ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վարչական դատարանի վճիռ Վարչական գործ թիվ ՎԴ/3815/05/09
Վարչական գործ թիվ ՎԴ/3815/05/09 2010 թ.
Նախագահող դատավոր` Ռ. Սարգսյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Ս. Սարգսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Մ. Դրմեյանի
Վ. Աբելյանի
Ս. Անտոնյանի
Վ. Ավանեսյանի
Ա. Բարսեղյանի
Ե. Խունդկարյանի
Է. Հայրիյանի
Տ. Պետրոսյանի
Ե. Սողոմոնյանի
2010 թվականի ապրիլի 22-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ Սպանդարյանի հարկային տեսչության վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական դատարանի 20.10.2009 թվականի վճռի դեմ` ըստ հայցի ՀՀ ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտեի Սպանդարյանի հարկային տեսչության ընդդեմ «Ռաֆայել-1» արտադրական կոոպերատիվի (այսուհետ` Կոոպերատիվ) ավագ վաճառող Թադևոս Դերմենջյանի` 2.000.000 ՀՀ դրամ տուգանքը բռնագանձելու պահանջի մասին և Թադևոս Դերմենջյանի հակընդդեմ հայցի ընդդեմ ՀՀ ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտեի Սպանդարյանի հարկային տեսչության (այսուհետ` Տեսչություն)` 26.05.2009 թվականի վարչական իրավախախտման վերաբերյալ թիվ 102364 որոշումը և ՀՀ ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտեի ՀՏԱՀ վարչության (այսուհետ` Վարչություն) 11.05.2009 թվականի թիվ 1302385 ստուգման ակտն անվավեր ճանաչելու պահանջների մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Տեսչությունը պահանջել է բռնագանձել Թադևոս Դերմենջյանից 2.000.000 ՀՀ դրամ տուգանք:
Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան` Թադևոս Դերմենջյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Տեսչության 26.05.2009 թվականի վարչական իրավախախտման վերաբերյալ թիվ 102364 որոշումը և ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ ՀՏԱՀ վարչության 11.05.2009 թվականի թիվ 1302385 ստուգման ակտը:
ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 20.10.2009 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարվել է:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Տեսչությունը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Թադևոս Դերմենջյանը:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Դատարանը սխալ է մեկնաբանել և սխալ է կիրառել «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, «Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 1-ին մասը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
Դատարանը հայցի մերժման հիմքում է դրել այն հանգամանքը, որ ստուգմանը մասնակից անձ է դարձվել հանձնարարագրում չնշված անձ, մինչդեռ տվյալ ստուգումը կատարելու համար օրենքը չի սահմանում, որ ստուգող անձը պետք է գնում կատարի, այսինքն` նշանակություն չունի թե գումարը ով է հանձնում վաճառողին` կենտրոնական բանկի աշխատակից, թե` այլ քաղաքացի:
Հիմնավոր չէ Դատարանի եզրահանգումը, որ Թադևոս Դերմենջյանը գործարքը կատարել է ՀՀ դրամով, քանի որ վերջինս իր բացատրությամբ ընդունել է իրավախախտում կատարելու փաստը, հետևաբար` վերջինիս նկատմամբ արդարացիորեն նշանակվել է վարչական տույժ:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 20.10.2009 թվականի վճիռը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել, իսկ հակընդդեմ հայցը մերժել:
2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները
«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 3-րդ կետն իր մեջ չի պարունակում որևէ նորմ, որը թույլ կտար ստուգումն սկսելուց առաջ հանձնարարագիրը չհանձնել տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին:
Նշված օրենքի թիվ 2 հավելվածի «Հսկիչ գնումների անցկացման կարգ»-ի 1.4 կետի համաձայն հսկիչ գնում կատարելու լիազորությունը կարող է հաստատվել միայն հարկային մարմնի ղեկավարի կամ հարկային տեսչության պետի կողմից տրված գրավոր հանձնարարագրով:
Մինչդեռ, հսկիչ գնում իրականացրած անձը չի ունեցել համապատասխան հանձնարարագիր:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1. ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի 08.05.2009 թվականի թիվ 02517166 հանձնարարագրով գլխավոր հարկային տեսուչներ` Դավիթ Ներսիսյանին, Կարեն Սարգսյանին և ավագ հարկային տեսուչ` Արման Միքայելյանին հանձնարարվել է Կոոպերատիվում կատարել «Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքի և արժութային հարաբերությունները կարգավորող այլ իրավական ակտերի պահանջների կատարման ճշտության ստուգում: Ստուգումը փաստացի սկսվել է 08.05.2009 թվականին (գ.թ. 25):
2. «Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքի և արժութային հարաբերությունները կարգավորող այլ իրավական ակտերի պահանջների կատարման ճշտության ստուգման արդյունքներով Վարչության 11.05.2009 թվականի թիվ 1302385 ստուգման ակտով արձանագրվել է, որ ստուգման արդյունքում Երևանի, Աբովյան 3/1 հասցեում գտնվող Կոոպերատիվին պատկանող խանութից 08.05.2009 թվականին ժամը 12:10-ի սահմաններում կատարվել է գնում: Գնվել է թվով 1 փողկապ 40.000 ՀՀ դրամ արժողությամբ, որի դիմաց վճարվել է 108 ԱՄՆ դոլար: Նշված գումարը վաճառող Դերմենջյանի կողմից ընդունվել է ԱՄՆ դոլարով և այն վերածելով ՀՀ դրամի մուտքագրվել է ՀԴՄ: Խախտվել է «Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջը (գ.թ. 26):
