: Կայանի երկարատև շահագործումից, ինչպես նաև երկրաշարժի ազդեցությունից հիմնական սարքավորումներն ու կոմունիկացիաները քայքայվել և շարքից դուրս են եկել, ավտոմատ կառավարման համակարգը ընդհանրապես չի աշխատում, չեն պահպանվում անվտանգության նորմերի տարրական պահանջները: Կայանը ենթակա է հիմնանորոգման:
10. Կոյուղու մաքրման կայան
Շահագործման է հանձնվել 1967 թ, հզորությունը` 27 հազար խ.մ/օր: Մաքրման տեխնոլոգիան բաղկացած է 3 ցիկլից` մեխանիկական, կենսաբանական և քիմիական: Ներկայումս երկարատև շահագործումից և երկրաշարժի ազդեցությունից շարքից դուրս են եկել հիմնական տեխնոլոգիական սարքավորումները, որի հետևանքով կատարվում է միայն մեխանիկական մաքրում: Հաշվի առնելով արդյունաբերության զարգացումը և բնակչության աճը, կառուցվում էր նոր մաքրման կայան` 125 հազար խ.մ/օր հզորությամբ, որը ներկայումս թալանված է նպատակահարմար չէ վերականգնման:
Մարզի զարգացման հեռանկարին համապատասխան նախատեսվում է նույն տեղում նոր տեխնոլոգիայով կոյուղու նոր մաքրման կայանի կառուցում:
11. Գետավան - Ստեփանավան ջրատար
Համակարգը բաղկացած է կապտաժից, Գետավանի պոմպակայանից 9.46 կմ երկարությամբ խողովակաշարից:
12. Լոռի Բերդ - Ալավերդի ջրատար
Կառուցվել է 1943 թ, բաղկացած է կապտաժից, 600 մմ տրամաչափի 53 կմ երկարությամբ երկաթյա ու թուջե խողովակաշարից: Երկարատև շահագործումից խողովակաշարը ենթակա է հիմնանորոգման:
15 Լեռնաջուր ջրատար
Համակարգը կառուցվել է 2002 թ. և գտնվում է շահագործման համար բավարար վիճակում, ջրահավաք կառույցը դրենաժային է, որը պաշտպանության տեսանկյունից մյուս ջրատարերի համեմատությամբ ավելի ապահով է:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
1 Ջրամատակարարման և ջրահեռացման ծառայությունների ինքնածախսածածկման
ցածր մակարդակը` ներկայումս սակագները ինքնածախսածածկող չեն (ՀՀ
կառավարության 30.10.2009 թ.-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն
զարգացման ծրագրից):
2 Նոր ջրատարների կառուցման և եղածների վերանորոգման համար անհրաժեշտ
ֆինանսական միջոցների անբավարարությունը:
3 Ջրամատակարարման համակարգերի ֆիզիկական մաշվածությունը և անբավարար
հզորությունը
4 Բարձրահարկ շենքերի անբավարար ջրամատակարարումը:
5 Կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգից չօգտվող համայնքներում
ջրամատակարարման ծառայությունների տեխնիկական հագեցվածության անբավարար
վիճակը և մասնագետ աշխատողների պակասը:
6 Մարզի բնակավայրերին մատակարարվող խմելու ջրի որակի ապահովումը
հատկապես համայնքային ենթակայության ջրամատակարարման համակարգերում
խմելու ջրի վարակազերծման միջոցառումների ցածր մակարդակը
7 Ջրահավաք կառույցների շահագործման և պահպանման ցածր մակարդակը
8 Բազմաբնակարան շենքերում խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման
համակարգերի հուսալիության ցածր մակարդակը
9 Տնտեսակենցաղային կեղտաջրերի մաքրման կայանների գրեթե բացակայությունը
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1. Ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգի արդյունավետությունն ու
հուսալիությունը բարձրացնելու նպատակով ֆինանսավորման աղբյուրների
ներգրավում:
2. Վերանայել ջրի սակագնային քաղաքականությունը:
3. Բարձրացնել ինքնահոս եղանակով ջրամատակարարման տեսակարար կշիռը
4. Մասնակիորեն ջրամատակարարումից զրկված համայնքներին ապահովել բավարար
ջրամատակարարում:
5. Նախատեսել ժամանակակից հզոր մաքրման կայանների կառուցում:
6. Հզոր արտադրական ձեռնարկությունների վերագործարկման հետ մեկտեղ
շահագործել նաև դրանց տեղական մաքրման կայանները:
7. Ավարտին հասցնել Կամենկա-Վանաձոր ջրատարի կառուցումը, որով
ջրամատակարարման քանակը կավելանա 400 լ/վրկ-ով:
8. Կառուցել 700 մմ տրամաչափի 17.6 կմ երկարությամբ Գետավան-Ագարակ
ինքնահոս ջրատարը: Արդյունքում կտնտեսվի 4.4 մլն կվտ/ժամ էլ. էներգիա
(տարեկան), 4 պոմպավարի աշխատավարձ և պոմպերի վերականգնման համար
կատարվող ծախսերը:
9. Վերանայել անբավարար ջրամատակարարում ունեցող բարձրահարկ շենքերի
ջրամատակարարման սխեմաները, անհրաժեշտության դեպքում տեղադրել պոմպեր:
10. Ապահովել մարզի բնակավայրերին մատակարարվող խմելու ջրի որակը
հատկապես համայնքային ենթակայության ջրամատակարարման համակարգերում
խմելու ջրի վարակազերծման անհրաժեշտ միջոցառումների մակարդակը
11. Ջրահավաք կառույցներում ապահովել շահագործման և պահպանման համար
նախատեսված նորմերը
12. Բարձրացնել բազմաբնակարան շենքերում խմելու ջրի մատակարարման և
ջրահեռացման համակարգերի հուսալիության մակարդակը
13. Կառուցել անհրաժեշտ հզորության տնտեսակենցաղային կեղտաջրերի մաքրման
կայաններ
ՈԼՈՐՏԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Խմելու ջրի ներկայիս պահանջարկը |1. Ջրամատակարարման և |
| գերազանցող պաշարները | ջրահեռացման ցանցերի վիճակի |
|2. Ջրի բարձր որակը | բարելավում և ընդարձակում |
|3. Ջրամատակարարման և ջրահեռացման |2. Ջրամատակարարման և |
| համակարգերի առկայությունը | ջրահեռացման համակարգում |
| | նոր մաքրման տեխնոլոգիաների |
| | ներդրում |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Ջրամատակարարման և ջրահեռացման |1. Խմելու ջրի ապօրինի |
| ծառայությունների ինքնածախսածածկման | օգտագործումը և վերահսկման |
| ցածր մակարդակը /ներկայումս | մեխանիզմների |
| սակագները ինքնածախսածածկող չեն/ | անկատարությունը |
|2. Ջրամատակարարման և ջրահեռացման |2. Գլխամասային ջրահավաք |
| համակարգում ջրատարերի և | կառույցներում սանիտարական |
| ինժեներական կառույցների ֆիզիկական | գոտիների բացակայությունը |
| մաշվածությունը |3. Քայքայված ներքին ցանցերի |
|3. Խմելու ջրի և կոյուղաջրերի | պատճառով համաճարակների |
| անբավարար մաքրումը | բռնկման հնարավորությունը |
|4. Անբավարար ջրամատակարարումը | և ջրի մեծ կորուստները |
|5. Ջրմուղ-կոյուղու համակարգի | |
| մասնագիտացված կադրերի պակասը | |
|6. Մաքրման կայանների ցածր հզորությունը| |
._____________________________________________________________________.
Բարելավման միջոցառումներ
576. «Լոռի ջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի սպասարկման տարածքում գտնվող Վանաձոր քաղաքի և 16 գյուղերի ջրամատակարարման և ջրահեռացման բարելավումը իրականացվում է գերմանական վերականգնման բանկի /KFW/ և ՀՀ կառավարության կողմից համաֆինանսավորվող ծրագրի միջոցով: Ծրագրի առաջին փուլով ջրամատակարարման բարելավման համար նախատեսված է 11,5 մլն Եվրո, որի իրականացումը սկսվել է 2005 թ. և նախատեսված է այն ավարտել 2009 թ.: 2009 թ. աշխատանքային ծրագիրը բերված է աղյուսակ 8.3.1-ում: Ծրագրի երկրորդ փուլի (2010-2012 թթ.) նախապատրաստական բանակցային գործընթացը սկսված է (նախնական գնահատականներով երկրորդ փուլի ծավալը կկազմի 15 մլն եվրո):
577. Բանակցություններ են ընթանում Եվրոպական վերակառուցման և Զարգացման Բանկի հետ`նոր ներդրումային ծրագրի հաստատման համար (նախնական բաշխմամբ` ք. Ախթալա` 0.7 մլն Եվրոյի չափով, ք. Սպիտակ և գ Ջրաշեն` 1.5 մլն Եվրոյի չափով և ք. Տաշիր` 1.0 մլն Եվրոյի չափով): (ՀՀ ՏԿՆ ՋՏՊԿ 01.07.2009 թ. N03-ԱԱ06/1224)
ԼՈՌԻ-ՋՐՄՈՒՂԿՈՅՈՒՂԻ» ՓԲ ընկերության կողմից 2009 թ. իրականացվելիք
աշխատանքների ծրագիրը
Աղյուսակ 8.3.1
._____________________________________________________________________.
|Հաշ. |Օբյեկտի անվանումը |Պայմանագ-|2009 թ.-ի|Համայնք |
|No | |րային |պլանայինը| |
| | |արժեքը |(եվրո) | |
| | |(եվրո) |(եվրո) | |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|1 |Նախապայմաններ | 632700| 238402| |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2 |Գլխավոր ջրատարեր | 2070517| 1643468| |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.1 |Նովոսելցովոյի ջրատար | 856536| 856536|ԼՄ 15 |
| | | | |համայնք |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.2 |Ծովասարի ջրատար | 201235| 201235|Շահումյան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.3 |Լեռ-Ազատ-լեռնապատ | 410485| 211731|ԼՄ 4 |
| | | | |համայնք |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.4 |Քիմիկների ջրատար | 184289| 70950|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.5 |դիմացի ջրատար | 54442| 54442|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.6 |Բազումի ջրատար | 55753| 55753|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.7 |Տարոնի ջրատար | 158787| 43831|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.8 |Պահուստային պոմպակայան | 136090| 136090|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|2.9 |գոյություն ունեցող պոմպեր | 12900| 12900|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3 |Ջրամբարներ | 2121289| 1873148|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.1 |Տարոն 1-ի ջրամբար (V=2*250 մ3) | 163016| 59600|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.2 |Տարոն 2-ի ջրամբար (V=2*500 մ3) | 209872| 111873|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.3.1|Նովոս-ի 2-րդ ջրամբար (V=500 մ3) | 242421| 242421|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.3.2|Նովս-ի 3-րդ ջրամբար (V=500 մ3) | 242421| 242421|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.4 |Սարի թաղի ջրամբար (V=125 մ3) | 63742| 63742|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.5.1|Մայմեխի 2-րդ ջրամբար (V=250 մ3) | 84714.8| 84714.8|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.5.2|Խնձորուտի ջրամբար (V=250 մ3) | 84714.8| 84714.8|Շահումյան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.5.3|Լեռնապատի ջրամբար (V=250 մ3) | 84714.8| 84714.8|Լեռնապատ |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.5.4|Կուրթանի ջրամբար (V=250 մ3) | 84714.8| 84714.8|Կուրթան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.5.5|Հոբարձու ջրամբար (V=250 մ3) | 84714.8| 84714.8|Վարդաբլուր|
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.6.1|Գուգարքի ջրամբար (V=150 մ3) | 67841| 67841|Գուգարք |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.6.2|Շահումյանի ջրամբար (V=150 մ3) | 67841| 67841|Շահումյան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.6.3|Վահագնու ջրամբար (V=150 մ3) | 67841| 67841|Վահագնի |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.11 |Տարոն 4-ի ջրամբար (V=2000 մ3) | 49969| 27241|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.12 |Առափնյայի ջրամբար (V=2000 մ3) | 46794| 46794|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.13 |Քիմիկների ջրամբար (V=750 մ3) | 40476| 25702|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.14 |Նովոս-ի 1-ին ջրամբար | 141573| 141573|Վանաձոր |
| |(V=2*2000 մ3) | | | |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.15 |ԽՋՄԿ ջրամբար (V=2*1250 մ3) | 18154| 18154|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.16 |Դիմացի ջրամբար (V=1500 մ3) | 47983| 47953|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.17 |Բազումի ջրամբար (V=1500 մ3) | 28887| 58887|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.22 |Ձորագյուղի ջրամբար (V=500 մ3) | 46653| 46653|Ձորագյուղ |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.23 |Գուգարքի ջրամբար (V=1000 մ3) | 84569| 84569|Գուգարք |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|3.24 |Դարպասի ջրամբար (V=200 մ3) | 37662| 28438|Դարպաս |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4 |Ջրամատակարարման բաշխիչ ցանցեր | 2503057| 1672437| |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.1 |Ճնշումային գոտի N1 (Տարոն-1) | 274319| 116325|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.3 |Ճնշումային գոտի N3 (Տարոն-4) | 154754| 55485|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.4 |Ճնշումային գոտի N4 (Առափնյա) | 383054| 178755|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.5 |Ճնշումային գոտի N5 (Սարի Թաղ) | 94384| 94384|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.1 |Ճնշումային գոտի N13 (Բազում) | 356226| 356226|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.11 |Ճնշումային գոտի N14 | 332113| 332113|Վանաձոր |
| |(Խնձորուտ-Շահումյանավան) | | | |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.12 |Ճնշումային գոտի N15 (Շահումյան) | 344505| 344505|Շահումյան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.13 |Դարպասի բաշխիչ ցանց | 262972| 83677|Դարպաս |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|4.14 |Լեռնապատի բաշխիչ ցանց | 300730| 110967|Լեռնապատ |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|5 |Ջրընդունիչներ | 287045| 178171| |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|5.2 |Ազատաձորի ջրընդունիչներ | 112573| 16936|Հալլավար |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|5.3 |Լեռնապատի ջրընդունիչներ | 78705| 78705| Լեռնապատ |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|5.4 |Լեռնաջրի ինֆիլտրացիոն ջրասրահ | 57919| 44682|Վերին Վանք|
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|5.5 |Ծովասարի ջրընդունիչներ | 37848| 37848|Շահումյան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6 |Քլորակայաններ | 350877| 208128| |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6.1 |Ամրակիցի քլորակայան (Նով.-ցովո) | 39850| 39850|Ամրակից |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6.2 |Ծովասարի քլորակայան | 36272| 20316|Շահումյան |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6.3 |Մայմեխի քլորակայան | 23045| 23045|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6.4 |Քլորակայան, Վանաձոր | 37430| 37430|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6.5 |Քլորակայան, Լեռնապատ | 37220| 23360|Լեռնապատ |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|6.6 |ԽՋՄԿ | 177060| 64127|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
|7 |Կոյուղու Համակարգ | 446505| 213213|Վանաձոր |
|_____|________________________________|_________|_________|__________|
| |Ընդամենը | 8611987| 6226967| |
._____________________________________________________________________.
578. Լոռու մարզի կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգից չօգտվող մարզի 45 համայնքների խմելու ջրամատակարարման համակարգերի բարելավման առաջնահերթ միջոցառումները (ջրամատակարարման ցանցերի հիմնանորոգման և ՕԿՋ-ների կառուցման) ներկայացված են աղյուսակ 8.3.2.-ում:
Լոռու մարզում խմելու ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի
առաջնահերթ բարելավման միջոցառումները
Աղյուսակ 8.3.2.
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքի |Շահա- |Աշխատանքների բովանդակությունը |Պահանջ-|
| |անվանումը |ռուների| |վող մոտ|
| | |թիվը | |գումարը|
| | | | |/մլն. |
| | | | |դրամ/ |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|1 |Նովոսելցովո| 216|Ջրամատակարարման համակարգի կառուցում | 25.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|2 |Սվերդլով | 1032|Նոր ջրագծի կառուցում /երկարությունը | 75.0|
| | | |մոտ 8 կմ/ | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|3 |Մեղվահովիտ | 207|Ջրամատակարարման համակարգի կառուցում | 85.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|4 |Չկալով | 45|Նոր ջրատարի կառուցում /մոտ 3.0 կմ, | 45.0|
| | | |Փ 100/ | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|5 |Քարկոպ | 420|Նոր ջրագծի կառուցում | 28.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|6 |Արևաշող | 3100|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 70.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|7 |Լեռնանցք | 1670|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 50.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|8 |Գոգարան | 1263|ներքին ցանցի վերակառուցման | 3.0|
| | | |համաֆինանսավորում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|9 |Ախթալա | 2500|քաղաքի ներքին ջրամատակարարման ցանցի | 35.0|
| | | |նորոգում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|10 |Սարչապետ | 2503|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 90.0|
|___|___________|_______| | |
|11 |Մեծավան | 5724| | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|12 |Ստեփանավան | 16600|ներքին ջրամատակարարման ցանցի նորոգում| 21.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|13 |Բլագադարնո-| 254|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 15.0|
| |յե | | | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|14 |Ալավերդի | 17000|ներքին ջրամատակարարման ցանցի նորոգում| 10.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|15 |Ձորամուտի | 207|խմելու ջրի բարելավվում | 15.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|16 |Պուշկինո | 203|Ներքին ցանցի վերակառուցում /2.5 կմ/ | 10.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|17 |Ջիլիզա | 135|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 9.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|18 |Դսեղ | 2152|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 8.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|19 |Գեղասար | 947|Նոր ջրատարի կառուցում | 10.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|20 |Շամլուղ | 800|Ներքին ցանցի հիմնանորոգում | 35.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|21 |Շենավան | 470|Ջրատարի հիմնանորոգում /L=6 կմ | 17.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|22 |Լորուտ | 1000|Ջրատարի վերակառուցում մոտ 16 կմ և | 7.0|
| | | |ներքին ցանցի վերանորոգում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|23 |Հարթագյուղ | 1271|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | 44.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|24 |Ծաղկաբեր | 1373|Ջրագծի վերանորոգում /L=2 կմ/ | 9.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|25 |Արծնի | 296|Ներքին ցանցի կառուցում | 15.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|26 |Կաթնաղբյուր| 863|Ջրատարի վերանորոգում /L=4 կմ/ | 12.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|27 |Ամոջ | 180|Ջրամատակարարման համակարգի | 35.0|
| |/Օձուն/ | |վերականգնում 4.5 կմ | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|28 |Բազում | 1115|ՕԿՋ-ի և ներքին ցանցի կառուցում | 14.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|29 |Արդվի | 242|Նոր ջրատարի կառուցում | 15.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|30 |Կաթնառատ | 1017|Ներքին ցանցի վերանորոգում | 7.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|31 |Սարչապետ | 2503|Ներքին ցանցի վերականգնում /3 կմ | 7.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|32 |Լուսաղբյուր| 1190|Ներքին ցանցի վերանորոգում | 9.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|33 |ՈՒրասար | 31|Նոր ջրագծի կառուցում և հնի | 15.0|
| | | |վերանորոգում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|34 |Շամուտ | 370|Ներքին ցանցի վերանորոգում և ջրի | 5.0|
| | | |մաքրման համակարգի ստեղծում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|35 |Սանահին | 115|Ջրամատակարարման համակարգի | 6.5|
| | | |վերականգնում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|36 |Սարամեջ | 1344|Ջրամատակարարման համակարգի | 22.5|
| | | |վերականգնում 4.5 կմ | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|37 |Արմանիս | 140|Ջրամատակարարման համակարգի բարելավվում| 15.0|
| |Ստեփանավան | |/3 հատ կապտաժի կառուցում և 3.5 կմ | |
| | | |ջրատարի վերանորոգում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|38 |Ազնվաձոր | 314|Ներքին ցանցի վերանորոգում | 7.5|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|39 |Լեռնավան | 1668|Ջրամատակարարման համակարգի | 5.0|
| | | |վերանորոգում | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|40 |Գյուլագարակ| 2000|Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերականգնում | 10.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|41 |Խնկոյան | 349|Ջրատարի հիմնանորոգում /L=1 կմ/ | 6.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|42 |Քարինջ | 659|Ջրամատակարարման բարելավում | 50.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|43 |Կարմիր | 170|Ջրամատակարարման բարելավում | 45.0|
| |Աղեգի | | | |
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|44 |Դեբեդ | 1058|Ջրագծի կառուցում մոտ 7 կմ | 35.0|
|___|___________|_______|_____________________________________|_______|
|45 |Եղեգնուտ | 1040|Ներքին ցանցի վերակառուցում 5 կմ | 25.0|
._____________________________________________________________________.
*» Խմելու ջրի մատակարարման բարելավումը» իր մեջ ներառում է` խմելու ջրի ջրաքանակի ավելացումը (հաշվի առնելով պահանջարկը), որակի ապահովում ըստ գործող նորմաների, ջրամատակարարման համակարգերի հուսալիության բարձրացում ը և պաշտպանության ապահովումը:
** Մարզի մի շարք համայնքների խմելու ջրի մատակարարման ներքին ցանցերի բարելավման աշխատանքները նշված են հավելված 13.5-ում:
579. Այսպիսով` Լոռու մարզում ջրամատակարարման ոլորտի խնդիրները կապված են ոչ թե ջրի պակասի, այլ`
. ջրամատակարարման համակարգերի հնամաշություն և քայքայվածություն,
պահպանման և վերականգնման համար անհրաժեշտ ռեսուրսների
բացակայություն,
. արտահոսք և կորուստ (հատկապես ներքաղաքային ցանցերում),
. համայնքների կողմից ուշադրության պակաս (սեփականատիրոջ վերաբերմունքի
պակաս),
. որակի և անվտանգության խնդիրներ:
580. Աղքատության հաղթահարման տեսանկյունից ջրամատակարարման ոլորտում ներկայացրած առաջարկությունների հիմնական նպատակը հանդիսանում է բնակչությանը հասանելի, մատչելի և որակյալ ծառայությունների մատուցման մակարդակի բարձրացումը:
581. Ոլորտի քաղաքականությունը հիմնականում ուղղված է բնակչությանը հասանելի, մատչելի և որակյալ խմելու ջուր մատակարարելու խնդրին, որը ուղղակիորեն կնպաստի աղքատության կրճատմանը մարզում: Հետևաբար, ոլորտում անհրաժեշտ են զգալի ներդրումներ, ներառյալ ջրամատակարարման առկա համակարգերի պահպանման և վերականգնման, ոլորտում գործող ընկերությունների կառավարման արդյունավետության բարձրացման, ինչպես նաև ջրամատակարարման համակարգերի բարելավման և արդիականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսավորումը: Ջրամատակարարող ընկերությունների կառավարման համակարգի բարելավումը նույնպես կնպաստի մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացմանը: Այդ ընկերությունների ֆինանսական կենսունակությունը պայմանավորված է շահագործման ծախսերի արդյունավետությամբ և վճարների հավաքագրման մակարդակի բարելավմամբ:
582. Մարզի հիմնականում գյուղական բնակավայրերի խմելու ջրամատակարարման ցանցերի հիմնանորոգման համար կպահանջվի 909.0 մլն դրամ (տես հավելված 8.3.1.):
8.4. Գազամատակարարում
583. Գազաֆիկացումը մարզի զարգացման կարևոր նախապայմաններից մեկն է: Երկարատև ձմեռները և այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների բացակայությունը ընդգծում են բնական գազի մատակարարման հրատապությունը համայնքների համար: Համայնքներում գերակայություն է համարվում գազամատակարարման ցանցի կառուցումը: Այսօր «ՀայՌուսգազարդ»-ի ներդրումները բավարար չեն ապահովելու համար գազամատակարարումը նույնիսկ հիմնական գազատարին կից համայնքներում, քանի որ նման միացումները փոքր համայնքներին տնտեսապես ձեռնտու չեն:
Ներկա իրավիճակը
584. Լոռու ԳԳՄ սպասարկման տարածքում խորհրդային տարիներին ունեցել ենք 42220 բաժանորդ, որից Վանաձոր քաղաքում` 20708:
585. Առ 01.04.09 թ. դրությամբ Լոռու ԳԳ մասնաճյուղի սպասարկման տարածքի գազամատակարարումը վերականգնված և գազիֆիկացված բնակավայրերում վերականգնվել և գազիֆիկացվել են թվով 57256 առանձնատներ և բնակարաններ, որից թվով 28262-ը Վանաձոր քաղաքում:
586. 2009 թ. բաժանորդների թվաքանակը առաջին եռամսյակում աճել է 291-ով:
587. Լոռու ԳԳՄ սպասարկման տարածքում 2008 թ. գազիֆիկացվել են թվով 129 հիմնարկ-ձեռնարկություններ, որոնցից թվով 22 արտադրական և թվով 107 կոմունալ-կենցաղային օբյեկտներ:
588. Լոռու ԳԳՄ «Գազաբաշխման համակարգի գործող գազատարների վթարային հատվածների հիմնանորոգման» ծրագրով 2008 թ. Լոռու ԳԳՄ և կապալառու կազմակերպությունների ուժերով իրականացվել են 80,9 մլն դրամ գումարի աշխատանքներ, վերգետնյա կառուցման եղանակով վերատեղադրվել են Դ=159-20 մմ Լ=9800 գծմ ընդհանուր երկարությամբ միջին և ցածր ճնշման գազատարներ:
589. ԳՆ «Գյուղատնտեսական Տարածքների Տնտեսական Զարգացման» ծրագրերով Լոռու ԳԳՄ սպասարկման տարածքում իրականացվում են Անտառամուտ, Վահագնի, Վահագնաձոր և Եղեգնուտ գյուղական բնակավայրերի գազիֆիկացման աշխատանքները:
590. Նույն ծրագրի շրջանակներում գազաֆիկացվել են Սպիտակի տարածաշրջանի Սարահարթ, Լուսաղբյուր, Հարթագյուղ, Գոգարան, Շենավան, Գեղասար, Քարաձոր և Սարալանջ գյուղերը: Բացի այդ`
. 08.12.08 թ.-ին կայացած մրցույթի արդյունքում է հատկացվել է 376.7 մլն
դրամ` Շիրակամուտ, Լեռնանցք, Ղուրսալի, Նոր Խաչակապ և Փամբակ
համայնքների գազաֆիկացման համար:
. 20.04.09 թ. կայացած մրցույթի հաղթող ճանաչված «Առեքս» ՍՊ ընկերության
կողմից 21.04.09 թ.-ից սկսվել են Շիրակամուտ համայնքի գազաֆիկացման
աշխատանքները 26 մլն դրամ հատկացված գումարի սահմաններում:
591. ԳՆ «Գյուղատնտեսության Զարգացման Աջակցության» ծրագրերով ավարտվել են Գուգարքի տարածաշրջանի Արջուտ գյուղի և Թումանյանի տարածաշրջանի Մարց գյուղի գազիֆիկացման աշխատանքները:
592. Այսօրվա դրությամբ Լոռու ԳԳՄ սպասարկման տարածքում գազասպառող է հանդիսանում 67 համայնք:
593. Ըստ տարածաշրջանների գազաֆիկացված համայնքների պատկերը հետևյալն է.
Վանաձոր և Գուգարքի տարածաշրջան - 12 համայնք
Թումանյանի տարածաշրջան - 16 համայնք
Ստեփանավանի տարածաշրջան - 14 համայնք
Սպիտակի տարածաշրջան - 16 համայնք
Տաշիրի տարածաշրջան - 9 համայնք
Հիմնախնդիրներ
. Մարզի գազամատակարարում չունեցող համայնքների գազաֆիկացումը
. Գազաջեռուցիչների տեղական արտադրության բացակայությունը
. Գյուղական համայնքների չգազաֆիկացման հիմնական պատճառներից մեկը
հանդիսանում է համայնքային բյուջեների սղությունը և մեկ բաժանորդի
հաշվով մոտ 1-ից 1.5 մլն դրամ գազաֆիկացման արժեքը:
. Գազաֆիկացման շատ բարձր գներ թե արտաքին, և թե ներտնային գազաֆիկացման
համակարգերում:
. Գազամատակարարման վերականգնման աշխատանքների իրականացման համար
ներդրողի կողմից մայր գազատարների և ներհամայնքային ցանցերի վրա
ծախսված ֆինանսական միջոցներն ավելի մեծ են, քան սպասվելիք
փոխհատուցումը, մասնավորապես փոքր համայնքներում փոքրաթիվ բաժանորդներ
ունենալու պատճառով, որը բիզնեսի առումով շահավետ չէ:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|. էներգակիրների մեջ գազի համեմատաբար |. նոր կազմակերպվող |
| էժան գին | արտադրություններում |
|. արդյունաբերությունում և կենցաղում | գազաֆիկացման տեխնիկական |
| կիրառելիության մեծ աստիճան | մատչելիություն |
| |. գազաֆիկացված համայնքների |
| | ջերմամատակարարման |
| | համակարգում գազի օգտագործման|
| | հնարավորություն (էներգիայի |
| | էժան աղբյուր) |
| |. ոլորտի գրավչությունը |
| | ներդրողների համար |
| |. գազօգտագործման |
| | սարքավորումների |
| | (գազա-հաշվիչներ, |
| | գազաջեռուցիչներ, ծախսաչափեր |
| | և այլն) արտադրության |
| | կազմակերպում |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|. գազամատակարարման վերականգնման համար |. գազի մատակարարման |
| պահանջվող մեծ ծախսեր | անկանխատեսելի դադարեցում |
|. գազատարների ֆիզիկական մաշվածություն |. գազատարերի և համակարգում |
| | օգտագործվող սարքավորումների |
| | մաշվածության հետևանքով |
| | հնարավոր պատահարների |
| | առաջացումը |
| |. համակարգի գործունեությունը |
| | վերահսկող և կանխարգելող |
| | ժամանակակից ավտոմատ |
| | համակարգի բացակայություն |
._____________________________________________________________________.
Առաջարկություններ
. «ՀայՌուսգազարդ» ՓԲԸ-ն 2008 թ.-ից ներդնում չի կատարում, հետևաբար ներդրումների առյուծի բաժինն ընկնում է համայնքի բյուջեի վրա, ինչը սակայն առանց պետական աջակցության համայնքն ի վիճակի չէ կատարել իր միջոցներից:
. Շենքը գազաֆիկացված լինելու պայմաններում մարդիկ չեն կարողանում դառնալ բաժանորդ` ներքին և արտաքին համակարգերի մոնտաժման և այլ ծառայությունների թանկ լինելու պատճառով: Անհրաժեշտ է պակասեցնել մատուցվող ծառայությունների գները:
. Գազամատակարարման վերականգնման, շահագործման և վերազինման համար ներգրավել անհրաժեշտ ներդրումներ
. Հաշվի առնելով բնակչության ցածր վճարունակությունը, վերանայել գազամատակարարման վերականգնման կանխավճարման մեխանիզմը:
594. ՀՀ Լոռու մարզում 01.04.2009 թ.-ի դրությամբ գազասպառող են հանդիսանում 113 համայնքներից 67-ը: 2008 թ.-ին «Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ԾՎԿԳ» ՊՀ-ն և «Գյուղական բարեփոխումների աջակցության ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» ՊՀ-ն ծրագրերով գազաֆիկացման բարելավման աշխատանքներն ընթացքի մեջ են գտնվում մարզի թվով 22 համայնքներում:
595. Գազամատակարարման բնագավառում առաջնահերթությունը մնում է չգազաֆիկացված համայնքների գազաֆիկացումը: Երկարատև ձմեռները և այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների բացակայությունը ընդգծում են բնական գազի մատակարարման հրատապությունը համայնքների համար: Հետևաբար համայնքներում գերակայություն է համարվում գազամատակարարման ցանցի կառուցումը, ինչը կնպաստի բազմաթիվ բնակարանների, առողջապահական, կրթական, մշակութային և այլ հաստատությունների առավել էժան և էկոլոգիապես մաքուր վառելիքի օգտագործմանը և ջեռուցմանը: Բացի այդ, գազի առկայությունը յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում նշանակում է շուրջ 10-12 մ3 վառելափայտի խնայողություն, որն իր հերթին կնպաստի անտառահատումների, էկոլոգիայի և դրանից բխող պրոբլեմների լուծմանը: Ավելի էժան վառելիքի առկայությունը կարող է նպաստել սահմանամերձ համայնքների զարգացմանը, ինչը հանրապետության համար ունի ռազմավարական նշանակություն:
596. Անհրաժեշտ է «ՀայՌուսգազարդի» հետ նախապես և մանրակրկիտ ուսումնասիրել գազամատակարարման վերականգնման և գազաֆիկացման հիմնախնդիրները, տալ լուծելի առաջարկություններ` նախապես որոշելով դրանց առաջնահերթությունը, առաջարկվող ծրագրերն առավել նպատակահարմար լուծելու համար:
597. Գազամատակարարման ոլորտում իրականացվելիք ներդրումային քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի գազամատակարարման հասանելիության աստիճանի բարձրացմանը:
598. ՄԶԾ-ով նախատեսվում է ավարտել մարզի բնակավայրերի գազիֆիկացումը, որի համար 2010-2013 թվականներին նախատեսվում է կատարել 2970.59 մլն դրամի ներդրումներ (տես` հավելված 8.4.1.):
599. Ամփոփելով ենթակառուցվածքների բաժինը` անհրաժեշտ է նշել, որ միջոցների անբավարարության պատճառով ենթակառուցվածքների վերականգնումն ու պահպանումը լայնածավալ չեն եղել, այնպես որ շահառուների պատկերացմամբ ներդրումների ազդեցությունը բավարար չի եղել ծառայությունների կենսունակությունն ապահովելու համար: Հետևաբար, հետագա ծրագրերով նախատեսվող միջոցառումները մանրակրկիտ կուսումնասիրվեն առավելագույնի հասցնելու համար իրականացվող միջոցառումների ազդեցությունը և մատուցվող ծառայությունների որակը:
600. Համայնքների մասնակցությունը մոնիտորինգի գործընթացներում, տեղական փորձի ու գիտելիքների օգտագործումն ու, որոշ դեպքերում, նրանց նպատակային մասնակցությունը կարող են շատ արժեքավոր լինել հատկապես այն դեպքերում, երբ խոսքը գնում է տվյալ համայնքի կողմից առաջադրված միջոցառման իրականացման աշխատանքներին:
9. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
9.1. Տարածքային կառավարում
9.1.1. Վարչատարածքային բաժանում
601. Հայաստանի տարածքային կառավարման ներկայիս համակարգը նախանշվել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, որն ընդունվել է 1995 թ. հուլիսի 5-ին, համաձայն որի ՀՀ վարչատարածքային միավորներն են մարզերն ու համայնքները, և որով անցում կատարվեց վարչատարածքային բաժանման նոր երկաստիճան կառավարման համակարգին (հանրապետական և տեղական ինքնակառավարում):
602. Հիմնվելով Սահմանադրության վրա` ՀՀ Ազգային Ժողովը 1995 թ.-ի նոյեմբերին ընդունեց «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքը: Լոռու մարզում ընդգրկվեցին նախկին Գուգարքի (կազմավորվել է 1930 թ.-ին), Թումանյանի (կազմավորվել է 1930 թ.-ին), Կալինինոյի (կազմավորվել է 1937 թ.-ին), Սպիտակի (կազմավորվել է 1937 թ.-ին) և Ստեփանավանի (կազմավորվել է 1930 թ.-ին) վարչական 5 շրջանները, ինչպես նաև հանրապետական ենթակայության Վանաձոր քաղաքը: Մարզկենտրոնը Վանաձոր քաղաքն է: Մարզն իր մեջ ներառում է 8 քաղաքային (Վանաձոր, Ստեփանավան, Սպիտակ, Ալավերդի, Թումանյան, Ախթալա, Շամլուղ և Տաշիր) և 105 գյուղական համայնքներ (հավելված 9.1.1.):
603. Սահմանադրությունը վարչատարածքային բաժանման հիմքում դնում է իշխանության տարբերակման և տարանջատման գաղափարը: Մարզերում իրականացվում է պետական կառավարում: Տարածքային կառավարման համակարգի մեջ բացի մարզպետից և մարզպետարանից մտնում են նաև մարզային ենթակայության կազմակերպությունները, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունները, որոնք մի կողմից ուղղակիորեն ենթարկվում են համապատասխան վերադաս մարմիններին, սակայն, հանդիսանալով պետական կառավարման մարմիններ, միաժամանակ գտնվում են համապատասխան մարզպետների համակարգման ոլորտում (օրինակ` անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի, գանձապետարանի, հիգիենիկ հակահամաճարակային տեսչության տարածքային ծառայությունները և այլն):
604. 2005 թ.-ի սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում տարածքային կառավարման գործող համակարգը, ըստ էության, փոփոխությունների չենթարկվեց: Վերափոխված Սահմանադրության 88.1 հոդվածով սահմանվում է, որ ՀՀ կառավարության կողմից նշանակված մարզպետներն իրագործում են կառավարության տարածքային քաղաքականությունը և, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի, համակարգում են գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների գործունեությունը:
9.1.2. Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ
605. Տարածքային կառավարման բնագավառում դեռևս չլուծված խնդիրներից կարևորագույնը մարզպետարանների իրավասությունների ոչ հստակ սահմանումն է: Ներկայումս մարզպետների գործունեությունը հիմնականում կարգավորվում է «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի հրամանագրով, որի համաձայն մարզպետներին իրավասություններ են վերապահված տնտեսական և հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառներում, սակայն դրանց իրականացումը պարզաբանող դրույթների ձևակերպումը հստակ չէ:
606. Հաշվի առնելով խնդրի համապետական բնույթը` մարզպետների լիազորությունների հստակ սահմանումը 2010-2013 թթ.-ի պետք է դիտարկել ընդհանուր օրենսդրության վերափոխման համատեքստում:
607. Կարևոր հիմնախնդիրներից է նաև մարզային խորհրդի դերի ակտիվացումը, հաշվի առնելով, որ այն մարզպետարանի և ՏԻՄ-երի միջև տեղեկատվության փոխանակման, առկա հիմնախնդիրների քննարկման, գերակայությունների սահմանման, մարզի բնակչության բոլոր հատվածների հետ անմիջական կապ հաստատելու, ինչպես նաև զարգացման պլանավորման ու ծրագրերի իրականացման հետ կապված գործընթացները քննարկող ու հաստատող ամենակարևոր խորհրդակցական մարմինն է: Լոռու մարզային խորհուրդը ՀՏԶԾ-ի իրականացման ընթացքում ուղղակիորեն մասնակցել է ՄԶԾ-երի գերակայությունների վերջնական համաձայնեցման, հրապարակայնության ապահովման և իրազեկման գործընթացներին:
608. Տարածքային կառավարման բնագավառում 2010-2013 թթ.-ի գործունեության կարևորագույն ուղղություններն ըստ առաջնահերթությունների հետևյալներն են.
. Կանոնակարգել մարզպետարանի, ՏԻՄ-երի, ինչպես նաև ոչ-պետական հատվածի
փոխհարաբերությունները: Սա ենթադրում է մարզպետարանի աշխատակազմի
պաշտոնների անձնագրերի դրույթների հստակեցում, որը պետք է հաշվի առնի
երկրում և մարզում տեղի ունեցող հանրային ոլորտի վերափոխումները և
դրանց շրջանակներում տարածքային կառավարման մարմինների գործառույթների
արդյունավետ իրականացումը:
. Մասնագիտական հսկողության արդյունավետ կազմակերպման համար
կառավարության կողմից անհրաժեշտ է մշակել և սահմանել պետության կողմից
պատվիրակած լիազորությունների իրականացման կարգերն ու չափորոշիչները,
ինչը կնպաստի ինչպես այդ լիազորությունների արդյունավետ իրականացմանը,
այնպես էլ դրանց կատարման նկատմամբ պատշաճ հսկողության իրականացմանը:
. Վերահսկողության գործառույթի հստակեցմանը զուգահեռ` ավելի մեծ
կարևորություն տալ մարզպետարանի համակարգման գործառույթին` ելնելով
ԿԶԾ-ով ամրագրված զարգացման ու աղքատության հաղթահարման
գերակայությունների տրամաբանությունից:
. Վերանայել մարզային զարգացման պլանավորման բնագավառում մարզպետարանի
գործառույթները, պարտականություններն ու իրավասությունները` հաշվի
առնելով Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի շրջանակներում մշակված
ու գործադրված ինստիտուցիոնալ համակարգը:
. Մշակել ոլորտային աշխատանքային խմբերի, մարզային զարգացման
հանձնաժողովների, մարզի ՓՄՁ ԶՄԽ-ի կազմավորման մեխանիզմները, մշակել և
հաստատել նրանց անդամների պարտականությունների և իրավասությունների
ցանկը:
. Մշակել մարզպետարանի և մարզում գործող պետական կառավարման մարմինների
միջև տեղեկատվական հոսքերի կարգավորման հայեցակարգ, որը թույլ կտա
միասնականացնել սոցիալ-տնտեսական զարգացման խնդիրներին վերաբերող
տվյալները, ստեղծել միասնական տվյալների բազա, որն ի վերջո կծառայի
որպես մարզային կյանքի բոլոր բնագավառների համար բոլորի կողմից
ընդունված պաշտոնական տեղեկատվության աղբյուր: Այս ուղղությամբ
հատկապես կարևորվում է ԱՎԾ-ի տարածքային ստորաբաժանումների հետ
փոխհարաբերությունների արդյունավետության բարձրացումը:
. Հստակեցնել, պարզեցնել և արդյունավետ դարձնել մարզպետարանի կողմից
ՏԻՄ-երին տրամադրվող մեթոդաբանական օգնությունը:
. Մարզային զարգացման գործընթացներում Լոռու մարզային խորհրդի դերը
բարձրացնելու անհրաժեշտության դեպքում լրացուցիչ օրենսդրական հիմքեր
ապահովելու նպատակով, ուսումնասիրել Լոռու մարզային խորհրդի գործող
իրավասությունների շրջանակը:
609. Հատկանշական է, որ «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի հրամանագիրը, չնայած վերջին տարիներին իրականացված սահմանադրական և օրենսդրական բարեփոխումներին, էական փոփոխությունների չի ենթարկվել, ինչի հետևանքով հրամանագրում արտահայտված բազմաթիվ դրույթներ և փոխհարաբերություններ վերանայման և օրենքի մակարդակով ամրագրման կարիք ունեն:
610. Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով Լոռու մարզպետարանում և, ընդհանուր առմամբ, մարզում վերջին շրջանում ընթացող բարեփոխումները (2003-2008 թթ.-ին), տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման բնագավառներում ԿԶԾ-ի գերակայությունները, անհրաժեշտ ենք համարում արձանագրել, որ տարածքային կառավարման արդյունավետության բարձրացման, մարզային իշխանությունների գործունեության իրական հաշվետվողականությունը, թափանցիկությունն ու հրապարակայնությունն ապահովելու, ինչպես նաև զարգացման պլանավորման բնագավառում հանրային, մասնավոր ու հասարակական սեկտորների գործակցության ուղղությամբ կուտակվել է զգալի արդյունավետ փորձ, որը հիմք է դնում մարզպետարանի և մարզի հասարակության միջև համատեղ գործողությունների իսկապես արդյունավետ իրականացման և դրանց հետագա զարգացման համար:
9.1.3. Մարզպետարանի կառավարում
611. ՀՀ Լոռու մարզպետարանի կազմակերպական կառուցվածքը հաստատված է «Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմ» պետական կառավարչական հիմնարկ ստեղծելու, Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզպետարանի կանոնադրությունը և աշխատակազմի կառուցվածքը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2002 թվականի սեպտեմբերի 19-ի թիվ 1789-Ն որոշման (հետագա փոփոխություններով ու լրացումներով) որոշմամբ:
612. ՀՀ կառավարության 2009 թ. ապրիլի 2-ի թիվ 329-Ն «ՀՀ կառավարության մի շարք որոշումներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» որոշմամբ փոփոխություն է կատարվել նաև Լոռու մարզպետարանի աշխատակազմի կառուցվածքում: Գծապատկեր 9.1.1. բերված է ՀՀ Լոռու մարզպետարանի կառուցվածքային սխեման:
613. Մարզպետարանի գոյություն ունեցող կառավարման կազմակերպական կառուցվածքը հնարավորություն չի տալիս ամբողջությամբ լուծելու առկա հիմնախնդիրները և արդյունավետ կերպով իրականացնելու մարզպետի լիազորությունները: Հասարակական հարաբերությունների անընդհատ փոփոխությունները և պետական կառավարման համակարգում իրականացվող բարեփոխումները պետք է անդրադառնան նաև մարզպետարանի կառավարման կազմակերպական կառուցվածքի վերափոխման վրա: Կառուցվածքային փոփոխությունները պետք է դիտարկել օպտիմալության, ընդհանուր մոտեցումների պահպանման և աշխատանքների ռացիոնալ կազմակերպման տեսանկյունից:
614. Ընդհանուր մոտեցումը պետք է լինի այսպես` հստակեցվում են մարզպետարանի նպատակներն ու խնդիրները, դրանցից բխող գործառույթները, այնուհետև իրականացվում է կառուցվածքի հստակեցում: Առանձին ստորաբաժանումներ կարող են վերակազմակերպվել: Առաջարկվում է վերանայել և հստակեցնել մարզպետարանի աշխատակազմի կառուցվածքային և առանձնացված ստորաբաժանումների կանոնադրություններն ու նրանց գործառույթները և համապատասխանաբար փոփոխություններ կատարել քաղաքացիական ծառայողների պաշտոնների անձնագրերում: Գործառույթների սահմանների հստակեցումն առավել արդյունավետ կդարձնի քաղաքացիական ծառայողների աշխատանքի գնահատման չափորոշիչների ընտրության հարցը:
615. Բարձր տեխնոլոգիաների սրընթաց զարգացման ֆոնի վրա անհրաժեշտ է ունենալ նաև մարզպետարանի աշխատակազմի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և համակարգչային սպասարկման բաժին:
616. Մարզի զարգացման ծրագրի իրականացումը դիտարկելու և հսկելու համար մարզպետարանում ձևավորվում է մոնիտորինգի և գնահատման համակարգ: ՄԳ համակարգը մանրամասնորեն ներկայացված է ՄԶԾ-ի «Մոնիտորինգի և գնահատման համակարգ» բաժնում:
Գծապատկեր 9.1.1 ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՊԵՏԱՐԱՆԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ
ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔ
.________________.
|ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՊԵՏ|
.________________.
