040.0271.250310
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
25 փետրվարի 2010 թվականի N 271-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի 2010-2013 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր)` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանության մարմիններին, Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից` անհրաժեշտության դեպքում Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզպետին`
1) յուրաքանչյուր տարվա մինչև փետրվարի 10-ը մշակել Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման տարեկան աշխատանքային պլանը և այն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշմամբ հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2010 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՐՏԻ 25-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2010 թվականի փետրվարի 25-ի
N 271-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
ԳՅՈՒՄՐԻ - 2009թ.
.________________________________________________________________________.
| ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ |
|________________________________________________________________________|
| |ՀՀ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ |
| |ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ |
|____|___________________________________________________________________|
| |ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ |
|____|___________________________________________________________________|
|1. |ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ |
|____|___________________________________________________________________|
|2. |ՀՀ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ |
|____|___________________________________________________________________|
|3. |ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶՈՒՄ |
|____|___________________________________________________________________|
|4. |ՓՄՁ ԵՎ ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ |
|____|___________________________________________________________________|
| |4.1 |Շիրակի մարզի տնտեսության իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |4.2 |ՓՄՁ և մասնավոր հատվածի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |4.3 |ՓՄՁ և մասնավոր հատվածի հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |4.4 |ՓՄՁ և մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրի նպատակները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |4.5 |ՓՄՁ և մասնավոր հատվածի զարգացման ռազմավարական |
| | |ուղղությունները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |4.6 |ՓՄՁ և մասնավոր հատվածի 2010-1013թթ. զարգացման ծրագրի |
| | |հիմնական առաջնահերթությունները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |4.7 |Ծրագրի իրագործմանն ուղղված միջոցառումներ |
|____|___________________________________________________________________|
|5. |ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ |
|____|___________________________________________________________________|
|5.1 | |Կրթություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.1.1 |Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն և զարգացման |
| | |հիմնախնդիրների բացահայտում |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.1.2 |Կրթության ոլորտի զարգացման նպատակները, ռազմավարությունը |
| | |և ծրագրի իրագործումից ակնկալվող արդյունքները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.1.3 |Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումը |
|____|______|____________________________________________________________|
|5.2 | |Մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.2.1 |Մշակույթ |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.2.2 |Երիտասարդությանն առնչվող հարցեր |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.2.3 |Ֆիզիկական կուլտուրա և սպորտ |
|____|______|____________________________________________________________|
|5.3 | |Առողջապահություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.3.1 |Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.3.2 |Առողջապահության ոլորտի հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.3.3 |Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները ու |
| | |ռազմավարությունը |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.3.4 |Առողջապահության ոլորտի զարգացման ուղղությունները |
|____|______|____________________________________________________________|
|5.4 | |Սոցիալական պաշտպանություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.4.1 |Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.4.2 |Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.4.3 |Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակներն |
| | |ու ռազմավարությունը |
|____|______|____________________________________________________________|
| |5.4.4 |Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման ուղղությունները |
|____|______|____________________________________________________________|
|5.5 | |Երեխաների իրավունքների պաշտպանություն |
|____|___________________________________________________________________|
|6. |ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ |
|____|___________________________________________________________________|
|6.1 | |Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
|6.2 | |Բուսաբուծության ոլորտում առկա իրավիճակը և հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
|6.3 | |Ոռոգման համակարգում առկա իրավիճակը և հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
|6.4 | |Ոռոգման համակարգերի բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ |
|____|______|____________________________________________________________|
|6.5 | |Անասնաբուծության և անասնաբուժության ճյուղերում առկա |
| | |իրավիճակը և հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
|6.6 | |Գյուղատնտեսության տեխնիկական ապահովվածությունը և |
| | |հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
|6.7 | |Գյուղատնտեսության ոլորտի նպատակները և ռազմավարական |
| | |ուղղությունները. |
|____|___________________________________________________________________|
|7. |ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ |
|____|___________________________________________________________________|
|7.1 | |Բնապահպանության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
|7.2 | |Բնապահպանության ոլորտի հիմնախնդիրները |
|____|______|____________________________________________________________|