3. 19.05.2009 թվականի «Վարչական իրավախախտման վերաբերյալ» թիվ 512 արձանագրության մեջ Թադևոս Դերմենջյանի բացատրության համաձայն. «Խախտումը կատարել եմ ես թյուրիմացաբար հաճախորդի շտապողականության պատճառով» (գ.թ. 3):
4. 26.05.2009 թվականի «Վարչական իրավախախտման գործի վերաբերյալ» թիվ 102364 որոշմամբ Կոոպերատիվի ավագ վաճառող Թադևոս Դերմենջյանը Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 1-ին հիմքով ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության` տուգանքի 2.000.000 /երկու միլիոն/ դրամի չափով (գ.թ. 4):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները
Քննելով վճռաբեկ բողոքը վերը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
«Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության տարածքում, բացառությամբ օտարերկրյա պետություններում Հայաստանի Հանրապետության դեսպանությունների, հյուպատոսական հիմնարկների, ընթացիկ արժութային գործարքների դիմաց վճարումները և կապիտալի շարժի ու ֆինանսական արժութային գործարքները կանխիկ և անկանխիկ իրականացվում են Հայաստանի Հանրապետության դրամով, բացառությամբ սույն հոդվածի 4-րդ, 5-րդ, 7-րդ և 8-րդ մասերում նշված դեպքերի:
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունում ապրանքների իրացման, աշխատանքների կատարման, ծառայությունների մատուցման փողային գնանշումները, ինչպես նաև այդ գործարքների դիմաց դրամական (փողային) վճարումները Հայաստանի Հանրապետության դրամով իրականացնելու պահանջը չկատարելը` առաջացնում են տուգանքի նշանակում` խախտման գումարի չափով, բայց ոչ պակաս, քան նվազագույն աշխատավարձի երկուհազարապատիկի չափով, ընդ որում` յուրաքանչյուր պահանջի մի քանի խախտումներ թույլ տալու դեպքում յուրաքանչյուր խախտում համարվում է մեկ խախտում:
Վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գործարքների դիմաց դրամական վճարումները պետք է կատարվեն ՀՀ դրամով, ընդ որում նշված պահանջը չկատարելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում:
Դատարանը հայցի մերժման և հակընդդեմ հայցի բավարարման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Թադևոս Դերմենջյանը գործարքը կատարել է ՀՀ դրամով և ստուգման ակտը կազմվել է օրենսդրության պահանջների խախտմամբ, մասնավորապես` ստուգման հանձնարարագիրը չի հանձնվել տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին և ստուգմանը ներգրավվել է հանձնարարագրում չնշված անձ:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանի պատճառաբանությունն այն մասին, որ Թադևոս Դերմենջյանը գործարքը կատարել է ՀՀ դրամով, քանի որ հսկիչ-դրամարկղային մեքենա մուտքագրվել է ՀՀ դրամ, անհիմն է:
Մասնավորապես, սույն գործի փաստերի համաձայն` գումարը Թադևոս Դերմենջյանի կողմից ընդունվել է ԱՄՆ դոլարով: Վարչության 11.05.2009 թվականի թիվ 1302385 ստուգման ակտի բացատրական մասում նշվել է, որ վճարվել է 108 ԱՄՆ դոլար:
Բացի այդ, Թադևոս Դերմենջյանն ընդունել է այն փաստը, որ իր կողմից վաճառված փողկապի արժեքը ստացել է ԱՄՆ դոլարով:
Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի փաստերով հիմնավորվում է Թադևոս Դերմենջյանի կողմից գործարքը ԱՄՆ դոլարով կատարելու հանգամանքը:
Ինչ վերաբերում է Դատարանի եզրահանգմանն այն մասին, որ ստուգումը կատարվել է հանձնարարագրում չնշված անձի կողմից, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն անհիմն է, քանի որ Կենտրոնական բանկի աշխատակիցը ստուգմանը մասնակից անձ չէ, այլ զուտ կատարել է գնում, որից հետո հանձնարարագրում նշված անձինք կատարել են ստուգում և հայտնաբերել են վերոնշյալ խախտումը:
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի նշված հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Դատարանի վճիռը բեկանելու համար:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի նույն հոդվածներով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 20.10.2009 թվականի վճիռը և այն փոփոխել. ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Սպանդարյանի հարկային տեսչության հայցը բավարարել` «Ռաֆայել-1» արտադրական կոոպերատիվի ավագ վաճառող Թադևոս Դերմենջյանից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջեի բռնագանձել 2.000.000 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքը: Հակընդդեմ հայցը մերժել:
2. Թադևոս Դերմենջյանից բռնագանձել հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության 40.000 ՀՀ դրամ հայցադիմումի համար և հօգուտ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Սպանդարյանի հարկային տեսչության` 60.000 ՀՀ դրամ վճռաբեկ բողոքի համար վճարված պետական տուրքի գումարները:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Ս. Սարգսյան
Դատավորներ` Մ. Դրմեյան
Վ. Աբելյան
Ս. Անտոնյան
Վ. Ավանեսյան
Ա. Բարսեղյան
Ե. Խունդկարյան
Է. Հայրիյան
Տ. Պետրոսյան
Ե. Սողոմոնյան