._________________________________|__________________________.
._____. ._____. ._____. ._____. .___________. ._____. ._____. ._____.
|ՄԱՐԶ-| |ՄԱՐԶ-| |ՄԱՐԶ-| |ՄԱՐԶ-| |ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ| |ՄԱՐԶ-| |ՄԱՐԶ-| |ՄԱՐԶ-|
|ՊԵՏԻ | |ՊԵՏԻ | |ՊԵՏԻ | |ՊԵՏԻ | |ՂԵԿԱՎԱՐ | |ՊԵՏԻ | |ՊԵՏԻ | |ՊԵՏԻ |
|ՏԵՂԱ-| |ՏԵՂԱ-| |ՏԵՂԱ-| |ԽՈՐՀՐ| .___________. |ԽՈՐՀՐ| |ՕԳՆԱ-| |ՕԳՆԱ-|
|ԿԱԼ | |ԿԱԼ | |ԿԱԼ | |ԴԱԿԱՆ| | | | |ԴԱԿԱՆ| |ԿԱՆ | |ԿԱՆ |
._____. ._____. ._____. ._____. | | | ._____. ._____. ._____.
.________________. | | |
|ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ | | | |
|ՂԵԿԱՎԱՐԻ ՏԵՂԱԿԱԼ|_____________. | ._____________________________
.________________. |
.________________________________|________________________________.
._________.|._________..________.|.__________.._________.._______.._______.
|ՖԻՆԱՆՍԱ- |||ՔԱՂԱՔԱ- ||ԳՅՈՒՂԱ- |||ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ,||ԱՌՈՂՋԱՊԱ-||ՏԻ ԵՎ ||ՔԱՐՏՈՒ-|
|ԿԱՆ ԵՎ |||ՇԻՆՈՒԹՅԱՆ||ՏՆՏԵՍՈՒԹ|||ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ||ՀՈՒԹՅԱՆ ||ՀԳՄ ՀԱՐ||ՂԱՐՈՒԹ-|
|ՍՈՑԻԱԼ |||ՎԱՐՉՈՒԹ- ||ՅԱՆ ԵՎ |||ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ ||ԵՎ ՍՈՑԻԱ-||ՑԵՐՈՎ ||ՅՈՒՆ |
|ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ|||ՅՈՒՆ ||ԲՆԱՊԱՀ- |||ՎԱՐՉՈՒԹ- ||ԼԱԿԱՆ ԱՊԱ||ՎԱՐՉՈՒԹ|| |
|ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ||| ||ՊԱՆՈՒԹ- |||ՅՈՒՆ ||ՀՈՎՈՒԹՅԱՆ||ՅՈՒՆ || |
|ՎԱՐՉՈՒԹ- ||| ||ՅԱՆ ||| ||ՎԱՐՉՈՒԹ- || || |
|ՅՈՒՆ ||| ||ՎԱՐՉՈՒԹ-||| ||ՅՈՒՆ || || |
| ||| ||ՅՈՒՆ ||| || || || |
._________.|._________..________.|.__________.._________.._______.._______.
.____. |.____. .____. |.____. .____. .___. .___.
|._______. ||.________.|._______.||._________.|.________.|.______.|.______.
||ՖԻՆԱՆՍԱ| |||ՃԱՐՏԱՐԱ-|||ԳՅՈՒՂԱ-||||ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ|||ԱՌՈՂՋԱՊԱ|||ՏԻ ԵՎ |||ԸՆԴՀԱ-|
||ՏՆՏԵՍԱ-| |||ՊԵՏԱ- |||ՏՆՏԵ- ||||ԲԱԺԻՆ |||ՀՈՒԹՅԱՆ |||ՀԾ ՀԱՐ|||ՆՈՒՐ |
||ԿԱՆ | |||ՇԻՆԱՐԱՐԱ|||ՍՈՒԹՅԱՆ|||._________.|.________.||ՑԵՐԻ |||ԲԱԺԻՆ |
||ԲԱԺԻՆ | |||ԿԱՆ |||ԲԱԺԻՆ |||._________.|.________.||ԲԱԺԻՆ ||.______.
|._______. |||ԲԱԺԻՆ ||._______.|||ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ|||ՍՈՑԻԱԼԱ-||.______.|.______.
|._______. ||.________.|._______.|.|ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ|.|ԿԱՆ ||.______.||ՎԱՐՉԱ-|
||ՀԱՇՎԱՊԱ| ||.________.||ԲՆԱՊԱՀ-|| |ԲԱԺԻՆ | |ԱՊԱՀՈ- |||ՀԳՄ ՏՍ|||ՏՆՏԵՍԱ|
||ՀԱԿԱՆ | |||ԲՆԱԿԱՐԱ-|||ՊԱՆՈՒԹ-|| ._________. |ՎՈՒԹՅԱՆ |.|ԳՈՐԾՈՒ|.|ԿԱՆ |
.|ՀԱՇՎԱՌ-| |||ՆԱՅԻՆ ԵՎ|.|ՅԱՆ || .________. |ՆԵՈՒԹ-| |ԲԱԺԻՆ |
|ՄԱՆ | |||ԵՆԹԱԿԱ- | |ԲԱԺԻՆ || |ՅԱՆ | .______.
|ԲԱԺԻՆ | |||ՌՈՒՑՎԱԾՔ| ._______.| .______.
._______. |||ՆԵՐԻ | |
|||ԳՈՐԾՈՒ- | |
|||ՆԵՈՒԹՅԱՆ| | .________
|||ԲԱԺԻՆ | | |.______.
||.________. | ||ԹՈՒՄԱՆ|
||.________. | ||ՅԱՆԻ |
|||ՏՐԱՆՍ- | | ||ՍՈՑԻԱ-|
|||ՊՈՐՏԻ ԵՎ| | ||ԼԱԿԱՆ |
|||ՃԱՆԱՊԱՐ-| | ||ԾԱՌԱ- |
|.|ՀԱՇԻՆՈՒԹ| | ||ՅՈՒԹ- |
| |ՅԱՆ | | ||ՅՈՒՆ- |
| |ԲԱԺԻՆ | | ||ՆԵՐԻ |
.________. | .________. ._______.|._________. ||ՏԱՐԱԾ-|
|ԻՐԱՎԱԲԱ-| | |ԵՐԵԽԱՆԵ|||ՏԵՂԵԿԱՏ- | ||ՔԱՅԻՆ |
|ՆԱԿԱՆ |_| |ՐԻ ԻՐԱ-|||ՎՈՒԹՅԱՆ | ||ԳՈՐԾԱ-|
|ԲԱԺԻՆ | | |ՎՈՒՆՔՆԵ|||ԵՎ ՀԱՍԱՐԱ| ||ԿԱԼՈՒԹ|
.________. | |ՐԻ ՊԱՇՏ|||ԿԱՅՆՈՒԹ- | ||ՅՈՒՆ |
| |ՊԱՆՈՒԹ-|||ՅԱՆ ՀԵՏ | |.______.
| |ՅԱՆ |||ԿԱՊԵՐԻ | |
| |ԲԱԺԻՆ |||ԲԱԺԻՆ | |
| ._______.|._________. |
.________. | .________. ._______.| .__________________.
|ԶԱՐԳԱՑ- | | |ՀՈՂԱՇԻ- | |ԱՆՁՆԱ- || .________. .______. .______.
|ՄԱՆ | | |ՆՈՒԹՅԱՆ | |ԿԱԶՄԻ || |ՍՏԵՓԱՆԱ-| |ՏԱՇԻՐԻ| |ՍՊԻՏԱ-|
|ԾՐԱԳՐԵՐԻ| | |ԵՎ | |ԿԱՌԱՎԱՐ|. |ՎԱՆԻ ՍՈ-| |ՍՈՑԻԱ-| |ԿԻ ՍՈ-|
|ԵՎ ՎԵՐ- |_| |ՀՈՂՕԳՏԱ | |ՄԱՆ | |ՑԻԱԼԱԿԱՆ| |ԼԱԿԱՆ | |ՑԻԱԼԱ-|
|ԼՈՒԾՈՒԹ-| | |ԳՈՐԾՄԱՆ | |ԲԱԺԻՆ | |ԾԱՌԱՅՈՒԹ| |ԾԱՌԱ- | |ԿԱՆ |
|ՅԱՆ | | |ԲԱԺԻՆ- | ._______. |ՅՈՒՆՆԵՐԻ| |ՅՈՒԹ- | |ԾԱՌԱ- |
|ԲԱԺԻՆ | ._|ՄԱՐԶԱՅԻՆ| |ՏԱՐԱԾՔԱ-| |ՅՈՒՆ- | |ՅՈՒԹ- |
.________. |ՀՈՂԱՅԻՆ | |ՅԻՆ ԳՈՐ-| |ՆԵՐԻ | |ՅՈՒՆ- |
|ՊԵՏԱԿԱՆ | |ԾԱԿԱԼՈՒԹ| |ՏԱՐԱԾ-| |ՆԵՐԻ |
|ՏԵՍՉՈՒԹ-| |ՅՈՒՆ | |ՔԱՅԻՆ | |ՏԱՐԱԾ-|
.________. .________. |ԳՈՐԾԱ-| |ՔԱՅԻՆ |
|ԿԱԼՈՒԹ| |ԳՈՐԾԱ-|
|ՅՈՒՆ | |ԿԱԼՈՒԹ|
.______. |ՅՈՒՆ |
.______.
617. Համակարգի յուրահատկություններից է այն, որ հաշվետվությունները պատրաստելիս մարզպետարանի ՄԳ խումբը պարտադիր պետք է համագործակցի հասարակական կազմակերպությունների միջոցով ներկայացված քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտների, ինչպես նաև տարբեր ոլորտների անկախ փորձագետների հետ, որոնք իրականացնում են տվյալ տարվա համար ընտրված ոլորտում իրականացվող` ազդեցության գնահատումներ: ՄԶԾ-ի գործողության ընթացքում անհրաժեշտ է պատրաստել տեղեկատվական բնույթի հեռուստահաղորդումներ, մարզային և կենտրոնական մամուլում հրապարակել հոդվածներ, նկարահանել ՄԶԾ-ի իրականացման փուլերը լուսաբանող ֆիլմ: Գործը պետք է շարունակական բնույթ կրի և դրա իրականացնողը պետք է լինի մարզպետարանի աշխատակազմի տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժինը: Այս առումով կարևորվում է նշված ստորաբաժանման կարողությունների ուժեղացումը, կադրային, տեխնիկական ու ֆինանսական հագեցվածությունը:
618. Պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացման նպատակով կարևոր է նաև մարզպետարանի և նրանում յուրաքանչյուր աշխատատեղի համապատասխանեցումը ժամանակակից չափանիշներին` հագեցնելով մարզպետարանը համապատասխան տեխնիկայով, համակարգչային ծրագրերով և տեղեկատվության ստացման ժամանակակից միջոցներով: Վերջինս ենթադրում է նաև նոր որակական պահանջներ մարզպետարանի աշխատակիցների նկատմամբ, ինչի համար միայն քաղաքացիական ծառայության համակարգի ներդրման շրջանակներում իրականացվող ուսուցումը բավարար չէ: Այս նպատակին կարելի է հասնել նաև լրացուցիչ ուսուցման շնորհիվ:
9.1.4. Քաղաքացիական ծառայություն
619. Տարածքային կառավարման համակարգի արդյունավետ գործունեության երաշխիքներից մեկը քաղաքացիական ծառայության համակարգն է: Ներկայումս կարելի է արձանագրել, որ այն հիմնականում կայացել է: 2001 թվականից տարածքային կառավարման համակարգում ներդրվեց քաղաքացիական ծառայությունը, որը հնարավորություն տվեց տարանջատելու քաղաքական, հայեցողական և սպասարկող պաշտոնները քաղաքացիական` մասնագիտական ծառայողներից, որպես բարձրագույն քաղաքացիական ծառայող ճանաչելով աշխատակազմի ղեկավարներին: «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան` դասակարգվեցին և նկարագրվեցին մարզպետարանի, ինչպես նաև հանրապետական գործադիր մարմինների` մարզում գործող տարածքային ծառայությունների քաղաքացիական ծառայության բոլոր պաշտոնները: «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի և հարակից ենթաօրենսդրական ակտերի ընդունումը դեռևս առաջին քայլերն են մասնագիտական քաղաքացիական ծառայության կայացման ճանապարհին:
620. Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքացիական ծառայության համակարգը վերջին հինգ տարիներին անցնում է զարգացման ակտիվ գործընթաց: Քաղաքացիական ծառայողների մասնագիտական ունակությունների և գիտելիքների աճին զուգընթաց, իրականացվում է առաջխաղացում` համապատասխան ատեստավորման համակարգի միջոցով, ինչպես նաև թափուր տեղերի համար հայտարարվող բաց մրցույթների միջոցով: Ըստ պաշտոնների խմբերի և ենթախմբերի հստակ են վարձատրության սկզբունքները. չնայած լրացուցիչ հստակեցման կարիք ունեն քաղաքացիական ծառայության ստաժին հավասարեցվող պետական կառավարման ոլորտի ստաժի հաշվարկման մեխանիզմները և դեռևս ամբողջականացված չեն քաղաքացիական ծառայողների սոցիալական պաշտպանվածության` կենսաթոշակային, կյանքի և բժշկական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության մյուս խնդիրները:
621. Ծառայության մյուս տեսակների համար համապատասխան օրենսդրության ստեղծումը և այդ համակարգերի կայացումը խնդիր է առաջադրում վերանայելու քաղաքացիական, համայնքային և ընդհանրապես հանրային ծառայության հայեցակարգը: Ներկայումս անհրաժեշտ է ապահովել այդ ծառայությունների միջև ներդաշնակեցումը, ձևավորել կապ` ծառայության մեկ տեսակից մյուսին անցնելու համար: Այս իրավիճակը պահանջում է հանրային ծառայության մասին օրենսդրության ստեղծում` ապահովելով հանրային ծառայության միասնական սկզբունքներ: Այս ենթատեքստում անհրաժեշտ է ունենալ նաև պետական ծառայության համակարգի ամբողջական նկարագիրը, որտեղ նաև պետք է սահմանվեն քաղաքական և հայեցողական պաշտոնյաներին ներկայացվող պահանջները: Դրա հետ կապված` նախատեսվում է ընդունել «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը, որն այս ոլորտում կամբողջականացնի իրավական դաշտը: Այս կարգավորումը հնարավորություն կտա նաև ունենալու հստակ դասակարգված պաշտոնյաների ցանկ` ըստ ծառայության տեսակների և խմբերի, համապատասխան պաշտոնների անվանումներով: Մասնագիտական պաշտոնները կկապվեն կատարվող աշխատանքի բովանդակության հետ, իսկ նրանց անվանումը կհամապատասխանեցվի կատարվող աշխատանքի բնույթին: Վարչական պաշտոնները կտարանջատվեն մասնագիտականից, որը հնարավորություն կտա մշակելու անձնակազմի կառավարման տարբերակված քաղաքականություն:
622. Պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների արդյունավետության, ինչպես նաև հակակոռուպցիոն ռազմավարության հաջող իրագործման համատեքստում կարևորագույն դեր ունի պետական ծառայողների վարձատրության և խրախուսման համակարգը: Ներկայումս քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձը մասնավոր հատվածի համեմատ անմրցունակ է, որը հանգեցնում է բարձր որակավորման մասնագետների արտահոսքին դեպի մասնավոր ոլորտ: Քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի համակարգն ու մակարդակը չեն նպաստում որակյալ աշխատակազմի պահպանմանը, չնայած աշխատավարձերի մակարդակի որոշակի բարձրացմանը: Հաշվի առնելով այս հանգամանքը` պետական ծառայողների պաշտոնական դրույքաչափերը անհրաժեշտ է բարձրացնել տնտեսության միջին աշխատավարձի աճի համեմատ ավելի առաջանցիկ տեմպերով:
623. Դրա հետ մեկտեղ, կարևոր նշանակություն ունի նաև պետական ծառայողների համար որոշակի սոցիալական երաշխիքների ապահովումը: Այդ նպատակով առաջիկա տարիներին անհրաժեշտ է ներդնել պետական ծառայողների բժշկական և կենսաթոշակային ապահովագրության մասին համապատասխան օրենքները:
624. Քաղաքացիական ծառայության համակարգի կայացման կարևոր ուղղություն է քաղաքացիական ծառայողների վերապատրաստման համակարգի կատարելագործումը: Վերապատրաստման նոր հայեցակարգի ընդունումը, վերապատրաստման ազատականացումը, վարչական կանոնակարգումներից ձերբազատումը հնարավորություն կընձեռեն քաղաքացիական ծառայությունը հագեցնելու բանիմաց կադրերով և շահագրգռելու անձնակազմերին` ստանալու մասնագիտական վերապատրաստման հնարավորություն:
625. Քաղաքացիական ծառայության մեջ ատեստավորման համակարգը քիչ է տարբերվում համակարգ մուտք գործելու գործընթացից: Անհրաժեշտ է այն դարձնել ավելի արդյունավետ և համակարգում աշխատող քաղաքացիական ծառայողների նկատմամբ կիրառել ավելի տարբերակված մոտեցում` հաշվի առնելով նրանց քաղաքացիական ծառայության ստաժը:
626. Տարածքային կառավարման համակարգի արդյունավետությունը պահանջում է բարելավել մարզպետի և գործադիր իշխանության մարմինների տարածքային ծառայությունների գործունեությունը: Մասնավորապես, անհրաժեշտ է նորմատիվ իրավական ակտերում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու միջոցով, մեխանիզմներ մշակել, համաձայն որոնց գործադիր իշխանության մարմինների տարածքային ծառայությունները պետք է տեղեկատվություն և հաշվետվություններ ներկայացնեն մարզպետին իրենց գործունեության, ինչպես նաև տվյալ ոլորտը բնութագրող ցուցանիշների մասին: Միաժամանակ մարզպետը պետք է հնարավորություն ունենա հանձնարարականներ տալ համապատասխան ստորաբաժանումների ղեկավարներին, ինչը պետք է ամրագրված լինի նրանց պաշտոնների անձնագրերում:
9.1.5. Էլեկտրոնային կառավարում
627. Էլեկտրոնային կառավարման բնագավառում Լոռու մարզպետարանում որոշակի քայլեր արդեն արվել են: Բոլոր ստորաբաժանումներն ապահովված են առնվազն մեկ ժամանակակից համակարգիչներով, որոնք միացված են մարզպետարանի համակարգչային ներքին ցանցին: 2000թ. Լոռու մարզպետարանում ներ է դրվել ներքին փաստաթղթաշրջանառության էլեկտրոնային «Լոտուս» համակարգը, որը բավականաչափ արդյունավետությամբ շահագործվում է մինչև հիմա: Առկա է տվյալների որոշակի բազա, որը սակայն կարիք ունի համակարգման, տվյալների թարմացման, ինչպես նաև դրանից օգտվելու մեխանիզմների մշակման: Հաշվի առնելով տվյալների բազայի կենսունակության, ինչպես նաև բազայում պարունակվող տվյալների արդիականության ապահովման անհրաժեշտությունը, պետք է կարգավորել նաև տվյալների բազայի համալրման խնդիրները:
628. Լոռու մարզպետարանում է իրականացվել նաև Հայաստանի տարածքային տարածքային էլեկտրոնային կառավարման համակարգի փորձնական ներդրման աշխատանքները: Քանի որ տարածքային կառավարման էլեկտրոնային համակարգի կայքում ներկայացված Լոռու մարզպետարանի ինտերնետային պաշտոնական էջը` (http://lori.region.am) մշակվել է 2002 թ., ապա այն չի կարող լրիվությամբ բավարարել արդի պահանջներին և անհրաժեշտ է վերամշակել այն: Անհրաժեշտ է նաև մարզպետարաններում ձևավորել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման, համակարգիչների ու համակարգչային ցանցի սպասարկման, տեղեկատվության որոնման, վերամշակման և պահպանման արհեստավարժ թիմ:
629. Պետական կառավարման ոլորտում ներկայումս տեղեկատվությունը դարձել է հզոր ռեսուրս, որն անհրաժեշտ է ճիշտ կառավարել:
630. 2010-2013 թվականների ընթացքում անհրաժեշտ է.
. Բարելավել մարզպետարանի համակարգչային ցանցի արդյունավետ
գործունեությունը և էլեկտրոնային ներքին փաստաթղթաշրջանառության
արդյունավետ կազմակերպումը:
. Մարզպետարանի պաշտոնական տեղեկատվության շրջանառությունն առավելագույն
չափով իրականացնել էլեկտրոնային տարբերակով:
. ՈՒնենալ համապատասխան ծրագրային ապահովում, հատկապես լիցենզավորված
հակավիրուսային ծրագրեր, որոնք առավել անվտանգ կդարձնեն տվյալների
պահպանումն ու օգտագործումը, կնվազեցնեն դրանց հնարավոր վնասն ու
կորուստը:
. Մշակել պաշտոնական տեղեկատվության արխիվացման, պահպանման և դրանից
հետագայում օգտվելու հստակ մեխանիզմ:
. Քաղաքացիներից ստացվող նամակների գործընթացում կիրառել «Մեկ պատուհանի»
սկզբունքը, ինչը հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ դարձնել
հատկապես բնակչության հետ մարզպետարանի փոխհարաբերությունները:
. Ստեղծել միասնական տեղեկատվական ցանց Լոռու մարզի համայնքների տեղական
ինքնակառավարման մարմինների և մարզպետարանի միջև:
631. «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2009 թվականի գործունեության միջոցառումների ծրագիրը և գերակա խնդիրները հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2009 թվականի հունվարի 15-ի թիվ 40-Ն որոշմամբ հաստատված ՀՀ կառավարության 2009 թվականի գերակա խնդիրների ծրագրով գերակա խնդիր է համարվել նաև ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրումը ՀՀ տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններում, որի լուծման քայլ է հանդիսանում էլեկտրոնային փաստաթղթաշարժի «Մալբորի» համակարգի ներդրումը ՀՀ մարզպետարաններում, ծրագրերի և փաստաթղթերի կազմումը, համակարգողների և օգտվողների ուսուցումը, շահագործման ընթացքում խորհրդատվությունը, ինտերնետ կապով ապահովված ՀՀ համայնքների թվի մեծացումը, այդ համայնքների կայքերում ավագանիների որոշումների տեղադրման գործընթացի վերահսկողությունը:
9.2. Տեղական ինքնակառավարում
9.2.1. Համայնքային խնդիրներ
Իրավիճակի նկարագիրը, հիմնախնդիրները, համայնքային զարգացման ուժեղ,
թույլ կողմերը, հնարավորությունները և վտանգները
632. Անցումային խնդիրներ ունեցող մեր հասարակության համար կարևոր հաստատություն է տեղական ինքնակառավարման մարմինը` իր կողմից ինքնուրույն իրականացվող, բնակչության խոցելի ու աղքատ խմբերին հասցեագրված քաղաքականությամբ:
633. Մարզի զարգացման ծրագրի կարևոր գերակայություններից է մարզի զարգացման ծրագրի և համայնքային զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ապահովումը` առաջին հերթին մասնակցային գործընթացով, հատկապես տեղական իշխանությունների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ:
634. Տարածքային սկզբունքով (մեխանիկական մոտեցմամբ) մարզի զարգացման ծրագիրը կարելի է բնորոշել որպես մարզի կազմում ընդգրկված համայնքների զարգացման ծրագրերի հանրագումար: ՈՒստի մարզի և համայնքների ծրագրերի ներդաշնակությունը խիստ կարևոր գործոն է, ինչպես նաև մարզի զարգացման ծրագրի արդյունավետության և հաջողվածության երաշխիքը:
635. Մարզի զարգացման ծրագրերում համայնքները պետք է դիտարկվեն ոչ միայն որպես շահառուներ, այլև (հաշվի առնելով տեղական իշխանությունների կարևոր ռազմավարական դիրքը, քիչ, բայց կայուն և աճող ռեսուրսները) որպես ակտիվ դերակատարներ` ի թիվս ՀՀ կառավարության, տարածքային կառավարման մարմինների, դոնոր կազմակերպությունների: Այս առումով նպատակահարմար է հնարավորինս կոնկրետացնել համայնքների դերակատարությունը և պատասխանատվությունը մարզի զարգացման ծրագրերում:
636. Մարզի և համայնքների զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ու արդյունավետության ապահովման հաջորդ գրավականն այն է, որ առաջիկա տարիներին մարզի համայնքները, տեղական իշխանությունները համայնքային զարգացման ծրագրերի, ինչպես նաև ոլորտային ծրագրերի մշակման ընթացքում հիմք ընդունեն և կողմնորոշվեն մարզի զարգացման ծրագրով: Այս մոտեցումն ապահովելու համար մարզի զարգացման ծրագիրը պետք է նախատեսի համապատասխան բաղադրիչներ, մասնավորապես տեղական իշխանությունների ներկայացուցիչների ուսուցման և կարողությունների բարձրացման առումով:
ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
. համայնքները դեռևս կայացած չեն
. համայնքի ինստիտուցիոնալ համակարգը ձևավորված չէ:
. իրավունքների և պարտականությունների գիտակցման պակաս
. պասիվություն
. անվստահություն իշխանությունների նկատմամբ, անտարբերություն
. իրավունքների և պարտականությունների մասին տեղեկացվածության պակաս
. գիտելիքների, նոր մեթոդների իմացության, վերապատրաստումների պակաս
. հեռանկարի տեսանելիության բացակայություն
. դեպրեսիվ վիճակ (առողջական պրոբլեմներ, պատերազմի վտանգ, ցածր
կենսամակարդակ)
. մարդիկ տեղեկացված չեն իրենց իրավունքների ու պարտականությունների
մասին
. իրավասու մարմինների մասնագիտական թուլություն
. օրենքներն անկատար են, մատչելի չեն և հաճախակի փոփոխվում են:
. իրավական ակտերը խրթին են, չկան համապատասխան մեկնաբանություններ
. քննարկումների մեխանիզմների պակաս
. տեղեկատվության տարածման միջոցների անկատարություն
. կոռուպցիայի առկայություն, անպատժելիություն
. զարգացման ռազմավարության բացակայություն կամ պակաս
. թափանցիկության պակաս
. օրենքների և դրանց կիրառման անկատարություն
. կադրային ոչ ճիշտ քաղաքականություն
. քաղաքական փոխհամագործակցության մշակույթի բացակայություն
ընտրությունների ժամանակ
. ավագանու ինստիտուտի անկատարություն
. միջհամայնքային համագործակցության պակաս
. մարզային, համայնքային և ոչ-պետական կառույցների միջև կապը թույլ է:
. ՏԻՄ-երի աշխատակիցների գիտելիքների ոչ բավարար մակարդակ:
. տեղական իշխանությունների և բնակչության կապը թույլ է:
. ՏԻՄ-երի լիազորությունները քիչ են:
Համայնքային զարգացման քաղաքականության հիմնական ուղղությունները
637. Համայնքային զարգացման գաղափարը կարելի է ըստ էության կոնկրետացնել համայնքային զարգացման քաղաքականության մի քանի կարևորագույն ուղղություններով.
. Համայնքային ենթակառուցվածքներ. Այն վերաբերվում է համայնքների
բնակչությանն ամենօրյա մատուցվող ծառայությունների ենթակառուցվածքներին
(ճանապարհներ, ջրամատակարարում, ջեռուցում, գազամատակարարում, ինչպես
նաև սոցիալական և կրթական ենթակառուցվածքներ), դրանց որակին,
հասանելիությանը, որոնք և աղքատության վրա ազդող կարևոր
նախապայմանն են:
. Սոցիալական կապիտալը համայնքի բնակիչների ուշադրությունն է հրավիրում
սեփական հմտությունների և գիտելիքների, համատեղ ընդհանուր նպատակի և
պատկանելիության իրենց ընկալման, նաև ինքնաօժանդակության
հնարավորության վրա: Այն նպաստում է նաև ապահովության, վստահության,
փոխադարձ աջակցության և հանդուրժողականության մթնոլորտի ստեղծմանը:
. Քաղաքացիական հասարակություն և հանրային կազմակերպությունների ցանց:
Հենց սա է որոշում մարդկանց հավաքական կարողությունը` կազմակերպվելու
ընդհանուր կարիքների դեմ, նաև անհատների հնարավորությունները`
մասնակցություն ունենալու համայնքի գործերին: Այս ուղին կարող է
հանգեցնել նաև համայնքային ղեկավարներին կրթելու գաղափարին, իսկ ավելի
ընդհանուր` նոր, սոցիալական պատասխանատվություն կրող վերնախավի
նպատակաուղղված զարգացմանը:
. Լիազորություններ` համայնքի բոլոր բնակիչների շրջանում իրավունքների և
պարտականությունների մասին իրազեկության բարձրացում: Սա նպաստում է
թափանցիկության, հրապարակայնության և օրենքի գերակայության խնդիրների
լուծմանը:
. Համագործակցություն`նպատակաուղղված է համայնքի բոլոր դերակատարների
միջև կառուցողական համագործակցության հարաբերությունների հաստատմանը:
Այս գաղափարը հատկապես կարևորվում է այն պարագայում, երբ հասարակ
մարդկանց անհրաժեշտ է լինում գործ ունենալ կամ մրցակցել իշխանության
տարբեր մակարդակների, քաղաքացիական հասարակության հաստատությունների և
այլ համայնքների ներկայացուցիչների հետ:
._____________________________________________________________________.
| ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ |
| ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ |
|_____________________________________________________________________|
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|. տարբեր ոլորտներում մասնագետների |. առկա արտադրական |
| առկայությունը | ձեռնարկությունների |
|. բարձրագույն կրթությամբ մարդկանց մեծ | վերագործարկում |
| տոկոսը |. նոր մասնագիտություններ ձեռք |
|. աշխատասիրություն, քաղաքացիական | բերելու, վերապատրաստվելու |
| ակտիվություն | ձգտում |
|. ակտիվ գործող և տարբեր ոլորտներում |. մարզում ուսումնական բազայի |
| որոշակի ազդեցություն ունեցող ՀԿ-ների| առկայությունը (հանրակրթական,|
| առկայությունը մարզում | ԲՈՒՀ-ական) |
|. աշխատանքային փորձ ունեցող գործող |. մարդկանց մոտ |
| ակտիվ խմբեր | շահագրգռվածության և |
|. բազմաթիվ հասարակական | մոտիվացիայի առկայություն |
| նախաձեռնություններ |. բիզնեսի կազմակերպման |
|. պետական և տեղական իշխանությունների | հնարավորություններ |
| համագործակցության, գործընկերության |. պետական ռազմավարական ծրագրեր|
| միտում |. դրական փորձերի ստեղծում և |
|. միջհամայնքային ակտիվ | տարածում |
| համագործակցություն (համայնքների |. ԶԼՄ-ների զարգացում |
| միությունները) |. մասնագիտական բավարար |
|. միջազգային կազմակերպությունների | ռեսուրսները |
| առկայություն մարզում |. ճանապարհների, երկաթգծի |
|. սահմանամերձ մարզային | օգտագործումը |
| համագործակցությունը Վրաստանի հետ |. գործակցության զարգացման |
|. սոցիալական խմբերի և տեղական | դրական ավանդույթներ |
| իշխանությունների համագործակցության | |
| միտում | |
|. տուրիզմի զարգացման համար առկա | |
| պոտենցիալ | |
|. մարզում առկա բնական ռեսուրսները | |
| (հանքանյութեր, բերրի հող, անտառներ, | |
| բարենպաստ կլիմա) | |
|. էժան աշխատուժ և ներկա պայմաններում | |
| արդյունաբերական որոշ ճյուղերի | |
| վերաբացման արդյունավետ փորձ | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|. սեփական ուժերի հնարավորությունների |. արտագաղթը, աշխատուժի |
| թերագնահատում | արտահոսք |
|. փոքր ու միջին բիզնեսի դանդաղ |. վաղվա օրվա հանդեպ |
| զարգացումը | վստահության կորուստը |
|. արտագաղթելու միտումը, միգրացիան |. դեմոգրաֆիական կազմի |
|. գիտելիքներն ու ունակությունները չեն | փոփոխություն |
| համապատասխանում ժամանակակից |. պատերազմի վերսկսման վտանգը |
| պահանջներին |. աղքատության խորացումը |
|. թույլ հարմարվածությունը նոր |. երիտասարդ կադրերի և |
| պայմաններին | երիտասարդության արտահոսք |
|. իշխանությունների նկատմամբ նեգատիվ |. քաղաքական ցնցումների վտանգը,|
| վերաբերմունք | կոռուպցիայի աճը, |
|. գրանցված, բայց չգործող կառույցների | անպատժելիությունն ու |
| առկայություն | անտարբերությունը |
|. տեղեկացվածության և գիտելիքների | |
| պակաս | |
|. համագործակցության պակաս | |
|. տեղեկատվական ցանցի անկատարություն | |
|. արտաքին աղբյուրներից կախվածություն | |
|. համայնքի կառավարմանը մասնակցելուն | |
| շահագրգռվածության պակաս | |
|. հասարակության բևեռվածություն | |
|. մարզի հեռավորությունը Երևանից | |
|. տեխնիկական միջոցների անկատարություն | |
|. անվստահությունը դատական համակարգի | |
| նկատմամբ | |
|. խորհրդային տարիների ժառանգություն | |
|. ոչ-ֆորմալ կապերի գերակայություն | |
|. պաշտոնյաները չարաշահում են | |
| բնակչության տեղեկացված չլինելու | |
| հանգամանքը | |
|. նախաձեռնության պատժելի լինելու | |
| հանգամանքը | |
|. ՏԻՄ օրենքի անկատարությունը (կիրառման| |
| մեխանիզմների, լիազորությունների) և | |
| մարզի տարածքի կտրտվածությունը | |
|. տեղական և տարածքային | |
| իշխանությունների միջև թույլ կապը | |
|. դեռևս անբավարար պետական | |
| աջակցությունը | |
._____________________________________________________________________.
Համայնքային կարողություններ
638. Մարզային զարգացումը դժվար է պատկերացնել առանց տեղական ինքնակառավարման համակարգի և համայնքային զարգացման: Ավելին, մարզի զարգացումը պետք է դիտարկել համայնքների զարգացման տեսանկյունից: Այսինքն, մի դեպքում մարզում առկա հիմնախնդիրները պետք է լուծվեն պետության աջակցությամբ` պետական բյուջեի միջոցների հաշվին, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ դրանք կրում են հատվածական բնույթ և կարող են պայմանավորված լինել կառավարության ծրագրերով, մյուս կողմից` համայնքային հիմնախնդիրների լուծման հիմնական և արդյունավետ համակարգը պետք է տեսնել համայնքային կարողությունների ամրապնդման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների արդյունավետ իրականացման համատեքստում:
639. Հարկ է նկատել, որ համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 104 հոդվածի տեղական ինքնակառավարումը դա ոչ միայն համայնքի տեղական նշանակության հարցերը լուծելու իրավունքն է, այլև կարողությունը: Այսինքն, համայնքները պետք է բավարար կարողություն ունենան լուծելու տեղական ինքնակառավարման օրենսդրությամբ իրենց վերապահված հարցերը և իրականացնել լիազորությունները:
640. Հայաստանում ներկայիս ապակենտրոնացման քաղաքականությունը հիմնականում ուղղված է տարածքային և տեղական կառավարման մարմիններին լիազորությունների և իրավասությունների փոխանցմանը: Այս գործընթացը զգալիորեն դանդաղում է երկու հիմնական պատճառներով: Առաջինը, համայնքները շատ փոքր են և մասնատված: Ապակենտրոնացման քաղաքականությունն առավել արդյունավետ իրականացնելու համար անհրաժեշտ է խոշորացնել համայնքները` կրճատելով դրանց թիվը և միավորելով մի քանի բնակավայր մեկ համայնքի մեջ: Համայնքների խոշորացման հարցը ներկայումս ընդգրկված է ՀՀ կառավարության ծրագրում (հավանության է արժանացել ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2008 թ. ապրիլի 30-ին) և 18.12.2008 թ. N 51 արձանագրային որոշմամբ ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել միջհամայնքային միավորումների ձևավորման և համայնքների խոշորացման հայեցակարգին: Հիմք ընդունելով հայեցակարգով սահմանված սկզբունքները, կարգը և չափորոշիչները մարզպետարանի աշխատակազմի ՏԻՄ և ՀԳՄՏԾ գործունեության համակարգման վարչության կողմից մշակվել է մարզի համայնքների խոշորացման տարբերակ (տես Հավելված 12.3.):
641. Միջհամայնքային միավորումներին աջակցելու նպատակը հայտարարագրված է նաև ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրում, որը հաստատվել է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից: Այն նախատեսված է նաև ԿԶԾ-ում: Նոր կազմավորվելիք միջհամայնքային միավորումները պետք է ստանան պետության ֆինանսական և տեխնիկական աջակցությունը: Այդ նպատակի իրականացման համար անհրաժեշտ է ներգրավել նաև միջազգային կազմակերպությունների ջանքերն ու կարողությունները:
642. Համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքի Լոռու մարզում կազմավորվել են 113 համայնքներ, որոնցից 8-ը քաղաքային, իսկ 105-ը գյուղական: Մարզում համայնքները հիմնականում կազմավորվել են «մեկ բնակավայր - մեկ համայնք» սկզբունքով: Երկու բնակավայրեր են ընդգրկում Ալավերդի, Ախթալա, Թումանյան, Ստեփանավան, Արջուտ, Ձորամուտ, Մեդովկա, Մեծ Այրում, Մեղվահովիտ, Սարատովկա, Փամբակ, Օձուն համայնքները, երեք բնակավայր` Շամլուղ համայնքը և չորս բնակավայր` Հալավար համայնքը: Մարզի համայնքները և նրանց մեջ մտնող բնակավայրերը ներկայացված են Հավելված 12.2.-ում:
643. Մարզի գյուղական համայնքների թիվն ըստ բնակչության թվաքանակի ներկայացված է Հավելված 12.4.-ում:
Աղյուսակ 9.2.1. Լոռու մարզի գյուղական համայնքներն ըստ բնակչության
թվի /ըստ 2001 թ. մարդահամարի/
._________________________________________________.
|Համայնքներ |Լոռի|Հայաստան|
|___________________________________|____|________|
|Մինչև 100 բնակիչ ունեցող | 1| 27|
|___________________________________|____|________|
|101-ից մինչև 200 բնակիչ ունեցող | 6| 79|
|___________________________________|____|________|
|201-ից մինչև 500 բնակիչ ունեցող | 36| 181|
|___________________________________|____|________|
|501-ից մինչև 1000 բնակիչ ունեցող | 21| 189|
|___________________________________|____|________|
|1001-ից մինչև 3000 բնակիչ ունեցող | 35| 309|
|___________________________________|____|________|
|3001-ից մինչև 5000 բնակիչ ունեցող | 3| 57|
|___________________________________|____|________|
|5001-ից մինչև 10000 բնակիչ ունեցող| 3| 29|
|___________________________________|____|________|
|Ընդամենը | 105| 871|
._________________________________________________.
644. ՀՀ տարածքային կառավարության պատվերով և Միավորված Ազգերի Զարգացման Ծրագրի հայաստանյան գրասենյակի օժանդակությամբ իրագործված «Համայնքների տիպաբանության զարգացում» ծրագրի շրջանակներում ՀՀ համայնքների վերաբերյալ հավաքագրված տեղեկատվության և վերլուծությունների արդյունքում ծրագրի կողմից առաջարկվել է մարզում ձևավորել 6 միջհամայնքային միավորումներ և 4 ինքնուրույն համայնքներ: Համաձայն առաջարկի` ինքնուրույն համայնքներ են լինելու 15000 և ավելի բնակչություն ունեցող Վանաձոր, Ալավերդի, Սպիտակ և Ստեփանավան քաղաքները և կազմավորվելու են «Գուգարք», «Տաշիր», «Շիրակամուտ», «Գյուլագարակ», «Թումանյան» և «Ախթալա» միջհամայնքային միավորումները:
645. Չնայած ՀՀ կառավարությունը 18.12.2008 թ. N 51 արձանագրային որոշմամբ հավանություն է տվել միջհամայնքային միավորումների ձևավորման և համայնքների խոշորացման հայեցակարգին, սակայն անհրաժեշտ է հստակեցնել այդ երկու մոտեցումներից առաջնահերթության որոշումը:
646. Ապակենտրոնացմանը խոչընդոտող երկրորդ կարևոր հանգամանքը մարզային և համայնքային մակարդակներում բավարար կարողությունների բացակայությունն է, որը թույլ կտա ստանձնել նոր լիազորությունները և առավել արդյունավետ կառավարել տեղերում: Այդ իսկ պատճառով կարողությունների բարձրացումը ապակենտրոնացման ընթացքում կարևոր նախապայման է: Կարողությունների զարգացման տարբեր մեթոդներ կան: Նախ և առաջ դա ուսուցողական դասընթացներն են, որոնք կազմակերպվում են տեղական և կենտրոնական մակարդակով թե՛ կառավարության թե՛ դոնորների (օր.` ՄԱԶԾ, ԱՄՆ ՄԶԳ, ՄԲ ՄԶՆ, ՀԲ, ԵՄ, ԳՏՀ) կողմից: Դրանք հիմնականում ուղղված են կարողությունների զարգացմանը բյուջետավարման, համայնքային և մարզային զարգացման պլանավորման, մոնիտորինգի և գնահատման, ինչպես նաև բնակչությանը որակյալ ծառայությունների մատուցման բնագավառներում: Կարողությունների զարգացմանն ուղղված ծրագրերը, անշուշտ, պետք է շարունակվեն և ընդլայնվեն:
647. Համայնքների բյուջեների հավաքագրման կարևոր նախապայմաններից մեկը պլանավորվող բյուջեների իրատեսությունն է և բազաների հստակությունը: Պլանավորվող ժամանակաշրջանում անհրաժեշտ է շարունակել համայնքների բյուջեներում հատկապես գույքահարկի, հողի հարկի, տուրքերի բազաների ճշգրտման աշխատանքները:
648. Այս բնագավառում մարզպետարանի կարևորագույն խնդիրներից է պետական մակարդակում ընթացող նոր նախաձեռնությունների մասին ՏԻՄ-երին տեղեկացնելը և համապատասխան մեթոդաբանական օգնություն տրամադրելը: Օրինակ` Հայաստանի ֆինանսիստների միավորման կողմից շրջանառության մեջ է դրվել պետական բյուջեից դոտացիաների տրամադրման նոր հայեցակարգը, որը լայնորեն քննարկելուց հետո դրվելու է համապատասխան օրենսդրական ակտի հիմքում: Սա նշանակում է, որ մարզպետարանը պետք է նախաձեռնի շրջանառվող նախագծի վերաբերյալ լայնածավալ հանրային ու մասնագիտական քննարկումներ պատրաստելու համար ՏԻՄ-երի համապատասխան մասնագետներին դոտացիաների հաշվարկման նոր բանաձևերի ու մոտեցումների կիրառմանը:
649. Տեղական ինքնակառավարման համակարգի զարգացման վարչատարածքային կարևոր խնդիրներից են համայնքների սահմանների նկարագրումն ու քարտեզագրման աշխատանքները, համայնքների գլխավոր հատակագծերի կազմումը կամ դրանք ժամանակակից պայմաններին հարմարեցումը, համայնքների բյուջետային կարողությունների ամրապնդումն ու զարգացումը, ինչպես նաև բյուջեների հավաքագրման մակարդակի բարձրացումը` այն հասցնելով պլանավորված մակարդակին:
Տեղական ինքնակառավարման բնագավառի 2010-2013 թթ.-ի գերակայություններն են.
. ամրապնդել ու զարգացնել համայնքների բյուջետային կարողությունները,
ինչպես նաև բարձրացնել բյուջեների հավաքագրման մակարդակը,
. ավարտել համայնքների սահմանների ճշգրտման և քարտեզագրման
աշխատանքները,
. նպաստել միջհամայնքային միավորումների ստեղծմանը,
. մեթոդաբանական և տեխնիկական աջակցություն ցուցաբերել համայնքներին
բյուջեների կազմման ու բազաների ճշգրտման աշխատանքներում,
. համայնքային ենթակառուցվածքների զարգացում (ճանապարհներ,
գազամատակարարում, ջրամատակարարում)
. տարածքային կառավարման բարելավում, տարածքային կառավարման մարմինների
գործառույթների, կարողությունների բարելավում, կառավարման ժամանակակից
տեխնոլոգիաների ներդրում, թափանցիկության բարձրացում,
. տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացում, ՏԻՄ-երի կողմից
մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացում, միջհամայնքային
համագործակցության խթանում, միջհամայնքային միավորումների ձևավորում,
. տեղական ինքնակառավարման ոլորտում կառավարման հմտությունների ու
ունակությունների բարձրացում,
. հանրային ծառայությունների տեղեկատվական կենտրոնների ստեղծում,
. սահմանամերձ, փախստաբնակ համայնքներում պիլոտային ծրագրերի
իրականացում,
. քաղաքացիների մասնակցության խթանմանն ուղղված փորձնական ծրագրերի
իրականացում:
9.2.2. Համայնքային ծառայություն
650. ՀՀ Աժ-ի կողմից ընդունվել է օրենք «Համայնքային ծառայության մասին», համաձայն որի ՀՀ կառավարության և ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարի կողմից հաստատվել են օրենքից բխող բոլոր նորմատիվ-իրավական փաստաթղթերը: Համայնքների ղեկավարների կողմից հաստատվել են համայնքային ծառայության պաշտոնների անվանացանկերն ու պաշտոնների անձնագրերը: 2007-2008 թթ. ընթացքում իրականացվել է 437 համայնքային ծառայողների առաջին վերապատրաստումը և 390 համայնքային ծառայողներ ատեստավորվել են:
651. Կազմակերպվել և անցկացվել են համայնքային ծառայության թափուր պաշտոնների զբաղեցման համար 95 մրցույթներ:
652. Համակարգն առաջին անգամ է կազմակերպվում, բնականաբար առաջանում են որոշ դժվարություններ: Համակարգի կայացման համար դժվարություններ էր հարուցում «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի անկատարությունը և նկատի ունենալով այդ հանգամանքը ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության նախաձեռնությամբ 2008 թ. օրենքում կատարվեցին փոփոխություններ և լրացումներ: Չնայած կատարված փոփոխություններին լուրջ խնդիր է առաջացնում համայնքի ղեկավարի աշխատակազմի քարտուղարի համար օրենքով սահմանված բարձրագույն կրթության, աշխատանքային ստաժի և փորձի չափանիշները: Օրենքի կիրառման արդյունքում 58 համայնքների ղեկավարների աշխատակազմերի քարտուղարների պաշտոնները թափուր են:
653. Տեղական ինքնակառավարման համակարգի կենսագործունեությունը էապես պայմանավորված է համայնքային ծառայության համակարգի արդյունավետ իրականացմամբ: Նոր կազմավորվող համակարգը իր հետ առաջ է բերում խնդիրներ, որոնց լուծումը պետք է նախատեսել 2010-2013 թթ.-ին: Պլանավորվող ժամանակաշրջանում, համաձայն օրենսդրության պահանջների, պետք է կազմակերպվի բոլոր համայնքային ծառայողների վերապատրաստումը, որին կհետևի ատեստավորումը: Դրա համար անհրաժեշտ է համայնքային ատեստավորման և մրցութային հանձնաժողովներին ապահովել անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներով: Համայնքային ծառայության համակարգի սահուն ներդրման ապահովման համար անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.
. կազմակերպել համայնքային մրցութային և ատեստավորման հանձնաժողովների
անդամների վերապատրաստումը,
. ապահովել «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի փոփոխությունների
հետո ընդունվելիք ենթաօրենսդրական փաստաթղթերի և նոր կազմվելիք
հարցաշարերի տրամադրումը համապատասխան հանձնաժողովներին,
. մարզում ստեղծել միասնական տեղեկատվական համակարգ, որը տեղեկություններ
կպարունակի այս կամ այն պաշտոնին համապատասխան կադրերի վերաբերյալ`
թափուր պաշտոնները հնարավորինս արագ համալրելու նպատակով,
. խորհրդատվական աջակցություն ցուցաբերել համայնքներին արդյունավետ
գործող և օպտիմալ կառուցվածքներ սահմանելու, ինչպես նաև դրանց
համապատասխան համայնքային ծառայության պաշտոնների անձնագրերը
հաստատելու ուղղությամբ,
. համայնքներին ապահովել համապատասխան տեխնիկական միջոցներով և
համակարգչային ծրագրերով:
654. Հիշյալ աշխատանքների կատարմանը զուգահեռ, հաշվի առնելով գործնականում առաջացած խնդիրները, կմշակվեն օրենսդրական փոփոխություններին վերաբերվող առաջարկություններ և դրանք սահմանված կարգով կներկայացվեն ՀՀ կառավարության քննարկմանը:
9.2.3. Տեխնիկական ապահովվածություն
655. Տեղական ինքնակառավարման համակարգում կարևոր և դեռևս ամբողջությամբ չլուծված խնդիրներից մեկը շարունակում է մնալ համայնքների տեխնիկական զինվածության մակարդակի բարձրացումը, որը կակտիվացնի նաև ապակենտրոնացման գործընթացը: Սակայն, համայնքները ժամանակակից տեխնիկայով և հեռահաղորդակցության համակարգերով (ինտերնետային կապ, ցանցային ծրագրեր և այլն) ապահովելը բավարար չէ այդ գործընթացի արդյունավետ իրականացման համար: Հարկավոր է նաև բարձրացնել ՏԻՄ-երի կարողությունները` ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների կիրառման ուղղությամբ: Տեխնիկական աջակցություն այս բնագավառում տրամադրվում է բազմաթիվ դոնոր կազմակերպությունների կողմից:
656. 2012 թ.-ին բոլոր համայնքները պետք է ապահովված լինեն ժամանակակից համակարգիչներով և իրենց գործունեության կազմակերպման համար անհրաժեշտ համակարգչային ծրագրերով: Չնայած համակարգչին տիրապետելու հմտությունները ներառված են համապատասխան համայնքային ծառայողների պաշտոնների անձնագրերում, սակայն համակարգչային տեխնիկայի բացակայության պատճառով համայնքային ծառայողների գերակշիռ մեծամասնությունը չի տիրապետում ժամանակակից տեխնիկական միջոցներին: Այդ բացը լրացնելու համար անհրաժեշտ է կազմակերպել ծրագրերի ուսուցման և վերապատրաստման դասընթացներ: Ցավալի իրողություն է այն, որ համայնքների մեծ մասը պատշաճ կերպով տեղեկացված չէ օրենսդրական փոփոխություններին, որոնք տեղի են ունենում տեղական ինքնակառավարման օրենսդրության մեջ: Պաշտոնական տեղեկագրերի ոչ մատչելի գները հնարավորություն չեն տալիս համայնքներին կազմակերպել բաժանորդագրություն և տեղեկանալ իրականացվող զարգացումներին ու փոփոխություններին: Այս խնդրի լուծման նպատակով մարզային թերթերի միջոցով պետք է կազմակերպվի տեղական ինքնակառավարման ոլորտին առնչվող իրավական ակտերի ոչ պաշտոնական հրապարակում:
9.2.4. Համայնքային զարգացման ծրագրեր
657. Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ համայնքային բյուջեները կրում են ծրագրային բնույթ, այսինքն` դրանք ընդունվում են նախապես հաստատված համայնքի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի հիման վրա, 2010-2013 թթ.-ին անհրաժեշտ է լուրջ ուշադրություն դարձնել համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակման և հաստատման գործընթացին: Ցավոք սրտի, տեղական ինքնակառավարման օրենսդրությունը համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակման միասնական մոտեցումներ և պահանջներ չի սահմանում, ինչի հետևանքով շատ համայնքներում սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրերը չունեն իրատեսական հիմնավորումներ և չեն իրականացնում իրենց հիմնական ֆունկցիան: Նկատի ունենալով ներկա իրողությունը, ինչպես նաև մարզային և համայնքային զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ապահովման անհրաժեշտությունը, 2010-2013 թթ.-ին անհրաժեշտ է մշակել համայնքի զարգացման ծրագրերի միասնական մեթոդաբանական ուղեցույցներ, և դրանց հիման վրա համայնքային զարգացման ծրագրերը համապատասխանեցնել միասնական կառուցվածքային չափանիշներին: Սա կպահանջի վերապատրաստման դասընթացներ, որոնց պետք է մասնակցեն ՏԻՄ-երի համապատասխան ծառայողները: Կարևորն այն է, որ միասնականությունը թույլ կտա խուսափել կրկնողություններից և բարձրացնել սուղ միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը:
658. Համայնքային զարգացման ծրագրերի որակը էապես պայմանավորված է դրանց առկա հիմնախնդիրների և համայնքի բնակչության ցանկությունների համապատասխանությունից: Հաշվի առնելով այն իրողությունը, որ դեռևս ձևավորված չէ բնակչության ակտիվ մասնակցությամբ ծրագրերի քննարկման և հաստատման ավանդույթ, նպատակահարմար է, որ մարզի տարածքում գոյություն ունեցող առավել ակտիվ հասարակական կազմակերպությունների և տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնների մասնակցությամբ, սկզբնական շրջանում պետության աջակցությամբ, սակայն հետագայում համայնքների և միջհամայնքային միավորումների միջոցներով, համայնքներում իրականացվեն հարցումներ և ուսումնասիրություններ` պարզելու համար բնակչության կարիքները, ցանկությունները, դժգոհությունները, ինչպես նաև սահմանելու համայնքային հիմնախնդիրների լուծման առաջնահերթությունները: Այս ուսումնասիրությունները պետք է հիմք հանդիսանան սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրերի մշակման համար: Այս առումով կարևոր դեր կարող են խաղալ Լոռու մարզի զարգացման ծրագրերը և նրանց մշակման և իրականացման ընթացքում ձեռքբերված փորձը, որը հիմք կհանդիսանա համայնքների կողմից ծրագրերի կազմման մեթոդաբանության համար և կօգնի խուսափել կրկնողություններից, հաշվի առնելով, որ այս խնդիրներին մարզում արդեն անդրադարձ է եղել 2006-2010 թթ.-ի ՄԶԾ-ի շրջանակներում, և մի շարք համայնքներ ուղղակիորեն մասնակցել են համապատասխան աշխատանքներին:
659. Մնացյալ բոլոր դեպքերի համար 2010-2013 թթ.-ին գործուն ջանքեր պետք է ներդրվեն միջհամայնքային համագործակցության ամրապնդման և խորացման ուղղությամբ: Հաշվի առնելով համայնքների միությունների արդեն իսկ կուտակած որոշ փորձն ու համագործակցության որոշ դրսևորումները, պետք է միջոցներ ձեռնարկվեն միջհամայնքային միավորումների ստեղծման ուղղությամբ:
660. Միջհամայնքային միավորումների կազմավորման համար էական են համարվում հետևյալ նախադրյալները`
661. Նոր վարչատարածքային բաժանման ժամանակ, որպես կանոն, հիմք է ընդունվել «մեկ բնակավայր մեկ համայնք» սկզբունքը: Արդյունքում գյուղական համայնքների զգալի մասը փոքր են, սեփական միջոցները չեն բավարարում նույնիսկ ՏԻՄ աշխատակազմի աշխատավարձի ապահովմանը:
662. Բնակչությանը մատուցվող ծառայությունների մի զգալի մասն իրականացվում է նախկին շրջանների տարածքներում, ապակենտրոնացում իրականացնելիս դրանք հնարավոր չէ տրոհել առանձին համայնքների միջև:
663. Համայնքների մասնագիտական և ֆինանսական ռեսուրսների սակավության պատճառով դժվարանում է համայնքներին նոր խնդիրներ վերագրելու գործընթացը, դանդաղում է կառավարման ապակենտրոնացման իրականացումը:
664. Միջհամայնքային միավորումների ձևավորումը կապահովի ռեսուրսների համակենտրոնացում, որը հնարավորություն կտա ոչ միայն բարելավել արդեն իսկ մատուցվող ծառայությունների որակը, այլև մատուցել նոր ծառայություններ և այլն:
665. Մարզի բոլոր համայնքների քառամյա զարգացման ծրագրերից կազմվել է հիմնախնդիրների տվյալների շտեմարան: Հավելված 12.5-ում բերված են բոլոր 113 համայնքների առնվազն երեքական կարևոր հիմնախնդիրները (առաջնահերթության կարգով) և ծրագրերը:
9.3. Քաղաքացիական հասարակություն
666. Ժամանակակից արդյունավետ կառավարման նախապայմաններից մեկն ակտիվ քաղաքացիական հասարակության կայացումն ու որոշումների ընդունման գործընթացում բնակչության և քաղաքացիական ակտիվ խմբերի մասնակցության ապահովումն է: Քաղաքացիական հասարակության տարբեր խավերի մասնակցությունը կառավարման գործընթացներում ոչ միայն ժողովրդավարության ամրապնդման երաշխիքն է, այլև կարողությունների զարգացման բնագավառում կարևորագույն ուղիներից մեկը: Համայնքային և մարզային զարգացման ծրագրերի մշակման ընթացքում մասնակցային մոտեցումը կնպաստի տեղական մարմինների կարողությունների բարձրացմանը` համայնքների զարգացմանն ուղղված այլընտրանքային կարծիքների հավաքագրման և համապարփակ ծրագրերի կազմման աշխատանքներում: Միևնույն ժամանակ, ՏԻՄ-երի ղեկավարները պետք է զարգացնեն իրենց կառավարչական հմտությունները` մասնակցային գործընթացները արդյունավետ համակարգելու նպատակով: Համայնքներում ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներ իրականացնելիս, հատկապես դրանց պլանավորման, ինչպես նաև մոնիտորինգի և գնահատման ժամանակ, մասնակցային մոտեցումը կապահովի թափանցիկություն և հրապարակայնություն, ինչպես նաև կբարձրացնի բնակչության վստահությունը տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների հանդեպ: 2010-2013 թթ.-ի ընթացքում տարածքային կառավարման մարմինների առավել թափանցիկ գործունեությունն ապահովելու նպատակով, մարզպետարանի աշխատակազմի, մարզի հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով, նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.
. միջոցներ ձեռնարկել մարզային հեռուստատեսության հիմնադրման
ուղղությամբ:
. լոկալ հեռուստաընկերությունների միջոցով պարբերաբար հեռարձակել
հաղորդումներ` ներկայացնելով մարզպետի, մարզպետարանի և մարզային
ենթակայության կազմակերպությունների գործունեությունը` ներկայացնելով
գոյություն ունեցող հիմնախնդիրները և կատարվող ծրագրերը:
. մարզային թերթերում պարբերաբար հրապարակել առավել լայն կիրառություն
ունեցող օրենքներն ու նորմատիվ իրավական ակտերը, դրանցում կատարվող
փոփոխությունները` տալով պարզաբանումներ և մեկնաբանություններ:
. պատրաստել և համայնքներին առաքել հանրամատչելի տեղեկատվական թերթիկներ
մարզի զարգացման ծրագրի, ինչպես նաև մարզի տարածքում պետական բյուջեի
և միջազգային տարբեր կազմակերպությունների կողմից իրականացվող
ծրագրերի մասին:
. հասարակության հետ հարաբերությունները, այդ թվում տեղեկատվության
տարածումը, կազմակերպել ոչ միայն մարզպետարանի աշխատակազմի
համապատասխան ստորաբաժանումների, այլև մարզի տարածքում գոյություն
ունեցող հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով:
. հասարակական կազմակերպությունների և զանգվածային լրատվամիջոցների
ներկայացուցիչներին մասնակից դարձնել մարզխորհրդի նիստերին, ինչպես
նաև մարզպետարանում ձևավորվող ժամանակավոր հանձնաժողովների
աշխատանքներին:
2010-2013 թթ.-ի ընթացքում տեղական ինքնակառավարման մարմինների
գործունեության թափանցիկության և հրապարակայնության ապահովման
ուղղությամբ նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.
. ստեղծել քաղաքային համայնքների պաշտոնական ինտերնետային էջեր, որոնք
հետագայում նախատիպ կհանդիսանան գյուղական համայնքների համար:
. փորձնական ծրագրեր իրականացնել մի քանի համայնքներում` կազմակերպելու
համայնքի զարգացման ծրագրի, բյուջեի կամ գլխավոր հատակագծի
հրապարակային քննարկումներ:
. համայնքների հնարավորություններից ելնելով` հրապարակել համայնքի
սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի և համայնքի բյուջեի հանրամատչելի
և վերլուծական ձեռնարկներ, և դրանք անվճար տարածել համայնքի
բնակչությանը:
. հասարակական կազմակերպությունների և համայնքի ակտիվ հասարակական
խմբերի ներկայացուցիչներին հրավիրել համայնքի ավագանու նիստերին:
. համայնքի ղեկավարի և համայնքի ավագանու որոշումների մեկական օրինակ
տեղադրել համայնքի ղեկավարի նստավայրի հանրության համար մատչելի
վայրերում:
. հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով կազմակերպել բնակչության
իրազեկման ծրագրեր, որոնց արդյունքում բնակչությանը իրավական
տեղեկատվություն և խորհրդատվություն կտրամադրվի գույքային
իրավունքների գրանցման, պայմանագրային հարաբերությունների հաստատման և
բանկային վարկերի ստացման վերաբերյալ:
. նախաձեռնել և իրականացնել համայնքային հանրաքվե` ստեղծելով դրա
նախադեպը, և համայնքային հետաքրքրություն ունեցող հարցի քննարկում
հանրաքվեի միջոցով:
667. Քաղաքացիական հասարակության ակտիվության ապահովման համար անհրաժեշտ է հանրային կառավարման հարաբերություններում մշտական մասնակցային դեր վերապահել գոյություն ունեցող տարաբնույթ կազմակերպություններին և հասարակական խմբերին (օրինակ` համայնքների միություններ, Լոռու մարզի ՀԿ ցանց, ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ, դպրոցական խորհուրդներ, Լոռու մարզի առևտրաարդյունաբերական պալատ և այլն):
9.4.Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման ոլորտի
տրամաբանական հենքը
._____________________________________________________________________.
|Ամփոփ նկարագիր |Արդյունքային ցուցանիշ |Կարևոր նախապայմաններ|
|_____________________________________________________________________|
| Տարածքային կառավարում |
|_____________________________________________________________________|
|Ոլորտային նպատակ` |1. Տեղական |Ֆինանսական միջոցներն |
|Տեղական | ինքնակառավարման |ավելանում են: |
|ինքնակառավարման | մարմինների կողմից |ՀՀ կառավարությունը |
|մարմինների | մատուցվող |շարունակում է |
|արդյունավետության | ծառայությունների |ապակենտրոնացման |
|բարձրացում | որակից բնակչության |քաղաքականությունը: |
| | բավարարվածության | |
| | աստիճանը | |
| |2. Համայնքային | |
| | մակարդակում | |
| | հավաքագրվող հարկեր և | |
| | տուրքեր, % նախորդ | |
| | տարվա նկատմամբ | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 1. |1.1. Համայնքային |- Գոյություն ունի |
|Համայնքների բյուջեների| բյուջեների |բյուջետային ոլորտը |
|հավաքագրման մակարդակի | հավաքագրման |հստակ կերպով |
|բարձրացում | մակարդակ, % |կարգավորող |
| | պլանավորված |օրենսդրություն: |
| | եկամուտների |- Համայնքային |
| | նկատմամբ |բյուջեների հարկային |
| | |եկամուտների |
| | |հավաքագրման |
| | |իրավասությունը |
| | |փոխանցվել է ՏԻՄ-երին:|
| | |- Յուրաքանչյուր տարի |
| | |ավելանում են պետական |
| | |բյուջեից համայնքային |
| | |բյուջեներին |
| | |տրամադրվող |
| | |դոտացիաների |
| | |ծավալները: |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ | | |
|1.1. Հստակեցնել հողի | | |
| հարկի, | | |
| գույքահարկի և | | |
| տուրքերի բազաները| | |
|1.2. Կազմել նախորդ | | |
| տարիներից | | |
| կուտակված | | |
| ապառքների մարման | | |
| ժամանակացույց և | | |
| հետևողականորեն | | |
| միջոցներ | | |
| ձեռնարկել դրանց | | |
| մարման | | |
| ուղղությամբ | | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 2. |2.1. Համայնքներին |Գործող օրենսդրական |
|Համայնքների վարչական | փոխանցված պետական |դաշտը նպաստավոր է: |
|սահմաններից դուրս | սեփականության |Մյուս մարզերում ևս |
|գտնվող պետական | հողերը |աշխատանքներն ընթացքի |
|սեփականության հողերի |2.2. Հողերի գոտիավորման |մեջ են: |
|փոխանցում համայնքներին| և օգտագործման | |
| | սխեմաներ ունեցող | |
| | համայնքների թիվը | |
| |2.3. Մշակված գլխավոր | |
| | հատակագծեր ունեցող | |
| | համայնքների թիվը | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ | | |
|2.1. Համայնքների | | |
| վարչական | | |
| սահմաններից դուրս| | |
| գտնվող պետական | | |
| սեփականության | | |
| հողերը փոխանցել | | |
| համայնքներին | | |
|2.2. Կազմել հողերի | | |
| գոտիավորման և | | |
| օգտագործման | | |
| սխեմաներ | | |
|2.3. Կազմել | | |
| բնակավայրերի | | |
| գլխավոր | | |
| հատակագծեր | | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 3. |3.1. ՏԻՄ աշխատակազմի |Համապատասխան |
|Տեղական | տեխնիկապես հագեցած |մարդկային և |
|ինքնակառավարման | աշխատատեղերի թիվը |ֆինանսական |
|մարմինների տեխնիկական |3.2. Սեմինար- |ռեսուրսների |
|և մասնագիտական | պարապմունքների |առկայություն |
|կարողությունների | մասնակցած ՏԻՄ |Նոր ընտրված տեղական |
|բարձրացում | աշխատակազմի, |իշխանությունները |
| | ավագանու անդամների |շարունակում են |
| | թիվը |համայնքային |
| |3.3. Համայնքային |կարողությունների |
| | ուսումնական |զարգացման համար |
| | կենտրոնի |մշակված մոտեցումների |
| | մասնագիտական, |կիրառումը: |
| | տեխնիկական և | |
| | տեղեկատվական | |
| | ծառայություններից | |
| | օգտվող | |
| | համայնքապետարանների| |
| | աշխատակիցների թիվը | |
| |3.4. Համայնքային | |
| | ծառայողների | |
| | վերաբերյալ | |
| | ամբողջական | |
| | տեղեկատվության | |
| | առկայություն | |
| |3.5. Համայնքային | |
| | ծառայության մասին | |
| | ձեռքբերված | |
| | գրականություն` | |
| | օրենքներ, | |
| | հրամանագրեր, | |
| | որոշումներ, | |
| | պարզաբանումներ | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ |Ներդրում | |
|3.1. ՏԻՄ աշխատակազմի | | |
| աշխատատեղերի |- միլիոն դրամ (դոնոր | |
| վերազինում |կազմակերպություններ) | |
| ժամանակակից |- միլիոն դրամ (դոնոր | |
| տեխնիկայի և կապի|կազմակերպություններ) | |
| միջոցներով | | |
|3.2. Համայնքային | | |
| ուսումնական | | |
| կենտրոնի | | |
| վերազինում | | |
|3.3. Սեմինար- | | |
| պարապմունքների | | |
| կազմակերպում ՏԻՄ | | |
| աշխատակազմի, | | |
| ավագանու | | |
| անդամների համար | | |
|3.4. Համայնքային | | |
| ծառայողների | | |
| վերաբերյալ | | |
| տվյալների | | |
| մուտքագրում | | |
| միասնական | | |
| հանրապետական | | |
| շտեմարանում | | |
|3.5. Համայնքային | | |
| ծառայության մասին| | |
| գրականության | | |
| ձեռքբերում | | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 4. |4.1. Կազմավորված |Կողմերի փոխըմբռնում, |
|Մարզում միջհամայնքային| միջհամայնքային |միավորվելու, |
|համագործակցության | միավորումների թիվը |համագործակցելու |
|բարելավում |4.2. Միջհամայնքային |պատրաստակամություն |
| | միավորումներում |Գործող օրենսդրական |
| | ընդգրկված |դաշտը նպաստավոր է: |
| | համայնքների | |
| | համամասնությունը | |
| |4.3. Տեխնիկական և | |
| | ֆինանսական | |
| | աջակցություն ստացած| |
| | միջհամայնքային | |
| | միավորումների թիվը | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ | |Համայնքները սատարում |
|4.1. Միջհամայնքային | |են միջհամայնքային |
| միավորումների | |միավորումների |
| ձևավորում | |ստեղծման գաղափարին: |
|4.2. Միջհամայնքային | | |
| միավորումներին | | |
| տեխնիկական | | |
| աջակցության | | |
| տրամադրում | | |
|4.3. Միավորումների | | |
| իրավական հիմքերի | | |
| ամրապնդում | | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 5. |5.1. ՄԶԾ-ի և |Արդյունավետ |
|Համայնքների զարգացման | համայնքների |համագործակցություն |
|ծրագրերի մշակման որակի| զարգացման ծրագրերի |տարածքային և տեղական|
|բարձրացում և | ներդաշնակեցման |կառավարման մարմինների|
|համապատասխանեցում | նպատակային սեմինար-|միջև |
|մարզային զարգացման | պարապմունքների | |
|ծրագրին | մասնակցած | |
| | համայնքապետարանների| |
| | աշխատակիցների թիվը | |
| |5.2. ՄԶԾ-ին | |
| | համապատասխանեցված | |
| | համայնքային | |
| | զարգացման ծրագրերի | |
| | թիվը | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ | |Ֆինանսական և |
|5.1. ՄԶԾ-ի և | |մարդկային ռեսուրսների|
| համայնքների | |առկայություն |
| զարգացման | | |
| ծրագրերի | | |
| համապատասխանեցում| | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 6. |6.1. Տարբեր թեմատիկ |Ֆինանսական և |
|Համայնքային | հաղորդումների |մարդկային ռեսուրսների|
|մակարդակում ՀԿ-ների և | միջոցով իրազեկված |առկայություն |
|ԶԼՄ-ների դերի | բնակչության թիվը | |
|բարձրացում |6.2. Բնակչության | |
| | ուսուցում անցկացնող| |
| | ՀԿ-ների թիվը, | |
| | յուրաքանչյուր | |
| | համայնքում տարեկան | |
| | 2 անգամ | |
| |6.3. Բուկլետների, | |
| | տեղեկատվական | |
| | թերթիկների թիվը, | |
| | յուրաքանչյուր | |
| | հանդիպման համար | |
| | 20-25 բուկլետ կամ | |
| | տեղեկատվական թերթիկ| |
| |6.4. Հրապարակված` | |
| | մարզում գործող կազ-| |
| | մակերպությունների | |
| | տեղեկատուների թիվը | |
| |6.6. Դրամահավաքի մասին | |
| | իրազեկում | |
| | ԶԼՄ-ներով, թիվը | |
| |6.7. Կազմակերպված | |
| | փորձնական | |
| | դրամահավաքների թիվը| |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ | | |
|6.1. Տարբեր թեմատիկ | | |
| հաղորդումների | | |
| միջոցով | | |
| հանրության | | |
| իրազեկում | | |
|6.2. ՀԿ-ների միջոցով | | |
| համայնքների | | |
| բնակչության | | |
| իրազեկության | | |
| բարձրացում` | | |
| ՏԻՄ-երի, որպես | | |
| համայնքի բնակչի | | |
| իրենց | | |
| իրավունքների և | | |
| պարտականություն- | | |
| ների մասին | | |
|6.3. Բուկլետների, | | |
| տեղեկատվական | | |
| թերթիկների | | |
| տարածում / | | |
| բացատրում | | |
| բնակչության | | |
| շրջանում | | |
|6.4. Ավագանու և | | |
| բնակչության կապի | | |
| ամրապնդում | | |
| ՀԿ-ների | | |
| նախաձեռնությամբ | | |
|6.5. Համայնքներում | | |
| դրամահավաքի | | |
| ուսուցանում, | | |
| որպես մշակույթի | | |
| ձևավորում | | |
| հասարակության | | |
| մեջ, փորձնական | | |
| դրամահավաքների | | |
| կազմակերպում | | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Արդյունք 7. | | |
|ՄԶԾ-երի ինստիտուցիոնալ| | |
|և ՄԳ համակարգերի | | |
|արմատավորում | | |
|______________________|________________________|_____________________|
|Միջոցառումներ |7.1. Մարզպետի որոշում / |Կառավարությունն |
|7.1. Ինստիտուցիոնալ | կարգադրություն |ընդունում է Լոռու |
| համակարգի |7.2. Հաստատված |մարզում փորձարկված |
| պաշտոնական | տեխնիկական |մարզային զարգացման |
| ընդունում | առաջադրանքներ |պլանավորման ու |
| մարզպետարանի |7.3. ՄԶՀ-ի համապատասխան |իրականացման |
| կողմից | որոշում` հաստատված |ինստիտուցիոնալ |
|7.2. ՄԶՀ-ների և | մարզպետի կողմից |համակարգը: |
| ՈԱԽ-երի |7.4. Կնքված փոխըմբռնման |Անհրաժեշտ ֆինանսական |
| տեխնիկական | հուշագիր |միջոցների |
| առաջադրանքների |7.5. Պատրաստված |առկայություն |
| հաստատում | կիսամյակային և | |
|7.3. Առաջնահերթ | տարեկան | |
| ծրագրերի | հաշվետվություններ | |
| ընտրության հստակ |7.5.1. Պետական բյուջեից | |
| չափանիշների | և դոնորներից | |
| մշակում և | մասնակցային | |
| ընդունում | մոնիտորինգի | |
|7.4. ՈԱԽ-երում և | միջոցառման | |
| ՄԶՀ-ում ՀԿ-ների | ամենամյա | |
| ներկայացուցիչների| անցկացման համար | |
| անդամակցությունը | հատկացված | |
| կարգավորող | միջոցներ | |
| փոխըմբռնման | (աղբյուր, դրամ) | |
| հուշագրի կնքում |7.5.2. Ազդեցության | |
| ՀԿ ցանցի հետ | գնահատման | |
|7.5. ՄԳ համակարգի | ամենամյա | |
| շարունակականութ- | անցկացման համար | |
| յան ապահովում | հատկացված | |
|7.6. Իրազեկման | միջոցներ | |
| միջոցառումների | (աղբյուր, դրամ) | |
| իրականացում |7.6. 2008-2011 թթ.-ի | |
| | ՄԶԾ-ի ընթացքի մասին| |
| | իրազեկման | |
| | միջոցառումների | |
| | քանակը և տեսակը | |
._____________________________________________________________________.
10. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
10.1. ԲՆԱԿԱՆ ԱՂԵՏՆԵՐ
ՀԻՄՆԱԽՆԴՐԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՆԵՐԿԱ ՎԻՃԱԿԸ
668. Լոռու մարզի համար բնորոշ են հետևյալ բնական աղետները` երկրաշարժեր, սողանքներ, քարաթափումներ, սելավներ, ջրհեղեղներ, անտառային հրդեհներ, ինչպես նաև կարկուտ, ուժեղ քամիներ և ձնաբուք: Մարզի տարածքը գտնվում է ակտիվ սեյսմիկ գոտում, որտեղ հնարավոր երկրաշարժի հզորությունը կազմում է 8 - 9-ը բալ:
669. Սելավների առաջացման դեպքում փողոցների և բնակելի տների մի մասը կլցվեն սելավաջրերով, հնարավոր է փլուզումների առաջացում, ինչպես նաև ավտոճանապարհների և Ալավերդի-Սպիտակ երկաթուղու Սանահին - Քոբեր հատվածի մի քանի տասնյակ մետր երկաթգծի շարքից դուրս գալը:
670. Սողանքները վիթխարի զանգվածով փլվում են ավտոմոբիլային և երկաթուղային ճանապարհների վրա, ավերում են բնակավայրեր, ոչնչացնում են անտառներ և փափուկ գետերի հունը` փոխելով այն, իրենց տակ թաղում են մարդկանց ու անասուններին: Սողանքների հնարավոր հետևանքները կլինեն Վանաձոր-Ալավերդի ավտոմայրուղու Փամբակի և Սանահինի հատվածների, ինչպես նաև Այրում-Վանաձոր երկաթուղու Քոբերի հատվածի մի քանի օրով շարքից դուրս գալը:
671. Քարաթափումների, փլուզումների, նստվածքային երևույթների առաջացումը հիմնականում կապված են երկրաբանական էկզոգեն պրոցեսների հետ` մթնոլորտային երևույթների ազդեցությունը, երկրակեղևի տեկտոնիկ շարժումը անտրոպոգեն գործունեությունը և այլ գործոնները, որոնք նպաստում են ապարների քայքայմանը, ջրակալմանը ու լվացմանը և բերում է երկրի մակերեսի և վերին շերտերի անկանխատեսելի փոփոխությունների:
10.1.1. ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ ՊՈՏԵՆՑԻԱԼ ՎՏԱՆԳ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՂ ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼԻՉ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ
672. Լոռու մարզում սողանքային երևույթների ազդեցության տակ է գտնվում շուրջ 1900 հա տարածք: Մարզի մոտ 18 բնակավայրերում դիտարկվում է սողանքային երևույթների ակտիվացում, ստեղծելով աղետավտանգ պայմաններ բնակչության համար: Սողանքները մարզի այն վայրերում են, որտեղ կան զառիկող 19 աստիճան և ավելի թեքության լանջեր, որտեղ խախտված են ապարազանգվածի հավասարակշռությունը: Դրա պատճառներն են` հոսող ջրերը, ապարների հողմնահարումը կամ տեղումներից և գետնաջրերից գերխոնավացումը, ինչպես նաև երկրաշարժը, մարդու տնտեսական գործունեությունը, երբ հաշվի չի առնվել տեղանքի երկրաբանական պայմանները, անտառահատումը:
673. Վանաձոր քաղաքի հարավային կողմում, Փամբակ լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջին առկա են սողանքավտանգ տեղամասեր, որոնք ձգվում են քաղաքի ամբողջ երկայնքով մեկ, Բարեկամություն, Հակոբյան, Բուսաբանական և Ֆիդայիների փողոցների վերևում: Քաղաքից «Մայմեխ» սար տանող ճանապարհի 9-րդ կմ-ին հարակից արևմտյան կողմում գտնվող 50-600 թեքություն ունեցող լանջի վրա նույնպես առկա է սողանքավտանգ հատված` 80 x 30 մ չափերով: Վանաձորը շրջապատված է մոտ 450 հա անտառապատ լանջերով, որոնց անտառային ծածկույթը վերջին տարիներին խիստ տուժել է անօրինական ծառահատումներից` առաջացնելով սողանքի նախապայման: Լանջերը բանջարանոցների վերածելու պատճառով սողանքավտանգ տեղամասերը ցույց են տալիս ակտիվության նշաններ: Ակնադիտական ուսումնասիրությամբ նկատվել են հողի ուռչում լանջերի հիմքերի մոտ, սողամասերում առաջացել են փոսեր, թեքվել են ցանկապատերն ու ծառերը: Վտանգավոր ստորոտին տեղաբաշխված են 1-2 հարկանի սեփական տներով կառուցապատված ամբողջ թաղամասեր:
2007 թ. ապրիլի 22-ին Վանաձոր-Մայմեխ սար տանող ճանապարհի մոտավորապես 5-րդ կմ-ին հարակից լանջից տեղի է ունեցել սողանք: Սողանքային մարմինը` 40x80x30 մ չափերով և 25.600 մ3 ծավալով պոկվել է ավտոճանապարհի արևմտյան կողմի սարի 50-60o թեքությամբ լանջից և փակել ավտոճանապարհի մոտ 40 մ հատվածը, վնասել 200 մմ տրամագծով Մայմեխ-Վանաձոր ջրատարի մոտ 100 մ երկարությամբ խողովակաշարը:
Սողանքների ակտիվացումը կանխելու համար անհրաժեշտ է.
. կատարել մասնագիտական խորը գործիքային ուսումնասիրություն;
. սողանքավտանգ լանջերին տնկել արագ աճող և շատ ջուր կլանող
ծառատեսակներ;
. արգելել նոր հողակտորները բանջարանոցների վերածելու գործընթացը;
. կարգավորել ոռոգման աշխատանքները օգտագործվող բանջարանոցներում:
674. Շահումյան գյուղի հարավ-արևելյան մասում, Փամբակ լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջին առկա է սողանքային տեղամաս` 100x80 մ, մոտ 0,8 հա մակերեսով: Վտանգավոր հատվածում գտնվում է «Ալթայ» կոչվող թաղամասը 1-2 հարկանի 20 սեփական տներով: Սողանքային մարմինը լեզվի մասում տեղաշարժվել է 6-7 մ, երևում են լայնական ճեղքեր: Թաղամասը ունի նորմալ գործող կոյուղագիծ: Սողանքի առաջացմանը նպաստում են գրունտային ջրերը, որոնք ակտիվանում են ձնհալից և տեղումներից:
Հնարավոր աղետը կանխելու համար անհրաժեշտ է.
- սողանքի մարմնի վրա տեղադրել «մայակներ» և կատարել պարբերաբար
դիտարկումներ;
- ուշադիր լինել շենք-շինություններում առաջացող ճաքերի նկատմամբ,
հետևել դրանց չափերի փոփոխությանը և ուղղվածությանը;
- ուժեղացնել հսկողությունը սողանքավտանգ տարածքի նկատմամբ և երևույթի
ակտիվացման նշաններ հայտնաբերելու դեպքում անմիջապես ահազանգել Լոռու
մարզային փրկարարական վարչություն;
- ձեռնարկել անհետաձգելի միջոցառումներ, նշված տարածքում ջրահեռացման
ռեժիմը կարգավորելու համար` առաջին հերթին արագ աճող և շատ ջուր
կլանող ծառատնկումների միջոցով:
675. Կաճաճկուտ գյուղի սողանքավտանգ տարածքը ներկայացված է երկու սողանքային լեզվակներով ու զբաղեցնում է մոտ 450 հա մակերես: Այստեղ առանձնացվում են մոտ երկու տասնյակ խոշոր և փոքր սողանքային մարմիններ, որոնցից մեծ մասը ներկայումս ակտիվ են ու անընդհատ շարունակում են զարգանալ: Գյուղի վտանգավոր երկրաբանական երևույթների զարգացման տարածքը ունի մոտ 1800 մ երկարություն, 350-1200 մ լայնություն և զբաղեցնում է մոտ 160 հա մակերես, ընդ որում մեծ մասը ընդգրկում է անմիջականորեն գյուղի տարածքը: Ներկայումս նույնպես նկատվում են սողանքի ակտիվության նշաններ, ըստ տեղի բնակիչների` մեծանում են շենք-շինություններում նկատված ճեղքերը:
Գյուղի տարածքում կատարված հետազոտություններից ստացված տվյալների վերլուծությունը և ամփոփման արդյունքները ցույց են տալիս.
- Կաճաճկուտ գյուղի սողանքային տարածքը հանդիսանում է ֆիզիկաերկրաբանական
երևույթների համակարգ, որը ներկայացված է տարատեսակ վտանգներով
(սողանքներ, նստեցումներ, փլուզումներ, մակերեսային ճեղքեր);
- Նշված համալիրը, որոնցից առավել տարածված են ու ակտիվ են սողանքները և
մակերեսային սողանքային ճեղքերը, ձևավորվել են երկու շլեյֆերի
(լեզվակների) միացման հանգույցում` Կաճաճկուտ գյուղի տեղամասում և նրա
շրջակայքում;
- Գյուղի սողանքային տեղամասը զբաղեցնում է մոտ 140 հա տարածք, որտեղ
առանձնացված են մոտ 2 տասնյակ սողանքային մարմիններ` 0,015 հա մինչև
1,5-1,8 հա և տասնյակից ավել սողանքային ճեղքեր, այդ թվում խոշոր
ռեգիոնալ ճեղք` մոտ 1400 մ երկարությամբ ու 0,4-5 մ լայնությամբ;
- Սողանքային մարմիններից 15-ը և մակերևութային ճեղքերի մեծ մասը
ներկայումս շարունակում են զարգանալ, չափազանց ակտիվ են ու լուրջ
սպառնալիք են ներկայացնում գյուղի նորմալ կենսագործունեությանը, կարող
են առաջացնել մարդկային և սոցիալ-տնտեսական կորուստներ;
- ՈՒսումնասիրված տարածքում սողանքային պրոցեսների անբարենպաստ
պատճառներն են բնական և անտրոպոգեն գործոնները;
- Սողանքային գոտում գտնվում են թվով 16 բնակելի մենատներ, որոնք
ենթարկվում են ձևափոխումների և քայքայման: Առավել անբարենպաստ են
գյուղի հյուսիսային, արևմտյան և հարավ-արևելյան ծայրամասերը, որոնք
գտնվում են դանդաղ սահող կավային գրունտների տիրույթում:
Հակասողանքային միջոցառումների շարքում առավել արդյունավետ են համարվում.
- Ստորգետնյա ցամաքուրդային ստորասրահների կառուցումը գյուղի հյուսիսային
և հարավային մասերում;
- Հատակային և կողային էռոզիայի և դրա հետևանքների կանխարգելման
նպատակով հարկավոր է նախատեսել Կաճաճկուտ գետի և նրա վտակների ջրերի
տարանցումը գյուղի տարածքում բետոնե ջրհորդանների, կամ բետոնապատված
լանջառուների միջոցով;
- Անհրաժեշտ է կարգավորել ոռոգման ջրերի օգտագործումը անմիջապես գյուղի
տարածքի սահմաններում;
- Անհրաժեշտ է աղբյուրակապել տվյալ տարածքի առավել մեծ ջրի ծախս ունեցող
բնական աղբյուրները:
676. Օձուն գյուղի սողանքային տեղամասը գտնվում է Դեբեդ գետի ձախ ափին` Օձուն գյուղի սարահարթի արևելյան եզրից մինչև գետի ողողահունը ընկած լանջի հատվածում: Սողանքային մարմնի երկրաչափական բնութագրիչներն են` երկարությունը 300 մ, լայնությունը 250 մ, մակերեսը մոտ 70 հա, սողանքային մակերեսի միջին թեքությունը մոտ 30-35o: Ներկայումս սողանքը շարունակում է դրսևորել անընդհատ աճող ակտիվության ակնառու նախանշաններ և բնութագրվում է սողանքային վտանգի բարձր աստիճանով: Այդ զանգվածում նկատվում են նոր տեղաշարժեր, որը կարող է ավիրել սողանքի ճակատային մասով անցնող ավտոմայրուղին և երկաթգիծը:
Օձունի տեղամասում ներկայումս ընթացող պրոցեսների մեղմացման և
կայունացման համար անհրաժեշտ է.
- Օձուն գյուղից կենցաղային և ոռոգման ջրթողման ամբողջական արգելում;
- սողանքին կից տարածքների մասնավոր հողակտորների ոռոգման խիստ
հսկողություն;
- ավտոճանապարհի երկայնքով ձգվող ստորին սկարպի չորացում, այստեղ
բեռնաթափվող ստորգետնյա ջրերի դեպի ԴԵբեդ հեռացում;
- հին և քայքայված ցամաքուրդային ցանցի ցինկապատ խողովակների փոխարինում
նորով և նրա պահպանման և գործառականության մշտական վերահսկում;
- սողանքի գրունտների մեջ մթնոլորտային տեղումների ինտենսիվ
ներթափանցումը կանխելու նպատակով խոշոր ճեղքերի լցափակում և տոփանում;
- ստորին սկարպի հիմքում ավտոճանապարհի պաստառի երկայնքով բետոնյա խոշոր
բլոկների տեղադրում:
677. Դսեղ գյուղի մոտ գտնվող «Տախտեր» կոչվող տեղանքում առկա սողանքային հատվածը, հարկավոր է ընդգրկել համալիր ծրագրում նախնական հետազննման և մոնիտորինգի իրականացման համար, հետագա հակասողանքային ինժեներապաշտպան միջոցառումների հիմնավորման և իրականացման նպատակով:
Համայնքի Վանաձոր-Ալավերդի ավտոմայրուղու 30-րդ կմ-ի հյուսիսային մասում` 300 մ հեռավորության վրա, Դսեղ համայնքի հարավային մասում գտնվում է 500 մ երկարությամբ և 50 մ լայնությամբ սողանքային գոտին, որը ունի մոտ 300 լանջի թեքություն և 3 մ խորություն: Սողանքա-վտանգ գոտուց 10 մ հեռավորությամբ դեպի արևելք` ձորակով հոսում են գյուղի հյուսիս-արևելյան հատվածում գտնվող չվերահսկվող բնական գրունտային և մակերեսային, ինչպես նաև գյուղի կենցաղային ջրերը, որոնց բարձրադիր սարահարթից վարնետքի տեղամասը գտնվում է մշտական ջրահագեցած վիճակում:
Հնարավոր աղետը կանխելու համար անհրաժեշտ է.
- գյուղի տարածքի կենցաղային և այլ հոսող ջրերի ներհոսքը դեպի վտանգավոր
տեղամաս կանխելու համար նախատեսել բետոնե ջրհորդաններ, կամ բետոնապատված
լանջառուներ,
- պատնեշել Վանաձոր-Ալավերդի ավտոմայրուղու և երկաթգծի աջակողմյան
հատվածը,
- սողանքավտանգ տարածքում արգելել բանջարաբոստանային կուլտուրաների
մշակումը, ինչպես նաև այդ տեղամասի օգտագործել որպես արոտավայր:
678. Վահագնի-Անտառամուտ ճանապարհի հատվածը` 40-50 մ երկարությամբ գտնվում է ակտիվ սողանքային մարմնի վրա, որի շարժման հետևանքով ճանապարհը գտնվում է վթարային վիճակում: Ասֆալտի շերտի վրա առկա են ճաքեր և նստվածքներ: Սողանքի առաջացմանը նպաստում են նրա տակ մտնող գրունտային ջրերը:
Առաջարկվում է կատարել հետևյալ միջոցառումները.
- փակել կամ սահմանափակել գրունտային ջրերի մուտքը սողանքային մարմին;
- բեռնաթափել սողանքային մարմնի ճանապարհին հարող սողանքածին բլրակը,
նրանից հատելով մինչև 3 մ հատված:
679. Մարզի Գուգարք, Ձորագետավան, Մարց, Մեծ Պարնի, Բլագոդարնոյե, Գյուլագարակ, Գարգառ, Սարատովկա, Կուրթան, Ջրաշեն, Անտառամուտ, Վահագնի, Հալլավար, Ձորագյուղ համայնքներում, ինչպես նաև Վանաձոր-Ստեփանավան, Վանաձոր-Վահագնի, Արջուտ-Շիրակամուտ, Դեբեդ-Ձորագետ, Կուրթան-Մարց, Թումանյան-Մարց և Ձորագետ-Ձորագյուղ ավտոճանապարհների առանձին հատվածներում նույնպես նկատվել են սողանքային երևույթներ տարբեր ժամանակաշրջանում:
10.1.2. ՔԱՐԱԹԱՓՈՒՄՆԵՐԻ, ՓԼՈՒԶՈՒՄՆԵՐԻ, ՆՍՏՎԱԾՔԱՅԻՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐԻ ՕՋԱԽՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼԻՉ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ
680. Օձուն-Ալավերդի ավտոճանապարհ ժայռաբեկորների ճեղքերը իրարից հեռացել են (ձնհալի և անձրևաջրերի պատճառով) և վտանգ են ներկայացնում ճանապարհի երթևեկությանը: Առավել վտանգավոր հատվածը գտնվում է Վանաձոր-Ալավերդի մայրուղուց դեպի գյուղ Օձուն բարձրացող ոլորապտույտ ճանապարհի վերջին հատվածը, 2,8 կմ հեռավորության վրա, որը անցնում է ժայռի տակով մոտ 260 մ երկարությամբ, ժայռից առավել վտանգավոր տեղամասը` 30 մ երկարությամբ, 15-22 մ բարձրությամբ հատված է, որում կան տարբեր չափսերի քարեր, որոնք ճեղքերի ձևով առանձնացված են հիմնական ժայռից, հենման մակերեսը խարխլված է: Լանջի բնութագրիչներն են` թեքությունը - 90o, բարձրությունը - 15-22 մ, երկարությունը - 260 մ. տեղաշարժված և ոչ կայուն քարաբեկորների ծավալը - 3500 մ3:
Ազդեցության գոտում գտնվող օբյեկտներն են`
- Վանաձոր-Ալավերդի միջպետական ավտոճանապարհ հեռավորությունը - 150 մ.
- երկաթուղի, հեռավորությունը - 250 մ.
681. Հետագա վտանգներից խուսափելու նպատակով անհրաժեշտ է համապատասխան մասնագիտացված ծառայությունների ուսումնասիրություններ կատարել:
682. Վանաձոր քաղաքի հյուսիսային կողմում, Բազում լեռնաշղթայի հարավային լանջին առկա են քարաթափման վտանգավոր տեղամասեր: Վտանգավոր հատվածում` Նարեկացի փողոցի երկայնքով մեկ կառուցված են բնակելի 1-2 հարկանի տներ: Քարքարոտ բարձունքի ակնադիտական ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ երկար տարիների հողմահարումից ժայռը քայքայվել է, առկա է ամենօրյա վտանգ և ավելի մեծ քարակտորների գլորման հնարավորություն դեպի բնակզանգված:
Հնարավոր քարաթափումները կանխելու համար անհրաժեշտ է.
- խիստ ճեղքավորված ժայռային լանջի վնասազերծման նպատակով կառուցել
պողպատե ճոպաններով ամրացված մետաղյա ցանցային թիկնոցներ;
- վտանգավոր տեղամասերի նախապես զգուշացված բնակիչներին ժամանակավորապես
տեղափոխել այլ կացարաններ;
- լցոնափակել խոշոր քարաբեկորների ճաքերն ու արանքները:
683. Շահումյան գյուղի հարավ-արևմտյան մասում, 2-րդ փողոցի վերևում, Փամբակ լեռնաշղթայի հյուսիսային քարքարոտ լանջին առկա է քարաթափման վտանգավոր տեղամաս, որտեղ կառուցված են 1-2 հարկ անի բնակելի տներ:
Հնարավոր քարաթափումները կանխելու համար անհրաժեշտ է.
- պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող, կախված մեծ ժայռաբեկորները հեռացնել
մասնատելով;
- լցոնափակել խոշոր քարաբեկորների ճաքերն ու արանքները;
- առավել վտանգավոր հատվածներում կառուցել պաշտպանիչ հենապատեր:
684. Փամբակ գյուղի Վանաձոր-Ալավերդի ավտոմայրուղու 6-րդ կմ-ի 50 գծմ հատվածն անցնում է մեծ եռանդի տակով, որը պարբերաբար սողանքների և սելավաջրերի հետևանքով քարաթափ է լինում` պայման ստեղծելով մայրուղու տակ գտնվող խոշոր քարաբեկորների շարժմանը, որոնք վտանգ են սպառնում ձորում գտնվող շինություններին և բնակչությանը: Լանջի թեքությունը մոտ 30o, լայնությունը մոտ 50 մ:
Հնարավոր քարաթափումները կանխելու համար անհրաժեշտ է.
1. կարգավորել ավտոմայրուղու վերևում գտնվող բնակչության կենցաղային և ոռոգման ջրերի համակարգը,
2. պատնեշել Վանաձոր-Ալավերդի ավտոմայրուղու ձախակողմյան հատվածը,
3. կառուցել ցամաքուրդներ` ճանապարհի տակից ջուրը հեռացնելու համար:
685. Նեղոց գյուղի հարավ-արևմտյան թաղամասի ճանապարհի աջ մասում գտնվող բնակելի տներից 2-4 մ հեռավորությամբ տնամերձ հողամասերում և տներից մինչև ժայռն ընկած են անկանոն տարբեր չափսերի ժայռաբեկորներ: Խոշոր քարաբեկորները թափվել են տներից մոտ 50-70 մ բարձրության գտնվող ժայռերից: Սակայն ժայռի վրա երևացող ինչպես նոր քարաթափված հատվածներում, այնպես էլ 150-170 մ երկարությամբ ձգվող լեռնաշղթայի հատվածում առկա է քարաթափման վտանգը, որը անկանխատեսելի հետևանքներով սպառնում է ժայռի ստորոտում տեղակայված 4 բնակելի տներին և նրանց բնակիչներին: Վտանգավոր գոտում գտնվում են նաև տասնվեց քարե տներ, բնակիչների թվաքանակը կազմում է մոտավորապես յոթանասուն մարդ:
Հնարավոր քարաթափումները կանխելու համար անհրաժեշտ է.
- նշված ընտանիքների տարահանումից հետո կատարել քարաթափման աշխատանքներ:
686. Թումանյան քաղաքի 3-րդ թաղամասում, ինչպես նաև Վանաձոր-Ալավերդի-Բագրատաշեն, Վանաձոր-Դարպաս ավտոճանապարհների տարբեր հատվածներում և Պուշկինի լեռնանցքի առաջին շրջադարձի մոտ նույնպես նկատվել են քարաթափման երևույթներ տարբեր ժամանակներում:
Առաջարկված միջոցառումներ.
- կատարել քարաթափման աշխատանքներ:
10.1.3. ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ ՋՐՀԵՂԵՂՆԵՐԻ (ՍԵԼԱՎՆԵՐԻ) ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼԻՉ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ ՆԵՐԿԱ ՎԻՃԱԿԸ
687. Մարզի տարածքով հոսում են Փամբակ, Դեբեդ, Լոռի, Չիչկան, Տաշիր, ՈՒռուտ, Տանձուտ, Վանաձոր, Գյառգառ գետերը և գետակները: Գետերը և գետակները լեռնային են, քարքարոտ հունով, որոշ տեղեր անանցանելի են անվային տրանսպորտային միջոցների համար: Հորդացումները տեղի են ունենում առավելապես գարնանը և ամռան սկզբին ապրիլ - հունիս` կապված ձնհալքի և մթնոլորտային առատ տեղումների հետ: Մարզի գետերում գարնանային հորդառատությունը տևում է տարվա ընթացքում 30-35 օր: Աշնանը դիտվում է հորդացման երկրորդ փոքր փուլը:
Լոռու մարզում սելավային հոսքերն առաջանում են Բազումի և Փամբակի լեռնաշղթաների հարավային, Լալվարի ու Լեջան լեռների հարավային և արևմտյան լանջերի ձորակներում:
688. Դեբեդ գետի ավազանի գետերն աչքի են ընկնում իրենց սելավային ակտիվությամբ: Այստեղ տարածված են հիմնականում ցեխաքարային և ջրաքարային տիպի սելավները: Ցեխային սելավահոսքերով առանձնանում է Փամբակ գետի ավազանը: Այստեղ արձանագրված են բազմաթիվ սելավահոսքեր, որոնցից առավել ակտիվ են Արջուտի և Լերմոնտովոյի ցեխաքարային սելավները: Փամբակի ավազանում ջրաքարային սելավներ լինում են Վանաձոր գետակի հովտում, Քարաբերդ գյուղի շրջանում, ինչպես նաև Բազումթառ, Տանձուտ գետերի հովիտներում և աչքի են ընկնում իրենց ուժգնությամբ: Դեբեդ գետի ավազանում սելավներն առաջանում են այն վտակներում, որոնք սնվում են Լալվարի զանգվածից կամ Գուգարաց շղթայից: Դրանք առավել ինտենսիվ են Մարցիգետի հովտում: Սելավային վարարումների ժամանակ Դեբեդի մակարդակը բարձրանում է, գետը դուրս է գալիս ափերից` ավերելով տները, երկաթգիծը և խճուղին: Այդպիսի դեպքեր, գրեթե յուրաքանչյուր տարի տեղի են ունենում Ալավերդի քաղաքում և Սանահին կայարանում: Դեբեդի ավազանում սելավային ակտիվությամբ առանձնանում է Ալավերդի վտակը, որով հոսող ցեխաքարային զանգվածը հսկայական վնասներ է հասցնում Ալավերդի քաղաքին:
689. Ձորագետի ավազանում սելավները հիմնականում ցեխաքարային տիպի են, բացի ՈՒռուտ վտակից, որը ցեխային է: Առավել ակտիվությամբ առանձնանում են ՈՒռուտ, Ագարակ, Լեջան, Կողես սելավները: Միջին ակտիվություն ունի Գարգառ գետակը, որը սակայն աչքի է ընկնում սելավների մեծ տևողությամբ և ուժգնությամբ: Սելավների օջախը գտնվում է Բազումի լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերին` 2400-2500 մ բարձրությունների վրա:
Կանխարգելիչ միջոցառումներ
690. Գարնանային ջրհեղեղների, հեղեղումների և սելավների կանխարգելման նպատակով անհրաժեշտ է.
- ՈՒսումնասիրել և գնահատել գետերի հուների, հակահեղեղային կառույցների
և սելավատարների վիճակը:
- Նախապատրաստել համապատասխան տեխնիկա և շինարարական նյութեր` գետերի
հուների, հակահեղեղային կառույցների և սելավատարների անհրաժեշտ
հատվածները մաքրելու, վտանգավոր տեղամասերում ափապաշտպան թմբերը
ամրացնելու համար: Տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջոցով և
օժանդակությամբ ներգրավել բնակչությանը գյուղի տարածքով հոսող գետերի
հուների, հակահեղեղային կառույցների և սելավատարների մաքրմանը
կենցաղային, շինարարական և այլ բերվածքային աղբակույտերից:
- Բնակչության հետ կատարել բացատրական աշխատանք` ջրածածկման, հեղեղավտանգ
և սելավավտանգ գոտիներում դաշտային աշխատանքները կարգավորելու համար:
- ՈՒժեղացնել հսկողությունը գետերի ջրի մակարդակի բարձրացման, օդի
ջերմաստիճանի և ճնշման փոփոխությունների նկատմամբ: Մարտ-սեպտեմբեր
ամիսներին հետևել «Հայհիդրոմետի» տեղեկագրի կանխատեսումներին և
լեռնային գյուղերում բնակիչների ուժերով սահմանել հերթապահություն`
ապահովելու տեղեկատվությունը` կազմավորվող վտանգների մասին:
- Իրազեկել վտանգավոր տարածքներում գտնվող բնակչությանը` իրենց սպառնացող
վտանգների, նկուղային հարկերից իրենց ունեցվածքի տեղափոխման
անհրաժեշտության, ինչպես նաև նման դեպքերում բնակչության վարվելակերպի
կանոնների մասին:
- Պատրաստ վիճակի բերել տարածքային և համայնքային համահավաք փրկարար
ջոկատները, դրանք հագեցնել համապատասխան անձնակազմով, տեխնիկայով և
սարքավորումներով:
- Նախապատրաստել միջոցներ` հարկ եղած դեպքում տուժածներին առաջին
բուժ. օգնություն և բժշկական օգնություն ցույց տալու, անհրաժեշտության
դեպքում ստացիոնար բուժում կատարելու համար:
Լոռու մարզի տարածքում հնարավոր գարնանային հեղեղումների վայրի և
կանխարգելիչ միջոցառումների ծավալների վերաբերյալ
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքի |Աշխատանքների|Աշխատանքների |Անհրաժեշտ |
| |անվանումը |կատարման |կատարման |աշխատանքների բնույթը|
| | |օբյեկտը |տեղամասը, հատվածը|/ծավալը |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|1. |ք. Վանաձոր |Վանաձոր գետ |Աբովյան փողոց |Անհրաժեշտ է վերացնել|
| | |____________|_________________|գետերի դիմհարները, |
| | |Տանձուտ գետ |Խնձորուտ |առանձին հատվածների |
| | | |թաղամասից մինչև |մաքրել բերվածքներից,|
| | | |Փամբակ գետի |շինարարական և |
| | | |միախառնման վայրը |կենցաղային աղբից, |
| | | | |կատարել ափապաշտպան |
| | | | |պատերի ամրացում և |
| | | | |կառուցում: |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|2. |գ. Շահումյան |Կարբի գետ |Գյուղի տարածք |Անհրաժեշտ է վերացնել|
| | |____________|_________________|Տանձուտ և Կարբի |
| | |Տանձուտ գետ |Հեղեղավտանգ |գետերի դիմհարները, |
| | | |տարածքը ընկած է |առանձին հատվածների |
| | | |դպրոցից մինչև |մաքրել բերվածքներից,|
| | | |Կարբի գետի |շին. և կենցաղային |
| | | |միախառնման վայր |աղբից, ամրացնել |
| | | | |ափապաշտպան պատերը: |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|3. |ք. Ալավերդի |Դեբեդ գետ |Ալավերդու Սանահին|Գետի հունի նշված |
| |/Սանահին | |կայարանի թ.թ. 21 |հատվածի մաքրում և |
| |կայարան/ | |և 22 շենքերի |ափապաշտպան հենապատի |
| | | |շահագործման |կառուցում մոտ 80 մ |
| | | |հուսալիությունը |երկարությամբ |
| | | |գարնանային | |
| | | |հեղեղումների | |
| | | |ժամանակ դառնում է| |
| | | |խիստ վտանգավոր | |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|4. |Ախթալա |Դեբեդ գետ |Կայարանի |Կառուցել մոտ 80 մ |
| | | |տարածքում գտնվող |ափապաշտպան |
| | | |շենքերի մոտով |կառույցներ |
| | | |հոսող Դեբեդ գետի | |
| | | |հունի | |
| | | |համապատասխան | |
| | | |հատված | |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|5. |գ. Լեռնավան |գետ |գյուղի վերևից |Գետի հունի մաքրում, |
| | |Լեռնավանջուր|մինչև Ջրաշեն |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 1500 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|6. |գ. Ջրաշեն |գետ |գյուղի տարածք, |Գետի հունի մաքրում, |
| | |Փամփիջուր |ղազախի չայ, փոշոտ|դիմհարների վերացում,|
| | | |արտեր, ճալա, |ափապաշտպան դամբաների|
| | | |դանելանց ջաղաց, |կառուցում / 2000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|7. |ք. Սպիտակ |գետ |քաղաքի տարածք |Գետի հունի մաքրում, |
| | |Փամփիջուր | |առանձին հատվածների |
| | | | |մաքրում |
| | | | |բերվածքներից, |
| | | | |շինարարական և |
| | | | |կենցաղային աղբից / |
| | | | |3400 մ |
| | |____________|_________________|____________________|
| | |գետ Փամբակ |քաղաքի տարածք |Գետի հունի մաքրում |
| | | |«Ատվոդ» կոչվող |բերվածքներից, |
| | | |տեղամաս |շինարարական և |
| | | | |կենցաղային աղբից, |
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 5000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|8 |գ. Շիրակամուտ|գետ Չիչխան |Այգիների տարածք |Գետի հունի մաքրում |
| | | | |բերվածքներից, |
| | | | |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 3000 մ |
| | |____________|_________________|____________________|
| | |գետ Փամբակ |գյուղի սահմանով |Գետի հունի մաքրում |
| | | |անցնող հատվածում |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում գետի ձախ |
| | | | |ափին / 2500 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|9. |գ. Խնկոյան |գետ Փամբակ |գյուղի վերևից |գետի հունի մաքրում, |
| | | |մինչև Հարթագյուղ|առանձին հատվածներում|
| | | |ընկած տարածքը |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 1000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|10.|գ. Հարթագյուղ|գետ Փամբակ |գյուղի տարածքով |գետի հունի մաքրում, |
| | | |մինչև Մեծ Պարնի |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 2300 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|11.|գ. Մեծ Պարնի |գետ Փամբակ |գյուղի տարածքով |գետի հունի մաքրում, |
| | | |մինչև Կաթնաջուր |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 2200 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|12.|գ. Կաթնաջուր |գետ Փամբակ |գյուղի տարածքով |գետի հունի մաքրում, |
| | | |մինչև |ափապաշտպան դամբաների|
| | | |Շիրակամուտի |կառուցում գետի աջ |
| | | |սահմանը |ափին / 1500 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|13.|գ. Գեղասար |գետ Փամբակ |գյուղի սահմանով |գետի հունի մաքրում, |
| | | |անցնող հատվածում |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում գետի աջ |
| | | | |ափին / 600 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|14.|գ. Սարահարթ |գետ Փամբակ |գյուղի վարչական |գետի հունի մաքրում, |
| | | |սահմանով անցնող |առանձին հատվածներում|
| | | |հատվածում |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում գետի ձախ |
| | | | |ափին / 1000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|15.|գ. Ղուրսալի |գետ Փամբակ |գյուղի վարչական |հունի մաքրում |
| | | |սահմանով անցնող |ջրաբերուկներից, |
| | | |հատվածում |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 1000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|16.|գ. Նոր |գետ Փամբակ |գյուղի վարչական |հունի մաքրում |
| |Խաչակապ | |սահմանով անցնող |ջրաբերուկներից, |
| | | |հատվածում |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 1000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|17.| գ. Արջուտ |գետ Փամբակ |գյուղի վարչական |հունի մաքրում |
| | | |սահմանով անցնող |ջրաբերուկներից, |
| | | |հատվածում |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 1500 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|18.|գ. Պուշկինո |գետ Գարգառ |գյուղից մինչև |հունի մաքրում, |
| | | |Գարգառ գյուղ |առանձին հատվածներում|
| | | |ընկած հատվածում |դիմհարների վերացում |
| | | | |/ 1300 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|19.|գ. |գետ Գարգառ |գյուղի տարածքում |հունի մաքրում, |
| |Գյուլագարակ | | |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում |
| | | | |/ 1400 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|20.|գ. Վարդաբլուր|գետ Գարգառ |գյուղի տարածքում |գետի հունի մաքրում, |
| | | | |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում / 2000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|21.|գ. Կուրթան |գետ Ձորագետ |«Հնեվանա ճալա» |գետի հունի մաքրում, |
| | | |տարածքում |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում |
| | | | |ջրաբերուկներից/ |
| | | | |1200 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|22.|գ. Ձորագյուղ |գետ Ձորագետ |«ՈՒռուտ» կոչվող |գետի հունի մաքրում, |
| | | |տարածքում |ուղղում, ափապաշտպան |
| | | | |դամբաների կառուցում |
| | | | |ջրաբերուկներից/ |
| | | | |2000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|23.|գ. Հովնանաձոր|գետ |գյուղի վարչական |գետի հունի մաքրում |
| | |Հովնանաձոր |սահմանում |ջրաբերուկներից, |
| | | | |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում/|
| | | | |1400 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|24.|գ. ՈՒռուտ |գետ ՈՒռուտ |«Լոռու մայր |գետի հունի մաքրում |
| | | |ջրանցք»-ի անցման |ջրաբերուկներից, |
| | | |հատվածում 500 մ |շինարարական և |
| | | |վերևից 500 մ |կենցաղային աղբից, |
| | | |ներքև |հունի ուղղում և |
| | | | |դիմհարների վերացում/|
| | | | |1000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|25.|գ. Թեղուտ |գետ Շնող |գյուղի տարածքում |Գետի հունի մաքրում |
| | | |և վարչական |բերվածքներից, |
| | | |սահմանում |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում/|
| | | | |1500 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|26.|գ. Շնող |գետ Շնող |գյուղի տարածքում |Գետի հունի մաքրում |
| | | |և վարչական |բերվածքներից, |
| | | |սահմանում |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում/|
| | | | |2300 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|27.|գ. Ճոճկան |գ. Դեբեդ |«Հարսի ճալա» |հունի մաքրում |
| | | |կոչվող տարածք |բերվածքներից, |
| | | | |շինարարական և |
| | | | |կենցաղային աղբից, |
| | | | |դիմհարների վերացում,|
| | | | |ափապաշտպան դամբաների|
| | | | |կառուցում/ 2000 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|28.|գ. Լերմոնտովո|գետ Բոլշոյ |գյուղի տարածքում |գետի հունի մաքրում, |
| | |կլյուչ |և վարչական |ափապաշտպան դամբաների|
| | | |սահմանում |կառուցում / 1100 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|29.|գ. Մարգահովիտ|գետ Աղստև |գյուղի վարչական |գետի հունի մաքրում |
| | | |սահմանում |ջրաբերուկներից, |
| | | | |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում/|
| | | | |800 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|30.|գ. Ֆիոլետովո |գետ Աղստև |գյուղի վարչական |գետի հունի մաքրում |
| | | |սահմանում |ջրաբերուկներից, |
| | | | |առանձին հատվածներում|
| | | | |դիմհարների վերացում/|
| | | | |1100 մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|31.|Լոռու ջրանցք |սելավատարնե-|ՆԿ ՆԿ 19+20; |սելավատարների և |
| | |րի և հեղե- |33+83; 43+96; |հեղեղատարների |
| | |ղատարների |55+26; 77+07; |մաքրում |
| | |մաքրում |94+52; 128+28; |ջրաբերուկներից/ |
| | | |181+27; 224+49; |2750 խ.մ |
| | | |265+85 | |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|32.|Այրում-Ճոճկան|սելավատարնե-|ՆԿ 5+97; 11+54 |սելավատարների և |
| |մայր ջրանցք |րի և հեղե- | |հեղեղատարների |
| | |ղատարների | |մաքրում |
| | |մաքրում | |ջրաբերուկներից / |
| | | | |270 խ.մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|33.|Կիրովի ջրանցք|սելավատարնե-|ՆԿ ՆԿ 2+40; 4+16;|սելավատարների և |
| | |րի և հեղե- |6+03; 6+15; 7+40 |հեղեղատարների |
| | |ղատարների | |մաքրում |
| | |մաքրում | |ջրաբերուկներից/ |
| | | | |480 խ.մ |
|___|_____________|____________|_________________|____________________|
|34.|Նալբանդի |սելավատարնե-|ՆԿ ՆԿ 1+30; 4+60;|սելավատարների և |
| |ջրանցք |րի և հեղե- |6+52; 11+72; |հեղեղատարների |
| | |ղատարների |45+12; 144+70; |մաքրում |
| | |մաքրում |172+95; 205+80 |ջրաբերուկներից/ |
| | | | |1300 խ.մ |
._____________________________________________________________________.
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՈԼՈՐՏ
691. Լոռու մարզում առկա են 33 ապաստարաններ և 28 հակաճառագայթային թաքստոցներ, որոնք այսօր պատրաստ չեն մարդկանց ընդունելու համար: Անհրաժեշտ է կապիտալ շինարարական աշխատանքներ: Ապաստարանները և թաքստոցները անհրաժեշտ են կահավորել ինժեներատեխնիկական սարքավորումներով:
692. Մարզի պահեստային կառավարման կետը տեղաբաշխված է Վանաձորի քաղաքապետարանի նկուղային հարկում, գտնվում է ոչ բարվոք վիճակում և ենթակա է կապիտալ վերանորոգման:
693. Մարզում հարկավոր է տեղադրել մարզի ղեկավար կազմի ազդարարման ավտոմատ համակարգ: Բնակչության ազդարարման համար պահանջվում է 257 էլ. շչակներ, որից առկա են 33-ը, հարկավոր է տեղադրել 224-ը:
694. Նոր կառուցվող բոլոր տեսակի բազմաբնակարան բնակելի շենքերի և հիմնարկ-ձեռնարկությունների նկուղային հարկերում նախատեսել և կառուցել ապաստարաններ և թաքստոցներ:
11. ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
695. ՄԶԾ առաջընթացի վերլուծության և համապատասխան բարեփոխումների իրականացման տեսանկյունից չափազանց կարևորվում է իրականացվող միջոցառումների մոնիտորինգը և գնահատումը, որն անհրաժեշտ է նաև նպատակային շահագրգիռ կողմերի հետ հետադարձ կապի պահպանման և նրանց տեսակետներն ու կարիքները հաշվի առնելու համար:
696. Ինչպես և ՄԶԾ-ը, այնպես էլ ՄԳ հայեցակարգի մշակումն ու իրականացումը ևս առաջին փորձն էր Հայաստանում` մարզային մակարդակում պլանավորված քաղաքականությունների առաջընթացի համակարգված գնահատման և վերլուծությունների առումով: Եվ այդ փորձը ցույց տվեց, որ համակարգը կենսունակ է և հուսալի, ինչը նշանակում է, որ այն թույլ է տալիս չափել իրականացվող միջոցառումների և ծրագրերի արդյունքները, բացահայտել դրանց իրականացման ընթացքում ի հայտ եկած խոչընդոտները և դժվարությունները ու կյանքի կոչել այն հանձնարարականները, որոնք թույլ կտան բարելավել քաղաքականությունների պլանավորման և իրականացման գործընթացները:
697. Լոռու ՄԶԾ-ի ինստիտուցիոնալ կառույցների թվում, մոնիտորինգի և գնահատման խմբի տեխնիկական առաջադրանքի մշակման, իսկ հետագայում նաև դրա իրականացման նպատակով, ՀՀ Լոռու մարզպետի 2009 թ. մարտի 4-ի թիվ 56-Ա որոշումով ստեղծվել է մոնիտորինգի և գնահատման աշխատանքային խումբ` մարզպետի տեղակալի ղեկավարությամբ: ՀՀ Լոռու մարզպետի 2009 թ. մարտի 28-ի թիվ 85-Ա որոշմամբ հաստատվել է մարզային զարգացման հանձնաժողովի կազմը` մարզպետի նախագահությամբ: Նույն որոշմամբ հաստատվել են նաև մարզային զարգացման ծրագրի ոլորտային աշխատանքային խմբերի կազմը և ՄԶԾ-ի մշակման ժամանակացույցը:
698. Ծրագրի կազմման համար ստեղծվել են 7 ոլորտային աշխատանքային խմբեր`
. մասնավոր հատված, փոքր և միջին ձեռնարկատիրություն,
. գյուղատնտեսություն, բնապահպանություն և ընդերքի օգտագործում,
. կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդության հարցեր,
. առողջապահություն և սոցիալական ապահովվածություն,
. քաղաքաշինություն,
. ենթակառուցվածքներ (ճանապարհաշինություն, ջրամատակարարում և
ջրահեռացում, տրանսպորտ և գազամատակարարում),
. տարածքային կառավարում, տեղական ինքնակառավարում և քաղաքացիական
հասարակություն:
699. Ոլորտային աշխատանքային խմբերի ղեկավարները մարզպետարանի համապատասխան ստորաբաժանումների ղեկավարներն են:
700. Խմբերում ընդգրկվել են մարզպետարանի աշխատակազմի աշխատակիցներ, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հասարակական կազմակերպությունների և համայնքների և համայնքների միությունների ղեկավարներ ու ներկայացուցիչներ:
701. Ոլորտային աշխատանքային խմբերի աշխատանքները համակարգվում են Լոռու մարզպետի տեղակալի կողմից:
702. ՄԳ համակարգով նախատեսված խմբի գործունեության արդյունքները ամփոփվում են ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման վարչության կողմից:
703. ՄԶԾ-ի իրականացմանն աջակցելու, աշխատանքները համակարգելու, ինչպես նաև ՄԳ իրականացման համար պլանավորված միջոցառումները, արդյունքները և ֆինանսական ներդրումները ամփոփ ներկայացնող փաստաթղթի առկայության նպատակով մշակվում է Տարեկան աշխատանքային պլան (ՏԱՊ):
704. Ընդհանուր առմամբ ՏԱՊ-ում ներկայացվում են այն միջոցառումները, որոնց իրականացման համար պատասխանատու է մարզպետարանը, ինչպես նաև արձանագրվում են այն հիմքերը, որոնց վրա կառուցվելու են մոնիտորինգի աշխատանքները: Այս փաստաթղթում ներկայացվում է նաև ֆինանսական խնդիրների նկարագիրը, ինչպես նաև ֆինանսական միջոցներով դեռևս չապահովված միջոցառումների իրականացման համար ֆինանսական աղբյուրների բացահայտման ռազմավարությունը:
705. ՏԱՊ-ի բոլոր նախատեսվող միջոցառումները ամփոփված են Տրամաբանական հենքում: Տրամաբանական հենքը կառավարման հզոր գործիք է, որը պարզաբանում է առանձին ծրագրերի կամ միջոցառումների նախագծման պատճառահետևանքային կապերը և դրանց փոխկապակցվածությունը Ծրագրի խնդիրների, ինչպես նաև արտաքին միջավայրի հետ: Սա արդյունավետ ու ճկուն մեթոդ է ծրագրերի ու միջոցառումների պլանավորման, մոնիտորինգի ու գնահատման, ինչպես նաև հաշվետվականության հետ կապված խնդիրները լուծելու համար: Այսպիսով տրամաբանական հենքը օգնում է.
. նկարագրել այն խնդիրները, որոնց իրականացմանն ուղղված է տվյալ
միջոցառումը,
. բացահայտել այն կարևոր նկատառումները, որոնք պետք է հաշվի առնել
արտաքին գործոնների առումով, քանի որ դրանք կարող են ազդել դրված
գերակա նպատակների իրականացման վրա,
. սահմանել այն ցուցանիշները, որոնք կիրառվելու են տվյալ նպատակի
իրականացումը չափելու համար,
. բացահայտել, թե որ աղբյուրներից են ստացվելու յուրաքանչյուր ցուցանիշը
չափելու համար անհրաժեշտ տվյալները,
. հատկորոշել այն միջոցառումները, որոնք անհրաժեշտ է իրականացնել, ինչպես
նաև սահմանել այն ժամկետները, որոնց սահմաններում պետք է իրականացվեն
տվյալ նպատակները,
. բացահայտել անհրաժեշտ միջոցները և ներդրումները:
706. ՄԶԾ-ն ունի մոնիտորինգի և գնահատման համապարփակ հայեցակարգ, որը բաղկացած է չորս հիմնական բաղադրիչներից.
1. քաղաքականության ուսումնասիրում,
2. ՄԶԾ ցուցանիշների և թիրախների վերանայում,
3. մասնակցային մոնիտորինգ և գնահատում,
4. ազդեցության գնահատում:
707. Քաղաքականության վերլուծության հիմքը ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքն է և մոնիտորինգի այս տեսակի ժամանակ ՄԳ խումբը քննության է առնում նախատեսված միջոցառումների առաջընթացը, բացահայտում է խոչընդոտները և հետազոտում անելիքները:
708. ՄԶԾ-ի ցուցանիշները և ոլորտները վերանայվում, խմբավորվում են ըստ ՄԶԾ-ի կարևորագույն թեմաների, այն է`
. տնտեսական զարգացում,
. կենսամակարդակ,
. ՓՄՁ զարգացում,
. շրջակա միջավայրի պաշտպանություն
. գյուղատնտեսության զարգացում,
. առողջապահություն,
. սոցիալական պաշտպանություն,
. կրթություն,
. համայնքային զարգացում,
709. Հաստատված ժամանակացույցի համաձայն ՀԿ-ների կողմից իրականացվում է մասնակցային մոնիտորինգի և գնահատման միջոցառում` մասնակցային որևէ մեթոդաբանության կիրառմամբ:
710. Մասնագիտական անկախ գնահատում իրականացնելու նպատակով, կազմակերպվում է ՄԶԾ որևէ ոլորտի միջոցառումների ազդեցության գնահատում: Այս հետազոտությունները թույլ են տալիս.
. անցկացնել քաղաքականության ուսումնասիրության ու ցուցանիշների
մոնիտորինգի եզրակացությունների համադրում,
. ստանալ ՄԶԾ-ի իրականացման ու արդյունքների խորացված պատկեր` ըստ
առանձին կարևորագույն ոլորտների և ունենալ մի մեխանիզմ, որի շնորհիվ
կարելի է տեղերից ստանալ ՄԶԾ-ի արդյունավետության վերաբերյալ կարծիքներ
(ինչպես, օրինակ, աղքատների համար առանձին ծառայությունների
մատչելիությունը):
711. ՄԳ համակարգի առաջին և երկրորդ տարրերն իրականացվում են մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից: Այս երկու տարրերը կարելի է համարել ներքին մոնիտորինգ և գնահատում: Իսկ երրորդ և չորրորդ տարրերը համարվում են արտաքին ՄԳ տեսակ, քանի որ դրանք հիմնականում իրականացվում են քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտների և անկախ մասնագետների կողմից` ապահովելով նաև ՄԳ համակարգի համապարփակությունը և չեզոքությունը: Բացի այդ այս տարրերի առկայությունը թույլ է տալիս հանրության լայն շրջանակներին մասնակցելու և վերահսկելու մարզային մակարդակում զարգացման նախաձեռնությունների պլանավորման, իրականացման և գնահատման գործընթացները: Կարևոր է նշել նաև, որ վերջին երկու տարրերը հնարավորություն են տալիս քանակական տվյալները համալրել որակական գնահատականներով, ինչն ամբողջական է դարձնում ՄԳ ընդհանուր պատկերը և օգնում բարձրացնել պլանավորման արդյունավետությունը:
712. ՄՄԳ և ազդեցության գնահատումը ևս համակարգվում է մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից, քանի որ վերջինս պատասխանատու է ողջ համակարգի գործառնության համար: Սակայն, այս պարագայում մարզպետարանի ՄԳ խմբի մասնակցությունը սահմանափակվում է իրականացնողներին ցուցաբերվող տեխնիկական աջակցությամբ և տեղեկատվության տրամադրմամբ: Այսպիսով` ամրապնդվում է նաև կապը մարզային իշխանությունների և մարզի քաղաքացիական հասարակության խմբերի հետ:
713. Յուրաքանչյուր տարվա ընթացքում, սկսած հունվարից մոնիտորինգի տվյալները օգտագործվում են ՄԶԾ-ի ՏԱՊ-ի վերանայման և մշակման նպատակով: Ընդհանուր առմամբ, ՄԳ ցիկլը ենթադրում է.
. միջանկյալ (կիսամյակային) ընթացիկ հաշվետվություն, որը պատրաստվում է
հուլիս-օգոստոս ամիսներին և հիմնվում է քաղաքականությունների
ուսումնասիրության վրա,
. տարեկան հաշվետվություն, որը պատրաստվում է տարվա վերջում և հաջորդ
տարվա սկզբին: Այն կազմվում է ՄԳ համակարգի բոլոր տարրերի վերաբերյալ
առկա հաշվետվությունների ամփոփ վերլուծության արդյունքում,
. մոնիտորինգի սեմինար-խորհրդակցություն, որը անց է կացվում հաջորդ տարվա
մարտ ամսին, որի ընթացքում բոլոր ներգրավված կողմերի հետ միասին
քննության են առնվում մոնիտորինգի տարեկան ընթացիկ հաշվետվությունը և
սահմանվում են հաջորդ տարվա հիմնական խնդիրները:
714. Մոնիտորինգի միջանկյալ և տարեկան հաշվետվությունները պատրաստվում են մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից:
715. Միջանկյալ հաշվետվությունը պատրաստվում է հուլիս-օգոստոս ամիսներին և ներառում է տրամաբանական հենքի հիման վրա կատարած քաղաքականությունների վերլուծության արդյունքները: Այն մշակվում է ՏԱՊ-ի տարվա առաջին կիսամյակում իրականացված և իրականացվելիք միջոցառումների առաջընթացի գնահատման արդյունքում:
716. Տարեկան հաշվետվությունը ամփոփում է տարվա ընթացքում ՏԱՊ-ով նախատեսված բոլոր միջոցառումների վերաբերյալ ՄԶԾ ՄԳ համակարգի չորս տարրերի իրականացումից ստացված արդյունքների ամփոփ վերլուծությունները: Այն պատրաստվում է դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին և ներառում է հետևյալ բաժինները.
. ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի պետական համակարգի ամփոփագիրը` շեշտը դնելով մարզին
հատուկ հիմնախնդիրների վրա:
. ՄԶԾ-ի շրջանակներում իրականացված միջոցառումները և դրանց գծով
կատարված ծախսերը:
. Տարվա ընթացքում իրականացված գնումները:
. ՄԶԾ-ով սահմանված միջոցառումների իրականացման ընթացքի ամփոփումը,
քաղաքականությունների ուսումնասիրության արդյունքները` տարվա կտրվածքով:
. Տարեկան առաջընթացը` ՄԶԾ-ի մոնիտորինգի ցուցանիշների նկատմամբ:
. Մասնակցային մոնիտորինգի և գնահատման ամփոփ արդյունքները:
. Ազդեցության գնահատման ամփոփ արդյունքները:
. Հաջորդ տարվա հիմնախնդիրներ, այդ թվում` քաղաքականությունների
ուրվագծում:
717. ՄԳ տարեկան հաշվետվությունը պատրաստելուց հետո կազմակերպվում է ՄԳ արդյունքները ամփոփող տարեկան սեմինար-խորհրդակցություն, որին մասնակցում են ինչպես մարզային խորհրդի, այնպես էլ քաղաքացիական հասարակության և դոնոր կազմակերպությունների ներկայացուցիչները: Տարեկան սեմինար-խորհրդակցությունը կազմակերպվում է մոնիտորինգային գործունեության վերաբերյալ եզրակացությունների քննարկման և տարածման համար:
718. Սեմինար-խորհրդակցությունը պետք է դիտվի նաև որպես կարևոր մի նախաձեռնություն քաղաքացիական հասարակությունը ՄԶԾ-ի մոնիտորինգի մեջ ընդգրկելու, ինչպես նաև ՄԶԾ-ի հաջողությունները ցուցադրելու և նոր դոնորներ ներգրավելու համար:
719. Մոնիտորինգի խմբի աշխատանքներին պարբերաբար պետք է հետևի Մարզային խորհրդի կազմում ընդգրկված մարզային զարգացման հանձնաժողովը: Նրա դերը վճռորոշ է մոնիտորինգի համակարգի կայացման և արդյունավետ գործառնության ապահովման գործում:
720. Չափազանց կարևոր է ՄԶԾ ՄԳ համակարգի ինստիտուցիոնալացմանն ուղղված քայլերի իրականացումը: Խոսքը վերաբերում է հատկապես մասնակցային ՄԳ-ին և ազդեցության գնահատմանը:
721. Այս համակարգի կենսունակության և հետագա զարգացման երաշխիքը կլինի ՄԳ-ի որպես մարզային զարգացման ինստիտուցիոնալ համակարգի անբաժանելի մասի ամրագրումը ՄԶԾ մոդելի բաղադրիչների կազմում: Այս համակարգի արմատավորումը հնարավորություն է տալիս առավել արդյունավետ իրականացնել ԿԶԾ-ի ՄԳ համակարգը մարզային մակարդակում, բարձրացնել տարբեր դոնորների կողմից այս բնագավառում իրականացվող միջոցառումների հասցեականությունը:
ՄԶԾ մոնիտորինգի և գնահատման ընթացակարգը
._____________________________________________________________________.
|Մոնիտորինգի|Իրականացման|Իրականացման ընթացակարգը|Արդյունքը|Իրականացնող|
|և |նպատակը | | |կողմը |
|գնահատման | | | | |
|բաղադրիչը | | | | |
|___________|___________|_______________________|_________|___________|
|Քաղաքակա- |Տարին երկու|1. ՏԱՊ-ի տրամաբանական |Կիսամյա- |Մարզպետարա-|
|նության |անգամ` | հենքով նախատեսված |կային |նի ՄԳ խումբ|
|վերանայում |ՏԱՊ-ի | միջոցառումների, |հաշվետ- | |
| |նկատմամբ | դրանց արդյունքների |վություն | |
| |առաջընթացը | և թիրախների | | |
| |չափելու | վերլուծություն: | | |
| |նպատակով: |2. ՏԱՊ-ի իրականացման | | |
| | | ընթացքում ծագած | | |
| | | հիմնախնդիրների | | |
| | | վերծանում, և դրանց | | |
| | | լուծման համար | | |
| | | անհրաժեշտ նախագծերի | | |
| | | պատրաստում: | | |
| | |3. Հաջորդ հաշվետու | | |
| | | ժամանակաշրջանում | | |
| | | իրականացվելիք | | |
| | | միջոցառումների | | |
| | | արդյունավետության | | |
| | | բարձրացմանն ուղղված | | |
| | | հանձնարարականների | | |
| | | մշակում: | | |
| | |4. Արդյունքների | | |
| | | վերլուծություն և | | |
| | | հաշվետվության | | |
| | | պատրաստում: | | |
| | |5. Շահագրգիռ կողմերի | | |
| | | իրազեկում: | | |
|___________|___________|_______________________|_________|___________|
|ՄԶԾ ցուցա- |ՄԶԾ-ի ցուցա|1. ՄԶԾ և մարզային |Մոնիտորին|Մարզպետարա-|
|նիշների և |նիշների | մակարդակում ԱՀՌԾ |գի և |նի ՄԳ խումբ|
|թիրախների |վերլուծութ-| առաջընթացը գնահատող |գնահատման| |
|վերլուծութ-|յուն և | ելակետային |տարեկան | |
|յուն |ցուցակի | ցուցանիշների |հաշվետ- | |
| |թարմացում | հավաքագրում և դրանց|վություն | |
| | | թարմացում: | | |
| | |2. Ցուցանիշների | | |
| | | համեմատական | | |
| | | վերլուծություն` ՄԶԾ | | |
| | | ազդեցությունը | | |
| | | գնահատելու նպատակով:| | |
| | |3. Արդյունքների | | |
| | | վերլուծություն և | | |
| | | հաշվետվության | | |
| | | պատրաստում | | |
| | |4. Շահագրգիռ կողմերի և | | |
| | | հանրության | | |
| | | իրազեկում: | | |
|___________|___________|_______________________|_________|___________|
|Մասնակցային|ՄԶԾ-ի |1. ՄԶԾ համապատասխան |Մասնակցա-|Քաղաքացիա- |
|մոնիտորինգ |առաջընթացի | ոլորտի/ների |յին մոնի-|կան հասարա-|
|և |վերաբերյալ | ընտրություն |տորինգի |կության |
|գնահատում |հանրության |2. ՄՄԳ մեթոդաբանության |և |խմբեր, |
| |կարծիքների | ընտրություն |գնահատման|տեղական |
| |և արձա- |3. Հետազոտական |հաշվետ- |ՀԿ-ներ |
| |գանքների | գործիքների մշակում, |վություն | |
| |վերլուծութ-| մեթոդների և | | |
| |յուն | ընթացակարգերի | | |
| | | հստակեցում | | |
| | |4. Հետազոտական խմբի | | |
| | | ձևավորում | | |
| | |5. Դաշտային | | |
| | | աշխատանքների | | |
| | | իրականացում | | |
| | |6. Արդյունքների | | |
| | | վերլուծություն և | | |
| | | հաշվետվության | | |
| | | պատրաստում | | |
| | |7. Շահագրգիռ կողմերի և | | |
| | | հանրության իրազեկում| | |
|___________|___________|_______________________|_________|___________|
|Ազդեցության|ՄԶԾ որևէ |1. ՄԶԾ համապատասխան |Ազդեցութ-|Անկախ |
|գնահատում |ոլորտում | ոլորտի/ների |յան |փորձագետներ|
| |մասնագիտա- | ընտրություն |գնահատման| |
| |կան հետազո-|2. ՄՄԳ մեթոդաբանության |հաշվետ- | |
| |տություն | ընտրություն |վություն | |
| | |3. Հետազոտական | | |
| | | գործիքների մշակում, | | |
| | | մեթոդների և | | |
| | | ընթացակարգերի | | |
| | | հստակեցում | | |
| | |4. Հետազոտական խմբի | | |
| | | ձևավորում | | |
| | |5. Դաշտային | | |
| | | աշխատանքների | | |
| | | իրականացում | | |
| | |6. Արդյունքների | | |
| | | վերլուծություն և | | |
| | | հաշվետվության | | |
| | | պատրաստում | | |
| | |7. Շահագրգիռ կողմերի և | | |
| | | հանրության իրազեկում| | |
._____________________________________________________________________.
12. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ
722. Լոռու մարզի 2009-2013 թթ. սոցիալ տնտեսական զարգացման համար անհրաժեշտ աշխատանքների ու միջոցառումների ցանկն ու նրանց իրականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների գնահատականները` ըստ ոլորտների ու առաջնահերթությունների բերված են հավելվածների աղյուսակներում: Աղյուսակներում ընդգրկված են նաև միջազգային կազմակերպությունների, տեղական հիմնադրամների ու պետական ծրագրերով իրականացվող միջոցառումները, այդ թվում նաև ՀՀ նախագահի 2008 թ. հունվարի 10-ից մինչև փետրվարի 17-ը մարզի համայնքներում նախընտրական հանդիպումների ընթացքում արծածված խնդիրների լուծմանն ուղղված միջոցառումները* (տես ՀՀ Նախագահի 2008 թ. հուլիսի 30-ի ՆԿ-128-Ն կարգադրության հավելվածը):
723. Հաշվի առնելով տնտեսության ներկա` ոչ բնական, դժվար կանխատեսվող զարգացումների ծավալումները, հավելվածներում բերված 2010-2013 թթ. նախատեսվող աշխատանքների ֆինանսավորման աղբյուրները կհստակեցվեն տվյալ տարվա ՀՀ պետական բյուջեն հաստատելուց հետո: Յուրաքանչյուր տարվա տարեկան աշխատանքային պլանները (ՏԱՊ) կազմելու ժամանակ, երբ հաստատված կլինեն տվյալ տարվա պետական բյուջեից մարզին հատկացված ֆինանսական միջոցները և հայտնի կլինեն միջազգային կազմակերպությունների ու տեղական հիմնադրամների կողմից մարզում կատարվելիք ծրագրերը, կվերանայվեն այդ տարվա իրականացվելիք միջոցառումների ցանկերը` ըստ ոլորտների (տես` համապատասխան հավելվածները) և նրանց ֆինանսավորման աղբյուրները:
724. Նույն նկատառումներից ելնելով` 12.1. հավելվածում բերված մարզի համայնքների 2009-2012 թթ. քառամյա ծրագրերում նախատեսված աշխատանքները և միջոցառումները գնահատված են, իսկ ֆինանսավորման աղբյուրները կհստակեցվեն այն ժամանակ, երբ հաստատված կլինեն տվյալ տարվա պետական բյուջեից մարզին հատկացված ֆինանսական միջոցները և համայնքային բյուջեները, ինչպես նաև հայտնի կլինեն միջազգային կազմակերպությունների ու տեղական հիմնադրամների կողմից մարզում կատարվելիք ծրագրերը:
(մլն դրամ)
.__________________________________________.
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ, |106607.10|
|________________________________|_________|
|այդ թվում` Վանաձոր`| 57285.29|
|________________________________|_________|
| Տարածաշրջաններ`| 49321.81|
|________________________________|_________|
|այդ թվում` Գուգարքի տարածաշրջան`| 2327.12|
|________________________________|_________|
| Սպիտակի տարածաշրջան`| 33832.42|
|________________________________|_________|
| Տաշիրի տարածաշրջան`| 3463.80|
|________________________________|_________|
| Թումանյանի տարածաշրջան`| 5392.11|
|________________________________|_________|
| Ստեփանավանի տարածաշրջան`| 4306.36|
.__________________________________________.
725. Աղյուսակ 12.1.-ում բերված է ըստ ոլորտների ու առաջնահերթությունների միայն 2010-2013 թթ. նախատեսվող աշխատանքների ֆինանսական գնահատականները, որոնց ֆինանսավորման աղբյուրները կհստակեցվեն տվյալ տարվա ՀՀ պետական բյուջեն հաստատվելուց հետո:
Աղյուսակ 12.1. ՀՀ Լոռու մարզի ծրագրի ֆինանսավորումն ըստ
բնագավառների` 2010-2013 թվականներին
(հազ. դրամ)
._________________________________________________________________________.
| |Ոլորտը |Ընդամենը |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավո- |______________________________________________|
| | |րում |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
| 1| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|1.|Կրթություն | 4264180.00| 557000.00| 1245000.00| 1270000.00|1192180.00|
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|2.|Մշակույթ | 1057900.00| 450000.00| 327900.00| 150000.00| 130000.00|
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|3.|Սպորտի | 870000.00| 200000.00| 335000.00| 200000.00| 135000.00|
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|4.|Առողջապա- | 1163120.00| 175000.00| 380000.00| 298120.00| 310000.00|
| |հություն | | | | | |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|5.|Սոցիալական | 2097975.00| 146000.00| 637725.00| 636789.00| 677461.00|
| |պաշտպանութ-| | | | | |
| |յուն | | | | | |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|6.|Գյուղատնտե-|13552140.00| 3048100.00| 3294040.00| 3520000.00|3690000.00|
| |սություն | | | | | |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|7.|Քաղաքաշի- |32445000.00|11615000.00|10010000.00|10110000.00| 710000.00|
| |նություն | | | | | |
| |(Բնակարանա-| | | | | |
| |շինություն)| | | | | |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
|8.|Ենթակառուց-|16675590.00| 6025110.00| 3951200.00| 3630200.00|3069080.00|
| |վածքներ, | | | | | |
| |այդ թվում | | | | | |
| |___________|___________|___________|___________|___________|__________|
| |8.1 |12796000.00| 5313000.00| 2820000.00| 2628000.00|2035000.00|
| |Ճանապարհներ| | | | | |
| |___________|___________|___________|___________|___________|__________|
| |8.2 Ջրամա- | 909000.00| 150000.00| 407000.00| 205000.00| 147000.00|
| |տակարարում | | | | | |
| |___________|___________|___________|___________|___________|__________|
| |8.3 Գազիֆի-| 2970590.00| 562110.00| 724200.00| 797200.00| 887080.00|
| |կացում | | | | | |
|__|___________|___________|___________|___________|___________|__________|
| |Ընդամենը |72125905.00|22216210.00|20180865.00|19815109.00|9913721.00|
._________________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.2. ՀՀ Լոռու մարզի կրթության ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին
/հազ. դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Դպրոցաշինություն |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|____________________________________________|_____________|__________|
|Կրթական օբյեկտների կառուցում ընդամենը, | 880000.00| 15000.00|
| այդ թվում | | |
|____________________________________________|_____________|__________|
| 1 |Վահագնաձորի դպրոցի կառուցում | 120000.00| 120000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 2 |Կաթնառատի դպրոցի կառուցում | 150000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 3 |Ջիլիզայի դպրոցի կառուցում | 160000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 4 |Վանաձորի թիվ 23 դպրոցի մարզադահլիճի | 120000.00| |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 5 |Վանաձորի թիվ 9 դպրոցի մարզադահլիճի | 120000.00| |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 6 |Արևաշողի մարզադահլիճի կառուցում | 180000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 7 |Գյուլագարակի դպրոցի մարզադահլիճի | 30000.00| 30000.00|
| |կառուցում | | |
|____________________________________________|_____________|__________|
|Կրթական համակարգի օբյեկտների նորոգում | 4354910.00| 820730.00|
| ընդամենը, այդ թվում` | | |
|____________________________________________|_____________|__________|
| 1 |ք. Վանաձորի թիվ 25 դպրոցի հիմնանորոգում | 100000.00| 40000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 2 |Սարատովկայի դպրոցի հիմնանորոգում | 120000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 3 |Դաշտադեմի դպրոցի հիմնանորոգում | 120000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 4 |ք. Վանաձորի թիվ 13 դպրոցի հիմնանորոգում | 200000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 5 |Դսեղի դպրոցի հիմնանորոգում | 135000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 6 | Ֆիոլոտովոյի դպրոցի հիմնանորոգում | 100000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 7 |ք. Վանաձորի թիվ 17 դպրոցի հիմնանորոգում | 50000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 8 |ք. Վանաձորի թիվ 11 դպրոցի մաս. կառուցում| 200000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 9 |ք. Վանաձորի թիվ 30 դպրոցի հիմնանորոգում | 100000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|10 |ք. Վանաձորի թիվ 24 դպրոցի հիմնանորոգում | 487200.00| 87200.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|11 |Մեծավանի թիվ 2 դպրոցի հիմնանորոգում | 200000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|12 |Վանաձորի թիվ 6 դպրոցի հիմնանորոգում | 270000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|13 |Ալավերդու թիվ 8 դպրոցի հիմնանորոգում | 120000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|14 |Սարահարթի դպրոցի շենքի ջեռուցում | 30000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|15 |Վանաձորի թիվ 28 դպրոցի հիմնանորոգում | 110000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|16 |գ. Նոր Խաչակապի դպրոցի մարզադահլիճ | 15000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|17 |Ալավերդու թիվ 1 դպրոցի հիմնանորոգում | 110000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|18 |Աքորու դպրոցի հիմնանորոգում | 150000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|19 |Լորուտի դպրոցի հիմնանորոգում | 150000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|20 |Օձունի թիվ 1 դպրոցի մարզադահլիճի | 150000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|21 |Ծաղկաշատի դպրոցի հիմնանորոգում | 90000.00| 50000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|22 |Հաղպատի դպրոցի հիմնանորոգում | 60000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|23 |Հագվու դպրոցի հիմնանորոգում | 80000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|24 |Շամլուղի դպրոցի հիմնանորոգում | 60000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|25 |Ալավերդու արհեստագործական ուսումնարան | 112180.00| |
| |ՊՈԱԿ-ի նորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|26 |ՈՒռուտի դպրոցի նորոգում | 107570.00| 107570.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|27 |Մեծավանի թիվ 1 դպրոցի նորոգում | 82400.00| 82400.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|28 |Վանաձորի ԵՐՊԻ մ/ճ նորոգում | 95900.00| 95900.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|29 |Պրիվոլնոյի դպրոցի նորոգում | 25460.00| 25460.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|30 |Հարթագյուղի դպրոցի նորոգում | 111000.00| 44000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|31 |Քարաձորի դպրոցի նորոգում | 86000.00| 34000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|32 |Վանաձորի թիվ 5 դպրոցի նորոգում | 76300.00| 76300.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|33 |Ախթալայի թիվ 1 դպրոցի նորոգում | 93060.00| 93060.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|34 |Վանաձորի Բազում թաղամասի մանկապարտեզի | 47740.00| 47740.00|
| |հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|35 |Խնկոյանի դպրոցի հիմնանորոգում | 87000.00| 29000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|36 |Վանաձորի թիվ 17 դպրոցի նորոգում | 50000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|37 |Վանաձորի թիվ 25 դպրոցի նորոգում | 40000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|38 |Լուսաղբյուրի դպրոցի հիմնանորոգում | 20000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|39 |Վանաձորի թիվ 18 դպրոցի սպորտդահլիճի | 15000.00| |
| |նորոգում | | |
|____________________________________________|_____________|__________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ | 5234910.00| 970730.00|
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | | |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | 0.00| 310000.00| 240000.00| 180000.00| 880000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | | | | | 120000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 150000.00| | | 150000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | 160000.00| | | 160000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | | 120000.00| | 120000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | | | 120000.00| | 120000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | | | | 180000.00| 180000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | | | | | 300000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |557000.00| 935000.00|1030000.00|1012180.00| 4354910.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 40000.00| 60000.00| | | 100000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 120000.00| | | 120000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | 120000.00| | | 120000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | 200000.00| | | 200000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | | 135000.00| | | 135000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | | 100000.00| | | 100000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | 50000.00| | | | 50000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 8 | | | | 200000.00| | 200000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | | 100000.00| | | 100000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|10 | |100000.00| 100000.00| 100000.00| 100000.00| 487200.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|11 | | | | 200000.00| | 200000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|12 | | | | 270000.00| | 270000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|13 | | | | 120000.00| | 120000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|14 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|15 | | | | 110000.00| | 110000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|16 | | 15000.00| | | | 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|17 | | | | | 110000.00| 110000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|18 | | | | | 150000.00| 150000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|19 | | | | | 150000.00| 150000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|20 | | | | | 150000.00| 150000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|21 | | 50000.00| | | 40000.00| 90000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|22 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|23 | | | | | 80000.00| 80000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|24 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|25 | | | | | 112180.00| 112180.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|26 | | | | | | 107570.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|27 | | | | | | 82400.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|28 | | | | | | 95900.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|29 | | | | | | 25460.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|30 | | 67000.00| | | | 111000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|31 | | 52000.00| | | | 86000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|32 | | | | | | 76300.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|33 | | | | | | 93060.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|34 | | | | | | 47740.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|35 | | 58000.00| | | | 87000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|36 | | 50000.00| | | | 50000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|37 | | 40000.00| | | | 40000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|38 | | 20000.00| | | | 20000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|39 | | 15000.00| | | | 15000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |557000.00|1245000.00|1270000.00|1192180.00| 5234910.00| 0.00|
.____ ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.3. ՀՀ Լոռու մարզի մշակույթի ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորումը 2010-2013 թվականներին
/հազ. դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Մշակութային օբյեկտներ |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|_____________________________________________|_____________|_________|
|Մշակութային օբյեկտների կառուցում ընդամենը, | 845000.00|305000.00|
| այդ թվում` | | |
|_____________________________________________|_____________|_________|
| 1 |Գյուլագարակի մշակույթի (համայնքային | 180000.00| |
| |կենտրոնի) տան կառուցում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 2 |Արևաշողի համայնքային կենտրոնի կառուցում | 180000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 3 |Լեռնապատի համայնքային կենտրոնի կառուցում | 85000.00| 85000.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 4 |Շիրակամուտի համայնքային կենտրոնի | 90000.00| 90000.00|
| |կառուցում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 5 |Վանաձորի հայորդաց տան կառուցում | 130000.00|130000.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 6 |Հարթագյուղի համայնքային կենտրոնի | 180000.00| |
| |կառուցում | | |
|_____________________________________________|_____________|_________|
|Մշակութային օբյեկտների նորոգում ընդամենը, | 790568.00|272668.00|
|այդ թվում` | | |
|_____________________________________________|_____________|_________|
| 1 |Խնկոյոնի մշակույթի (համայնքային կենտրոնի)| 60000.00| |
| |տան հիմնանորոգում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 2 |Գուգարքի մշակույթի տան հիմնանորոգում | 127900.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 3 |Քոբերի Քոբայրվանքի վերանորոգում | 15000.00| 15000|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 4 |Կուրթանի Հնեվանքի նորոգում | 165000.00| 15000.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 5 |Լոռիբերդի Լոռիբերդի նորոգում | 7500.00| 7500|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 6 |Աքորու Բգավոր եկեղեցու նորոգում | 20000.00| 20000.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 7 |Լեռնահովտի մշակույթի տան նորոգում | 51690.00| 51690.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 8 |Կուրթանի մշակույթի տան նորոգում | 56940.00| 56940.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 9 |Ծաթեր համայնքի մշակույթի տան տանիքի | 10000.00| |
| |վերանորոգում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|10 |Կաթնաջրի համայնքային կենտրոն | 6738.00| 6738.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|11 |Ստեփանավանի մշակույթի պալատ | 99800.00| 99800.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|12 |Տաշիրի համայնքային կենտրոնի հիմնանորոգում| 170000.00| |
|_____________________________________________|_____________|_________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ | 1635568.00|577668.00|
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | | |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | | 9 | 10 |
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |310000.00| 50000.00| 100000.00| 80000.00| 845000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | |130000.00| 50000.00| | | 180000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | |130000.00| 180000.00| | | 180000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | | | | 85000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | | | | 90000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | | | | | 130000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | | | 100000.00| 80000.00| 180000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |140000.00| 277900.00| 50000.00| 50000.00| 790568.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 60000.00| | | | 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 127900.00| | | 127900.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | | | | 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | 50000.00| 50000.00| 50000.00| 165000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | | | | | 7500.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | | | | | 20000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | | | | | 51690.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 8 | | | | | | 56940.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | 10000.00| | | | 10000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|10 | | | | | | 6738.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|11 | | | | | | 99800.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|12 | | 70000.00| 100000.00| | | 170000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |450000.00| 327900.00| 150000.00| 130000.00| 1635568.00| 0.00|
.____ ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.4. ՀՀ Լոռու մարզի սպորտի ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/հազար դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Մարզական օբյեկտներ |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|_____________________________________________|_____________|_________|
|Մարզական օբյեկտների կառուցում ընդամենը, | 870000.00| 0.00|
| այդ թվում` | | |
|_____________________________________________|_____________|_________|
| 1 |Մարզային ենթակայության մարզահրապարակի | 135000.00| 0.00|
| |կառուցում Վանաձորում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 2 |Մարզային ենթակայության մարզադահլիճի | 135000.00| 0.00|
| |կառուցում Վանաձորում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 3 |Վանաձորի քաղաքային մարզադաշտի | 600000.00| 0.00|
| | հիմնանորոգում | | |
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | |պլանավորում |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |200000.00| 335000.00| 200000.00| 135000.00| 870000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | | 135000.00| | | 135000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | | | 135000.00| 135000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | |200000.00| 200000.00| 200000.00| | 600000.00| 0.00|
.____ ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.5. ՀՀ Լոռու մարզի առողջապահության ոլորտի
ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/հազար դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Առողջապահության օբյեկտներ |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|_____________________________________________|_____________|_________|
|Առողջապահության օբյեկտների կառուցում | 570000.00| 0.00|
| ընդամենը, այդ թվում` | | |
|_____________________________________________|_____________|_________|
| 1 |Ձորոգետավանի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 2 |Շենավանի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 3 |Նոր Խաչակապի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 4 |Քարաձորի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 5 |Դաշտադեմի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 6 |Մեղվահովիտի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 7 |Նորամուտի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 8 |Բլագոդորնոյեի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 9 |Պետրովկայի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|10 |Ապավենի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|11 |Ձյունաշողի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|12 |Նեղոցի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|13 |Քարկոփի ԲՄԿ-ի շենքի կառուցում | 30000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|14 |Արևաշողի ԱԱԿ-ի շենքի կառուցում | 60000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|15 |Գուգարքի ԱԱԿ-ի շենքի կառուցում | 60000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|16 |Ախթալայի ԱԿ -ի շենքի կառուցում | 60000.00| |
|_____________________________________________|_____________|_________|
|Առողջապահության օբյեկտների նորոգում ընդամենը,| 766070.00|172950.00|
| այդ թվում` | | |
|_____________________________________________|_____________|_________|
| 1 |Վանաձորի թիվ 1 հիվանդանոցի հիմնանորոգում | 200000.00|100000.00|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 2 |Վանաձորի թիվ 3 համաբուժարանի | 100000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 3 |Վանաձորի թիվ 1 համաբուժարանի | 100000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 4 |Վանաձորի ինֆեկցիոն հիվանդանոցի լոկալ | 25000.00| |
| |ջեռուցում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 5 |Վանաձորի թիվ 5 համաբուժարանի | 53120.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 6 |Շահումյանի ԱԱԿ-ի շենքի հիմնանորոգում | 40000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 7 |Լոռու մարզային հոգեբուժարանի | 60000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 8 |Սպիտակի բժշկական կենտրոնի հիմնանորոգում | 40000.00| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 9 |Ալավերդու հիվանդանոցի նորոգում | 147950.00| 72950.00|
|_____________________________________________|_____________|_________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ | 1336070.00|172950.00|
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | |պլանավորում |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | 0.00| 180000.00| 180000.00| 210000.00| 570000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | | 30000.00| | | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 30000.00| | | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | 30000.00| | | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | 30000.00| | | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | | 30000.00| | | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | | 30000.00| | | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 8 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|10 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|11 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|12 | | | | 30000.00| | 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|13 | | | | | 30000.00| 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|14 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|15 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|16 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |175000.00| 200000.00| 118120.00| 100000.00| 766070.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | |100000.00| | | | 200000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 100000.00| | | 100000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | 100000.00| | | 100000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | | 25000.00| | 25000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | | | 53120.00| | 53120.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | | | 40000.00| | 40000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 8 | | | | | 40000.00| 40000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | 75000.00| | | | 147950.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |175000.00| 380000.00| 298120.00| 310000.00| 1336070.00| 0.00|
.____ ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.6. ՀՀ Լոռու մարզի սոցիալական ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/հազար դրամ/
.______________________________________________________________________
|հ/հ|Ոլորտը |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 1 |Սոցիալական ծառայություններ մատուցող | 2100.0| 0.0|
| |կազմակերպությունների (պետական, | | |
| |հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից | | |
| |իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ | | |
| |տեղեկատվության հրատարակում և տարածում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 2000.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 100.0| |
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 2 |Պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ| 8000.0| 0.0|
| |ջանքերով սոցիալապես խոցելի խմբերի | | |
| |կարիքների գնահատման միջոցառումների | | |
| |կանոնավոր իրագործում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 6000.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 2000.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 3 |Սոցիալական ծառայություններ մատուցող | 321000.0| 0.0|
| |տարածքային մարմինների շենքային պայմանների| | |
| |բարելավում` Սոցիալական համալիրների | | |
| |(սոցիալական ծառայություն, զբաղվածության | | |
| |և կենսաթոշակային տարածքային կենտրոններ, | | |
| |ԲՍՓՀ) կառուցում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 246000.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 75000.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 4 |Ալավերդու տարեցների ցերեկային կենտրոնի | 17810.0| 0.0|
| |ստեղծում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 12475.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 5335.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 5 |Սպիտակի տարեցների շուրջօրյա խնամքի | 218900.0| 0.0|
| |կենտրոնի ստեղծում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 171500.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 47400.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 6 |Աջակցություն «Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ-ի | 7200.0| 0.0|
| |Վանաձորում իրականացվող «Տնային խնամք | | |
| |միայնակ տարեցներին» ծրագրին | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 7200.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 7 |Քաղաքային համայնքների մշակութային և | 7300.0| 0.0|
| |սպորտային կենտրոններում թեքահարթակների | | |
| |կառուցում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 6600.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 700.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 8 |Վանաձորում հաշմանդամների վերականգնողական | 17730.0| 0.0|
| |և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների | | |
| |վերանորոգման ծառայության ստեղծում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 17310.0| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 420.0| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| 9 |«Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց | 22935.0| 0.0|
| |կրթության և զարգացման համայնքային | | |
| |կենտրոնի» զարգացում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 16054.5| 0.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 6880.5| 0.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|10 |Փախստականների ընտանիքների բնակարանային | 1015000.0| 40000.0|
| |ապահովում մարզում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 816000.0| 36000.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 199000.0| 4000.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
|11 |Զոհված կամ հաշմանդամ դարձած | 410000.0| 80000.0|
| |զինծառայողների ընտանիքների բնակարանային | | |
| |ապահովում մարզում | | |
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 410000.0| 80000.0|
| |_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 0.0| 0.0|
|_____________________________________________|_____________|_________|
|Ընդամենը | 2177975.0| 80000.0|
|_____________________________________________|_____________|_________|
| |պետական բյուջե | 1833939.5| 80000.0|
|___|_________________________________________|_____________|_________|
| |դոնորներ և այլ աղբյուրներ | 344035.5| 0.0|
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | |պլանավորում |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 2100.0| 0.0| 0.0| 0.0| 2100.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 2000.0| 0.0| 0.0| 0.0| 2000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | | 0.0| 0.0| 0.0| 100.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | 2000.0| 2000.0| 2000.0| 2000.0| 8000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 1500.0| 1500.0| 1500.0| 1500.0| 6000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 500.0| 500.0| 500.0| 500.0| 1500.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | 0.0| 103000.0| 107000.0| 111000.0| 321000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 78000.0| 82000.0| 86000.0| 246000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 25000.0| 25000.0| 25000.0| 75000.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | 0.0| 5000.0| 6250.0| 6560.0| 17810.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 3500.0| 4375.0| 4600.0| 12475.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 1500.0| 1875.0| 1960.0| 5335.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | 0.0| 100000.0| 58000.0| 60900.0| 218900.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 70000.0| 40600.0| 60900.0| 171500.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 30000.0| 17400.0| 0.0| 47400.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | 2400.0| 2400.0| 2400.0| 0.0| 7200.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 2400.0| 2400.0| 2400.0| 0.0| 7200.0| 0.0|
|___| __________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | 1600.0| 1750.0| 1900.0| 2050.0| 7300.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 1500.0| 1600.0| 1700.0| 1800.0| 6600.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 100.0| 150.0| 200.0| 250.0| 700.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 8 | | 0.0| 4200.0| 6600.0| 6930.0| 17730.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 3780.0| 6600.0| 6930.0| 17310.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 420.0| 0.0| 0.0| 420.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | 0.0| 7275.0| 7639.0| 8021.0| 22935.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 5092.5| 5347.0| 5615.0| 16054.5| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 2182.5| 2292.0| 2406.0| 6880.5| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|10 | | 300000.0| 325000.0| 350000.0| 0.0| 1015000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 240000.0| 260000.0| 280000.0| 0.0| 816000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 60000.0| 65000.0| 70000.0| 0.0| 199000.0| 0.0|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|11 | | 100000.0| 110000.0| 120000.0| 130000.0| 540000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 100000.0| 110000.0| 120000.0| 130000.0| 540000.0| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | 146000.0| 637725.0| 636789.0| 677461.0| 2177975.0| 0.0|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 139000.0| 515472.5| 522122.0| 577345.0| 1833939.5| 0.0|
| | |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | | 7000.0| 122252.5| 114667.0| 100116.0| 344035.5| 0.0|
.___. ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.7. ՀՀ Լոռու մարզի գյուղատնտեսական ոլորտի
ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/հազար դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Ոլորտը |Ընդամենը |2009 թ.|
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 1 |Գետիկի ջրամբարի մասնակի վերականգնում մինչև | 5000.00| |
| |5 մլն.խ.մ ծավալով | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 2 |Սպիտակ` աջ և ձախ ափերի ջրհան կայանների | 3.02| |
| |հիմնանորոգման աշխատանքներ, | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 3 |Սպիտակ` աջ և ձախ ափերի ջրհան կայանների | 20.00| |
| |հեռացնող ջրանցքների և ջրավազանների | | |
| |հիմնանորոգման աշխատանքներ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 4 |Լոռու մայր ջրանցքի վերակառուցում | 1830.00| |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 5 |Նալբանդի ջրանցքի ՆԿ136+68-ՆԿ360+00 տեղամասի| 870.00| |
| |վերակառուցում | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 6 |Ծաղկաբերի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 980.00| |
| |14 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 7 |Արջուտի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում 6 կմ| 120.00| |
| |երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 8 |Լոռու մայր ջրանցքի «Տաշիր» դոտացիոն ջրանցքի| 44.80| |
| |վերակառուցում 12 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
| 9 |Լոռու մայր ջրանցքի «Միսխանկա» դոտացիոն | 10.00| |
| |ջրանցքի վերակառուցում | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|10 |Հաղպատի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում 6 կմ| 120.00| |
| |ընդհանուր երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|11 |Մղարթի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում 14 կմ| 280.00| |
| |ընդհանուր երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|12 |Այգեհատի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 240.00| |
| |12 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|13 |Այրումի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում 8 կմ| 160.00| |
| |երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|14 |Ճոճկանի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 200.00| |
| |10 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|15 |Կիրովի ջրանցքի վերակառուցում 9.3 կմ | 53.50| |
| |երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|16 |Ամրակիցի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 80.00| |
| |4 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|17 |Գյուլագարակի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում| 300.00| |
| |15 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|18 |Վարդաբլուրի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 280.00| |
| |14 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|19 |Կուրթանի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 220.00| |
| |11 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|20 |Սարամեջի Ներտնտեսային ջրանցքի և ոռոգման | 190.00| |
| |ներքին ցանցի կառուցում ընդհանուր 6 կմ | | |
| |երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|21 |Սարամեջի փոքր ջրամբարի կառուցում | 150.00| |
| |150 հազ. խ.մ ծավալով | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|22 |Լուսաղբյուրի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում| 120.00| |
| |6 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|23 |Ծաղկաբերի փոքր ջրամբարի կառուցում 200 հազ. | 200.00| |
| |խ.մ ծավալով | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|24 |Նոր Խաչակապի պոմպակայանի և ոռոգման ներքին | 100.00| |
| |ցանցի կառուցում 6 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|25 |Սարալանջի ոռոգման ներքին ցանցի կառուցում | 60.00| |
| |3 կմ ընդհանուր երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|26 |Ղուրսալիի պոմպակայանի և ոռոգման ներքին | 140.00| |
| |ցանցի կառուցում 5.5 կմ ընդհ. երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|27 |Լեռնավանի փոքր ջրամբարի կառուցում մինչև | 70.00| |
| |70 հազ. խ. մ ծավալով | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|28 |Լեռնավանի պոմպակայանի տեղափոխման | 9.02| |
| |աշխատանքներ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|29 |Հարթագյուղի 250 մ երկարությամբ պ/կ-ի | 16.80| |
| |մոտեցնող ջրանցքի և գլխամասային հանգույցի | | |
| |կառուցում | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|30 |Օձունի ոռոգման ներքին ցանցի վերակառուցում | 1660.00| |
| |83 կմ երկարությամբ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|31 |Հովանդարի դոտացիոն ջրանցքի նորոգման | 12.00| |
| |աշխատանքներ | | |
|___|___________________________________________|_____________|_______|
|32 |Լոռու ջրանցքի նորոգման աշխատանքներ | 13.00| |
|_______________________________________________|_____________|_______|
| Ընդամենը | 13552.14| 0.00|
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | | |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 1250.00| 1250.00| 1250.00| 1250.00| 5000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 3.02| | | 3.02| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | 20.00| | | 20.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | 400.00| 400.00| 400.00| 630.00| 1830.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | 200.00| 200.00| 250.00| 220.00| 870.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | 250.00| 250.00| 250.00| 230.00| 980.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | | 60.00| 60.00| | 120.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 8 | | 44.80| | | | 44.80| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | 10.00| | | | 10.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|10 | | 60.00| 60.00| | | 120.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|11 | | 80.00| 100.00| 100.00| | 280.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|12 | | 240.00| | | | 240.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|13 | | 160.00| | | | 160.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|14 | | 200.00| | | | 200.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|15 | | 53.50| | | | 53.50| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|16 | | | | 80.00| | 80.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|17 | | 70.00| 50.00| 80.00| 100.00| 300.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|18 | | | | | 280.00| 280.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|19 | | | | | 220.00| 220.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|20 | | | 90.00| 100.00| | 190.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|21 | | | 50.00| 100.00| | 150.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|22 | | | 120.00| | | 120.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|23 | | | 100.00| 100.00| | 200.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|24 | | | 50.00| 50.00| | 100.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|25 | | | | 60.00| | 60.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|26 | | | 70.00| 70.00| | 140.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|27 | | | | 70.00| | 70.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|28 | | | 9.02| | | 9.02| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|29 | | 16.80| | | | 16.80| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|30 | | | 400.00| 500.00| 760.00| 1660.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|31 | | | 12.00| | | 12.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|32 | | 13.00| | | | 13.00| 0.00|
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| | 3048.10| 3294.04| 3520.00| 3690.00| 1352.14| 0.00|
.____ ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.8. ՀՀ Լոռու մարզի քաղաքաշինության
(բնակարանաշինություն) ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը
2010-2013 թթ
/հազար դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Բնակարաշինություն |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 1 |Բնակարանային օբյեկտների բարելավում | 42835000.00| 10390000|
| |ընդամենը, այդ թվում` | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 1 |Նոր Խաչակապ գյուղի համայնքային կենտրոնի | 20000.00| |
| |համար շենքի գնում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 2 |Վանաձորի բազմաբնակարան շենքերի տանիքների| 500000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 3 |Ալավերդու բազմաբնակարան շենքերի | 250000.00| |
| |տանիքների հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 4 |Ախթալայի բազմաբնակարան շենքերի տանիքների| 150000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 5 |Թումանյանի բազմաբնակարան շենքերի | 20000.00| |
| |տանիքների հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 6 |Շահումյանի բազմաբնակարան շենքերի | 20000.00| |
| |տանիքների հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 7 |Շամլուղի բազմաբնակարան շենքերի տանիքների| 50000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 8 |Ստեփանավանի բազմաբնակարան շենքերի | 300000.00| |
| |տանիքների հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 9 |Տաշիրի բազմաբնակարան շենքերի տանիքների | 300000.00| |
| |հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|10 |Վանաձորի բազմաբնակարան բարձրահարկ | 270000.00| |
| |շենքերի վերելակների հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|11 |Լոռու մարզպետարանի շենքի վերանորոգում | 100000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|12 |ք. Վանաձորի Ավետիսյան թթ. 55;57;59 | 900000.00| |
| |բ/շենքի ամրացում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|13 |Բնակարանների գնման վկայագրեր | 300000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|14 |Ղուրսալ համայնքի փախստական ընտանիքների | 100000.00| |
| |համար բնակարանների կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 15|Բնակարանի գնում գ. Եղեգնուտում /սողանքի | 5000.00| |
| |հետևանքով վթարված տան փոխարեն/ | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|16 |Վանաձորի բ/բնակարան շենքերի ջրագծերի և | 440000.00| |
| |կոյուղագծերի վերանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|17 |Ստեփանավանի Դեսինի փող. թիվ 45 և 47, | 500000.00| 380000.00|
| |Պրոմեթրս փող. 28 և 49 անավարտ շենքերի | | |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|18 |Վանաձորում քոթեջային տների կառուցում | 610000.00| 10000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
|19 |Երկրաշարժից տուժած բնակավայրերում | 34000000.00|6000000.00|
| |անօթևան մնացած ընտանիքների բնակարանային| | |
| |շինարարություն | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|20 |Սպիտակ քաղաքում բազմաբնակարան շենքերի | 4000000.00|4000000.00|
| |կառուցում | | |
.______________________________________________________________________
.____ _______________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղք-|
| | | |պլանավորված|վածք |
| | |____________________________________________|ֆինանսավո- |/3-9/|
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 1 | |11615000.00| 10010000|10110000.00|710000.00|42835000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 1 | | 20000.00| | | | 20000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 2 | | 200000.00| 100000.00| 100000.00|100000.00| 500000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 3 | | 100000.00| 50000.00| 50000.00| 50000.00| 250000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 4 | | 60000.00| 30000.00| 30000.00| 30000.00| 150000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 5 | | 20000.00| | | | 20000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 6 | | 20000.00| | | | 20000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 7 | | 20000.00| 10000.00| 10000.00| 10000.00| 50000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 8 | | 120000.00| 60000.00| 60000.00| 60000.00| 300000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
| 9 | | 120000.00| 60000.00| 60000.00| 60000.00| 300000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|10 | | 120000.00| 50000.00| 50000.00| 50000.00| 270000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|11 | | 100000.00| | | | 100000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|12 | | 900000.00| | | | 900000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|13 | | | 100000.00| 100000.00|100000.00| 300000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|14 | | 100000.00| | | | 100000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|15 | | 5000.00| | | | 5000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|16 | | 140000.00| 100000.00| 100000.00|100000.00| 440000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|17 | | 120000.00| | | | 500000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|18 | | 150000.00| 150000.00| 150000.00|150000.00| 610000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|19 | | 9300000.00|9300000.00| 9400000.00| |34000000.00| 0.00|
|___| |___________|__________|___________|_________|___________|_____|
|20 | | | | | | 4000000.00| 0.00|
.____ _______________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.9. ՀՀ Լոռու մարզի ճանապարհաշինական ոլորտի
ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/մլն դրամ/
._________________________________________________________________________.
|Հ/|Ճանապարհա- |Ընդա- |2009թ.|Ֆինանսավորման կանխատեսվող |Ընդա- |Ճեղք-|
|Հ |շինություն |մենը | |պլանավորում |մենը |վածք |
| | |պահանջ-| | |պլանա- |/3-8/|
| | |վող | | |վորված | |
| | |ֆինանսա| |___________________________|ֆինանսա| |
| | |վորում | |2010թ.|2011թ.|2012թ.|2013թ.|վորում | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
| 1| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
| 1|Մ-3 Մարգարա- | 77.4| 77.4| | | | | 77.4| 0.0|
| |Տաշիր | | | | | | | | |
| |Վրաստանի | | | | | | | | |
| |սահման կմ | | | | | | | | |
| |168+700-կմ174| | | | | | | | |
| |-240 | | | | | | | | |
| |(ք. Տաշիրի | | | | | | | | |
| |մեջ) | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|2 |կմ 174+240-կմ| 300.0| 300.0| | | | | 300.0| 0.0|
| |179+240 | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|3 |Մ-3-Նորաշեն | 100.0| 100.0| | | | | 100.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|4 |Մ-6 Վանաձոր- | 550.0| 550.0| | | | | 550.0| 0.0|
| |Ալավերդի- | | | | | | | | |
| |Վրաստանի | | | | | | | | |
| |սահման կմ0+ | | | | | | | | |
| |000-կմ2+000 | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|5 |Հենապատի | 50.0| 50.0| | | | | 50.0| 0.0|
| |կառուցում | | | | | | | | |
| |կմ 51-ում | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|6 |Հ-182 (Մ-3) | 300.0| 300.0| | | | | 300.0| 0.0|
| |Պուշկինո | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|7 |Հ-169 (Մ-3) | 350.0| 350.0| | | | | 350.0| 0.0|
| |Ջրաշեն- | | | | | | | | |
| |Լեռնավան | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|8 |Ստեփանավան- | 350.0| 350.0| | | | | 350.0| 0.0|
| |Պրիվոլնոյե | | | | | | | | |
| |կմ2+000- | | | | | | | | |
| |կմ5+000 | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|9 |Կաթնառատ- | 116.3| 116.3| | | | | 116.3| 0.0|
| |Տաշիր | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|10|Մոտեցում | 108.6| 108.6| | | | | 108.6| 0.0|
| |Շամլուղին | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|11|Պետ.խճ.- | 29.8| 29.8| | | | | 29.8| 0.0|
| |Գոգարան- | | | | | | | | |
| |Շիրակամուտ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|12|Պուշկինյան | 150.0| 150.0| | | | | 150.0| 0.0|
| |լեռնանցքի | | | | | | | | |
| |թունելի | | | | | | | | |
| |հիմնանորոգում| | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|13|Ստեփանավան- | 45.0| 45.0| | | | | 45.0| 0.0|
| |Յաղդան- | | | | | | | | |
| |Այգեհատ | | | | | | | | |
| |կամուրջ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|14|Պետ. խճ.- | 27.0| 27.0| | | | | 27.0| 0.0|
| |Գեղասար | | | | | | | | |
| |Կաթնաջուր | | | | | | | | |
| |կամուրջ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|15|Հ-184-Արծնի | 210.0| | 210.0| | | | 210.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|16|Մ-3 Ձորամուտ | 48.0| | 48.0| | | | 48.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|17|Մոտեցում | 62.0| | 62.0| | | | 62.0| 0.0|
| |Ապավեն | | | | | | | | |
| |գյուղին | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|18|Տաշիր- | 470.0| | 470.0| | | | 470.0| 0.0|
| |Դաշտադեմ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|19|Գյուլագարակ- | 1020.0|1020.0| | | | | 1020.0| 0.0|
| |Կուրթան կմ0+ | | | | | | | | |
| |000-կմ8+160 | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|20|Մ-3- | 140.0| | 140.0| | | | 140.0| 0.0|
| |Միխայլովկա | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|21|Սարչապետ- | 300.0| | 300.0| | | | 300.0| 0.0|
| |Պրիվոլնոյե | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|22|Սարատովկա- | 240.0| | 240.0| | | | 240.0| 0.0|
| |Նովոսելցովո | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|23|Տաշիր- | 635.0| | 635.0| | | | 635.0| 0.0|
| |Պրիվոլնոյե | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|24|Կաթնառատ- | 290.0| | 290.0| | | | 290.0| 0.0|
| |Մեղվահովիտ- | | | | | | | | |
| |Նորամուտ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|25|Կրուգլայա | 400.0| | 400.0| | | | 400.0| 0.0|
| |Շիշկա | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|26|Յաղդան- | 125.0| | 125.0| | | | 125.0| 0.0|
| |Հովնանաձոր | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|27|Մ-7- | 520.0| | 520.0| | | | 520.0| 0.0|
| |Հարթագյուղ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|28|Մ-7 Գեղասար- | 216.0| | 216.0| | | | 216.0| 0.0|
| |Կաթնաջուր | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|29|Շենավան- | 53.0| | 53.0| | | | 53.0| 0.0|
| |Արևաշող | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|30|Մ-3-Արջուտ | 96.0| | 96.0| | | | 96.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|31|Մ-6-Վահագնի- | 288.0| | 288.0| | | | 288.0| 0.0|
| |Անտառամուտ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|32|Մ-6-Եղեգնուտ-| 240.0| | 240.0| | | | 240.0| 0.0|
| |Դեբետ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|33|Մ-6-Քարաբերդ | 240.0| | 240.0| | | | 240.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|34|Մ-6-Ծաղկաշատ | 430.0| | 430.0| | | | 430.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|35|Հոբարձի | 45.0| | 45.0| | | | 45.0| 0.0|
| |համայնքի | | | | | | | | |
| |կամուրջ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|36|Գյուլագարակի | 15.0| | 15.0| | | | 15.0| 0.0|
| |կամուրջ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|37|Մեծ Պարնի- | 520.0| | | 520.0| | | 520.0| 0.0|
| |Հարթագյուղ- | | | | | | | | |
| |Խնկոյան | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|38|Լուսաղբյուր- | 62.0| | | 62.0| | | 62.0| 0.0|
| |Մ-7 | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|39|Շիրակամուտ- | 432.0| | | 432.0| | | 432.0| 0.0|
| |Լեռնավան | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|40|Մ-8- | 149.0| | | 149.0| | | 149.0| 0.0|
| |Լերմոնտովո- | | | | | | | | |
| |Մարգահովիտ- | | | | | | | | |
| |Ֆիոլետովո | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|41|Լեջան-Ագարակ | 62.0| | | 62.0| | | 62.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|42|Մ-3 Սարամեջ | 240.0| | | 240.0| | | 240.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|43|Ստեփանավան- | 835.0| | | | | 835.0| 835.0| 0.0|
| |Կաթնաղբյուր | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|44|Մ-7-Շենավան | 82.0| | | 82.0| | | 82.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|45|Ջիլիզա- | 173.0| | | 173.0| | | 173.0| 0.0|
| |Վրաստանի | | | | | | | | |
| |սահման | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|46|Լեռնանցքի | 40.0| | | 40.0| | | 40.0| 0.0|
| |դպրոց տանող | | | | | | | | |
| |ա/ճանապարհ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|47|Ջրաշեն- | 350.0| | | 350.0| | | 350.0| 0.0|
| |Լեռնավան | | | | | | | | |
| |միջհամայնքա- | | | | | | | | |
| |յին ճանապարհի| | | | | | | | |
| |բարեկարգում | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|48|Արևաշող | 360.0| | | 360.0| | | 360.0| 0.0|
| |համայնքի | | | | | | | | |
| |կենտրոնական | | | | | | | | |
| |ճանապարհի | | | | | | | | |
| |ասֆալտապատում| | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|49|Թումանյան- | 100.0| | | 100.0| | | 100.0| 0.0|
| |Մարց ա/ճ | | | | | | | | |
| |փլուզումների | | | | | | | | |
| |մաքրում | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|50|Մ-3 Սարչապետ | 300.0| | | | 300.0| | 300.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|51|Մ-3 ՄԵծավան- | 580.0| | | | | 580.0| 580.0| 0.0|
| |Ձյունաշող- | | | | | | | | |
| |Պաղաղբյուր | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|52|Մ-3 Լեռնապատ-| 370.0| | | | | 370.0| 370.0| 0.0|
| |Քիլիսա | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|53|Ախթալա- | 145.0| | | | 145.0| | 145.0| 0.0|
| |Մեծ Այրում | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|54|Ալավերդի- | 48.0| | | | 48.0| | 48.0| 0.0|
| |Ակներ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|55|Արևաշող- | 165.0| | | | 165.0| | 165.0| 0.0|
| |Սպիտակ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|56|Սպիտակ- | 220.0| | | | 220.0| | 220.0| 0.0|
| |Լեռնանցք | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|57|Հ-122-Չկալով | 145.0| 145.0| | | | | 145.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|58|Հ-122-Ահնիձոր| 170.0| | | | 170.0| | 170.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|59|Հ-35- | 275.0| | | | 275.0| | 275.0| 0.0|
| |Կաճաճկուտ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|60|Հ-35-Հագվի | 140.0| | | | 140.0| | 140.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|61|Հ-35-Ծաթեր | 60.0| | | | 60.0| | 60.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|62|Հ-35-Ամոջ | 85.0| | | | 85.0| | 85.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|63|Հ-35-Մղարթ | 130.0| | | | 130.0| | 130.0| 0.0|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|64|Լոռի Բերդ | 240.0| | | | 240.0| | 240.0| 0.0|
| |տանող ա/ճան. | | | | | | | | |
| |նորոգում | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|65|Վանաձոր- | 400.0| | | | 400.0| | 400.0| 0.0|
| |Ալավերդի | | | | | | | | |
| |32 կմ-ում | | | | | | | | |
| |թունելի | | | | | | | | |
| |վերակառուցում| | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|66|Մարզային | 1069.6| 69.6| 250.0| 250.0| 250.0| 250.0| 1069.6| 0.0|
| |նշանակության | | | | | | | | |
| |ա/ճանապարհնե-| | | | | | | | |
| |րի ձմեռային, | | | | | | | | |
| |ընթացիկ | | | | | | | | |
| |պահպանություն| | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
| |Ընդամենը |16656.7|3860.7|5313.0|2820.0|2628.0|2035.0|16656.7| 0.0|
._________________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.10. ՀՀ Լոռու մարզի խմելու ջրամատակարարման և
ջրահեռացման ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/հազար դրամ/
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Ջրամատակարարում |Ընդամենը |2009 թ. |
| | |պահանջվող | |
| | |ֆինանսավորում| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|____________________________________________|_____________|__________|
|Խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման | 934000.00| 25000.00|
|համակարգերի բարելավում, այդ թվում` | | |
|____________________________________________|_____________|__________|
| 1 |Նովոսելցովո համայնքի ջրամատակարարում | 25000.00| 25000.00|
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 2 |Սվերդլովի համայնքի խմելու ջրագծի | 110000.00| |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 3 |Մեղվահովիտի համայնքի խմելու ջրագծի | 70000.00| |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 4 |Քարկոպ համայնքի խմելու ջրագծի կառուցում | 35000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 5 |Արևաշողի համայնքի խմելու ջրագծի | 85000.00| |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 6 |Լեռնանցքի համայնքի խմելու ջրագծի | 65000.00| |
| |կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 7 |Գոգարանի ներքին ցանցի վերակառուցման | 3000.00| |
| |համաֆինանսավորում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
| 9 |Ախթալա քաղաքի ներքին ջրամատակարարման | 35000.00| |
| |ցանցի նորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|10 |Սարչապատ և Մեծավան համայնքների խմելու | 90000.00| |
| |ջրերի բարելավում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|11 |Ստեփանավան քաղաքի ներքին ջրամատակարարման| 21000.00| |
| |ցանցի նորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|12 |Բլագադարնոյե համայնքի խմելու ջրագծի | 15000.00| |
| |նորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|13 |Ալավերդի քաղաքի ներքին ջրամատակարարման | 30000.00| |
| |ցանցի նորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|14 |Չկալովի համայնքի ջրամատակարարում | 45000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|15 |Ձորամուտի խմելու ջրի բարելավում | 15000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|16 |Գեղասար համայնքի նոր ջրագծի կառուցում | 10000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|17 |Շամլուղ քաղաքի ջրամատակարարման ներքին | 30000.00| |
| |ցանցի հիմնանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|18 |Շենավան համայնքի ջրատարի հիմնանորոգում | 17000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|19 |Լորուտ համայնքի ջրատարի վերակառուցում և | 60000.00| |
| |ներքին ցանցի վերանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|20 |Արծնի համայնքի ջրամատակարարման ներքին | 35000.00| |
| |ցանցի և ՕԿՋ-ի կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|21 |Կաթնաղբյուր համայնքի ջրատարի | 12000.00| |
| |վերանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|22 |Ամոջ /Օձուն/ համայնքի ջրամատակարարման | 35000.00| |
| |համակարգի վերականգնում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|23 |Բազում համայնքի ջրամատակարարման ներքին | 15000.00| |
| |ցանցի և ՕԿՋ-ի կառուցում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|24 |Արդվի համայնքի նոր ջրագծի կառուցում | 15000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|25 |Կաթնառատ համայնքի ջրատարի վերանորոգում | 7000.00| |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|26 |Սարչապետ համայնքի ջրամատակարարման ներքին| 7000.00| |
| |ցանցի վերականգնում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|27 |Լուսաղբյուր համայնքի ջրամատակարարման | 9000.00| |
| |ներքին ցանցի վերանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|28 |ՈՒրասար համայնքի նոր ջրագծի կառուցում և | 15000.00| |
| |հնի վերանորոգում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|29 |Արմանիս /Ստեփանավան/ համայնքի | 15000.00| |
| |ջրամատակարարման համակարգի բարելավում | | |
|___|________________________________________|_____________|__________|
|30 |Ազնվաձոր համայնքի ջրամատակարարման | 8000.00| |
| |համակարգի ներքին ցանցի վերանորոգում | | |
.______________________________________________________________________
.____ ________________________________________________________________.
|Հ/Հ| |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում |Ընդամենը |Ճեղքվածք|
| | | |պլանավորված|/3-8/ |
| | |__________________________________________|ֆինանսավո- | |
| | |2010 թ. |2011 թ. |2012 թ. |2013 թ. |րում | |
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|____ |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| |150000.00| 407000.00| 205000.00| 147000.00| 934000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 1 | | | | | | 25000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 2 | | | 110000.00| | | 110000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 3 | | | 70000.00| | | 70000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 4 | | | 35000.00| | | 35000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 5 | | 85000.00| | | | 85000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 6 | | 65000.00| | | | 65000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 7 | | | 3000.00| | | 3000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
| 9 | | | 35000.00| | | 35000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|10 | | | | 90000.00| | 90000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|11 | | | | 21000.00| | 21000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|12 | | | | 15000.00| | 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|13 | | | | | 30000.00| 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|14 | | | | | 45000.00| 45000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|15 | | | | | 15000.00| 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|16 | | | | | 10000.00| 10000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|17 | | | | | 30000.00| 30000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|18 | | | | | 17000.00| 17000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|19 | | | | | 60000.00| 60000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|20 | | | | | 35000.00| 35000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|21 | | | | | 12000.00| 12000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|22 | | | | | 35000.00| 35000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|23 | | | | | 15000.00| 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|24 | | | | | 15000.00| 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|25 | | | | | 7000.00| 7000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|26 | | | | | 7000.00| 7000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|27 | | | | | 9000.00| 9000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|28 | | | | | 15000.00| 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|29 | | | | | 15000.00| 15000.00| 0.00|
|___| |_________|__________|__________|__________|___________|________|
|30 | | | | | 8000.00| 8000.00| 0.00|
.____ ________________________________________________________________.
Աղյուսակ 12.11. ՀՀ Լոռու մարզի գազաֆիկացման ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորումը 2010-2013 թթ
/մլն դրամ/
._________________________________________________________________________.
|Հ/|Գազաֆիկացում |Ընդա- |2009թ.|Ֆինանսավորման կանխատեսվող |Ընդա- |Ճեղք-|
|Հ | |մենը | |պլանավորում |մենը |վածք |
| | |պահանջ-| | |պլանա- |/3-8/|
| | |վող | | |վորված | |
| | |ֆինանսա| |___________________________|ֆինանսա| |
| | |վորում | |2010թ.|2011թ.|2012թ.|2013թ.|վորում | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
| 1| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|1 |ք. Սպիտակ | 27.00| | 27.00| | | | 27.00| 0.00|
| |(4 թաղամաս` | | | | | | | | |
| |384 | | | | | | | | |
| |տնտեսություն)| | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|2 |գ. Փամբակ | 113.00|113.00| | | | | 113.00| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|3 |գ. Քարաբերդ | 87.20| | | | 87.20| | 87.20| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|4 |գ. Ձորագյուղ | 99.00| | | 99.00| | | 99.00| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|5 |գ. Հալավար | 97.10| | | | 97.10| | 97.10| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|6 |գ. Ազնվաձոր | 133.80| | | |133.80| | 133.80| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|7 |գ. Անտառաշեն | 30.90| | 30.90| | | | 30.90| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|8 |գ. Արծնի | 50.20| | | 50.20| | | 50.20| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|9 |գ. Ապավեն | 36.10| | | | 36.10| | 36.10| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|10|գ. | 135.70| | | | |135.70| 135.70| 0.00|
| |Բլագոդարնոյե | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|11|գ. Մեղվահովիտ| 75.90| | | | 75.90| | 75.90| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|12|գ. Նորամուտ | 28.30| | 28.30| | | | 28.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|13|գ. Դաշտադեմ | 55.40| | | 55.40| | | 55.40| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|14|գ. Ձյունաշող | 69.70| | | 69.70| | | 69.70| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|15|գ. Պաղաղբյուր| 80.30| | | | 80.30| | 80.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|16|գ. Ձորամուտ | 137.00| | | | |137.00| 137.00| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|17|գ. Գոգավան | 30.20| | 30.20| | | | 30.20| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|18|գ. Գետավան | 29.50| | 29.50| | | | 29.50| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|19|գ. | 56.80| | | 56.80| | | 56.80| 0.00|
| |Նովոսելցովո | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|20|գ. Պետրովկա | 18.30| | 18.30| | | | 18.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|21|ք. Շամլուղ | 145.70| | | | |145.70| 145.70| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|22|գ. Ջիլիզա | 311.30| | | | |311.30| 311.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|23|գ. Հաղպատ | 41.76| | 41.76| | | | 41.76| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|24|գ. Ծաղկաշատ | 73.40| | | 73.40| | | 73.40| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|25|գ. Շամուտ | 72.90| | | 72.90| | | 72.90| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|26|գ. Աթան | 67.40| | | 67.40| | | 67.40| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|27|գ. Նեղոց | 43.00| | | 43.00| | | 43.00| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|28|գ. Մղարթ | 47.00| | 47.00| | | | 47.00| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|29|գ. Քարկոփ | 60.40| | 60.40| | | | 60.40| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|30|գ. Քարինջ | 34.30| 34.30| | | | | 34.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|31|գ. Չկալով | 18.70| | 18.70| | | | 18.70| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|32|գ. Կաճաճկուտ | 110.10| | | |110.10| | 110.10| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|33|գ. Ահնիձոր | 88.40| | | | 88.40| | 88.40| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|34|գ. Ակներ | 70.30| | | 70.30| | | 70.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|35|գ. Թեղուտ | 88.30| | | |88.30 | | 88.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|36|գ. Մեծ Այրում| 18.30| 18.30| | | | | 18.30| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|37|գ. Փոքր | 27.10| | 27.10| | | | 27.10| 0.00|
| |Այրում | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|38|գ. Յաղդան | 35.60| | 35.60| | | | 35.60| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|39|գ. Կողես | 22.10| | 22.10| | | | 22.10| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|40|գ. Հովնանաձոր| 28.70| | 28.70| | | | 28.70| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|41|գ. Արմանիս | 157.38| | | | |157.38| 157.38| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|42|գ. ՈՒրասար | 66.10| | | 66.10| | | 66.10| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|43|գ. | 116.55| |116.55| | | | 116.55| 0.00|
| |Կաթնաղբյուր | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|44|գ. Լեռնանցք | 109.40|109.40| | | | | 109.40| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|45|գ. Լեռնավան | 76.60| 76.60| | | | | 76.60| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|46|գ. | 62.20| 62.20| | | | | 62.20| 0.00|
| |Նոր Խաչակապ | | | | | | | | |
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
|47|գ. Ղուրսալի | 66.20| 66.20| | | | | 66.20| 0.00|
|__|_____________|_______|______|______|______|______|______|_______|_____|
| |Ընդամենը` |3450.59|480.00|562.11|724.20|797.20|887.08|3450.59| 0.00|
._________________________________________________________________________.
13. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
13.1. Սոցիալական ապահովության ոլորտի զարգացման ծրագրեր
Սոցիալական ապահովության գրեթե բոլոր ոլորտների զարգացման համար մշակվել են 10 ծրագրեր` ԾՐԱԳԻՐ թիվ 1, ԾՐԱԳԻՐ թիվ 2, ԾՐԱԳԻՐ թիվ 3, ԾՐԱԳԻՐ թիվ 4,
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 5, ԾՐԱԳԻՐ թիվ 6, ԾՐԱԳԻՐ թիվ 7, ԾՐԱԳԻՐ թիվ 8,
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 9 և ԾՐԱԳԻՐ թիվ 10:
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 1
Լոռու մարզի յուրաքանչյուր համայնքի բնակչության սոցիալական վիճակի
հիմնավոր ուսումնասիրություն և ըստ դրա սոցիալական տարաբնույթ
ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում
Պետական քաղաքականությամբ նախատեսում է նաև ընտանեկան նպաստների հասցեականության և առավել արդյունավետության բարձրացում, սոցիալական ծառայությունների տրամադրման համայնքային համակարգի ներդրման նախադրյալների ստեղծում, սոցիալական աշխատողների` ՍԾՏՏՄ դիմած քաղաքացիների ընտանիքների տնային այցելություններ կատարելու և նրանց մասնագիտական որակների ու հմտությունների բարձրացման միջոցով:
Ընտանեկան նպաստներն ու միանվագ դրամական օգնությունները շարունակում են մնալ որպես բնակչության առավել անապահով խավերի գոյատևման հիմնական աղբյուր: ՀՀ կառավարության ԿԶԾ-ով նախատեսվում է առաջիկա տարիներին աղքատ ընտանիքների համար հատկացվող ընտանեկան նպաստների աստիճանական բարձրացում: Անապահովության սահմանային սանդղակի շեմի նվազումով առավել շատ երիտասարդ ընտանիքներ ընդգրկվեցին համակարգում: Այնուհանդերձ, որպես ընտանեկան նպաստի համակարգի անկատարության արտահայտություն, պետք է նշել, որ անչափահաս երեխաներ ունեցող շատ ընտանիքներ նպաստառու չեն` անապահովության միավորների հաշվարկման ոչ ռացիոնալ սկզբունքի հետևանքով: Փաստորեն դեռահասների սոցիալական պաշտպանվածությունը շարունակում է մնալ խոցելի:
2006 թ. և հետագա տարիներին համակարգում իրականացված և իրականացվելիք բարեփոխումների գործընթացում մեծ աջակցություն կարելի է ակնկալել մարզպետարանի աշխատակազմում Երեխաների իրավունքների պաշտպանության նորաստեղծ բաժնի արդյունավետ աշխատանքից: Հույսեր կան, որ տարաբնույթ մասնագետների (սոցիալական աշխատող, հոգեբան, բժիշկ և այլն) օժանդակությամբ նկատելիորեն կբարելավվի երեխաների շահերին աջակից գործունեությունը:
Հիմնախնդրի էությունը.
Լիարժեքորեն ուսումնասիրված չէ բնակչության սոցիալական իրական վիճակը, որն էլ ընտանեկան նպաստների, բարեգործական օգնությունների և այլ միջոցառումների իրականացման ժամանակ տեղիք է տալիս բնակչության արդարացի դժգոհությունը:
. Լիարժեքորեն ուսումնասիրել մարզի յուրաքանչյուր համայնքի բնակչության
սոցիալական իրական վիճակը:
Հիմնախնդրի լուծման գաղափարախոսությունը.
Անհրաժեշտ է հավուր պատշաճի կատարել մարզի յուրաքանչյուր համայնքի բնակչության սոցիալական իրական վիճակի ուսումնասիրություն, մշակել սոցիալական լարվածությանն ուղղված մարզային ծրագիր և ըստ դրա կազմակերպել մարզի սոցիալական ծառայության տարածքային գործակալությունների գործունեության կազմակերպումն ու համակարգումը:
Ծրագրի նպատակը.
Բնակչության սոցիալական վիճակի ուսումնասիրությունը և ըստ դրա սոցիալական տարաբնույթ ծառայությունների գործունեության կազմակերպումը և համակարգումը հնարավորություն կընձեռնի պետության կողմից և այլ աղբյուրներից տրամադրվող նպաստների, տարատեսակ ֆինանսական և նյութական օգնությունների հասցեականության բարձրացմանը: Արդյունքում` որոշակիորեն կբարելավվի առավել կարիքավոր ազգաբնակչության սոցիալական դրությունը, կմեղմանա սոցիալական լարվածությունը:
Խնդիրները
Պետության կողմից իրականացվող ընտանեկան նպաստների և միանվագ դրամական օգնությունների քաղաքականության շարունակելիություն, ծավալների ընդլայնում: Մասնավորապես` նկատի առնելով տնային տնտեսությունների բյուջեների ուսումնասիրության տվյալները, բնագավառում քաղաքականությունը կընթանա ամենաաղքատ ճանաչված ընտանիքների երեխաներին հասցեագրված նպաստների չափի մեծացման ճանապարհով:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Համայնքներն ունեն համակարգչային | 1. Մասնագետ կադրերի |
| տեխնիկա | առկայությունը |
|2. Մարզի համայնքապետերի մոտ առկա է | 2. Համայնքներում ի տես |
| օժանդակելու պատրաստակամություն, որը| բնակչությանը համապատասխան |
| ևս իրեն դրական կդրսևորի | տեղեկատվության տեղակայում |
| համայնքների խոշորացման արդյունքում | և դրա պարբերական |
|3. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը | թարմացում |
|4. Սոցիալական ծառայությունների | 3. Համապատասխան |
| մատուցող կազմակերպություններն ունեն| տեղեկատվության զետեղում |
| համակարգված տեղեկատվական շտեմարան | «Ինտերնետ» համացանցում, |
| | բազային տվյալների |
| | պարբերաբար թարմացում |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Մասնագետ կադրերի արտահոսքը |
|2. Լիարժեք տեղեկատվության |2. Հատուկ տեղեկատվական |
| բացակայությունը | թերթիկների հրապարակման |
|3. Աշխատողների ցածր աշխատավարձ | համար ֆինանսների |
| | բացակայությունը |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
Քանի որ առաջիկայում համայնքների խոշորացման պետական քաղաքականության շնորհիվ առավել պետք է ուժեղացվեն ՏԻՄ-երը և մեծաթիվ են համակարգչային տեխնիկա ունեցող համայնքները (առաջիկայում խնդրի լուծմանն աջակից է նաև համայնքների խոշորացման ծրագիրը), այս հանգամանքով էլ պայմանավորված մարզպետարանը մարզի համայնքների հետ համակարգչային կապով, ինչպես նաև պետության սոցիալական քաղաքականության մաս կազմող սոցիալական ապահովության քարտերի կիրառումով հնարավորություն կունենա հասնել տեղեկատվության առավելագույն հավաստիության, որի շնորհիվ հնարավոր կլինի իրականացնել առավել հասցեական մարտավարություն:
. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի լայն հրապարակայնությունը նախատեսում է մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում:
. պետության կողմից և այլ աղբյուրներից տրամադրվող նպաստների, տարատեսակ ֆինանսական և նյութական օգնությունների հասցեականության բարձրացում և ծավալների մեծացում: Հիմնական ուշադրության կենտրոնում պահել անապահով ընտանիքներին, նրանց հիմնախնդիրների լուծումը:
. Մարզի ՍԾՏՏՄ-ների և համայնքների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում, որը կօգնի սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավմանը, որտեղ կարևորվում է` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի, ՍԾՏՏՄ-ների միջև տեղեկատվության փոխանակմանը, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգումը:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող (ՍԾՏՏՄ, ՏԻՄ, ՀԿ) կադրերի պարբերական վերապատրաստում, որը մասնավորապես ներառում է սոցիալական ծառայություններ իրականացնող մասնագետների կողմից մարդկանց կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանում:
. Սոցիալական տարաբնույթ ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների գործունեության համակարգում, որը միտված է տվյալ գործընթացի հասցեականության բարձրացմանը:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 2
Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների
շենքային պայմանների բարելավում և սոցիալական տարբեր
ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում
Ներկայիս պատկերը հետևյալն է.
.______________________________________________________________.
|Կազմակերպությունները|Սպիտակ |Ստեփանավան |Թումանյան |Տաշիր |
|____________________|_________|___________|__________|________|
|Սոցիալական |տնակային |վարձակա- |վարձակա- |վարձակա-|
|ծառայությունների |(վարձակա-|լությամբ |լությամբ |լությամբ|
|տարածքային |լությամբ)| | | |
|գործակալություն | | | | |
|____________________|_________|___________|__________|________|
|Կենսաթոշակային |վարձակա- |վարձակա- |վարձակա- |վարձակա-|
|ապահովության մարմին |լությամբ |լությամբ |լությամբ |լությամբ|
|____________________|_________|___________|__________|________|
|Զբաղվածության |վարձակա- |տնակային |վարձակա- |վարձակա-|
|կենտրոն |լությամբ |(վարձակա- |լությամբ |լությամբ|
| | |լությամբ) | | |
|____________________|_________________________________________|
|Բժշկա-սոցիալական |գործում են բժշկական կենտրոնների |
|փորձաքննության |տարածքներում |
|հանձնաժողով | |
.______________________________________________________________.
Նպատակը.
. Բարելավել առավել անապահով ընտանիքների սոցիալական դրությունը,
մեղմացնել սոցիալական լարվածությունը:
. Սոցիալական ծառայություններ տրամադրող կառույցների շենքային պայմանների
բարելավում:
Հիմնախնդրի էությունը.
. Բնակչության կողմից դեռևս բավարար չէ մատուցվող սոցիալական
ծառայությունների մակարդակը
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող որոշ կազմակերպություններ
աշխատում են անբարենպաստ պայմաններում (տնակային, վարձակալությամբ),
ունեն շենքային պայմանների բարելավման կարիք:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Վանաձորում ստեղծվել է սոցիալական |1. Մասնագետ կադրերի |
| ծառայությունների համալիր կենտրոն | առկայությունը |
|2. Առկա է քաղաքապետերի կողմից |2. Համապատասխան տեղեկատվության|
| օժանդակություն ցուցաբերելու | զետեղում «Ինտերնետ» |
| պատրաստակամությունը` նման | համացանցում, բազային |
| կենտրոններ ստեղծելու հարցում | տվյալների պարբերաբար |
|3. Համալիր կենտրոններում խմբավորվող | թարմացում, |
| կազմակերպություններն ունեն բավարար |3. Հատուկ տեղեկատվաթերթիկների |
| նյութատեխնիկական բազա | հրապարակում |
|4. Ստեղծվելիք կենտրոնների հարմար |4. Մեկ հարկի տակ համալիր |
| աշխարհագրական դիրքը | սոցիալական ծառայությունների|
| (տարածաշրջանային կենտրոն) | մատուցում |
|5. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը | |
|6. Սոցիալական ծառայությունների | |
| մատուցող կազմակերպությունների | |
| ընտանիքների, անձանց վերաբերյալ | |
| տեղեկատվական շտեմարանների | |
| գոյությունը | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Շենքի համատեղ սպասարկման |
|2. Լիարժեք տեղեկատվության | կարգի բացակայություն |
| բացակայությունը |2. Մասնագետ կադրերի արտահոսքը |
|3. Աշխատողների ցածր աշխատավարձ |3. Հատուկ տեղեկատվական |
|4. Սպասարկման ցածր արդյունավետությունը| թերթիկների հրապարակման |
| | համար ֆինանսների |
| | բացակայությունը |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության
բարձրացումը կնվազեցնի բնակչության դժգոհությունը սոցիալական
ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական,
միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի անիրազեկության
վերաբերյալ:
. պետության կողմից և այլ աղբյուրներից տրամադրվող նպաստների, տարատեսակ
ֆինանսական և նյութական օգնությունների հասցեականության բարձրացումը:
. Մարզի ՍԾՏՏՄ-ների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում, որը կօգնի
սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավմանը, որտեղ
կարևորվում է` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի, ՍԾՏՏՄ-ների միջև տեղեկատվության
փոխանակմանը, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի
համակարգման մեխանիզմների մշակմանը և ներդրմանը, պետական և ոչ
պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների
գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացմանը, կամավորական շարժման
(մարզային և համայնքային երիտասարդական կենտրոնների) զարգացմանը:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների համար
շենքային պայմանների ստեղծում:
. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի պարբերական
վերապատրաստում, որը մասնավորապես ներառում է սոցիալական
ծառայությունների մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների
ուսուցանումը, դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների
զարգացումը, հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ թվում տան
պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար խնամողների վերապատրաստումը:
. Սոցիալական տարաբնույթ ծառայությունների գործունեության կազմակերպումը
և համակարգումը:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 3
Ալավերդի քաղաքում տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող
ցերեկային կենտրոնի գործունեության կազմակերպում և համակարգում
Նպատակը.
. Նպաստել Ալավերդի քաղաքի տարեց բնակչության սոցիալական դրության և կյանքի որակը բարելավմանը, մեղմացնել սոցիալական լարվածությունը:
Հիմնախնդրի էությունը.
. Տարեցների, հատկապես` անզավակների, մեծ մասը խնդիր ունեն հասարակության ինտեգրման, քանի որ մեկուսացումը իր հասակակիցներից հանգում է կյանքի ու հասարակության նկատմամբ անտարբերության, նույնիսկ շատ անգամ դժվար է նման տարեցների հետ սոցիալական աշխատողի աշխատանքը: Տարեցների միմյանց հետ շփումները կարող են բացահայտել և հեշտացնել նրանց հետ աշխատանքը:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Վանաձորում գործում է տարեցների | 1. Մասնագետ կադրերի |
| տուն: | առկայությունը |
|2. Վանաձորում և Տաշիրում «Հայկական | 2. Համապատասխան |
| Կարիտասը» իրականացրել է «Ծերերի | տեղեկատվության ապահովում |
| խնամք» ծրագիրը: | զանգվածային լրատվական |
|3. Տարեցների շրջանում նկատելի | միջոցներով |
| աշխատանքային հմտություններ և | 3. Հատուկ տեղեկատվաթերթիկների|
| կարողություններ ունի «Առաքելություն| հրապարակում: |
| Հայաստան» ԲՀԿ-ն: | |
|4. Ալավերդիում առկա է քաղաքապետի | |
| կողմից օժանդակություն ցուցաբերելու | |
| պատրաստակամությունը` նման կենտրոն | |
| ստեղծելու հարցում | |
|5. Կենտրոնի աշխատանքները կազմակերպելու| |
| համար առկա են ՀԿ-ներ, որոնք | |
| պատրաստակամ են ներուժի հաշվին | |
| իրականացնել համակարգչային | |
| ծառայություններ: | |
|6. Ստեղծվելիք կենտրոնի հարմար | |
| աշխարհագրական դիրքը | |
| (տարածաշրջանային կենտրոն) | |
|7. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը, որը | |
| կանոնակարգել է պետական արտոնագրման | |
| ընթացակարգերը: | |
|8. Թումանյանի սոցիալական | |
| ծառայություններ մատուցող տարածքային| |
| մարմնի ուժերով կարելի է կազմել | |
| շահառու անձանց վերաբերյալ | |
| տեղեկատվական շտեմարան: | |
|9. Նմանատիպ կենտրոնի ստեղծման | |
| հասարակական տրամադրվածությունը, | |
| հատկապես` տարեցների շրջանում: | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Ֆինանսական միջոցների |
|2. Սպասարկող անձնակազմի աշխատավարձի | բացակայությունը |
| խնդիրը | |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Տարեցների շրջանում իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է Ալավերդիում զանգվածային լրատվական միջոցների («Թումանյանական աշխարհ» պարբերաթերթ, «Անկյուն գումարած 3» հեռուստատեսություն) և սոցիալական ծառայություններ տրամադրող տարածքային մարմինների միջոցով բացահայտել իրականացվող ծրագրի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
. Պետության կողմից և այլ աղբյուրներից տրամադրվող տարատեսակ ֆինանսական և նյութական օգնությունների հասցեական տրամադրում:
. Ալավերդիում տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող ցերեկային կենտրոնի (8 աշխատող տարբեր մասնագիտություններով` 100 տարեցների սպասարկման հաշվարկով) համար տարածքի առանձնացում, որը կօգնի տարեցների շրջանում սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավմանը, որտեղ կարևորվում է` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-ի, ՍԾՏՏՄ-ի միջև տեղեկատվության փոխանակմանը, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակմանը և ներդրմանը, պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացմանը, կամավորական շարժման (մարզային և համայնքային երիտասարդական կենտրոնների) զարգացմանը:
. Ալավերդու տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող ցերեկային կենտրոնի սոցիալական տարաբնույթ ծառայությունների գործունեության կազմակերպումը և համակարգումը:
. Ալավերդու տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող ցերեկային կենտրոնի մասնագետների պարբերական վերապատրաստում, որը մասնավորապես ներառում է սոցիալական ծառայություններ մատուցող մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը:
Ալավերդու տարեցների ցերեկային կենտրոնին տրամադրված տարածքի վերապրոֆիլավորման և կոսմետիկ վերանորոգման համար կպահանջվի 5.0 մլն դրամ: Այնուհետև տարեցների կենտրոնի բնականոն գործունեության համար կպահանջվի տարեկան 6.25 մլն դրամ աշխատավարձի ֆոնդ:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 4
Սպիտակ քաղաքում տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող
շուրջօրյա խնամքի կենտրոնի կառուցում և գործունեության կազմակերպում
և համակարգում
Նպատակը.
. Բարելավել Սպիտակի քաղաքի և Սպիտակի տարածաշրջանի տարեց բնակչության սոցիալական դրությունը և կյանքի որակը, մեղմացնել սոցիալական լարվածությունը:
Հիմնախնդրի էությունը.
. Անզավակ և լքված տարեցների մեծ մասը խնդիր ունեն հասարակության ինտեգրման և խնամքի, քանի որ մեկուսացումը իր հասակակիցներից հանգում է կյանքի ու հասարակության նկատմամբ անտարբերության և վաղաժամ մահվան:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Սպիտակում առկա է քաղաքապետի կողմից |1. Մասնագետ կադրերի |
| օժանդակություն ցուցաբերելու | առկայությունը |
| պատրաստակամությունը` խնամքի կենտրոն|2. Համապատասխան տեղեկատվության|
| ստեղծելու հարցում | ապահովում զանգվածային |
|2. Վանաձորում և Տաշիրում «Հայկական | լրատվական միջոցներով |
| Կարիտասը» իրականացնում է «Ծերերի |3. Հատուկ տեղեկատվաթերթիկների |
| խնամք» ծրագիրը | հրապարակում: |
|3. Տարեցների շրջանում նկատելի | |
| աշխատանքային հմտություններ և | |
| կարողություններ ունի «Առաքելություն| |
| Հայաստան» ԲՀԿ-ն: | |
|4. Կենտրոնի աշխատանքները կազմակերպելու| |
| համար կան ՀԿ-ներ, որոնք պատրաստակամ| |
| են իրականացնել համակարգչային | |
| ծառայություններ: | |
|6. Ստեղծվելիք կենտրոնի հարմար | |
| աշխարհագրական դիրքը | |
| (տարածաշրջանային կենտրոն) | |
|7. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը, որը | |
| կանոնակարգել է պետական արտոնագրման | |
| ընթացակարգերը: | |
|8. Սպիտակի սոցիալական ծառայություններ | |
| մատուցող տարածքային մարմնի ուժերով | |
| կարելի է կազմել շահառու անձանց | |
| վերաբերյալ տեղեկատվական շտեմարան: | |
|9. Նմանատիպ կենտրոնի ստեղծման | |
| հասարակական տրամադրվածությունը, | |
| հատկապես` տարեցների շրջանում: | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Ֆինանսական միջոցների |
|2. Սպասարկող անձնակազմի աշխատավարձի | բացակայությունը |
| խնդիրը | |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Տարեցների շրջանում իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է Սպիտակում զանգվածային լրատվական միջոցների («Լուսարձակ» պարբերաթերթ, «Սլավա մեդիա» հեռուստատեսություն) և սոցիալական ծառայություններ տրամադրող տարածքային մարմինների միջոցով բացահայտել իրականացվող ծրագրի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
. Սպիտակում տարեցների խնամքի կենտրոնի (30 աշխատող տարբեր մասնագիտություններով` 80 տարեցների սպասարկման հաշվարկով) ստեղծումը կօգնի տարեցների շրջանում սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավմանը, որտեղ կարևորվում է` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-ի, ՍԾՏՏՄ-ի միջև տեղեկատվության փոխանակմանը, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակմանը և ներդրմանը, պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացմանը, կամավորական շարժման (մարզային և համայնքային երիտասարդական կենտրոնների) զարգացմանը:
. Սպիտակ քաղաքում տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող շուրջօրյա խնամքի կենտրոնի համար Իտալական թաղամասում տարածքի առանձնացում և կառուցում:
. Սպիտակի տարեցների սոցիալական ծառայություններ մատուցող ցերեկային կենտրոնի սոցիալական տարաբնույթ ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգումը:
. Սպիտակի տարեցների տան մասնագետների պարբերական վերապատրաստում, որը մասնավորապես ներառում է սոցիալական ծառայություններ մատուցող մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը:
. Սպիտակի տարեցների տան կառուցման համար կպահանջվի 100 մլն դրամ: Այնուհետև տարեցների տան բնականոն գործունեության համար կպահանջվի տարեկան 23 մլն դրամ աշխատավարձի ֆոնդ և 35 մլն դրամ պահպանության և տարեցների սննդի գումար:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 5
Աջակցություն «Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ-ի Վանաձորում իրականացվող
«Տնային խնամք միայնակ տարեցներին» ծրագրին
Նպատակը.
. Նպաստել միայնակ ծերերի կյանքի որակի բարձրացմանը, մեղմել սոցիալական լարվածությունը, ապահովել նրանց ճկուն, հետևողական, կարեկից և անհատական խնամք, ինչպես նաև բարձրացնել հասարակության իրազեկությունը այն հիմնախնդիրների շուրջ, որոնք ծառացել են ծերերի առջև:
Հիմնախնդրի էությունը.
. Ըստ Վանաձորի ՍԾՏԲ-ի տվյալների` Վանաձորում ապրում են մոտ 950 միայնակ ծերեր, անժառանգ տարեցներ: Նրանք ինքնուրույն չեն կարողանում հոգալ իրենց տարրական հոգսերը (տուն մաքրել, ճաշ եփել, կարգի բերել բնակարանը, կատարել կոմունալ վճարումներ և այլն), օրեցօր վատթարացող սոցիալական վիճակը (անկարողություն, լքվածության զգացում, միայնություն, շրջապատի հետ թուլացող շփումներ) օտարացնում, մեկուսացնում է շրջապատից: «Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ-ն «Տնային խնամք միայնակ տարեցներին» ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերում Վանաձորում բնակվող 100 շահառուների` ամսական մեկ անգամ չոր սննդի և հիգիենիկ պարագաների տարողունակ փաթեթների տրամադրմամբ, տարաբնույթ միջոցառումների (մշակութային, ճանաչողական տնայցեր, ձեռքի աշխատանքների ցուցահանդեսներ, բարոյական, հոգեբանական, միջանձնային զրույցներ և այլն) կազմակերպմամբ: Զուգահեռաբար տարեցները նաև ստանում են առողջության առաջնային պահպանմանն ուղղված օգնություն:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Վանաձորում և Տաշիրում «Հայկական |1. Համապատասխան տեղեկատվության|
| Կարիտասը» իրականացնում է «Ծերերի | ապահովում զանգվածային |
| խնամք» ծրագիրը: | լրատվական միջոցներով |
|2. Տարեցների շրջանում նկատելի |2. Հաշվետվությունների և |
| աշխատանքային հմտություններ և | հատուկ տեղեկատվաթերթիկների |
| կարողություններ ունի «Խաչվող | հրապարակում: |
| ուղիներ» ՍՀԿ-ն: | |
|3. Առկա է մարզային և քաղաքային | |
| իշխանությունների | |
| պատրաստակամությունը` ծրագրի | |
| իրականացման գործում: | |
|4. Տարածքի խնդիր չի առաջանում, | |
| շահառուներն սպասարկվում են իրենց | |
| տներում: | |
|5. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը, որը | |
| կանոնակարգել է պետական արտոնագրման | |
| ընթացակարգը: | |
|6. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող| |
| տարածքային մարմինների ուժերով | |
| կարելի է կազմել շահառու անձանց | |
| վերաբերյալ տեղեկատվական շտեմարան: | |
|7. Առկա է ծրագրում աշխատելու պատրաստ | |
| կամավորների խումբ: | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Ֆինանսական միջոցների |
|2. Սպասարկող անձնակազմի աշխատավարձի | բացակայությունը |
| խնդիրը | |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Տարեցների շրջանում իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում զանգվածային լրատվական միջոցների և սոցիալական ծառայություններ տրամադրող տարածքային մարմինների միջոցով բացահայտել իրականացվող ծրագրի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
. Պետության կողմից տրամադրել ծրագրի արդյունավետ իրականացման և շարունակականության ապահովման համար նախատեսված գումարի 20 տոկոսը` որպես ներդրում: Եթե հաշվարկենք, որ յուրաքանչյուր շահառուի տնային խնամքի համար ամսական պահանջվում է 10.000 դրամ, ապա 20 տոկոս ներդրումը ծրագրի երեք տարվա իրականացման համար կազմում է 7.2 մլն դրամ: Պահանջվող գումարի մի մասը (ենթադրվում է 1.5 մլն դրամը` տարեկան 0.5 մլն դրամ կամ 20 տոկոսը կամ 5 շահառուի սննդի համար տրամադրվող գումարի փոխհատուցումը) կարելի է ձեռք բերել սոցիալական աջակցության տեսքով` ընտանեկան նպաստ չստացող տարեցներին ընդգրկելով Վանաձորի ՍԾՏԲ-ի սոցիալական աջակցության խորհրդի կողմից առաջարկվող հրատապ օգնության ցուցակներում: Նման ցուցանիշը նվազ չափով վերցվել է նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ միայնակ, անժառանգ տարեցների համար ընտանեկան նպաստի համակարգում հաշվարկվում է բարձր անապահովության միավոր` պետության խնամակալությանը ապավինելով:
. Աշխատանքներում կարելի է ներգրավել Վանաձորի պետական մանկավարժական ինստիտուտում սոցիալական աշխատանքի ուսուցում անցնող ուսանողներին` որպես կամավորներ, հասարակության տարբեր շերտերի անձանց` տարեցների և երիտասարդների միջև սերտ հարաբերություններ հաստատելու միջոցով: Նմանօրինակ աշխատաեղանակը կօգնի սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավմանը, կկարևորվի հասարակական կառույցների, կրթական հաստատության սերտ կապը, միմյանց միջև տեղեկատվության փոխանակմանը, պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացմանը, կամավորական շարժման (մարզային և համայնքային երիտասարդական կենտրոնների) զարգացմանը:
. Տարեցների խնամք իրականացնող մասնագետների պարբերական վերապատրաստում, որը մասնավորապես ներառում է սոցիալական ծառայություններ մատուցող մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 6
Վանաձորում հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ
պարագաների վերանորոգման ծառայության կազմակերպում և համակարգում
Նպատակը.
. Կանոնակարգել հաշմանդամների մատուցվող ծառայությունը, բարելավել և հեշտացնել հաշմանդամների սոցիալական դրությունը և նրանց կյանքի որակը, մեղմացնել սոցիալական լարվածությունը:
Հիմնախնդրի էությունը.
. Հաշմանդամների մեծ մասը խնդիր ունի հասարակության ինտեգրման, քանի որ մեկուսացումը հանգում է կյանքի ու հասարակության նկատմամբ անտարբերության: Նկատելիորեն դժվար է նաև նման շահառուների հետ սոցիալական աշխատողի աշխատանքը: Հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների վերանորոգման ծառայության կազմակերպումը Լոռու մարզկենտրոնում նկատելիորեն կօժանդակի հարցի ամբողջական լուծմանը և կարագացնի նրանց սպասարկումը, կստեղծվեն աշխատատեղեր:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Վանաձորում գործում է հաշմանդամների |1. Մասնագետ կադրերի |
| «ԱՐԱՆ» հասարակական | առկայությունը |
| կազմակերպությունը: |2. Համապատասխան տեղեկատվության|
|2. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող| ապահովում զանգվածային |
| տարածքային մարմիններն ունեն բավարար| լրատվական միջոցներով |
| տեղեկատվական շտեմարան: |3. Հատուկ տեղեկատվաթերթիկների |
|3. Հաշմանդամների շրջանում նկատելի | հրապարակում: |
| աշխատանքային հմտություններ և | |
| կարողություններ ունի «Առաքելություն| |
| Հայաստան» ԲՀԿ-ն: | |
|4. Մարզի տարածաշրջանային կենտրոններում| |
| առկա է քաղաքապետերի կողմից | |
| օժանդակություն ցուցաբերելու | |
| պատրաստակամությունը` նման | |
| կենտրոններ ստեղծելու հարցում | |
|5. Համալիր կենտրոնների աշխատանքները | |
| կազմակերպելու համար առկա են ՀԿ-ներ,| |
| որոնք պատրաստակամ են նուժի հաշվին | |
| իրականացնել համակարգչային | |
| ծառայություններ: | |
|6. Ստեղծվելիք կենտրոնի հարմար | |
| աշխարհագրական դիրքը (մարզային | |
| կենտրոն) | |
|7. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը, որը | |
| կանոնակարգել է պետական արտոնագրման | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Ֆինանսական միջոցների |
|2. Սպասարկող անձնակազմի աշխատավարձի | բացակայությունը |
| խնդիրը | |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Հաշմանդամների շրջանում իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում զանգվածային լրատվական միջոցների և սոցիալական ծառայություններ տրամադրող տարածքային մարմինների միջոցով բացահայտել իրականացվող ծրագրի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
. Վանաձորում ստեղծել պետության կողմից ֆինանսավորվող հաշմանդամներ վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների վերանորոգման կենտրոն (6 աշխատող, որից` 3-ը հաշմանդամ) կամ մարզային մասնաճյուղ (ի դեպ, նմանատիպ կառույց գործում է Գյումրիում) և այլ աղբյուրներից տրամադրվող տարատեսակ ֆինանսական և նյութական օգնությունների նպատակաուղղվել կառույցի զարգացմանը:
. Մարզային կենտրոնում հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների վերանորոգման ծառայության համար տարածքի առանձնացում, որը կօգնի հաշմանդամների շրջանում սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավմանը, որտեղ կարևորվում է` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի, ՍԾՏՄՏ-ների միջև տեղեկատվության փոխանակմանը, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակմանը և ներդրմանը, պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացմանը, կամավորական շարժման (կենտրոնի) զարգացմանը:
. Հաշմանդամների գույքի վերանորոգման ծառայության սոցիալական ծառայություններ մատուցող կենտրոնի մասնագետների պարբերական վերապատրաստում, որը մասնավորապես ներառում է սոցիալական ծառայություններ մատուցող մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը:
. Հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների վերանորոգման ծառայության գործունեության կազմակերպումը և համակարգումը:
Վանաձորում հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների վերանորոգման ծառայությանը տարածքի տրամադրման և վերապրոֆիլավորման համար կպահանջվի 4.2 մլն դրամ, իսկ ծառայության բնականոն գործունեության համար պետական բյուջեից կպահանջվի տարեկան 4.6 մլն դրամ աշխատավարձի ֆոնդ և 2.0 մլն դրամ պահպանության ծախս::
ԿԶԾ-ի համաձայն շարունակվելու է գերակա ուղղություն մնալ հաշմանդամ երեխաների որակյալ, այդ թվում` ներառական կրթության ապահովման, հաշմանդամներին տրամադրվող բժշկական և սոցիալական վերականգնման բնույթի ծրագրերի ընդլայնման, դրանց հասցեականության բարձրացման, ինչպես նաև հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար ինտեգրացված համայնքային վերականգնողական կենտրոնների ստեղծման խնդիրները:
Առաջիկայում գործելու են նաև սոցիալապես անապահով ընտանիքներին` միայնակ տարեցներին և հաշմանդամներին, ինչպես նաև այլ սոցիալական խմբերին պատկանող անձանց ինտեգրացված կացարանով ապահովելու ծրագրեր, որտեղ գործելու է ինքնօգնության և նրանց` հասարակություն ինտեգրման սկզբունքը: Շարունակվելու է սոցիալական ծառայությունների տրամադրման լիազորության պատվիրակման գործընթացը` աջակցելով ՀԿ-ներին` նրանց կողմից ստեղծված` հաշմանդամների և տարեցների ցերեկային կենտրոնների պահպանմանը և ընդլայնմանը:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 7
«Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և զարգացման
համայնքային կենտրոնի» զարգացում
Նպատակը.
. «Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և զարգացման
համայնքային կենտրոնի» զարգացման միջոցով բարելավել հաշմանդամների
կրթության և այլ հմտությունների զարգացումը, մեղմացնել սոցիալական
լարվածությունը:
Հիմնախնդրի էությունը.