|7.3 | |Բնապահպանության ոլորտի զարգացման ծրագրի նպատակները |
|____|______|____________________________________________________________|
|7.4 | |Բնապահպանության ոլորտի զարգացմանն ուղղված միջոցառումներ |
|____|___________________________________________________________________|
|8. |ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ |
|____|___________________________________________________________________|
|8.1 | |Քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.2 | |Երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների |
| | |բնակարանային խնդիրների լուծման առաջնահերթությունները |
| | |և ուղղությունները |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.3 | |Բազմաբնակարան բնակարանային ֆոնդի կառավարման բարեփոխումներին |
| | |ուղղված միջոցառումներ |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.4 | |Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.5 | |Առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգում |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.6 | |Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.7 | |Մարզական օբյեկտների հիմնանորոգում |
|____|______|____________________________________________________________|
|8.8 | |Քաղաքաշինական հիմնախնդիրներ |
|____|___________________________________________________________________|
|9. |ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ |
|____|___________________________________________________________________|
|9.1 | |Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն |
|____|______|____________________________________________________________|
|9.2 | |Ճանապարհաշինություն, տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ |
|____|______|____________________________________________________________|
|9.3 | |Ջրամատակարարում |
|____|______|____________________________________________________________|
|9.4 | |Գազամատակարարում |
|____|______|____________________________________________________________|
|9.5 | |Էներգետիկա |
|____|___________________________________________________________________|
|10. |ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ |
| |ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ |
|____|___________________________________________________________________|
|10.1| |Տարածքային կառավարում |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.1.1|Վարչատարածքային բաժանում |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.1.2|Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.1.3|Տարածքային կառավարման բնագավառի 2010-2013 թթ. զարգացման |
| | |կարևորագույն ուղղություններ |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.1.4|Մարզպետարանի կառավարում |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.1.5|10.1.5 Քաղաքացիական ծառայություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.1.6|10.1.6 Էլեկտրոնային կառավարում |
|____|______|____________________________________________________________|
|10.2| |Տեղական ինքնակառավարում |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.2.1|Վարչատարածքային բաժանում և համայնքային կարողություններ |
| | | |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.2.2|Տեղական ինքնակառավարման բնագավառի զարգացման 2010-2013թթ. |
| | |գերակայությունները |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.2.3|Համայնքային ծառայություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.2.4|Տեխնիկական ապահովվածություն |
|____|______|____________________________________________________________|
| |10.2.5|Համայնքային զարգացման ծրագրեր |
|____|______|____________________________________________________________|
|10.3| |Քաղաքացիական հասարակություն |
|____|___________________________________________________________________|
|11. |ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ |
|____|___________________________________________________________________|
|11.1| |Արտակարգ իրավիճակների միջոցառումներ |
|____|______|____________________________________________________________|
|11.2|2) |Բնական աղետներ |
|____|______|____________________________________________________________|
|11.3|3) |Տեխնածին աղետներ |
|____|______|____________________________________________________________|
|11.4|4) |Բնական և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցում |
|____|___________________________________________________________________|
|12. |ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ և ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ |
|____|___________________________________________________________________|
|13. |ՀՀ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ 2010-2013թթ. ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ |
.________________________________________________________________________.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ 2010-2013 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ
Շիրակը եղել և այժմ էլ հանդիսանում է Հայաստանի ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող վարչատարածքային միավորներից մեկը: Մարզն այսօր կարիք ունի կենտրոնական կառավարման մարմինների ավելի մեծ ուշադրության ու աջակցության և տրամաբանական է, որ մարզի հիմնախնդիրների լուծման գործընթացը մշտապես գտնվում է առաջին հերթին հենց Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի ուշադրության կենտրոնում: Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի 2008 թվականի հուլիսի 30-ի ՆԿ-128-Ն կարգադրությամբ հաստատված միջոցառումների ժամանակացույցում ներառվել են նաև Շիրակի մարզի մի շարք համայնքներում Հանրապետության Նախագահի նախընտրական հանդիպումների ժամանակ արծարծված հիմնախնդիրները, որոնց մի մասն արդեն լուծում է ստացել, իսկ մյուս մասն ընդգրկված է Շիրակի մարզի զարգացման սույն ծրագրում:
Ծրագիրը համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությանը, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն զարգացման ծրագրին:
Կարծում ենք` այն կնպաստի Շիրակի 119 համայնքների կողմից ներկայացված առաջնահերթությունների ու մարտահրավերների արդյունավետ լուծմանը և նմանատիպ ծրագրերի իրականացման շնորհիվ Շիրակն աստիճանաբար կդառնա Հայաստանի զարգացած տարածքներից մեկը:
Ծրագիրը կազմվել է համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի: Ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է 2004թ. «Շիրակի մարզի տնտեսական զարգացման հիմնական ուղղությունների» և 2008 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի 2008-2012 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման հիմնական ուղղությունների» կազմման ժամանակ Շիրակի մարզպետարանում կուտակված փորձը:
Մարզային զարգացման հանձնաժողովում, ոլորտային աշխատանքային խմբերում ընդգրկվել են հմուտ և փորձառու մասնագետներ, որոնց աշխատանքի արդյունքում էլ կազմվեց մարզի համար կարևոր նշանակություն ունեցող այս փաստաթուղթը:
Ծրագրի կազմման աշխատանքների համակարգման գործում զգալի է եղել Հայաստանի
Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարության դերը: Ոլորտային
խնդիրների ճիշտ ձևակերպումներին ու մարզի զարգացման ծրագրում դրանց ընդգրկմանը նպաստել է համագործակցությունը ճյուղային նախարարությունների, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման, հասարակական կազմակերպությունների և այլ մարմինների հետ:
Մասնակցային գործընթացի ապահովման համատեքստում, ծրագրի մշակման ընթացքում հաշվի են առնվել բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների առաջարկություններն ու դիտողությունները:
Մարզի զարգացման ծրագիրը Շիրակում նաև ներդրումներ կատարելու առաջարկ է` ուղղված միջազգային, դոնոր և այլ կազմակերպություններին, գործարարներին, շահագրգիռ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց: Շիրակի մարզպետարանն ակնկալում է, որ նշված շահագրգիռ սուբյեկտների համար ծրագրում ընդգրկված խնդիրներն ու առաջարկները հետաքրքրություն կներկայացնեն և բոլոր ներդրողների հետ պատրաստ է փոխշահավետ համագործակցության` հանուն Շիրակի մարզի կայուն զարգացման:
Ծրագրի մշակմանն աջակցած պետական կառավարման մարմիններին, Շիրակի մարզի խորհրդի անդամներին, Մարզային զարգացման հանձնաժողովին, ստեղծված ոլորտային աշխատանքային խմբերին և աշխատանքների հաջող իրականացման գործում կարևոր ներդրում ունեցած բոլոր անձանց Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզպետարանի անունից հայտնում ենք մեր խորին շնորհակալությունը:
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱԱՌ Ազգային անվտանգության ռազմավարություն
ԱԽ Աշխատանքային խումբ
ԱՄԳ Աղքատության մասնակցային գնահատում
ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԲՀԿ Բարեգործական հասարակական կազմակերպություն
ԲՄԿ Բուժակ-մանկաբարձական կետ
ԲՈՒՀ Բարձրագույն ուսումնական հաստատություն
ԵՄ Եվրամիություն
ԵԱՀԿ Եվրոպայի անվտանգության համագործակցության կազմակերպություն
ԾԻԳ Ծրագրի իրականացման գրասենյակ
ԿԶԾ Կայուն զարգացման ծրագիր
ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն
ՀՄՀ Հազարամյակի մարտահրավեր-Հայաստան
ՀՕՖ Հայ օգնության ֆոնդ
ՀՆԱ Համախառն ներքին արդյունք
ՄԱԿ ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր
ՄԱՄՀ Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ
ՄԺԾԾ Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր
ՄԱԿ ՀՊԾ ՄԱԿ-ի համաշխարհային պարենի ծրագիր
ՄԶԱՀ Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտություն
ՄԶԳ Միջազգային զարգացման գործակալություն
ՄԶՀ Մարզային զարգացման հանձնաժողով
ՄԶՄԿ Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն
ՄՀՄ Միջհամայնքային միավորում
ՄԶԾ Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄՎ Մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՊՈԱԿ Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն
ՋՕԸ Ջրօգտագործողների ընկերություն
ՍԾՏԳ Սոցիալական ծառայության տեղական գրասենյակ
ՍՏԽ Սահմանային թույլատրելի խտություն
ՏԱՊ Տարեկան աշխատանքային պլան
ՏՀՏ Տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաներ
ՏԻՄ Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՏԻ Տեղական ինքնակառավարում
ՕԿՋ Օրվա կարգավորող ջրամբար
ՓՄՁ Փոքր և միջին կազմակերպություններ
ՓՄՁ ԶԱԿ Փոքր և միջին կազմակերպությունների զարգացման ազգային կենտրոն
ՔԿԱԳ Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցում
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008թ. հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատվեց Կայուն զարգացման ծրագիրը: Ծրագրի հիմնական ռազմավարական գերակայությունները ներառում են կայուն և արագ տեմպերով տնտեսական աճի ապահովումը, նպատակային սոցիալական քաղաքականությունը և պետական կառավարման ոլորտի արդյունավետության բարձրացումը: ԿԶԾ-ը ըստ էության հանդիսանում է երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիր և այստեղ կարևորվում է, ոչ միայն աղքատության հաղթահարումը, այլ երկրում տևական տնտեսական աճի քաղաքականության ապահովումը:
2. ԿԶԾ-ում ուշադրության են արժանացել նաև Հայաստանում տնտեսական աճի արագացմանը զուգընթաց խորացող տարածքային զարգացման անհամաչափությունների վերացման խնդիրները: Տնտեսական զարգացման անհամաչափությունների հետագա չվերահսկվող աճը խիստ անցանկալի է, քանի որ անհամաչափ տարածքային զարգացումը խնդիրներ է առաջ բերում ինչպես երկրի ներքին կայունության առումով, այնպես էլ նպաստում է տնտեսապես թույլ զարգացած տարածաշրջաններից բնակչության արտահոսքին ու մայրաքաղաքում անվերահսկելի կենտրոնացմանը:
3. ԿԶԾ-ի տարածքային զարգացման սցենարն իրականացնելու համար անհրաժեշտ կլինի էականորեն արագացնել մարզերի տնտեսական զարգացման տեմպերը, դրանք մոտեցնելով Երևանի զարգացման տեմպերին, իսկ 2015 թվականից սկսած այնպես անել, որ դրանք գերազանցեն Երևանի տնտեսական աճի տեմպերին: Նախատեսվում է նաև մարզերի զարգացման տեմպերի մոտեցում, որի արդյունքում կմեղմվեն նաև կենսամակարդակի միջմարզային տարբերությունները: Այդ տեմպերն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ կլինի իրականացնել մի շարք հիմնարար միջոցառումներ, որոնց մեջ էական դեր կխաղա ինչպես պետական, այնպես էլ, հատկապես մասնավոր ներդրումների վերաուղղումը Երևանից դեպի մարզեր, ինչպես նաև դրանց միջմարզային բաշխման հավասարեցման խրախուսումը: Համաձայն ԿԶԾ-ում ներկայացված փորձագիտական գնահատումների` 2000-2006թթ. տնտեսական աճի միջին տարեկան տեմպը Երևանում կազմել է 16.8%` նույն ժամանակահատվածում երկրում արձանագրված միջին տարեկան 11.5% տնտեսական աճի պարագայում: Միևնույն ժամանակ, Երևանից դուրս տնտեսական զարգացման միջին տեմպը 2000-2006թթ. կազմել է 6.3%, այդ թվում` Հանրապետության այլ քաղաքներում` 7.6%, իսկ գյուղական բնակավայրերում` 5.4%: Ինչ վերաբերում է Շիրակի մարզին, այն կազմել է ընդամենը`3.1%, որը երկրում արձանագրված միջին տնտեսական աճի տեմպից ցածր է 3.7 անգամ: Ըստ մարզերի մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի ցուցանիշների վերլուծությունները վկայում են, որ տնտեսական զարգացման մակարդակների տարբերության խորացման միտումը Երևանի և մարզերի միջև բնորոշ է եղել գրեթե բոլոր մարզերին: Ինչ վերաբերում է մնացած մարզերին, ապա այդ խզումը աստիճանաբար աճել է, իսկ ամենաաղքատ` Շիրակի մարզում, խզումը 2006թ. կազմել է մոտ 4 անգամ, այն դեպքում, երբ 1999թ. Շիրակի մարզում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն կազմել է Երևանի համապատասխան ցուցանիշի 60.2%-ը:
4. Հանրապետության հյուսիսային դարպասը ներկայացնող մարզը ունի ռազմավարական և աշխարհաքաղաքական կարևոր դիրք, հանքագործական, մշակող արդյունաբերություն զարգացնելու զգալի հնարավորություններ:
5. Մարզը հանդիսանալով հանրապետության խոշոր վարչական միավորներից մեկը, Հանրապետության երկրորդ քաղաք` Գյումրի մարզկենտրոնով դեռևս մնում է որպես հանրապետության սոցիալ-տնտեսական և ժողովրդագրական լուրջ հիմնախնդիրներ ունեցող տարածքներից մեկը: Այս առումով Շիրակի մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման սույն ծրագրի նպատակը մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանն ուղղված տևական և կայուն քաղաքականության իրականացման ապահովումն է:
6. Շիրակի ՄԶԾ-ը կազմվել է համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի: Ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է մարզպետարանի կողմից մշակված 2004թ. «Շիրակի մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման հիմնական ուղղությունների» և 2008թ. «Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի 2008-2012թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի» կազմման ժամանակ Շիրակի մարզպետարանի կուտակած փորձը:
7. ՄԶԾ առանցքը մարզի բոլոր համայնքների հիմնախնդիրներն են, որոնց լուծման գործընթացը 2004-2008 թվականների ընթացքում մշտապես գտնվել է Շիրակի մարզպետի ուշադրության կենտրոնում: Մարզպետի դերը զգալի է եղել նաև մարզի զարգացման խնդիրների լուծման մեջ մասնակցության գործընթացի ապահովման ուղղությամբ: 2004-2008 թվականների ընթացքում Շիրակի մարզպետը մարզի քաղաքային և գյուղական բոլոր համայնքներում անձամբ հանդիպում էր բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների հետ, լսում նրանց առաջարկությունները, դիտողությունները, դրանք հանձնարարականների տեսքով ներկայացնում մարզպետարանի աշխատակազմի համապատասխան կառուցվածքային ստորաբաժանումներին և պահանջում մշակել հիմնախնդիրների լուծման ծրագրեր: Բացի այդ, մարզում պարբերաբար կազմակերպվել են մարզպետարանի աշխատանքային խմբերի հանդիպումներ համայնքների բնակչության հետ, որոնց հիմնական նպատակն էր մարզի բնակչության իրական սոցիալ-տնտեսական վիճակի բացահայտումը, բնակիչներին մտահոգող և նրանց կողմից առաջ քաշված կարևորագույն հարցերի քննարկումը, հետադարձ կապի ապահովումը, ինչպես նաև մարզի զարգացման խնդիրների վերաբերյալ բնակչության իրազեկության մակարդակի բարձրացումը: Արդյունքում մարզի հիմնախնդիրները մարզպետի կողմից ներկայացվել են կենտրոնական իշխանությանը և արձանագրվել Հանրապետության բարձրագույն ղեկավարության տեսադաշտում: Այսպես` ՀՀ Նախագահի 2008 թվականի հուլիսի 30-ի ՆԿ-128-Ն կարգադրությամբ հաստատված միջոցառումների ժամանակացույցում ներառվել են նաև Շիրակի մարզի մի շարք համայնքներում Նախագահի նախընտրական հանդիպումների ժամանակ արծարծված հիմնախնդիրները, որոնք նույնպես ներկայացված են ՄԶԾ-ում:
8. ՀՀ Շիրակի մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի և իրականացվող ծրագրերի ու միջոցառումների մասին ինչպես նաև մարզի հիմնախնդիրների վերաբերյալ քննարկում է եղել ՀՀ կառավարության 2008թ. հունիսի 12-ին մարզում կայացած արտագնա նիստում: Մարզի հիմնական զարգացման ուղղությունների վերաբերյալ քննարկում է եղել 2009թ. ՀՀ Շիրակի մարզպետարանում, որին մասնակցում էին ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարը, փոխվարչապետը, ՀՀ քաղաքաշինության նախարարը, ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարը, ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարը, ՀՀ Շիրակի մարզպետը, պաշտոնատար այլ անձիք և գործարարներ: Քննարկման ժամանակ արվել են առաջարկություններ և դիտողություններ, որոնք նույնպես ներառվել են ՄԶԾ-ում:
9. Ծրագրի կազմման աշխատանքների համակարգման գործը կատարել է Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային խնդիրները քննարկվել են ճյուղային նախարարություններում, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման մարմիններում:
10. Մարզի զարգացման ծրագրի մշակման ինստիտուցիոնալ համակարգը ձևավորվել և աշխատանքներն ընթացել են հետևյալ հերթականությամբ. ՀՀ Շիրակի մարզխորհրդի 2009թ. մարտի 2-ի արտահերթ նիստի որոշմամբ ստեղծվել են Շիրակի մարզային զարգացման հանձնաժողովը (ՄԶՀ), մարզի զարգացման ծրագրի մոնիտորինգի և գնահատման (ՄԳ) աշխատանքային խումբը, ոլորտային աշխատանքային իննը խմբերը: Նշված ինստիտուցիոնալ կառույցները հետևյալներն են`
1) Շիրակի մարզային զարգացման հանձնաժողով (կազմը` 29 հոգի)
2) Շիրակի ՄԶԾ մոնիտորինգի և գնահատման աշխատանքային խումբ (կազմը` 14 հոգի)
3) Շիրակի ՄԶԾ մասնավոր հատված և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը` 23 հոգի) ոլորտները` արդյունաբերություն, մասնավոր հատվածի և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության զարգացում)
4) Շիրակի ՄԶԾ կրթության, մշակույթի և սպորտի զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը 14 հոգի), ոլորտները` կրթություն, մշակույթ,սպորտ,երիտասարդության հարցեր)
5) Շիրակի ՄԶԾ առողջապահության զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը` 9 հոգի, ոլորտը` առողջապահություն)
6) Շիրակի ՄԶԾ սոցիալական հատվածի զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը` 8 հոգի, ոլորտները` սոցիալական ապահովություն, երեխաների իրավունքների պաշտպանություն):
7) Շիրակի ՄԶԾ գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը` 14 հոգի, ոլորտը` գյուղատնտեսություն):
8) Շիրակի ՄԶԾ բնապահպանության և շրջակա միջավայրի զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը 12 հոգի, ոլորտը` բնապահպանություն):
9) Շիրակի ՄԶԾ քաղաքաշինության զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը`9 հոգի,ոլորտը քաղաքաշինություն):
10) Շիրակի ՄԶԾ մարզային ենթակառուցվածքների զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը` 12 հոգի, ոլորտները` մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներ):
11) Շիրակի ՄԶԾ տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ (կազմը` 8 հոգի, ոլորտները` տարածքային կառավարում, տեղական ինքնակառավարում, քաղաքացիական հասարակություն, արտակարգ իրավիճակներից բնակչության և տարածքների պաշտպանություն):
11. Աշխատանքային խմբերի գործունեության արդյունքում մշակված ոլորտային ռազմավարությունները քննարկվել են Մարզային զարգացման հանձնաժողովի կողմից, ընդգրկվել են ծրագրում և ծրագրի նախնական տարբերակը ՀՀ տարածքային կառավարման նախարար, փոխվարչապետի միջոցով ներկայացվել է ճյուղային նախարարություններին ու պետական կառավարման այլ մարմիններին: Ծրագրի նախագծի նախնական տարբերակը քննարկման է դրվել նաև ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության և Շիրակի մարզպետարանի պաշտոնական կայքերում` հասարակայնության հետ լայն քննարկում ապահովելու նպատակով: Նախարարություններից, պետական կառավարման մարմիններից և հասարակայնությունից ստացված դիտողությունների ու առաջարկությունների հիման վրա ծրագրի նախագիծը մարզպետարանում լրամշակվել է: ՄԶԾ-ի վերջնական տարբերակը հաստատվել է ՄԶՀ նախագահի` ՀՀ Շիրակի մարզպետի կողմից և ներկայացվել ՀՀ տարածքային կառավարման նախարար, փոխվարչապետին:
12. Այս քննարկումներից և լրամշակումներից հետո ՄԶԾ վերջնական տարբերակը հաստատման է ներկայացվել ՀՀ կառավարություն:
13. Շիրակի մարզի զարգացման ծրագրի կառուցվածքը. Մարզի ընդհանուր համառոտ բնութագրից հետո, 3-րդ գլխում տրվում է աղքատության գնահատականը, վերլուծվում են դրա հիմնական պատճառները, վերջին տարիների միտումները և նախանշվում են այն ոլորտները, որտեղ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները որոշ ներդրումային ծրագրերի հետ համատեղ, հնարավորություն կտան առավել նպատակային և արդյունավետ ձևով կրճատել աղքատության մակարդակը:
14. Մարզի տնտեսական զարգացման և աղքատության հաղթահարման կարևորագույն ուղղությունը գործարար ակտիվության բարձրացումն է, մասնավորապես փոքր և միջին ձեռնարկատիրությանը աջակցության միջոցով (Գլուխ 4): Այս գլխում վերլուծվում է մարզի տնտեսության ներկայիս իրավիճակը, փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության և մասնավոր հատվածի իրավիճակը, զարգացման նպատակները, հնարավորությունները, առաջնահերթությունները, ոլորտի զարգացման համար առաջարկվող միջոցառումները:
15. Մարզի սոցիալական ոլորտներում իրավիճակի վերլուծությունը, հիմնախնդիրները և զարգացման համար առաջարկվող միջոցառումները (Գլուխ 5) նպատակաուղղված են այդ ծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացմանը: Այս ուղղությամբ վերջին տարիներին բավականաչափ ծրագրեր են իրագործվել, սակայն ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներն ամբողջությամբ իրագործելու համար զգացվում է լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների ներգրավման և կառավարության ու դոնորների առավել համակարգված գործունեության անհրաժեշտությունը:
16. Մարզի գյուղատնտեսության իրավիճակը և ոլորտի ռազմավարությունը վերլուծված է Գլուխ 6-ում: Այս ոլորտում կարևոր նպատակ է ֆերմերների եկամուտների ավելացումը և որպես արդյունք` գյուղական աղքատության կրճատումը, հիվանդությունների կանխարգելումը. գյուղական ենթակառուցվածքների զարգացումը, ֆերմերներին մատուցվող ուսուցողական-խորհրդատվական ծառայությունների բարելավումը, գյուղատնտեսական արտադրանքի արտադրության աճի ապահովումը:
17. 7-րդ գլխում ներկայացված է բնապահպանությունը, որտեղ առաջնային խնդիր է համարվում Շիրակի մարզում արդյունաբերական և բնապահպանական ռազմավարությունների խորը, այլընտրանքային վերլուծությունը, դրանց համադրումը, միասնական արդյունաբերաառ-բնապահպանական համալիր ծրագրի ընդունումը և իրականացումը, որը կնպաստի մարզի սոցիալ-տնտեսական հզորացմանը: Այստեղ ներկայացված են բնապահպանական իրավիճակը, ոլորտի խնդիրների լուծմանն ուղղված միջոցառումները, մասնավորապես` անտառների համայնքային կառավարման խնդիրները. այլընտրանքային և էկոլոգիապես անվտանգ արդյունաբերության, էներգետիկայի զարգացումը, բնապահպանական խնդիրների վերաբերյալ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրազեկության բարձրացումը, մարզի լեռնային արոտավայրերի վիճակի գնահատումը և նրանց բարելավման միջոցառումների մշակումը և այլն:
18. 9-րդ գլխում ներկայացված է քաղաքաշինությունը, որտեղ ընդգրկված են մարզի բնակավայրերի քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի մշակման, հանրակրթական դպրոցների շինարարության և հիմնանորոգման, առողջապահական, մշակութային, մարզական օբյեկտների, բնակֆոնդի և վարչական շենքերի հիմնանորոգման, բնակարանաշինության, բարեկարգման, քաղաքային համայնքներում բազմաբնակարան շենքերի կառավարման գործի բարելավման և այլ քաղաքաշինական խնդիրներ:
19. 10-րդ գլուխը նվիրված է մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներին: Այստեղ կարևորվել են մարզի և համայնքների ճանապարհային, ջրամատակարարման և գազամատակարարման ցանցերի զարգացումը, մարզի համայնքների գազիֆիկացման գործընթացի ավելի արագ շարունակումը, բնակարանաշինության խնդիրները և այլն:
20. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացմանն ու քաղաքացիական հասարակության զարգացմանն ուղղված խնդիրները ներկայացված են 10-րդ գլխում: Այստեղ կարևորվել է տարածքային կառավարման և ՏԻ բնագավառի օրենսդրության կատարելագործումը, համայնքների, ինչպես նաև մարզպետարանի կարողությունների հզորացումը, քաղաքացիական հասարակության հետ հարաբերություններում մասնակցային գործընթացի ապահովումը` մարզային և համայնքային մակարդակի որոշումների ընդունման, ծրագրերի կազմման և իրագործման գործընթացում:
21. 12-րդ գլուխը նվիրված է ՄԶԾ իրագործման ընթացքի մոնիտորինգին և գնահատմանը: Այստեղ հիմնավորված է այս գործառույթների անհրաժեշտությունը` Ծրագրի արդյունավետ կառավարման, հետագայում նրանում անհրաժեշտ շտկումներ և փոփոխություններ անելու առումով: Ծրագրի արդյունավետ իրագործման երաշխիքը այս գործառույթների գծով մարզպետարանի կարողությունների բարձրացումն է, ինչի ուղղությամբ նախատեսված են որոշակի միջոցառումներ: Այս գլխում առանձին աղյուսակով ներկայացված են Ծրագրով նախատեսված բոլոր միջոցառումները, դրանց իրագործումից ակնկալվող արդյունքը և արդյունքի մոնիտորինգի ցուցանիշները, ինչպես նաև մարզի տնտեսական զարգացումը և աղքատությունը բնութագրող համալիր ցուցանիշները:
22. Ծրագրի բոլոր հիմնական բաժինները շարադրված են հետևյալ տրամաբանական կառուցվածքով.
1) Ոլորտի ներկա իրավիճակի վերլուծությունը,
2) Ոլորտի զարգացման հիմնախնդիրների բացահայտումը,
3) Ծրագրի նպատակները և ռազմավարությունը,
4) Ծրագրի իրագործման համար անհրաժեշտ միջոցառումները:
23. Յուրաքանչյուր ոլորտի զարգացման համար պահանջվող ֆինանսական ռեսուրսների վերաբերյալ տեղեկատվությունն ամփոփված է 13-րդ գլխում: Ծրագրի իրականացման համար պահանջվող ընդհանուր գումարը կազմում է ավելի քան 265 մլրդ. դրամ, արտարժույթով նախատեսվող ՄԶԾ ֆինանսավորման ծավալները` մոտ 2 մլն. ԱՄՆ դոլար և 170 հազար եվրո: 24. Մարզի զարգացման ծրագրի գաղափարախոսությունը, ռազմավարությունը համահունչ են ԿԶԾ-ին, Հազարամյակի զարգացման նպատակներին և թիրախներին:
25. Ծրագրի նպատակը մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանն ուղղված տևական և կայուն քաղաքականության իրականացման ապահովման շնորհիվ մարզի կայուն զարգացումն է: Ծրագրի իրագործման ընթացքում ակնկալվում է ստանալ հետևյալ հիմնական արդյունքները մարզի տնտեսության աճի տեմպերի արագացում և դրա հիման վրա շոշափելի արդյունքների արձանագրում.
1) Բնակչության զբաղվածության աճ և գործազրկության մակարդակի նվազում,
2) Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացում,
3) Բնակչության եկամուտների աճ և մարդկային աղքատության կրճատում,
4) Ազգաբնակչության բնակարանային պայմանների բարելավում,
5) Գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման ծավալների և ապրանքայնության մակարդակի բարձրացում,
6) Մարզի բնապահպանական իրավիճակի բարելավում,
7) Բնակչությանը տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների որակի և մատչելիության աստիճանի էական բարձրացում,
8) Մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների զարգացում,
9) Տարածքային կառավարման արդյունավետության բարձրացում,
10) Մարզպետարանի կարողությունների ուժեղացում,
11) Կառավարման արդյունավետության բարձրացում` օպտիմալ ապակենտրոնացում,
12) Տեղական ինքնակառավարման մարմինների հնարավորությունների և լիազորությունների հիմնավորված ընդարձակում,
13) Հանրային կառավարման համակարգում հրապարակայնության, թափանցիկության և հաշվետվողականության սկզբունքների արմատավորում,
14) Քաղաքացիական հասարակության մասնակցային գործընթացի ակտիվացում, մարզային և համայնքային գործընթացներին բնակչության իրազեկվածության աստիճանի բարձրացում,
15) Տեղեկատվության ազատության աստիճանի բարձրացում:
2. ՀՀ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
26. ՀՀ Շիրակի մարզը գտնվում է հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում: Պետական սահմանով արևմուտքից սահմանակից է Թուրքիային, հյուսիսից` Վրաստանին, արևելքից սահմանակից է` ՀՀ Լոռու մարզին և հարավից` ՀՀ Արագածոտնի մարզին: Տարածքը` 2681 քառ. կմ. ՀՀ տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը 9% է: Բնակչության թվաքանակը 2008 հունվարի 1-ի դրությամբ կազմում է 281,0 հազար մարդ այդ թվում` քաղաքային բնակչությունը` 170,3 հազար մարդ, գյուղական 110,7 հազար մարդ: Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 60,6% է: Մարզը ունի 131 բնակավայրեր, այդ թվում 3 քաղաք և 128 գյուղ: Քաղաքային համայնքների թիվը 3-ն է, գյուղական համայնքների թիվը` 116: ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը, 2007թ. կազմել է 8,7%:
27. Մարզի գյուղատնտեսական նշանակության հողերը (2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ) կազմում են 268027 հա, այդ թվում վարելահողերը` 79838 հա, տնամերձերը`9272 հա: Մարզը լինելով ծովի մակերևույթից մոտ 1500-2000 մ բարձրության վրա (մարզի 52 գյուղեր գտնվում են ծովի մակերևույթից մոտ 1500-1700 մ, իսկ 55-ը` 2000 մ բարձրության վրա), հանդիսանում է Հայաստանի ամենացրտաշունչ տարածաշրջանը, որտեղ ձմռանը օդի ջերմաստիճանը երբեմն հասնում է -46 աստիճանի:
28. Մարզի տարածքով են անցնում Հայաստանը Վրաստանին կապող գլխավոր երկաթգիծը և ավտոմոբիլային խճուղին: Աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկություններից է նաև այն, որ Վրաստանի տարածքը` Շիրակի մարզին հարող պետական սահմանի ամբողջ երկայնքով հիմնականում հայաբնակ է: Թուրքիայի հետ սահմանային Ախուրյան գետի վրա գործում է Ախուրյանի ջրամբարը, որն իր 526 մլն.խոր.մետր ծավալով խոշորագույնն է հանրապետությունում: Շիրակի մարզն իր անունը ստացել է պատմական Հայաստանի Այրարատ աշխարհի Շիրակ գավառից, որն ավելի ընդարձակ տարածություն էր գրավում:
29. Բնական պայմանները և հարստությունները: Շիրակի մարզում է գտնվում Աշոցքի սարահարթը, որի բարձրությունը 1800-2200 մետր է: Աշոցքի սարահարթում օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը իջնում է մինչև -46՛: Դա Հայկական լեռնաշխարհի,ցրտի բևեռն է: Այստեղ է գտնվում Արփի լճի ջրամբարը:
30. Երկրակեղևի շարժումները Շիրակում տակավին շարունակվում են: Անցած դարում տեղի են ունեցել 1926 և 1988 թվականների ավերիչ երկրաշարժերը:
31. Մարզի միակ խոշոր գետը Ախուրյանն է, որը սկիզբ է առնում Արփի լճից: Գետի ակունքի վրա կառուցվել է ամբարտակ և բնական լիճը վերածվել է ջրամբարի: Թուրքիայի հետ սահմանային տեղամասում Ախուրյանի վրա կառուցվել է Ախուրյանի ջրամբարը, որը խոշորագույնն է Հայաստանում: Մարզի տարբեր մասերում հանդիպում են ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ, տարբեր ժամանակների բերդերի ու ամրոցների ավերակներ, կամուրջների հետքեր, այլ հնություններ: Պետական սահմանից այն կողմ, Թուրքիայի տարածքում, ընդամենը մի քանի կմ-ի վրա երևում են Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք Անիի ավերակները:
32. Շիրակի մարզի բնակչության թիվը և ազգային կազմը մեծ փոփոխություններ են կրել հատկապես վերջին հարյուրամյակներում: Հայ Բագրատունիների թագավորության անկումի հետո (որի մեջ էր մտնում մարզի ներկա տարածքը) Հայաստանը երկար ժամանակ դառնում է պատերազմական ակտիվ գործողությունների և օտար նվաճողների ասպատակությունների թատերաբեմ: Նվազում է հայ բնակչությունը: Ռուսաստանին միանալուց հետո Արևմտյան
Հայաստանից վերաբնակված հայության մի զգալի մասը հաստատվում է այստեղ և մեծացնում բնակչության թվաքանակը: Բնակչությունը մեծ կորուստներ է կրել 1918թ. և 1920թ. թվականների թուրքական կրկնակի բռնազավթման ժամանակ, երբ զավթիչների կողմից կատարվել են խաղաղ բնակիչների զանգվածային կոտորածներ: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ զոհվեցին կամ արտագաղթեցին 1988թ. երկրաշարժի պատճառով:
33. ՀՀ Շիրակի մարզի արդյունաբերության առաջատար ճյուղերն են սննդամթերքի, ներառյալ խմիչքների, մանածագործական արտադրությունը և այլ ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների արտադրությունը: Հայտնի են Արթիկի, Անիի տուֆն ու պեմզան: 2007թ. մարզի արդյունաբերական արտադրանքի 59.2%-ը բաժին է ընկել Գյումրի քաղաքին, հանրապետությունում թողարկված տրիկոտաժեղենի և գուլպանասկեղենի զգալի մասը արտադրվել է քաղաքի թեթև արդյունաբերությամբ ոլորտի կազմակերպությունների կողմից: Մարզի բնակչության սպառողական պահանջարկի 2/3-ը բավարարվում է Գյումրի քաղաքի մանրածախ առևտրի օբյեկտների միջոցով:
34. Բեռնափոխադրումները և ուղևորափոխադրումները մարզում իրականացվում են ավտոմոբիլային, երկաթուղային և օդային տրանսպորտով: Մարզում գործում է «Շիրակ» օդանավակայանը, որն ապահովում է օդային կապը ԱՊՀ երկրների հետ և հնարավորություն ունի ընդունել ցանկացած տեսակի ինքնաթիռ:
35. Շիրակի մարզկենտրոն Գյումրի քաղաքը (2007թ. տարեվերջին`147.0 հազար բնակիչ) գտնվում է Երևանից 120 կմ հեռավորության վրա, բարձրությունը ծովի մակերևույթից շուրջ 1550 մետր է: Քաղաքը գտնվում է Ախուրյանի գետի ձախ ափին: Այն բնակչության թվաքանակով և իր նշանակությամբ շարունակվում է համարվել որպես Հայաստանի Հանրապետության երկրորդ քաղաք: Գյումրին ընկած է ՀՀ պետական սահմանից ոչ հեռու, Շիրակի արգավանդ դաշտի կենտրոնական տափարակ տեղամասում, Ախուրյանի վտակ Գյումրի գետի ափին: Գյումրի բնակավայրը գրավոր աղբյուրներում հիշատակվում է հնագույն ժամանակներից` Կումայրի, ապա Գյումրի անունով: Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո այն վերանվանվել է Ալեքսանդրապոլ, խորհրդային ժամանակներում կոչվել է Լենինական: Մինչև Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին, Գյումրին եղել է մի աննշան գյուղ: Նրա տնտեսական նշանակությունը կտրուկ աճել է, երբ այստեղ, ռուս-թուրքական սահմանագլխին հիմնվել է ռուսական բազմամարդ կայազոր, կառուցվել է Ալեքսանդրապոլի բերդը, ստեղծվել են զինվորական ավաններ` քաղաքի թաղամասեր, որոնք հայտնի են դառնում Կազաչի պոստ և Պոլիգոններ անուններով: Ալեքսանդրապոլի տնտեսական կյանքը և բնակչության արտադրական զբաղմունքը սկսում են հարմարվել զինվորական կայազորի տնտեսական պահանջներին: Արագ թափով զարգանում է արհեստագործությունը: Քաղաքի զարգացմանը նոր խթան է հաղորդում Թբիլիսի-Գյումրի-Կարս և Գյումրի-Երևան-Նախիջևան երկաթուղու և Գյումրի երկաթուղային դեպոյի կառուցումը: 1914թ. արդեն Գյումրիի բնակչությունը գերազանցում էր 30 հազ. մարդուց, այսինքն` այնքան էր, ինչքան Երևանի բնակչությունը, իսկ զինվորական կայազորի հետ միասին` ավելի շատ: Խորհրդային իշխանության հաստատումով և Կարսի մարզը Թուրքիային անցնելով Գյումրին կրկին հայտնվեց պետական սահմանի վրա: Սակայն այդ հանգամանքը քաղաքի զարգացումը ոչ թե խթանող, այլ խոչընդոտող գործոն դարձավ: Այդուհանդերձ քաղաքը զարգանում էր: 1980-ական թվականների վերջին նրա բնակչությունը հասել էր 230 հազարի: Ստեղծվել էր բազմաճյուղ արդյունաբերություն, որտեղ առաջատար էին տեքստիլ, սննդի և մեքենաշինական ճյուղերը: Գործում էին բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, գիտահետազոտական հիմնարկներ, ակտիվ էր մշակութային կյանքը:
36. Գյումրիի համար ողբերգական եղավ 1988թ. դեկտեմբերի 7-ը, երբ երկրաշարժը վայրկյանների ընթացքում կործանեց քաղաքի մեծ մասը: Ավերվեցին ու շարքից դուրս եկան քաղաքի գրեթե բոլոր գործարաններն ու ֆաբրիկաները, դադարեց գործելուց քաղաքային տնտեսությունը` տրանսպորտը, ջրամատակարարումն ու էլեկտրամատակարարումը: Եղան մեծաթիվ զոհեր: Տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ հեռացան Գյումրիից: Կազմվեց քաղաքի նոր հատակագիծ, ստեղծվեց շինարարական հզոր բազա, սկսվեց քաղաքի վերականգնումը: Աշխարհի տարբեր երկրներ անմիջականորեն մասնակցում էին վերականգնման աշխատանքներին: Սակայն ԽՍՀՄ-ի փլուզումը անհնար դարձրեց վերականգնման ծրագրի իրականացումը: Այն մնաց անավարտ:
37. Ներկայումս շարունակվում է Գյումրիում բնակարանաշինության լայնամասշտաբ ծրագիրը, որն իրականացվում է ՀՀ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին: Ծրագրի առաջին փուլով մինչև 2009 թվականի վերջ Գյումրու Մուշ թաղամասում շահագործման կհանձնվի 1300 բնակարան: Գյումրիում կանգնեցված է աշխարհահռչակ շանսոնյե և մեծագույն հայ բարերար` Շառլ Ազնավուրի արձանը: Անգնահատելի է նրա ցուցաբերած օգնությունը Գյումրեցիներին և, ընդհանրապես, ամբողջ Հայ ժողովրդին:
38. Շիրակի մարզի մյուս քաղաքներն են Արթիկը և Մարալիկը: Արթիկ քաղաքը /2007թ. տարեվերջին` 17,3 հազար բնակիչ/ գտնվում է Արագած լեռնազանգվածի հյուսիս-արևմտյան լանջին, բարձրությունը ծովի մակերևույթից 1760 մետր է: Քաղաքով անցնում են Մարալիկ-Գյումրի երկաթգիծը և Ապարան-Գյումրի խճուղին: Քաղաքի արդյունաբերական արտադրանքի հզորության հենարաններն են` սննդի, ապակյա կաղապարների, մեքենասարքավորումների և հատուկ նշանակության սարքերի արտադրությունը: Մարալիկ քաղաքը / 2007թ. տարեվերջին` 6,0 հազար բնակիչ/ գտնվում է Արագած լեռնազանգվածի արևմտյան լանջին, բարձրությունը ծովի մակերևույթից 1920մ է: Քաղաքով է անցնում Գյումրի-Թալին-Երևան մայրուղին: Քաղաքում զարգացած էին տեքստիլ արդյունաբերությունը և շինանյութերի արդյունաբերությունը:
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶՈՒՄ
39. Բնակչության բարեկեցության աճը և աղքատության դեմ ուղղված պայքարը մնում են ՀՀ կառավարության և երկրի քաղաքացիական հասարակության կարևորագույն և հրատապ խնդիրը, որն ամրագրված է ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ ընդունված «Կայուն զարգացման ծրագրում», ինչպես նաև Կառավարության կողմից հաստատված միջնաժամկետ ծախսային ծրագրում:
40. ԿԶԾ-ի քաղաքականությունների փաթեթն ընդհանուր առմամբ ներառում է ամբողջ երկրի մասշտաբով նախանշված գերակա ուղղությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում են կայուն տնտեսական աճի ապահովմանը, հանրային կառավարման բարեփոխումներին, ներառյալ կոռուպցիայի դեմ պայքարին, մարդկային զարգացման հիմնախնդիրներին, հանրության մասնակցության ու մոնիտորինգի մեխանիզմների ներդրմանը: Այն ռազմավարական ծրագիր է, որի մարտավարությունը, այսինքն իրականացվելիք միջոցառումների ուղղվածության որոշումը, պահանջում է ռազմավարական խնդիրների տեղայնացում` ըստ հանրապետության առանձին տարածքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման և աղքատության դրսևորման առանձնահատկությունների:
41. ՀՀ Շիրակի մարզի զարգացման ծրագիրը, հիմք ընդունելով ԿԶԾ-ի սկզբունքներն ու ռազմավարությունը, նպատակ է հետապնդում բացահայտել մարզում աղքատությունը պայմանավորող հիմնական գործոնները, մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման խոչընդոտները և դրանց հիման վրա նախանշել աղքատության հաղթահարման ռազմավարությունն ու համապատասխան միջոցառումները:
42. ԿԶԾ-ի տեղայնացման հիմնախնդիրն առավել հրատապ է այն տարածաշրջանների համար, որոնց զարգացման միտումները զգալիորեն հետ են մնում հանրապետության միջին ցուցանիշներից` պայմանավորված լինելով տարածքի տնտեսական ներուժի սահմանափակություններով, ֆիզիկական և սոցիալական ենթակառուցվածքների թերզարգացած ցանցով, բնակչության անբարենպաստ սոցիալ-ժողովրդագրական կազմով, բնակլիմայական խիստ պայմաններով և այլն:
43. Թվարկված գործոններից գրեթե բոլորն առկա են ՀՀ Շիրակի մարզում, որի հետևանքով մարզի աղքատության խնդիրներն ավելի սրված են, որտեղից հետևում է մարզի աղքատության հաղթահարման նպատակային ծրագրի մշակման և իրականացման անհրաժեշտությունը:
Աղքատության գնահատումը ՀՀ Շիրակի մարզում պարզորոշ վկայում է այդ երևույթի մարզային յուրովի պատկերի մասին: Վերջինիս նկարագրումն ու վերլուծությունը կատարվել է` ելնելով ԿԶԾ-ում բերված աղքատության սահմանումից, համաձայն որի «աղքատությունը կենսաբանական, սոցիալական, հոգևոր-մշակութային նվազագույն պահանջմունքները բավարարելու անհնարինությունն է»:
44. Ելնելով ԿԶԾ-ում ընդունված աղքատության հասկացության սահմանումից, ՀՀ Շիրակի մարզի աղքատության գնահատումը կատարվել է երեք հիմնական ուղղություններով` մարզի բնակչության կենսաբանական, սոցիալական և հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների բավարարման իրավիճակի վերլուծության միջոցով:
45. Աղյուսակ 3.1-ի տվյալները վկայում են, որ չնայած աղքատության մակարդակը ՀՀ Շիրակի մարզում 2007 թվականին 1998/99թթ. համեմատ նվազել է, այնուամենայնիվ այսօր էլ Շիրակի մարզը հանրապետության ամենաաղքատ մարզն է: Մարզում աղքատության մակարդակը 2007թ. տվյալներով 7.1 տոկոսային կետով բարձր է աղքատության հանրապետական միջին ցուցանիշից, 12.1 տոկոսային կետով բարձր է Երևանի ցուցանիշից:
Աղյուսակ 3.1 Աղքատության մակարդակի միտումները ՀՀ մարզերում 1998/99թթ, 2005-2007թթ. (%-ով)
.____________________________________________________________________.