. Հաշմանդամները կարիք ունեն հասարակության ինտեգրման, քանի որ նրանց
մեկուսացումը հանգում է կյանքի ու հասարակության նկատմամբ
անտարբերության: Հաշմանդամների կրթության և այլ որակների զարգացման
հարցը այսօր առաջնային է և հրատապ:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Ստեփանավանում գործող կենտրոնը ունի |1. Մասնագետ կադրերի |
| մեծ հեղինակություն և շահառուների | առկայությունը |
| մեծ բանակ: |2. Համապատասխան տեղեկատվության|
|2. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող| ապահովում զանգվածային |
| տարածքային մարմիններն ունեն բավարար| լրատվական միջոցներով |
| տեղեկատվական շտեմարան: |3. Հատուկ տեղեկատվաթերթիկների |
|3. Առկա է աշխատանքային փորձ | հրապարակում: |
| Ստեփանավանի և Տաշիրի | |
| տարածաշրջաններում: | |
|4. «Լիարժեք կյանք» ԲՀԿ-ն պատրաստակամ | |
| են նուժի հաշվին իրականացնել | |
| համակարգչային ծառայություններ: | |
|5. Կենտրոնի հարմար աշխարհագրական դիրքը| |
| (մարզային կենտրոն): | |
|6. Բարենպաստ օրենսդրական դաշտը: | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Համապատասխան բյուջեի |1. Ֆինանսական միջոցների |
| բացակայությունը | բացակայությունը |
|2. Սպասարկող անձնակազմի աշխատավարձի | |
| խնդիրը | |
._____________________________________________________________________.
2007 թ. նոյեմբերից ԱՄՆ ՄԶԳ-ի «Հայաստան. սոցիալական պաշտպանության համակարգերի հզորացման ծրագրի» ֆինանսավորմամբ և ՀՀ ԱՍՆ-ի հետ համագործակցությամբ գործում է Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և զարգացման համայնքային կենտրոնը, որն իր տեսակի մեջ եզակի է և սպասարկում Լոռու մարզի Ստեփանավան և Տաշիր քաղաքների, ինչպես նաև դրանց հարակից 11 գյուղական համայնքների թվով 95 հաշմանդամների: Այս ցերեկային կենտրոն է, որտեղ իրականացվում է հաշմանդամների նախամասնագիտական ուսուցում, հոգեբանական և սոցիալական աջակցություն:
Կենտրոնը մատուցում է միակ ծառայությունը, որը միտված է հատկապես գյուղական համայնքներում բնակվող հաշմանդամների ներգրավմանը հասարակություն: ԱՄՆ ՄԶԳ «Հայաստան. սոցիալական պաշտպանության համակարգերի հզորացման ծրագրի» ֆինանսավորմամբ կենտրոնը կաշխատի մինչև 2009թ. դեկտեմբերը: Սակայն կայուն և շոշափելի արդյունքների համար անհրաժեշտ է շարունակական աշխատանք:
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Հաշմանդամների շրջանում իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում զանգվածային լրատվական միջոցների և սոցիալական ծառայություններ տրամադրող տարածքային մարմինների միջոցով ավելի շատ տեղեկատվության տարածել բնակչության շրջանում:
. պետության կողմից և այլ աղբյուրներից տրամադրվող տարատեսակ ֆինանսական և նյութական օգնության տրամադրում:
. Կենտրոնում հաշմանդամների նախամասնագիտական ուսուցման, հոգեբանական և սոցիալական աջակցության ծավալների մեծացում, որը կօգնի հաշմանդամների շրջանում մեծացնել հասցեականությունը, առավել շատ հաշմանդամների ներգրավվել աշխատանքներին, բարելավել սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարումը, առավել զարգացնել կամավորական շարժումը:
. Հաշմանդամների և նրանց հետ աշխատող մասնագետների պարբերական վերապատրաստում:
. Ստեփանավանի հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և զարգացման համայնքային կենտրոնի գործունեության ակտիվացում:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 8
Գործազրկության մակարդակի նվազեցում
ՀՀ ԱՍՆ-ի կողմից մշակված «Գործ» համակարգի ծրագիրը սոցիալական ապահովության քարտերի համակարգի մեջ դիտվեց որպես ենթածրագիր: 2006-2008 թթ. պետական բյուջեի միջոցներով սնվող ծրագիրը մեծ ազդեցություն ու արդյունավետություն ապահովեց գործազուրկների տեղեկատվական բազաների ճշգրտման գործում, առաջիկայում գործընթացը կշարունակվի:
ԿԶԾ-ն կարևորելու է սոցիալական ձեռնարկությունների ինստիտուտի ներդրումը` հաշվի առնելով Եվրամիության երկրների փորձը: Սոցիալական ձեռնարկությունների (աշխատողների առնվազն 50 տոկոսը հաշմանդամներ են) ստեղծման նպատակը հաշմանդամների աշխատանքի տեղավորման ճանապարհով նրանց` հասարակությանն ինտեգրումն է: Այս գործընթացը մաս կկազմի «Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված հաշմանդամների վերականգնման համալիր միջոցառումների և ուղղված կլինի, մի կողմից, հաշմանդամ անձանց սոցիալական խնդիրների լուծմանն ու նրանց համար հնարավորինս հավասար պայմանների ապահովմանը, մյուս կողմից` նրանց աշխատանքային ներուժը հասարակությանը ի շահ ներդնելուն:
Աղքատության հաղթահարման վրա էական ազդեցություն կունենա նաև տարբեր կենսական նշանակության ծառայությունների հասանելիությունը և մատչելիության ապահովումը մարզերում: Այդ առումով, մասնավորապես, կարևորվելու է աշխատուժի ներքին տեղաշարժի կարգավորմանն ուղղված ծրագրերի իրականացումը` ուղղված աշխատաշուկաների անհամամասնական զարգացման հաղթահարմանը:3
Նպատակը.
Զբաղվածության ոլորտում լարվածության թուլացում, նոր աշխատատեղերի ստեղծում:
Հիմնախնդրի էությունը.
Զբաղվածության ոլորտում նոր աշխատատեղերի ստեղծումով կարելի է հասնել գործազրկության մակարդակի իջեցման:
Դեռևս լիարժեքորեն ուսումնասիրված չէ աշխատաշուկան, առկա է թաքնված զբաղվածություն: Դեռևս նվազ արդյունավետ է ոլորտի առողջացմանն ուղղված պետության կողմից իրականացվող քաղաքականությունը: Աշխատաշուկայում կա առաջարկի և պահանջարկի անհամապատասխանություն, մի կողմից առկա է բարձր գործազրկության մակարդակ և քիչ թվով թափուր աշխատատեղեր, մյուս կողմից կան թափուր աշխատատեղեր որոնց պահանջներին համապատասխան աշխատանք փնտրողներ չկան: Բարձրագույն և միջին մասնագիտական կրթության ուսումնական հաստատությունների մասնագիտությունների ցանկը և առարկայական ծրագրերը դեռևս չեն համապատասխանում աշխատաշուկայի պահանջներին:
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Ներկայիս աշխատաշուկայի պարբերական և լիարժեք ուսումնասիրություններ:
. Վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպում և այդ դասընթացները ավարտածների աշխատանքով ապահովվածություն:
. Զբաղվածության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացում
. Ծառայություններ մատուցող կադրերի պարբերական վերապատրաստում:
. Պետության կողմից և այլ աղբյուրներից տրամադրվող տարատեսակ ֆինանսական և նյութական օգնությունների հասցեականության բարձրացում:
. Բարձրագույն և միջին մասնագիտական կրթության ուսումնական հաստատությունների մասնագիտությունների ցանկի և առարկայական ծրագրերի համապատասխանեցումը աշխատաշուկայի պահանջներին
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Անհրաժեշտ և էժան աշխատուժ` բարձր |1. Աշխատուժի առկայությունը |
| կրթական մակարդակով |2. Մասնագետ կադրերի |
|2. Մարզում մեծ է միջին և փոքր | առկայությունը |
| բիզնեսով զբաղվելու ցանկություն |3. Համապատասխան տեղեկատվության|
| ունեցող մարդկանց թիվը | տարածումը |
|3. Առկա բանկային ցանցը թույլ է տալիս |4. Նոր աշխատատեղերի ստեղծումը |
| ծավալելու բանկային նորմալ |5. Մեղմացված հարկային |
| գործունեություն | քաղաքականություն և խթանիչ |
|4. Ձեռներեցների փոքր ու միջին | օրենսդրական դաշտը |
| ձեռնարկները հիմնականում բավարարում | |
| են իրենց և նպաստում ընտանիքի | |
| նվազագույն պահանջների բավարարմանը | |
|5. Սոցիալական ապահովության քարտային | |
| համակարգի գոյությունը | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Բիզնես ծրագրերի, երկարաժամկետ և |1. Առկա է պետական բյուջեից |
| ցածր տոկոսադրույքներով պահանջվող | մարզին հատկացվող վարձատրվող|
| թվով վարկերի բացակայությունը | հասարակական աշխատանքների |
|2. Չկա փոքր ձեռնարկությունների և | կատարման համար |
| ինքնազբաղվածության համար բարենպաստ | ֆինանսավորման ծավալների |
| պայմաններ և հավասար | կրճատում |
| հնարավորություններ |2. Բարենպաստ աշխատանքային |
|3. Տեղեկատվության բացակայությունը | պայմանների բացակայությունը |
|4. Բնակչության ֆինանսական անբավարար | և մարզում գործազրկության |
| հնարավորությունները | բարձր տոկոսը նպաստում են |
|5. Անհրաժեշտ գովազդի բացակայությունը | որակյալ աշխատուժի |
|6. Մատուցվող ծառայությունների | արտահոսքին |
| (էլ. էներգիա, կապ, գազ) բարձր |3. Բանկերի նկատմամբ |
| սակագները | բնակչության անվստահությունը|
| |4. Ստվերային տնտեսության մեծ |
| | տեսակարար կշիռը |
| |5. Փոքր և միջին |
| | ձեռներեցության զարգացման |
| | հստակ քաղաքականության |
| | բացակայությունը |
._____________________________________________________________________.
Սպասվելիք արդյունքները.
Նոր աշխատատեղերի ստեղծում, զբաղվածության լարվածության թուլացում, աջակցություն ակտիվ աշխատաշուկայի ստեղծմանը և զբաղվածության խթանման քաղաքականությանը:
«Բնակչության զբաղվածության և գործազրկության դեպքում սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով 2006 թ. ամրագրվեց բնակչության զբաղվածության կողմնորոշման «նպատակային խմբերի» քաղաքականությունը (օրենքով ամրագրված) աշխատաշուկայում անմրցունակ գործազուրկների (թվով 7 խմբերի) շրջանում, որպիսիք են`
. պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայությունից զորացրվելուց հետո զբաղվածության պետական ծառայությունում հաշվառված անձինք` առնվազն մեկ տարի անընդմեջ գործազուրկի կարգավիճակում գտնվելու դեպքում,
. ազատազրկման վայրերից կամ բժշկական բնույթի հարկադրական միջոցներ կիրառող հիմնարկներից վերադարձած և վերադառնալուց հետո 6 ամսվա ընթացքում զբաղվածության պետական ծառայություն դիմած անձինք,
. աշխատանքային տարիքի հասած առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաները և այն անձինք, առնվազն մեկ տարի անընդմեջ գործազուրկի կարգավիճակում գտնվելու դեպքում,
. առնվազն 35 տարվա ապահովագրական ստաժ ունեցող գործազուրկները, որոնց կենսաթոշակի իրավունքը ձեռք բերելուն մնացել է մինչև 5 տարի,
. հաշմանդամները,
. երեք տարուց ավելի գործազուրկի կարգավիճակում գտնվող անձինք,
. փախստականները:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 9
Փախստականների ընտանիքների բնակարանային ապահովում
Փախստականների համար ամենահրատապը բնակարանային հիմնահարցն է, քանի որ այսօր հարյուրավոր փախստական ընտանիքներ բնակվում են անբարեկարգ ժամանակավոր կացարաններում, հանրակացարաններում: Նախորդած ժամանակաշրջանում մարզում նկատելի են փախստականների ընտանիքների բնակարանային ապահովության խնդրի մեղմացմանն ուղղված աշխատանքները: Ամբողջական պատկերը հետևյալն է. ա) Փախստականների նորվեգական խորհրդի, ՄԱԿ-ի և ՀՀ պետբյուջեի միջոցներով (16` Տաշիր, 54` Վանաձոր, 52` Սպիտակ, 56` Ստեփանավան քաղաքային, 20` Արջուտ, 52` Նոր Խաչակապ, Ղուրսալի, Ջրաշեն, Սարամեջ գյուղական համայնքներում): բ) ՀՀ 2005-2006թթ. պետական բյուջեով նախատեսված հատկացումների հաշվին բնակարանների գնման վկայագրերի տրամադրման միջոցով բնակարանային ապահովման ծրագրով ընդգրկված մարզի տարբեր տարածաշրջանների 46 ընտանիքներից 34-ը ստացել են վկայագրեր, որոնցից 27-ը ձեռք են բերել բնակարաններ (9` Վանաձոր, 3` Սպիտակ, 9` Ստեփանավան, 3` Ախթալա քաղաքային, 1` Պետրովկա (շահառուն` Նովոսելցովոյից է), 1` Միխայլովկա, 1` Մեծ Այրում գյուղական համայնքներում): Իսկ ՄԱԿ-ի փախստականների Հայաստանյան գրասենյակի ֆինանսական միջոցներով «Օթևան» ծրագրով մեկական բնակարաններ են գնվել Սպիտակ, քաղաքում, Մարգահովիտ և Շահումյան գյուղերում, իսկ մեկական բնակարաններ կառուցվել` Լեռնապատ, Ազնվաձոր, Բովաձոր, Ամրակից և Սարամեջ (եղել է կիսակառույց) գյուղերում:
1999-2006 թթ. բնակարանով ապահովվել են փախստականների 286 ընտանիքներ: Նախորդ երեք տարիներին փախստականների բնակարանային հարցին անդրադարձ չի կատարվել:
Ընդգրկուն ուսումնասիրություններ են կատարվել 1988-1992 թթ. Ադրբեջանից բռնագաղթած անձանց բնակապահովության առաջնահերթ ծրագրով Լոռու մարզում բնակվող բնակարանի կարիքավոր փախստական ընտանիքների շրջանում և տվյալները ներկայացրել ՀՀ ՏԿՆ:
Հիմնախնդրի էությունը.
Փախստականները բնակարանային ապահովվածության կարիք ունեն: Մարզի ՍԾՏՏՄ-ների կողմից ուսումնասիրված է այս խավի սոցիալական և բնակարանային ապահովվածության վիճակը: Մարզում նկատելի են փախստականների ընտանիքների բնակարանային ապահովության խնդրի մեղմացմանն ուղղված աշխատանքները: Որպես բնակարանի կարիքավոր մարզում հաշվառված է 195 ընտանիք: Բնակարանային գների օրավուր բարձրացման փաստը հաշվառելով կարելի է փաստել, որ 01.01.2009թ. դրությամբ գումարային պահանջը կլինի ավելի քան 1.0 մլրդ դրամ:
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
. Պետության կողմից նպատակային միջոցների ծավալների մեծացում
. Դոնոր կազմակերպությունների հնարավորությունների ուղղորդում
. Համայնքների հնարավորությունների ուսումնասիրություն:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Լիարժեք տեղեկատվության |1. Պետության նպատակային |
| առկայությունը | միջոցների տրամադրում |
|2. Բնակարանի կարիքավոր փախստականների |2. Դոնոր կազմակերպությունների |
| հաշվառման գործող մեխանիզմներ | կողմից դրամական ներդրումներ|
|3. Միջազգային դոնոր | |
| կազմակերպությունների | |
| նախատրամադրվածություն հարցի | |
| կարգավորմանը | |
|4. Քաջատեղյակություն փախստականների | |
| բնակարանային ապահովվածության խնդրին| |
|5. ՀՀ կառավարությանն առընթեր | |
| միգրացիայի և փախստականների | |
| վարչության աջակցությունը | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Տրամադրվող գումարների |
|2. Համայնքային բյուջեների նվազ լինելը | անբավարար չափ |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծումը.
. Պետության կողմից տրամադրող նպատակային միջոցների ծավալների մեծացում
. Միջազգային դոնոր կազմակերպությունների նպատակային ներդրումներ:
Նպատակին հասնելու ուղիները.
. Բնակարանային ապահովվածության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացում. համայնքապետերի միջոցով իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում և ԶԼՄ-ներով պարզաբանումներ իրավասու անձանց կողմից:
. Նպատակային գումարների հայթայթում
. Փախստականների անձնական խնայողությունների համատեղում հարցի կարգավորման համար:
195 փախստական ընտանիքների բնակարանային ապահովվածության համար պահանջվում է 1.015 մլրդ դրամ, որն ըստ 2010-2013 թթ. կարելի է կանոնակարգել բնակարանների գնման վկայականների տրամադրմամբ, նաև որոշ մասը դոնարային ներդրումային` կառուցումների միջոցով:
վերադարձ
ԾՐԱԳԻՐ թիվ 10
Զոհված կամ հաշմանդամ դարձած զինծառայողների ընտանիքների
բնակարանային ապահովում
Լոռու մարզում պետական բյուջեով, համայնքների և «Հովարդ Կարագյոզյան» ՄԲԲԿ-ի կողմից (2005 թ. բնակարանով ապահովվեցին 28 հաշմանդամներ): 1999-2008 թթ. աջակցություն են ստացել 174 ընտանիքներ: Վանաձորում մի քանի տասնյակ ընտանիքների բնակարանային հիմնահարց լուծվել է ՀՀ ՊՆ-ի բնակֆոնդը համայնքին տրամադրման հաշվին` համայնքային միջոցներով բնակարանները վերանորոգելով և դրանք շահառուներին հատկացնելով:
Լոռու մարզում առանձնատների կառուցման նպատակով 2008 թ. դեկտեմբերին նախապատրաստվել են գյուղական վայրերում բնակվող 10 ընտանիքների բնակարանային փաստաթղթերը և տրամադրվել «Առաջ Հայաստան» հիմնադրամի տնօրինությանը և «Համահայկական միջազգային երիտասարդական կենտրոն» հասարակական կազմակերպությանը` համապատասխան աշխատանքներ իրականացնելով գյուղապետերի հետ:
Հիմնախնդրի էությունը.
Զոհված կամ հաշմանդամ զինծառայողների 79 ընտանիքներ բնակարանային ապահովվածության կարիք ունեն, որից` 41-ը առաջնահերթ (որպես` անօթևան): Հաշվի առնելով բնակարանների գների բարձրացման փաստը (յուրաքանչյուր եռամսյակ` նախորդ եռամսյակի գնի 5 տոկոսի չափով ավելացում) կարելի է փաստել, որ 01.01.2009 թ. դրությամբ գումարային պահանջը կլինի ավելի քան 400 մլն դրամ:
Հիմնախնդրի լուծման ուղիները.
Պետության կողմից նպատակային միջոցների ծավալների մեծացում, դոնոր կազմակերպությունների հնարավորությունների ուղղորդում, համայնքների հնարավորությունների ուսումնասիրություն:
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
|1. Լիարժեք տեղեկատվության |1. Պետության նպատակային |
| առկայությունը | միջոցների տրամադրում |
|2. Միջազգային դոնոր |2. Դոնոր կազմակերպությունների |
| կազմակերպությունների | կողմից դրամական ներդրումներ|
| նախատրամադրվածություն հարցի | |
| կարգավորմանը | |
|3. Զոհված և հաշմանդամ զինծառայողների | |
| ընտանիքների նախկինում կատարված | |
| բնակարանային ուսումնասիրությունները| |
|4. ՀՀ պաշտպանության նախարարության | |
| հատուկ հանձնախմբի հետ համատեղ | |
| այցելություններ | |
|______________________________________|______________________________|
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
|1. Մարզային բյուջեի բացակայությունը |1. Տրամադրվող գումարների |
|2. Համայնքային բյուջեների նվազ լինելը | անբավարար չափ |
._____________________________________________________________________.
Հիմնախնդրի լուծումը.
. Պետության կողմից նպատակային միջոցների տրամադրում
. Համայնքների ունեցած բնակարանային ֆոնդի հաշվին հատկացումներ` վերանորոգումներ կատարելուց հետո:
Նպատակին հասնելու ուղիները.
. Բնակարանային ապահովվածության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացում. համայնքապետերի միջոցով իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության տարածում և ԶԼՄ-ներով պարզաբանումներ իրավասու անձանց կողմից:
. Նպատակային ֆինանսավորում.
. Գյուղական համայնքներում առանձնատների կառուցում` «Առաջ Հայաստան» հիմնադրամի միջոցներով (ընտրված են 10 շահառու ընտանիքներ):
79 զոհված կամ հաշմանդամ դարձած զինծառայողների ընտանիքների բնակարանային ապահովվածության համար պետական բյուջեից պահանջվում է 410 մլն դրամ, որն ըստ 2010-2013 թթ. կարելի է բաշխել հետևյալ կերպ` 2010 թ.` 80 մլն, 2011 թ.` 100 մլն, 2012 թ.` 110 մլն և 2013 թ.` 120 մլն:
Սոցիալական ապահովության բնագավառում զարգացման ուղղությունները երկարաժամկետ հեռանկարում պետք է երաշխավորեն բնակչությանը մատուցվող սոցիալական ծառայությունների բարձր որակ, մատչելիություն, առավել հասցեականություն: Հազարամյակի զարգացման նպատակների իրագործմանը կուղղորդվեն նաև բոլոր ձեռնարկումները:
վերադարձ
Հավելված 13.2.
ՑՈՒՑԱԿ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ
._____________________________________________________________.
|Համայնքի անվանումը |Բնակավայրի անվանումը |
|________________________________|____________________________|
|1. Վանաձոր |Վանաձոր քաղաք |
|________________________________|____________________________|
|2. Ալավերդի |. Ալավերդի քաղաք |
| |____________________________|
| |. Ակներ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|3. Ախթալա |. Ախթալա քաղաք |
| |____________________________|
| |. Առողջարանին կից գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|4. Թումանյան |. Թումանյան քաղաք |
| |____________________________|
| |. Քոբեր կայարանի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|5. Շամլուղ |. Շամլուղ քաղաք |
| |____________________________|
| |. Ախթալա գյուղ |
| |____________________________|
| |. Բենդիկ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|6. Սպիտակ |Սպիտակ քաղաք |
|________________________________|____________________________|
|7. Ստեփանավան |. Ստեփանավան քաղաք |
| |____________________________|
| |. Արմանիս գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|8. Տաշիր |Տաշիր քաղաք |
|________________________________|____________________________|
|9. Ագարակ |Ագարակ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|10. Ազնվաձոր |Ազնվաձոր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|11. Աթան |Աթան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|12. Ահնիձոր |Ահնիձոր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|13. Ամրակից |Ամրակից գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|14. Այգեհատ |Այգեհատ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|15. Անտառամուտ |Անտառամուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|16. Ապավեն |Ապավեն գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|17. Արդվի |Արդվի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|18. Արծնի |Արծնի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|19. Արջուտ |. Արջուտ գյուղ |
| |____________________________|
| |. Արջուտ կայարանին կից գյուղ|
|________________________________|____________________________|
|20. Արևածագ |Արևածագ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|21. Արևաշող |Արևաշող գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|22. Աքորի |Աքորի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|23. Բազում |Բազում գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|24. Բլագոդարնոյե |Բլագոդարնոյե գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|25. Բովաձոր |Բովաձոր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|26. Անտառաշեն |Անտառաշեն գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|27. Գարգառ |Գարգառ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|28. Գեղասար |Գեղասար գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|29. Գյուլագարակ |Գյուլագարակ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|30. Գոգարան |Գոգարան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|31. Գուգարք |Գուգարք գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|32. Դաշտադեմ |Դաշտադեմ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|33. Դարպաս |Դարպաս գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|34. Դեբետ |Դեբետ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|35. Դսեղ |Դսեղ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|36. Եղեգնուտ |Եղեգնուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|37. Թեղուտ |Թեղուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|38. Լեջան |Լեջան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|39. Լեռնահովիտ |Լեռնահովիտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|40. Լեռնանցք |Լեռնանցք գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|41. Լեռնապատ |Լեռնապատ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|42. Լեռնավան |Լեռնավան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|43. Լերմոնտով |Լերմոնտով գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|44. Լոռի Բերդ |Լոռի Բերդ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|45. Լորուտ |Լորուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|46. Լուսաղբյուր |Լուսաղբյուր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|47. Խնկոյան |Խնկոյան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|48. Ծաթեր |Ծաթեր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|49. Ծաղկաբեր |Ծաղկաբեր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|50. Ծաղկաշատ |Ծաղկաշատ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|51. Կաթնաղբյուր |Կաթնաղբյուր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|52. Կաթնաջուր |Կաթնաջուր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|53. Կաթնառատ |Կաթնառատ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|54. Կաճաճկուտ |Կաճաճկուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|55. Կարմիր Աղեկ |Կարմիր Աղեկ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|56. Կողես |Կողես գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|57. Կուրթան |Կուրթան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|58. Հագվի |Հագվի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|59. Հալավար |. Հալավար գյուղ |
| |____________________________|
| |. Գյուլլուդարա գյուղ |
| |____________________________|
| |. Հայդարլի գյուղ |
| |____________________________|
| |. Քիլիսա գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|60. Հաղպատ |Հաղպատ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|61. Հարթագյուղ |Հարթագյուղ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|62. Հոբարձ |Հոբարձ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|63. Հովնանաձոր |Հովնանաձոր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|64. Ձյունաշող |Ձյունաշող գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|65. Ձորագետ |Ձորագետ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|66. Ձորագյուղ |Ձորագյուղ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|67. Ձորամուտ |. Ձորամուտ գյուղ |
| |____________________________|
| |. Գոգավան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|68. Ղուրսալ |Ղուրսալ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|69. Ճոճկան |Ճոճկան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|70. Մարգահովիտ |Մարգահովիտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|71. Մարց |Մարց գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|72. Մեդովկա |. Մեդովկա գյուղ |
| |____________________________|
| |. Կրուգլայա շիշկա գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|73. Մեծ Այրում |. Մեծ Այրում գյուղ |
| |____________________________|
| |. Փոքր Այրում գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|74. Մեծավան |Մեծավան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|75. Մեծ Պառնի |Մեծ Պառնի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|76. Մեղվահովիտ |. Մեղվահովիտ գյուղ |
| |____________________________|
| |. Նորամուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|77. Միխայելովկա |Միխայելովկա գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|78. Մղարթ |Մղարթ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|79. Յաղդան |Յաղդան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|80. Նեղոց |Նեղոց գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|81. Նովոսելցովո |Նովոսելցովո գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|82. Նորաշեն |Նորաշեն գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|83. Նոր Խաչակապ |Նոր Խաչակապ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|84. Շահումյան |Շահումյան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|85. Շամուտ |Շամուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|86. Շենավան |Շենավան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|87. Շիրակամուտ |Շիրակամուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|88. Շնող |Շնող գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|89. Չկալով |Չկալով գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|90. Պաղաղբյուր |Պաղաղբյուր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|91. Պետրովկա |Պետրովկա գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|92. Պրիվոլնոյե |Պրիվոլնոյե գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|93. Պուշկինո |Պուշկինո գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|94. Ջիլիզա |Ջիլիզա գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|95. Ջրաշեն |Ջրաշեն գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|96. Սարալանջ |Սարալանջ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|97. Սարահարթ |Սարահարթ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|98. Սարամեջ |Սարամեջ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|99. Սարատովկա |. Սարատովկա գյուղ |
| |____________________________|
| |. Գետավան գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|100. Սարչապետ |Սարչապետ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|101. Սվերդլով |Սվերդլով գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|102. Վահագնաձոր |Վահագնաձոր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|103. Վահագնի |Վահագնի գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|104. Վարդաբլուր |Վարդաբլուր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|105. ՈՒռուտ |ՈՒռուտ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|106. ՈՒրասար |ՈՒրասար գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|107. Փամբակ |. Փամբակ գյուղ |
| |____________________________|
| |. Փամբակ կայարանին կից գյուղ|
|________________________________|____________________________|
|108. Քարաբերդ |Քարաբերդ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|109. Քարաձոր |Քարաձոր գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|110. Քարինջ |Քարինջ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|111. Քարկոփ |Քարկոփ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|112. Օձուն |. Օձուն գյուղ |
| |____________________________|
| |. Ամոջ գյուղ |
|________________________________|____________________________|
|113. Ֆիոլետովո |Ֆիոլետովո գյուղ |
._____________________________________________________________.
վերադարձ
Հավելված 13.3.
ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԽՈՇՈՐԱՑՄԱՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿ
.______________________________________________________________________
|ՀՀ|Նոր |Նոր |Նոր |Խոշորացման չափորոշիչներ
| |ձևավորվող |ձևավորվող |ձևավորվող |________________________
| |համայնքի |համայնքի |համայնքի կազմի|Միաց-|Նոր ձևա- |Նոր |
| |անվանումը |կազմի մեջ |մեջ մտնող |վող |վորվող |ձևավոր |
| | |մտնող նախկին |բնակավայրերը |հա- |համայնքի |վող |
| | |համայնքները | |մայնք|կենտրոնը |համայն-|
| | |և նոր | |ների |պետք է |քի բնա-|
| | |ձևավորվող | |ընդհա|ունենա |կավայ- |
| | |համայնքի | |նուր |միացվող |րերի |
| | |կենտրոնը | |վարչա|համայնք- |հեռավո-|
| | | | |կան |ների |րութ- |
| | | | |սահ- |նկատմամբ |յունը |
| | | | |մանի |կենտրոնա-|համայն |
| | | | |առկա |կան դիրք,|քի |
| | | | |յութ-|առնվազն |կենտրո-|
| | | | |յուն |500 |նից |
| | | | | |բնակիչ |չպետք է|
| | | | | |և ենթա- |գերազան|
| | | | | |կառուց- |ցի 5 կմ|
| | | | | |վածքներ | |
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|______________________________________________________________________
|Ստեփանավանի տարածաշրջան
|______________________________________________________________________
|1 |Գարգառ |Գարգառ |գ. Գարգառ | + | 1355| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Պուշկինո |գ. Պուշկինո | + | 257| 2|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|2 |Կողես |Յաղդան |գ. Յաղդան | + | 100| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Կողես |գ. Կողես | + | 368| 2|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Հովնանաձոր |գ. Հովնանաձոր | + | 80| 2|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|4 |Վարդաբլուր |Վարդաբլուր |գ. Վարդաբլուր | + | 1327| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Հոբարձ |գ. Հոբարձի | + | 815| 1|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|5 |Լեջան |Լեջան |գ. Լեջան | + | 957| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Բովաձոր |գ. Բովաձոր | + | 280| 3|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|6 |ք. Ստեփանավան|ք. Ստեփանավան|ք. Ստեփանավան | + | 16290| |
| | | |______________| | | |
| | | |գ. Արմանիս | | | |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Լոռի Բերդ |գ. Լոռի Բերդ | + | 439| 2|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|7 |Կաթնաղբյուր |Կաթնաղբյուր |գ. Կաթնաղբյուր| + | 962| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |ՈՒրասար |գ. ՈՒրասար | + | 388| 8|
|______________________________________________________________________
|Սպիտակի տարածաշրջան
|______________________________________________________________________
|8 |Լուսաղբյուր |Լուսաղբյուր |գ. Լուսաղբյուր| + | 1211| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Խնկոյան |գ. Խնկոյան | + | 315| 2|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|9 |Մեծ Պառնի |Մեծ Պառնի |գ. Մեծ Պառնի | + | 2450| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Սարալանջ |գ. Սարալանջ | + | 217| 3 |
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|10|ք. Սպիտակ |ք. Սպիտակ |ք. Սպիտակ | + | 14495| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Արևաշող |գ. Արևաշող | + | 3137| 2|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|11|Սարահարթ |Սարահարթ |գ. Սարահարթ | + | 1546| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Գոգարան |գ. Գոգարան | + | 1434| 2|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Շենավան |գ. Շենավան | + | 532| 4|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|12|Ղուրսալ |Ղուրսալ |գ. Ղուրսալ | + | 608| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Նոր Խաչակապ |գ. Նոր Խաչակապ| + | 689| 2|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Քարաձոր |գ. Քարաձոր | + | 494| 2|
|__|___________________________|______________|_____|_________|_______|
|13|Շիրակամուտ Շիրակամուտ |գ. Շիրակամուտ | + | 2557| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | Գեղասար |գ. Գեղասար | + | 905| 3|
|______________________________________________________________________
|Թումանյանի տարածաշրջան
|______________________________________________________________________
|14|Ախթալա |Ախթալա |գ. Ախթալա | + | 3050| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Նեղոց |գ. Նեղոց | + | 293| 7|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|15|Ճոճկան |Ճոճկան |գ. Ճոճկան | + | 2060| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Քարկոփ |գ. Քարկոփ | + | 448| 4|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|16|Աքորի |Աքորի |գ. Աքորի | + | 3086| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Կաճաճկուտ |գ. Կաճաճկուտ | + | 570| 5|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|17|Հաղպատ |Հաղպատ |գ. Հաղպատ | + | 840| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Ծաղկաշատ |գ. Ծաղկաշատ | + | 265| 13|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|18|Դսեղ |Դսեղ |գ. Դսեղ | + | 2610| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Չկալով |գ. Չկալով | + | 212| 3|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|19|Լորուտ |Լորուտ |գ. Լորուտ | + | 1000| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Աթան |գ. Աթան | + | 440| 8|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Շամուտ |գ. Շամուտ | + | 353| 3|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|20|Մարց |Մարց |գ. Մարց | + | 764| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Քարինջ |գ. Քարինջ | + | 695| 8|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|21|Օձուն |Օձուն |գ. Օձուն | + | 5800| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Հագվի |գ. Հագվի | + | 601| 7|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Այգեհատ |գ. Այգեհատ | + | 350| 3|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Արդվի |գ. Արդվի | + | 270| 5|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|22|Արևածագ |Արևածագ |գ. Արևածագ | + | 803| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Աղեգի |գ. Աղեգի | + | 183| 3|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Ծաթեր |գ. Ծաթեր | + | 354| 2|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|23|Շնող |Շնող |գ. Շնող | + | 3410| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Թեղուտ |գ. Թեղուտ | + | 957| 5|
|______________________________________________________________________
|Տաշիրի տարածաշրջան
|______________________________________________________________________
|24|Սարատովկա |Սարատովկա |գ. Սարատովկա | | 557| |
| | |_____________|______________| |_________|_______|
| | |Նովոսելցովո |գ. Գետավան | + | | 2|
| | | |______________| | 189|_______|
| | | |գ. Նովոսելցովո| | | 3|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|25|Ձյունաշող |Ձյունաշող |գ. Ձյունաշող | | 226| |
| | |_____________|______________| + |_________|_______|
| | |Պաղաղբյուր |գ. Պաղաղբյուր | | 164| 5|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|26|Մեղվահովիտ |Մեղվահովիտ |գ. Մեղվահովիտ | | 254| |
| | | |______________| | |_______|
| | | |գ. Նորամուտ | | | |
| | |_____________|______________| + |_________|_______|
| | |Բլագոդարնոյե |գ. | | 258| 1.5|
| | | |Բլագոդարնոյե | | | |
| | |_____________|______________| |_________|_______|
| | |Դաշտադեմ |գ. Դաշտադեմ | | 129| 5|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|27|Միխայելովկա |Միխայելովկա |գ. Միխայելովկա| | 623| |
| | |_____________|______________| |_________|_______|
| | |Պետրովկա |գ. Պետրովկա | | 226| 2.5|
| | |_____________|______________| + |_________|_______|
| | |Ձորամուտ |գ. Ձորամուտ | | | 3|
| | | |______________| | 366|_______|
| | | |գ. Գոգավան | | | 5|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|28|Նորաշեն |Նորաշեն |գ. Նորաշեն | | 1420| |
| | |_____________|______________| |_________|_______|
| | |Արծնի |գ. Արծնի | + | 299| 3|
| | |_____________|______________| |_________|_______|
| | |Ապավեն |գ. Ապավեն | | 137| 4|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|29|Լեռնահովիտ |Լեռնահովիտ |գ. Լեռնահովիտ | | 1444| |
| | |_____________|______________| |_________|_______|
| | |Մեդովկա |գ. Մեդովկա | + | 409| 5|
| | | |______________| | |_______|
| | | |գ. Կրուգլայա | | | 3|
| | | |Շիշկա | | | |
|______________________________________________________________________
|Գուգարքի տարածաշրջան
|______________________________________________________________________
|30|Բազում |Բազում |գ. Բազում | + | 1559| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Ազնվաձոր |գ. Ազնվաձոր | + | 651| 1|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|31|Փամբակ |Փամբակ |գ. Փամբակ | + | 410| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Քարաբերդ |գ. Քարաբերդ | + | 143| 6|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|32|Լերմոնտովո |Լերմոնտովո |գ. Լերմոնտովո | + | 1080| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Անտառաշեն |գ. Անտառաշեն | + | 290| 1|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|33|Վահագնի |Վահագնի |գ. Վահագնի | + | 995| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Վահագնաձոր |գ. Վահագնաձոր | + | 315| 4|
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Անտառամուտ |գ. Անտառամուտ | + | 415| 6|
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|34|Լեռնապատ |Լեռնապատ |գ. Լեռնապատ | + | 2703| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Հալավար |գ. Հալավար | + | 210| 8|
| | | |______________|_____| | |
| | | |գ. Քիլիսա | + | | |
| | | |______________|_____| | |
| | | |գ. Հայդարլի | + | | |
| | | |______________|_____| | |
| | | |գ. | + | | |
| | | |Գյուլլուդարա | | | |
|__|_____________|_____________|______________|_____|_________|_______|
|35|Ձորագյուղ |Ձորագյուղ |գ. Ձորագյուղ | + | 375| |
| | |_____________|______________|_____|_________|_______|
| | |Ձորագետ |գ. Ձորագետ | + | 323| 7|
.______________________________________________________________________
.___ _________________________________________________________________.
|ՀՀ| |
| | _________________________________________________________________|
| | |Նոր ձևավորվող համայնքում պետք |Նոր |Նոր |Նոր ձևա |
| | |է առկա լինեն ՏԻՄ-երի պարտադիր |ձևավորվող |ձևավորվող |վորվող |
| | |լիազորությունների իրականացման |համայնքի |համայնքի |համայնքի|
| | |համար անհրաժեշտ նվազագույն |բնակավայրերի|բնակավայ- |բնակա- |
| | |ենթակառուցվածքներ (մանկապարտեզ,|միջև |րերի |վայրերի |
| | |բուժկետ, մշակույթի տուն/ակումբ)|հասարակական |նախկինում |բնակիչ- |
| | |և միջնակարգ դպրոց |տրանսպոր- |համատեղ |ների հա-|
| | |_______________________________|տային հաղոր |կառավարման|մատեղե- |
| | |Մանկա-|Բուժ.կետ/|Մշա- |Միջնա|դակցություն |մարմնի |լիութ- |
| | |պարտեզ|ամբուլա- |կույթի |կարգ |ապահովող |առկայութ- |յուն |
| | | |տորիա |կենտրոն,|դպրոց|ճանապարհ- |յուն |և |
| | | | |ակումբ | |ների |(գյուղ- |մենթա- |
| | | | | | |(առնվազն |սովետ, |լութ- |
| | | | | | |խճապատ) |ավանային |յուն |
| | | | | | |առկայութ- |սովետ, | |
| | | | | | |յուն |քաղսովետ) | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|1 | | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
|___ _________________________________________________________________|
| |
|___ _________________________________________________________________|
|1 | | - | + | + | + | | - | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | - | - | - | | - | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|2 | | + | + | - | - | | + | |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | + | + | - | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | - | - | - | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|4 | | + | + | + | + | | + | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | - | + | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|5 | | + | + | + | + | | + | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | - | + | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|6 | | + | + | + | + | | + | |
| | | | | | | | | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | - | - | | - | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|7 | | - | + | - | + | | - | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | - | - | | - | |
|___ _________________________________________________________________|
| |
|___ _________________________________________________________________|
|8 | | - | + | - | + | | + | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | + | - | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|9 | | - | + | - | + | | + | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | - | - | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|10| | + | + | + | + | | - | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | + | + | | - | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|11| | - | + | - | + | | + | |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | + | - | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | + | - | - | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|12| | - | + | + | + | | + | + |
| | |______|_________|________|_____| |__________|________|
| | | - | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____| |__________|________|
| | | - | + | + | - | | + | - |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|13| | + | + | + | + | | + | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | - | + | | + | |
|___ _________________________________________________________________|
| |
|___ _________________________________________________________________|
|14| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|15| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|16| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|17| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|18| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | + | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|19| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|20| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | + | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|21| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | + | + | + | - | + | - | - |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|22| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|23| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | + | + | + | - | + | + | + |
|___ _________________________________________________________________|
| |
|___ _________________________________________________________________|
|24| | - | + | | | | | |
| | |______|_________| ակ | + | + | + | + |
| | | | + | | | | | |
| | | - |_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | | + | ակ | - | + | + | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|25| | - | + | ակ | + | | | |
| | |______|_________|________|_____| + | + | + |
| | | - | + | ակ | - | | | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|26| | | + | համ.կ | | | | |
| | | - |_________| | - | | + | |
| | | | - | | | | | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | - | + | մ.կ | - | | - | |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | + | ակ | + | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|27| | - | + | մ.կ | + | | | |
| | |______|_________|________|_____| | + | |
| | | - | + | ակ | - | | | |
| | |______|_________|________|_____| + |__________| + |
| | | | | | | | | |
| | | - | + | մ.կ | + | | - | |
| | | | | | | | | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|28| | - | + | ակ | + | | - | |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | + | ակ | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____| |__________| |
| | | - | - | ակ | - | | + | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|29| | - | + | մկ | + | | | |
| | |______|_________|________|_____| | | |
| | | | | - | | + | - | + |
| | | - | + | | + | | | |
| | | | | | | | | |
|___ _________________________________________________________________|
| |
|___ _________________________________________________________________|
|30| | + | + | - | + | | - | - |
| | |______|_________|________|_____| + |__________|________|
| | | + | + | + | + | | - | - |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|31| | - | + | + | + | + | - | - |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | - | - | - | + | - | - |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|32| | + | + | + | + | + | - | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | - | - | - | + | - | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|33| | + | + | + | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | + | + | - | + | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | - | + | - | - | + | - | + |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|34| | + | + | + | + | + | - | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
| | | - | - | - | - | + | - | + |
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
|__| |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
|35| | + | + | + | - | + | + | + |
| | |______|_________|________|_____|____________|__________|________|
| | | + | + | - | + | + | + | + |
.___ _________________________________________________________________.
Հավելված 13.4
Մարզի համայնքների բնակչության թիվը
.________________________________________.
|ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄ|Բնակչության թվաքանակը,|
| |առ 01.01.2009 |
| |______________________|
| |մշտական |առկա |
|_________________|___________|__________|
|ք.Վանաձոր | 137577| 105000|
|_________________|___________|__________|
|ք. Ալավերդի | 19700| 16588|
|_________________|___________|__________|
|ք. Ախթալա | 3080| 2412|
|_________________|___________|__________|
|ք. Թումանյան | 2174| 1864|
|_________________|___________|__________|
|ք. Շամլուղ | 807| 821|
|_________________|___________|__________|
|ք. Սպիտակ | 16495| 15145|
|_________________|___________|__________|
|ք. Ստեփանավան | 16604| 16290|
|_________________|___________|__________|
|ք. Տաշիր | 12280| 8732|
|________________________________________|
| Գուգարքի տարածաշրջան |
|________________________________________|
|Ազնվաձոր | 354| 418|
|_________________|___________|__________|
|Անտառամուտ | 299| 364|
|_________________|___________|__________|
|Անտառաշեն | 298| 291|
|_________________|___________|__________|
|Արջուտ | 1470| 1629|
|_________________|___________|__________|
|Բազում | 1087| 1133|
|_________________|___________|__________|
|Գուգարք | 6861| 6394|
|_________________|___________|__________|
|Դարպաս | 1961| 2266|
|_________________|___________|__________|
|Դեբեդ | 930| 951|
|_________________|___________|__________|
|Եղեգնուտ | 862| 1037|
|_________________|___________|__________|
|Լերմոնտովո | 1005| 1085|
|_________________|___________|__________|
|Լեռնապատ | 2334| 2314|
|_________________|___________|__________|
|Հալլավար | 166| 175|
|_________________|___________|__________|
|Ձորագետ | 266| 323|
|_________________|___________|__________|
|Ձորագյուղ | 380| 434|
|_________________|___________|__________|
|Մարգահովիտ | 3735| 3925|
|_________________|___________|__________|
|Շահումյան | 3007| 3206|
|_________________|___________|__________|
|Վահագնաձոր | 219| 300|
|_________________|___________|__________|
|Վահագնի | 995| 1125|
|_________________|___________|__________|
|Փամբակ | 380| 415|
|_________________|___________|__________|
|Քարաբերդ | 101| 143|
|_________________|___________|__________|
|Ֆիոլետովո | 1412| 1399|
|________________________________________|
| Ստեփանավանի տարածաշրջան |
|________________________________________|
|Ագարակ | 1199| 1413|
|_________________|___________|__________|
|Ամրակից | 537| 595|
|_________________|___________|__________|
|Բովաձոր | 282| 356|
|_________________|___________|__________|
|Գարգառ | 1357| 1575|
|_________________|___________|__________|
|Գյուլագարակ | 2108| 2304|
|_________________|___________|__________|
|Լեջան | 942| 982|
|_________________|___________|__________|
|Լոռի Բերդ | 437| 397|
|_________________|___________|__________|
|Կաթնաղբյուր | 972| 1005|
|_________________|___________|__________|
|Կողես | 383| 422|
|_________________|___________|__________|
|Կուրթան | 2246| 2357|
|_________________|___________|__________|
|Հոբարձի | 818| 849|
|_________________|___________|__________|
|Հովնանաձոր | 82| 101|
|_________________|___________|__________|
|Յաղդան | 105| 235|
|_________________|___________|__________|
|Պուշկինո | 249| 354|
|_________________|___________|__________|
|Սվերդլով | 1091| 1193|
|_________________|___________|__________|
|Վարդաբլուր | 1341| 1463|
|_________________|___________|__________|
|ՈՒրասար | 383| 401|
|_________________|___________|__________|
|ՈՒռուտ | 1065| 1144|
|________________________________________|
| Թումանյանի տարածաշրջան |
|________________________________________|
|Աթան | 209| 293|
|_________________|___________|__________|
|Ահնիձոր | 216| 255|
|_________________|___________|__________|
|Այգեհատ | 223| 270|
|_________________|___________|__________|
|Արդվի | 201| 270|
|_________________|___________|__________|
|Արևածագ | 737| 803|
|_________________|___________|__________|
|Աքորի | 2987| 3086|
|_________________|___________|__________|
|Դսեղ | 2221| 2575|
|_________________|___________|__________|
|Թեղուտ | 757| 851|
|_________________|___________|__________|
|Լորուտ | 1084| 1124|
|_________________|___________|__________|
|Ծաթեր | 381| 420|
|_________________|___________|__________|
|Ծաղկաշատ | 218| 357|
|_________________|___________|__________|
|Կաճաճկուտ | 460| 462|
|_________________|___________|__________|
|Կարմիր Աղեգի | 175| 183|
|_________________|___________|__________|
|Հագվի | 508| 583|
|_________________|___________|__________|
|Հաղպատ | 752| 883|
|_________________|___________|__________|
|Ճոճկան | 2098| 2135|
|_________________|___________|__________|
|Մարց | 638| 741|
|_________________|___________|__________|
|Մեծ Այրում | 940| 1066|
|_________________|___________|__________|
|Մղարթ | 517| 467|
|_________________|___________|__________|
|Նեղոց | 319| 255|
|_________________|___________|__________|
|Շամուտ | 298| 285|
|_________________|___________|__________|
|Շնող | 3140| 3266|
|_________________|___________|__________|
|Չկալով | 149| 166|
|_________________|___________|__________|
|Ջիլիզա | 110| 130|
|_________________|___________|__________|
|Քարկոփ | 418| 448|
|_________________|___________|__________|
|Քարինջ | 633| 659|
|_________________|___________|__________|
|Օձուն | 5635| 5325|
|________________________________________|
| Տաշիրի տարածաշրջան |
|________________________________________|
|Ապավեն | 136| 131|
|_________________|___________|__________|
|Արծնի | 300| 298|
|_________________|___________|__________|
|Բլագոդարնոյե | 240| 258|
|_________________|___________|__________|
|Դաշտադեմ | 131| 168|
|_________________|___________|__________|
|Լեռնահովիտ | 1355| 1387|
|_________________|___________|__________|
|Կաթնառատ | 1010| 1006|
|_________________|___________|__________|
|Ձյունաշող | 198| 226|
|_________________|___________|__________|
|Ձորամուտ | 344| 372|
|_________________|___________|__________|
|Մեդովկա | 409| 442|
|_________________|___________|__________|
|Մեծավան | 5602| 5729|
|_________________|___________|__________|
|Մեղմահովիտ | 270| 292|
|_________________|___________|__________|
|Միխայլովկա | 648| 824|
|_________________|___________|__________|
|Նովոսելցովո | 191| 202|
|_________________|___________|__________|
|Նորաշեն | 1145| 1177|
|_________________|___________|__________|
|Պաղաղբյուր | 164| 162|
|_________________|___________|__________|
|Պետրովկա | 202| 238|
|_________________|___________|__________|
|Պրիվոլնոյե | 1039| 1115|
|_________________|___________|__________|
|Սարատովկա | 466| 537|
|_________________|___________|__________|
|Սարչապետ | 2101| 2031|
|________________________________________|
| Սպիտակի տարածաշրջան |
|________________________________________|
|Արևաշող | 2800| 2889|
|_________________|___________|__________|
|Գեղասար | 931| 947|
|_________________|___________|__________|
|Գոգարան | 1440| 1317|
|_________________|___________|__________|
|Լեռնանցք | 1570| 1531|
|_________________|___________|__________|
|Լեռնավան | 1531| 1514|
|_________________|___________|__________|
|Լուսաղբյուր | 1198| 1135|
|_________________|___________|__________|
|Խնկոյան | 354| 326|
|_________________|___________|__________|
|Ծաղկաբեր | 1362| 1392|
|_________________|___________|__________|
|Կաթնաջուր | 1821| 1972|
|_________________|___________|__________|
|Հարթագյուղ | 1277| 1351|
|_________________|___________|__________|
|Ղուրսալի | 602| 602|
|_________________|___________|__________|
|Մեծ Պարնի | 2013| 1964|
|_________________|___________|__________|
|Նոր Խաչակապ | 592| 637|
|_________________|___________|__________|
|Շենավան | 520| 563|
|_________________|___________|__________|
|Շիրակամուտ | 2584| 2565|
|_________________|___________|__________|
|Ջրաշեն | 3563| 3498|
|_________________|___________|__________|
|Սարալանջ | 203| 203|
|_________________|___________|__________|
|Սարահարթ | 1463| 1435|
|_________________|___________|__________|
|Սարամեջ | 1688| 1615|
|_________________|___________|__________|
|Քարաձոր | 450| 410|
.________________________________________.
Հավելված 13.5.
ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐՆ ԸՍՏ ՔԱՌԱՄՅԱ ԾՐԱԳՐԵՐԻ
1.Գուգարքի տարածաշրջան
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքների|Հիմնախնդիրներ ըստ առաջնայնության |Պահանջվող|
| |անվանումը | |գումարը |
| | | |մլն դրամ |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 |Վանաձոր |1. Համայնքի ներհամայնքային | 2802.80|
| | |ենթակառուցվածքների բարելավում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի քաղաքաշինության զարգացում; | 166.40|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության| 24.00 |
| | |զարգացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Բազմաբնակարան բարձրահարկ շենքերի | 16.00|
| | |վերելակների վերանորոգում | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Բազմաբնակարան շենքերի բակերում | 24.00|
| | |խաղահրապարակների և խաղային | |
| | |սարքավորումների կառուցում (հիմնանորոգում); | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. Վանաձորի Շարա Տալյանի անվան թիվ 2 | 365.00|
| | |երաժշտական դպրոցի կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |7. Վանաձորի թիվ 2 նախադպրոցական ուսումն. | 70.00|
| | |հաստատության ՀՈԱԿ-ի շենքի կապիտալ նորոգում;| |
| | |___________________________________________|_________|
| | |8. Վանաձորի թիվ 11 նախադպրոցական ուսումն. | 120.00|
| | |հաստատության ՀՈԱԿ-ի շենքի կապիտալ նորոգում;| |
| | |___________________________________________|_________|
| | |9. Վանաձորի թիվ 34 նախադպրոցական ուսումն. | 90.00|
| | |հաստատության ՀՈԱԿ-ի շենքի կապիտալ նորոգում;| |
| | |___________________________________________|_________|
| | |10. Վանաձորի թիվ 31 նախադպրոցական ուսումն. | 110.00|
| | |հաստատության ՀՈԱԿ-ի շենքի կապիտալ նորոգում;| |
| | |___________________________________________|_________|
| | |11. Վանաձորի քաղաքային մարզադաշտի | 820.00|
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |12. Վանաձորի ծանրամարտի դպրոցի | 33.50|
| | |վերակառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |13. Վանաձորի մենապայքարային մարզաձևերի | 75.00|
| | |մարզադպրոցի կապիտալ վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |14. Վանաձորի գերեզմանատան երկրորդ ճանապարհի| 200.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |15. Վանաձորի գետերի հուների հենապատերի | 600.00|
| | |նորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |16. Վանաձորի ոչ գլխավոր փողոցների | 420.00|
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |17. Վանաձորի Տիգրան Մեծի պողոտայի և | 570.00|
| | |Հալաբյան, Աղայան գլխավոր փողոցների | |
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |18. Վանաձորի Կ. Դեմիրճյան, Գր. Լուսավորիչ | 950.00|
| | |և Վարդանանց գլխավոր փողոցների | |
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |19. Վանաձորի ՈՒսանողական, Շինարարների և | 356.00|
| | |Վ. Համբարձումյան գլխ. փողոցների | |
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |20. Վանաձոր քաղաքի Գործարանային փողոցի | 30.00|
| | |կամրջի նորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |21. Վանաձոր քաղաքի Հալաբյան փողոցի կամրջի | 80.00|
| | |նորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |22. Վանաձորի բազմաբնակարան շենքերի հարթ | 145.50|
| | |տանիքների կապիտալ վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |23. Վանաձորի բազմաբնակարան շենքերի թեք | 1408.13|
| | |տանիքների կապիտալ վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |24. Վանաձոր քաղաքի 3-րդ կարգի | 47808.96|
| | |վթարայնություն ունեցող 84 շենքերի ամրացում:| |
| | |___________________________________________|_________|
| | |ընդամենը` ՎԱՆԱՁՈՐ | 57285.29|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 2 | Գուգարք |1. Համայնքի մանկապարտեզի շենքի կառուցում; | 75.53|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի նոր ջրատարի կառուցում | 110.37|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային ճանապարհների նորոգում և | 122.11|
| | |ասֆալտապատում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 3 |Շահումյան |1. Ջրամատակարարման ներքին ցանցի բարելավում;| 27.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Շահումյանի գյուղապետարանի վերանորոգում; | 0.92|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Սողանքների վերացում և ջրահեռացում; | 11.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 4 |Լեռնապատ |1. Միջհամայնքային ճանապարհի ասֆալտապատում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած | 33.00|
| | |ընտանիքների բնակարանաշինություն; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներքին ցանցի գազատարի կառուցում; | 16.50|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 5 |Արջուտ |1. Խմելու ջրագծերի կառուցում և | 5.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների կառուցում | 100.00|
| | |/10 կմ/; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Դպրոցի, սպորտդահլիճի և կաթսայատան | 30.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Ոռոգման ջրագծի ներքին ցանցի կառուցում | 10.00|
| | |/3500 մ/; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Համայնքային կենտրոնի կառուցում: | 23.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 6 |Բազում |1. Խմելու ջրի ջրամատակարարման ցանցի | 28.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան կառուցում; | 78.75|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գերեզմանատան շրջակայքի ցանկապատում; | 1.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 7 |Մարգահովիտ |1. Մշակույթի տան հիմնանորոգում; | 300.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Կոյուղու կառուցում; | 70.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Միջհամայնքային և գյուղամիջյան | 120.00|
| | |ճանապարհների բարեկարգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 8 |Լերմոնտովո |1. Գյուղամիջյան և դաշտային ճանապարհների | 2.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան կապիտալ վերանորոգում; | 3.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մանկապարտեզի շենքի կապիտալ վերանորոգում | 6.00|
| | |և վերակառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 9 |Ֆիոլետովո |1. Գյուղապետարանի վերանորոգում; | 1.85|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ամառային արոտավայրեր տանող համայնք. | 3.00|
| | |ճանապարհների վերանորոգում, նոր ճանապարհի | |
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մանկապարտեզի կառուցում; | 17.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|10 |Դարպաս |1. Համայնքի խմելու ջրի ներքին ցանցի | 0.95|
| | |վերակառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մանկապարտեզի շենքի կառուցում; | 45.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած | 110.00|
| | |ընտանիքների բնակարանաշինություն; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|11 |Ձորագյուղ |1. Ձորագետի հենապատի կառուցում; | 5.28|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան վերանորոգում; | 4.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 20.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Կիսակառույց մանկապարտեզի շենքի | 6.00|
| | |շինարարության ավարտում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|12 |Ձորագետավան|1. Համայնքի ներքին ճանապարհի բարեկարգում; | 6.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում; | 12.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի կենտրոնի շենքի վերանորոգում; | 4.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|13 |Եղեգնուտ |1. Ջրագծի ներքին ցանցի նորոգում (7.5 կմ); | 20.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գյուղապետարանի շենքի նորոգում; | 5.80|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Դպրոցի մարզադահլիճի նորոգում; | 3.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. 50 տեղանոց մանկապարտեզի շենքի | 1.50|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Մշակույթի տան և գյուղապետարանի վարչական| 180.00|
| | |շենքի կառուցում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|14 |Դեբետ |1. Ներհամայնքային ճանապարհների, փողոցների | 26.00|
| | |նորոգում, ասֆալտապատում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ջրագծի ներքին ցանցի | 8.00|
| | |վերակառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղապետարանի շենքի վերանորոգում; | 2.50|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|15 |Փամբակ |1. Ներհամայնքային ճանապարհների | 3.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 12.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Փամբակ համայնքի գազաֆիկացում; | 25.76|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Մշակույթի տան շենքի վերանորոգում; | 17.65|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Փամբակ համայնքի վարչական շենքի | 20.00|
| | |կառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|16 |Անտառամուտ |1. Համայնքի ներքին ճանապարհի բարեկարգում, | 11.00|
| | |ասֆալտապատում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 20.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Հիմնական դպրոցի վերանորոգում; | 4.20|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Վարչական շենքի (գյուղապետարանի) | 120.00|
| | |կառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|17 |Վահագնի |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 37.65|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ջրագծի վերանորոգում; | 7.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Նախադպրոցական հիմնարկի կառուցում: | 18.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|18 |Վահագնաձոր |1. Ներքին ցանցի գազատարի կառուցում; | 5.20|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 5.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Բուժ. ամբուլատորիայի կառուցում; | 8.50|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|19 |Ազնվաձոր |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 72.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներքին ցանցի կառուցում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Միջհամայնքային ճանապարհի վերանորոգում և | 15.00|
| | |հենապատի հիմնանորոգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|20 |Անտառաշեն |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 23.80|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Բուժկետի կառուցում; | 6.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Դպրոցի կառուցում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Համայնքի ներքին ճանապարհի բարեկարգում | 0.10|
| | |/2 կմ/; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|21 |Հալլավար |1. Բնակարանաշինություն; | 48.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գյուղմթերքների վերամշակման արտադրամասի | 28.50|
| | |հիմնում, գյուղատնտեսության շահութաբերության| |
| | |բարձրացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Հեռախոսակապի խնդրի լուծում; | 60.20|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|22 |Քարաբերդ |1. Միջհամայնքային ճանապարհների նորոգում; | 2.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գյուղապետարանի և բուժկետի կառուցում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի գազաֆիկացում /5 կմ/; | 13.00|
|_______________|___________________________________________|_________|
|Ընդամենը` | | 2327.12|
|Գուգարքի տ/շ | | |
|_______________|___________________________________________|_________|
|Վանաձոր | | 57285.29|
|_______________|___________________________________________|_________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ` |ՎԱՆԱՁՈՐ ԵՎ ԳՈՒԳԱՐՔԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ | 59612.41|
._____________________________________________________________________.
2. Սպիտակի տարածաշրջան
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքների|Հիմնախնդիրներ ըստ առաջնայնության |Պահանջվող|
| |անվանումը | |գումարը |
| | | |մլն դրամ |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 |ք. Սպիտակ |1. ԲՆԱԿԱՐԱՆԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ | 17000.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. ԼՈՒՍԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ - Ներհամայնքային | 30.00|
| | |փողոցների լուսավորում | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. ՃԱՆԱՊԱՐՀԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ - Ճանապարհների | 80.00|
| | |վերանորոգում | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. ՄՇԱԿՈՒՅԹ - Թանգարանի շենքի կառուցում | 5.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. ԿԱՌՈՒՑԱՊԱՏՈՒՄ - Թիվ 1 մանկապարտեզի շենքի| 4.42|
| | |վերանորոգում, ներսի աշխատանքներ | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ - Քաղաքի կանաչապատում, | 25.00|
| | |անտառների հիմնում | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |7. ԿՈՄՈՒՆԱԼ ՍՊԱՍԱՐԿՈՒՄ - Քըրք Քրքորյանի | 11.50|
| | |թաղամասի խմելու ջրագծի և կոյուղագծի | |
| | |անցկացում | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |8. ԿՈՄՈՒՆԱԼ ՍՊԱՍԱՐԿՈՒՄ - Կենտրոնացված | 25.00|
| | |ջեռուցում: | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |ընդամենը` ք. Սպիտակ | 17180.92|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 2 |Հարթագյուղ |1. Անհատական բնակարանաշինություն; | 346.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ջրագծի անցկացում; | 47.60|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Դպրոցի շենքի վերանորոգում; | 110.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 3 |Լուսաղբյուր|1. Անհատական բնակարանաշինություն; | 405.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի խմելու ջրի և ոռոգման ներքին | 21.00|
| | |ցանցի և ջրամբարի կառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 4 |Լեռնանցք |1. Բնակարանաշինություն; | 1500.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազաֆիկացում; | 180.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 150.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 5 |Կաթնաջուր |1. Ընտանիքներին բնակարաններով ապահովում, | 1400.00|
| | |բնակարանաշինություն; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ճանապարհների բարեկարգում; | 300.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մանկապարտեզի շենքային պայմանների | 80.00|
| | |ստեղծում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 6 |Ծաղկաբեր |1. Համայնքում բնակարանային խնդիրների | 450.00|
| | |լուծում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի ոռոգման ցանցի վերանորոգում; | 182.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների | 305.00|
| | |վերանորոգում, նոր ճանապարհների կառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 7 |Մեծ Պարնի |1. Բնակֆոնդի վերականգնում, | 1080.00|
| | |բնակարանաշինություն; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի ներքին ճանապարհների | 70.00|
| | |բարեկարգում, նոր ճանապարհների կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 70.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 8 |Շիրակամուտ |1. Անհատական բնակարանաշինություն; | 1433.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի երկաթգծից հարավ ընկած թաղամասի | 26.50|
| | |գազաֆիկացում: | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի շինարարության | 107.00|
| | |ավարտում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 9 |Արևաշող |1. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 130.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ջրագծի կառուցում, | 70.00|
| | |մատակարարման բարելավում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում | 300.00|
| | |և ասֆալտապատում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|10 |Սարամեջ |1. Բնակարանաշինություն; | 67.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի և ոռոգման ցանցերի | 360.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 76.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|11 |Սարահարթ |1. Բնակելի ֆոնդի վերականգնում; | 880.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 70.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Խմելու ջրի ջրատարի վերակառուցում; | 20.30|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|12 |Գեղասար |1. Բնակարանաշինություն; | 945.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի ներքին ճանապարհների | 10.00|
| | |բարեկարգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 130.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|13 |Նոր Խաչակապ|1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 7.90|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գյուղապետարանի շենքի, ակումբի և | 15.00|
| | |բուժկետի կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Դպրոցի մարզադահլիճի կառուցում; | 10.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|14 |Քարաձոր |1. Համայնքի համար գրադարանի և ակումբի | 20.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Անհատական բնակարանաշինություն; | 135.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Բուժկետի կառուցում; | 10.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|15 |Սարալանջ |1. Մշակույթի տան վերանորոգում համայնքի | 33.00|
| | |մշակութային կյանքը աշխուժացնելու նպատակով; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքային երթևեկության ճանապարհներում| 1.20|
| | |հարթեցման աշխատանքների իրականացում բավարար | |
| | |երթևեկության պայմաններ ապահովելու համար; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Փողոցների գիշերային լուսավորում; | 2.50|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|16 |Շենավան |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում; | 4.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 2.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 50.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|17 |Գոգարան |1. Անհատական բնակարանաշինություն; | 837.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան և համայնքի կենտրոնի | 70.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Խմելու տնտեսական ջրամատակարարման ներքին | 65.00|
| | |ցանցի վերակառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|18 |Լեռնավան |1. Անհատական բնակարանաշինություն; | 300.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազաֆիկացում; | 66.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 70.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|19 |Խնկոյան |1. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերակառուցում; | 0.60|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Տրանսպորտային բոլոր միջոցների համար | 2.40|
| | |բավարար երթևեկության պայմանների ապահովում | |
| | |բոլոր եղանակների համար, համայնքի գլխավոր | |
| | |փողոցներում հարթեցման աշխատանքների | |
| | |կատարում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի տան վերանորոգում (տանիքի | 3.00|
| | |փոխում); | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|20 |Ջրաշեն |1. Բնակելի ֆոնդի վերականգնում, | 1960.00|
| | |բնակարանաշինություն; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գյուղամիջյան ճանապարհների | 20.00|
| | |բարեկարգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Խմելու ջրի ջրատարի կառուցում; | 10.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|21 |Ղուրսալի |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 85.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ընտանիքներին բնակարաններով ապահովում, | 1410.00|
| | |բնակարանաշինություն; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ոռոգման ջրի ջրագծի կառուցում; | 90.00|
|_______________|___________________________________________|_________|
|Ընդամենը` | ՍՊԻՏԱԿԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ | 33832.42|
._____________________________________________________________________.
3.Տաշիրի տարածաշրջան
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքների|Հիմնախնդիրներ ըստ առաջնայնության |Պահանջվող|
| |անվանումը | |գումարը |
| | | |_________|
| | | |մլն դրամ |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 |ք. Տաշիր |1. ԱՂԲԱՀԱՆՈՒԹՅՈՒՆ - Նոր աղբավայրի | 12.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ - Արտադպրոցական կենտրոնի | 60.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. ՄՇԱԿՈՒՅԹ - Գրադարանի շենքի վերանորոգում;| 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. ՍՊՈՐՏ - Լողավազանի վերանորոգում; | 80.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. ՃԱՆԱՊԱՐՀԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ - Ներքաղաքային նոր | 270.00|
| | |փողոցների ասֆալտապատում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. ԲՆԱԿԱՐԱՆԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ - 10-րդ բնակելի | 260.00|
| | |շենքի ուժեղացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |7. ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՒՄ - Կաթնաղբյուր-Տաշիր | 100.00|
| | |ջրագծի վերանորոգում մինչև ՕԿՋ; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |8. ՍՊՈՐՏ - Ֆուտբոլի նոր մարզադաշտի | 30.00|
| | |կառուցում մեկ տրիբունայով; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |9. ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ - Համայնքային կենտրոնի | 180.00|
| | |վերականգնում: | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |ընդամենը` ք. Տաշիր | 1042.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 2 |Մեծավան |1. Բարձր բերքատվության կարտոֆիլի | 30.00|
| | |արտադրության կազմակերպում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գյուղատնտեսական մթերքների իրացման | 10.00|
| | |շուկայի կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ջրի ներքին ցանցի կապիտալ վերանորոգում | 100.00|
| | |համայնքի յուրաքանչյուր բնակչին օրական 150 լ| |
| | |խմելու ջրով ապահովելու համար; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 3 |Սարչապետ |1. Գազաֆիկացման ներքին ցանցի գործընթացը | 70.00|
| | |հասցնել ավարտին; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մանկապարտեզի գույքավորում, կահավորում; | 5.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային և դաշտամիջյան | 25.00|
| | |ճանապարհների բարեկարգում, կենտրոնական | |
| | |փողոցի ասֆալտապատում | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 4 |Նորաշեն |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում; | 11.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի տան և գրադարանի վերանորոգում;| 35.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 5 |Լեռնահովիտ |1. Խմելու ջրի ներքին ցանցի հիմնանորոգում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան և գյուղապետարանի շենքի | 72.00|
| | |շինարարության ավարտում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների | 60.00|
| | |հիմնանորոգում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 6 |Կաթնառատ |1. Համայնքի ներքին ճանապարհների | 20.00|
| | |բարեկարգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Դպրոցի շենքի կառուցում; | 450.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մանկապարտեզի շենքի հիմնանորոգում; | 10.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 7 |Բլագոդար- |1. Համայնքի գազաֆիկացում; 35.00 | |
| |նոյե |___________________________________________|_________|
| | |2. Վերանորոգել մշակույթի շենքը և հանձնել | 10.0|
| | |շահագործման համայնքի մշակութային կյանքը ու | |
| | |հանգիստը աշխուժացնելու համար; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների | 5.00|
| | |վերանորոգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 8 |Միխայլովկա |1. Անհրաժեշտ գյուղտեխնիկայի ձեռքբերում: | 21.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Միջհամայնքային և ներհամայնքային | 50.00|
| | |Ճանապարհների վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Խմելու ջրի ջրագծի վերանորոգում և | 36.00|
| | |վերակառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 9 |Մեդովկա |1. Մշակույթի տան կիսակառույց շենքի | 50.00|
| | |շինարարության ավարտում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի Կրուգլայա-Շիշկա գյուղի խմելու | 10.00|
| | |ջրի արտաքին և ներքին ցանցի վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղապետարանի վարչական շենքի կապիտալ | 8.00|
| | |վերանորոգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|10 |Նովոսելցովո|1. Խմելու ջրի ներհամայնքային ցանցի | 5.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Դպրոցի շենքի կառուցում; | 40.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղից մայրուղի ճանապարհի նորոգում: | 30.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|11 |Ձյունաշող |1. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գազաֆիկացում: | 80.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|12 |Ձորամուտ |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների և | 15.00|
| | |սելավատարների նորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղի ներքին խմելու ջրի ցանցի | 10.00|
| | |վերանորոգում, ջրամատակարարման բարելավում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|13 |Պետրովկա |1. Գյուղատնտեսության զարգացում, | 5.00|
| | |շահութաբերության բարձրացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ճանապարհային տնտեսություն, | 0.30|
| | |ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի գազաֆիկացում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 0.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|14 |Պաղաղբյուր |1. Միջհամայնքային և ներհամայնքային | 70.00|
| | |ճանապարհների հիմնանորոգում, բարեկարգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքում կաթի վերամշակման արտադրամասի,| 10.00|
| | |պանրագործարանի հիմնում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|15 |Դաշտադեմ |1. Ներհամայնքային ճանապարհների | 4.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազաֆիկացում; | 70.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի հիմնանորոգում; | 15.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|16 |Մեղվահովիտ |1. Խմելու ջրի ցանցի շահագործում Նորամուտ | 15.00|
| | |գյուղում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մեղվահովիտ գյուղի ջրագծի վերանորոգում; | 15.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Միջհամայնքային ճանապարհների | 10.00|
| | |վերանորոգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|17 |Արծնի |1. Խմելու ջրի ներհամայնքային համակարգի | 10.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Միջհամայնքային և ներհամայնքային | 15.00|
| | |ճանապարհների հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի գազաֆիկացում; | 35.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|18 |Ապավեն |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 30.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 1.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 30.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|19 |Պրիվոլնոյե |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում; | 100.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի միջգյուղային փողոցների և | 450.00|
| | |ճանապարհների բարեկարգում և ասֆալտապատում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի օջախի հիմնանորոգում և | 100.00|
| | |կահավորում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|20 |Սարատովկա |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում; | 17.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 4.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գետավան գյուղի ակումբի շենքի | 2.00|
| | |վերանորոգում; | |
|_______________|___________________________________________|_________|
|Ընդամենը | ՏԱՇԻՐԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ | 3463.80|
._____________________________________________________________________.
4.Թումանյանի տարածաշրջան
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքների|Հիմնախնդիրներ ըստ առաջնայնության |Պահանջվող|
| |անվանումը | |գումարը |
| | | |_________|
| | | |մլն դրամ |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|1 |ք. Ալավերդի|1. Համայնքի բազմաբնակարան շենքերի տանիքների| 177.60|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ալավերդու ներհամայնքային ճանապարհների | 105.00|
| | |նորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ալավերդի համայնքի կոշտ կենցաղային | 170.00|
| | |թափոնների /աղբավայրի/ կուտակիչի | |
| | |վերակառուցում կամ նորի կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Համայնքի ջրագծերի և կոյուղու համակարգի | 1480.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Ալավերդի համայնքի Ջրավազան թաղամասի | 15.00|
| | |հեղեղատարի մաքրում և վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. Համայնքի փողոցային լուսավորության | 8.00|
| | |համակարգի պահպանում և ընդլայնում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |7. Համայնքում ծառատնկման աշխատանքների | 8.00|
| | |կազմակերպում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |8. Քաղաքապետարանի ենթակայության օբյեկտների | 1.80|
| | |մշակութային օջախների գազաֆիկացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |9. Համայնքում մանկական խաղահրապարակների | 7.02|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |10. Համայնքի Ա. Պապոյանի անվան գեղարվեստի | 80.00|
| | |դպրոցի շենքի վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |ընդամենը` ք. Ալավերդի | 1972.42|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 2 |ք. Ախթալա |1. Գազամատակարարման վերականգնում; | 40.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ճանապարհների և կամուրջների | 150.00|
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Թիվ 1, 2 և 3 մանկապարտեզների | 70.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Աղբահանություն; | 1.20|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Լուսավորություն; | 1.90|
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. Խաղահրապարակի հիմնանորոգում; | 20.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |7. Քաղաքային մարզադաշտի նորոգում; | 6.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |8. Գերեզմանատան ցանկապատում; | 1.30|
| | |___________________________________________|_________|
| | |9. Բազմաբնակարանային շենքերի տանիքների | 24.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |10. Խմելու ջրամատակարարման ներքին ցանցի | 8.50|
| | |բարելավում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 3 |ք. |1. Համայնքի գազամատակարարման վերականգնում; | 52.00|
| |Թումանյան |___________________________________________|_________|
| | | 2. Քաղաքի փողոցների լուսավորության | 2.50|
| | | վերականգնում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Բնակչության շուրջօրյա ջրամատակարարման | 18.00|
| | |ապահովում (2-րդ և 3-րդ թաղամասեր); | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 4 |ք. Շամլուղ |1. Ջրամատակարարման կայանի շինարարություն, | 3.28|
| | |ցանցի թերությունների վերացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան և հարակից լողավազանի | 3.45|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 10.26|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 5 |Աթան |1. Ջրամատակարարում; | 19.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գազաֆիկացում; | 33.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների կապիտալ | 3.80|
| | |վերանորոգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 6 |Ահնիձոր |1. Խմելու և ոռոգման ջրի խնդրի լուծում; | 8.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ճանապարհների հիմնանորոգում; | 25.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի գազաֆիկացում; | 10.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 7 |Այգեհատ |1. Ոռոգման ջրի ներհամայնքային համակարգի | 11.95|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներհամայնքային ցանցի | 10.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի ներքին փողոցների և | 20.00|
| | |ճանապարհների բարեկարգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 8 |Արդվի |1. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 6.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների ասֆալտապատ | 25.00|
| | |ծածկույթի նորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ոռոգման ջրագծի կառուցում; | 8.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 9 |Արևածագ |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում; | 12.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան և գրադարանի շենքի | 8.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի կենտրոնական ճանապարհների | 8.00|
| | |ասֆալտապատում, միջհամայնքային և | |
| | |ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|10 |Աքորի |1. Ճանապարհների ասֆալտապատում; | 36.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ակումբի շենքի վերանորոգում; | 35.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի խմելու ջրի ներքին ցանցի | 30.00|
| | |կառուցում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|11 |Դսեղ |1. Համայնքի ճանապարհների բարեկարգում; | 5.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի մայր ջրատարի հիմնանորոգում, | 11.72|
| | |ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում և նորացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղապետարանի շենքի տանիքի վերանորոգում| 2.00|
| | |և կահավորում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|12 |Թեղուտ |1. Համայնքի խմելու ջրի ներքին ցանցի | 3.00|
| | |բարեկարգում, մատակարարման նորմալացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազաֆիկացում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի տան վերանորոգում; | 5.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|13 |Լորուտ |1. Խմելու ջրի ներհամայնքային համակարգի | 12.00|
| | |հիմնական վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան, գրադարանի և բուժկետի | 5.50|
| | |շենքի վերակառուցում և վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ոռոգման ջրի ջրագծի կառուցում; | 18.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|14 |Ծաթեր |1. Համայնքի խմելու ջրի ներքին ցանցի | 0.65|
| | |բարեկարգում (200 մ նոր ջրագծի կառուցում); | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան դահլիճի վերանորոգում; | 0.85|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի գյուղամիջյան և դաշտամիջյան | 0.33|
| | |ճանապարհների բարեկարգում (հարթեցում և | |
| | |խճապատում); | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|15 |Ծաղկաշատ |1. Համայնքի գյուղապետարանի, ակումբի և | 10.00|
| | |գրադարանի համար շենքի կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Նոր խմելու ջրագծի կառուցում և խմելու | 35.00|
| | |ջրի ներքին ցանցի հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհի վերանորոգում; | 35.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|16 |Կարմիր |1. Խմելու ջրի արտաքին և ներքին ցանցերի | 8.00|
| |Աղեգի |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ճանապարհների վերանորոգում; | 2.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղմթերքների վերամշակման արտադրամասի | 3.00|
| | |հիմնում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|17 |Կաճաճկուտ |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 38.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի Ալավերդի քաղաքին կապող | 35.00|
| | |ճանապարհի համայնքից մինչև Աքորի հատվածի | |
| | |ասֆալտապատում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի հիմնական դպրոցի և դպրոցամերձ | 25.00|
| | |բակի հիմնանորոգում, մարզադահլիճի կառուցում;| |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Համայնքի ակումբի հիմնանորոգում; | 22.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|18 |Հագվի |1. Ոռոգման ջրի ցանցի կառուցում; | 63.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան կառուցում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Միջհամայնքային և ներհամայնքային | 40.00|
| | |ճանապարհների, ինչպես նաև համայնքի | |
| | |փողոցների բարեկարգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|19 |Հաղպատ |1. Համայնքի գազաֆիկացման կազմակերպում; | 80.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ոռոգման ջրի ներհամայնքային համակարգի | 10.00|
| | |վերականգնում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի տան վերանորոգում; | 7.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|20 |Ճոճկան |1. Ոռոգման ջրագծի ներքին ցանցի նորոգում; | 55.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ջրագծի ներքին ցանցի նորոգում;| 12.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի տան և մանկապարտեզի շենքի | 20.00|
| | |վերանորոգում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|21 |Մարց |1. Խմելու ջրի ներհամայնքային համակարգի | 4.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գազաֆիկացման աշխատանքների ավարտում; | 5.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի ներքին ճանապարհների | 8.00|
| | |բարեկարգում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|22 |Մեծ Այրում |1. Խմելու ջրի համակարգի վերակառուցում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ոռոգման ներքին ցանցի վերակառուցում; | 30.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Միջհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 4.0|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|23 |Նեղոց |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 80.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքային կենտրոնի կառուցում, որը | 85.00|
| | |առաջնահերթ խնդիր է համայնքի համար; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի ներքին ճանապարհների | 5.50|
| | |բարեկարգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|24 |Մղարթ |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 18.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգի | 15.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների նորոգում; | 4.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|25 |Շնող |1. Համայնքի ներհամայնքային ճանապարհների | 8.00|
| | |բարեկարգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան տանիքի կապիտալ | 30.00|
| | |վերանորոգում, ներսի մասնակի վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղի խմելու ջրի ջրագծի հիմնանորոգում; | 2.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|26 |Շամուտ |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 25.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների | 30.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Հողերի որակի բարձրացում; | 8.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|27 |Չկալով |1. Խմելու ջրի ցանցի վերակառուցում; | 1.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազաֆիկացում; | 3.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Միջհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում:| 2.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|28 |Ջիլիզա |1. Ջիլիզա-Ալավերդի ճանապարհի հիմնանորոգում;| 45.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. ՀՀ-ից էլ. էներգիայի մատակարարում (գծի | 350.00|
| | |կառուցում); | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի հեռախոսաֆիկացում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Համայնքի գազաֆիկացում; | 250.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Ջրընդունիչների վերանորոգում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. Գյուղտեխնիկայի ձեռքբերում; | 300.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|29 |Քարինջ |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 22.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մշակույթի տան (ակումբի) կառուցում; | 30.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Համայնքի ներքին ճանապարհների | 10.00|
| | |բարեկարգում: Մայրուղուց մինչև գյուղ | |
| | |ճանապարհը եղել է ասֆալտապատ: Ներկայիս | |
| | |վիճակը ոչ բարվոք է: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|30 |Քարկոփ |1. Համայնքում խմելու ջրի ներքին ցանցի | 55.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազաֆիկացում; | 77.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Փողոցների լուսավորում; | 7.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|31 |Օձուն |1. Գյուղտեխնիկայի ձեռքբերում; | 100.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Հակակարկտային կայանի տեղադրում; | 100.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի աղբավայրի կառուցում; | 80.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Սպորտհամալիրի կառուցում: | 80.00|
|_______________|___________________________________________|_________|
|Ընդամենը` | ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ | 5392.11|
._____________________________________________________________________.
5.Ստեփանավանի տարածաշրջան
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Համայնքների|Հիմնախնդիրներ ըստ առաջնայնության |Պահանջվող|
| |անվանումը | |գումարը |
| | | |մլն դրամ |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 1 |ք. |1. Քաղաքի փողոցների բարեկարգում և |300.00 |
| |Ստեփանավան |ասֆալտապատում, մայթերի և եզրաքարերի | |
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Առողջապահության և տուրիզմի զարգացում; | 800.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Հանգստի և ժամանցի օբյեկտների ստեղծում; | 450.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. ՄՇԱԿՈՒՅԹ - * Մշակույթի տան շենքի | 250.00|
| | |շինարարության, մշակույթի և ժամանցի տան | |
| | |կենտրոնի կապիտալ նորոգում; * Երաժշտական և | |
| | |X արվեստի դպրոցի կառուցում; * Թանգարանների | |
| | |ու պատմամշակութային արժեքների պահպանում և | |
| | |թանգարանային առարկաների վերականգնում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 2 |Կուրթան |1. Խմելու ջրամբարի, ջրի ներքին ցանցի և | 300.00|
| | |կոյուղու վերանորոգում` գերմանական ծրագրով; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ոռոգման համակարգի վերանորոգում; | 218.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ճանապարհների ասֆալտապատում /ՀՄՀ/; | 100.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 3 |Վարդաբլուր |1. Խմելու ջրի ցանցի 8 կմ երկարությամբ | 25.00|
| | |ջրագծի հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. «Սուրբ Աստվածածին» եկեղեցու Նորոգում; | 2.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մանկապարտեզի կահավորում; | 2.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 0.25|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 4 |Հոբարձի |1. Մշակույթի տան կառուցում; | 54.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների նորոգում; | 1.51|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ոռոգման ցանցի ստեղծում; | 14.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում /12 կմ | 25.90|
| | |երկարություն/; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 5 |Գյուլագարակ|1. Համայնքային կենտրոնի (մշակույթի տան) | 200.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Խմելու ջրի ներքին ցանցի հիմնանորոգում; | 10.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային, գյուղամիջյան | 5.00|
| | |ճանապարհների և կամրջի բարեկարգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 6 |Գար-գար |1. Նախադպրոցական հաստատության | 50.00|
| | |(մանկապարտեզի) կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Մշակույթի տան համար գույքի ձեռքբերում; | 30.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղատնտեսության և գյուղարտադրության | 20.00|
| | |զարգացում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Արտադրամասերի հիմնում; | 5.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 7 |Պուշկինո |1. Խմելու ջրի ներհամայնքային համակարգի | 4.50|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գազաֆիկացման ընդլայնում; | 13.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի ներքին ճանապարհների կապիտալ | 15.00|
| | |նորոգում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 8 |Ամրակից |1. Մշակույթի տան կառուցում; | 47.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ջրամատակարարման բարելավում; | 17.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ճանապարհների նորոգում; | 120.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
| 9 |ՈՒրասար |1. Համայնքի խմելու ջրագծի ամբողջովին | 25.00|
| | |վերականգնում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի գազատարի շինարարական | 25.00|
| | |աշխատանքների սկսում բնակչությանը բնական | |
| | |գազով ապահովելու համար; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Գյուղատնտեսության զարգացում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Բնակարանաշինություն; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Համայնքի գերեզմանատան ցանկապատի | 0.30|
| | |բարեկարգում: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|10 |Կաթնաղբյուր|1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 20.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի ներքին ճանապարհների բարեկարգում| 15.00|
| | |(ճան-րի երկարությունը 5 կմ-ից ավելի); | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Կաթի մշակման կայանի ստեղծում; | 8.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Խմելու ջրի ցանցի հիմնանորոգում (ջրագծի | 9.25|
| | |երկարությունը 7.5 կմ); | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Համայնքի դաշտամիջյան ճանապարհների | 0.30|
| | |բարեկարգում (2.5 կմ ճան. հատված): | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|11 |Սվերդլով |1. Ջրամատակարարման ցանցի վերանորոգում; | 12.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 20.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի (ակումբ, գրադարան) | 120.00|
| | |կառուցում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|12 |ՈՒռուտ |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում /3.5 կմ/; | 3.50|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Գյուղապետարանի, ակումբի վերանորոգում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքը փողոցային լուսավորությամբ | 10.00|
| | |ապահովում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|13 |Բովաձոր |1. Ներհամայնքային ճանապարհների | 20.00|
| | |վերակառուցում /2 կմ երկարությամբ/; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ակումբի շենքի ներքին հարդարում; | 2.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Մարզադահլիճի կառուցում; | 1.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Խմելու ջրի ջրագծի 2 կմ ներքին ցանցի | 11.74|
| | |վերակառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Համայնքի գազաֆիկացում /15 տնտեսություն/;| 1.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |6. Համայնքի գյուղատնտեսական աշխատանքների | 7.00|
| | |մեքենայացման համար գյուղտեխնիկայի | |
| | |ձեռքբերում /1 անիվավոր տրակտոր MT3 82-1/ | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|14 |Լոռի Բերդ |1. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում /10 կմ/; | 4.07|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Համայնքի կենտրոնի կառուցում /համայնքի | 30.00|
| | |ակումբ, գրադարան, բուժկետ/; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի ներքին ճանապարհների և | 5.55|
| | |փողոցների բարեկարգում /10 կմ-ից ավելի/: | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|15 |Լեջան |1. Գյուղամիջյան և դաշտային ճանապարհների | 10.00|
| | |վերանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Դպրոցի շենքի վերակառուցում; | 80.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Սպորտդահլիճի կառուցում; | 50.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Խմելու ջրի ցանցի կառուցում /6 կմ | 24.00|
| | |երկարությամբ ջրագիծ/; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Մշակույթի տան կառուցում; | 38.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|16 |Ագարակ |1. Մշակույթի տան վերանորոգում; | 120.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների բարեկարգում;| 25.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքի դպրոցի համար սպորտ դահլիճի | 80.00|
| | |կառուցում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում /6 կմ/; | 17.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|17 |Յաղդան |1. Համայնքի գազաֆիկացում /8.5 կմ/; | 25.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Նախկին մշակույթի տան մաքրած ազատ | 15.00|
| | |տարածքում հանգստի գոտու ստեղծում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ներհամայնքային ճանապարհների | 20.00|
| | |վերանորոգում; | |
|___|___________|___________________________________________|_________|
|18 |Հովնանաձոր |1. Խմելու ջրի արտաքին ցանցի վերանորոգում և | 10.00|
| | |ներքին ցանցի անցկացում /1.5 կմ/; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Դպրոցի կառուցում; | 90.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Համայնքային կենտրոնի կառուցում; | 30.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |4. Գազաֆիկացում /3 կմ/; | 15.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |5. Ճանապարհների բարեկարգում /3.5 կմ/: | 10.00|
|___|___________|___________________________________________|_________|
|19 |Կողես |1. Համայնքի գազաֆիկացում; | 27.00|
| | |___________________________________________|_________|
| | |2. Ներհամայնքային ճանապարհների | 20.00|
| | |հիմնանորոգում; | |
| | |___________________________________________|_________|
| | |3. Ակումբի շենքի հիմնանորոգում; | 20.00|
|_______________|___________________________________________|_________|
|Ընդամենը | ՍՏԵՓԱՆԱՎԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ | 4306.36|
._____________________________________________________________________.
Պահանջվող
գումարը
(մլն դրամ)
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶՈՒՄ, 106607.10
այդ թվում`
ՎԱՆԱՁՈՐ` 57285.29
ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆՆԵՐ` 49321.81
այդ թվում`
ԳՈՒԳԱՐՔԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ` 2327.12
ՍՊԻՏԱԿԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ` 33832.42
ՏԱՇԻՐԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ` 3463.80
ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ` 5392.11
ՍՏԵՓԱՆԱՎԱՆԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆ` 4306.36
Ծրագրի սկիզբը