| Մարզեր |1998/ | 2005թ. | 2006թ. | 2007թ. |
| |99թթ. | | | |
| |______|_____________|_____________|_____________|
| |աղքա- |աղքա- |որից |աղքա- |որից |աղքա- |որից |
| |տու- |տու- |չքավո-|տու- |չքավո-|տու- |չքավո-|
| |թյան |թյան |րու- |թյան |րու- |թյան |րու- |
| |մակար-|մակար-|թյան |մակար-|թյան |մակար-|թյան |
| |դակը |դակը |մակար-|դակը |մակար-|դակը |մակար-|
| | | |դակը | |դակը | |դակը |
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|ք. Երևան | 58.4| 23.9| 3.6| 21.0| 3.5| 20.0| 3.2|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Արագածոտն | 60.5| 32.3| 3.1| 27.5| 2.6| 22.2| 3.0|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Արարատ | 52.3| 30.9| 7.4| 27.0| 5.5| 25.5| 3.5|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Արմավիր | 41.7| 31.6| 3.8| 30.8| 3.4| 30.7| 3.8|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Գեղարքունիք | 49.9| 36.8| 2.9| 29.8| 2.6| 29.6| 2.5|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Լոռի | 62.6| 28.8| 5.8| 27.0| 5.5| 26.8| 3.6|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Կոտայք | 61.7| 34.5| 8.7| 32.0| 8.1| 30.0| 6.1|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Շիրակ | 75.8| 42.5| 4.3| 37.3| 3.7| 32.1| 6.0|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Սյունիք | 53.1| 28.9| 2.3| 25.3| 2.1| 24.0| 3.7|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Վայոց Ձոր | 34.7| 19.2| 1.8| 11.4| 1.3| 13.7| 2.3|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Տավուշ | 29.3| 25.8| 3.8| 23.5| 3.3| 21.6| 3.3|
|___________________|______|______|______|______|______|______|______|
|Հանրապետական միջինը| 56.1| 29.8| 4.6| 26.5| 4.1| 25.0| 3.8|
.____________________________________________________________________.
Աղբյուրը` «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով» 2008թ., Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը» 2008թ.
46. Աղքատության մակարդակի դրական և բացասական միտումները պայմանավորված են երկրի աղքատության, մարզի տնտեսական զարգացման և մարզի համայնքների զարգացման առանձնահատկություններից բխող գործոններով: ՀՀ Շիրակի մարզում աղքատության մակարդակը պայմանավորված է մի շարք գործոններով, որոնք կարելի է բաժանել չորս հիմնական խմբերի.
1) Երկրի աղքատության ընդհանուր առանձնահատկություններից բխող գործոններ
2) 1988թ. ավերիչ երկրաշարժից բխող գործոններ
3) Մարզի տնտեսական զարգացման առանձնահատկություններից բխող գործոններ
4) Մարզի համայնքների զարգացման առանձնահատկություններից բխող գործոններ:
47. ՀՀ Շիրակի մարզի բնակչության 58.4%-ը կենտրոնացած է քաղաքներում, իսկ 41.6%-ը` գյուղական բնակավայրերում: Հանրապետության աղքատության առանձնահատկություններից ելնելով, մարզում գյուղական բնակչությունն առավել դանդաղ տեմպերով է հաղթահարում աղքատությունը, քան քաղաքայինը: Անհավասարության աստիճանը գյուղական բնակավայրերում նկատելիորեն բարձր է քաղաքային բնակավայրերի համեմատ, ինչն իր հերթին հանդես է գալիս որպես լուրջ աղքատածին գործոն:
Աղյուսակ 3.2 ՀՀ Շիրակի մարզի մշտական բնակչությունը
(հազ. մարդ)
._________________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Տարածա- |2007թ.| այդ թվում |2008թ.| այդ թվում |2009թ.| այդ թվում |
| |շրջան | |___________|______|_____________|______|____________|
| | | |քաղա-|գյու-| |քաղա-|գյուղա-| |քաղա-|գյուղա|
| | | |քային|ղական| |քային|կան | |քային|կան |
|___|_________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
| |Ախուրյան |195.0 |147.7| 47.3|194.3 |147 | 47.3 |196.38|146.4| 49.98|
|___|_________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
| |Արթիկ | 45.9 | 17.3| 28.6| 46.0 | 17.3| 28.7 | 54.3 | 17.4| 36.9 |
|___|_________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
| |Անի | 23.0 | 5.9| 17.1| 23.1 | 6.0| 17.1 | 23.1 | 6.0| 17.1 |
|___|_________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
| |Աշոցք | 10.1 | 0.0| 10.1| 10.1 | 0.0| 10.1 | 9.9 | 0.0| 9.9 |
|___|_________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
| |Ամասիա | 7.5 | 0.0| 7.5| 7.5 | 0.0| 7.5 | 7.4 | 0.0| 7.4 |
|_____________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
|Ընդամենը |281.5 |170.9|110.6|281.0 |170.3|110,7 |291.1 |169.8|121.3 |
|մարզում | | | | | | | | | |
|_____________|______|_____|_____|______|_____|_______|______|_____|______|
|Տեսակար կշիռը|100 | 60.7| 39.3|100 | 60,6| 39.4 |100 | 58.3|41.7 |
|%-ով | | | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Աղբյուրը` «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով» 2008թ., «Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակը» 2008թ.
48. Հայաստանում աղքատությունը առավել տարածված է աղետի, սահմանամերձ, բարձր լեռնային և լեռնային գոտիներում: ՀՀ Շիրակի մարզի 131 բնակավայրերից 101-ը սահմանամերձ, լեռնային և բարձր լեռնային բնակավայրեր են, աղյուսակ 3.3, ուստի դրանցում աղքատությունը և չքավորությունը ավելի սուր են արտահայտված և ընդգծված:
Աղյուսակ 3.3 ՀՀ Շիրակի մարզի սահմանամերձ, լեռնային և բարձր լեռնային համայնքներ
.________________________________________________.
|հ/հ|Համայնքների դասակարգումը |Համայնքների թիվը|
|___|___________________________|________________|
|1. |Սահմանամերձ համայնքներ | 15 |
|___|___________________________|________________|
|2. |Լեռնային համայնքներ | 47 |
|___|___________________________|________________|
|3. |Բարձր լեռնային համայնքներ | 39 |
.________________________________________________.
49. Համայնքների աղքատության վրա ազդում է նաև վերջիններիս չափը: Որքան փոքրաթիվ է համայնքի բնակչությունը, այնքան մեծ է աղքատության հակվածությունը ու գրեթե «անտեսանելի» են համայնքային զարգացման հեռանկարները: ՀՀ Շիրակի մարզի համայնքներից 36.1%-ը ունեն մինչև 500 բնակիչ, 22.7%-ը` 501-1000 բնակիչ, 41.2%-ը 1000 և ավելի բնակիչ: Այս տվյալները վկայում են մարզի համայնքների գրեթե 1/3-ի համար համայնքային զարգացման ծրագրերի իրագործման հարցում օբյեկտիվորեն առկա խոչընդոտների մասին:
----------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում