ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏ ...

 

040.0560.290410

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՈՐՈՇՈՒՄ

 

29 ապրիլի 2010 թվականի N 560-Ն

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

 

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզի 2011-2014 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր)` համաձայն հավելվածի:

2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանության մարմիններին և Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:

3. Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզպետին`

1) յուրաքանչյուր տարվա մինչև փետրվարի 10-ը մշակել Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման տարեկան աշխատանքային պլանը և այն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.

2) սույն որոշմամբ հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:

4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:

5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:

 

ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ

2010 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՅԻՍԻ 18-ԻՆ

 

Հավելված

ՀՀ կառավարության

2010 թվականի ապրիլի 29-ի

N 560-Ն որոշման

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

 

Աշտարակ - 2010 թ.

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 2. ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ 3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՈՒՄ 4. ՄԱՐԶԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ 4.1. ՄԱՐԶԻ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ 4.2. ՄԱՐԶԻ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ 5. ՓՄՁ ԵՎ ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ

5.1. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

5.2 Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները

5.3. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը

6. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ 6.1. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ

6.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

6.1.2. Կրթության ոլորտի զարգացման և ռազմավարությունը

6.1.3. Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումը

6.1.4. Կրթության ոլորտի տրամաբանական հենքը

6.2. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆ

6.2.1. Մշակույթ

6.2.2. Երիտասարդական հարցեր

6.2.3. Սպորտ

6.2.4. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ֆինանսավորումը

6.2.5. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի տրամաբանական

հենքը

6.3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ

6.3.1. Առողջապահական ոլորտի իրավիճակի

6.3.2. Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և

ռազմավարությունը

6.3.3. Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը

6.3.4. Առողջապահության ոլորտի տրամաբանական հենքը

6.4. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

6.4.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

6.4.2. Երեխաների իրավունքների պաշտպանության ոլորտ

6.4.3. Սոցիալական պաշտպանության համակարգի տարրերը

6.4.4. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակները և

ռազմավարությունը

6.4.5. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը

7. ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱ

7.1. Մարզում արդյունաբերության և էներգետիկայի իրավիճակը և ներկա

ցուցանիշները

7.2. Հիդրոէլեկտրաէներգիա

8. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

8.1 Գյուղատնտեսական հիմնական ճյուղերում ստեղծված իրավիճակը

8.2. Մարզի գյուղատնտեսության ճյուղի ՈՒԹՀՎ վերլուծությունը

8.3. Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի նպատակները և

ռազմավարությունը

8.4. Գյուղատնտեսության ոլորտի տրամաբանական հենքը

9. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

9.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

9.2 Բնապահպանության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը

9.3. Բնապահպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը

10. ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ

10.1. Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը

10.2. Զբոսաշրջության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը

11. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ

11.1. Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում

11.2. Առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգում

11.3. Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում

11.4. Մարզական օբյեկտների հիմնանորոգում

11.5.Բնակարանաշինություն և քաղաքաշինական այլ խնդիրներ

11.6. Բնակֆոնդի և վարչական շենքերի հիմնանորոգումներ

11.7. Բազմաբնակարան շենքերի կառավարում և մարմինների ձևավորում

11.8. Ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումներ

12. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ

12.1. Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

12.2. Ճանապարհաշինություն, տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ

12.3. Ջրամատակարարում

12.4. Գազամատակարարում

12.5. Ենթակառուցվածքների ոլորտի տրամաբանական հենքը

13. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

13.1. Տարածքային կառավարում

13.1.1. Վարչատարածքային բաժանում

13.1.2. Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ

13.1.3. Մարզպետարանի կառավարում

13.1.4. Քաղաքացիական ծառայություն

13.1.5. Էլեկտրոնային կառավարում

13.2. Տեղական ինքնակառավարում և ապակենտրոնացում

13.2.1. Վարչատարածքային բաժանում և համայնքային

13.2.2. Համայնքային ծառայություն

13.2.3. Տեխնիկական ապահովվածություն

13.2.4. Համայնքային զարգացման ծրագրեր

13.2.5. Քաղաքացիական հասարակություն

13.2.6. Տարածքային կառավարման և ՏԻՄ ոլորտի տրամաբանական հենքը

14. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

14.1. Քարաթափերի կանխարգելում

14.2. Բնական աղետներ

14.3. Տեխնածին աղետներ

14.4. Բնածին և տեխնածին աղետների ռիսկերի նվազեցում

15. ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ 16. ՄՈՆԻԹՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 17. ՀՀ. ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ 18. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ

 

ՀՀ Արագածոտնի մարզն իր սոցիալ-տնտեսական, արտադրական և բնակլիմայական պայմաններով, ձեռք բերած ցուցանիշներով էապես առանձնանում է երկրի մարզերի շարքում:

Արարատյան դաշտավայրին հարող շրջաններում, համեմատած լեռնային և բարձրլեռնային գոտիների հետ, առավել բարձր են աշխատանքի արդյունավետությունը, եկամուտները, ավելի լավ են մարդկանց սոցիալական և տնտեսական պայմանները:

ՈՒստի, զարգացման անհամաչափությունները մարզում ավելի խիստ են արտահայտված:

Բացի այդ, նույնիսկ բնակլիմայական նպաստավոր պայմաններում, տարածաշրջանների զարգացման տեմպերը բարձր չեն: Կուտակվել են հիմնախնդիրներ, որոնք, առանց լուրջ և հիմնավորված ծրագրի, դժվար է իրականացնել:

Զարգացման հստակ ծրագրերի բացակայության պայմաններում տարիներ շարունակ մարզում կատարված ներդրումները հաճախ ուղղվել են ոչ այն ոլորտներն ու բնագավառները, որտեղ ավելի շատ էր զգացվում դրանց անհրաժեշտությունը:

Ծրագրերի գերակշիռ մասն իրականացվել է առանց հստակ մեթոդաբանության, ենթակա ներդրողների և ծրագիրն իրականացնողի անձնական նկատառումներին և պատկերացումներին:

Արագածոտնի մարզի զարգացման քառամյա ծրագիրը նպատակ ունի կանոնակարգել այս իրավիճակը:

Ծրագրում հստակ սահմանված են մարզի զարգացման առաջնահերթություններն ու գերակայությունները, տրված են դրանց լուծման ուղիները, ճշտված են ֆինանսավորման աղբյուրները:

Հսկայական աշխատանք է կատարվել փաստերի հավաքագրման, վերլուծության, հասարակական պահանջմունքների ուսումնասիրման նպատակով: Ծրագրի առանձին ոլորտների քննարկումներն իրականացվել են առավել թափանցիկության մթնոլորտում: Հաշվի են առնվել նաև մարզի զարգացման ուղղությամբ գիտական և հասարակական կազմակերպությունների նկատառումները: Մարզի բոլոր համայնքները մշակել և գործողության մեջ են դրել համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերը, մարզի գործարարները ներկայացրել են իրանց բիզնես պլանները և առաջարկները:

Առաջիկայում մենք հսկայական աշխատանք ունենք անելու: Մեր նպատակն է ամբողջովին կատարել մեր առջև դրված խնդիրները, հիմքեր ստեղծել մարզի կայուն և արագ առաջընթացի համար: Մարզպետարանը դրա համար ստեղծել է բոլոր անհրաժեշտ պայմանները:

Մենք գիտակցում ենք, որ ծրագիրը վերանայման ու լրացման կարիք ունի:

Մենք պատրաստ ենք այդ առթիվ լսել ցանկացած դիտողություն և առաջարկ, աշխատել բոլորի հետ, ում համար ծրագրի իրականացումը լուրջ նշանակություն ունի:

Մարզի զարգացման ծրագիրը մեր հետագա քայլերի և անելիքների ուղեցույցն է, և մենք վճռական ենք դրանք կյանքի կոչելու գործում:

 

             ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՊԵՏ       Ս. ՍԱՀԱԿՅԱՆ

 

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

 

ԱԽ - Աշխատանքային խումբ

ԱՄԳ - Աղքատության մասնակցային գնահատում

ԱՍՀՆ - Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն

ԱՎԾ - Ազգային վիճակագրական ծառայություն

ԳԶՄՀ - Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամ

ԵՄ - Եվրամիություն

ԿԶԾ - Կայուն զարգացման ծրագիր

ՀԿ - Հասարակական կազմակերպություն

ՀՀՈԲԾ- Հայաստանի հանրային ոլորտի բարեփոխումների ծրագիր

ՀՊԾ - Համաշխարհային պարենի ծրագիր

ՀՏԶԾ - Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր

ՀՕՖ - Հայ օգնության ֆոնդ

ՄԱԿ - ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր

ՄԱՄՀ - Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ

ՄԳ - Մոնիտորինգ և գնահատում

ՄԶԱՀ - Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտություն

ՄԶԾ - Մարզի զարգացման ծրագիր

ՄԶՀ - Մարզային զարգացման հանձնաժողով

ՄԶՄԿ - Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն

ՄԶՆ - Միջազգային զարգացման նախարարություն

ՄԺԾԾ - Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր

ՄՄՈՒՀ - Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն

ՈԱԽ - Ոլորտային աշխատանքային խումբ

ՊՈԱԿ - Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն

ՍԾՏԳ - Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություն

ՍՄՎ - Սոցիալական մոնիտորինգ և վերլուծություն

ՏԱՊ - Տարեկան աշխատանքային պլան

ՏԻ - Տեղական ինքնակառավարում

ՏԻՄ - Տեղական ինքնակառավարման մարմին

ՈՒԹՀՎ - ՈՒժեղ և թույլ կողմեր, հնարավորություններ, վտանգներ

ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկատիրություն

ՓՄՁ ԶԱԿ - ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոն

ՓՄՁ ԶՄԽ - ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ

ՕՈՒՆ - Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ

ՀՃԾ - Հակաճգնաժամային ծրագիր

 

1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

 

1. ՀՀ Արագածոտնի մարզային զարգացման ծրագրի գաղափարախոսությունը ձևավորվել է ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ և միջնաժամկետ ծրագրերի, ԿԶԾ-ի, մարզի մարդկային, մասնագիտական, բնական, ավանդութային և մյուս առանձնահատկությունների, հանրապետության տնտեսական և տարածաշրջանային զարգացման ռազմավարական հեռանկարային նպատակների համատեքստում: Մարզի սոցիալ-տնտեսական իրական վիճակը ճշտելու և հիմնախնդիրները բացահայտելու նպատակով լուրջ ուսումնասիրություններ են կատարվել, հավաքվել և վերլուծվել են վիճակագրական տվյալները, համադրվել են ցուցանիշները, բնակչության, գործարարների և համայնքապետերի շրջանում անց են կացվել հարցումներ:

2. ՀՀ Արագածոտնի ՄԶԾ-ի մշակման գործընթացն սկսվել է 2008 թ. հոկտեմբերից` ի կատարումն ՀՀ կառավարության 2008 թ. սեպտեմբերի 18-ի նիստի որոշման: Այդ որոշման իրականացման համար ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանում կային բոլոր անհրաժեշտ հիմքերը: Ստեղծվել էր վիճակագրական բազմամյա տվյալների, մարզի և համայնքների հիմնախնդիրները բնութագրող ցուցանիշների, ուսումնասիրությունների արդյունքների և գնահատման հարուստ բազա: Նախօրոք ուսումնասիրություններ էին իրականացվել համայնքներում, բացահայտվել էին հիմնախնդիրները, կազմվել էին համայնքների զարգացման եռամյա և քառամյա ծրագրեր և դրանց վրա հիմնված հիմնախնդիրների լուծման ժամանակացույցեր և միջոցառումների ցանկեր: Անց էին կացվել նաև մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանն առնչվող հարցումներ և սոցիոլոգիական ուսումնասիրություններ: Մարզում իրականացվել է աղքատության մասնակցային գնահատում` աղքատության մասին բնակչության տեսակետները հավաքագրելու նպատակով:

3. ՀՀ կառավարության ռազմավարական ծրագրերի, մարզի զարգացման ՄԺԾԾ-ի և գոյություն ունեցող այլ ծրագրերի հետ դրանք դրվել են ՄԶԾ-ի ռազմավարության, գերակայությունների և առաջնահերթությունների սահմանման և ծրագրի կազմման հիմքում: Ծրագրի կազմման և իրականացման նպատակով անհրաժեշտ հրահանգավորումներ ստանալու նպատակով մարզպետի, նրա տեղակալների և աշխատակազմի ղեկավարի մոտ հրավիրվել են մարզպետարանի կառուցվածքային ստորաբաժանումների և մասնագետների խորհրդակցություններ, որտեղ բացատրվել են ՄԶԾ-ի կազմման հիմնախնդիրները, տրվել են հանձնարարականներ, նշվել են գործունեության ուղղությունները և ոլորտները: Մարզային զարգացման ծրագրում ընդգրկված ոլորտներում տիրող վիճակի, ուսումնասիրման, վերլուծության, գնահատման և ծրագրերի մշակման գործընթացի կազմակերպման նպատակով մշակվել են աշխատանքային պլաններ և գործողությունների ժամանակացույցներ:

4. Ձևավորվել է նաև Մարզային զարգացման հանձնաժողովը` Արագածոտնի մարզպետի նախագահությամբ: Դրա կազմում ընդգրկված է մարզպետարանի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, համայնքների և ՀԿ-ների 28 ներկայացուցիչ: Մարզային զարգացման հանձնաժողովի նպատակն է եղել ուսումնասիրել և քննարկել աշխատանքային խմբերի մշակած փաստաթղթերը, լուծել հարցերը, ծրագիրը ներկայացնել մարզային խորհրդին: Հանձնաժողովի, ինչպես նաև մարզի համայնքների, ոչ պետական հատվածի, ՀԿ-ների, մարզում գործող դոնոր կազմակերպությունների և բանկերի ներկայացուցիչների համար մարզպետարանում հրավիրվել է սեմինար-խորհրդակցություն, որտեղ մանրամասն բացատրություններ են տրվել ՄԶԾ-ի, մարզի զարգացման ռազմավարական ուղղությունների, աշխատանքների կազմակերպման ձևերի և մեթոդների, հիմնախնդիրների, դրանց առաջնահերթությունների և գերակայությունների, իրականացվելիք գործընթացի փուլերի, պահանջների և արդյունքների մասին: Ոչ պետական հատվածի կազմակերպություններին առաջարկվել է գործուղել իրենց ներկայացուցիչներին` խմբերի աշխատանքներում ընդգրկվելու համար: ՄԶԾ-ի մոտեցումները, սկզբունքները, կազմն ու գործունեությունը կարգավորող տեխնիկական առաջադրանքը, ձևավորման աղբյուրները հաստատվել են ՄԽ նիստում:

5. Արագածոտնի մարզպետի կարգադրությամբ մարզում ստեղծվել է 8 ՈԱԽ.

1) Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման,

2) Գյուղատնտեսության և բնապահպանության,

3) Մարզային ենթակառույցների,

4) Քաղաքաշինության,

5) Սոցիալական ապահովության և սոցիալական ծառայությունների,

6) Կրթության, մշակույթի և սպորտի,

7) Առողջապահության,

8) Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման, քաղաքացիական հասարակության:

6. Յուրաքանչյուր աշխատանքային խումբ բաղկացած է 6-12 հոգուց, որոնք ներկայացնում են մարզպետարանը, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, մասնագիտացված կառույցները, հասարակական կազմակերպությունները, համայնքային միավորումները: ՈԱԽ-ները ղեկավարում են մարզպետարանի համապատասխան վարչությունների պետերը: Մարզպետարանի տրամադրության տակ եղած բոլոր անհրաժեշտ նյութերը, ինչպես նաև «Մարզային զարգացման ծրագրերի կազմման մեթոդական ուղեցույցը» մարզպետարանը մշակել և տրամադրել է ՈԱԽ-ներին: Խմբերը կազմել են տարեկան աշխատանքային պլաններ, որոնք հաստատել է ՄԶՀ -ն:

7. Ձևավորվել է նաև ՄԳ խումբ` բաղկացած 7 հոգուց: Խմբում ընդգրկված քաղծառայողների պաշտոնների անձնագրերում կատարվել են անհրաժեշտ փոփոխություններ: Մշակվել է խմբի գործունեության կանոնակարգը և հաշվետվությունների ցանկը: Խմբի համակարգողը փոխմարզպետն է:

 

ՄԶՀ-ն 2011-2014 թ.թ. ՄԶԾ-ի համար սահմանել է հետևյալ

գերակայությունները.

 

1) Մասնավոր հատված և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրություն

 

8. Գործարար միջավայրը մարզում կայացած է: Գործում են գործարարությանն աջակցող մարզային և տարածաշրջանային կառույցներ, այդ թվում` Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցության մարզային կենտրոնը: Մասնավոր հատվածը և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրությունը մարզում լուրջ դեր են կատարում ինչպես իրենց տնտեսական գործունեությամբ, այլև` սոցիալական հիմնախնդիրների լուծման գործում: Նոր ստեղծվող ձեռնարկություններում, համաձայն մարզի հարկային տեսչության տվյալների, ամեն տարի աշխատանքի է տեղավորվում 120-150 մարդ:

9. Մարզում մեծ հնարավորություններ կան ՓՄՁ զարգացման համար: Դրանք կարևոր դեր կարող են խաղալ արդյունաբերական արտադրանքների արտադրության, զբոսաշրջության, գյուղմթերքների արտադրության և վերամշակման, մանրամեծածախ ապրանքաշրջանառության, սպասարկման և այլ ոլորտներում: Արտադրությունների և ծառայությունների մոտեցումը բնակչությանը, լրացուցիչ աշխատատեղերի ստեղծումը ՓՄՁ հիմնական խնդիրներից է: Խնդիր է դրվում ավելացնել ծառայությունների քանակը, այն հավասարաչափ` ըստ կարիքի, բաշխել մարզի տարածաշրջաններում և բնակավայրերում, դրանք բնակչության համար դարձնել ավելի մատչելի:

 

2) Գյուղատնտեսություն և բնապահպանություն

 

10. Գյուղատնտեսությունը մարզի առաջատար ճյուղն է: Այն տալիս է մարզի համախառն տարեկան արդյունքի մոտ 70 տոկոսը, և ոլորտում զբաղված է մարզի գյուղական բնակչության շուրջ 90 տոկոսը: Բնագավառը լուծում է մարզի համար առավել կարևոր տնտեսական և սոցիալական խնդիրներ: Առաջիկա 4 տարում գյուղատնտեսությունը մնալու է մարզի զարգացման հիմնական գերակայությունը: Կբարելավվեն սերմնաբուծությունն ու տոհմային գործը, կշարունակվի ոռոգման համակարգի կատարելագործումը, կթարմացվի գյուղատնտեսական տեխնիկայի հավաքակայանը, կբարելավվեն մատակարարման և մթերքների իրացման պայմանները: Դրա հետևանքով գյուղացիական տնտեսությունները կամրապնդվեն, կբարձրանա աշխատանքի արդյունավետությունը, կավելանան ֆինանսական միջոց: Գյուղում կշարունակվի նաև արտադրական ենթակառույցների զարգացումը, կավելանա առևտրի, սպասարկման, արտադրությունների և ծառայությունների մատուցող կազմակերպությունների թիվը, կմեծանան ծավալները: Մարզի բնությունը բավականին հարուստ է, և դրա պահպանումն ու վերականգնումը կարևոր խնդիրներ են: Մարզում գործում են հանքարդյունաբերության զգալի թվով ձեռնարկություններ, զարգանում է զբոսաշրջությունը, ընդարձակվում է հանգստյան և ժամանցի գոտիների ցանցը: Դրանք առաջացնում են բնապահպանական լուրջ խնդիրներ, որոնց լուծումը նույնպես կարևոր է: Կավելանան բնապահպանությանը հատկացվող միջոցները, կակտիվացվի ոլորտով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունների և բնակչության դերը: Կգործի իրազեկման համակարգ: Միաժամանակ, կշարունակվեն բնապահպանական միջոցառումները` անտառների տնկումները, աղբավայրերի գործունեության կանոնակարգումը, կսկսվի աղբի արդյունաբերական վերամշակումը:

 

3) Կրթական, մարզական, մշակութային, առողջապահական և սոցիալական ծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացում

 

11. Գերակա ուղղություն են մնում կրթության, առողջապահության և սոցիալական ոլորտները: Կլուծվեն բնագավառների վիճակի բարելավման, դրանց որակի և մատչելիության բարձրացման հիմնախնդիրները: Կբարելավվի մարզական կյանքը, կգործեն մարզական և մշակութային կազմակերպություններ և խմբեր:

12. Մարզում առաջիկա 4 տարում կշարունակվի ուսումնական հաստատությունների շենքային պայմանների բարելավման, ուսումնակրթական բազայի հարստացման, ուսուցման և ուսման որակի բարձրացման գործընթացը, կկատարելագործվեն դպրոցների ինքնակառավարման կարողությունները, կզարգանան ներառական կրթության և նախադպրոցական կրթության համակարգերը, կաշխուժանա մարզամշակութային կյանքը և այլն: Կբարելավվեն նաև բուժական հաստատությունների շենքային պայմանները, սպասարկումը կմոտեցվի բնակչությանը և կցուցաբերվի առավել մատչելի և որակյալ բուժօգնություն: Կարևոր խնդիր է համարվում առաջնային բուժօգնության առավել արդյունավետ կազմակերպումը, պայքարը, հատկապես` մանկական, վարակիչ և այլ հիվանդությունների դեմ: Կարևոր խնդիր է նաև կրծողների դեմ հետևողական պայքարի կազմակերպումը, քանի որ մարզում առկա են տուլերեմայի և ժանտախտի տեսակետից անապահով բնակավայրեր: Մարզի բնակչությունն առավել տեղեկացված կլինի մարզում իրականացվող սոցիալական ծրագրերի մասին, կբարելավվի սոցիալական ծառայություն մատուցող կազմակերպությունների աշխատանքը, առավել բազմազան կդարձվեն ծրագրերը և կընդգրկվեն առավել շատ մարդիկ` նամանավանդ, սոցիալապես խոցելի խավերից:

 

4) Քաղաքաշինություն և համայնքային ենթակառուցվածքների կատարելագործում

 

13. Ծրագրավորվող տարիներին քաղաքաշինության և համայնքային ենթակառույցների կատարելագործման ուղղությամբ ծրագրվում է շարունակել նախորդ տարիների աշխատանքները: Կբարեկարգվեն ինչպես հանրապետական, այնպես էլ միջհամայնքային և ներհամայնքային ճանապարհները, կշարունակվի բնակավայրերի գազաֆիկացումը, կնորոգվեն համայնքների խմելու ջրագծերը, կկառուցվեն նորերը, կիրականացվեն ենթակառույցների հիմնական և ընթացիկ նորոգումներ: Դրանք կբարելավեն բնակչության կենսապայմանները, կկրճատեն անարդյունավետ ծախսերը, կհեշտացնեն և առավել մատչելի ու հասանելի կդարձնեն սպասարկման պայմանները: Բնակարանաշինության ոլորտում կշարունակվեն նախորդ տարիների աշխատանքները: Կնորոգվեն և կամրացվեն բազմաբնակարանոց շենքերը: Կիրականացվի անհատական բնակարանաշինություն:

 

5) Տարածքային կառավարման քաղաքականության իրականացման արդյունավետության բարձրացում, տեղական ինքնակառավարման ուժեղացում և քաղաքացիական հասարակության ակտիվության խրախուսում

 

14. ՄԶԾ-ի ինստիտուցիոնալ բաղադրիչն առաջարկում է շարունակել մարզպետարանի աղքատամետ ռազմավարական պլանավորման կարողությունների բարձրացումը, ՄԶԾ-ի ինստիտուցիոնալ համակարգի կենսունակության ապահովումը, մարզպետարանի աշխատակազմի տեխնիկական և մասնագիտական կարողությունների հզորացումը, տեղեկատվության կառավարման և կառուցվածքային կառավարչական համակարգի բարելավումը, համայնքային ծառայության համակարգի զարգացումը, միջհամայնքային միավորումների ձևավորումը, ՏԻՄ-երի տեխնիկական և մասնագիտական կարողությունների, մարզի բնակչության իրազեկության մակարդակի բարձրացումը, ինչպես նաև հասարակության մասնակցության ապահովումը հանրային կարևորության ծրագրերի մշակմանը, իրականացմանը և մշտադիտարկմանը:

 

ՄԶԾ-ի կազմման գործընթացն ուղղորդվել է հետևյալ սկզբունքներով.

 

1) ծրագիրը համահունչ է պետական քաղաքականության հետ:

 

15. ՄԶԾ-ի հիմքում դրվել են ԿԶԾ-ի, ՄԺԾԾ-ի, հանրապետության ԿԶԾ-ի, հակաճգնաժամային ծրագրերի ոլորտային ռազմավարությունները, նախարարությունների և գերատեսչությունների` մարզին վերաբերող ծրագրերը: Այդ ենթատեքստում հաշվի են առնվել մարզին բնորոշ զարգացման առաջնահերթությունները:

 

2) ՄԶԾ-ն ամբողջական է և ընդգրկում մարզի զարգացման բոլոր ոլորտները:

 

16. Դրանք դիտարկվել են ՀՀ կառավարության ծրագրերի, մասնավորապես` ԿԶԾ ենթատեքստում: Ծրագրի կազմումն սկսվել է փաստերի հավաքագրումով, վիճակի իրական գնահատմամբ, գերակայությունների և առաջնահերթությունների որոշակիացմամբ, կազմակերպական ու կառուցվածքային հնարավորությունների բացահայտմամբ և ավարտվել է ֆինանսական աղբյուրների ճշտմամբ ու նախանշմամբ:

 

3) ապահովվել է մարզի պետական ու ոչ պետական կառույցների և բնակչության առավելագույն մասնակցությունը գործընթացին:

 

17. Ծրագրի կազմմանը հնարավորինս շատ մասնակցություն է ապահովվել: Այդ աշխատանքներում ընդգրկվել են առավելագույն թվով շահառուներ, որոնց վերաբերում է ՄԶԾ-ն: Դա նպաստել է, որ ծրագիրը դառնա ավելի ամբողջական և համապատասխանի հիմնախնդիրների ներկայացման հարցերին` ըստ գերակայությունների և առաջնահերթությունների: Առավել ճշգրիտ են կազմվել ծրագրի իրականացման ժամանակացույցը և աշխատանքային գրաֆիկը: Դա ապահովել է նաև ծրագրի վրա անհրաժեշտ վերահսկողության իրականացումը: ՄԶԾ-ի մշակման հիմքերն են նաև համայնքների զարգացման եռամյա և քառամյան ծրագրերը, ինչպես նաև բնակչության տարբեր խավերի կարիքները:

 

4) ծրագիրը նպաստում է կառավարման համակարգի ժողովրդավարության խորացմանը և զարգացմանը:

 

18. Ծրագրին լայն մասնակցության ապահովումը հնարավորություն է տվել, որպեսզի ՄԶԾ-ում հաշվի առնվեն այն բոլոր առաջարկները, որոնք շոշափում են համայնքների, նրա բնակիչների, մասնավոր հատվածի, տեղական ինքանակառավարման և պետական կառավարման ոլորտների շահերն ու հետաքրքրությունները: Ծրագրի կազմման ընթացքի լայն հրապարակայնության ապահովումը հնարավորություն է ընձեռել մարզի բնակիչներին` առավել տեղեկացված լինել կատարվող աշխատանքների մասին, գնահատել կատարվող գործի կարևորությունը և զգալ իրենց մասնակցությունն այդ աշխատանքներին: Ծրագիրը մշակվել է Արագածոտնի մարզի իշխանությունների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների, փորձագետների և շահագրգիռ այլ կազմակերպությունների մասնակցությամբ:

 

5) ծրագիրն ապահովում է մարզպետարանի դերի բարձրացումը:

 

19. Ծրագրի իրականացման գործում մարզպետարանի դերի բարձրացման նպատակով ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված շրջանակներում արվել են առաջարկություններ, կատարվել են կառուցվածքային փոփոխություններ, քաղծառայողների պաշտոնների անձնագրերում կատարվել են անհրաժեշտ ճշտումներ, որոնք բարձրացնելու են մարզպետարանի դերը մարզի զարգացման ծրագրերի կազմման, իրականացման և վերահսկողության գործում, առավել արդյունավետ և նպատակային են իրականացվելու մոնիթորինգի և վերահսկողության գործառույթները: Մարզպետարանն ստանձնել է բյուջետային ու տեխնիկական կարողությունների և որոշումների ընդունման, մարզում իրականացվելիք ծրագրերի իրականացման և դրանց թափանցիկության ապահովման պարտականությունները:

 

6) հստակ սահմանազատված են ՄԶԾ- ների մշակման և իրականացման մասնակիցների դերերը և զարգացվել են մասնակիցների կարողությունները:

 

20. Ծրագրի կարևորությունը թելադրում է գործընթացի մասնակիցների կարողությունների զարգացում, նրանց պատասխանատվության և գիտելիքների անընդհատ բարձրացում, պարտականությունների և լիազորությունների ամբողջական իրականացում: Այդ նպատակով մարզպետարանում հրավիրվել են խորհրդակցություններ, անց կացվել են սեմինարներ և քննարկումներ, ընդունվել են ներկայացված բոլոր առաջարկները և դրանք քննարկվել են առավել թափանցիկության պայմաններում: Ծրագրի կազմման մասնակիցներին ցուցաբերվել է անհրաժեշտ մեթոդական և գործնական օգնություն, ուղղորդվել է նրանց աշխատանքը:

 

7) ստեղծվել է ՄԶԾ-ների ՄԳ կայուն համակարգ: Աշխատանքի ընթացքում համակարգը հետևողականորեն զարգացել է: Առավել ակնհայտ են դարձել ծրագրի հիմնախնդիրները, հիմնադրույթները, ներ դրվել են աշխատանքի նոր ձևեր ու մեթոդներ:

 

21. ՄԶԾ-ի կազմման, ուսումնասիրությունների, վերլուծությունների, գնահատման ասպարեզներում առավել կարևոր տեղ է հատկացվել մոնիթորինգի և գնահատման համակարգին: ՄԳ համակարգն ունեցել է երկու ուղղություն.

22. Կառուցվածքային-ՄԳ խմբում ընդգրկվող մարզպետարանի կառուցվածքային ստորաբաժանումների աշխատակիցների պաշտոնների անձնագրերում կատարվել են անհրաժեշտ լրացումներ և փոփոխություններ: Դրանցում ամրագրվել է մոնիթորինգի գործառույթը:

23.Գործառութային - այն բաղկացած է հետևյալ հիմնական բաժիններից.

1) քաղաքականության վերլուծություն,

2) ՄԶԾ ցուցանիշների և թիրախների վերանայում,

3) մասնակցային ՄԳ,

4) ազդեցության գնահատում:

24. Առաջին երկուսը ներառված են մարզպետարանի ՄԳ խմբի անդամների պարտականություններում: Մասնակիցների կարողությունների վերապատրաստումն ու զարգացումն ապահովվել է մարզպետարանի կարողությունների զարգացման պլանի և տարեկան աշխատանքային պլանի շրջանակներում: ՄԶԾ մոնիթորինգի և գնահատման համակարգը համահունչ է հակաճգնաժամային ծրագրի գնահատման համակարգին և ընդգրկում է այն հիմնական չափորոշիչները, որոնք հնարավորություն կտան մարզային մակարդակում գնահատում իրականացնել: Այն ներառում է նաև ԿԶԾ-ին հատուկ չափորոշիչներ:

 

8) մարզային զարգացման ծրագրերի և գերակայությունների սահմանման գործընթացին տրվել է առավելագույն հրապարակայնություն, ապահովվել է թափանցիկությունը:

 

25. Ծրագրի մշակման և իրականացման փուլերում մեծ ուշադրություն է դարձվել մասնակցային մոտեցումների կիրարկմանը` ֆոկուս խմբային քննարկումների, աշխատանքային խմբերի, մարզային զարգացման հանձնաժողովի, մարզի ՀԿ-ների ցանցի հետ քննարկումների, մասնակցային մոնիթորինգի, միջոցառումների ազդեցության անկախ գնահատման միջոցով: Մասնավորապես` մարզի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բացահայտելու, բնակչությանը մտահոգող և նրանց առաջադրած հարցերը քննարկելու և ՀՏԶԾ-ի գործունեության վերաբերյալ իրազեկության մակարդակը բարձրացնելու նպատակով մարզի գյուղական և քաղաքային համայնքներում ՀՏԶԾ-ն և մարզպետարանը համատեղ կազմակերպել են ֆոկուս խմբային քննարկումներ: Այս նպատակով գործընթացում ներգրավվել են հանրապետությունում և մարզում գործող զանգվածային լրատվության միջոցները, հասարակական կազմակերպությունների հնարավորությունները: Մարզի կայքէջում տեղադրվել են բոլոր անհրաժեշտ նյութերը: Ստեղծվել է ծրագրի կոորդինացման և հրապարակայնության ապահովման հանձնախումբ:

26. Սոցիալ-տնտեսական զարգացման ռազմավարական ուղղությունները ՄԶԾ-ում ներկայացված են հետևյալ կառուցվածքով`

1) ներկա իրավիճակի վերլուծություն` 2005-2009 թթ.-ին ոլորտներում իրականացված աշխատանքների նկարագրություն և վերլուծություն, հիմնախնդիրների և դրանց միջև պատճառահետևանքային կապերի բացահայտում,

2) 2011-2014 թ.թ.-ի ոլորտային նպատակների և զարգացման ռազմավարության մշակում,

3) ռազմավարական ծրագրերի/միջոցառումների ֆինանսավորում,

4) համապատասխան ոլորտի զարգացման ծրագրերի տրամաբանական հենքի պատրաստում:

27. Վերջինս ոլորտային նպատակները, խնդիրները, միջոցառումների կենսագործումից ակնկալվող արդյունքները շաղկապում է միջանկյալ և վերջնական ցուցանիշներին, ինչպես նաև նկարագրում է նպատակներին հասնելու կարևոր նախապայմաններն ու հնարավոր խոչընդոտները, ռիսկերը: Տրամաբանական հենքը կազմում է ՄԶԾ-ի տարեկան աշխատանքային պլանի բաղկացուցիչ մասը, որը տարին երկու անգամ կենթարկվի մոնիթորինգի:

28. Մոնիթորինգի և գնահատման համակարգը (Գլուխ 9) ներառում է հետևյալ գործառույթները.

29. Քաղաքականության վերլուծություն -Այս բաղադրիչը մշակել և իրականացրել է մարզպետարանի ՄԳ խումբը: Կատարվել է աշխատանքների և արդյունքների ուսումնասիրում և վերլուծություն: Նյութերը ներկայացվել են ՄԶՀ-ին: Տարին երկու անգամ քննարկվելու է ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքում սահմանված միջոցառումների իրականացման ընթացքը, որը կարտացոլվի կիսամյակային ու տարեկան հաշվետվություններում: Մոնիթորինգի և գնահատման տարեկան հաշվետվությունը պատրաստելու համար տարվա ընթացքում կթարմացվի ՄԶԾ-ի ցուցանիշների ցանկը, որի հիմնական աղբյուրներն են ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքում ամրագրված ՄԶԾ-ի հատուկ ցուցանիշները, և ԿԶԾ-ի մոնիթորինգի համակարգում ընդգրկված ցուցանիշները:

30. Ոչ-պետական բաղադրիչը. Տարվա վերջում մարզի ՀԿ-ները մասնակցային մոնիթորինգ և գնահատում են իրականացնելու: Միջոցառումը հատկապես նշանակալի է այն առումով, որ իրականացվելու է քաղաքացիական հասարակության կողմից վերահսկում` մարզպետարանի մոնիթորինգի և գնահատման խմբի հետ սերտ համագործակցությամբ: Մասնակցային ՄԳ-ն հնարավորություն կտա ՏԱՊ-ով սահմանված միջոցառումների իրականացումը գնահատել ուղղակի շահառուի տեսանկյունից, որը հիմք է ծառայել արդյունավետության ու ազդեցության որակական գնահատականների ձևակերպման համար: Այս բաղադրիչով քաղաքացիական հասարակությանը հնարավորություն է տրվում ՄԶԾ-ի վարչարարության նկատմամբ իրականացնել հանրային հսկողություն: Նման մեխանիզմի միջոցով ուժեղանալու է հասարակության համագործակցությունը մարզպետարանի ՄԳ խմբի հետ: Բացի այդ, մասնակցային մոնիտորինգը և գնահատումը թույլ է տալիս քննության առնել ՏԱՊ-ի միջոցառումները մարզի բնակչության տեսանկյունից, ինչպես նաև արձանագրել դրանց արդյունավետության ու իրական ազդեցության որակական գնահատականները:

31. ՄԶԾ-ի ցուցանիշների և թիրախների վերանայում - Նույնպես իրականացնելու է ՄԳ խումբը: ՈՒսումնասիրությունների և վերլուծությունների արդյունքում ՄԶԾ-ում արվելու են անհրաժեշտ փոփոխություններ և ճշտումներ:

32. Մասնակցային մոնիթորինգ և գնահատում - Իրականացնելու են ՀԿ-ներն ու անկախ փորձագետները: ՈՒսումնասիրվելու և գնահատվելու է մասնակցային գործընթացի կազմակերպումը, ՄԶՀ-ին արվելու են դրանց արդյունավետությունը բարձրացնելու առաջարկներ:

33. Ոլորտային ազդեցության գնահատում - Աշխատանքը նույնպես իրականացնելու են ՀԿ-ները և անկախ փորձագետները: Գործընթացում ընդգրկված են նաև մարզպետարանի ստորաբաժանումների մասնագետներ: Խումբը ղեկավարում է փոխմարզպետը: Խումբը գնահատելու է կատարված աշխատանքների արդյունքները, դրանց ազդեցությունը աղքատության հաղթահարման և մյուս ծրագրերի իրականացման ընթացքի վրա: Յուրաքանչյուր տարվա վերջում իրականացվելու է «Ազդեցության գնահատում» ուսումնասիրությունը, որի հաշվետվությունը դառնալու է մոնիթորինգի և գնահատման տարեկան հաշվետվության մեկ բաժինը: Այս ուսումնասիրությունն ընդգրկում է ՄԶԾ-ով սահմանված որևէ բնագավառ (օր. 2011 թ.-ին` գյուղատնտեսության ոլորտը, 2012 թ.-ին` դպրոցաշինության ոլորտը): ՈՒսումնասիրությունն իրականացնելու են անկախ փորձագետները, որոնք կատարում են համապատասխան ոլորտում ձեռնարկված միջոցառումների որակի մասնագիտական գնահատում:

34. ՄԶԾ-ի ֆինանսական աղբյուրների ճշտում և ֆինանսավորման ապահովում - Ֆինանսավորման աղբյուրները հինգն են (կարիքները գնահատվել են 60 միլիարդ 312.2 միլիոն դրամ). պետական բյուջե, համայնքների բյուջեներ, վարկային միջոցներ, այլ աղբյուրներ և դոնոր կազմակերպություններ:

35. ՄԶԾ-ի առաջնահերթություններն արտացոլված են միջնաժամկետ ծրագրային հայտերում` այսինքն` ՄԶԾ միջոցները կառավարվում են պետական գործող ընթացակարգերով: Այս ռազմավարական մոտեցումը որոշիչ նշանակություն ունի այն տեսանկյունից, որ ՄԶԾ-ները և դրանց իրականացմանն ուղղված ֆինանսական միջոցները դառնում են միջնաժամկետ ծախսերի ամբողջ գործընթացի անբաժանելի մաս: ՄԶԾ-ում սահմանված ծրագրերի մեծ մասը ներկայումս չունի ֆինանսավորման աղբյուր: Դրանք նախատեսվում է հայթայթել ծրագրի իրականացման ընթացքում: Այդ նպատակով մարզպետարանը Հայաստանում գործող դոնոր կազմակերպություններին ներկայացնելու է ՄԶԾ-ներով սահմանված այն ծրագրերը, որոնք ֆինանսավորման կարիք ունեն:

36. Աշխատանքային խմբերի գործունեության արդյունքում մշակված ոլորտային ռազմավարությունները քննարկել և հավանության է արժանացրել Մարզային զարգացման հանձնաժողովը: Ռազմավարությունները միավորվել են մարզի զարգացման ընդհանուր փաստաթղթում: Մարզային զարգացման հանձնաժողովը, որը գործում է որպես Արագածոտնի մարզային խորհրդին առընթեր խորհրդակցական մարմին, ստեղծվել է ՀՀ Արագածոտնի մարզպետի 2009 թ. ապրիլի 10-ի N 32-Ա կարգադրությամբ: ՄԶՀ-ն նպատակ ունի համակարգել ՄԶԾ կազմման գործընթացները, այդ թվում` քննարկել ռազմավարությունները, հավանություն տալ դրանց և միավորել մեկ համապարփակ փաստաթղթում: Մարզային զարգացման հանձնաժողովը նույնպես մասնակցային միավոր է: Նրա 25 անդամները ներկայացնում են մարզպետարանը, ՏԻՄ-երը, համայնքների միությունները, հասարակական և մասնավոր հատվածները:

 

37. ՄԶԾ-ն գնահատվում է հետևյալ չափանիշներով.

1) ՄԶԾ-ն աղքատամետ է,

2) համահունչ է պետական ռազմավարություններին և քաղաքականություններին, ազգային և ԿԶԾ-ի նպատակներին և սկզբունքներին,

3) ընդգրկված է ՄԺԾԾ-ում և տարեկան բյուջետային ընթացակարգերում, համայնքների զարգացման եռամյա և քառամյա ծրագրերում,

4) արտացոլում է մարզի իրական կարիքները, որոնք բացահայտվել են մասնակցային գործընթացների արդյունքում,

5) հիմնված է լուրջ ուսումնասիրությունների վրա,

6) ապահովված է մոնիթորինգի և գնահատման համակարգով,

7) իրատեսական է:

38. Այս փաստաթղթում սահմանվել են տարբեր ոլորտներում միջոցառումներ իրականացնելու համար անհրաժեշտ ֆինանսական կարիքները: ՄԶԾ-ի իրականացմանն աջակցելու նպատակով մշակվել են տարեկան աշխատանքային պլաններ, որոնք սահմանում են այն միջոցառումները, որոնց իրականացման համար պատասխանատու են մարզային իշխանությունները և ներկայացնում են այն բազան, որի հիման վրա հնարավոր է վերահսկել իրականացման ընթացքը:

39. Մոնիթորինգի և գնահատման խումբը ձևավորվել է մարզպետարանի կազմում: Այն բաղկացած է 13 ոլորտային մասնագետներից և վերահսկում է ՄԶԾ-ի իրականացումն ու ազդեցությունը, ինչպես նաև ՄԶԾ-ով սահմանված նպատակների շրջանակում ընդհանուր առաջընթացը: Խումբը ղեկավարում է Արագածոտնի փոխմարզպետը: Այս խիստ կարևոր օղակը, որը ձևավորվել է մարզպետի կարգադրությամբ, կգործի նաև հետագայում: ՄԳ համակարգը կազմված է երեք բաղադրիչներից, որոնցից ստացվող տվյալների համադրմամբ հնարավոր է ստանալ ՏԱՊ-երի իրականացման համապարփակ ու վստահելի պատկերը:

40. Հիմնավորված. ՄԶԾ-ում արձանագրվող առաջնահերթություններն ու միջոցառումները հիմնված են իրական տվյալների և դրանց վերլուծությունների վրա, այդ թվում`

1) Հակաճգնաժամային ծրագրի դրույթներն ու մոտեցումները և դրանցով նախատեսված առաջնահերթություններն ու ռազմավարությունները,

2) 2005-07 թվականներին անցկացված Աղքատության մասնակցային գնահատում,

3) ՄԶԾ-ի մոնիթորինգի և գնահատման հաշվետվությունները,

4) 2007 թ., 2008 թ., 2009 թ. Տարեկան աշխատանքային պլանները,

5) Վիճակագրական տվյալների բազաները,

6) ԱՎԾ-ի, բանկերի, դոնոր, ՀԿ և միջազգային կազմակերպությունների հաշվետվությունները և ուսումնասիրությունները,

7) ՀՀ կառավարության, նախարարությունների և գերատեսչությունների հաշվետվությունները, ծրագրերը, հայեցակարգերը:

41. Գնահատելի. ՄԶԾ-ում առաջարկվող միջոցառումները չափելի են, ունեն ցուցանիշներ և թիրախներ: Բոլոր բաժիններն ունեն ոլորտային տրամաբանական հենք:

42. Իրականանալի. ՄԶԾ-ում առաջարկված միջոցառումներն իրատեսական են: Ծրագրում արտացոլված են և այն միջոցառումները, որոնց համար արդեն իսկ կան ֆինանսական միջոցներ և այն, որոնց համար ֆինանսավորման աղբյուրները պետք է գտնվեն:

43. Աշխատանքային խմբերն իրենց գործունեությունն սկսել են փաստահավաքմամբ, հիմնարար փաստաթղթերի, հաշվետվությունների և սոցիալ-տնտեսական տվյալների, եզրակացությունների քննարկումով, ինչպես նաև առաջնահերթությունների վերաբերյալ իրենց կարծիքների ձևավորումով: Ոլորտային աշխատանքային խմբերի գործունեության երկրորդ փուլում համաձայնություն է ձեռք բերվել ոլորտի խնդիրների և առաջնահերթությունների վերաբերյալ, քննարկվել են ընթացիկ վիճակն ու հիմնախնդիրները: Ոլորտի խնդիրներն ու ռազմավարություններն ամրագրվել են տրամաբանական հենքի ձևաչափով: Տրամաբանական հենքը կառավարման մի գործիք է, որտեղ հստակորեն ներկայացվում են միջոցառումների, խնդիրների ու նպատակների միջև գոյություն ունեցող և հնարավոր կապերը:

44. ՄԶԾ-ի կազմման համար կիրառվել է տրամաբանական հենքի պարզեցված տարբերակը, ինչը.

1) Նկարագրում է ոլորտի հիմնական խնդիրը, որը պետք է լուծել: Սա «քաղաքական ու ռազմավարական մակարդակի» նպատակ է, որն ամրագրված է ընդհանուր ձևակերպումներով և պարտադիր չէ, որ այն լիարժեքորեն իրականացվի ՄԶԾ-ի գործողության քառամյա ժամկետում:

2) Նկարագրում է առաջնահերթ ծրագրերը, որոնք ուղղված են ոլորտի խնդրի իրականացմանը:

3) Սահմանում է այն ցուցանիշները, որոնց միջոցով կատարվելու է ծրագրի իրականացման և ոլորտային խնդիրների լուծման մոնիթորինգ:

4) Նկարագրում են բոլոր այն հնարավոր ռիսկերը, որոնք կարող են ազդեցություն ունենալ ծրագրերի մշակման ու կատարման կամ ոլորտի ավելի լայն խնդիրների լուծման վրա:

45. Տրամաբանական հենքի նպատակն է առանձին միջոցառումների մակարդակում ավելի մանրամասն պլանավորման հիմքեր ապահովել: Այս աշխատանքները պետք է կատարվեն տարեկան կտրվածքով` ՄԶԾ-ի իրականացման ամբողջ ընթացքում: Ավելի մանրամասն պլանավորման ընթացքում բացահայտվելու են միջոցառումների արդյունքների ու անելիքների մանրամասները, ինչպես նաև գտնվելու են դրանց իրականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները:

46. Համաձայնեցնելով ոլորտային խնդիրներն ու գերակայությունները` ՈԱԽ-ները պատրաստեցին ոլորտային ռազմավարությունների նախագծերը: Սրանց հիմքում համապատասխան ոլորտների տրամաբանական հենքերն են, որոնք կազմված են համաձայն հետևյալ կառուցվածքի.

1) ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն,

2) ոլորտի ռազմավարություն,

3) ոլորտի ֆինանսավորում:

47. Վերջին բաժնում ներկայացված են ոլորտային ռազմավարությունների իրականացման ֆինանսավորման մանրամասները, ինչպես նաև միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի համաձայն տեղեկատվություններ` առկա ֆինանսական աղբյուրների ու միջոցների մասին`:

 

2. ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

 

48. ՀՀ Արագածոտնի մարզը կազմավորվել է 1996 թ.-ին: Այն ներ է առել Թալինի, Աշտարակի, Ապարանի և Արագածի նախկին վարչական շրջանների տարածքները:

Տարածքը - 2 756 քառ. կմ (հինգերորդը ՀՀ-ում): Զբաղեցնում է ՀՀ տարածքի 9.3 տոկոսը:

Բնակչությունը 140.5 հազար մարդ - (01.01.2008 թ.) Կազմում է ՀՀ բնակչության 4.4 տոկոսը: Խտությունը 1 քառ. կմ-ի վրա - 51 մարդ:

Մարզային կենտրոնը - ք. Աշտարակ (20.8 հազար բնակիչ)

Քաղաքային համայնքներ - 3 (Ապարան - 6.6 հազար, Թալին - 5.7 հազար բնակիչ - (01.01.2008 թ.):

Գյուղական համայնքներ - 111

Քաղաքային բնակչություն - 33.1 հազար մարդ

Գյուղական բնակչություն -107.4 հազար մարդ

Գյուղատնտեսական հողատեսքեր - 136667 հա,

այդ թվում` վարելահողեր 55711 հա:

Ամենաբարձր կետը ծովի մակարդակից - 4090 մ (Արագած լեռ)

 

-------------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

49. Մարզն իր անվանումը ժառանգել է պատմական Այրարատ աշխարհի Արագածոտն գավառի անունից: Արևմուտքում մարզը ձգվում է մինչև Թուրքիայի պետական սահմանը: Արագածոտն մարզի տարածքն ընկած է հյուսիսային լայնության 43 o 12' և 43 o 45', արևելյան երկայնության 43 o 35' և 44 o 32' միջև: Արագածոտն մարզի տարածքը Արարատյան գոգավորության արևմտյան լեռնալանջն է, որի շնորհիվ սառնամանիքներն ավելի թույլ են, քան Արարատյան դաշտում, իսկ ամռանը լանջերի և հարթավայրերի միջև զարգանում է օդի լեռնահովտային շրջանառություն (քամիներ):

50. Մարզի լանդշաֆտները կրում են ինչպես բարեխառն, այնպես էլ մերձարևադարձային կլիմայական գոտիների ազդեցությունը: Այս պատճառով ամառները մարզի ստորին գոտում (1000-1600 մ) տաք և չորային են, ձմեռները` չափավոր ցուրտ: Մարզում հունվարին օդի միջին ջերմաստիճանը փոփոխվում է -5 -8-ից մինչև -12 աստիճան, իսկ հուլիսին` 25-30 աստիճան:

51. Տարածքի ստորին գոտում նկատվում են ուժգին և միջակ ուժի երաշտներ: Հաճախ են նաև կարկտահարությունները:

52. Տարածքով անցնում է Արզնի-Շամիրամ ջրանցքը, գործում է նաև Թալինի ջրանցքը: Մարզն աչքի է ընկնում ջրամբարների առատությամբ: Գործում են Ապարանի, Հալավարի, Ծիլքարի, Ներքին Սասնաշենի, Դավթաշենի, Թալինի, Վերին Բազմաբերդի, Կաքավաձորի, Շենիկի, Աշնակի ջրամբարները: Դրանցից ամենախոշորը Ապարանի ջրամբարն է, որի հայելու մակերեսը 780 հա է, իսկ ծավալը` 91 միլիոն խմ: Գոյություն ունեն գրունտային և արտեզյան ջրերի խոշոր պաշարներ:

 

Արագած լեռը

 

-----------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

53. Կլիմայական գոտիներից հանդիպում են չոր ցամաքային, չափավոր տաք-չոր, բարեխառն տաք ամառով, չափավոր ցուրտ, ցուրտ լեռնային գոտիները: Բնական լանդշաֆտային գոտիներից հանդիպում են կիսաանապատային, չոր լեռնատափաստանային, ալպյան և նիվալ գոտիները:

54. Օգտակար հանածոներից մարզում շռայլորեն տարածված են շինանյութերը` տուֆ, բազալտ, կրաքար, կավահող, խարամ, պեմզա և պեռլիտ:

55. Արագածոտնի մարզում են գտնվում Հայաստանի Հանրապետության ամենաբարձր գագաթ Արագածը (4090 մ.) և Ծաղկասար (2219 մ.), Իրինդ (2050 մ.), Արտենի (2047 մ.) հանգած հրաբուխները:

56. Գետային ցանցը թույլ է զարգացած: Մարզի գլխավոր գետը Քասախն է, որի ընդհանուր երկարությունը 89 կմ է: Քասախի վտակներն են Գեղարոտը (25 կմ), Ամբերդը (36 կմ), Շաղվերդը (28 կմ) և Քարաղբյուրը (20 կմ): Մարզում կան ժամանակավոր հոսք ունեցող մի քանի գետակներ: Դրանցից ամենամեծը Մաստարայի սելավատարն է (90 կմ.):

57. Մարզում կա 8480 հա անտառաշերտ: Մարզի մարզի տարածքով են անցնում հանրապետական նշանակության 3 ավտոմայրուղիները` Երևան Աշտարակ-Թալին-Գյումրի, Երևան-Աշտարակ-Սպիտակ և Երևան-Արմավիր-Քարակերտ-Գյումրի:

 

Բյուրականի աստղադիտարանը

 

-----------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

58. Մարզի տարածքը հատում է նաև ՀՀ գլխավոր երկաթուղին (միայն ծայր արևմտյան հատվածով և մարզի տնտեսական զարգացման վրա էական ազդեցություն չի թողնում):

59. Մարզը հանրապետության գիտական խոշոր կենտրոններից է: Աշտարակի տարածաշրջանում գործում են ՀՀ Գիտությունների ակադեմիայի 6 գիտահետազոտական ինստիտուտ և կոնստրուկտորական բյուրո: Դրանց թվում է նաև Բյուրականի աշխարհահռչակ աստղադիտարանը: Մարզն նաև ունի հանգստյան գոտիների լայն ցանց, որոնք հիմնականում տեղավորված են Բյուրականի անտառային գոտում: Զբոսաշրջության զարգացման համար կան նպաստավոր պայմաններ:

60. Մարզում կան Հայոց պատմության գրեթե բոլոր ժամանակներին բնորոշ մեծ թվով պատմական հուշարձաններ: Լավ պահպանված են կիկլոպյան ամրոցներ, մ.թ.ա. 3-1-ին հազարամյակի բնակատեղի (Գեղարոտ), ուրարտական ամրոցներ (Հնաբերդ, Ծաղկահովիտ), Արշակունյաց թագավորների դամբարանը Աղձքում (4-րդ դար), Ագարակի, Ավանի, Քասաղի, Փարպիի բազիլիկները (5-րդ դար), Հովհանավանքը (5-8-րդ դար), Օշականում Մ. Մաշտոցի դամբարանի վրա կառուցված եկեղեցին (5-րդ դար), Սաղմոսավանքը, (13-18 րդ դդ.), Տեղերի վանքը (13-15-րդ դդ.) Աստվածընկալ վանքը (13-15-րդ դ դ.), Շենիկի (5-7-րդ դ.դ), Մաստարայի (6-րդ դար), Գառնահովիտի (6-7-րդ դար), Ներքին Սասնաշենի եկեղեցիները, Քրիստափորի վանքը (7-րդ դար), Աշտարակի կամուրջը (17-րդ դար), Աշտարակի Ականատեսի առուն (ուրարտական ժամանակաշրջան):

 

Ամբերդ

 

-----------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՈՒՄ

 

61. Աղքատության վերացմանը նպատակամղված պայքարն ամրագրված է ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված ԿԶԾ-ում, ԿԶԾ-ի միջոցառումների պլանում, ինչպես նաև Կառավարության հաստատած միջին ժամկետ ծախսային ծրագրում:

62. ԿԶԾ-ի քաղաքականությունների փաթեթն ընդհանուր առմամբ ներառում է ամբողջ երկրի մասշտաբով նախանշված գերակա ուղղությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում են կայուն տնտեսական աճի ապահովմանը, հանրային կառավարման բարեփոխումներին, ներառյալ կոռուպցիայի դեմ պայքարին, մարդկային զարգացման հիմնախնդիրներին, հանրության մասնակցության ու մոնիթորինգի մեխանիզմների ներդրմանը: Այն ռազմավարական ծրագիր է, որի մարտավարությունը, այսինքն, իրականացվելիք միջոցառումների ուղղվածության որոշումը, պահանջում է ռազմավարական խնդիրների տեղայնացում` ըստ երկրի առանձին տարածքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման և աղքատության դրսևորման առանձնահատկությունների:

63. Ինչպես երկրում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում աղքատությունը կրճատվելու ակնհայտ միտում ունի: 2006 թ.-ին, 1999 թ.-ի համեմատությամբ մարզում աղքատ բնակչության թիվը նվազել է 33, իսկ շատ աղքատներինը` 20.2 կետով: Նման միտում դրսևորվել է նաև հաջորդ տարիներին: 2007 թ.-ին Հայաստանում ոչ աղքատ էր համարվում բնակչության 75 տոկոսը, աղքատ` 21.2 տոկոսը, շատ աղքատ` 3.8 տոկոսը:

64. Սակայն այդ միտումն ունի իր առանձնահատկությունները: Եթե 1999 թ-ին գյուղական ոչ աղքատ բնակչության միջին ամսական եկամուտները երկրում ավելի բարձր են եղել, քան Երևանում և հանրապետության այլ քաղաքներում, ապա 2005 թ-ին գյուղական բնակչության եկամուտները 5 տարվա ընթացքում աճել են ընդամենը 612.4 դրամով, իսկ Երևանում` 1323.5 դրամով: Ընդ որում, գյուղմթերքների վաճառքից ստացվող եկամուտներն ընդհանուր եկամուտների կազմում գյուղական ոչ աղքատ բնակչության շրջանում այդ տարիների ընթացքում պակասել են` 1999 թ. 63.2 տոկոսից 2005 թ-ին իջնելով 9.6 տոկոսի: Կրճատվել են նաև գյուղմթերքներից ստացվող բացարձակ եկամուտները: Եթե 1999 թ-ին գյուղմթերքների իրացումից գյուղական ոչ աղքատ բնակիչների միջին ամսական վաստակը կազմել է 11529.5 դրամ, ապա 2005 թ-ին այն իջել է 6213.3 դրամի: Այդ տարիների ընթացքում եկամուտների մեջ ավելացել են սոցիալական և մասնավոր տրանսֆերտները` համապատասխանաբար բարձրանալով 10.9 և 8.0 տոկոսով:

65. Համաձայն վիճակագրական տվյալների, Հայաստանի գյուղական բնակավայրերի աղքատ համարվող բնակիչների միջին ամսական եկամուտները 1999-2005 թթ.-երին բարձրացել են 4005.0 դրամով և 2005 թ-ին կազմել են 4901.3 դրամ: Աճը կազմել է 70.8 տոկոս: Այդ նույն ժամանակաշրջանում Հայաստանի Հանրապետությունում միջին հաշվով այդ խավի եկամուտներն աճել են 4272.1 դրամով և կազմել 6542.5 դրամ; Աճը կազմել է 88.2 տոկոս: Այդ նույն ցուցանիշը Երևանում կազմել է 92.6 տոկոս: Գյուղական բնակավայրերի շատ աղքատ համարվող բնակիչների միջին ամսական եկամուտները 2005 թ-ին 1999 թ-ի համեմատությամբ ավելացել են 2100.4 դրամով: Աճը կազմել է 236.3 տոկոս: Երկրում միջին աճը կազմել է 213.6 տոկոս:

66. Սոցիալական տրանսֆերտները կրճատում են շատ աղքատ խավերի աղքատությունը: Սակայն հասարակության մյուս` աղքատ խավի վրա դրանք լուրջ ազդեցություն չունեն: Միաժամանակ, դրանք բավականին ցածր են` աղքատ բնակչության կենսամակարդակի վրա էական ազդեցություն ունենալու համար:

67. Արագածոտնում գրանցվել է հանրապետությունում աղքատության կրճատման ամենամեծ առաձգականությունը` 3.18, հիմնականում` աղքատության մեկնարկային շատ բարձ մակարդակի պատճառով: Սակայն աղքատությունը մարզում մնում է բարձր մակարդակի վրա: Համապետական, այդ թվում` հակաճգնաժամային ծրագրի տեղայնացման հիմնախնդիրն առավել հրատապ է այն տարածաշրջանների համար, որոնց զարգացման միտումներն զգալիորեն հետ են մնում հանրապետության միջին ցուցանիշներից` պայմանավորված լինելով`

68. Տարածքի տնտեսական ներուժի սահմանափակություններով. - Տվյալները վկայում են, որ ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում աղքատ և ծայրահեղ աղքատ բնակիչների ամսական եկամուտներն ավելի արագ տեմպերով են աճում, քան ոչ աղքատ բնակչության շրջանում: Համաձայն ՏՏԿԱՀ տվյալների, աղքատության մակարդակը ավելի բարձր է հատկապես աղետի գոտու, հեռավոր, սահմանամերձ ու գյուղատնտեսության վարման համար առավել անբարենպաստ պայմաններ ունեցող տարածքներում: ՀՀ Արագածոտնի մարզում աղքատության բարձր մակարդակը հիմնականում պայմանավորված է վերջին գործոնով: Թալինի, Ապարանի և Արագածի տարածաշրջանների գյուղատնտեսական հողերի մի մասն է ընդամենը ոռոգովի: Շատ են քարքարուտները և անօգտագործելի, մեքենայական մշակության համար անհարմար փոքր հողակտորները: Հիմնականում լեռնային և բարձրլեռնային տարածքներում ցածր է գյուղատնտեսության արդյունավետությունը:

69. Ֆիզիկական և սոցիալական ենթակառուցվածքների թերզարգացած ցանցով - Հիմնականում փոքր համայնքներում չկան բուժսպասարկման կետեր, առևտրի օբյեկտներ, բավարար չեն կրթական և մշակութային պայմանները: Այդ գյուղերի բնակչությունը ստիպված իր կարիքները հոգում է ավելի մեծ բնակավայրերում, հիմնականում` նախկին շրջկենտրոններում: Անմխիթար վիճակում են գյուղամիջյան և դաշտամիջյան ճանապարհները, շատ բնակավայրերում հեռուստահաղորդումների և կապի որակը բարձր չէ: Չնայած ավելացել են գյուղացիական տնտեսությունների վարկավորման հնարավորությունները, սակայն բանկային և վարկային ծառայությունը բնակչության մեծամասնության համար անհասանելի է մնում:

70. Բնակչության անբարենպաստ սոցիալ-ժողովրդագրական կազմով - Բավականին էական են աղքատության մակարդակների գենդերային և տարիքային տարբերությունները: Հիմնականում առավել ծանր սոցիալական վիճակում են բազմանդամ ընտանիքները: Հինգ և ավելի հոգանոց ընտանիքներում աղքատության կրճատումը տեղի է ունեցել առավել ցածր տեմպերով, քան 1-4 հոգանոց ընտանիքներում: Համաձայն վիճակագրական տվյալների, 4 և ավելի երեխա ունեցող ընտանիքների աղքատության մակարդակը զիջում է միայն գործազուրկների կենսական մակարդակին: Այս տվյալները վկայում են, որ կատարվող տնտեսական և սոցիալական բարեփոխումները առավել քիչ են անդրադառնում այդպիսի ընտանիքների կենսամակարդակի վրա: Այն փաստը, որ Արագածոտնի բնակչությունը մեծ մասամբ գյուղաբնակ է, արդեն կանխորոշում է մարզում աղքատության հաղթահարման հիմնախնդրի լուծման հետ կապված առավել բարդ իրավիճակը: Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ մարզում բնակվում են մեծ թվով եզդի ազգաբնակչության ներկայացուցիչներ, որոնք, ավանդաբար, ունեն բազմանդամ ընտանիքներ, այս բնակիչների վիճակն աղքատության տեսակետից առավել վատ է: Դա ապացուցվում է նաև ժողովրդագրական և արտաքին միգրացիայի տվյալներով. արտագնա աշխատանքի մեկնողների թիվը եզդի բնակչության շրջանում առավել մեծ է, քան հայերի: Հատկապես գյուղատնտեսական աշխատանքների շրջանում այդ ընտանիքների ճնշող մեծամասնության տղամարդիկ մեկնում են արտագնա աշխատանքի` տնտեսությամբ զբաղվելու հոգսը թողնելով կանանց և երեխաներին: Իսկ նրանց աշխատանքը պակաս արդյունավետ է: Շատ ընտանիքներ ընդհանրապես, ընդմիշտ հեռանում են մարզից և երկրից:

71. ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի շրջանակներում 2005 թ. իրականացված «Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում» հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ Արագածոտնի մարզն աչքի է ընկնում սոցիալական խոցելիության բարձր համաթվով, որը հաշվարկվել է փորձագիտական հետազոտության արդյունքում ստացված խոցելի խմբերի ցանկի և նրանց խոցելիության աստիճանների ամփոփ գնահատականների հիման վրա (տես Աղյուսակ 3.1):

 

Աղյուսակ 3.1. Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ մարզերում

(% մարզի բնակչության թվում)

 

.____________________________________________________________________.

|ՀՀ մարզեր  |Խոցելի խմբերը ՀՀ մարզերում, % մարզի բնակչության   |Խոցե-|

|           |թվում                                             |լիու |

|           |__________________________________________________|թյան |

|           |Հաշ-|Ծնողա|Միայ-|Գործա-|Տա- |Բազմա-|Փախստա-|Նպաս- |համա-|

|           |ման-|զուրկ|նակ  |զուրկ-|րեց-|զավակ |կաններ |տառու-|թիվ  |

|           |դամ-|երեխա|ծերեր|ներ   |ներ |ընտա- |       |ներ   |     |

|           |ներ |ներ  |     |      |    |նիքներ|       |      |     |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Երևան      | 4.4| 2.1 | 9.8 | 25.0 |12.9|  4.9 |  4.6  |  9.2 | 31.7|

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Արագածոտն  | 3.7| 3.1 | 9.8 | 16.9 |12.0| 20.2 |  5.1  | 17.5 | 34.2|

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Կոտայք     | 2.6| 1.7 | 6.2 | 37.1 | 8.8| 14.8 | 11.0  | 13.7 | 38.1|

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Գեղարքունիք| 4.0| 1.4 | 8.4 | 37.3 |12.0| 21.4 | 11.0  | 23.3 |45.5 |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Տավուշ     | 6.9| 5.1 | 16.2| 27.8 |15.7|  8.0 |  7.4  | 21.2 |45.6 |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Լոռի       | 5.1| 3.9 | 9.6 | 19.1 |11.6|  9.0 |  5.8  | 29.4 |35.5 |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Շիրակ      | 4.2| 4.8 | 13.2| 18.2 |11.8|  8.2 |  1.3  | 35.9 |36.6 |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Արարատ     | 3.4| 3.1 | 7.8 | 14.9 |13.1| 12.6 | 17.0  | 12.4 |31.8 |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Արմավիր    | 2.9| 2.8 | 9.6 | 18.3 |10.5| 13.8 |  8.6  |  9.1 |30.5 |

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Սյունիք    | 5.5| 5.2 | 13.2| 19.7 |12.6|  9.6 |  9.0  | 14.5 | 37.5|

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Վայոց Ձոր  | 5.6| 2.5 | 7.2 | 21.9 |13.3| 13.2 |  7.0  | 19.0 | 35.6|

|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|

|Ընդամենը ՀՀ| 4.2| 3.2 | 10.1| 24.2 |12.2| 12.3 |  7.2  | 17.3 | 36.6|

.____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Հայաստանի սոցիալական միտումները: Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում: Տեղեկատվական վերլուծական պարբերական: ՄԱԿԶԾ - Հոկտեմբեր 2005թ.: Էջ 17

 

72. Աղյուսակի տվյալները վկայում են, որ Արագածոտնի մարզի սոցիալական խոցելիության համաթիվը չի գերազանցում հանրապետական միջին համաթվին (36.6%): Սակայն դա չի նշանակում, թե մարզում հիմնախնդիրը սրությամբ չի ծառացած:

 

Գրաֆիկական պատկեր 1. Խոցելի խմբերի հարաբերակցությունը Արագածոտնի

մարզում

 

-----------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

73. Խոցելի բնակչության տեսակարար կշիռն ավելի մեծ է փոքր համայնքներում (մինչև 500 բնակիչ ունեցող): Փաստորեն, որքան փոքր է համայնքը, այնքան մեծ է այնտեղ խոցելի բնակչության տեսակարար կշիռը և որքան մեծ է փոքր համայնքների տեսակարար կշիռը մարզի համայնքների ընդհանուր թվում, այնքան բարձր է խոցելի բնակչության միջին մակարդակը մարզում: Ըստ Հայաստանի աղքատության առանձնահատկությունների, գյուղական բնակչությունը առավել դանդաղ տեմպերով է հաղթահարում աղքատությունը, քան քաղաքայինը (տես` Աղյուսակ 3.2): Միաժամանակ, անհավասարության աստիճանը գյուղական բնակավայրերում նկատելիորեն բարձր է քաղաքային բնակավայրերի համեմատ, ինչն իր հերթին հանդես է գալիս որպես չափազանց լուրջ աղքատածին գործոն:

 

Աղյուսակ 3.2. Գյուղական և քաղաքային աղքատության միտումները ՀՀ-ում,

1998/99-2005 թթ. (%-ով)

 

.________________________________________________.

|Մարզեր                        |1998/99|2004|2005|

|______________________________|_______|____|____|

|Աղքատության մակարդակը, որից`  | 56.1  |34.6|29.8|

|______________________________|_______|____|____|

|Չքավորության մակարդակը        |  9.3  | 6.4|4.6 |

|________________________________________________|

|            Հայաստանի Հանրապետություն           |

|________________________________________________|

|              Քաղաքային բնակավայրեր             |

|________________________________________________|

|Աղքատության մակարդակը, որից`  |  62.1 |36.4|30.7|

|______________________________|_______|____|____|

|Չքավորության մակարդակը        |  26.2 | 7.5| 5.3|

|________________________________________________|

|              Գյուղական բնակավայրեր             |

|________________________________________________|

|Աղքատության մակարդակը, որից`  |  48.2 |31.7|28.3|

|______________________________|_______|____|____|

|Չքավորության մակարդակը        |  14.1 | 4.4| 3.3|

.________________________________________________.

Աղբյուրը` 2005 թ., ՀՀ ԱՎԾ:

 

74. Բնակլիմայական խիստ պայմաններով - Արագածոտնում աղքատությունն առավել տարածված է հատկապես բարձրլեռնային (ծովի մակարդակից ավելի քան 1700 մ բարձրությամբ) գոտիներում: ՀՀ կառավարության 1998 թ. նոյեմբերի 27-ի N 756 որոշմամբ ՀՀ Արագածոտնի մարզում լեռնային բնակավայրերի շարքին են դասվել 16, իսկ բարձրլեռնայինինների շարքին` 23 բնակավայր: Այդ ցուցանիշով Արագածոտնը զիջում է միայն Գեղարքունիքի և Շիրակի մարզերին: Աղքատությունը բարձր է հատկապես սահմանափակ հողային հնարավորություններ ունեցող համայնքներում: Այսպես, միայն 1996-1999 թթ. ընթացքում ծովի մակարդակից 1701 մ և ավելի բարձր գոտում բնակվողների շրջանում աղքատությունն աճել է 15%-ով:

75. Համայնքների աղքատության վրա ազդում է նաև վերջիններիս մեծությունը: Որքան փոքրաթիվ է համայնքի բնակչությունը, այնքան մեծ է աղքատության հակվածությունն ու գրեթե «անտեսանելի» համայնքային զարգացման հեռանկարները: Այն փաստը, որ Արագածոտնի մարզի համայնքների 34.2%-ը (39 համայնք) ունեն մինչև 500 բնակիչ, իսկ 31.6%-ը (36 համայնք)` 501-ից 1000 բնակիչ, արդեն իսկ վկայում է մարզի համայնքների կեսից ավելիի համար համայնքային զարգացման ծրագրերի իրագործման հարցում օբյեկտիվորեն առկա խոչընդոտների մասին:

 

Աղյուսակ 3.3. Արագածոտնի մարզի մինչև 1000 բնակիչ ունեցող

համայնքների թիվն ըստ համայնքների մեծության

 

._____________________________________________________________________.

|         |Մինչև  300 բնակիչ|301-500 բնակիչ   |501-1000 բնակիչ  |Ընդա-|

|         |ունեցող գյուղական|ունեցող գյուղական|ունեցող գյուղական|մենը |

|         |համայնքների թիվը |համայնքների թիվը |համայնքների թիվը |     |

|_________|_________________|_________________|_________________|_____|

|Արագածոտն|       30        |        9        |        36       | 75  |

|_________|_________________|_________________|_________________|_____|

|ՀՀ       |       200       |        75       |        163      | 438 |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

76. Աղքատության գնահատումը Արագածոտնի մարզում պարզորոշ վկայում է այդ երևույթի մարզային յուրովի պատկերի մասին: ԿԶԾ-ում ընդունված աղքատության հասկացության սահմանման հիման վրա, Արագածոտնում աղքատությունը գնահատվել է երեք հիմնական ուղղություններով` մարզի բնակչության կենսաբանական, սոցիալական և հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների բավարարման իրավիճակի վերլուծության միջոցով:

77. Վերլուծության համար տեղեկատվական հիմքերն են.

1) ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (ԱՎԾ) 1996 թ.-ից ի վեր իրականացվող տնային տնտեսությունների հետազոտությունների արդյունքները,

2) ՀՀ կառավարության սոցիալական մոնիթորինգի և վերլուծության կենտրոնական և տարածքային ստորաբաժանումների` 2001 թ.-ից ի վեր իրականացվող աղքատության սոցիալական ցուցանիշների մոնիթորինգի արդյունքները,

3) ՀՏԶԾ-ի շրջանակներում անցկացված ԱՄԳ-ի, մարզպետարանի 2006-2008 թթ. կիսամյակային և տարեկան հաշվետվությունների արդյունքները,

4) Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի (ՏՀԻ)` ՀՀ բոլոր մարզերի համայնքներում 2005 թ. իրականացրած հետազոտության արդյունքները,

5) ՄԱԿ ԶԾ-ի և ՀԲ-ի հրապարակումները,

6) քաղաքացիական հասարակության առանձին սուբյեկտների (ՀԿ-ներ, անկախ փորձագետներ, ԶԼՄ-ներ) իրականացրած ուսումնասիրությունների արդյունքներն ու հրապարակած տեղեկատվությունը,

7) պաշտոնական վիճակագրական, վարչական և համայնքային տեղեկատվությունը:

78. Աղքատությունը բնութագրող ցուցանիշների հաշվարկները կատարվել են տնային տնտեսությունների հետազոտությունների հիման վրա: Նման հետազոտություններ ԱՎԾ-ն իրականացրել է 1996, 1998/1999, 2001-2006 թթ.-ին:

 

Աղյուսակ 3.4. Աղքատության մակարդակի միտումները ՀՀ մարզերում

1998/99-2005 թթ. (%-ով)

 

._____________________________.

|Մարզեր     |1998/99 2004 2005|

|___________|_________________|

|ք. Երևան   |  58.4  29.2 23.9|

|___________|_________________|

|Արագածոտն  |  60.5  35.4 32.3|

|___________|_________________|

|Արարատ     |  52.3  32.7 30.9|

|___________|_________________|

|Արմավիր    |  41.7  36.0 31.6|

|___________|_________________|

|Գեղարքունիք|  49.9  41.9 36.8|

|___________|_________________|

|Լոռի       |  62.6  31.3 28.8|

|___________|_________________|

|Կոտայք     |  61.7  39.3 34.5|

|___________|_________________|

|Շիրակ      |  75.8  48.8 42.5|

|___________|_________________|

|Սյունիք    |  53.1  36.5 28.9|

|___________|_________________|

|Վայոց Ձոր  |  34.7  28.9 19.2|

|___________|_________________|

|Տավուշ     |  29.3  30.5 25.8|

|___________|_________________|

|ՀՀ միջինը  |  56.1  34.6 29.8|

._____________________________.

 

79. Աղյուսակի տվյալներից ակնհայտ երևում է, որ Արագածոտնի մարզում աղքատությունը դրսևորել է նվազման միտումներ` 1999 թ.-ի 60.5 տոկոսից 2005 թ-ին հասնելով 32.3 տոկոսի: Մյուս մարզերի հետ համեմատած այդ նվազման տեմպերը բավականին բարձր են: Սակայն մարզում աղքատությունը, այնուամենայնիվ, բարձր մակարդակի վրա է: Երկրի միջինի համեմատ այն բարձր է 2.5 կետով: Աղքատության մակարդակով մարզը ներկայումս Գեղարքունիքից և Շիրակից հետո Հայաստանում երրորդն է:

80. Երկրում և մարզում, ընդհանուր տնտեսական աճի պայմաններում դրսևորվում են նաև աղքատության հաղթահարման անցանկալի միտումներ: Նախ` եկամուտների բացարձակ աճը դեռևս անբավարար է նորմալ կենսապայմաններ ապահովելու համար: Երկրորդ` աղքատության հաղթահարումը Երևանում թե բացարձակ, թե հարաբերական ցուցանիշներով առավել արագ է ընթանում, քան ամբողջ երկրում: Այդ ճեղքվածքն առավել զգալի է հատկապես գյուղական բնակավայրերի համեմատ: Այլ խոսքով` խորանում է հարաբերական աղքատությունը քաղաքային և գյուղական բնակչության շրջանում:

81. Խոցելիությունը պայմանավորող գործոնների շարքում առանձնանում է բազմազավակ ընտանիքների, միայնակ ծերերի և ծնողազուրկ երեխաների, փախստականների, նպաստառուների, հատկապես լեռնային և բարձրլեռնային բնակավայրերի մեծ թիվը: Արագածոտնի մարզում ժամանակին բնակություն են հաստատել շուրջ 4400 փախստականներ և ներքին տեղահանվածներ: Փախստականների թիվը 1996-2008 թթ. ընթացքում պարբերաբար նվազել է` պայմանավորված նատուրալիզացիայի և արտագաղթի գործոններով: Սակայն նրանց հիմնախնդիրներն այսօր դարձյալ սրությամբ են ծառացած մարզի առջև:

82. Գյուղական բնակավայրերի շարքում խոցելիության ամենաբարձր համաթիվը բնորոշ է փոքր համայնքներին (մինչև 500 բնակիչ ունեցող և 501 - 1000 բնակիչ ունեցող): Եթե դիտարկենք համայնքներն ըստ ժողովրդագրական բեռի համաթվի, ապա քաղաքային համայնքներից ամենաբարձր համաթիվն առկա է Ապարան (0.58) և Թալին (0.47) քաղաքներում: Ինչ վերաբերում է գյուղական համայնքներին, ապա դարձյալ այստեղ նկատվում է նույն միտումը. փոքր համայնքներում. ժողովրդագրական բեռի համաթիվը համեմատաբար բարձր է, քան մեծ համայնքներում, ինչը վկայում է նաև փոքր համայնքների «ծերացման» միտումի մասին:

83. Ի տարբերություն քաղաքային տնային տնտեսությունների, գյուղական տնային տնտեսությունները մարզում ավելի բազմանդամ են: Մեկ տնային տնտեսությանը բաժին ընկնող անդամների միջին թիվը գյուղերի համար կազմում է 3.15, մինչդեռ քաղաքների համար միջինում` 3.00: Համաձայն ԱՎԾ տվյալների` ընտանիքի բազմանդամությանը զուգընթաց, ավելանում է աղքատության ռիսկը: Բազմանդամ ընտանիքները, որոնք բաղկացած են մեծ թվով երեխաներից և ավելի քիչ թվով կերակրողներից, ավելի աղքատ են, քան փոքր ընտանիքները: Ընդ որում, 3 և ավել երեխա ունեցող ընտանիքները շարունակում են գերիշխել աղքատ բնակչության կազմում (տես Աղյուսակ 3.5):

 

Աղյուսակ 3.5. Աղքատությունը բնութագրող ցուցանիշները ՀՀ Արագածոտնի

մարզում

 

.________________________________________.

|Ընտանիքի  |      2004%   |      2005%   |

|երեխաների |______________|______________|

|թիվը      |ծայրահեղ|աղքատ|ծայրահեղ|աղքատ|

|          |աղքատ   |     |աղքատ   |     |

|__________|________|_____|________|_____|

|    0     |    4   |  24 |   2.9  | 22.2|

|__________|________|_____|________|_____|

|    1     |   5.5  | 34.5|   4.5  | 29.6|

|__________|________|_____|________|_____|

|    2     |   7.4  | 36.2|   5.5  | 32.1|

|__________|________|_____|________|_____|

|    3     |   5.9  | 41.1|   4.9  | 37.4|

|__________|________|_____|________|_____|

|4 և  ավելի|  14.7  | 53.1|   8.3  | 43.9|

.________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ ԱՎԾ, 2006, էջ 26:

 

84. Հատկանշական է, որ այն տնտեսությունները, որոնց գլխավորը կանայք են, ավելի աղքատ են, քան այն տնտեսությունները, որոնց գլխավորը տղամարդիկ են: Սրանք հիմնականում միգրանտների ընտանիքներն են, որոնց ամուսինները չեն կարողանում կամ չեն օգնում ընտանիքներին, իսկ կանայք ներգրավված են ցածր վարձատրվող աշխատանքներում: 2005 թ. այդպիսի ընտանիքները կազմել են աղքատ ընտանիքների 20%-ը և ընդհանուր բնակչության 15%-ը: Ընդհանուր առմամբ, Արագածոտնի մարզն աչքի է ընկնում միգրացիայի բարձր մակարդակով. Երևանից, աղետի գոտու մարզերից և Գեղարքունիքից հետո Արագածոտնը հինգերորդն է միգրացիայի բարձր ցուցանիշով: Ընդ որում, միգրացիայի դինամիկայի վերլուծությունը վկայում է, որ եթե եկողների թիվը նվազում է, ապա մեկնողներինը շարունակում է աճել: Համաձայն մարզի համայնքապետերի պաշտոնական տեղեկությունների, մարզից մշտական բնակության նպատակով այլ վայրեր է տեղափոխվել 2095 մարդ: Դրա փոխարեն այլ բնակավայրերից և արտերկրից մարզում մշտական բնակություն է հաստատել 478 մարդ: Տարբերությունը կազմում է 1617 մարդ: Ամեն տարի մարզից արտագնա աշխատանքի է մեկնում 5500-6000 մարդ` մոտ 5000 ընտանիքներից: Բացարձակ թվերով ամենաշատը բնակավայրերից մեկնում են մարզի մեծ համայնքներից: Սակայն հարաբերականորեն` փոքր, բարձրլեռնային և գյուղատնտեսության վարման համար աննպաստ բնակավայրերից, միգրանտների տոկոսային հարաբերությունն ավելի մեծ է:

85. Արագածոտնի մարզի աղքատության հաղթահարման այն գերակա խնդիրները, որոնց լուծումները ազգային, այսինքն ամբողջ երկրի մակարդակի վրա են և, հետևաբար, պահանջում են համընդհանուր պետական վերաբերմունք, առնչվում են.

1) գյուղի զարգացմանը,

2) փոքր համայնքների զարգացմանը,

3) բարձրլեռնային և սահմանամերձ գոտիների սոցիալ-տնտեսական աջակցությանը,

4) բազմազավակ (երեք և ավելի երեխա ունեցող) ընտանիքների սոցիալական օժանդակության պետական ծրագրերի մշակմանը և իրագործմանը:

86. Տնտեսական զարգացման առանձնահատկություններով պայմանավորված` աղքատության գործոնները հիմնականում առնչվում են առանձին ընտանիքների և անհատների կողմից համախառն եկամուտներ ստեղծելու սահմանափակ հնարավորություններին: Արագածոտնի մարզի ներկայիս վարչական տարածքում ընդգրկված նախկին երեք` Ապարանի, Թալինի և Արագածի շրջանները դեռ խորհրդային ժամանակաշրջանում համարվում էին տնտեսապես թույլ զարգացած: Դրանց բարձրլեռնայնությունը, բնական ռեսուրսների սակավությունը, բնակավայրերի գերակշռող մասի հեռավորությունը ոչ միայն մայրաքաղաքից, այլև շրջկենտրոններից, ենթակառույցների անկատարությունը, Արագածի լեռնալանջերի հյուսիսային և արևմտյան մասերում գտնվող բնակավայրերի գրեթե մեկուսացվածությունը հանրապետության քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական իրադարձություններից, կանխորոշել էր այդ համայնքների ցածր տնտեսական ներուժը: Նախկինում ինչպես այդ տարածաշրջաններում, այնպես էլ Աշտարակի շրջանում խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններ չափազանց քիչ են եղել: Բյուրականի աստղադիտարանի գործունեության առանձնահատկություններով պայմանավորված, Արագած լեռանը հարող տարածքներում մթնոլորտն աղտոտող արտադրություններ չեն կառուցվել: Արդյունաբերական ձեռնարկությունները հիմնականում աշխատում էին Խորհրդային Միության տարբեր հանրապետություններից ստացվող հումքի հիման վրա կամ տարբեր վայրերում պատրաստված հանգույցներից հավաքում էին երկրի տնտեսական կարիքների համար անհրաժեշտ մեխանիզմներ և սարքավորումներ (Ապարանի «Նիգ», «Արև» ,Ն. Սասնաշենի, Քուչակի հաստոցաշինական, Արագածի «Արհեստական ալմաստների» գործարաններ, Գառնահովիտի և Մաստարայի կոշիկի ֆաբրիկաներ): Գիտական հաստատությունների Հատուկ կոնստրուկտորական և Հատուկ կոնստրուկտորա-տեխնոլոգիական բյուրոներն արտադրանք էին թողարկում Միության ռազմական կարիքների համար:

87. Խորհրդային Հայաստանի տնտեսապես ամենաբարվոք ժամանակաշրջանում` 1988 թ.-ին, Արագածոտնի մարզի նախկին շրջանների բաժինը հանրապետության արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում չէր գերազանցել 2%-ի սահմանագիծը:

88. Շուկայական տնտեսակարգի հաստատմամբ և պետական ունեցվածքի սեփականաշնորհմամբ Արագածոտնի մարզի տնտեսության կառուցվածքն էապես չփոխվեց: Դեռ ավելին, հիմնականում գյուղատնտեսական կողմնորոշվածություն ունեցող մարզը հետզհետե վերածվում է զուտ ագրարայինի (տես Աղյուսակ 3.6):

 

Աղյուսակ 3.6. Մարզի տնտեսության հիմնական ճյուղերի տեսակարար

կշիռները ՀՀ համապատասխան ճյուղերի ընդհանուր ծավալում 2008 թ.- %

 

._____________________________________________.

|1 արդյունաբերական արտադրանքի            | 1.8|

|________________________________________|____|

|2 գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի | 7.6|

|________________________________________|____|

|3 շինարարություն                        |0.78|

|________________________________________|____|

|3 մանրածախ առևտրի  շրջանառության        |0.58|

|________________________________________|____|

|4 ծառայությունների                      |0.42|

._____________________________________________.

 

89. Արագածոտնի մարզի գյուղական գրեթե բոլոր համայնքների գյուղատնտեսական ուղղվածությունը անասնապահությունն է և բուսաբուծությունը: Որոշ համայնքներ զբաղվում են նաև այգեգործությամբ և գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակմամբ: Ընդ որում, ըստ ՏՀԻ տվյալների, այգեգործությամբ և գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակմամբ զբաղվելու ներուժ ունեցող համայնքների թիվն ավելի մեծ է, քան գործունեության այդ տեսակներով զբաղվող համայնքների փաստացի թիվը: Մարզում ներկայումս գործում են 38700 գյուղացիական տնտեսություններ: Այդ ցուցանիշով մարզը երկրում չորրորդն է: Ամեն տարի ավելանում են 120-150 տնտեսություններ: Սակայն, հաշվարկները վկայում են, որ գյուղատնտեսության ընդլայնումը չի զուգակցվում արդյունավետության բարձրացմամբ: Այսպես, ԱՎԾ-ի տվյալները վկայում են, որ մեկ հեկտար գյուղատնտեսական նշանակության հողի տնտեսական արդյունքը Արագածոտնի մարզում 2008 թվականին կազմել է ընդամենը 357.1 հազար դրամ: Այդ ցուցանիշով Արագածոտնի մարզը գերազանցում է միայն Վայոց ձորի և Տավուշի համապատասխան ցուցանիշները: Կարելի է փաստել, որ գյուղատնտեսության էքստենսիվ զարգացումը, չնայած ապահովում է մարզի բնակչության զբաղվածության մոտ 80%-ը, այնուամենայնիվ չի խթանում մարզի գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտների աճը:

90. Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մի զգալի մասը բնակչությունը չի կարողանում արդյունավետ կերպով օգտագործել: Ընդ որում, փոքր համայնքներն են աչքի ընկնում հողերի չմշակվածության բարձր տոկոսով (տես Աղյուսակ 3.7):

 

Աղյուսակ 3.7. Մարզի գյուղական համայնքների գյուղատնտեսական

նշանակության հողերի օգտագործումը ըստ համայնքի մեծության առանձնացված

խմբերի (%)*

 

._____________________________________________________________________.

|Ըստ համայնքապետերի|Խմբում|Սեփական |Տնա- |Հող  |Ամենա- |Ամենա-|Չմշակ- |

|համայնքի          |ներառ-|գ/տ հողա|մերձ |վարձա|մեծ գ/տ|փոքր  |վող    |

|բարեկեցության     |ված   |տարածք  |հ/տ  |կալող|հողա-  |գ/տ   |հողա-  |

|գնահատականը       |հա-   |չունեցող|չու- |ՏՏ   |տարածք |հողա- |տարածք-|

|                  |մայնք-|ՏՏ տ/կ  |նեցող|տ/կ  |ունեցող|տարածք|ների   |

|                  |ների  |        |ՏՏ   |     |ՏՏ տ/կ |ունե- |տ/կ    |

|                  |թիվը  |        |տ/կ  |     |       |ցող   |       |

|                  |      |        |     |     |       |ՏՏ տ/կ|       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|մինչև  500 բնակիչ |  32  |  23.9  |  32 | 19.6|  15.6 | 21.8 |  19.7 |

|ունեցող           |      |        |     |     |       |      |       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|501-1000 բնակիչ   |  28  |  20.7  | 2.7 | 19.3|  6.8  | 17.4 |  10.6 |

|ունեցող           |      |        |     |     |       |      |       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|1001-1500 բնակիչ  |  10  |  12.4  | 1.8 | 10.3|  5.6  | 21.7 |  11.4 |

|ունեցող           |      |        |     |     |       |      |       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|1501-3500 բնակիչ  |  14  |   1.2  | 2.1 | 18.7|  5.5  | 21.0 |  15.7 |

|ունեցող           |      |        |     |     |       |      |       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|3501-5000 բնակիչ  |  12  |   2.8  | 2,9 | 5.5 |  13.5 | 15.4 |  12.3 |

|ունեցող           |      |        |     |     |       |      |       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|5000-ից ավելի     |  18  |   2.1  | 3.0 | 7.3 | 10.2  | 29.1 |  13.7 |

|բնակիչ ունեցող    |      |        |     |     |       |      |       |

|__________________|______|________|_____|_____|_______|______|_______|

|Ընդամենը գյուղ    |  86  |   5.2  | 2.7 | 10.7|  9.5  | 21.9 |  14.5 |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան.

 

91. Մյուս կողմից, փոքր համայնքների բնակիչների 23.9%-ը չունի սեփական գյուղատնտեսական հողատարածք և դա է պատճառը, հավանաբար, որ նրանց գրեթե 20% հողը վարձակալում է: Հողի չմշակման պատճառների մեջ գերակշռում են ոռոգման հնարավորությունների (38.5%), նյութական միջոցների (28%) բացակայությունը, ինչպես նաև հողերի հեռավորությունը (20.9%), վատ որակը և քարքարոտությունը (21.7%):

92. Մարզում բնակչության սեփականության գյուղատնտեսական հողատեսքերը կազմում են 50072.1 հեկտար, որից ոռոգովի է 21853.4 հեկտարը: Սակայն փաստացի ոռոգվում է 16182.3 հեկտարը: Փաստացի ոռոգվող հողատեսքերը կազմում են սեփականաշնորհված հողատեսքերի ընդամենը 32.3%-ը: 39 համայնքում ոռոգման ջուր ընդհանրապես չկա: 23 համայնքում ոռոգվում է ընդամենը 10-40 հեկտար հողատարածք: Դրանք հիմնականում Թալինի և Արագածի տարածաշրջանների բարձրլեռնային բնակավայրերն են, որտեղ գյուղատնտեսության վարման հնարավորությունները սահմանափակ են: Ոռոգման ջրի բացակայությունն այդ բնակավայրերում ոլորտն առավել անարդյունավետ է դարձնում: Փաստորեն, բնակչության սեփական հողերի գրեթե 68-70%-ը չի կարող կայուն եկամտի աղբյուր լինել: Տարիների ընթացքում կատարված հետազոտությունները վկայում են, որ գյուղատնտեսության ոլորտում հիմնախնդիրները շարունակում են մնալ.

1) բնական աղետները (երաշտ, կարկուտ) և համապատասխան ծառայությունների բացակայությունը,

2) ոռոգման ցանցի և պայմանների անբավարարությունը,

3) սերմացու, քիմիկատներ, պեստիցիդներ և դիզելային վառելիք գնելու անկարողությունը,

4) գյուղատնտեսական մեքենաների պակասը,

5) գյուղատնտեսական վարկերի անմատչելիությունը,

6) ճանապարհների անբարեկարգ վիճակը,

7) իրացման ցածր գները և տեղական շուկաների սահմանափակ ծավալները,

8) վերամշակման արտադրության սահմանափակությունը,

9) անասնաբուժական ծառայությունների անմատչելիությունը,

10) տեխնիկական տեղեկատվության և տեխնոլոգիաների անհասանելիությունը:

 

Աղյուսակ 3.8. Աղքատության կրճատման նպատակային ցուցանիշները

 

.______________________________________________________.

|                                  |1999|2006|2011|2012|

|__________________________________|____|____|____|____|

|Աղքատության ընդհանուր մակարդակը, %|56.1|26.5|13.6|11.2|

|__________________________________|____|____|____|____|

|այդ թվում`                        |    |    |    |    |

|__________________________________|____|____|____|____|

|                       քաղ. Երևան |58.4| 21 | 8.2| 6.4|

|__________________________________|____|____|____|____|

|                      այլ քաղաքներ|65.5|35.8|18.5|15.1|

|__________________________________|____|____|____|____|

|             գյուղական բնակավայրեր|48.2|23.4|14.2|12.0|

|__________________________________|____|____|____|____|

|  Ծայրահեղ աղքատության մակարդակը %| 21 | 4.1| 1.9| 1.6|

|__________________________________|____|____|____|____|

|այդ թվում`                        |    |    |    |    |

|__________________________________|____|____|____|____|

|                       քաղ. Երևան |24.8| 3.5| 1.0| 0.8|

|__________________________________|____|____|____|____|

|                      այլ քաղաքներ|27.4| 6.6| 2.8| 2.3|

|__________________________________|____|____|____|____|

|             գյուղական բնակավայրեր|14.1| 2.4| 1.9| 1.7|

.______________________________________________________.

 

93. Աղքատությունը պայմանավորող գործոնների շարքում առանձնանում են հատկապես գործազրկությունը, աշխատանք փնտրող քաղաքացիների մեծ թիվը:

94. Գործազրկություն Չնայած պաշտոնապես գրանցված տվյալներով գործազրկության մակարդակը Արագածոտնի մարզում ամենացածրն է Հայաստանում, այնուամենայնիվ, կատարված ուսումնասիրությունները վկայում են, որ իրական գործազրկությունն ավելի բարձր է: Գործազուրկ չեն համարվում այն անձինք, ովքեր սեփականաշնորհման արդյունքում հող են ստացել: Բայց բնակչության շուրջ 60 տոկոսի համար այդպիսի սեփականատիրությունը չի կարող կայուն և բավարար եկամտի աղբյուր լինել: Հողերից և գյուղատնտեսական կենդանիներից ստացվող հասույթը չափազանց ցածր է և չի կարող ապահովել ընտանիքների նորմալ կենսագործունեությունը: Սեփականատերերի շուրջ 20-22 տոկոսն ընդհանրապես չի օգտագործում հողերը: Նրանք իրենց ընտանիքների համար գումարը վաստակում են վարձու աշխատանքի միջոցով կամ մեկնում են արտագնա աշխատանքի: Այս փաստը վկայում է, որ Արագածոտնի մարզում, հատկապես` լեռնային և բարձրլեռնային բնակավայրերում, իրական գործազրկության մակարդակը համեմատելի է Գեղարքունիքի և Շիրակի մարզերի նույն ցուցանիշների հետ:

 

Աղյուսակ 3.9. Պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների թիվը մարզում

 

.________________________________________________________.

|Մարզ              | 2003 | 2004 | 2005| 2006| 2007| 2008|

|__________________|______|______|_____|_____|_____|_____|

|Արագածոտն         | 1429 | 1336 | 1267| 1436| 1374| 1311|

|                  |      |      |     |     |     |     |

|Հանրապետական միջին|127337|108622|88991|84571|75050|83900|

.________________________________________________________.

Աղբյուրը` ԱՎԾ տարեգրքեր, 2003-2008 թ.թ.

 

Գրաֆիկական պատկեր 2.

Գործազրկության մակարդակը մարզում

2003-2008 թթ. երին

 

---------------------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

95. Համաձայն նույն ծառայության տեղեկագրերի, ՀՀ Արագածոտնի մարզում գրանցված է գործազուրկների ամենափոքր թիվը երկրում: Սակայն դրա մակարդակը գրեթե չի պակասում: Մարզում վերջին 5 տարվա ընթացքում գործազուրկների թիվը կրճատվել է ընդամենը 118 մարդով: Սակայն, տնտեսական ճգնաժամով պայմանավորված, 2009 թ-ին գործազուրկների թիվը կավելանա:

96. ՀՀ ԱՎԾ-ի` տնային տնտեսություններում անցկացվող աշխատուժի ընտրանքային հետազոտությունը հնարավորություն է ընձեռում պաշտոնապես գրանցված գործազրկությունից բացի, գնահատել նաև գործազրկության մակարդակն ըստ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության մեթոդաբանության (սահմանման): Մարզում գրանցված գործազուրկների 76.9%-ը կամ 1009-ը, կանայք են: Գործազրկության դինամիկայի վերլուծությունը վկայում է, որ 2006 թ.-ին 2005 թ.-ի համեմատ տեղի է ունեցել գործազրկության կրճատում կանանց խմբում և համալրում տղամարդկանց խմբում (համապատասխանաբար 61.53 և 38.47%): Ընդ որում, 2006 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ գրանցված գործազուրկների (1019, այդ թվում` 504 կին) 45.46%-ն աշխատանք է գտել, որոնց գրեթե կեսը` Զբաղվածության պետական ծառայության աջակցությամբ:

97. Աշխատանք փնտրող քաղաքացիներ - Լուրջ է նաև աշխատանք փնտրող քաղաքացիների հիմնահարցը: ՀՀ Արագածոտնի մարզային զբաղվածության ծառայության տվյալներով, 2008 թ. դեկտեմբերի 31-ի վիճակով մարզում հաշվառված է աշխատանք փնտրող 2428 քաղաքացի, որոնցից 1399-ը կամ 57.6%-ը կանայք են: Նախորդ տարվա համեմատությամբ նրանց թիվն ավելացել է 40 մարդով: 2008 թ. ընթացքում հաշվառումից դուրս է եկել 176 մարդ: Ընդ որում, նրանցից աշխատանքի է տեղավորվել ընդամենը 89-ը: 72 մարդ հաշվառումից հանվել է` 6 ամսվա ընթացքում առնվազն մեկ անգամ կենտրոն չհաճախելու պատճառով: Հատկանշական է, որ աշխատանքի են տեղավորվում հիմնականում երիտասարդ տարիքի մարդիկ: Եթե նվազել է 16-45 տարիքային խմբի գործազուրկների թիվը (0,1-1.4 տոկոս), ապա 46-54 և 55 տարեկանից բարձր տարիքային խմբերում գործազրկությունն ավելացել է համապատասխանաբար 2.5 և 5.4 տոկոսով:

98. Լուրջ դժվարություններ ունեն հատկապես առաջին անգամ աշխատանք փնտրողները, հատկապես` 16-24 տարիքային խմբերում: Նրանց աշխատանքի տեղավորվելու համար, որպես չափանիշներ, ներկայացվում են աշխատանքային փորձը և մասնագիտությունը, որից, հասկանալի պատճառով, այդ մարդիկ զուրկ են: Իսկ սա այն հիմնական պատճառն է, որ գործատուները նրանց համար ցածր աշխատավարձեր սահմանեն: ԱՎԾ 2006 թ. պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, մարզի աշխատողների միջին ամսական անվանական աշխատավարձը կազմում է միջին հանրապետականի 80%-ը: Հետագա տարիներին այս ցուցանիշը գրեթե չի փոփոխվել:

99. Արագածոտնի մարզի աղքատության հաղթահարման այն գերակա խնդիրները, որոնք պետք է լուծվեն մարզի տնտեսական զարգացման համալիր ծրագրի շրջանակում և, հետևաբար, պահանջում են տարածքային առանձնահատուկ վերաբերմունք, առնչվում են.

1) մարզի տնտեսության ճյուղային կառուցվածքի վերափոխմանը,

2) ոչ գյուղատնտեսական ոլորտում փոքր և միջին բիզնեսի խթանմանը,

3) գյուղատնտեսական ենթակառուցվածքների զարգացմանը,

4) գյուղատնտեսության տեխնիկական վերազինմանը և ինտենսիվ զարգացմանը:

100. ՀՀ կառավարության աղքատության կրճատման առաջնայնություններից է ենթակառուցվածքների, հատկապես` գյուղական ենթակառուցվածքների բարելավումը: Հաշվի առնելով, որ Արագածոտնի մարզի բնակչության կեսից ավելին բնակվում է գյուղերում, ապա չափազանց կարևոր է գյուղական ենթակառուցվածքների զարգացումը: Խորհրդային ժամանակներից Հայաստանը ժառանգել է այնպիսի ծավալուն ենթակառուցվածք, որը պահպանման մեծ ծախսեր է պահանջում: Համայնքների փոքր բյուջեները և դրանց պարբերական թերակատարումը հնարավորություն չեն տալիս հոգալ այդ ենթակառուցվածքների նորոգման և պահպանման ծախսերը: Հետևաբար, ավելի քան 15 տարի է, ինչ ենթակառուցվածքների նորոգման ու պահպանման աշխատանքները կանոնավոր և հետևողական կերպով չեն իրականացվում: Խնդիրն ավելի է բարդանում այն պատճառով, որ որոշ ենթակառուցվածքների դեպքում հստակ չէ դրանց վարչական պատկանելության հարցը: Մասնավորապես, դա վերաբերում է ճանապարհներին, խմելու և ոռոգման ջրի համակարգերին:

101. Արագածոտնի մարզի համայնքներում վերջին երեք տարում որոշ ծրագրեր են իրականացվել ճանապարհաշինության, սոցիալական ենթակառուցվածքների, գազաֆիկացման և բնակարանաշինության բնագավառներում: Մարզային զարգացման ծրագրի շրջանակում ևս մարզում նորոգվել և բարեկարգվել են համայնքային ճանապարհներ, դպրոցներ, պոլիկլինիկաներ, հիվանդանոցներ, խմելու ջրի և ոռոգման համակարգեր:

 

Աղյուսակ 3.10. 2006-2008 թթ. մարզում իրականացված ներդրումները

(մլն. դրամ)

 

.______________________________________________________________.

|հ/հ|            ՈԼՈՐՏԸ       |  2006 |  2007 |  2008 |ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 1 |Կրթություն               | 2068.5| 2856.3| 3256.4| 8181.2 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 2 |Մշակույթ                 | 378.3 | 452.6 | 528.6 | 1359.5 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 3 |Առողջապահություն         |   59  | 103.4 | 126.8 |  289.2 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 4 |Ոռոգման ջրամատակարարում  |  61.3 | 398.9 | 426.5 |  886.7 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 5 |Գյուղատնտեսություն       | 4694.8| 5254.3| 5886.3| 15835.4|

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 6 |Խմելու ջրամատակարարում   | 622.9 | 685.4 | 728.6 | 2036.9 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 7 |Բնակարանաշինություն      | 116.9 | 185.2 | 286.5 |  588.6 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 8 |Ճանապարհային տնտեսություն| 783.0 | 1504.5| 2995.8| 5283.3 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 9 |Նպատակային հատկացումներ -| 394.0 | 463.0 | 568.2 | 1425.2 |

|   |սուբվենցիա               |       |       |       |        |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

|10 |Հեղեղատների կառուցում և  | 245.5 | 256.4 | 125.6 |  627.5 |

|   |նորոգում                 |       |       |       |        |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

|11 |Այլ ծրագրեր              | 1727.7| 1952.6| 2056.3| 5736.6 |

|___|_________________________|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ                 |11151.9|14112.6|16985.6| 42250.1|

.______________________________________________________________.

 

Գրաֆիկական պատկեր 3. Ըստ ոլորտների Արագածոտնի մարզում 2006-2008 թթ.

կատարված ներդրումները

 

---------------------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

102. Հետազոտությունները վկայում են, որ տնտեսական ենթակառուցվածքների բարելավումը չափազանց կարևոր է աղքատության հաղթահարման գործում, քանզի նպաստում է համամասնական եկամտի ստեղծմանը:

103. Ճանապարհների վրա արվող ներդրումները կրկնակի արդյունավետ են իրենց նպատակաուղղվածության և, հատկապես, գյուղական աղքատության նվազեցման առումով, քան միջամտության այլ ձևերը: Գրեթե անանցանելի համայնքային ճանապարհները, եթե ոչ հիմնական, ապա կարևոր պատճառ են ապրանքաշրջանառության զգալիորեն ցածր մակարդակի համար: Մարզում միջին հաշվով մեկ բնակչին ընկնող ապրանքաշրջանառության ծավալի ցուցանիշը ամենացածրն է երկրում: Արտահանման և ներմուծման գումարային ծավալը երկրի առևտրաշրջանառության համախառն ծավալի 1-1.5%-ն է կազմում: Մանրածախ ապրանքաշրջանառության տեսակարար կշիռը երկրի ընդհանուր ծավալում չի գերազանցում անգամ 1%-ը: Հաշվի առնելով մարզի համայնքների տարածքային ցրվածությունն ու մեծ հեռավորությունը մարզկենտրոնից, մարզի քաղաքներից և մայրաքաղաքից, ճանապարհների բարեկարգման և նոր` ավելի կարճ ճանապարհների կառուցման խնդիրը դառնում է գերակա` բնակչության և համայնքների տնտեսական ակտիվության խթանման և մեկուսացվածության վերացման հարցում:

104. ԿԶԾ-ն կարևորում է նաև խմելու ջրի մատչելիության և հասանելիության, ինչպես նաև ջրի որակի խնդիրները, որոնք էապես ազդում են բնակչության կենսամակարդակի վրա: Փորձագետները բազմաթիվ հետազոտությունների արդյունքում եզրակացրել են, որ ջրամատակարարման որակի անկման հետևանքով մեծապես տուժել են աղքատ ընտանիքները: ՀԲ-ի ուսումնասիրությունների համաձայն Արագածոտնի մարզի գյուղական համայնքների 84%-ում ջրամատակարարման վիճակը վատ է: Մարզի համայնքապետերի շրջանում կատարված հարցումները պարզել են նաև աղքատության հաղթահարման հիմնական խոչընդոտները: Դրանք, նախ և առաջ, վերաբերում են գյուղատնտեսական արդյունավետ արտադրության կազմակերպման դժվարություններին: Դա մի կողմից պայմանավորված է հողերի ցածր որակով, մշակման դժվարություններով, իսկ մյուս կողմից` վարկային և ենթակառուցվածքային անբարենպաստ պայմաններով (ոռոգում, ճանապարհ): Համայնքների զարգացումը խոչընդոտող գործոնների շարքում ծանրակշիռ դեր ունեն նաև բնական աղետները: Միայն դրանից հետո համայնքապետերն առանձնացրել են սոցիալական բնույթի հիմնախնդիրները. սոցիալական ծառայությունների անմատչելիության, հոգևոր մեկուսացվածությանն առնչվող հարցեր:

105. Մարզի 88 համայնքներում նշվել են հետևյալ հիմնախնդիրները, որոնք ներառված են համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերում (2008-2011 թթ.) և հրատապ լուծում են պահանջում: Հիմնախնդիրները ներկայացված են ըստ հանդիպման հաճախականության.

1) ճանապարհների նորոգում,

2) ոռոգման համակարգի կառուցում և նորոգում,

3) խմելու ջրի համակարգի կառուցում և նորոգում,

4) գործազրկության վերացում, աշխատատեղերի ստեղծում,

5) գյուղատնտեսական տեխնիկայով ապահովում,

6) գյուղատնտեսական արտադրանքի վերամշակող ձեռնարկությունների ստեղծում:

106. Համայնքների բնակչության բարեկեցության բարձրացման համար համայնքապետերն առաջարկել են կարճաժամկետ և երկարաժամկետ լուծումներ: Նախ և առաջ նրանք նշել են տնտեսական և սոցիալական ենթակառուցվածքների վերականգնումը, ինչպես նաև փոքր և միջին բիզնեսի զարգացումը, աշխատատեղերի ստեղծումը: Մարզի երեք քաղաքների համայնքապետերը առաջնայինը համարել են արդյունաբերության զարգացումը, այնուհետև` գյուղատնտեսության և ենթակառույցների զարգացման հիմնախնդիրները: Դրա պատճառն այն է, որ քաղաքներն ունեցել են համեմատաբար զարգացած արդյունաբերություն, որի աշխատակիցները, զրկվելով աշխատանքից, չեն օգտվել նաև հողերի սեփականաշնորհման արտոնությունից: Այդ պատճառով մարզի քաղաքային համայնքներում զբաղվածության հիմնահարցն առավել կարևոր է: Քաղաքներում համեմատաբար զարգացած են նաև ենթակառուցվածքները:

107. Մարզում իրականացված հարցումները ցույց են տալիս, որ ենթակառույցների զարգացումը` ճանապարհների, ջրագծերի, կրթական և մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգումները չնայած կարևոր, բայց առաջնայինը չեն աղքատության հաղթահարման գործում:

108. Նախորդ տարիներին մարզում ենթակառույցների զարգացման գծով բավականին մեծ ներդրումները չեն ուղեկցվել արտադրական կառույցների զարգացմամբ: Չնայած բարելավվել են ճանապարհները, նորոգվել շենքերն ու ջրագծերը, այնուամենայնիվ, մարդկանց սոցիալական վիճակը, համեմատած այդ ներդրումների հետ, դանդաղ է բարելավվում: Շատ համայնքներ` հատկապես փոքր, սեփական բյուջեի շրջանակում չեն կարողանում լուծել համայնքի հիմնախնդիրները: Այդ տեսանկյունից չափազանց կարևոր է միջհամայնքային միավորումների դերը, որոնք կարող են աջակցել համայնքներին` լուծելու ներկայումս անլուծելի որոշ խնդիրներ: Դրանք հնարավորություն կունենան նաև արտադրական ձեռնարկություններ հիմնել, բացել նոր աշխատատեղեր: Արագածոտնում արդեն կա միջհամայնքային 8 միավորում:

109. Արագածոտնի մարզի աղքատության հաղթահարման այն գերակա խնդիրները, որոնց լուծումներն անմիջականորեն առնչվում են համայնքներին ուղղված մարզային մակարդակում միջոցառումների իրագործումից, վերաբերում են.

1) մարզային և համայնքային ճանապարհների նորոգմանը,

2) փոքրաթիվ բնակչությամբ համայնքների ներգրավմամբ համայնքային միությունների ձևավորմանը (հետագայում` միջհամայնքային միավորումներ),

3) փոքր և միջին քաղաքների առաջանցիկ զարգացման քաղաքականությունների և համալիր ծրագրերի մշակմանը, որոնց վերջնական նպատակը պետք է լինի մարզի գյուղական և քաղաքային համայնքների ներդաշնակ զարգացումը:

110. ՈՒսումնասիրությունները վկայում են, որ մարզի համայնքների սոցիալ-մշակութային ենթակառուցվածքների զարգացածության աստիճանն ուղիղ համեմատական է դրանց չափերին, այսինքն, փոքր համայնքներում սոցիալական ենթակառուցվածքների իրավիճակն առավել անմխիթար է (տես Աղյուսակ 3.11):

 

Աղյուսակ 3.11. Գործող սոցիալ-մշակութային ենթակառուցվածքները

գյուղական համայնքներում

 

._____________________________________________________________________.

|Հիմնարկները             |Ըստ բնակչության թվաքանակի առանձնացված խմբերը|

|________________________|____________________________________________|

|Համայնքների թիվը        |  մինչև  500 |501-|1001-|1501-|3001-|5000-ից|

|                        |    բնակիչ   |1000|1500 |3000 |5000 |ավելի  |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Փոստ                    |       0     |  2 |  5  |  8  |  2  |   2   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Մանկապարտեզ             |       0     |  3 |  7  |  4  |  6  |   5   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Տարրական դպրոց          |       3     |  1 |  0  |  0  |  0  |   0   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Միջնակարգ 10-ամյա դպրոց |      27     | 28 | 17  |  3  |  11 |   4   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Միջնակարգ 8-ամյա դպրոց  |      27     |  6 |  1  |  1  |  1  |   0   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Բուժկետ /ամբուլատորիա/  |      16     | 31 | 18  |  9  |  6  |   2   |

|Դեղատուն                |             |    |     |     |     |       |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Ազատ ժամանցի վայր       |       0     |  0 |  0  |  0  |  0  |   2   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Սպորտային               |       0     |  1 |  0  |  2  |  0  |   1   |

|հարմարություններ        |             |    |     |     |     |       |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Մշակութային օբյեկտ      |      13     | 23 | 17  |  10 |  8  |   2   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Գրադարան                |      22     | 30 | 19  |  11 |  9  |   2   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Ինտերնետային կապ/կենտրոն|       0     | 0  |  0  |  0  |  0  |   0   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Համակարգչային կաբինետ   |       3     | 2  |  1  |  1  |  1  |   2   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Եկեղեցի                 |       7     | 28 | 10  |  17 |  6  |   1   |

|________________________|_____________|____|_____|_____|_____|_______|

|Երաժշտական, արվեստի,    |       1     | 1  |  2  |  6  |  4  |   3   |

|սպորտդպրոց              |             |    |     |     |     |       |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

111. Կրթական ենթակառուցվածքներն այս համայնքներում ևս այնքան էլ զարգացած չեն: Միայն 18 համայնք ունեն տասնամյա միջնակարգ դպրոց և մեկ համայնք` մանկապարտեզ:

112. Ինչ վերաբերում է առողջապահական ենթակառուցվածքներին, ապա դարձյալ փոքր համայնքներում դրանք այնքան էլ զարգացած չեն: Գյուղական համայնքներում դեղատներ գրեթե չկան, իսկ մինչև 1501 բնակիչ ունեցող համայնքներում դրանք ընդհանրապես բացակայում են: ՄԱԿ ԶԾ-ի պատրաստված «Աղքատների ձայնը» զեկույցում ևս նշվում է, որ հետազոտված գյուղերից շատերը չունեն դեղատուն կամ դեղ վաճառող միջնորդներ, ինչը պայմանավորված է գյուղում բնակվողների փոքր թվով: Մինչև 500 բնակիչ ունեցող համայնքների գրեթե 30%-ը չունի նաև բուժկետ կամ ամբուլատորիա: Այդ համայնքների բնակիչներն ստիպված են լինում երկար ճանապարհ անցնել` բժշկական ծառայություն ստանալու համար, ինչը հաճախ ֆինանսական և տրանսպորտային միջոցների բացակայության պարագայում չեն էլ անում: Այդ բնակավայրերում քիչ են նաև առևտրի օբյեկտները: Մինչև 300 բնակիչ ունեցող ոչ մի համայնքում առևտրի կետեր չկան: Դա բացատրվում է բնակավայրում առևտրի շրջանառության փոքր ծավալներով, բնակչության անվճարունակությամբ և շահույթի գրեթե բացակայությամբ:

113. Սոցիալական պահանջմունքների բավարարման անհնարինությունը հիմնականում բնութագրվում է մարդկային աղքատության ցուցանիշների համակարգի միջոցով, ինչպես նաև բնակչության սոցիալական ակտիվների միտումներով: Ստորև շարադրված վերլուծության համար հիմք ծառայած տվյալներն ստացվել են հիմնական «Աղքատների ձայնը» հետազոտության (2007 թ.) արդյունքների ամփոփումից:

114. Մարդկային աղքատության ցուցանիշների համակարգը բաղկացած է երեք հիմնական բաղադրիչից.

1) կրթության մատչելիություն,

2) առողջապահության մատչելիություն,

3) արժանավայել կենսապայմանների մատչելիություն:

115. Թվարկված բաղադրիչների հիման վրա կառուցված մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթվով Արագածոտնի մարզը երկրում ամենավատ վիճակում է:

 

Աղյուսակ 3.12. Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթվերը ՀՀ

մարզերում ու դրանց դասակարգումն` ըստ մարդկային աղքատության 2004 թ.

 

.______________________________________________________________.

|Մարզերի     |Մարզեր     |ՄԱՄՀ |Կրթական  |Առողջա-  |Անվտանգ    |

|դասակարգումը|           |     |ծառայու- |պահական  |խմելու ջրի |

|ամենափոքր   |           |     |թյունների|ծառայու- |աղբյուրների|

|մարդկային   |           |     |անմատչե- |թյունների|ու մշտական |

|աղքատության |           |     |լիություն|անմատչե- |կացարանի   |

|համաթվից    |           |     |         |լիություն|անհասանե-  |

|ամենամեծը   |           |     |         |         |լիություն  |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      1     |Երևան      |0.325|  0.096  |  0.225  |  0.005    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      2     |Արագածոտն  |0.753|  0.215  |  0.283  |  0.256    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      3     |Արարատ     | 0626|  0.178  |  0.285  |  0.163    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      4     |Արմավիր    |0.517|  0.125  |  0.212  |  0.181    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      5     |Լոռի       |0.575|  0.176  |  0.248  |  0.151    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      6     |Գեղարքունիք|0.634|  0.211  |  0.242  |  0.182    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      7     |Կոտայք     |0.414|  0.084  |  0.263  |  0.067    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      8     |Շիրակ      |0.520|  0.092  |  0.256  |  0.172    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|      9     |Սյունիք    |0.361|  0.106  |  0.220  |  0.036    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|     10     |Վայոց Ձոր  |0.438|  0.136  |  0.256  |  0.047    |

|____________|___________|_____|_________|_________|___________|

|     11     |Տավուշ     |0.624|  0.169  |  0.263  |  0.195    |

.______________________________________________________________.

Աղբյուրը` «Հայաստանի սոցիալական միտումներ», հունիս 2004, էջ 18:

 

116. Երկրում և մարզերում մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթվերի մասին առավել ակնառու պատկերացում է տալիս 4-րդ գրաֆիկական պատկերը:

 

Գրաֆիկական պատկեր 4. Մարդկային աղքատությունը երկրում` ըստ մարզերի

 

---------------------------------

ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում

 

117. Կրթության ծառայությունների մատչելիության ինտեգրացված (ամփոփ) ցուցանիշով Արագածոտնի մարզը նույնպես վերջին տեղում է: ՀՀ ԱՎԾ տվյալները վկայում են, որ աղքատությունը և բնակչության կրթական մակարդակը սերտորեն առնչվում են: Բարձրագույն կրթություն ունեցողներն աղքատության ավելի ցածր մակարդակ ունեն, գրեթե 47% հանրապետական միջինից և երկու անգամ պակաս, քան տարրական կրթություն ունեցողները: Այնուամենայնիվ, ըստ վիճակագրական տվյալների, միջնակարգ կրթություն ունեցողները, որոնք գերակշռող մասն են կազմում, ևս համալրում են աղքատների բանակը: Ընդ որում, քաղաքային բնակչության մեջ բարձրագույն կրթություն ունեցողների թիվը գերակշռում է գյուղական բնակչության մեջ այդ կրթությունն ունեցողների թվին: Գյուղական մեծ համայնքներում ևս (3501 - 5000 և 5000-ից ավելի բնակիչ ունեցող) բարձրագույն կրթություն ունեցողների տեսակարար կշիռն ավելի մեծ է, քան մյուս գյուղական համայնքներում: Ընդհանուր առմամբ, գյուղական և քաղաքային համայնքներում 16 և ավելի տարեկան մեկ բնակչի սովորած միջին տարիների առավելագույն թիվը գրեթե նույնն է (համապատասխանաբար 11.7 և 11.4), մինչդեռ գյուղական մեկ բնակչի սովորած միջին տարիների նվազագույն թիվը գրեթե երկու անգամ պակաս է քաղաքային բնակչի սովորած միջին տարիների թվից (համապատասխանաբար` 4.8 և 10.0): Գյուղական բնակավայրերում մեկ ուսուցչի հաշվով աշակերտների միջին թիվը կազմում է 7.4, իսկ քաղաքային բնակավայրերում` 12.3: Սակայն, եթե քաղաքային բնակավայրերում մեկ ուսուցչի հաշվով աշակերտների նվազագույն և առավելագույն թվերի տարբերությունն աննշան է, ապա գյուղական բնակավայրերի համար այդ տարբերությունն զգալի է. նվազագույնը` 1.1 և առավելագույնը` 18.4:

118. Կրթական համակարգում ընդգրկվածությունը ևս սերտորեն առնչվում է աղքատությանը: Եթե տարրական և միջին դասարաններում ընդգրկվածությունը շատ բարձր է (97%), ապա ավագ միջնակարգ դպրոցում այն կազմում է 84.8% և պայմանավորված է տնային տնտեսությունների աղքատության մակարդակով: Հանրային կրթության բնագավառում, միջին հաշվով մեկ դպրոց հաճախում են 167 երեխա, մեկ դպրոցին բաժին ընկնող դասարանների միջին թվաքանակը 10.6 է: Մեկ մանկավարժին ընկնող աշակերտների թիվը 7.3 է, մինչդեռ Երևանում` 12.1 է: Ինչ վերաբերում է նախադպրոցական և բարձրագույն կրթությանը, ապա այստեղ ընդգրկվածությունն անհամեմատ ցածր է (27.5% և 25% համապատասխանաբար) և ուղղակիորեն պայմանավորված է աղքատությամբ:

119. Անցումային ծանր տարիներին ամենավատթար վիճակում հայտնվեցին նախադպրոցական հաստատությունները (ՆԴՀ): Նախ, ծնելիության շոշափելի նվազման, ապա նաև ՆԴՀ-ների պահպանման ծախսերի համայնքների կողմից ֆինանսավորման կրճատման պատճառով, Արագածոտնի մարզի, հատկապես գյուղական վայրերում գտնվող, մանկապարտեզների և մանկամսուրների մեծ մասը փակվեց: Գյուղաբնակ երեխաների համար ՆԴՀ-ների անմատչելիությունը հասնում է 68.1%-ի: Եթե մարզի քաղաքներում նախադպրոցական կրթության անմատչելիությունը պայմանավորված է հիմնականում ընտանիքների նյութական սահմանափակումներով (72.8%), ապա գյուղերում` ֆիզիկական անհասանելիությամբ (72.7%): Մարզի նախադպրոցական տարիքի երեխաների յուրաքանչյուր 9-ից միայն մեկն է նախադպրոցական հաստատություն հաճախում, այն դեպքում, երբ մարզերից մեծամասնությունում այդ ցուցանիշը տատանվում է 30-50%-ի սահմաններում: Աղջիկների ընդգրկվածությունն ավելի փոքր է (8.8%), քան տղաներինը (11.5%): Բավականին ցածր է նաև միջնակարգ մասնագիտական և բարձրագույն կրթության օղակներում համախառն ընդգրկվածությունը` 31.6%: Այս ցուցանիշով մարզը գերազանցում է միայն Վայոց Ձորին (23.3%) ու Գեղարքունիքին (26.3%):

120. Արտադպրոցական պարապմունքներին հաճախելը հարուստ ընտանիքների երեխաների առավելությունն է: Դպրոցահասակ երեխաների 33.1%-ը հաճախում է մասնավոր դասերի: Ընդ որում, կրթության վրա տնային տնտեսությունների կողմից իրականացված ծախսերը տարեցտարի ավելանում են: Այս երևույթը շատ ավելի է բնորոշ քաղաքային, քան գյուղական բնակավայրերին: Անմխիթար են նաև մարզի դպրոցների գույքային և շենքային պայմանները. դպրոցներում գրեթե բացակայում են լաբորատոր պարագաները: Գրադարաններում հաշվառված գրքերի 20%-ն անօգտագործելի է, քանի որ չի բավարարում ներկայիս ուսումնական ծրագրերի պահանջները:

121. ՄԱԿ ԶԾ-ի «Աղքատների ձայնը» զեկույցում կրթական համակարգի շահառուները նշում են հետևյալ հիմնախնդիրները.

1) դպրոցական շենքերի և ենթակառուցվածքի անբավարար կամ ոչ բարվոք վիճակը,

2) դպրոցների ոչ բարվոք միջավայրը,

3) անձնական հիգիենայի բացակայությունը կամ ցածր մակարդակը, ջրի և զուգարանների բացակայությունը,

4) ուսուցիչների կարողությունները,

5) հին կամ անբավարար կահույքը, սարքավորումները, գույքը և դիտողական նյութերի պակասը,

6) գրադարանների անբավարարությունը,

7) լաբորատորիաների, համակարգչային սենյակների ոչ բավարար համալրվածությունը կամ բացակայությունը,

8) մարզադահլիճների և արտաուսումնական ծրագրերի բացակայությունը կամ պայմանների անբավարարությունը,

9) մանկապարտեզների վիճակը,

10) աշակերտների առողջական խնդիրը,

11) դպրոցական կառույցների (ծնողական խորհուրդ և այլն) անուշադիր վերաբերմունքը դպրոցի հանդեպ,

12) կրթական քաղաքականության բացասական ազդեցությունը,

13) դպրոցի բյուջեն:

122. Այնուամենայնիվ, ՀՀ կառավարության և դոնորների կողմից այս ոլորտում իրականացվող միջոցառումների շնորհիվ, վերջին մեկ-երկու տարիների ընթացքում իրավիճակը փոքր ինչ բարելավվել է: Կրթության ոլորտում պետական բյուջեի մեծ մասը հատկացվել է հիմնական կրթությանը, որը ներառում է դպրոցների նորոգումը, լոկալ ջեռուցման համակարգերի հիմնադրումը, ուսուցիչների աշխատավարձի բարձրացումը:

123. Առողջապահական ծառայությունների հիմնախնդիրները մարզում ավելի մտահոգիչ են, քան կրթական համակարգինը, սակայն ոլորտի մատչելիությունը բնութագրող ամփոփ ցուցանիշով` 0.242 (Աղյուսակ 3.12), Արագածոտնը շատ չի տարբերվում մյուս մարզերից, անգամ` մայրաքաղաք Երևանից (0.225): Ինչպես ամբողջ երկրում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում անցումային տարիներին կտրուկ նվազել էր բնակչության հաճախելիությունը ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հիմնարկներ: Վերջին տարիներին հաճախողների թիվն սկսել է աճել, իսկ 2006 թ.-ից սկսած, երբ առաջնային բուժօգնությունը դարձավ անվճար, մարդիկ ավելի հաճախ են բուժհիմնարկներ այցելում: Առողջապահական բնագավառի ամենամտահոգիչ հիմնահարցը մարզում տարիներ շարունակ եղել է մանկական մահացությունը, որի մակարդակով Արագածոտնը երկրի այլ մարզերի համեմատ, 2000 թ.-ին ունեցել է ամենավատ ցուցանիշը; Մանկամահացության դեպքերը 2000 թվականի սկզբից սկսած նվազել են: Սակայն, 2005-06 թթ.-ին, մինչև 1 տարեկան երեխաների մահացության դեպքերը կրկին ավելացել են (2004 թ.-ի համեմատ այս ցուցանիշը կազմել է 102.6%):

124. Ընդհանուր առմամբ, տարբեր հետազոտությունների և հարցումների /ՄԱԿԶԾ - 2007 թ. արդյունքում առանձնացվել են համակարգի հետևյալ հիմնախնդիրները.

1) տեղական առողջապահական ծառայությունների և դեղամիջոցների սահմանափակ մատչելիությունը,

2) տեղական բուժկետերի ենթակառուցվածքի սահմանափակությունը և ընթացիկ պահպանման խնդիրները,

3) գյուղից դուրս գտնվող առողջապահական հիմնարկներ դիմելու դժվարությունները,

4) տրանսպորտային դժվարությունները և շտապօգնության մեքենայի բացակայությունը,

5) առողջապահական ծառայություններից օգտվելու համար ֆինանսական միջոցների պակասը,

6) շտապ բուժօգնության ծառայությունների հետ առնչվող խնդիրները,

7) դեղատների բացակայությունը,

8) ջրի աղտոտվածությունը:

125. Արժանավայել կենսապայմանների անմատչելիության ամփոփ ցուցանիշով (0.256) Արագածոտնի մարզը առաջ է միայն Տավուշից (0.195): Այս ցուցանիշի գծով մարզի համեմատաբար հետ մնալը երկրի մյուս մարզերից հիմնականում պայմանավորված է անվտանգ խմելու ջրի հասանելիության ցածր մակարդակով: Արագածոտնի տնային տնտեսությունների 4.2%-ը քաղաքներում և 36%-ը գյուղերում տանը կամ տան բակում ջրի ծորակ չունեն: Միաժամանակ, քաղաքաբնակ 62.6% ընտանիքներում օրական ջրամատակարարման միջին տևողությունը մինչև 2 ժամ է:

126. Արագածոտնի բնակչության 92-93%-ն ապրում է իր սեփականության բնակարաններում, այդ թվում` 80%-ը` առանձնատներում և մեկ շնչի հաշվով ունի միջինը 18 քմ բնակելի տարածք: Քաղաքային բնակչությունն առավել խիտ է բնակեցված, քան գյուղականը (համապատասխանաբար` 2.3 և 0.8): Սակայն, մարզի տնային տնտեսություններից 1475-ն ապրում է ժամանակավոր կացարաններում: Դա կազմում է մարզի ընտանիքների 4.4%-ը: Սա հանրապետությունում, աղետի գոտու մարզերից հետո երրորդ ցուցանիշն է: Մարզի բնակչության 3-4%-ի բնակմակերեսը, մեկ շնչի հաշվով, պակաս է 5 քմ-ից (նշենք, որ նվազագույն նորմատիվն ընդունված է 9 քմ): Գյուղական բնակավայրերում կացարաններում բնակվող տնային տնտեսության տեսակարար կշիռը անհամեմատ մեծ է քաղաքային բնակավայրերում նույնատիպ պայմաններում բնակվող տնային տնտեսությունների թվից (համապատասխանաբար` 1.11 և 0.66): Բնակարանով ապահովվածության խնդիրը հատկապես սրված է մարզի Աշտարակ քաղաքում, որտեղ բնակարանի կարիք ունի շուրջ 750 ընտանիք: Մարզի բնակարանային հիմնախնդրի ամենացավոտ հարցը քաղաքների բազմաբնակարանային շենքերի անմխիթար, կիսավթարային և հակասանիտարական վիճակն է: Հարկ է նշել, որ բազմաբնակարանային շենքերի գերակշռող մեծամասնությունը կառուցվել է 21-50 տարի առաջ: Ընդ որում, դրանց մեծ մասն ունի տանիքի նորոգման, ինչպես նաև ջրամատակարարման և ջրահեռացման խնդիր:

127. Արագածոտնի մարզի քաղաքային և գյուղական մի քանի համայնքներում իրականացված աղքատության մասնակցային գնահատման (ԱՄԳ) արդյունքները վկայում են, որ ընտանիքների աղքատության վտանգը մեղմելու և աղքատ ընտանիքներին սատարելու ամենակարևոր ուղղությունը համայնքի անդամների սոցիալական ակտիվների վերականգնումն է` համայնքներում փոխօգնության և սոցիալական զարգացման հիմնադրամների ձևավորման միջոցով:

128. Արագածոտնի մարզի մարդկային աղքատության հաղթահարման գերակայություններն առնչվում են արտադրական ձեռնարկությունների ստեղծման, նախադպրոցական համակարգի վերականգնման, մոր և մանկան առողջության պահպանման, խմելու ջրի հասանելիության, քաղաքային տնտեսության բարեկարգման հիմնախնդիրներին, որոնց վերջնական նպատակը պետք է լինի մարզի բնակչության համար կրթության և առողջապահության ծառայությունների մատչելիության բարձրացումն ու արժանավայել կենսապայմանների ապահովումը:

129. Հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների բավարարման սահմանափակությունը աղքատության երևույթի, թերևս, ամենաքիչ ուսումնասիրված բաղադրիչն է: Սակայն, որոշակի քանակական տվյալների վերլուծության միջոցով, կարելի է պատկերացնել մարզի բնակչության հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների բավարարման հնարավորությունների մասին: Այսպես, մարզում տեղական ոչ մի հեռուստաալիք չի գործում, հրապարակվում է 3 մարզային թերթ («Կանթեղ», «Արագած աշխարհ», «Թալին»), որոնց պարբերականությունը ամիսը մեկ անգամ է: Միաժամանակ, ՄԶԱՀ-ի արդյունքների համաձայն, մեկ ամսվա ընթացքում մարզի աղքատների ընդամենը 10.2, իսկ չքավորների 0.1%-ն է որևէ թերթ կարդում: Գյուղական համայնքների կեսից ավելին հանրապետական մամուլ չի ստանում: Ինչ վերաբերում է մարզային մամուլին, ապա համայնքների գերակշռող մեծամասնության (84.5%) համար այն հասանելի է ոչ ավել, քան ամիսը մեկ անգամ: Մարզային մամուլը դժվարությամբ է գոյատևում` երբեմն-երբեմն օգտվելով կառավարության հատկացրած միջոցներից: Որպես հասարակության շարժիչ ուժ և տեղեկատվության միջոց, այն չափազանց սահմանափակ հնարավորություններ ունի:

130. Մարզում կա 68 մշակույթի տուն և 32 ակումբ: Դրանցից 86-ը` գյուղական վայրերում են: Գործող 4 գործող եկեղեցիներից 1-ը նույնպես գյուղերում է: Մարզի բնակիչներից ընդամենը 2.6%-ն է ամսվա ընթացքում այցելել կինո, թատրոն կամ համերգ, 1.2%-ը` թանգարան, ցուցահանդես, իսկ եկեղեցի է այցելել մարզի յուրաքանչյուր երրորդ բնակիչ: Չնայած, որ թանգարանների քանակով (3) մարզը չի զիջում շատ ուրիշ մարզերի, այնուամենայնիվ, այցելությունների թիվն անբավարար է:

131. Մարզում գործում է երաժշտական 7 դպրոց, որտեղ սովորում է 465 երեխա, դասավանդում է 164 ուսուցիչ: Սակայն դպրոցների նյութատեխնիկական բազան չափազանց աղքատ է, շենքային պայմանները չեն համապատասխանում պահանջներին, ցածր է դասավանդողների աշխատավարձը: Նման պայմաններում անկարելի է այդ դպրոցներից որևէ շոշափելի արդյունք ակնկալել: Ժողգործիքների գծով պետպատվերով ֆինանսավորվում են 6 դպրոց և 57 աշակերտ: Սակայն ֆինանսավորման ծավալները չափազանց փոքր են:

132. 2009 թ. տվյալներով մարզում գործում է 112 գրադարան, որոնց գրքային ֆոնդը 800321 կտոր է: Սակայն գրադարան հաճախողների թիվը շատ քիչ է: Այդ գրադարանները վաղուց չեն համալրվել գրականությամբ, իսկ եղած գրքերն էլ, շենքային անբարենպաստ պայմանների պատճառով, մաշվել են: Ֆինանսների անբավարարության պատճառով դրանցում տարիներ շարունակ զանգվածային մշակութային միջոցառումներ չեն իրականանում:

133. Արագածոտնի մարզը երկրում նշանավոր է իր պատմական հուշարձանների թվով: Մարզում կա պատմության 1796 հուշարձան, որոնցից համապետական նշանակության են 1232-ը: Սակայն դրանց վերականգնման, պահպանության և օգտագործման ուղղությամբ կատարվող աշխատանքներն անբավարար են: Չեն հրապարակվում և տարածվում տեղեկատուներ, ցուցատախտակներ, դրանց պատմության մասին ստույգ տեղեկատվական-ճանաչողական արդիական նյութեր պարզապես չկան:

134. Արագածոտնի մարզի բնակչության աղքատության հաղթահարման տեսանկյունից հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների բավարարման խնդրի լուծումը պահանջում է.

1) մարզի բնակչության հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների որակական հետազոտությունների իրականացում,

2) հոգևոր-մշակութային պահանջմունքների դասակարգում` ըստ բնակչության տարբեր խավերի համար գերակայությունների,

3) որոշ համայնքների մեկուսացվածության վերացում` թերթերի հասանելիության ապահովման և կապի որակի բարձրացման միջոցով:

135. Արագածոտնի մարզի աղքատության գնահատման վերլուծությունից բխող եզրահանգումների հիման վրա նախանշվում են մարզի տնտեսության հետևյալ գերակա ոլորտները, որոնց առաջանցիկ զարգացումը էապես կնպաստի աղքատության հաղթահարմանը.

1) մասնավոր ոլորտի և ՓՄՁ զարգացում,

2) գյուղատնտեսության զարգացում,

3) սոցիալական ոլորտի ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացում,

4) մարզային ենթակառուցվածքների բարելավում,

5) մարզային զարգացման պլանավորման և իրականացման ինստիտուցիոնալ կառուցվածքի ամրապնդում և հետագա զարգացում,

6) բնապահպանական խնդիրների արդյունավետ լուծում:

 

4. ՄԱՐԶԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

 

136. Հասարակական նոր հարաբերությունների հաստատման պայմաններում ինչպես երկրում, այնպես էլ ՀՀ Արագածոտնի մարզում տնտեսական համակարգը, փաստորեն, կազմալուծվեց: Տեղի ունեցան հասարակական և տնտեսական, անցանկալի ներքին խոր փոփոխություններ: Նախկին արտադրական և սոցիալական կապերի փլուզման հետևանքով շատ արտադրություններ դադարեցին գործելուց: Որպես հետևանք, տեղի ունեցավ բնակչության զանգվածային աղքատացում, սկսվեց արտագաղթը մարզից: Նոր արտադրահարաբերությունների պայմաններում նվազագույնի հասցվեց ինչպես պետության, այնպես էլ պետական մարզային կառույցների միջամտությունը առաջին հերթին` արտադրական ոլորտներում իրականացվող գործընթացներին: Դրա հետևանքով մարզի տնտեսությունն սկսեց զարգանալ տարերայնորեն` ենթակա ոչ թե մեկ ընդհանուր նպատակի, այլ անհատների և կազմակերպությունների անձնական և խմբակային շահերին: Դա հասցրեց այն բանին, որ հասարակական ամբողջական արդյունքում, եկամուտների ավելացման պայմաններում, դրանք սկսեցին խիստ անհավասարաչափ բաշխվել: Հասարակությունը ենթարկվեց անվերահսկելի բևեռացման: Դա հանգեցրեց ոչ միայն հասարակական տարբեր շերտերի` միմյանցից օտարացման, այլև օտարացման հենց պետությունից, անվստահություն պետության և պետական ձեռնարկումների հանդեպ: Սկսվեց երկրի և հասարակական շահի գիտակցության աստիճանական տեղատվությունը: Որպես հետևանք, ամբողջությամբ չկայացան քաղաքացիական հասարակությունը և քաղաքացիական համաձայնությունը: Երկիրը, նրա կազմում և մարզը, չկարողացան հասնել ժողովրդավարության նախանշված բնագծերին` դրա բոլոր բացասական հետևանքներով հանդերձ: Այնուհանդերձ, ձեռնարկված միջոցառումների շնորհիվ, 1990-ական թվականների կեսերից սկսվեց որոշ առաջընթաց գրանցվել ինչպես երկրում, այնպես էլ մարզի տնտեսությունում:

137. Մարզում տնտեսական աճը սկսվել է 1995 թ-ից և շարունակվում է մինչև այժմ: Սակայն այդ աճին դեռևս բնորոշ են տնտեսական ճգնաժամ ապրող երկրներին բնորոշ որակներ: Անկանխատեսելի վերելքներին հետևում են նույնքան անկանխատեսելի անկումները, գրեթե յուրաքանչյուր տարի հաստատվում է որոշակի գերակայություն, որը հաջորդ իսկ տարում կտրուկ փոխվում է: Դա իր հետ բերում է սոցիալական և տնտեսական զգալի ցնցումներ, որոնք իրենց ազդեցությունն են թողնում արտադրական և հասարակական կյանքի վրա: Որոշ արտադրություններ ընդհանրապես փակվում են, շատերը կրճատում են ծավալները: Որպես հետևանք, տեղի է ունենում արտադրական անձնակազմի աշխատանքից զանգվածային ազատում, արտադրական պրոֆիլի փոփոխման պայմաններում մարդիկ հնարավորություն չեն ունենում արագ վերաորակավորվել և դառնում են ցածր որակավորման աշխատուժ, որն առավել մեծ չափերով է ենթակա գործազուրկ դառնալու վտանգին: Այդ պայմաններում հասարակության մեջ աղքատության նվազումը նույնպես անվերահսկելի է: Չնայած ուսումնասիրվող տարիներին մարզում կրճատվել է աղքատ և շատ աղքատ ընտանիքների թիվը, սական առավել մեծ չափերի է հասել հարաբերական աղքատացումը, հասարակության բևեռացումը: Դա հետևանք է հասարակական ամբողջական արդյունքի և եկամուտների խիստ անհավասարաչափ բաշխման:

 

4.1. ՄԱՐԶԻ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ

 

138. Մարզի տնտեսության հիմնական ուղղությունը գյուղատնտեսությունն է: Ցածրադիր վայրերում մշակվում են ջերմասեր մշակաբույսեր` խաղող, դեղձ, որոշ մերձարևադարձային մշակաբույսեր: Բարձրադիր գոտիներում մշակվում է կարտոֆիլ, կաղամբ, զարգացած է անասնաբուծությունը: Արդյունաբերությունը համեմատաբար թույլ է զարգացած: Սակայն գործում են մի քանի խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններ Դրանցից են «Աշտարակ կաթը», «Դայմոթեքը», շինարարական արդյունաբերության մի քանի ձեռնարկություններ: Զարգանում է փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը:

 

Աղյուսակ 4.1. Մարզի տնտեսության 1998-2008 թթ. ցուցանիշները.

(մլն. դրամ)

 

.______________________________________________.

|հ/հ|Ոլորտը            |1998 թ.|2008 թ.|աճը (%)|

|___|__________________|_______|_______|_______|

| 1 |Արդյունաբերություն| 4076.5|13040.7| 319.9 |

|___|__________________|_______|_______|_______|

| 2 |Գյուղատնտեսություն|41100.0|48800.0| 118.7 |

|___|__________________|_______|_______|_______|

| 3 |Շինարարություն    | 4653.0| 6685.0| 168.8 |

|___|__________________|_______|_______|_______|

| 4 |Առևտուր           | 4073.4| 6104.4| 126.3 |

|___|__________________|_______|_______|_______|

| 5 |Ծառայություններ   | 1752.4| 3087.8| 161.4 |

.______________________________________________.

Աղբյուրը` «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով, 1998-2008 թ.թ.

 

Գրաֆիկական պատկեր 5. Մարզի տնտեսության կառուցվածքը ըստ բնագավառների

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

139. Համաձայն վիճակագրական տվյալների, վերջին 10 տարում ամենամեծ առաջընթացը գրանցվել է արդյունաբերության ոլորտում` 219.9 տոկոս: Դրա պատճառն այն է, որ 1998 թ.-ին մարզի արդյունաբերական ձեռնարկություններն աշխատում էին չափազանց թերբեռնված և ունեին մեկնարկային բավականին ցածր նիշ: Բացի այդ, 2000 թ.-ից սկսած, շահագործվեցին մի քանի համեմատաբար խոշոր արտադրություններ: Դրա հաշվին մարզի արդյունաբերությունն այսպիսի աճ է գրանցել: Ամենացածր աճի տեմպն արձանագրվել է գյուղատնտեսության ոլորտում` ընդամենը 18.7 տոկոս: Դրա պատճառն այն է, որ ճյուղում այդ տարիներին կապիտալ լուրջ ներդրումներ չեն եղել, և բնագավառը հիմնականում գոյատևել է ներքին ռեզերվների հաշվին:

 

Աղյուսակ 4.2. Համախառն ներքին արդյունքը Հայաստանում` տարածքային

կտրվածքով, 1999-2006 թթ. (մլրդ դրամ` ընթացիկ գներով)

 

.__________________________________________________________________.

|Ցուցանիշներ| 1999| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Հայաստան   |987.4|1031.3|1175.9|1362.5|1624.6|1907.9|2242.9|2656.2|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Երևան      |416.0| 477.2| 537.4| 648.2| 820.2| 979.7|1249.8|1550.8|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Արագածոտն  | 41.6|  28.5|  34.2|  44.5|  46.6|  50.5|  53.4|  68.0|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Արարատ     | 72.7|  73.0|  70.4|  93.5| 101.0| 116.2| 119.9| 132.4|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Արմավիր    | 97.0|  87.8|  81.2|  94.6|  94.3| 114.6| 122.7| 126.7|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Գեղարքունիք| 58.1|  57.0|  66.9|  74.8|  92.9| 101.3|  99.8| 114.0|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Լոռի       | 62.8|   64 |  72.3|  79.7|  90.7| 108.2| 110.3| 139.1|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Կոտայք     | 86.6|  87.8| 108.9| 105.1| 127.6| 125.9| 144.0| 149.2|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Շիրակ      | 64.2|  63.6|  67.9|  84.0|  93.4|  90.4|  90.3| 100.4|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Սյունիք    | 45.7|  53.7|  75.4|  73.3|  90.7| 142.8| 172.7| 186.6|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Վայոց ձոր  | 15.5|  14.5|  29.5|  23.6|  27.5|  33.3|  34.4|  37.7|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Տավուշ     | 26.7|  23.6|  31.7|  39.9|  38.7|  45.1|  45.3|  51.5|

|___________|_____|______|______|______|______|______|______|______|

|Գյուղական  | 341 | 313.4| 385.5| 425.1| 469.1| 544.5| 560.3| 636.2|

|բնակավայրեր|     |      |      |      |      |      |      |      |

.__________________________________________________________________.

Ցուցանիշները հաշվարկվել են տարեգրքի տվյալների հիմա վրա:

 

140. ՀՆԱ-ի ցուցանիշով մարզը Հայաստանում զբաղեցնում է 9-րդ տեղը` գերազանցելով միայն Վայոց ձորի և Տավուշի մարզերին:

 

Գրաֆիկական պատկեր 6. Մարզի մասնաբաժինը հանրապետության ՀՆԱ-ի կազմում

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

141. ՈՒթ տարվա ընթացքում մարզի ՀՆԱ-ն ավելացել է 18.4 միլիարդ դրամով: Սակայն այդ աճին բնորոշ են անկայուն տեմպերը: Մինչև 2001 թ.-ը աճը հերթագայվել է հետընթացով: Կայուն զարգացումն սկսվել է 2002 թ-ից և շարունակվել մինչև 2007 թ-ը: 1999 թ-ի նկատմամբ 2006-ին աճը կազմել է 28.9 տոկոս: Ընդ որում, ամենամեծ աճը գրանցվել է 2006 թ-ին (27.2 տոկոս): Սակայն մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի մակարդակով մարզը հանրապետությունում զիջում է միայն Կոտայքի, Սյունիքի և Վայոց ձորի մարզերին:

 

Աղյուսակ 4.3. Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն Երևանում և Հայաստանի

մարզերում 1999-2006 թթ. (հազար դրամ, ընթացիկ գներով)

 

._____________________________________________________________.

|           | 1999| 2000| 2001| 2002| 2003| 2004| 2005 | 2006 |

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Երևան      |376.7|432.1|486.6|587.5|744.3|889.1|1134.1|1404.9|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Արագածոտն  |300.6|205.7|246.7|321.4|335.7|362.8| 383.3| 487.5|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Արարատ     |267.5|268.8|258.9|343.7|370.7|425.0| 437.8| 481.9|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Արմավիր    |351.1|317.6|293.9|341.3|340.1|411.7| 438.9| 452.4|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Գեղարքունիք|244.5|239.8|281.3|314.3|389.3|424.1| 417.3| 474.9|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Լոռի       |219.2|223.8|252.5|279.7|319.3|381.4| 389.0| 490.3|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Կոտայք     |317.6|322.3|399.5|386.0|467.4|458.8| 522.8| 540.9|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Շիրակ      |226.8|224.7|239.9|297.3|331.2|321.0| 321.0| 356.8|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Սյունիք    |299.5|352.2|493.4|480.0|592.5|932.7|1128.4|1218.0|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Վայոց ձոր  |276.1|259.7|527.0|422.4|492.0|595.7| 615.8| 675.8|

|___________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|______|______|

|Տավուշ     |204.5|181.0|240.4|307.3|299.2|337.9| 338.0| 380.7|

._____________________________________________________________.

Աղբյուրը` Հաշվարկված է ըստ տարեգրքի տվյալների:

 

Ցուցանիշներն առավել ակնհայտ են 7-րդ գրաֆիկական պատկերում

 

Գրաֆիկական պատկեր 7. Մարզի տեղը հանրապետությունում 2006 թ-ին` ըստ

ՀՆԱ-ի մակարդակի

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

142. Բայց, չնայած այս որակական ցուցանիշի համեմատաբար բարձր լինելուն, մարզում ՀՆԱ-ի բացարձակ արժեքը մնում է ցածր մակարդակի վրա: Դա նշանակում է, որ սեփական ներդրումների ծավալի առումով մարզում լուրջ հիմնախնդիրներ կան: ՀՆԱ-ի ցածր մակարդակը հնարավորություն չի տալիս իրականացնել խոշոր կապիտալ ներդրումներ: Դրա համար արտաքին ֆինանսական հոսքերի անհրաժեշտություն կա: 1999-2006 թ.թ. ՀՆԱ-ի աճի տեմպերով ՀՀ Արագածոտնի մարզը երկրում 6-րդ տեղում է` 162.2 տոկոս: Չնայած դրան, Երևանի համեմատությամբ ՀՆԱ-ի զարգացման տեմպերը մարզում ետ են մնում: Եթե 1999 թ-ին մայրաքաղաքի համեմատությամբ մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն մարզում կազմում էր 79.8 տոկոս, ապա 2006 թ.-ին այդ ցուցանիշը կրճատվել է` հասնելով 34.7 տոկոսի:

143. Այս միտումը բնորոշ է ողջ երկրի համար: Դրա հիմնական պատճառը ներդրումների խիստ անհամաչափ բաշխումն է Երևանի և մարզերի միջև: Հայաստանում 2001-2006 թ.թ. - երին ներդրումների 72.8 տոկոսը բաժին է ընկնում Երևանին, 27,2 տոկոսը` մարզերին: Արագածոտնի մարզը հանրապետության մյուս մարզերից այս իմաստով գրեթե չի տարբերվում: Ընդհանուր առմամբ 2006-08 թթ.-երին մարզում կատարվել են 42250.1 միլիոն դրամի ներդրումներ, բեռնաշրջանառության ծավալներն աճել են 2.2 անգամ, ուղևորափոխադրումների ծավալները` 3.8 անգամ, 2.8 անգամ ավելացել են նաև ծառայությունների ծավալները: Արդյունքում ավելացել է մարզի ՀՆԱ-ն: Ներդրումները կատարվել են մարզի սոցիալական և տնտեսական բոլոր ոլորտներում: Ամենաշատ ֆինանսական միջոցները հատկացվել են կրթության» գյուղատնտեսության և ենթակառուցվածքների ոլորտներում: Բավականին զգալի են ներդրումները բնակարանաշինության ոլորտում: Դրա պատճառն այն է, որ մարզի բնակֆոնդը մեծապես տուժել էր Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ: Բավականին զգալի է նաև նպատակային ներդրումների` սուբվենցիաների տեսակարար կշիռը: Ընդ որում, ներդրումները տարեցտարի ավելացել են բոլոր բնագավառներում: Այդ մասին առավել մանրամասն տեղեկություններ է տալիս ստորև ներկայացվող աղյուսակը:

 

Աղյուսակ 4.4. 2006-08 թթ.երին մարզում կատարված ներդրումները

/մլն. դրամ/

 

._______________________________________________________________.

|հ.հ.|Ոլորտը                   |  2006 |  2007 |  2008 |Ընդամենը|

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 1  |Կրթություն               | 2068.5| 2856.3| 3256.4| 8181.2 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 2  |Մշակույթ                 | 378.3 | 452.6 | 528.6 | 1359.5 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 3  |Առողջապահություն         |   59  | 103.4 | 126.8 |  289.2 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 4  |Ոռոգման ջրամատակարարում  |  61.3 | 398.9 | 426.5 |  886.7 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 5  |Գյուղատնտեսություն       | 4694.8| 5254.3| 5886.3| 15835.4|

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 6  |Խմելու ջրամատակարարում   | 622.9 | 685.4 | 728.6 | 2036.9 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 7  |Բնակարանաշինություն      | 116.9 | 185.2 | 286.5 |  588.6 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 8  |Ճանապարհային տնտեսություն| 783.0 | 1504.5| 2995.8| 5283.3 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

| 9  |Նպատակային հատկացումներ -| 394.0 | 463.0 | 568.2 | 1425.2 |

|    |սուբվենցիա               |       |       |       |        |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

|10  |Հեղեղատների կառուցում և  | 245.5 | 256.4 | 125.6 |  627.5 |

|    |նորոգում                 |       |       |       |        |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

|11  |Այլ ծրագրեր              | 1727.7| 1952.6| 2056.3| 5736.6 |

|____|_________________________|_______|_______|_______|________|

|    |ԸՆԴԱՄԵՆԸ                 |11151.9|14112.6|16985.6| 42250.1|

._______________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

144. Ներդրումների ծավալներն տարեցտարի աճել են: Ամենամեծ աճը գրանցվել է 2008 թ-ին: Սակայն ներդրումների անբավարար ծավալը հնարավորություն չի տալիս տնտեսական լուրջ առաջընթաց ապահովել: Բացի այդ, ներդրումները կատարվել են հիմնականում ենթակառուցվածքների բարելավման նպատակով: Արտադրական ոլորտում կատարված ներդրումները չափազանց քիչ են և որոշակի որակ չեն կարող ապահովել: Տնտեսության առաջընթացի համար զսպող լուրջ գործոն են նաև անառողջ մրցակցությունը, վարկային բարձր տոկոսադրույքները և վարկերի անհասանելիությունը, հարկերի վճարման ցածր և ստվերայնության բարձր մակարդակը: Այս բացասական երևույթները հատուկ են նաև Արագածոտնի մարզին և մեծապես ազդում են նրա տնտեսության վրա:

145. Ներդրումների տարեկան աճի մասին առավել տեսանելի պատկերացում է տալիս ստորև ներկայացվող գրաֆիկական պատկերը:

 

Գրաֆիկական պատկեր 8. Ներդրումների աճը մարզում 2006-2008 թ.թ.-երին

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

146. Այդ պատճառով, ընդհանուր առաջընթացի պայմաններում առաջացել են հիմնախնդիրներ, որոնք, առանց զարգացման հայեցակարգի և ծրագրի, կարող են լուրջ խնդիրների առջև կանգնեցնել մարզը: Նախ, զարգացման առաջնահերթությունների և գերակայությունների բացակայության պայմաններում մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացումն ընթացել է առանց հստակ մեթոդաբանության և ծրագրի: Չափազանց մեծ դեր է խաղացել շուկայական պահանջարկի անկանխատեսելիությունը: Ասվածն ամբողջապես վերաբերում է մարզի տնտեսության բոլոր ոլորտներին: Սակայն այն առավել արտահայտիչ է արդյունաբերության բնագավառում: Այսպես, արդյունաբերական արտադրանքի ֆիզիկական ծավալների ինդեքսը մարզում 1988 թ. 120.5-ի փոխարեն 2000 թվականին կազմել է 95.3%: 2001 թ-ին` նախորդ տարվա համեմատությամբ` 99.2%: Աճն սկսվել է 2002 թ-ից: Սակայն անհամաչափ զարգացումը պահպանվել է: 2005 թ-ին մարզի արդյունաբերությունը թողարկել է 8 միլիարդ 260 միլիոն դրամի արտադրանք, սակայն 2006 թ-ին դրա ծավալները կրճատվել են մինչև 7 միլիարդ 255.5 հազար դրամը: 2008 թ-ին այն հասել է վերջին 10 տարում ամենաբարձր մակարդակին: Նախորդ տարվա համեմատությամբ աճը կազմել է 37.0%: 2007 թ-ին մարզի արդյունաբերության բաժինը հանրապետությունում ներկայացվում է և ներկայացվող գրաֆիկական պատկերում.

 

Գրաֆիկական պատկեր 9. Մարզի արդյունաբերության բաժինը երկրում

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

147. Տեղի է ունենում նաև արտադրության անխուսափելի խոշորացում: Հիմնականում փոքր արտադրողները, չդիմանալով մրցակցությանը, վաճառում են իրենց հիմնական միջոցները առավել հզորներին և դառնում վարձու աշխատող կամ համալրում գործազուրկների շարքերը: Նույնպիսի վիճակ է տիրում նաև տնտեսության մյուս ոլորտներում: Չափազանց ցածր է եղել արտադրողների սոցիալական պատասխանատվությունը: Որպես կանոն, ծախսերի կառուցվածքում բավականին ցածր է աշխատանքային ծախսումների տեսակարար կշիռը: Դա հանգեցնում է հասարակական տարբեր շերտերի մեջ հարստության խիստ անհավասարաչափ բաշխման, որի հետևանքով խորանում է հարաբերական աղքատությունը:

148. Նման միտումները վկայում են, որ անհրաժեշտ է ունենալ մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման հայեցակարգ և ծրագիր, ավելի ակտիվորեն միջամտել հասարակական լայն հնչեղություն ունեցող գործերին, ինչպիսիք են զարգացման առաջնահերթությունների և գերակայությունների սահմանումը:

149.Ներկայացվող հայեցակարգի հիմքում այն իրողությունն է, որ մարզն ունի առավելություններ, հնարավորություններ, ուժեղ և թույլ կողմեր, որոնք տնտեսական և հասարակական ոլորտներում կարող են ապահովել առավել առաջընթաց տեմպերով զարգացում: Միաժամանակ, նկատի են առնվել ներմարզային մարդկային, մասնագիտական, բնական և այլ ռեսուրսների առկայությունը, ավանդույթները, շուկայի պահանջմունքները: Առկա հնարավորությունների նպատակային զարգացումը կապահովի առավել տնտեսական և սոցիալական նկատելի արդյունք: Միաժամանակ, նախատեսված են միջոցառումներ, որոնք նվազագույնի են հասցնելու թույլ գործոնների ազդեցությունները:

150. Մարզի զարգացման համար նպաստավոր են հետևյալ գործոնները.

1) Մարզը գտնվում է երկրի աշխարհագրական կենտրոնական մասում:

2) Համեմատաբար զարգացած է ճանապարհային ցանցը. մարզի տարածքով են անցնում դեպի Վանաձոր, Գյումրի, Վրաստան, Թուրքիա տանող ավտոմոբիլային ուղիները:

3) Գոյություն ունեն Երևանը շրջանցող ճանապարհներ բոլոր ուղղություններով, այդ թվում` դեպի «Զվարթնոց» օդանավակայան: Կա նաև երկաթուղի:

4) Աշտարակի տարածաշրջանում գործում է ՀՀ Գիտությունների Ակադեմիայի առաջատար 6 հիմնարկ, որոնք ունեն գիտատար արտադրության կազմակերպման մեծ հնարավորություններ: Դրանց կից ստեղծվել և գործում են մի շարք արտադրական կոոպերատիվներ և ընկերություններ:

5) Գոյություն ունեն գործնականում անսպառ որակյալ պեռլիտի, խարամի և կավի հանքավայրեր:

6) Կան մեծ թվով շենքեր, շինություններ և կառույցներ, որոնք պիտանի են արտադրության նպատակներով հետագա շահագործման համար:

7) Մարզը էկոլոգիապես մաքուր և աշխարհում մեծ պահանջարկ ունեցող գյուղատնտեսական արտադրանքի արտադրության և վերամշակման մեծ հնարավորություններ ունի:

8) Ամառային ու ձմեռային զբոսաշրջության և լեռնագնացության զարգացման մեծ հեռանկարներ կան:

151. Սրանցով հանդերձ, մարզն ունի նաև ակնհայտ թույլ կողմեր: Դրանք հետևյալ գործոններն են.

1) Մարզում տարիների ընթացքում կազմավորված արտադրական ներուժը թույլ է և ունի զարգացման սահմանափակ ներքին հնարավորություններ ու ռեզերվներ:

2) Նախկին արտադրական ձեռնարկությունների գերակշռող մասի հիմնական միջոցները բարոյապես և ֆիզիկապես մաշված են: Դրանք չեն կարող համաշխարհային ստանդարտների պահանջներին համապատասխան արտադրանք թողարկել:

3) Թույլ է մարզի տեխնիկական բազան: Մեխանիզմները մեծ մասամբ մաշված են: Մեքենասարքավորումների հավաքակայանի պատրաստականությունը ցածր է:

4) Գյուղատնտեսությունը զարգանում է էքստենսիվ եղանակով, ինքնապահովման և վերարտադրության հնարավորությունները ցածր են: Բնագավառի ենթակառուցվածքները թույլ են զարգացած:

5) Մարզի տարածաշրջաններում խիստ տարբեր են բնական և կլիմայական պայմանները: Ձեռնարկությունների և բնակչության եկամուտները տարածաշրջաններում խիստ անհավասարաչափ են` պայմանավորված բնական պայմանների և տեխնիկական զարգացման մակարդակների տարբերություններով:

6) Արտադրական կառուցվածքներն ու ենթակառուցվածքներն ընդգծված անհամամասնություններով են բաշխված տարբեր տարածաշրջանների միջև:

7) Չկա ժամանակակից կադրային բազա:

8) Շուկայական տնտեսության ինստիտուտների կայացման մակարդակն անբավարար է:

9) Ստվերային տնտեսության աստիճանը և կոռուպցիոն ռիսկերը բարձր են:

 

4.2. ՄԱՐԶԻ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

152. Հայեցակարգի հիմքում այն գաղափարն է, որ օգտագործելով մարզի առավելությունները, ուժեղ կողմերը և հնարավորությունները, ֆինանսական, տեխնիկական և տեխնոլոգիական ներդրումների միջոցով հնարավոր կարճ ժամանակում ստեղծել արագ զարգացող և հզոր տնտեսություն, ապահովել երկրի կազմում մարզի լիարժեք ինտեգրացումը:

153. Ծրագրի մշակման ընթացքում հաշվի են առնվել այն բոլոր գործոններ, որոնք կարող են որոշակի ազդեցություն թողնել մարզի տնտեսության զարգացման հեռանկարների ձևավորման, առաջնահերթությունների և գերակայությունների ճշտման վրա: Հայեցակարգի հիմնական սկզբունքն այն է, որ մարզում պետք է ընտրվեն նոր գերակայություններ: Դա թելադրված է մի շարք իրողություններով:

154. Այսօր մարզի տնտեսության առաջատար ճյուղը գյուղատնտեսությունն է, որը տալիս է մարզում արտադրվող համախառն ներքին արդյունքի գրեթե 70%-ը: Սակայն այդ ոլորտը հիմնականում լուծում է ինքնապահովման խնդիր: Ճյուղից ստացվող ֆինանսական միջոցները ուղղվում են արտադրողի ներքին կարիքների բավարարմանը և արտադրության հետագա կազմակերպմանը: Ընդ որում, հնարավորություններ չկան ընդլայնված վերարտադրության կազմակերպման համար: Գյուղատնտեսության ոլորտը հիմնականում ներկայացնում են փոքր տնտեսություններ, որոնց համար արտադրության արդյունավետ զարգացման հնարավորությունները չափազանց սահմանափակ են: Դրանք ներկայումս չեն կարող խոշոր ծավալի դրամական, նամանավանդ, արտարժութային մուտքեր ապահովել, միջոցներ ստեղծել ոչ միայն ոլորտի, այլև տնտեսության մյուս ճյուղերի արագ և դինամիկ զարգացման համար:

155. Չնայած վերջին տարիներին ճյուղի եկամտաբերությունը համեմատաբար բարձրանում է, այնուամենայնիվ, այն մնում է բավականին ցածր մակարդակի վրա: Ներկայումս վարվող տնտեսական քաղաքականության պայմաններում ճյուղը անկարող է ռազմավարական խնդիրներ լուծել: Մարզի սահմանափակ հողային հնարավորությունների պայմաններում բնագավառի ռազմավարական խնդիրը ոլորտի լիարժեք ինքնապահովումն է և մթերքների արտադրության ավելացումն այն հաշվով, որպեսզի հնարավորինս սեփական արտադրությամբ ապահովվի մարզի, ինչպես նաև` նաև երկրի բնակչության ներքին պահանջները: Մարզի տնտեսության մյուս ճյուղերը ևս` զբոսաշրջությունը, կապը, տրանսպորտը, շինարարությունը, ծառայությունները կարող են լուծել միայն բնագավառային խնդիրներ: Սակայն դրանք չեն կարող գերակա ուղղություն դառնալ մարզի զարգացման ռազմավարության մեջ` առկա բազմաթիվ հիմնախնդիրների պատճառով: Զարգացման նման միտումների շարունակության դեպքում մարզը մնալու է որպես ցածր արդյունավետությամբ գյուղատնտեսական շրջան և հնարավորություն չի ունենա լուրջ տնտեսական առաջընթաց ապահովել:

156. Բազմաթիվ գործոնների վերլուծությունները, քննարկումները, հետազոտությունները, տեղական և համաշխարհային շուկայի պահանջմունքների ուսումնասիրությունը, հեռանկարները և թիրախների համադրումները ծրագրի հեղինակներին բերել են այն համոզման, որ մարզը հեռանկարում ունի բոլոր հնարավորությունները` գյուղատնտեսության հետ միասին որդեգրել նոր գերակայություն. դառնալ գիտաարտադրական համալիրի համապետական կարևոր կառույց: Զարգացման առաջարկվող հայեցակարգը կազմավորվել է բնագավառում տարիների ընթացքում կազմավորված ավանդույթների, փաստացի վիճակի, ճյուղից մարզին մնացած ժառանգության, զարգացման հեռանկարների վերլուծության արդյունքների հիման վրա:

 

5. ՓՄՁ ԵՎ ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ

 

5.1. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

 

157. ՓՄՁ պետական աջակցության ուղղությամբ իրականացվող հետևողական քաղաքականության արդյունքում վերջին տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում արձանագրվել է ՓՄՁ ոլորտը բնութագրող ցուցանիշների դինամիկ աճ: 2006 թ. ՓՄՁ տեսակարար կշիռը երկրի համախառն ներքին արդյունքում (ՀՆԱ) կազմել է 40.3%` 2005 թ. 39.8% փոխարեն: ՈՒսումնասիրություններն ու փորձագիտական գնահատականները վկայում են, որ գրանցված ձեռնարկությունների կեսից ավելին (52.3%-ը կամ 21551 տնտեսավարող սուբյեկտներ) զբաղված են մեծածախ և մանրածախ առևտրով: Իսկ գրանցված ձեռնարկությունների 40-50%-ը չի գործում: Վերջին մեկ տարվա ընթացքում, տարբեր պատճառներով, իրենց գործունեությունը դադարեցրել են (համապատասխան գրանցում կատարելով ՀՀ պետական ռեգիստրում) 2398 անհատ ձեռներեց և 523 ձեռնարկություն:

159. 1997 թ. ստեղծված ՀՀ արդյունաբերության և առևտրի նախարարության ՓՄՁ հիմնախնդիրներով զբաղվող ենթաոլորտի, ինչպես նաև մի շարք հասարակական, միջազգային և օտարերկրյա կազմակերպությունների իրականացրած ուսումնասիրություններն ու փորձագիտական հետազոտությունները հնարավորություն տվեցին ամբողջական պատկերացում կազմել Հայաստանի ՓՄՁ ոլորտի առջև ծառացած հիմնախնդիրների մասին: Նկատի ունենալով վերոհիշյալ ուսումնասիրությունների արդյունքները, կարելի է առանձնացնել Հայաստանում ձեռնարկատիրության, և հատկապես փոքր բիզնեսի գլխավոր խնդիրները և զարգացման նախադրյալները.

159. Հայաստանում բացակայում է փոքր և միջին բիզնեսի համար հարկային քաղաքականության մասով որևէ հատուկ տեսակետ, դրույթ և հարկային արտոնություն` նոր ստեղծվող ձեռնարկությունների համար:

(Սակայն, հարկ է նշել, որ 2008-2009 թթ.-երին այս ուղղությամբ հարկային քաղաքականության մեջ որոշակի քայլեր են արվել: Մասնավորապես, սահմանվել է «փափուկ» հարկային վարչարարություն, հաստատվել է նոր ստեղծված ՓՄՁ սուբյեկտներին օժանդակության և սպասարկման ծառայությունների նպատակով այցելությունների համակարգ» իրազեկության բարձրացման նպատակով պատրաստվել են մի շարք տեղեկատվական թերթիկներ, «Պարզեցված ուղեցույց» ձեռնարկը):

160. Կարևորագույն հիմնախնդիր է ձեռնարկությունների ֆինանսավորման հարցը: Ֆինանսավորմանն առնչվող հիմնական դժվարություններն են`

1) վարկերի բարձր տոկոսադրույքները,

2) միջին և երկարաժամկետ վարկերի գրեթե բացակայությունը,

3) վարկային երաշխիքների և գրավի տրամադրման հարցերը,

4) վարկատու կազմակերպություններում դիմումների և (կամ) բիզնես պլանների քննարկման բարդ ընթացակարգը:

161. Ձեռնարկությունների վարկային ֆինանսավորման կարևորությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Հայաստանում, ինչպես անցումային տնտեսությամբ այլ երկրներում, գրեթե բացակայում է ձեռնարկությունների ստեղծման և գործարկման համար անհրաժեշտ նախնական կապիտալը:

162. Ձեռնարկությունների զարգացման համար հաջորդ լուրջ խոչընդոտը ներքին շուկայի ցածր պահանջարկն է: Չնայած, որ Հայաստանի ներքին շուկան դեռ հեռու է հագեցածության կետից, այնուամենայնիվ, տնտեսության դինամիկ զարգացման համար ձեռնարկությունների գործունեությունը հիմնականում պետք է նպատակաուղղված լինի դեպի արտաքին շուկաներ: Սակայն արտահանման հնարավորությունների զարգացումը պահանջում է նպատակային պետական օժանդակություն, ժամանակ, ֆինանսներ և ուսուցում:

163. Չկա ազգային բիզնես տեղեկատվական և խորհրդատվական զարգացած և կայուն համակարգ, որը ձեռնարկություններին կտրամադրեր ծառայություններ և տեղեկատվություն` լիարժեք գործունեություն ծավալելու համար:

164. Հայաստանում չկա ձեռնարկատիրական կրթության և կադրերի վերապատրաստման համակարգ, որն էական դեր կխաղար շուկայական տնտեսության պայմաններում աշխատանքի կազմակերպման նոր ձևերի կիրառման, մասնավոր գործունեության ծավալման, նոր մտածողության ձևավորման գործում:

165. Փոքր և միջին ձեռնարկությունների չափորոշիչների բացակայությունը հանգեցնում է վիճակագրության բացակայության: Տնտեսության յուրաքանչյուր, այդ թվում` ՓՄՁ ոլորտում, իրական քաղաքականություն մշակելու և իրականացնելու համար անհրաժեշտ է հնարավորին չափ ճշգրիտ վիճակագրական տեղեկատվություն: Այն կարևոր է ինչպես գործարարների, այնպես էլ գործարարության հիմնախնդիրներով զբաղվող հասարակական կազմակերպություններին և ձեռնարկատերերին` բիզնես ծառայություններ մատուցող կենտրոնների գործունեության համար:

166. Հայաստանում ձեռնարկատերերն իրենց գործունեության և նոր ձեռնարկությունների ստեղծման ժամանակ բախվում են մի շարք հիմնախնդիրների: Այդ հիմնախնդիրների մեջ առաջնային տեղ է զբաղեցնում ֆինանսականը: Փորձագիտական հետազոտությունները հաստատում են, որ ՓՄՁ-երի վարկային և ֆինանսական աջակցությունը խիստ սահմանափակ է և անբավարար: Հատկապես ակնհայտ է փոքր և միջին ձեռնարկությունների ֆինանսավորման հարցերում պետական օժանդակության բացակայությունը: Միաժամանակ առկա է գործող ֆինանսավորման աղբյուրներին ՓՄՁ սուբյեկտների անհասանելիությունը: Դա հիմնականում բացատրվում է.

1) վարկերի տոկոսադրույքների բարձր լինելով,

2) միջինժամկետ և երկարաժամկետ վարկերի գրեթե բացակայությամբ,

3) վարկերի դիմաց տրամադրվող երաշխիքների բացակայությամբ,

4) վարկերի գրավային անբավարար ապահովվածությամբ,

5) բիզնես ծրագրերի ցածր որակով,

6) վարկի ձեռքբերման գործընթացին առնչվող խնդիրներով:

167. Հայաստանում փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման քաղաքականությունը պետք է նպատակաուղղվի նշված հիմնախնդիրների հաղթահարմանը և նպաստի ձեռնարկատիրության զարգացման համար բարենպաստ միջավայրի ձևավորմանը: ՓՄՁ հիմնախնդիրների լուծումը զգալի քայլ կլինի երկրի սոցիալ-տնտեսական առաջընթացի գործում: Արտադրության ոլորտը և, մասնավորապես, արդյունաբերությունը` որպես երկրի տնտեսության զարգացման հիմնական ուղղություններից մեկը, պետք է արտացոլվի ՓՄՁ քաղաքականության մեջ և իրականացվի առանձին ծրագրերի և միջոցառումների ճանապարհով:

168. ՓՄՁ քաղաքականության իրականացման հիմնական ուղղություններից մեկը հանդիսացող արտադրական ոլորտի ընդլայնումն ու զարգացումը կնպաստի ՓՄՁ քաղաքականության հիմնական նպատակների իրագործմանը, այն է` արտադրության ծավալների աճ, առևտրային հաշվեկշռի պակասորդի կրճատում, տեղական հումքի արդյունավետ օգտագործում, արտահանման ծավալների մեծացում, պարապուրդի մատնված արտադրական հզորությունների վերագործարկում, արտադրական հզորությունների և արտադրվող ապրանքների դիվերսիֆիկացիա և այլն:

169. Արդյունաբերական քաղաքականության տարբեր ուղղություններով արված առաջարկությունները հնարավորություն են տալիս բացահայտելու խոշոր և փոքր ու միջին ձեռնարկությունների միջև համագործակցության հետագա զարգացման, դրանց փոխադարձ կապերի ընդլայնման հնարավորությունները և տնտեսական զարգացման գերակայությունները: Վիճակագրական տվյալների ուսումնասիրությունը վկայում է, որ ՓՄՁ զարգացման մակարդակով մարզը երկրում հետ է մնում: Մարզում գործում են հիմնականում առևտրի փոքր և գերփոքր օբյեկտներ: Սպասարկման ծառայությունները համեմատաբար քիչ են: Առավել քիչ են արտադրական ձեռնարկությունները: Դրանք հիմնականում գյուղմթերքներ վերամշակող փոքր ձեռնարկություններ են և տեղական հումքի բազայի վրա շինանյութեր արտադրող կազմակերպություններ: Զարգացած չէ տուրիստական բիզնեսը: Միաժամանակ, ՓՄՁ-ների գործունեության բարելավմանն ուղղված միջոցառումները դեռևս բավարար չեն` էականորեն նպաստելու համար մարզի մասնավոր հատվածի կայուն և մրցունակ զարգացմանը:

170. ՓՄՁ զարգացման դինամիկան ուսումնասիրելիս, պարզվում է, որ տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցությունը, համեմատած ֆինանսական աջակցության հետ, առավել քիչ արդյունավետ է: Հիմնականում դրանով է պայմանավորված Արագածոտնի մարզում ՓՄՁ զարգացման տեմպերի ցածր լինելը: Ֆինանսական և ոչ-ֆինանսական աջակցություն ստացածների հարաբերակցությունը` 23 և 917 (3% և 97%) վկայում է, որ անհրաժեշտություն կա հանգամանալից վերլուծել ոչ-ֆինանսական աջակցության գործիքների մատուցման արդյունավետությունը: Այս առումով անհրաժեշտ է, որ ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդն ստեղծի և պարբերաբար վերլուծի ծրագրի շահառուների իր տեղեկատվական բազան: Այս ուղղության արդյունավետ օգտագործումը մեծապես պայմանավորված է մի շարք պետական և ոչ պետական կառույցների սերտ համագործակցությամբ: Տեխնիկական օժանդակությունը, որը ներառում է տեղեկատվական և խորհրդատվական ապահովումը, իրականացնում են ինչպես կառավարման պետական մարմինները, հասարակական կազմակերպությունները, այնպես էլ առևտրային կազմակերպությունները: Այս մեխանիզմը մեծ արդյունքներ կարող է տալ, եթե պետական համապատասխան կառույցներ լրջորեն ընդգրկվեն ՓՄՁ աջակցության քաղաքականության իրականացման գործընթացում:

171. Աջակցություն ստացածների տարածքային բաշխվածության մեջ առայժմ գերակշռում են մարզկենտրոնում և քաղաքային համայնքներում գործող ՓՄՁ-ները: Ընդ որում` գործող ՓՄՁ-ների վարկային երաշխիքի միջին գումարը կազմել է 3.6 մլն ՀՀ դրամ, իսկ սկսնակներինը` 1.3 մլն ՀՀ դրամ: Ֆինանսական ռեսուրսների վերաբաշխումը հօգուտ սկսնակների կարող է զգալիորեն ավելացնել սկսնակ շահառուների թիվը:

172. Անհրաժեշտ է հետևողականորեն մեծացնել գյուղական համայնքներից շահառուների տեսակարար կշիռը ՓՄՁ աջակցության գործընթացում: Ծրագրի շահառուների շրջանակներն ընդլայնելու գործում կարևոր դեր ունեն կատարելու տեղական ինքնակառավարման մարմինները, որոնց մասնակցությունը ՓՄՁ աջակցման ծրագրերի պլանավորման և իրագործման գործընթացներում նախատեսված է, սակայն դեռևս թույլ է դրսևորվում: Կան նաև օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ այլ պատճառներ: Շուկայում հաստատուն մրցունակ դիրքեր զբաղեցնելու և պահպանելու, արտադրողականության շարունակական աճ ապահովելու, գործարար ռիսկերի կրճատման գործընթացը Հայաստանում ակնհայտորեն դանդաղում է, ի թիվս այլ գործոնների, նաև գործարար կառավարման անբավարար մակարդակի հետևանքով: Գործարար շրջանակներում ռազմավարական պլանավորման, անձնակազմի, ֆինանսական միջոցների, որակի արդյունավետ կառավարման, ինչպես նաև շուկայում ապրանքների և ծառայությունների առաջմղման գործում մարքեթինգային գործելակերպի անտեսումը շարունակում է զսպել գործարարության մրցունակության աճը:

173. Գլոբալ մրցունակության համաթվով դասակարգված 125 երկրների շարքում 82-րդ տեղ զբաղեցնելու հանգամանքը բացասական առումով պայմանավորված է նաև «Գործարար հղկվածություն» ցուցանիշով Հայաստանի ցածր մակարդակով (104-րդ տեղ):

174. ՓՄՁ հիմնախնդիրները մարզում պարզելու համար հարցումներ են անցկացվել մարզի բնակիչների շրջանում: Հետազոտության համար ընտրվել են ոչ միայն ՓՄՁ անդամները, այլև այն մարդիկ, ովքեր հրաժարվել են ձեռնարկատիրական գործունեությունից և նրանք, ովքեր կուզենային զբաղվել նման գործով: Հարցմանը մասնակցել են նաև մարզի 28 համայնքապետեր: Ստացվել են այսպիսի պատասխաններ.

175. Դժվար է ֆինանսներ հայթայթելը: Հայաստանի չափահաս բնակչության 13.5%-ն է ընդգրկված մասնավոր վարկային գրասենյակում/բյուրոյում) և 2.8%-ը հանրային վարկային ռեգիստրում, մինչդեռ Մեծ Բրիտանիայում այդ թիվը կազմում է բնակչության մոտ 85%-ը: Հայաստանը վարկերի ստացման դյուրինության առումով դասակարգվում է 36-րդ տեղում: Դասակարգումը կբարելավվի, եթե վարկային կազմակերպությունների (ներառյալ` կոմունալ ձեռնարկությունները) անդամակցությունը վարկային գրասենյակին (բյուրո) դարձնել պարտադիր, որը թույլ կտա բանկային փոխառություն կամ վարկային քարտ չունեցող անձանց համար ստեղծել վարկային պատմություն: Այսպիսի բարեփոխումը կընդլայնի գրասենյակի գործունեության շրջանակը, և կդյուրացնի ձեռներեցների համար բիզնես հիմնելու և այն զարգացնելու անհրաժեշտ միջոցների հայթայթումը: Չնայած անցած տարվա բարեփոխումներին, Հայաստանում օրենքն իրականացվում է 14 տոկոսով, մինչդեռ Միացյալ Թագավորությունում` 85 տոկոսով:

176. Շատ են քաշքշուկները գրանցման և, հատկապես, լուծարման դեպքերում: Օրինակ, Հայաստանում կազմակերպության լուծարման /սնանկացման/ գործընթացով անցկացնելը միջինը տևում է 1.9 տարի և ծախսը կազմում է գույքի արժեքի 4%-ը:

177. Կա անառողջ մրցակցություն: Կան ոլորտներ, որտեղ կոշտ մենաշնորհ է հաստատված: Օրինակ, սննդամթերքի, բենզինի ներկրման գործում:

178. Հարկային դաշտն անբարենպաստ է: Գրանցվելու և հարկային պարտավորություններն ամբողջությամբ կատարելու դեպքում 2-3 հոգիանոց ձեռնարկությունը չի կարող արդյունավետ գործողություն ծավալել: Այդ պատճառով նման ձեռնարկությունները հիմնականում խուսափում են գրանցվելուց և դուրս են մնում հաշվառումից կամ գործում են այլ կազմակերպությունների անվան ներքո:

179. Որպես կանոն, ձեռնարկները ֆինանսավորվում են սուբյեկտիվորեն: Զգալի է անհատական սուբյեկտիվ գործոնի դերը: Արժեքավոր շատ նախաձեռնությունների համար հնարավոր չէ ֆինանսավորում ստանալ: Սակայն ֆինանսավորվում են այնպիսի ծրագրեր, որոնք տնտեսական և սոցիալական ավելի պակաս նշանակություն ունեն:

180. Դժվարություններ կան սկսնակ ձեռնարկությունների ֆինանսավորման գործում:

181. Նամանավանդ, գյուղական համայնքներում դժվար է ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելը: Գյուղերում գործունեության միակ, այն էլ սահմանափակ ոլորտը մանր առևտուրն է: Արտադրության կամ ծառայությունների կազմակերպման հնարավորությունները խիստ սահմանափակ են:

182. Բարձր են վարկային տոկոսները, կարճ են վարկավորման ժամկետները:

183. Տրվող վարկերով լուրջ կապիտալ ներդրումներ իրականացնել հնարավոր չէ:

184. Հարկային բնագավառի աշխատողների գործողությունները կամայական են: Ձեռնարկություններին հաճախ հարկադրում են պլանային չհիմնավորված հարկային մուծումներ կատարել:

185. Շուկա մուտք գործելը դժվար է: Այնտեղ նույնպես անառողջ մրցակցություն կա:

186. Ենթակառուցվածքներն անկատար են:Ճանապարհներն անբարեկարգ են, Դժվարություններ կան գազի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարման գործում:

187. Արտասահմանյան գործընկերներ գտնելը գրեթե անհնար է: Չկա այնպիսի կառույց, որն զբաղվի այդ խնդրով:

188. Չի բավարարում փորձը: Տեղեկատվությունն անբավարար է կամ անհասանելի:

189. Չկան անհրաժեշտ գիտելիքներ ունեցող լուրջ մասնագետներ:

190. Տեղական բիզնեսի զարգացմանը խոչընդոտում է հատկապես արտասահմանից ցածրորակ և ցածրարժեք ապրանքների ներկրումը:

191. Մասնավորապես, հարցը վերաբերում է հագուստին և կոշկեղենին: Մարզում գործող նմանատիպ շատ ձեռնարկություններ փակվել են` չդիմանալով մրցակցությանը: Նշվել են նաև այլ պատճառներ: Դրանցից հիմնականը տեղեկատվական, խորհրդատվական և ֆինանսական հարցերով զբաղվող կազմակերպությունների դժվար հասանելիությունն է: Մարզում ՓՄՁ զարգացման միակ կենտրոնը Ապարանում է: Աշտարակում, Թալինում և Ծաղկահովիտում նման կառույցներ չկան: Տրվել են նաև այլ պատասխաններ, վերաբերում են սեփական գործունեությանը և դրանցում ծագած հիմնախնդիրներին և վերլուծության ու գնահատման համակարգում մեծ նշանակություն չեն ձեռքբերում:

192. Կարևոր հարցադրումներ են արել նաև հարցմանը մասնակցած համայնքապետերը`

1) Հստակ չէ ՏԻՄ-երի դերը ՓՄՁ զարգացման գործում: Կազմակերպությունները գրանցելիս կամ լուծարելիս հաշվի չեն առնվում համայնքապետերի կարծիքները և երաշխավորությունները:

2) Չկան ձեռնարկություններին օգնելու, աջակցելու, նրանց գործունեության մասին առաջարկություններ ներկայացնելու և դրանք պաշտպանելու հստակ մեխանիզմներ:

3) ՓՄՁ-ները համայնքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործում գրեթե մասնակցություն չեն ունենում:

4) Համայնքապետերն առավել շահագրգռված են արտադրական գործունեության զարգացման խնդրում: Նրանք հիմնականում նշում են, որ նախկինում գործող արտադրական ձեռնարկությունների վերագործարկումով հնարավոր է լուծել ներհամայնքային բազմաթիվ խնդիրներ:

5) Չկա արտերկրում գործընկերներ գտնելու հնարավորություն: Կապեր հաստատել այլ երկրների ձեռնարկությունների և ՏԻՄ-երի հետ գրեթե անհնար է:

6) Օրենքում ամրագրված չէ ՓՄՁ-ների` համայնքների առջև սոցիալական պատասխանատվության որևէ նորմ:

7) Քիչ են լուրջ բիզնես գիտելիքներ ունեցող անձինք: Իսկ տրված մեթոդական խորհրդատվությունը բավարար չէ կայուն և զարգացող բիզնես ստեղծելու համար:

8) Քիչ են ներգրավվում արտասահմանում գործող գործարարները: Նրանք ավելի նպատակահարմար են համարում բիզնեսի համար ներդրումներ կատարել ոչ թե իրենց համայնքում, այլ` Երևանում, ուր ավելի մեծ են բիզնես իրականացնելու հնարավորությունները:

9) Արժեքավոր շատ մտահղացումներ անիրականալի են` ֆինանսական միջոցների, պետական օգնության և հովանավորության բացակայության պայմաններում:

10) Մասնավոր հատվածում գործարար կառավարման մակարդակը ցածր է:

193. Համայնքների ղեկավարները ցանկանում են մասնակցել համայնքի մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի մշակմանը, իսկ ծրագրերի իրականացման գործում պատրաստ են տրամադրել համայնքում եղած հնարավորությունները, օգտագործել Տեղական ինքնակառավարման մարմիններին տրվող իրավասությունները` ՓՄՁ զարգացման և աջակցության գործում: Այդպիսի ծրագրերի մշակման և իրականացման համար համայնքապետերն աջակցություն են ակնկալում պետությունից, դոնոր կազմակերպություններից, ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամից, ինչպես նաև օտարերկրյա և տեղացի մասնավոր ներդրողներից: Միաժամանակ, նրանց կարծիքով, ՓՄՁ-ները պետք է օրենքով ամրագրված սոցիալական պարտավորություններ ունենան համայնքի առջև:

194. Մարզում ձեռնարկատիրության հետագա զարգացման հնարավորությունները համայնքապետերը համարում են.

1) բնակչության ձեռներեցությունը` համայնքում մասնագիտական կրթություն ունեցող անձանց սեփական գործ սկսելու ցանկությունը (ընտանիքների 10- 15%),

2) տեղական գյուղմթերքների հումքային բազայի հիման վրա վերամշակման և իրացման արդյունավետ կազմակերպումը,

3) զբոսաշրջության զարգացումը` հաշվի առնելով համայնքների մի մասի բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը և բնակլիմայական պայմանները,

4) համայնքում ներդրումներ կատարելու տեղացի արտագնա ձեռներեցների պատրաստակամությունը:

195. Համայնքապետերի հարցման արդյունքների վերլուծությունը ցուցահանում է, որ մասնավոր ներդրումների ներհոսքը սահմանափակող հիմնական գործոնները հետևյալն են.

1) համայնքապետերը, կարևորելով մասնավոր ներդրումների ներգրավման անհրաժեշտությունը, դեռևս հստակ պատկերացում չունեն ներդրումների խրախուսման իրենց դերի վերաբերյալ,

2) մասնավոր ներդրումների համար տեղական ռեսուրսների, մասնավորապես հողի և արտադրական տարածքների հատկացման հնարավորությունների վերաբերյալ տեղեկատվության բացակայությունը,

3) գործարար նախաձեռնությունների իրականացման համար անհրաժեշտ որակյալ աշխատուժի և մասնագետների պակասը:

196. Արդյունաբերական քաղաքականության տարբեր ուղղություններով արված առաջարկությունները հնարավորություն են տալիս բացահայտելու խոշոր, փոքր ու միջին ձեռնարկությունների միջև համագործակցության հետագա զարգացման, նրանց փոխադարձ կապերի ընդլայնման հնարավորությունները և տնտեսական զարգացման գերակայությունները: Արտադրական ոլորտի արդյունավետ գործող ՓՄՁ-ների թվի և գործառույթների շրջանակի ընդլայնման համար անհրաժեշտ է պետական աջակցություն` այդ քաղաքականության իրականացման բոլոր հնարավոր մեխանիզմներով: Մասնավորապես, պետական գերակա ուղղություններում արտադրական ՓՄՁ-ներին տրվող վարկերի երաշխավորումը այդ մեխանիզմներից է: Մարզում հիմնադրվող վերամշակող արտադրությունների համար անհրաժեշտ է ստեղծել առավել բարենպաստ ռեժիմ, որը հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ օգտագործել տեղական հանքահումքային ռեսուրսները: Արտադրական ՓՄՁ-երի ընդլայնումը մարզում կլուծի ևս մի կարևոր հիմնահարց, այն է` գյուղմթերքների վերամշակման արտադրության զարգացում և երկրի պարենային ապահովության հիմնախնդրի մեղմացում: Արդեն այսօր նկատելի են սննդի վերամշակման փոքր և միջին արտադրությունների զարգացման հեռանկարները և դրա ազդեցությունը գյուղատնտեսությունում առկա հիմնախնդիրների լուծման և մեղմացման գործընթացին (գյուղատնտեսական մթերքների գնումների ապահովում, դրանց արդյունավետ վերարտադրություն, ճյուղի ամրապնդում և այլն): Արտադրական ոլորտի զարգացման համար կարևորվում է նաև պարապուրդի մատնված և (կամ) անարդյունավետ աշխատող խոշոր ձեռնարկությունների վերակազմավորումը (ռեստրուկտուրիզացիան):

197. ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանում Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման նպատակով իրականացվել են հետևյալ աշխատանքները.

1) մարզպետի կարգադրությամբ ստեղծվել է ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ,

որի կազմում են մարզպետարանի պատասխանատու աշխատակիցներ,

համայնքապետեր, գործարարներ: Յուրաքանչյուր տասնօրյակ խորհուրդը նիստեր

է գումարում և ամփոփում կատարած աշխատանքները, տալիս հանձնարարականներ

և որոշակիացնում հետագա անելիքները,

2) մարզպետարանում հրավիրվել է խոշոր համայնքների համայնքապետերի,

դրանցում գործող ՓՄՁ-ների ղեկավարների հանդիպում և քննարկվել են ՓՄՁ

զարգացման հեռանկարները, նրանց դերը համայնքների զարգացման գործում,

3) ստեղծվել է ՓՄՁ զարգացման ոլորտային աշխատանքային խումբ, որտեղ

ընդգրկված է 18 մարդ,

4) ստեղծվել է ՓՄՁ տվյալների բազա, որն անընդհատ թարմացվում է,

5) ՓՄՁ ԶԱԿ մարզային կենտրոնի հետ ամփոփվել են ՓՄՁ զարգացման նպատակով

մարզում անցած տարիներին իրականացված աշխատանքները, թարմացվել են

տվյալները:

198. Յուրաքանչյուր ամիս մարզպետարանի պատասխանատու աշխատակիցները հանդիպում են ՓՄՁ այն սուբյեկտների և հասարակական կազմակերպությունների հետ, որոնց գործունեությունը մեծ նշանակություն ունի մարզի տնտեսության զարգացման համար: Նրանց ներկայացվել են ՓՄՁ զարգացման` ՀՀ կառավարության ծրագրերը: ՓՄՁ ներկայացուցիչներից ստացվում են համագործակցության առաջարկություններ, որոնք ամփոփվում են մարզպետարանի աշխատակազմի ՖՍՏԶ վարչությունում: Մեթոդական օգնություն և աջակցություն է տրվում ՓՄՁ սուբյեկտներին` բիզնես պլանների կազմման գործում: Նրանց տրամադրվում են նաև երկրում գործող բիզնես կենտրոնների հետ կապ ստեղծելու հնարավորություններ:

199. Վարկավորման համար մարզի 1 կազմակերպության ներկայացրած հայտը բավարարվել է: «Թամարա Ֆրուտ» կազմակերպությանը տրվել է 280 միլիոն դրամի վարկային երաշխիք: Մարզպետարանի ՖՍՏԶ վարչությունում ներկայումս քննարկման ընթացքում են 10 բիզնես ծրագրեր: Աշխատանքների ավարտից հետո դրանք կներկայացվեն համապատասխան կառույցներին: Համայնքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման քառամյա ծրագրերում նախատեսվում են նաև ՓՄՁ զարգացման և աջակցության աշխատանքներ:

200. ՓՄՁ զարգացման ուղղությամբ խնդիրների, անելիքների և մարզպետարանի կողմից իրականացվող աշխատանքների վերաբերյալ հաղորդագրություն է տպագրվել մարզում գործող թերթերում: Նյութերը տեղադրվում են մարզպետարանի կայքէջում: Մարզպետարանի պատասխանատու աշխատակիցները եղել են ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունում կազմակերպված հանդիպումներին, հանդես են եկել առաջարկներով:

201. Նշանակալի է ՓՄՁ սուբյեկտների մասնակցությունը նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում: 2006 թ. ընթացքում երկրում ստեղծվել է ավելի քան 10 հազար ՓՄՁ, որի արդյունքում ստեղծվել է շուրջ 14.5 հազար նոր աշխատատեղ: 2006 թ. ՓՄՁ նոր սուբյեկտների ստեղծման, ինչպես նաև ՓՄՁ գործող սուբյեկտների գործունեության ընդլայնման արդյունքում ստեղծված նոր աշխատատեղերի թիվը կազմել է 20.3 հազար, որից 50.2% կամ 10.2 հազարը` ՀՀ մարզերում, իսկ 49.8%-ը կամ 10.1 հազարը` Երևանում: 1991-2007 թթ. Հայաստանում օտարերկրյա ներդրումների ընդհանուր գումարային ծավալը կազմել է 3.5 մլրդ ԱՄՆ դոլար, որից` 2000-2007 թթ. ավելի քան 2.9 մլրդ ԱՄՆ դոլար: 2007 թ. տնտեսության իրական հատվածում օտարերկրյա ներդրումների հոսքերի ծավալը կազմել է 845.4 մլն ԱՄՆ դոլար (2006 թ.-ի հետ համեմատությամբ աճը 34.6%): 2008 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Հայաստանում գումարային ՕՈՒՆ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմում է 27.2%:

202. 2008 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Հայաստանում հիմնադրվել է օտարերկրյա կապիտալի մասնակցությամբ 3698 ընկերություն:

 

Աղյուսակ 5.1. ՀՀ-ում ՓՄՁ զարգացման ինդեքսի դինամիկան 2002-2007 թթ.

 

.____________________________________________________________________.

|Տարի|Մասնավոր  |ՓՄՁ ոլորտի|ՓՄՁ            |Մեկ շնչին  |ՓՄՁ զարգացման|

|    |հատվածի   |տեսակարար |սուբյեկտներում |ընկնող ՀՆԱ |ինդեքս /ՀՆԱ-ի|

|    |տեսակարար |կշիռը     |զբաղվածների    |/ԱՄՆ դոլար/|նկատմամբ մեկ |

|    |կշիռը     |ՀՆԱ-ում, %|տեսակարար կշիռը|           |շնչին ընկնող |

|    |տնտեսու-  |          |զբաղվածների    |           |եկամուտների  |

|    |թյունում %|          |ընդհանուր      |           |հաշվով       |

|    |          |          |թվաքանակում, % |           |             |

|____|__________|__________|_______________|___________|_____________|

|2002|   81.0   |   34.4   |      28.2     |   739.9   |     58.1    |

|____|__________|__________|_______________|___________|_____________|

|2003|   83.0   |   36.5   |      83 3     | 1.0 873.4 |     82.0    |

|____|__________|__________|_______________|___________|_____________|

|2004|   84.0   |   38.6   |      32.9     |  1104.4   |    117.8    |

|____|__________|__________|_______________|___________|_____________|

|2005|   84.0   |   39.8   |      34.0     |  1513.0   |    171.9    |

|____|__________|__________|_______________|___________|_____________|

|2006|   84.0   |   40.3   |      35.1     |  1996.0   |    237.2    |

|____|__________|__________|_______________|___________|_____________|

|2007|   84.0   |   41.0   |      40.7     |  2744.0   |    398.6    |

.____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` «Հայաստանի ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի 2007 թ. հաշվետվություն, էջ 8

 

203. Ըստ ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի հրատարակված 2005-2006 թթ. «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը Հայաստանում» տեղեկագրի, գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական անձանց ներկայացված է Աղյուսակ 5.2-ում:

 

Աղյուսակ 5.2. Գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն` ըստ

անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող

առևտրային իրավաբանական անձանց (2007 թ.):

 

.____________________________________________________.

|      Մարզ     |           ՓՄՁ սուբյեկտներ          |

|               |____________________________________|

|               |     ԱՁ    |     ԻԱ    |   Ընդամենը |

|               |___________|___________|____________|

|               |թիվ  |%    |թիվ  |%    |թիվ   |%    |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Երևան          |26149| 41  | 3568|  53 | 61847|  48 |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Ընդամենը մարզեր|37640| 59  |31113|  47 | 68753|  52 |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Արագածոտն      | 2553|  4  | 1858|  3  | 4411 |  3  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Արարատ         | 4669|  7  | 3117|  5  | 7786 |  6  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Արմավիր        | 5356|  8  | 2929|  4  | 8285 |  6  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Գեղարքունիք    | 2916|  5  | 3760|  6  | 6677 |  5  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Լոռի           | 5111|  8  | 4792|  7  | 9903 |  8  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Կոտայք         | 5387|  8  | 5100|  8  | 10487|  8  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Շիրակ          | 3503|  6  | 3239|  5  | 6773 |  5  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Սյունիք        | 3352|  5  | 3270|  5  | 6591 |  5  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Վայոց Ձոր      | 1593|  3  | 897 |  1  | 2490 |  2  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Տավուշ         | 3201|  5  | 2150|  3  | 5350 |  4  |

|_______________|_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Ընդամենը ՀՀ    |63789|100.0|66811|100.0|130600|100.0|

.____________________________________________________.

Աղբյուրը` «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը Հայաստանում» տեղեկագիր

 

ՓՄՁ բաշխումն ըստ մարզերի ներկայացված է 12-րդ գրաֆիկական պատկերում:

 

Գրաֆիկական պատկեր 12. ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխումն ըստ մարզերի - %

 

-------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

204. Ըստ ներկայացվող տվյալների, ՓՄՁ զարգացման մակարդակով ՀՀ Արագածոտնի մարզը Հայաստանում գերազանցում է միայն Վայոց Ձորի մարզի ցուցանիշները: Սակայն, համաձայն վիճակագրական տվյալների, Արագածոտնի մարզը բնակչության թվաքանակով գերազանցում է Վայոց Ձորի և Տավուշի մարզերին, իսկ գյուղական բնակչության թվով` նաև Սյունիքի մարզին: Այս ցուցանիշները վկայում են, որ ՓՄՁ զարգացման մակարդակով Արագածոտնի մարզը մեծապես զիջում է հանրապետական միջին ցուցանիշներին: Յուրաքանչյուր 1000 բնակչի հաշվով մարզում 2007 թ.-ին գործում էր 20.5 ՓՄՁ, այն դեպքում, երբ հանրապետության միջին ցուցանիշը 49.5 է: Այդ նույն ցուցանիշը մարզերում (չհաշված Երևանը) 2008 թ.-ին այն հասել է 22-ի: Սակայն նախկին հարաբերակցությունը պահպանվել է:

205. Վերջին տարիների ընթացքում մարզի ՓՄՁ ոլորտում զգալի առաջընթաց է նկատվում: Ավելացել է փոքր և միջին ձեռնարկությունների, իրավաբանական անձանց թիվը: 2006 թ. 3.0%-ի փոխարեն, 2008 թ.-ին, երկրում մարզի ՓՄՁ-ների տեսակարար կշիռը հասել է 3.4%-ի:

 

Աղյուսակ 5.3. ՀՀ Արագածոտնի մարզում ՀՆԱ -ի արտադրության մեջ

ձեռնարկությունների տեսակարար կշիռների մասին համեմատական

տեղեկատվություն.

 

._____________________________________________________________.

|   Մարզը   |           2003         |          2004          |

|           |________________________|________________________|

|           |ՓՄՁ սուբյեկտներ % |խոշոր|ՓՄՁ սուբյեկտներ % |խոշոր|

|           |__________________|  %  |__________________|  %  |

|           |գերփոքր|փոքր|միջին|     |գերփոքր|փոքր|միջին|     |

|___________|_______|____|_____|_____|_______|____|_____|_____|

|Երևան      | 12.8  |14.0| 14.0| 64.0|  13.8 |13.2| 11.7| 62.6|

|___________|_______|____|_____|_____|_______|____|_____|_____|

|Մարզեր     |  8.6  |15.6| 9.6 | 66.2|   9.1 |15.3| 10.1| 65.6|

|___________|_______|____|_____|_____|_______|____|_____|_____|

|Արագածոտն  | 15.1  |23.4| 8.5 | 53.1|  15.3 |23.6| 8.4 | 52.7|

|___________|_______|____|_____|_____|_______|____|_____|_____|

|Գեղարքունիք| 20.0  | 9.5| 24.2| 46.4|  20.2 | 9.5| 24.1| 46.1|

|___________|_______|____|_____|_____|_______|____|_____|_____|

|Վայոց Ձոր  | 20.6  |20.6| 7.5 | 51.3|  21.1 |20.7| 7.5 | 50.7|

|___________|_______|____|_____|_____|_______|____|_____|_____|

|Ընդամենը ՀՀ| 11.0  |15.7| 9.9 | 63.5|  12.3 |14.6| 11.7| 61.4|

._____________________________________________________________.

Աղբյուրը` «ՓՄՁ ոլորտը Հայաստանում 2003-2004 թ.թ. էջ 12

 

206. 2006 թ. ՓՄՁ տեսակարար կշիռը ՀՀ Արագածոտնի մարզի ՀՆԱ-ում կազմել է շուրջ 53.7%: Միայն 2006 թ. ընթացքում ՀՀ Արագածոտնի մարզում գրանցվել է 339, 2007 թ.-ին` 426` 2008-ին` 440 ՓՄՁ սուբյեկտ` ապահովելով շուրջ 1800 նոր աշխատատեղ: 2011-2014 թթ. Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագրով ՓՄՁ հատվածի ռազմավարությունն իրագործելու և ոլորտի աշխատանքները համակարգելու նպատակով մարզպետի կարգադրությամբ (2009 թ.ապրիլի 10-ի) ստեղծվեց ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ (ՓՄՁ ԶՄԽ), որը Մարզային զարգացման հանձնաժողովի ենթակայությամբ գործող մասնակցային միավոր է:

207. Մարզի զարգացման ծրագրով ՓՄՁ աջակցության միջոցառումները նախատեսված են իրականացնել «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ) գործունեության շրջանակներում: Ստեղծվել է ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհրդի վարկային երաշխիքների հայտերի հանձնախումբ, ընդունվել են դրա գործունեության ընթացակարգերը և մեխանիզմները: Միաժամանակ, ծրագրի շրջանակներում աշխատանքներ են տարվում` Աշտարակի (ք. Աշտարակ) և Թալինի (ք. Թալին) տարածաշրջաններում Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի ներկայացուցչություններ ստեղծելու ուղղությամբ: Նշված ենթակառուցվածքների ստեղծումը և ամրապնդումը ծրագրի ռազմավարական նպատակների իրականացման կարևոր նախադրյալ է. այն է` ՓՄՁ-ներից ստացվող աջակցման հայտերի վերաբերյալ որոշումներն ընդունում է ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդը:

208. 1-ին գծապատկերում ներկայացված են մարզում ՓՄՁ աջակցման նոր ստեղծված ենթակառուցվածքների տեղը ՓՄՁ աջակցման գործընթացում: Կնքված պայմանագրերի շրջանակում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցման ուղղություններն են.

1) ֆինանսական աջակցություն (սկսնակներին և գործող ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրում),

2) գործարար ուսուցում, տեղեկատվության և խորհրդատվության տրամադրում սկսնակ և գործող ՓՄՁ սուբյեկտներին,

3) շուկաների առաջմղման աջակցում:

209. Նշված ուղղություններով մարզի ՓՄՁ-ներին ցուցաբերված աջակցությունը իրականացվել է հետևյալ մեխանիզմներով.

 

Գծապատկեր 1. Աջակցության մեխանիզմներն ըստ ՓՄՁ սուբյեկտների

 

._____________________________________________________________________.

|Աջակցության  |Աջակցության մեխանիզմներն ըստ ՓՄՁ սուբյեկտների          |

|ուղղություն- |_______________________________________________________|

|ներ          |գործող ՓՄՁ-ներ               |սկսնակ գործարարներ       |

|_____________|_____________________________|_________________________|

|Ֆինանսական   |Երաշխավորվում է վարկի        |Մինչև  1 մլն. դրամ վարկի |

|աջակցություն |հիմնական գումարի ոչ ավելի,   |ստացման համար տրամադրվում|

|             |քան 70%-ը, երաշխավորության   |է վարկային երաշխիք վարկի |

|             |առավելագույն չափը մինչև      |գումարի մինչև  130%-ի    |

|             |10 մլն. դրամ:                |չափով                    |

|_____________|_____________________________|_________________________|

|Տեղեկատվական,|Տեղեկատվական և  խորհրդատվական|Դասընթացներ և  անհատական |

|խորհրդատվական|աջակցություն,                |խորհրդատվություն գործարար|

|և            |Նեղ մասնագիտական             |ծրագրի մշակման համար     |

|ուսուցողական |խորհրդատվական աջակցություն,  |                         |

|ծրագրեր      |ՈՒսուցողական դասընթացներ     |                         |

|_____________|_____________________________|_________________________|

|Տեխնիկական   |Գովազդային վահանակների       |                         |

|աջակցություն |պատրաստում                   |                         |

|             |Պիտակների տպագրություն       |                         |

|             |Գովազդ հեռուստատեսությամբ    |                         |

|             |Ինտերնետային կայքի պատրաստում|                         |

|             |Մասնակցություն               |                         |

|             |ցուցահանդեսներին             |                         |

._____________________________________________________________________.

 

210. ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունները տրամադրվել են Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի գործընկեր Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ բանկի, Անելիք բանկի, Արդշինինվեստբանկի, Յունիբանկի միջոցով: 2005-2008 թթ. մարզում իրականացվել է սկսնակ գործարարների ձեռներեցության աջակցության 4 ծրագիր (Թալին, Աշտարակ, Ապարան): Ծրագրերի շրջանակներում աջակցություն է տրամադրվել ՀՀ Արագածոտնի մարզի 95 սկսնակ գործարարի: 2005-2008 թթ. մարզում ֆինանսական աջակցություն են ստացել առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 14 սկսնակ գործարար: Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ը 100%-ով երաշխավորում է սկսնակներին տրամադրվող վարկային պարտավորությունը (վարկի մայր գումարը և տոկոսները, ժամկետանց տոկոսները և տուգանքները): 2008 թ.-ին 467 ՓՄՁ սուբյեկտների խորհրդատվական աջակցություն է տրվել օրենքներում կատարվող փոփոխությունների, արտաքին տնտեսական գործունեության իրականացման, հոսքագծերի և սարքավորումների ձեռքբերման, նորարարությունների և նոր տեխնոլոգիաների ներդրման, գործընկերների որոնման, ֆինանսական միջոցների ներգրավման և կառավարման, լիցենզավորման, ստանդարտացման, գործարար և ներդրումային ծրագրերի մշակման, հաշվապահական հաշվառման և այլ հարցերով:

211. ՓՄՁ սուբյեկտներին նեղ մասնագիտական հմտություններ պահանջող տրամադրված տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցությունն իրականացվել է մրցույթով ընտրված գործարար ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների միջոցով: ՓՄՁ 2 սուբյեկտ ստացել են նեղ մասնագիտական հմտություններ պահանջող խորհրդատվական աջակցություն, ֆինանսների կառավարման, հաշվապահական հաշվառման, հարկային և աշխատանքային օրենսդրության վերաբերյալ խորհրդատվություն: ՓՄՁ 60 սուբյեկտ ուսուցողական աջակցություն է ստացել` մասնակցելով «Ֆինանսական հաշվետվությունների կազմում», «ՀՀ հարկային օրենսդրության պարզաբանումներ», «ՀՀ աշխատանքային օրենսդրության պարզաբանումներ» թեմաներով դասընթացներին: Շուկաներ առաջմղման աջակցության ծրագրի շրջանակներում մարզի ՓՄՁ 25 սուբյեկտ ստացել է գովազդային վահանակների պատրաստման, պիտակների տպագրման, ինտերնետային կայքի պատրաստման, ցուցահանդեսի մասնակցության և այլ աջակցություն:

212. Այսպիսով, ՄԶԾ ՓՄՁ աջակցության բաղադրիչն ամբողջությամբ իրագործվում է, և մեկ տարում ծրագիրը ներառել է ընդհանուր առմամբ 940 շահառու: 2008 թվականի ընթացքում Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի Արագածոտնի մասնաճյուղը ՓՄՁ պետական աջակցության ծրագրով նախատեսված բոլոր ուղղություններով բավարարել է 874 աջակցության հայտ: Աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխվածքն ըստ գործունեության ոլորտների հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 27.8%, ծառայությունների ոլորտում` 15.5%, առևտրի ոլորտում` 54.9%, շինարարության ոլորտում` 3.6%: 2009 թվականի ընթացքում ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագրի շրջանակներում ՀՀ Արագածոտնի մարզում տրամադրվել է 18.6 մլն ՀՀ դրամ գումարի երաշխավորություն` 3 ՓՄՁ սուբյեկտի` ապահովելով 29.3 մլն ՀՀ դրամի վարկային փաթեթ: Սկսնակ գործարարների ձեռներեցությանն աջակցության ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերվել 15 սկսնակ գործարարի:

213. Ծրագրի իրականացման արդյունքում առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 3 սկսնակ գործարարի տրամադրվել է 1.7 մլն ՀՀ դրամի վարկ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը կազմել է 2 մլն ՀՀ դրամ: Սակայն, չնայած կատարված դրական աշխատանքներին, ՓՄՁ-ներին տրամադրված աջակցության ոլորտում մարզը հանրապետությունում զբաղեցնում է վերջին տեղը (Աղյուսակ 5.4):

 

Աղյուսակ 5.4. 2007 թ. տրամադրված վարկային երաշխավորությունների

բաշխումն ըստ մարզերի (%)

 

._________________________.

|Տավուշ              | 8.5|

|____________________|____|

|Վայոց Ձոր           | 8.5|

|____________________|____|

|Շիրակ               |11.7|

|____________________|____|

|Կոտայք              | 5.3|

|____________________|____|

|Լոռի                |18.1|

|____________________|____|

|Գեղարքունիք         |18.1|

|____________________|____|

|Արմավիր             |12.8|

|____________________|____|

|Արարատ              | 5.3|

|____________________|____|

|Արագածոտն           | 3.2|

._________________________.

Աղբյուրը` «ՓՄՁ ոլորտը Հայաստանում 2003-2004 թթ. էջ 15

 

214. Այս ցուցանիշն իր ազդեցությունն է թողել մարզի ՓՄՁ զարգացման վրա: Համապատասխան կազմակերպություններ են ներկայացվել բիզնես-ծրագրեր, բոլոր անհրաժեշտ հաշվարկները: Սակայն վիճակը չի փոխվել: Նման դրությունը խոսում է այն մասին, որ մարզի ՓՄՁ համակարգը պետական աջակցության բավականին մեծ խնդիր ունի: Մարզի ՓՄՁ աջակցության վիճակն առավել տեսանելի է ներկայացվում 13-րդ գրաֆիկական պատկերում:

 

Գրաֆիկական պատկեր 13. ՀՀ-ում վարկային երաշխավորություններն ըստ

մարզերի 2007 թ.

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

245. Վարկային երաշխավորությունների տրամադրման պատկերն առավել ամբողջական են բնութագրում 5.5-րդ աղյուսակում բերված տվյալները:

 

Աղյուսակ 5.5. Տրամադրված երաշխավորություններն ըստ մարզերի

 

._____________________________________________________________________.

|  |Մարզ       |Քա-|Վարկ     |Վարկային   |Երաշխավո-|Ապա- |Վարկի|Միջին |

|  |           |նակ|         |պարտավորու-|րություն |հովվա|տոկոս|ժամկե-|

|  |           |   |         |թյուն      |         |ծութ-|(մի- |տայնու|

|  |           |   |         |           |         |յան %|ջին) |թյուն |

|  |           |   |         |           |         |     |     |(ամիս)|

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|1 |Արագածոտն  | 3 | 29250000|  35951497 | 18600000|56.91|  16 |  32  |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|2 |Արարատ     | 5 | 41000000|  50470915 | 22772500| 47.3|  15 | 33.6 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|3 |Արմավիր    | 12| 92200000| 113735659 | 42987500| 45.8|  16 | 32.6 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|4 |Գեղարքունիք| 17|166300000| 207444175 | 77158125| 39.3|  15 | 35.4 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|5 |Լոռի       | 17|124690000| 156609216 | 72636292| 49.7|  17 | 31.5 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|6 |Կոտայք     | 5 | 33000000|  41680784 | 17500000|39.84|  16 |  36  |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|7 |Շիրակ      | 11| 65050000|  82005404 | 35900000|50.05|  16 | 35.2 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|8 |Սյունիք    | 8 | 45300000|  57597536 | 24836250| 38.8|  17 | 35.3 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|9 |Վայոց Ձոր  | 8 | 61500000|  77858290 | 32283750| 40.5|  17 | 34.5 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|10|Տավուշ     | 8 | 64400000|  81897695 | 31006757| 47.0|  17 | 34.5 |

|__|___________|___|_________|___________|_________|_____|_____|______|

|  |Ընդամենը   | 94|722690000| 905251171 |375681174|  45 |  16 |  34  |

._____________________________________________________________________.

 

216. Աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների 25.5%-ը գործում են Երևանում, իսկ 74.5%-ը` ՀՀ մարզերում: Իրավիճակը փոքր-ինչ շտկվել է 2009 թ-ին: Աջակցություն ստացած մարզերի շարքում Արագածոտնի մարզը երրորդն է` Երևանից, Շիրակից և Կոտայքից հետո:

 

Գրաֆիկական պատկեր 14. Աջակցություն ստացած ՓՄՁ-ների բաշխվածությունն

ըստ հանրապետության մարզերի

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

217. Աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխվածքն ըստ գործունեության ոլորտների, հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 35%, ծառայությունների ոլորտում` 29%, առևտրի ոլորտում` 31%, շինարարության ոլորտում` 5%: ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագրի շրջանակներում 01.08.09 թ. դրությամբ տրամադրվել է 212.2 մլն ՀՀ դրամի երաշխավորություն: ՓՄՁ 39 սուբյեկտ ստացել է 364.1 մլն. դրամի վարկային փաթեթ: Աջակցություն ստացած ՓՄՁ 39 սուբյեկտների վարկային պարտավորության ընդհանուր չափը կազմել է 445.9 մլն. դրամ: Ապրանքների, ծառայությունների շուկաներ առաջմղման ծրագրի շրջանակներում աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխվածքն ըստ մարզերի հետևյալն է. Երևանում` 10, Արագածոտնում` 30, Արարատում` 18, Արմավիրում` 12, Գեղարքունիքում` 13, Լոռիում` 34, Կոտայքում` 28, Շիրակում` 8, Սյունիքում` 30, Վայոց Ձորում` 13, Տավուշում` 40:Խորհրդատվական աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքը հետևյալն է. Արագածոտնի մարզում` 55, Արարատի մարզում` 14, Արմավիրի մարզում` 9, Գեղարքունիքի մարզում` 59, Լոռու մարզում` 69, Կոտայքի մարզում` 63, Շիրակի մարզում` 29, Սյունիքի մարզում` 88, Վայոց Ձորի մարզում` 17, Տավուշի մարզում` 122, Երևանում` 10:

218. Ներկայացված ցուցանիշները վկայում են, որ ՓՄՁ-ների քանակով Արագածոտնի մարզը տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցություն ստացած հանրապետությունում զբաղեցնում է միջին տեղերից մեկը և այդ ցուցանիշով գերազանցում է Արարատի, Արմավիրի, Շիրակի, Վայոց Ձորի մարզերին և Երևանին: ՓՄՁ կարևոր ոլորտներից մեկը մանրածախ ապրանքաշրջանառությունն է, ծառայությունները և սպասարկումները: Այդ ոլորտները 2008 թ.-ին բնութագրվում են հետևյալ ցուցանիշներով.

 

Աղյուսակ 5.6. Մանրածախ առևտրի համեմատական ակտիվությունն ըստ ՀՀ

մարզերի 2008 թ.

 

.____________________________________________________________________.

|Մարզեր     |Մշտական    |Մանրածախ  |Միջին հաշվով  |Մեկ բնակչին ընկնող|

|           |բնակչության|առևտրի    |մեկ բնակչին   |մանրածախ առևտրի   |

|           |թվաքանակը  |շրջանառու-|ընկնող առևտրի |շրջանառությունը ՀՀ|

|           |(միջինը),  |թյունը,   |շրջանառությու-|միջինի նկատմամբ, %|

|           |հազ. մարդ  |մլն. դրամ |նը, դրամ      |                  |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|ք. Երևան   |  1109.6   | 894902.2 |   806508.8   |      246.2       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Արագածոտն  |   140.7   |  6104.4  |    43385.9   |       13.2       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Արարատ     |   277.2   | 15857.7  |    57206.7   |       17.5       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Արմավիր    |   282.2   | 27587.8  |    97759.7   |       29.8       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Գեղարքունիք|   240.3   | 10943.8  |    45542.2   |       13.9       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Լոռի       |   281.9   | 21083.7  |    74791.4   |       22.8       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Կոտայք     |   278.5   | 28729.2  |   103156.9   |       31.5       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Շիրակ      |   281.0   | 25435.1  |    90516.4   |       27.6       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Սյունիք    |   152.8   | 10046.3  |    65748.0   |       20.1       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Վայոց ձոր  |    55.8   |  6296.9  |   112847.7   |       34.4       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Տավուշ     |   134.2   | 12584.1  |    93771.2   |       28.6       |

|___________|___________|__________|______________|__________________|

|Ընդամենը ՀՀ|  3234.2   |1059571.2 |   327614.6   |         x        |

.____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2008 թ-ին: Տեղեկատվական զեկույց 2009 թ.

 

219.Առևտրաշրջանառության ակտիվության մասին առավել հստակ պատկերացում է տալիս ներկայացվող գրաֆիկական պատկերը:

 

Գրաֆիկական պատկեր 15. ՀՀ մարզերի առևտրաշրջանառության ակտիվությունը

(%)

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

220. Ինչպես վկայում են աղյուսակի տվյալները, մեկ բնակչին ընկնող մանրածախ առևտրի շրջանառությամբ մարզը հանրապետությունում վերջին տեղում է: Սա ևս մարզում աղքատությունը գնահատող ցուցանիշներից է: Սակայն այն ամբողջությամբ չի արտահայտում իրական պատկերը: Աշտարակի տարածաշրջանի բնակավայրերն իրենց առևտուրը հիմնականում իրականացնում են մայրաքաղաքում, և նրանց բերած շրջանառությունը հաշվարկվում է Երևանի հաշվին: Սպասարկումների բնագավառում պատկերը մի փոքր այլ է: Մեկ շնչին ընկնող ծառայությունների ծավալով մարզը գերազանցում է միայն Արարատի, Արմավիրի և Գեղարքունիքի մարզերին:

 

Աղյուսակ 5.7. Ծառայությունների ծավալի համեմատական ակտիվությունն ըստ

ՀՀ մարզերի, 2008 թ.

 

._________________________________________________________________.

|Մարզեր     |Ծառայությունների |Միջին հաշվով մեկ|Մեկ բնակչին ընկնող|

|           |ծավալը, մլն. դրամ|բնակչին ընկնող  |ծառայությունների  |

|           |                 |ծառայությունների|ծավալը ՀՀ միջինի  |

|           |                 |ծավալը, դրամ    |նկատմամբ, %       |

|___________|_________________|________________|__________________|

|ք.Երևան    |    665099.6     |    59940.0     |      264.8       |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Արագածոտն  |     3087.8      |    21946.0     |       9.7        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Արարատ     |     6018.5      |    21727.4     |       9.6        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Արմավիր    |     6147.2      |    21790.9     |       9.6        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Գեղարքունիք|     5388.3      |    22404.6     |       9.9        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Լոռի       |     9363.9      |    35345.5     |      15.6        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Կոտայք     |    11638.9      |    41821.4     |      18.5        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Շիրակ      |    13754.7      |    48931.7     |      21.6        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Սյունիք    |     5500.2      |    35972.5     |      15.9        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Վայոց ձոր  |     2061.0      |    36935.5     |      16.3        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Տավուշ     |     3342.5      |    24925.4     |      11.0        |

|___________|_________________|________________|__________________|

|Ընդամենը ՀՀ|    732002.6     |    226345.9    |        x         |

._________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ ԱՎԾ-ՀՀ մարզերը թվերով 2009 թ.

 

Գրաֆիկական պատկեր 16. ՀՀ մարզերի ծառայությունների ակտիվությունը (%)

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

221. Ծառայությունների ընդհանուր ծավալի ցուցանիշով ևս Արագածոտնի մարզը հանրապետությունում հետնապահների շարքում է: Դա բացատրվում է այն բանով, որ մարզի, հատկապես` Աշտարակի, տարածաշրջանի համայնքների մեծ մասը դարձյալ օգտվում է Երևանի հիմնարկների ծառայություններից: Այդպիսի վիճակ է նաև Արմավիրի և Արարատի մարզերում:

 

5.2. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները,

առաջնահերթությունները և գերակայությունները

 

222. Մարզի մասնավոր հատվածի զարգացման հայեցակարգը ներառում է երկու բաղադրիչ: Դրանք են.

1) Զարգացման առաջնահերթություններ

2) Զարգացման գերակայություններ:

223. Զարգացման առաջնահերթությունները որոշելիս որպես մեկնակետ ընդունվել է այն իրողությունը, որ մարզում կան արտադրական ձեռնարկություններ, որոնք կարող են, որոշակի, համեմատաբար քիչ ներդրումների և լուրջ շուկայավարության պայմաններում, դառնալ լիակատար մրցունակ և արդյունավետ տնտեսվարող սուբյեկտներ, ապահովել մարդկանց զբաղվածությունը և բարելավել նրանց սոցիալական պայմանները: Առաջին հերթին դրանք տեղական հումքով աշխատող այն ձեռնարկություններն են, որոնք սեփական տեխնոլոգիաների վրա հիմնված արտադրություններ են մշակել և իրականացնում: Դրանց վերագործարկման ծախսերը համեմատաբար փոքր են և արագ փոխհատուցվող:

224. գերբարձր հաճախականության տիրույթում մշակվող ռադիոէլեկտրոնային կապի և հաղորդակցության միջոցների արտադրություն և իրացում.- ՀՀ ԳԱԱ Ռադիոֆիզիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստիտուտում մշակված գերբարձր հաճախականությունների կիրառմամբ ներքին կապի համակարգերն իրենց տեխնիկական և տնտեսական ցուցանիշներով լիովին համապատասխանում են համաշխարհային ստանդարտներին: Դրանց նմուշներն արդեն մի քանի տարի է, փորձաշրջան են անցնում արտերկրում:

225. Ֆիզիկայի դպրոցական փորձասարքերի արտադրության կազմակերպում. - «Միկրոմ» ՍՊԸ-ն արտադրում է ֆիզիկայի փորձասարքեր, որոնք չեն զիջում արտասահմանյան նմանատիպ արտադրանքներին և բավարարում են իրենց նկատմամբ ներկայացվող բոլոր պահանջները: Յուրաքանչյուր փորձասարքի հավաքածուի միջին գինը մոտ 900.0 հազար ՀՀ դրամ է: Ապահովում է 10-12% շահութաբերություն: Ձեռնարկության արտադրամասում հնարավոր է տարեկան արտադրել մինչև 500 հավաքածու: Տարեկան շահույթը կկազմի 8-10 մլն ՀՀ դրամ: Ճյուղում ներդրումներ չեն կատարվել: Կարիք կա 150.0 մլն ՀՀ դրամի ներդրման: Ներդրումները հետ են գնվելու չորս տարում: Աշխատանքի կտեղավորվի մոտ 100 մարդ: Արտադրանքը կիրացվի մեր և այլ երկրներում:

226. Անկյան թվային փոխակերպիչների արտադրություն. - Հայաստանի ԳԱ Ռադիոֆիզիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստիտուտի Հատուկ կոնստրուկտորական բյուրոյում արտադրվում են անկյան փոխակերպիչներ, որոնք մեծ պահանջարկ ունեին նախկին ԽՍՀՄ -ում և մինչև հիմա այլ արտադրատեսակներով չեն փոխարինվել: Ճյուղում ներդրումներ չեն կատարվել: ՀՀ 270-300 մլն դրամի ներդրման դեպքում տարեկան արտադրությունը կարելի է հասցնել 1400.0 միլիոն դրամի` 12-15% շահութաբերության միջին մակարդակով: Կբացվի 150-160 նոր աշխատատեղ: Ներդրումները հետ են գնվելու 4-4.5 տարում:

227. Հիդրոպոմպերի և հիդրոտուրբինների արտադրություն. - Նույն հիմնարկությունում մշակված են հիդրոպոմպերի և հիդրոտուրբինային համակարգերի արտադրության նոր տեխնոլոգիաներ: Արտադրանքի օգտակար գործողության գործակիցը 5-6%-ով ավելի բարձր է, քան եղածներինը: Աշտարակում տեղադրված է այդպիսի մի հիդրոպոմպ, որն, առանց էլեկտրաէներգիայի օգտագործման ջուր է մատակարարում քաղաքի Նարեկ թաղամասին: Բյուրոյի արտադրամասում տարեկան կարելի է արտադրել մինչև 55-60 հիդրոպոմպ և հիդրոտուրբին: Արտադրություններ հնարավոր է կազմակերպել նաև այլ ձեռնարկություններում: Կբացվի մինչև 300 աշխատատեղ: Դրանց հիման վրա կարելի է կազմակերպել նաև փոքր ՀԷԿ-երի արտադրություններ: Անհրաժեշտ է կատարել 152-155 մլն ՀՀ դրամի ներդրում, որը հետ է գնվելու 3-4 տարում:

228. Թանկարժեք քարերի մշակման և ոսկերչական իրերի արտադրության ծավալների ընդլայնում.- Մելիքգյուղի ադամանդի գործարանն զբաղվում է բնական ալմաստի վերամշակմամբ և թողարկում է բարձրորակ արտադրանք: Գործարանը հաճախակի է պարապուրդներ տալիս հումքի բացակայության պատճառով: Ձեռնարկությունն ամբողջ հզորությամբ աշխատեցնելու դեպքում կապահովվի 300 մարդու զբաղվածություն: Այն հնարավորություն ունի մարզում լիարժեք փոխարինել «Դայմոթեք» ընկերությանը, որով կլուծվի հիշյալ ձեռնարկության` հետագայում վերագործարկման խնդիրը: Երևանի ոսկերչական գործարանի մասնաճյուղը գործում է Թալինում: Այն նույնպես բարձրորակ արտադրանք է թողարկում, ապահովված է անհրաժեշտ սարքավորումներով և մասնագետ կադրերով: Գործարանի հաճախակի պարապուրդները հումքի անկանոն մատակարարման և ֆինանսական ոչ բարվոք վիճակի հետևանք են: Անհրաժեշտ վարկավորման և հումքով ապահովվածության պայմաններում գործարանում լրացուցիչ կբացվի ևս 250 աշխատատեղ:

229. Հայաստանի քարերից ֆենոպլաստի /մամլանյութ/, գունանյութերի /պիգմենտ/ և ներկերի արտադրության ընդլայնում. - Մարզում մշակված տեխնոլոգիայով ստացված արտադրանքն աչքի է ընկնում բարձր որակով և, որոշ առումներով, գերազանցում է արտասահմանյան նմանատիպ արտադրանքներին: Գները շուկայականի համեմատ էժան են 30-40%-ով: Հումքի 80%-ը քարն է, որի պաշարներն անսպառ են: Մամլանյութերի և ներկերի արտադրության Աշտարակի ձեռնարկությունը հնարավորություն ունի տարեկան թողարկել մինչև 2000 տոննա արտադրանք: Մասնաճյուղեր կարելի է բացել նաև մարզի մյուս բնակավայրերում և երկրի այլ մարզերում: 30 մլն ՀՀ դրամի ներդրման դեպքում տարեկան կարելի է արտադրել մինչև 5000 տոննա արտադրանք, կբացվի 300-350 նոր աշխատատեղ: Շահութաբերության մակարդակը կկազմի 12-15%:

230. Թեթևարդյունաբերական ձեռնարկությունների վերագործարկում.

Մարզում կա տրիկոտաժի արտադրության 32 ձեռնարկություն և կոշիկի արտադրության երկու ֆաբրիկա: Դրանցից այսօրվա դրությամբ աշխատում է միայն Ապարանի տրիկոտաժի ֆաբրիկան, որը հաճախակի պարապուրդներ է տալիս պատվերների բացակայության հետևանքով: Սակայն ինչպես դրա, այնպես էլ մյուս ձեռնարկությունների տեխնոլոգիան հնացած է: Որոշ ձեռնարկություններում մեխանիկական պարկ ընդհանրապես չկա: Այսօրվա դրությամբ այդ ձեռնարկությունների վերագործարկման համար մի շարք պայմաններ են անհրաժեշտ: Այս ձեռնարկը նպատակահարմար է այնքանով, որ կապահովվի մինչև 1200 մարդու զբաղվածություն:

231. Գորգարտադրության ընդարձակում. - Մարզում տարեկան արտադրվում է 350-400 տոննա բուրդ, որի իրացումը բարդ խնդիր է: Գորգագործական արտադրամաս է գործում միայն Ապարանում, որի արտադրողականությունը չափազանց սահմանափակ է: Եղած հումքով այժմ կարելի է արտադրել 10000 գորգ: Գորգարտադրությունը տարեկան կարելի է հասցնել 3500-4000 հատի: Մեծ կապիտալ ներդրումների կարիք չկա: Գորգագործությունը կարելի է կազմակերպել տնայնագործական եղանակով` ինչպես Ապարանի, այնպես էլ, մյուս տարածաշրջաններում: Անհրաժեշտ է լուծել արտադրանքի իրացման խնդիրը: Այդ դեպքում աշխատանքի մեջ կներգրավվի 2000-2500 ընտանիք:

232. Պեռլիտի արդյունահանում և վերամշակում. - Մարզի Արագած գյուղի հարևանությամբ կան պեռլիտի հանքավայրերի մեծ պաշարներ: Պեռլիտն իր ֆիզիկաքիմիական հատկանիշներով անփոխարինելի շինանյութ է: Ջերմային մշակման ենթարկելիս այն փքվում է և մի քանի անգամ ավելացնում է ծավալը: Պեռլիտի վերամշակումից ստացված հումքն օգտագործվում է շինարարական թեթև կոնստրուկցիաների պատրաստման համար: Պեռլիտից ստացված պանելները, միջնորմային սալերը թեթև լինելով հանդերձ, սովորական շինանյութերից ստացված կոնստրուկցիաների համեմատ բավականին էժան են: Դրանք մեծ պահանջարկ ունեն մեր հանրապետությունում և արտերկրում: Այժմ մարզում գործում է պեռլիտի արտադրության 3 ձեռնարկություն, սակայն դրանք ամբողջ պահանջարկը բավարարել չեն կարող: Ձեռնարկություններից մեկի սեփականատերը ԱՄՆ-ի քաղաքացի է, որը նույնպես դադարեցրել է արտադրությունը: Արագածում պեռլիտի գործարան հիմնելու համար պահանջվում է կատարել 300 000 ԱՄՆ դոլարի ներդրում: Այս պայմաններում տարեկան կարտադրվի 100 մլն ՀՀ դրամի արտադրանք: Շահութաբերության մակարդակը կկազմի 15-20%: Կապիտալ ներդրումները հետ են գնվելու 3-4 տարում, կբացվի մինչև 800 աշխատատեղ:

233. Փոքր ՀԷԿ -երի կառուցում և շահագործում. - Մարզում կան մշտական հոսք ունեցող 20-ից ավելի ջրագծեր, որոնց վրա, աշխատանքային և նյութադրամական համեմատաբար քիչ ծախսերով կարելի է ստեղծել փոքր հզորության ՀԷԿ-եր, որոնք հնարավորություն կունենան լուծելու տեղական նշանակության էլեկտրամատակարարման խնդիրներ: Մարզում մշակված են փոքր ՀԷԿ-երի կառուցման նախագծեր, կան դրանց հանգույցների արտադրությամբ զբաղվող կառույցներ: Դրանց աշխատանքը ենթարկվել է լուրջ գիտական և փորձարարական փորձաքննության և ստացել են բարձր գնահատականներ: Մարզում հնարավոր է կառուցել 50-ից ավելի նման ՀԷԿ-եր, որոնք կարող են էլեկտրաէներգիա մատակարարել ինչպես բնակավայրերի առանձին թաղամասերի, այնպես էլ արտադրական օբյեկտների: Պահանջվում է 150.0 մլն դրամի ներդրում: Դրանք հետ են գնվելու 4 տարում: Կբացվի 150-200 աշխատատեղ:

234. Գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակում.

235. Մրգի պահածոների արտադրություն - Մարզում տարեկան արտադրվում է 40-45 հազար տոննա պտուղ: Դրանից վերամշակվում է ընդամենը 10-12%-ը: 2008 թ.-ին մարզում արտադրվել է ընդամենը 233400 պայմանական տուփ պահածո: Պահածոների արտադրությունը մարզում կարելի է հասցնել մինչև 10-15 միլիոն պայմանական տուփի: Այս արտադրության մեջ միջին տարեկան շահութաբերությունը հասնում է մինչև 15-20%-ի, տարեկան շահույթը կկազմի 80-100 միլիոն դրամ: Լրացուցիչ կբացվի 800-1000 աշխատատեղ: Մարզում այդ նպատակին հարմար արտադրական տարածքներ կան, որտեղ կպահանջվի 90-100 մլն. դրամի ներդրում: Ներդրումները հետ են գնվելու 3-4 տարում:

236. Ջերմոցային տնտեսության կազմակերպում. - Մարզում ջերմոցային տնտեսության վարման ուղղությամբ մեծ փորձ կա: Տարիներ շարունակ ջերմոցային տնտեսությունը տվել է ձմեռվա ժամանակաշրջանի գյուղատնտեսական արտադրանքի մինչև 40%-ը: Ջերմոցներում արտադրվել են բանջարեղեն և մերձարևադարձային մշակաբույսեր: Մարզի գործարարների փորձերը ցույց են տվել, որ ոլորտը կարելի է ընդարձակել: Հնարավորություն կա ոչ միայն ձեռնմուխ լինել ավանդական մշակաբույսերի արդյունաբերական արտադրությանը, այլև մշակել և արտադրել ոչ ավանդական մշակաբույսեր: Ներկայումս մարզում գործում են 10-ից ավելի ջերմոցային տնտեսություններ: Սակայն դրանց թիվը հնարավոր է բազմապատկել: Կարիք կա 200.0 մլն դրամի ներդրման: Աշխատանքով կապահովվի 1200 մարդ: Բանջարեղենի և մյուս մշակաբույսերի արտադրությունը կարելի է եռապատկել:

237. Չրերի արտադրություն - Այժմ մարզում չիր արտադրվում է միայն տնայնագործական եղանակով: Կա նաև մի քանի արևային ջերմոց: Տարեկան կարելի է արտադրել մինչև 1-2 հազար տոննա ծիրանի, դեղձի, խնձորի, սալորի տանձի չիր: Չրի յուրաքանչյուր կիլոգրամը շուկայում վաճառվում է 500-600 դրամով: Այդ դեպքում տարեկան համախառն արտադրանքը կհասնի 0.5-1 միլիարդ դրամի կամ 1.7-2 միլիոն ԱՄՆ դոլարի: Արտադրության գործընթացին կմասնակցի մինչև 2000 ընտանիք: 10-15% շահութաբերության մակարդակ ապահովելու դեպքում կստացվի 60-80 մլն. դրամի զուտ եկամուտ: Անհրաժեշտ է կատարել 120-130 մլն. ՀՀ դրամի ներդրում: Դրանք հետ են գնվելու ներդրման 2-րդ տարում:

238. Մսի վերամշակում - Մարզի շուրջ 39000 գյուղացիական տնտեսություններում պահվում է 48.8 հազար գլուխ խոշոր եղջերավոր անասուն, 66.2 հազար գլուխ ոչխար և այծ, 6000 գլուխ խոզ: Տարեկան արտադրվում է 3000-4000 տոննա միս: Այն հիմնականում վաճառվում է նախկին շրջկենտրոնների և Երևանի շուկաներում: Մարզում գործում է մսի վերամշակման երկու ձեռնարկություն, որոնք, ֆինանսական սահմանափակ հնարավորությունների պայմաններում անկարող են իրականացնել աշխատանքի ամբողջ ծավալը: Հնարավորություն կա միայն մսի վերամշակումից ոլորտի համախառն արտադրանքի հավելաճը հասցնել մինչև 200-220 միլիոն դրամի, անասունների գլխաքանակն ավելացնել 10-15 հազարով: Գյուղական յուրաքանչյուր ընտանիքի տարեկան եկամուտները կաճեն 350-400 հազար դրամով, կբացվի 200-220 նոր աշխատատեղ` ամսական 150 հազար դրամ միջին աշխատավարձով:

239. Պանրի արտադրություն - Ներկայումս մարզում տարեկան արտադրվող 65-70 տոննայի փոխարեն հնարավորություն կա արտադրելու 300-350 տոննա տարբեր տեսակի պանիրներ: Թալինում խորհրդային տարիներին արտադրվել են բարձրորակ ռոքֆոր, հոլանդական, ոչխարի և այլ պանիրներ, որոնք մեծ պահանջարկ են ունեցել Խորհրդային Միությունում: 10-15 մլն. ՀՀ դրամի ներդրման դեպքում կսկսվի տեսակավոր պանրի արտադրությունը, չանախ պանրի արտադրությունը կկրկնապատկվի: Լրացուցիչ կստեղծվի 150-200 աշխատատեղ` ամսական 130-140 հազար դրամ աշխատավարձով: Ներդրումները հետ կգնվեն 3 տարում, շահութաբերության մակարդակը կկազմի 10-12%: Կզարգանա անասնաբուծությունը:

240. Գինու և գինեհումքի արտադրություն - Մարզում գործում են Օշականի և Արագածի գինու գործարանները: Արտենիի գործարանը սնանկ է հայտարարված: Օշականի գինու գործարանում թողարկվում են երկրում եզակի «Խերես» տիպի գինիներ, մի քանի ձեռնարկություններ թողարկում են շամպայններ, գինիներ և օղիներ: Սակայն ֆինանսական միջոցների անբավարարության և շուկայավարության բացակայության պայմաններում ձեռնարկությունը ներկայումս գործում է հնարավորությունների 10-15 տոկոսով: Գինու արտադրության ծավալների ընդլայնումը զարկ կտա խաղողագործության զարգացմանը:

241. Կան նաև այլ արտադրություններ և կարողություններ, որոնց ծավալները համեմատաբար փոքր են: Դրանք փոքր, հիմնականում` 3-10 աշխատող ունեցող ձեռնարկություններ են, որոնց արտադրանքը մարզի տնտեսության համար մեծ նշանակություն չունի: Այնուամենայնիվ, դրանց թիվը առաջիկայում պետք է ավելանա: Կարևոր խնդիր է նաև այդ ձեռնարկությունների ֆինանսական վիճակի բարելավումը: Դրանք ունակ են արագորեն վերակառուցել իրենց արտադրությունները, առավել ճկուն են և կարող են ապահովել մարզի բնակչության մինչև 5-6% զբաղվածություն:

242. Հիմնականում վերը թվարկածներն են մարզի արդյունաբերության առաջնահերթությունները: Առաջնահերթությունները որոշելիս, նկատի է առնվել որ այդ ձեռնարկություններն արդեն կայացած են, գոյություն ունեցող արտադրական և տնտեսական բազայի վրա, որոշակի տնտեսական գործունեություն են ծավալում, շուկայում ունեն իրենց տեղը, մի մասն աշխատում է տեղական հումքով, մյուսների հումքն ապահովվում է պետական ծրագրերով, կան կազմավորված ենթակառուցվածքներ: Դրանք ունեն քիչ թե շատ հաստատուն աշխատակազմ ու ֆինանսական միջոցներ և կարողանում են ինքնուրույն գործունեություն ծավալել: Միաժամանակ, շենքերի, շինությունների ու կառույցների ձեռքբերման համար լրացուցիչ ներդրումների կարիք չկա, քանի որ բոլորն էլ ապահովված են դրանցով: Կա հիմնական միջոցների նորացման, նոր տեխնոլոգիայի ներդրման խնդիր, որը կարելի է լուծել ձեռնտու պայմաններով վարկավորման կամ համատեղ ձեռնարկությունների կազմակերպման միջոցով:

243. Մարզի արդյունաբերության առաջնահերթությունների որոշման համար կարևոր է համարվել այն հանգամանքը, որ կատարվող կապիտալ ներդրումներն անմիջապես, գործունեության առաջին իսկ տարում կսկսեն դրամական հատույց ապահովել: Համեմատաբար քիչ են կատարվող ներդրումների ծավալները և դրանց հետգնման ժամկետները` համեմատաբար կարճ: Մեծ չէ նաև ռիսկի գործոնը: Մոտավոր հաշվումներով մարզում առաջիկա 5 տարում 1.5 մլրդ. ՀՀ դրամի ներդրումները արդեն գործող ձեռնարկություններում աշխատանքով լրացուցիչ կապահովեն 3500-4000 մարդու` ամսական 250-300 հազար դրամ միջին աշխատավարձով: Կապիտալ ներդրումները որոշ արտադրություններում հետ են գնվելու անմիջապես առաջին տարում, մյուսներում` 2-5 տարում, տարեկան միջին շահութաբերությունը կկազմի 18-20%: Հիմք կստեղծվի մարզի արդյունաբերության նոր որակական կողմնորոշումների համար, էականորեն կբարձրանա մարզի ներդրումը երկրի տնտեսության մեջ, որոշակիորեն կթուլանա սոցիալական լարվածությունը, կավելանան տեղական և պետական բյուջեների մուտքերը, կիրականացվեն խոշորածավալ բարեգործություններ:

244. Ահա հիմնականում սրանք են մարզի արդյունաբերության բնագավառին ներկայացվող առաջնահերթ խնդիրները, այլ խոսքով` կարճաժամկետ ծրագիրը: Ծրագրի իրականացման օպտիմալ ժամկետն ընդունվում է 4 տարին` 2011-2014 թվականները:

245. Մարզի արդյունաբերության զարգացման կարճաժամկետ ծրագիրը հող է նախապատրաստելու մարզում ճյուղի գերակայությունների ծրագրի իրականացման համար:

246. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրների վերլուծությունը վկայում է, որ շարունակելով ցուցաբերվող աջակցությունը առանձին ՓՄՁ-ների մակարդակով, մարզի տնտեսության հետագա զարգացման համար կարևոր է անցում կատարել առանձին ոլորտների և տարածաշրջանների մակարդակով մասնավոր հատվածի զարգացման հետևյալ ծրագրային միջոցառումների իրականացմանը:

247. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման տարածաշրջանային ծրագրերի մշակում: Ծրագրերի մշակման առաջին փուլում պետք է հստակեցվեն գործարարության զարգացման այն ռեսուրսները, որոնք տարածաշրջանի համայնքները պատրաստ են տրամադրել մասնավոր ներդրումների խրախուսման համար:

248.Գերակա ոլորտներում մասնավոր հատվածի զարգացման հանրապետական և մարզային հայեցակարգերի ընդունում: Մասնավոր ներդրումների ներհոսքին նպաստող մեկ այլ կարևոր գործոն է մարզի համար գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի ընդունումը: Հայտնի է, որ մարզի բոլոր տարածաշրջանների համար գերակա ոլորտներ են գյուղմթերքների վերամշակումը և իրացումը, ինչպես նաև զբոսաշրջությունը և հարակից ծառայությունները: Սակայն, որպեսզի ներդրումներն արդարացված լինեն և նվազի դրանց ռիսկայնությունը անհրաժեշտ է հստակեցնել այդ ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկի ծավալները և իրացման շուկաները:

249. Մասնավոր ներդրումների խթանման միջոցառումների կազմակերպում: Տարածաշրջաններում մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի, ինչպես նաև մարզում գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի հենքի վրա կձևավորվեն մասնավոր ներդրումների ներգրավման առաջարկներ, ինչը էապես կբարելավի գործարար միջավայրը և, հատկապես, մասնավոր ներդրումների մրցակցային պայմանները:

250. Հետազոտությունները վկայում են, որ ներդրումներ կատարելու ցանկություն և մտադրություններ ունեն ինչպես տեղացի արտագնա, այնպես էլ այլ օտարերկրյա ներդրողներ: Սակայն այդ գործընթացները հաճախ դանդաղում և չեն իրականացվում` տեղերում գործուն ծրագրի, պատշաճ շահագրգռվածության և համագործակցության բացակայության պատճառով: Այս առումով, մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի արդյունավետ իրականացման համար անհրաժեշտ է կազմել տարածաշրջանային և մարզային ներդրումային առաջարկների փաթեթներ և պարբերաբար կազմակերպել իրազեկման միջոցառումներ տեղացի արտագնա և օտարերկրյա ներդրողների համար: Այստեղ որոշիչ է մարզպետարանի, Մարզային խորհրդի, ինչպես նաև ՓՄՁ ԶՄԽ-ի դերը, ընդ որում` ինչպես տարածքաշրջանային ծրագրերի մշակման, այնպես էլ տարեկան աշխատանքային պլանների շրջանակներում մասնավոր ներդրողներին խրախուսելու գործում:

251. Հայաստանի տնտեսության համար գերակա ուղղություններ են համարվում բարձր տեխնոլոգիական, նորարարական ներդրումներով, ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաներ օգտագործող ձեռնարկությունները: Սակայն, փոքր ձեռնարկությունների համար առանձին, հիմնականում իրենց մեծ ծախսատարության պատճառով, այդպիսի գործունեության ծավալումը գրեթե անմատչելի է: Ձեռնարկության զարգացման համար այս հույժ կարևոր հնարավորություններից օգտվելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել բիզնես ինկուբատորներ, տեխնոպարկեր, արդյունաբերական գոտիներ: Դրանք կոլեկտիվ հնարավորություններ են ընձեռում այն դեպքերում, երբ առանձին ձեռնարկությունների համար այս կամ այն ծառայությունը մատչելի չէ: Չափազանց կարևոր է մասնավոր ձեռնարկությունների և պետության համագործակցության կազմակերպումը: Մինչև այսօր պետությունը ձեռնպահ է մնացել մասնավոր հատվածի և դրանց արդյունավետության բարձրացման հիմնախնդիրների նկատմամբ: Պետության երաշխավորած և ուղղորդող հայեցակարգի բացակայության պայմաններում ոլորտը թողնվել է ինքնահոսի, որը լուծում պահանջող բազմաթիվ խնդիրներ է առաջացրել: Այդ բացը լրացնելու համար առաջարկվում է գործադրել պետության և մասնավորի գործունեության (ՊԳՄ) համակարգ: ՊԳՄ-ի խնդիրն է ենթակառուցվածքների ներմուծում մասնավոր հատված` որպես պայմանագրի կողմ ու կարգավորող մարմին: Այն ակնկալվող արդյունքի նկատմամբ պահանջներ է առաջադրում և հանդես է գալիս որպես իր համագործակցության մասի պատասխանատու: Մասնավորին պետությունն առաջադրում է ենթակառուցվածքների քանակը, որակը և հասանելիությունը ապահովելու պահանջներ և, որպես պայմանագրի կողմ, կատարում է ներդրումային և այլ որոշումների ընդունման պարտավորություն: ՊԳՄ-ն հնարավորություն է տալիս նաև կիսել ռիսկերը մասնավորի հետ և ներդրումները նպատակաուղղել դեպի անհրաժեշտ ոլորտ:

252. Մինչև այժմ անտեսված է եղել նաև պետություն-մասնավոր համատեղ ձեռնարկությունների կազմակերպման, կողմերի միջև առևտրատնտեսական համագործակցության, փոխադարձ պատասխանատվության և ապահովագրության համակարգը: Այնինչ, սա լուրջ հնարավորություններ է ընձեռում երկրին` առավել կարևոր հիմնախնդիրների լուծման համար:

253. Մարզի ամբողջ տնտեսության զարգացման հայեցակարգի հիմքում այն գաղափարն է, որ ինչպես երկիրը, այնպես էլ մարզը պետք է ունենան քիչ էներգատար, քիչ նյութատար, փոքրածավալ, շատ աշխատատար և գիտատար, հնարավոր առավել շատ տեղական հումքով գործող արդյունաբերություն, որը կթողարկի համաշխարհային շուկայում բարձր պահանջարկ և գին ունեցող արտադրանք: Դրա համար մարզն ունի մեծ հնարավորություններ: Առաջին հերթին դա գիտական հսկայական ներուժն է: Համաձայն ՀՀ վիճակագրական ծառայության տվյալների, ՀՀ Արագածոտնի մարզում գիտական աշխատանքների ծավալը 2008 թ-ին կազմել է 398.3 միլիոն դրամ: Դա հանրապետությունում գիտական հիմնարկներ ունեցող մարզերի շարքում ամենաբարձր ցուցանիշն է: Դրանով մարզը հանրապետությունում զիջում է միայն Երևանին (7667.3 մլն դրամ): Ընդ որում, Արագածոտնի գիտական հիմնարկներում 96.8 միլիոն դրամի հետազոտությունները կատարվել են տարբեր պատվիրատուների, օտարերկրյա ներդրումների և այլ միջոցներով: Համեմատության համար նշենք, որ ոչ պետական միջոցներով աշխատանքներ են կատարվել միայն Կոտայքի մարզի գիտական հիմնարկներում` 5.4 միլիոն դրամի չափով: Աշխատողների թվով նույնպես Արագածոտնի մարզը հանրապետությունում առաջատարն է` Երևանից հետո: Մարզի գիտահետազոտական ինստիտուտներում աշխատում է 373 գիտնական, գրեթե այնքան, որքան մնացած մարզերում միասին վերցրած: Նրանցից 29-ը գիտության դոկտորներ են, 93-ը` գիտությունների թեկնածուներ:

254. Հենց դա էլ թելադրում է մարզի տնտեսության զարգացման գերակայությունը: Մարզի տարածքում գործող գիտական հիմնարկները ոչ միայն հիմնարար գիտության մեջ են երկրում առաջատար դեր կատարել, այլև ունեցել են տնտեսական մեծ նշանակություն ունեցող կազմակերպված արտադրություններ: Դրանց գործունեության հիմքում դրվել են այդ գիտահետազոտական ինստիտուտների տեսական մշակումները: Լուծված է եղել նաև Խորհրդային նմանատիպ կազմակերպությունների և արտադրական ձեռնարկությունների հետ ինտեգրման խնդիրը: Չնայած այդ կապերը հիմնականում խզվել են, սակայն մինչև այժմ էլ նախկին Խորհրդային տարածքում օգտագործվում են մարզի գիտական հիմնարկների մշակումները, որոնք վերաբերում են բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտին: Առանձնապես արժեքավոր են անկյան փոխակերպիչների, արհեստականորեն աճեցված բյուրեղների, բժշկական, լազերային և տիեզերական ճառագայթների ուսումնասիրման և կիրառման բնագավառները: Այդ մշակումների հիման վրա արտադրված արտադրանքը տնտեսության տարբեր ոլորտներում ունի չափազանց լայն կիրառումներ:

255. Անցած տարիների ընթացքում մարզի գիտական հիմնարկներում հետազոտական աշխատանքները չեն դադարել: Իրականացվել են լայն հեռանկարներ ունեցող և հիմնականում` կիրառական մշակումներ: Կատարելագործվել և համաշխարհային ստանդարտներին են համապատասխանեցվել գրեթե բոլոր արտադրությունները, թողարկվել են նոր արտադրատեսակներ, գիտությունը ուղղվել է նաև տնտեսության կարիքների բավարարմանը: Միաժամանակ, լուրջ աշխատանքներ են կատարվել գիտական մշակումների մաթեմատիկական մոդելավորման ասպարեզում: Ինստիտուտներում այժմ գործում են ծրագրավորման գծով հարյուրից ավելի բարձրակարգ մասնագետներ: Բավականին մեծ թիվ են կազմում այդ բնագավառի ուսանողները, ասպիրանտները և գիտական աշխատողները: Սակայն անհրաժեշտ բազա չլինելու պատճառով նրանք աշխատում են մայրաքաղաքի ծրագրավորման ոլորտի կազմակերպություններում:

256. Փաստորեն, բարձր տեխնոլոգիաների բնագավառը` որպես մարզի զարգացման առաջին գերակայություն, կազմակերպվել և ձևավորվել է: Հրատապ խնդիրը դրա որոշակիացումն է: Բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտը առաջիկա 10 տարում դրվելու է մարզի զարգացման հայեցակետի հիմքում և դառնալու է զարգացման հիմնական ուղղությունը: Այն, իր հերթին, ունենալու է զարգացման երկու ուղղություն.

1) արտադրություն և արտադրական բնագավառի գիտատեխնիկական

կատարելագործում,

2) հիմնարար գիտական մշակումներ, դրանց կիրառական ոլորտի զարգացում,

ծրագրավորման ցանցերի ստեղծում և ծրագրավորում:

257. Առաջին ուղղությունն իրականացվելու է երկու ճանապարհով. Գիտատար, աշխատատար, քիչ նյութատար, բարձրարժեք և աշխարհում մեծ պահանջարկ ունեցող արտադրանքների արտադրություն: Նոր արտադրությունների կազմակերպում: Դրա հիմքերը մարզում դրված են և բնագավառը, փաստորեն, կայացած է: Ներկայացվող պահանջներին լիովին համապատասխանում են կիսահաղորդչային սարքերի, արհեստական ադամանդի արտադրության և բնական ադամանդի մշակման, ոսկերչական զարդերի, գերբարձր հաճախականության տիրույթում մշակվող ռադիոէլեկտրոնային կապի և հաղորդակցության համար սարքերի, անկյան թվային փոխակերպիչների, դպրոցական փորձարարական սարքերի, ավտոմատ կառավարող համակարգերի, արհեստական բյուրեղների, բժշկական և լազերային կիրառական տեխնիկայի արտադրությունները: Այստեղ անհրաժեշտ է առաջիկա 5 տարիների ընթացքում, որպես զարգացման առաջնահերթություններ, որոշակի դրամական ներդրումներ իրականացնել` հիմնականում շրջանառու միջոցների լրացման և շուկայավարության կազմակերպման համար: Կատարվող ներդրումները շատ արագ են փոխհատուցվելու: Մարզի գիտական հիմնարկների արտադրամասերում, Ապարանի «Նիգ», «Արև», «Վան», Աշտարակի կիսահաղորդիչների գործարաններում մեծ հնարավորություններ կան ժամանակակից հեռուստացույցների, տեսամագնիտոֆոնների, համակարգիչների արտադրություններում կիրառվող բարդ և գիտատար տեխնոլոգիական հանգույցների արտադրության համար: Հնարավոր է կազմակերպել ինչպես պատրաստի արտադրանքի, այնպես էլ պահեստամասերի արտադրություն և տարածաշրջանում դառնալ այդ արտադրանքների արտադրության առաջատարը:

258. Այդ արտադրությունների միաժամանակյա տեխնիկական կատարելագործում` գիտական մշակումների հիման վրա: Աշտարակում գործող գիտահետազոտական հիմնարկներն ի վիճակի են թանկարժեք քարերի, ոսկու և կարծր նյութերի վերամշակման, կիսահաղորդիչների արտադրության և մեծ ճշգրտություն պահանջող այլ բնագավառներում ստեղծել ավտոմատ թվային ծրագրավորմամբ կառավարվող համակարգեր, օգտագործել լազերային տեխնիկան: Դա հնարավորություն կտա հասնել աշխատանքների մեծ ճշգրտության, բարձր որակի, բացառել խոտանը, իջեցնել արտադրանքի ինքնարժեքը: Կստեղծվի բարձր մասնագիտական կարողություններ ունեցող ինժեներատեխնիկական և բանվորական անձնակազմ: Միաժամանակ, նույն սկզբունքով ավտոմատ թվային ծրագրավորմամբ համակարգեր կստեղծվեն Հայաստանի և արտերկրի հաստոցաշինական, ճշգրիտ և լազերային սարքավորումների արտադրական բազայի կատարելագործման համար: Դրանով երկիրը կունենա սեփական տեխնոլոգիական բազա, որը չի զիջի զարգացած երկրների նմանակներին, սարքավորումների ձեռքբերման համար լրացուցիչ միջոցներ չեն ծախսվի, կապահովվի երկրի տեխնիկական առաջընթացը: Հիմնարար գիտությունը հնարավորություն կստանա ինտեգրվել համաշխարհային գիտական կառույցում: Փաստորեն, այս գործընթացն իրականացնելու արդյունքում մարզում կստեղծվի գիտության և արտադրության փոխլրացնող համակարգ, յուրահատուկ գիտաարտադրական միավորման մարզային ցանց, որը լուծելու է գիտության և արտադրության առաջադրած համատեղ, նաև` համապետական մասշտաբի խնդիրներ:

259. Երկրորդ գերակայություն - հիմնարար գիտական մշակումների, դրանց կիրառական ոլորտի զարգացման, ծրագրավորման ցանցերի ստեղծման և բուն մաթեմատիկական ծրագրավորման զարգացման համար նույնպես լուրջ հիմքեր կան: Այդ նպատակով Աշտարակ քաղաքի Գիտավան թաղամասն անհրաժեշտ է վերածել բարձր տեխնոլոգիաների տեխնոպարկի: Կիրառական գիտության և գիտատար արտադրության միջոցների մի մասը կուղղվի դեպի հիմնարար գիտություններ և մաթեմատիկական ծրագրավորման բնագավառ:

260. Փոքր և միջին ձեռնարկությունների տեխնոլոգիական և նորարարական աջակցության ձևերից է տեխնոպարկը: Այն գիտական կենտրոնի շուրջ համախմբված նորաստեղծ ձեռնարկությունների համախումբ է, որն առաջարկում է արդիական լիարժեք խորհրդատվություն և տեղեկատվություն` ուղղված ձեռնարկությունների տեխնոլոգիական զարգացմանը, արտադրանքի որակի կատարելագործմանը, ինչպես նաև տրամադրում է իրացման շուկաների ուսումնասիրություններ իրականացնելու լայն հնարավորություններ: Տեխնոպարկերն ավելի հարմար են արդյունաբերական կամ բարձր տեխնոլոգիական ձեռնարկությունների համար, որտեղ արտադրանքի կամ արտադրական գործընթացների կատարելագործման համար շատ կարևոր է նոր տեխնոլոգիաների կիրառումը: Սա փոխշահավետ է ինչպես գիտնականների, այնպես էլ ձեռնարկատերերի համար` փորձի և հմտությունների փոխանակման առումով, երբ գիտական ծրագրերը կարող են զարգանալ գործարարության մեջ ներդրվելով, իսկ ձեռնարկատերերը կարող են օգտվել գիտական մշակումներից:

261. Դրանով լուծվում են մի շարք կարևոր խնդիրներ.

1) Ոլորտն աստիճանաբար կդառնա ինքնաապահովվող և ինքնաֆինանսավորվող:

2) Երկիրը և մարզը ստիպված չեն լինի նոր, թանկարժեք տեխնոլոգիաներ ներմուծել: Կտնտեսվի մեծ ծավալի արտարժույթ:

3) Մարզի զարգացման առաջնահերթությունների հետ միաժամանակ հիմքեր կստեղծվեն գերակայությունների զարգացման համար: Գործընթացները կլինեն մեկը մյուսի օրգանական շարունակությունը:

4) Կստեղծվի գիտական և գիտաարտադրական հզոր ներուժ:

5) Մարզը կընդգրկվի երկրի զարգացման գերակայություններում և որոշիչ ազդեցություն կունենա հանրապետության տնտեսության ու գիտության զարգացման գործում:

6) Մարզը կդառնա երկրի գիտական կենտրոններից մեկը, սահուն կերպով կինտեգրվի հանրապետության արտադրական և գիտական կյանքին, որոշակի ավանդ կունենա երկրի արտադրական կառուցվածքների և ենթակառուցվածքների կազմավորման ու ամրապնդման գործում, կգրավի արտերկրի գործարարների ուշադրությունը, կապահովվեն անհրաժեշտ դրամական հոսքեր:

7) Աշտարակի` որպես տեխնոպարկի, գոյությունը կթեթևացնի մայրաքաղաքի բեռնվածությունը, կդառնա երկրի բնակավայրերի հարմոնիկ զարգացման օրինակ, երկիրը կունենա ուժեղ կենտրոն և ուժեղ ծայրամասեր, կվերացվի բնակավայրերի զարգացման անհամամասնությունը:

262. Երրորդ գերակայություն - ագրոարդյունաբերական համակարգի զարգացում և կատարելագործում: . Խնդիր է դրվում որակապես վերանայել գյուղատնտեսության վարման ձևը: Ներկայումս գյուղատնտեսությունը չունի մատակարարման, վերամշակման, իրացման և սպասարկման հստակ համակարգ: Ճյուղը զարգանում է տարերայնորեն: Անհրաժեշտ է վերանայել ճյուղի կազմակերպական և կառուցվածքային սկզբունքները և գործի դնել ագրոարդյունաբերական համալիրի գործունեության նոր ծրագիր:

263. Նախ` անհրաժեշտ է ստեղծել սերմնաբուծության և տոհմային անասնաբուծության զարգացման հստակ ծրագիր և ժամանակացույց: Երկրորդ` ստեղծել պարարտանյութերի, թունաքիմիկատների, բուժանյութերի, մեքենատրակտորային հավաքակայանի և դրանց պահեստամասերի մատակարարմամբ, հակակարկտային միջոցառումների կազմակերպմամբ զբաղվող կառույց, որը կապահովի անխափան մատակարարում: Երրորդ` մշակել և գործադրել գյուղատնտեսական մթերքների կենտրոնացված գնումների համակարգ, որը, համաձայն նախօրոք կնքված պայմանագրերի, կապահովի գյուղատնտեսական մթերքների իրացումը: Չորրորդ` անցում կատարել դեպի կոոպերացման նոր համակարգ, սկսել գյուղացիական տնտեսությունների խոշորացումները:

264. Չորրորդ գերակայություն` ենթակառույցների զարգացում և կատարելագործում: Դրանք վերաբերում են ճանապարհային, էներգամատակարարման, ջրամատակարարման, կապի, հեռահաղորդակցության ոլորտներին:

265. Հինգերորդ գերակայություն - Կիսահաղորդչային սարքերի և չիփերի արտադրության կազմակերպում. 394. Աշտարակի կիսահաղորդիչների գործարանը սեփականաշնորհված է Սիլ Գրուպ ընկերությանը: Այն արդիական գործարան է: Սակայն չի գործում: Գործարանը կարելի է վերակազմակերպել ինչպես կիսահաղորդչային սարքերի, այնպես էլ չիփերի արտադրության և նոնոտեխնոլոգիաների իրացման` երկրում խոշորագույն ձեռնարկության: Գործարանի վերագործարկման համար անհրաժեշտ կլինի արտերկրում գտնել համապատասխան գործընկեր, կատարել կապիտալ ներդրումներ և կազմակերպել կադրերի ուսուցում: Ամբողջ հզորությամբ աշխատելու դեպքում գործարանում կբացվի 500 աշխատատեղ, կապահովվի 18-20 տոկոս շահութաբերության մակարդակ:

266. Վեցերորդ գերակայություն - Պահեստային տնտեսությունների և տարանցիկ փոխադրումների կազմակերպում: Ծրագրի նպատակը մարզում պահեստային խոշոր տնտեսություն կազմակերպումը և տարանցիկ փոխադրումների իրականացումն է: Խոշոր պահեստային տնտեսություն կազմակերպելու համար մարզն ունի բոլոր հնարավորությունները:

267. Նախ` դրա համար նպաստավոր է մարզի աշխարհագրական դիրքը: Մարզկենտրոնը մայրաքաղաքից հեռու է ընդամենը 20 կմ.-ով: Այն Երևան-Գյումրի, Երևան-Վանաձոր ավտոճանապարհների խաչմերուկում է, և դրանցով ելք կա դեպի Թուրքիա և Վրաստան: Մարզում կա նաև երկաթուղի: Կան նաև անհրաժեշտ քանակի շինություններ, որոնք, վերակառուցման դեպքում կարող են տեղավորել մինչև 100-150 հազար տոննա հումք և արտադրանք: Սույն ծրագիրը Երևանի` որպես մեգապոլիսի, տրանսպորտային երթևեկության բեռնաթափման ծրագրի բաղկացուցիչ մասն է: Ներկայումս այսպիսի ծրագիր չի շրջանառվում: Բայց արդեն հասունանում է Երևանը բեռնատար մեքենաներից բեռնաթափելու, օդի հետագա աղտոտվածությունը կանխելու, քաղաքի երթևեկությունը կանոնակարգելու խնդիրը: Առաջարկվում է Երևանում գործող խոշոր արտադրական ձեռնարկությունների պահեստային տնտեսությունները տեղափոխել ՀՀ Արագածոտնի մարզ, որտեղից էլ կիրականացվի ապրանքների վաճառքը և առաքումը: Բացի Երևանի տրանսպորտային բեռնաթափման խնդիրը լուծելուց, այս ծրագիրը մայրաքաղաքում կազատի արտադրական հսկայական տարածքներ, որոնք զբաղեցրել են պահեստային տնտեսությունները:

268. Երկրորդ` որոշ արտադրություններ կտեղափոխվեն մարզեր, ավելի կմոտենան սպառողներին:

269. Երրորդ` պայմաններ կստեղծվեն նաև մարզերի տնտեսական և սոցիալական զարգացման համար: Հիմք կստեղծվի նաև ծայրամասերի հավասարաչափ զարգացման համար: Այս ծրագիրը լուրջ ուսումնասիրության և հաշվարկների կարիք ունի: Նշված ծավալի պահեստային տնտեսություն կազմակերպելու համար մոտավորապես կպահանջվի 3.0 մլրդ. ՀՀ դրամ: Կբացվի մինչև 1000 աշխատատեղ: Մարզի համախառն սպասարկման ծավալը կհասնի մինչև 5.0 միլիարդ դրամի:

270. Զարգացման գերակայությունների ձևավորումը պետք է սկսվի միաժամանակ: Դրանք պետք է լինեն մեկը մյուսի օրգանական շարունակությունը, և ժամանակային տարանջատում չպետք է ստեղծվի այս երկու ուղղությունների միջև: Այս իմաստով վերոնշյալ բաժանումը պայմանական է: Ծրագիրը ենթադրում է իրականացման ընթացքն ըստ առաջնահերթությունների բաժանել փուլերի, որոնցից յուրաքանչյուրն ունենալու է իր ենթածրագիրը, իրականացվող միջոցառումների և աշխատանքների գրաֆիկը, ժամանակացույցը, պահանջվող ներդրումների քանակը և արդյունքները:

271. Մարզի տնտեսության զարգացման հայեցակարգը և գերակայությունները չեն հակասելու ոչ գերակա ուղղության բնագավառներին: Դրանք չեն համարվելու երկրորդական, քանի որ շոշափելու են մարզի բնակչության մեծամասնության շահերը: Այդ բնագավառները պետք է զարգանան գերակայությունների հետ համաքայլ, դինամիկ և արագ, կատարելագործվեն ժամանակի պահանջին համեմատ: Միաժամանակ, գործելու են տարածաշրջանային ծրագրեր: Դա պայմանավորված է տարածաշրջանների բնական, աշխատանքային, մասնագիտական և այլ յուրահատկություններով: Իրականացվելու են տարբեր բնույթի և ծավալի ծրագրեր` բոլոր բնագավառներում:

272. Մարզի զարգացման նոր հայեցակարգի իրականացման ժամկետ է սահմանվում 2010-2020 թվականները: Առաջարկվող ծրագիրը չի կարող և չի հավակնում վերջնական լինել: Այն կազմվել է աշխատանքային դիտարկումների, փաստերի ուսումնասիրման և հետազոտության արդյունքում: Բացի այդ, առաջարկվող ոլորտներում և կազմակերպություններում կատարվում են այնպիսի խորքային փոփոխություններ, որոնք կարող են նոր հիմնախնդիրներ առաջացնել կամ նոր հնարավորություններ բացել: ՈՒստի, ավելի լուրջ հետազոտությունների և եզրակացությունների համար ավելի շատ ժամանակ է անհրաժեշտ և մեծածավալ աշխատանքներ պետք է կատարվեն:

273. Այստեղ որոշիչ է մարզպետարանի, մարզային խորհրդի, ինչպես նաև ՓՄՁ ԶՄԽ-ի դերը, ընդ որում` ինչպես տարածաշրջանային ծրագրերի մշակման, այնպես էլ տարեկան աշխատանքային պլանների շրջանակներում մասնավոր ներդրողներին խրախուսելու գործում:

274. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման միջոցառումների իրագործման փուլային սխեման ներկայացված է 2-րդ գծապատկերում:

 

Գծապատկեր 2. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման

միջոցառումների իրագործման փուլային սխեման

 

._____________________________________________________________________.

|      |Տարածաշրջանային/ համայնքային      |Մարզային մակարդակ          |

|      |           մակարդակ               |                           |

|______|__________________________________|___________________________|

|Փուլ 1|Գործարարության զարգացման          |Գերակա ոլորտների           |

|      |ռեսուրսների հաշվառում և  գնահատում|ապրանքների և               |

|      |                                  |ծառայությունների իրացման   |

|      |                                  |շուկաների ուսումնասիրում   |

|______|__________________________________|___________________________|

|Փուլ 2|Մասնավոր հատվածի զարգացման        |Գերակա ոլորտների զարգացման |

|      |տարածաշրջանային/ համայնքային      |հայեցակարգերի մշակում և    |

|      |ծրագրերի մշակում և  ընդունում     |ընդունում                  |

|______|__________________________________|___________________________|

|Փուլ 3|Տարածաշրջանային/համայնքային       |Գերակա ոլորտներում մասնավոր|

|      |մասնավոր ներդրումների ներգրավման  |ներդրումների ներգրավման    |

|      |առաջարկների մշակում               |մարզային առաջարկների       |

|      |                                  |մշակում                    |

|_____________________________________________________________________|

|Փուլ 4 Ներդրումային առաջարկների փաթեթների կազմում և  առաջմղման       |

|       միջոցառումների իրականացում                                    |

._____________________________________________________________________.

 

275. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման միջոցառումների իրագործման փուլային սխեման ներկայացված է 4.1 գծապատկերում:

276. Ծրագրավորվող 4 տարիների ընթացքում ՓՄՁ ոլորտի ֆինանսավորման համար անհրաժեշտ կլինի 10 810.0 միլիոն դրամ (հավելված 2):

 

Գծապատկեր 4.1. ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման

միջոցառումների իրագործման փուլային սխեմա

 

                    Տարածաշրջանային/              Մարզային մակարդակ

                 համայնքային մակարդակ

          . .____________________________.   .____________________________.

| |Գործարարության զարգացման    |   |Գերակա ոլորտների ապրանքների |

Փուլ 1| |ռեսուրսների հաշվառում և     |<->|և  ծառայությունների իրացման |

| |գնահատում                   |   |շուկաների ուսումնասիրում    |

          . .____________________________.   .____________________________.

\|/                             \|/

          . .____________________________.   .____________________________.

| |Մասնավոր հատվածի զարգացման  |   |Գերակա ոլորտների զարգացման  |

Փուլ 2| |տարածաշրջանային/ համայնքային|<->|հայեցակարգերի մշակում և     |

| |ծրագրերի մշակում և          |   |ընդունում                   |

| |ընդունում                   |   |                            |

          . .____________________________.   .____________________________.

\|/                             \|/

          . .____________________________.   .____________________________.

| |Տարածաշրջանային /համայնքային|   |Գերակա ոլորտներում մասնավոր |

Փուլ 3| |մասնավոր ներդրումների       |<->|ներդրումների ներգրավման     |

| |ներգրավման առաջարկների      |   |մարզային առաջարկների մշակում|

| |մշակում                     |   |                            |

          . .____________________________.   .____________________________.

\|/                             \|/

          . ._____________________________________________________________.

Փուլ 4| |Ներդրումային առաջարկների փաթեթների կազմում և  առաջմղման      |

| |միջոցառումների իրականացում                                   |

          . ._____________________________________________________________.

 

5.3. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ռազմավարական նպատակներ     |Ցուցանիշներ          |Ռիսկեր/Նախադրյալներ|

|և  առաջնահերթ ծրագրեր      |                     |                   |

|___________________________|_____________________|___________________|

|  Ռազմավարական նպատակ 1.   |ՓՄՁ և  մասնավոր      |ՏԻՄ ղեկավարների    |

|Մշակել ՓՄՁ աջակցության և   |հատվածի զարգացումը   |աջակցությունը և    |

|մասնավոր հատվածի զարգացման |պլանավորվում և       |մասնակցությունը    |

|տարածաշրջանային ծրագրեր`   |կառավարվում է        |ծրագրերի մշակման   |

|այդ գործընթացներում        |տարածաշրջանի         |գործընթացում       |

|ներգրավելով ՏԻՄ և  գործարար|մակարդակով:          |                   |

|համայնքի                   |Քաղաքապետարաններում  |                   |

|ներկայացուցիչներին:        |մասնավոր հատվածի     |                   |

|                           |զարգացման ծրագրերի   |                   |

|                           |պատասխանատուներ են   |                   |

|                           |նշանակվել            |                   |

|___________________________|_____________________|___________________|

|         Ծրագիր 1.         |- Խորհրդատվական      |Մրցույթների        |

|ՓՄՁ աջակցման և  մասնավոր   |ծառայությունների     |կազմակերպման համար |

|հատվածի զարգացման          |մատուցման մրցույթները|անհրաժեշտ          |

|տարածաշրջանային ծրագրերի   |կազմակերպված և       |ֆինանսական         |

|մշակում:                   |ֆինանսավորված են:    |միջոցների          |

|Առաջնահերթ միջոցառումներ.  |- ՏԻՄ և  մասնավոր    |անբավարարությունը  |

|. Ծրագրերի մշակման         |հատվածի              |                   |

|խորհրդատվական աջակցություն |ներկայացուցիչները    |                   |

|. Տարածաշրջանային և        |ներգրավված են        |                   |

|համայնքային ծրագրերի       |ծրագրերի մշակման     |                   |

|ընդունում                  |գործընթացում:        |                   |

|                           |- Ընդունված են       |                   |

|                           |մասնավոր հատվածի     |                   |

|                           |զարգացման            |                   |

|                           |տարածաշրջանային 5 և  |                   |

|                           |համայնքային 20       |                   |

|                           |ծրագիր:              |                   |

|                           |- Հստակեցված են      |                   |

|                           |գործարար ծրագրերի    |                   |

|                           |իրագործման համար     |                   |

|                           |տեղական ռեսուրսների  |                   |

|                           |օգտագործման          |                   |

|                           |հնարավորությունները: |                   |

|___________________________|_____________________|___________________|

|   Ռազմավարական նպատակ 2.  |. Գերակա ոլորտների   |Գյուղմթերքների     |

|Աջակցել գերակա ճյուղերի,   |ձեռնարկությունների   |իրացման և          |

|մասնավորապես               |եկամուտների աճ:      |զբոսաշրջության     |

|զբոսաշրջության,            |. Գյուղատնտեսական    |շուկայում          |

|գյուղմթերքների վերամշակման |արտադրանքի արտահանման|մրցակցային         |

|և  իրացման                 |ծավալների աճ:        |միջավայրի          |

|ձեռնարկությունների         |. Հյուրընկալության և |անբարենպաստ        |

|մրցունակության բարձրացմանը:|հարակից              |պայմանները մարզի   |

|                           |ծառայությունների     |համար              |

|                           |որակի բարելավում:    |                   |

|                           |. Զբոսաշրջիկների և   |                   |

|                           |այցելուների թվաքանակի|                   |

|                           |աճ:                  |                   |

|___________________________|_____________________|___________________|

|        Ծրագիր 2.          |- Տեղական ապրանքների |. Շուկաների        |

|Գերակա ոլորտներում մասնավոր|և  ծառայությունների  |հետազոտման         |

|հատվածի զարգացման մարզային |իրացման շուկաները և  |գործընթացում       |

|հայեցակարգերի ընդունում:   |պահանջարկի ծավալները |որակյալ            |

|Առաջնահերթ միջոցառումներ.  |հստակեցված են        |մասնագիտական       |

|. Զբոսաշրջության և         |- Հետազոտության      |կադրերի ներգրավում:|

|գյուղմթերքների շուկաների   |արդյունքները         |. Մարզի գերակա     |

|հետազոտում                 |ներկայացված և        |ոլորտների զարգացման|

|. Գյուղմթերքների           |ընդունված են գործարար|միջոցառումների     |

|վերամշակման և  իրացման     |համայնքի             |պլանը համահունչ է  |

|մարզային հայեցակարգի       |ներկայացուցիչների    |ճյուղային          |

|մշակում                    |կողմից               |նախարարությունների |

|. Մարզում զբոսաշրջային     |- Գյուղմթերքների     |քաղաքականությանը:  |

|կենտրոնների ձևավորման      |վերամշակման և        |. Օտարերկրյա և     |

|հայեցակարգի մշակում        |իրացման համակարգի    |միջազգային կազմա-  |

|. Գերակա ոլորտներում գործող|զարգացման            |կերպությունները    |

|ձեռնարկությունների         |միջոցառումների պլանը |պատրաստ են         |

|աշխատուժի պահանջարկի       |ընդունված է          |համաֆինանսավորել   |

|ուսումնասիրում             |- Զբոսաշրջային       |վերապատրաստման     |

|. Գերակա ոլորտներում       |կենտրոնների զարգացման|ծրագրերը:          |

|մասնագետների և             |միջոցառումների պլանը |                   |

|կառավարիչների              |ընդունված է          |                   |

|վերապատրաստման կոորդինացում|- Աշխատուժի          |                   |

|                           |պահանջարկն ըստ       |                   |

|                           |մասնագիտությունների  |                   |

|                           |և  տարածաշրջանների   |                   |

|                           |գնահատված է          |                   |

|                           |- ՓՄՁ աջակցման       |                   |

|                           |տարեկան ֆինանսական   |                   |

|                           |պլաններում նախատեսված|                   |

|                           |են գումարներ գերակա  |                   |

|                           |ոլորտների            |                   |

|                           |մասնագետների և       |                   |

|                           |կառավարիչների        |                   |

|                           |վերապատրաստման համար |                   |

|___________________________|_____________________|___________________|

|  Ռազմավարական նպատակ 3.   |Տարածաշրջաններում և  |Գործարարության     |

|Նպաստել տեղացի արտագնա,    |առանձին համայնքներում|զարգացման տեղական  |

|ինչպես նաև  այլ արտաքին    |մասնավոր ներդրումների|ռեսուրսների և      |

|ներդրողների ներգրավմանը    |ծավալների աճ         |ենթակառույցների    |

|մարզում մասնավոր հատվածի   |                     |անբավարար վիճակը   |

|զարգացման ներդրումային     |                     |                   |

|ծրագրերում:                |                     |                   |

|___________________________|_____________________|___________________|

|        Ծրագիր 3.          |- Տարածաշրջանային և  |Ներդրումային       |

|Մասնավոր ներդրումների      |/կամ ոլորտային       |առաջարկների և      |

|խթանման միջոցառումների     |ներդրումային         |դրանց իրագործման   |

|կազմակերպում:              |առաջարկների          |պայմանները         |

|Առաջնահերթ միջոցառումներ.  |վերաբերյալ           |համապատասխանում են |

|. Ներդրումային առաջարկների |տեղեկատվական նյութերը|պոտենցիալ          |

|վերաբերյալ տեղեկատվական    |հրապարակված են       |ներդրողներին       |

|նյութերի մշակում           |- Տեղացի արտագնա և   |ակնկալիքներին:     |

|. Ներդրումային             |այլ արտաքին          |                   |

|հնարավորությունների        |ներդրողների իրազեկման|                   |

|ներկայացման միջոցառումների |նպատակային           |                   |

|կազմակերպում               |միջոցառումները       |                   |

|                           |իրագործված են        |                   |

._____________________________________________________________________.

 

6. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ

 

6.1. Կրթություն

 

6.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

 

277. Կրթության բնագավառը տնտեսության առաջընթացն ապահովող առաջնային գործոն է: Կրթության որակի և մատչելիության բարձրացումը միջնաժամկետ և կարճաժամկետ հատվածում պետության և հասարակության առաջընթացի, զարգացման, ինչպես նաև աղքատության և անհավասարության հաղթահարման կարևորագույն գործոններից է:

278. Նախադպրոցական կրթություն - Նախադպրոցական կրթությունը կրթական համակարգի առաջնային և կարևորագույն աստիճանն է: Ըստ նախադպրոցական կրթության հայեցակարգի և ռազմավարության` պետք է ապահովվի բազմաֆունկցիոնալ նախադպրոցական կրթական հաստատությունների գործարկումը տարբերակված ծրագրերով (այլընտրանքային ծառայություններով), ինչպես նաև խթանվի տարաբնույթ նախադպրոցական կրթական ծառայությունների ներդրումը քաղաքային և գյուղական համայնքներում: Նախադպրոցական կրթության որակը բարելավելու նպատակով կառավարությունը կապահովի նաև նախադպրոցական կրթության չափորոշիչների մշակումն ու ներդրումը: Համաձայն վիճակագրության տվյալների, Արագածոտնի մարզում մանկապարտեզների, հետևաբար նաև երեխաների թիվը մանկապարտեզներում նվազում էր Հայաստանի անկախության առաջին տարիներին: Հետագայում նույնպես, թեև երկրի տնտեսական վիճակը սկսեց կայունացման միտումներ դրսևորել, նախադպրոցական հաստատությունների թիվը շարունակում էր նվազել: Էներգետիկ ճգնաժամը, ջեռուցման այլընտրանքային միջոցներ (փայտ, կերոսին և այլն) ձեռք բերելու դժվարությունները, իսկ հետո` նաև ֆինանսական ռեսուրսների սղությունը մանկապարտեզների և հաճախող երեխաների թվի նվազման պատճառ դարձան: Եթե Արագածոտնի մարզում 1998-2002 թթ. ընկած ժամանակահատվածում նախադպրոցական հաստատությունների թիվը կրճատվել է` 75-ից նվազելով մինչև 24-ի, ապա վերջին տարիների վիճակագրությունը փաստում է, որ դրանց թիվը կայունացման, նույնիսկ` աճի միտում ունի:

279. Ղեկավարվելով «Հայաստանի Հանրապետությունում նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների 2008-2015 թթ. ռազմավարական ծրագրի իրականացման հետագա ընթացքի մասին» հՀ կառավարության 2009 թ. հունիսի 16-ի թիվ 29 արձանագրության որոշմամբ` ծրագրային ժամանակահատվածում մարզի տարբեր համայնքներում շուրջ 20 հաստատություններում «Կրթության որակ և համապատասխանություն» վարկային ծրագրի շրջանակներում դրամաշնորհային ծրագրերով և համայնքների աջակցությամբ կգործարկվեն նախադպրոցական խմբեր` ապահովելով 5-6 տարեկանների նախադպրոցական կրթության հասանելիությունը և մատչելիության բարձրացումը: Արագածոտնի մարզպետարանի տվյալներով 2009 թ. մարզում գործում է 29 նախադպրոցական հաստատություն: Մինչև տարեվերջ կսկսեն գործել Օհանավանի, իսկ 2010 թ-ից` ՈՒջանի մանկապարտեզները: 2006 թ.-ի համեմատ ավելացել է նաև մանկապարտեզ հաճախող երեխաների թիվը: 2009 թ. մանկապարտեզ է հաճախում 2289 երեխա, որը կազմում է նույն համայնքների նախադպրոցական տարիքի երեխաների գրեթե 31%-ը: 2008 թվականին մարզում գործել է 29 նախադպրոցական հաստատությունն, ուր հաճախել է 2227 երեխա: Այնուամենայնիվ, ֆինանսական միջոցների անբավարարության պատճառով գործող մանկապարտեզները ևս կանոնավոր չեն աշխատում: Ներկայումս դրանցից 10-ը աշխատում են շուրջտարյա, իսկ 19-ը` սեզոնային ժամանակացույցով: Բոլոր շուրջտարյա մանկապարտեզները գործում են քաղաքային համայնքներում, որտեղ մանկապարտեզների գործարկման համար համեմատաբար բարվոք պայմաններ կան: Փաստորեն, նախադպրոցական կրթությունը քաղաքային կյանքը բնութագրող չափորոշիչ է դառնում:

280. Ըստ մարզպետարանի հաշվարկների` մարզի 3-6 տարեկան երեխաների գրեթե 73%-ն ընդգրկված չէ նախադպրոցական համակարգում: Ընդ որում, անմատչելիությունը, որպես չընդգրկվածության պատճառ, առավել սուր է արտահայտված գյուղական բնակչության շրջանում: Նախադպրոցական կրթության անմատչելիության պատճառներից գյուղական բնակավայրերում նախադպրոցական հաստատությունների բացակայություն է (21 համայնք ընդհանրապես մանկապարտեզի շենք չունի), իսկ քաղաքային բնակավայրերում` նյութական անմատչելիությունը, համայնքի բյուջեի սղությունը: Դրա հետևանքով քաղաքներում կրճատվում է խմբերի թիվը կամ դրանք փակվում են: Մանկապարտեզների առջև այսօր ծառացած են մի շարք խնդիրներ, որոնք հրատապ լուծման կարիք ունեն: Մասնավորապես.

281. Հիմնանորոգում: Նախադպրոցական հաստատությունների գերակշռող մեծամասնության շենքային պայմանները բարվոք չեն: 2007 թ. «Կլոր սեղան» հիմնադրամի միջոցներով հիմնանորոգվել է Թալինի N 1 մանկապարտեզի շենքը: 2007 թ. Word Wision կազմակերպության միջոցներով նորոգվել են Աշնակ և Կաթնաղբյուր համայնքների մանկապարտեզների շենքերը /20 հազար ԱՄՆ դոլար գումարով/: 2008 թ., նույն կազմակերպության ֆինանսավորմամբ, նորոգվել է Դաշտադեմի մանկապարտեզի շենքը: 2008 թ. «Փրկեցեք երեխաներին» կազմակերպության միջոցներով հիմնանորոգվել է Աշտարակի «Հովիկ» մանկապարտեզը: Մնացած մանկապարտեզները հիմնական նորոգման լուրջ կարիք ունեն:

282. Անբավարար ջեռուցում: Կենտրոնական ջեռուցման համակարգերը գրեթե չեն գործում, և մանկապարտեզները հիմնականում ջեռուցվում են էլեկտրական սարքերի օգնությամբ, ինչը մեծ տարածքների պայմաններում արդյունավետ չէ:

283. Սնունդ: Նախադպրոցական 8-ժամյա ռեժիմով աշխատող հաստատությունների գերակշռող մասում (հատկապես` համայնքային ենթակայության), որոնք աշխատում են, երեխաներին որոշակի սնունդ է տրվում: Այնուամենայնիվ, ըստ ԿԳՆ ուսումնասիրությունների, երեխաները թերսնվում են, իսկ սահմանված նորմատիվները չեն պահպանվում: Բացի այդ, սննդի կալորիականությունը և սննդարարությունը չեն համապատասխանում նորմերին: Սննդի տեսականին ևս միատարր է:

284. Գույք: Մանկապարտեզների գույքը և պարագաները թե բարոյապես, թե ֆիզիկապես մաշված են: Գրեթե բոլոր նախադպրոցական հաստատությունները փափուկ և կոշտ գույքի, պարագաների, խմբասենյակների և դահլիճների կահավորման կարիք ունեն:

285. ՈՒսուցողական նյութեր: Նախադպրոցական հաստատությունների կրթական միջավայրը չափազանց աղքատիկ է և չի համապատասխանում կրթության ժամանակակից պահանջներին: Մանկապարտեզները խաղալիքների և ուսուցողական ցուցադրական պարագաների կարիք ունեն:

286. Մանկավարժական կադրեր: Եթե հանրակրթության բնագավառում վերջին տարիներին իրականացվում են մանկավարժների վերապատրաստման լուրջ միջոցառումներ, ապա նախադպրոցական ոլորտում կադրերի վերապատրաստման խնդիրը չափազանց արդիական է: Չնայած, որ ՀՀ ԿԳՆ Կրթության ազգային ինստիտուտի միջոցով իրականացվում են վերապատրաստման որոշ միջոցառումներ, այնուամենայնիվ, դրանց թիվը բավականին քիչ է` հիմնախնդիրն ամբողջովին լուծելու համար: Բացի այդ, կարևոր է նաև համարժեք մանկավարժական մասնագետ կադրերի ապահովման խնդիրը:

287. Միջնակարգ կրթություն: Վերջին տարիներին կրթության ոլորտում ՀՀ կառավարության իրականացրած միջոցառումները (հանրակրթության կառավարման ապակենտրոնացում, հաստատությունների ինքնավարության աճ, անցում ըստ աշակերտների թվի ֆինանսավորման համակարգի, աշխատուժի օգտագործման արդյունավետության բարելավում) ուղղված են համակարգի կառավարման բարեփոխմանը, արդյունավետության բարձրացմանն ու հանրակրթության որակի բարելավմանը: Բարձրացել է նաև հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը` ի հաշիվ դպրոցների օպտիմալացման և ուսուցիչների շաբաթական ծանրաբեռնվածության բարձրացման:

288. 2009 թ.-ին Արագածոտնի մարզի կրթության ոլորտի բյուջետային ծախսերը 2006 թ.-ի համեմատ աճել են 70%-ով (տես Աղյուսակ 6.1):

 

Աղյուսակ 6.1. 2006-09 թթ. կրթության ոլորտին (առանց դպրոցաշինության)

ՀՀ բյուջեից հատկացումները և աճը

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Կրթության ոլորտ          |2006 թ.  |2007 թ.  |2008 թ.  |2009 թ.  |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 1 |Հանրակրթություն          |2743451,1|3183228,2|3585064,0|4662248,5|

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 2 |Հատուկ կրթություն        | 120523,5| 145697,1| 154697,7| 178479,3|

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 3 |Արտադպրոցական            |  5534,5 |  6455,4 | 7863,0  |  9750,2 |

|   |դաստիարակություն         |         |         |         |         |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 4 |Արհեստագործական          | 39208,1 | 55507,6 | 70223,6 | 78181,5 |

|   |կրթություն               |         |         |         |         |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 5 |Տրանսպորտային            |    0    |    0    |  4500.0 |  4500.0 |

|   |ծառայությունների         |         |         |         |         |

|   |մատուցում                |         |         |         |         |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 6 |Ազգային, փողային և       |    0    |    0    |  3547.0 |  7627.1 |

|   |լարային նվագարանների գծով|         |         |         |         |

|   |ուսուցում                |         |         |         |         |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 7 |6 տարեկան երեխաների համար|    0    | 28815.8 | 69225.3 |    0    |

|   |գույքի ձեռքբերում        |         |         |         |         |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 8 |Զենքի պահպանման          |    0    |    0    |    0    | 11058.0 |

|   |սենյակների ընթացիկ       |         |         |         |         |

|   |նորոգում և  կահավորում   |         |         |         |         |

|___|_________________________|_________|_________|_________|_________|

| 5 |Ընդամենը                 |2908717,2|3419704.1|3895120.6|4951844.6|

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

289. Վերջին 4 տարվա ընթացքում դպրոցաշինությանը ՀՀ կառավարության կողմից կատարված հատկացումներն ավելացել են 170.2 տոկոսով: Ներկայումս Արագածոտնի մարզում գործում է 124 հանրակրթական դպրոց, այդ թվում` 3 հատուկ դպրոց (որից մեկը` կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների): 2008-2009 թթ. ուսումնական տարում մարզի հանրակրթական հաստատություններում սովորում է 20373 աշակերտ: Անցած ուսումնական տարվա համեմատ աշակերտների թիվը պակասել է 2189-ով: Դասարանների թիվը նույն ժամանակահատվածում կրճատվել է 24-ով և հասել 1282.5-ի: Երեք հատուկ դպրոցներում սովորում է 387 աշակերտ, ձևավորվել է 21 դասարան: 2007-2008 ուստարվա համեմատ հատուկ դպրոցների աշակերտների թիվը պակասել է 28-ով: Նման իրավիճակը պայմանավորված է վերջին տարիներին ծնելիության ցածր մակարդակով, արտագաղթով: Վերջին տարիներին շարունակում է նվազել առաջին դասարան ընդունվողների թիվը: Դրա պատճառը դարձյալ ծնելության ցածր մակարդակն է և արտագաղթը:

290. Ինչ վերաբերում է ուսուցիչ-աշակերտ թվաքանակի հարաբերակցությանը, ապա Արագածոտնի մարզում 2008-2009 թթ. նախորդ ուստարվա համեմատությամբ այն քիչ է փոխվել (տես Աղյուսակ 6.2):

 

Աղյուսակ 6.2. Աշակերտ ուսուցիչ հարաբերակցությունը Արագածոտնի

մարզում

 

._____________________________________________________________________.

|Մարզ     |       2007-2008 ուստարի     |      2008-2009 ուստարի      |

|         |_____________________________|_____________________________|

|         |աշակերտներ|ուսուցիչներ|հարաբ.|աշակերտներ|ուսուցիչներ|հարաբ.|

|_________|__________|___________|______|__________|___________|______|

|Արագածոտն|  22562   |   2804    | 8.05 |   20373  |   2772    | 7.35 |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

291. 2007-08 ուսումնական տարում մարզի 121 հանրակրթական դպրոցներում աշխատել է 2804 ուսուցիչ: Նույն ուսումնական տարվա ընթացքում ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերակցությունը կազմել է 8.05: 2008-2009 ուսումնական տարում այն նվազել է` հասնելով 7.35-ի: Աշակերտ-ուսուցիչ հարաբերակցության ցածր լինելու պատճառներից է աշակերտական փոքր համակազմով դպրոցների առկայությունը մարզի Արագածի և Թալինի տարածաշրջաններում: 20 դպրոց ունի մինչև 30, իսկ դրանցից 8-ը` մինչև 18 աշակերտ: Այս 8 դպրոցը միասին ունեն 109 աշակերտ և 57 ուսուցիչ, 38 սպասարկող անձնակազմ: Դրանք հիմնականում լեռնային, սահմանամերձ և ազգային փոքրամասնությունների գյուղերի դպրոցներ են:

292. Իր ընդգրկվածությամբ հանրակրթական ոլորտն ունի ամենամեծ շահառուների խումբը և, ըստ էության, կրթական այս մակարդակում ծառայությունները գրեթե հավասարաչափ մատչելի են բնակչության բոլոր խմբերի համար: Այսպես, 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ մարզում զուտ ընդգրկվածությունը տարրական դպրոցում կազմել է 99.7%: Այնուամենայնիվ, մարզի բնակչության սակավ ապահովվածության պատճառով կրթական ծառայությունների մատչելիությունը դեռևս խնդրահարույց է: Ծնողների անվճարունակության պատճառով երբեմն դասագրքերի նույն համակազմից օգտվում է մի քանի աշակերտ, չեն բավականացնում գրենական պիտույքները: Աշակերտները միշտ չէ, որ կարողանում են օգտվել հասարակական տրանսպորտից և հաճախել արտադպրոցական հաստատություններ, որոնք հիմնականում նախկին վարչական կենտրոններում են: Արագածոտնի մարզում 2008 թ.-ին մեկ աշակերտին ընկնող տարեկան միջին գումարը 176.100 դրամ է, որը գրեթե 1.6 անգամ ավելի է 2006 թ. նույն ցուցանիշից:

293. Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում: Մարզի դպրոցական շենքերում և շինություններում յուրաքանչյուր տարի ներդրումների ծավալն ավելացվում է: Այդ նպատակով կառավարությունը 2008 թ. պետ բյուջեում 25 դպրոցի համար 1,371 մլրդ. դրամ է հատկացրել: Հատկապես լուրջ ուշադրություն է դարձվում հեռավոր և բարձրլեռնային բնակավայրերի դպրոցներին: Մարզի հանրակրթության ոլորտում միայն 2006-08 թթ. իրականացվել են շենքերի նորոգման, գույքի թարմացման, ուսուցիչների, տնօրենների և խորհրդի անդամների վերապատրաստման մի շարք ծրագրեր, որոնք, անշուշտ, դրական ազդեցություն են ունեցել հանրակրթական ծառայությունների որակի վրա: Աղյուսակ 6.3-ի տվյալները վկայում են, որ վերոհիշյալ ժամանակահատվածում մարզում հիմնանորոգվել է 68 և կառուցվել 2 դպրոց:

 

Աղյուսակ 6.3. ՀՀ պետական բյուջեի միջոցներով մարզում վերանորոգված և

կապիտալ շինարարություն իրականացրած դպրոցների թիվը

 

.__________________________________________.

|Տարեթիվ |Նորոգված դպրոցների|Հիմնանորոգված |

|        |թիվը              |դպրոցների թիվը|

|________|__________________|______________|

|  2006  |       10         |      15      |

|________|__________________|______________|

|  2007  |       33         |      42      |

|________|__________________|______________|

|  2008  |       25         |      25      |

|________|__________________|______________|

|Ընդամենը|       68         |      82      |

.__________________________________________.

Աղբյուր` Արագածոտնի մարզպետարան

 

294. Այնուամենայնիվ, բյուջեով նախատեսվող միջոցները բավարար չեն նորոգման աշխատանքներն ամբողջությամբ կատարելու համար (մարզի առաջնահերթ նորոգման կարիք ունեցող դպրոցների ցանկն` ըստ վթարայնության աստիճանի, տես Հավելված 1-ում): Այս հարցում զգալի աջակցություն են ցուցաբերում նաև միջազգային կազմակերպությունները` ԼԻՆՍ-ի հիմնադրամը, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը, ամերիկյան դեսպանատունը, «Զորավիգ» հիմնադրամը, «Կաազա» շվեյցարական հիմնադրամը և այլ դոնորներ: 2006-08 թթ. նշված կազմակերպությունների աջակցությամբ մարզի կրթության ոլորտում իրականացվել են դպրոցական շենքերի նորոգման և դպրոցների ղեկավար կադրերի վերապատրաստման ծրագրեր: 2006-2008 թթ. Լինսի հիմնադրամի 851 մլն դրամի ներդրմամբ հիմնանորոգվել է Աշտարակի Ներսես Աշտարակեցու անվան N 1 դպրոցի շենքը: Ներկայումս աշխատանքներ են տարվում են գյուղական համայնքների դպրոցների ջերմամատակարարման համակարգերի կարգավորման ուղղությամբ:

295. 2004-2008 թթ. մարզի դպրոցները համալրվել են 8060 աշակերտական սեղան-նստարանով, 531 գրատախտաակով, 435 պահարանով, 608 համակարգչով, քիմիայի 10, ֆիզիկայի 10, կենսաբանության 10 լաբորատորիաներով: Դպրոցների մարզադահլիճները և խաղահրապարակները (65 դպրոցում) նույնպես կարիք ունեն նորոգման (անհրաժեշտ է փոխել մանրահատակները, տեղադրել պաշտպանիչ ցանցեր, վերանորոգել տանիքները և այլն): Չնայած իրականացվող միջոցառումներին, կրթական հաստատություններում ներկայումս գրեթե բացակայում են ժամանակակից լաբորատոր սարքավորումներն ու նյութերը: Դպրոցների մեծ մասն աշակերտական, ուսուցողական սեղան-նստարանների, գրատախտակների, փափուկ գույքի խիստ կարիք ունի, հրատապ է նաև լոկալ ջեռուցման իրականացման խնդիրը:

296. Մարզպետարանի կատարած կարիքի գնահատման արդյունքների համաձայն, այսօր մարզի դպրոցներին անհրաժեշտ են.

1) 6174 աշակերտական սեղան-նստարան,

2) 10836 աթոռ,

3) 1209 գրատախտակ,

4) 1291 գրապահարան,

5) 276 համակարգչային սեղան:

297. Մարզի դպրոցական գրադարանային ֆոնդում գույքագրված գեղարվեստական և մեթոդամանկավարժական գրականության գրեթե կեսը հնամաշ է, իսկ 30%-ը օգտագործման համար պիտանի չէ` հանրակրթական ծրագրերի փոփոխման պատճառով: Ակնհայտ է, որ կրթական գործընթացի որակը պայմանավորված է ոչ միայն նյութատեխնիկական բազայի առկայությամբ, այլև ուսուցչական անձնակազմի գիտելիքների մակարդակով: Մարզի կրթության համակարգի համար արդիական խնդիր է ուսուցիչների գիտելիքների և հմտությունների համապատասխանեցումը ժամանակակից պահանջներին: Այս առումով կարևորվում է նրանց մասնագիտական և մանկավարժական վերապատրաստումը: 2007-2008 թթ. մարզի 4 դպրոց-կենտրոններում համագործակցային ուսուցման մեթոդով վերապատրաստվել է մարզի հայոց լեզու, մաթեմատիկա, ինֆորմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, օտար լեզու առարկաների 1468 ուսուցիչ և 75 դասվար: 2007 թ., նույն մեթոդով, վերապատրաստվել է բնագիտական և հասարակագիտական առարկաների 957 ուսուցիչ: Գնահատման համակարգի պահանջներին համապատասխան վերապատրաստվել են հայոց լեզու, մաթեմատիկա առարկաների 1116 ուսուցիչ և դասվար: Վերապատրաստումներն իրականացվել են ՀԲ «ԿՈՀ» ծրագրի շրջանակում:

298. Մարզի կրթական ոլորտում գործունեություն են ծավալում նաև ՀԿ-ները: Մասնավորապես, «Կրթություն հանուն կայուն զարգացման» ՀԿ-ն մարզի 3 դպրոցում ստեղծել է համայնքային ռեսուրս կենտրոններ, որտեղ, համայնք-դպրոց կապի ամրապնդման նպատակով, իրականացվում են ուսուցողական ծրագրեր:

299. Արդիական է նաև դպրոցի կառավարման խնդիրը: Չնայած դպրոցի կառավարման ապակենտրոնացման քաղաքականությանը, շատ դպրոցներում կառավարման խորհուրդները ձևական են: Անհրաժեշտ է վերապատրաստել խորհուրդների անդամներին և լրամշակել խորհրդի գործունեության կազմակերպման իրավական փաթեթը: 2006 թ. դպրոցների խորհուրդների գրեթե 500 անդամ ՀԲ «ԿՈՀ» ծրագրի շրջանակում վերապատրաստում են անցել: Սակայն խորհուրդների կազմի փոփոխության պատճառով նոր անդամները տեղյակ չեն կառույցի կանոնադրական և գործառնական խնդիրներին: Որպես ինքնուրույն և ինքնակառավարվող կրթական օղակ` դպրոցը դեռ չի կայացել: Դպրոցի կառավարման գործում դեռևս ցածր կամ ձևական է աշակերտների, ծնողների մասնակցությունը: Համայնքը, տեղական իշխանությունները չեն շտապում աջակցել դպրոցին` համարելով, որ դա պետության խնդիրն է: Մարզի 58 դպրոց ունի համակարգչային դասասենյակներ, 46 դպրոց` ինտերնետային կապ: Մարզի 46 դպրոց միացված է Հայաստանի դպրոցների ինտերնետային ցանցին (ՀԴԻՑ): Բոլոր դպրոցներն ընդգրկված են «Համակարգիչների շրջանառու հիմնադրամում»: Սակայն դրանցից 36 ը ֆինանսական խնդիրների պատճառով չի կարողանում նախատեսված կանխավճարը մուծել կամ հետագա պայմանագրով նախատեսված գումարը վճարել: «Project Harmony» կազմակերպության օժանդակությամբ այսօր մարզի բոլոր տարածաշրջանների 23 դպրոցում արդեն գործում են ինտերնետային կապով ապահովված համակարգչային սենյակներ: Դրանք մատչելի են նաև բնակչության լայն շերտերի համար: 2007 թ. հունիսից կառավարության և «Project Harmony»-ի միջև կնքված հուշագրի համաձայն «Դպրոցների փոխկապակցում» ծրագրի ֆինանսավորումն այսուհետ կիրականացնի ԿԳ նախարարությունը` կրթական տեխնոլոգիաների ազգային կենտրոնի (ԿՏԱԿ) միջոցով: 1997թ. հիմնադրված «Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամի» շրջանակում դասագրքերի ապահովվածության խնդիրը մեծ մասամբ լուծված է: Դպրոցներին իրավունք է վերապահված աշակերտների թվի 8%-ի շրջանակում սոցիալապես անապահով աշակերտներին ապահովել անվճար դասագրքերով: ՄԱԿ-ի ՀՊԾ-ի «Դպրոցի սնուցման» ծրագիրը մեծ աջակցություն էր աղքատ համայնքներում ուսուցման գործընթացը պատշաճ ձևով կազմակերպելու համար: Ծրագրի իրականացման արդյունքում ամրապնդվեց կապը դպրոցի, աշակերտների և նրանց ընտանիքների միջև: Ծրագիրն ավարտվել է 2007 թ. տարեվերջին:

300. Արտադպրոցական կրթության ոլորտում պետության ռազմավարությունն ուղղված է համակարգի արդիականացմանը և զարգացման նախադրյալների ստեղծմանը: Մասնավորապես, գործունեության առաջնային ուղղություններն են օրենսդրական դաշտի և կառավարման համակարգի կատարելագործումը, կադրերի մասնագիտական կարողությունների զարգացումը, նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքի բարելավումը, ծառայությունների մատչելիության և ընդգրկվածության մեծացումը: Մարզի 92 համայնքներից 11-ում գործում է 24 արտադպրոցական հաստատություն, որոնց 177 խմբերում սովորում է 3440 երեխա:

301. Արտադպրոցական հաստատությունները ևս ունեն մի շարք խնդիրներ, որոնք հիմնականում ներառում են.

1) շենքային պայմանների անբավարարությունը,

2) աղքատ նյութատեխնիկական բազան,

3) ոչ ավանդական արհեստագործական խմբակների բացակայությունը, աշակերտի ընտրության սահմանափակությունը,

4) համայնքների բյուջեների սղությունը:

302. Ազգային երգարվեստի զարգացման նպատակով ՀՀ կառավարությունը երաժշտական և արվեստի դպրոցներին յուրաքանչյուր ամիս ժողգործիքների բաժնում ընդունված մեկ աշակերտի հաշվով հատկացնում է որոշակի գումար` 10089.0 դրամ: Մարզում կազմակերպվում են մարզամշակութային, գեղարվեստական և առարկայական միջոցառումներ և օլիմպիադաներ, որոնց, սակայն, հեռավոր համայնքների աշակերտները դժվարանում են մասնակցել:

303. Հատուկ ընդհանուր կրթության բնագավառում պետական ռազմավարությունը նպատակաուղղված է հատուկ հաստատություններում երեխաների կրթության և խնամքի որակի բարելավմանը և այլընտրանքային ծառայությունների ձևավորմանը: Դա հնարավորություն կտա աստիճանաբար բեռնաթափել հատուկ դպրոցները: Մարզում գործում է 1 հատուկ դպրոց, որտեղ սովորում են հիմնականում մտավոր զարգացման շեղումներ ունեցող երեխաներ: Հանրակրթական դպրոցներում հատուկ ուսուցման կարիք ունեցող երեխաներին ներառելու համար ներկայումս պայմաններ և հնարավորություններ չկան: Մարզկենտրոնից համայնքների հեռավորության և ընտանիքների սոցիալական ոչ բարվոք վիճակի պատճառով այն ներկայումս լուրջ խնդիր է: Հանրակրթական դպրոցում կրթության կազմակերպման նպատակով կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների համար դպրոցների նախահաշիվներում այսուհետև կնախատեսվեն նաև թեքահարթակների կառուցումներ:

304.Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթություն - Ներկայումս Արագածոտնի մարզում գործում է նախնական մասնագիտական երեք հաստատություն` Թալինի և Ծաղկահովիտի արհեստագործական ուսումնարանները և Աշտարակի արհեստագործական ուսումնարանը, որը գործում է ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության ենթակայությամբ: Վերջին տարիներին այս բնագավառում իրավիճակն ավելի վատթարացավ հետևյալ պատճառներով: Նախ` անընդհատ նվազում էր մասնագիտական-տեխնիկական կրթության պետական պատվերը, և կրթական հաստատություններն, ստիպված, իրենք պետք է մտածեին ինքնաֆինանսավորմամբ զարգանալու մասին: Երկրորդ` այդ հաստատությունները ուսումնանյութական բազայի հագեցվածության, մանկավարժական անձնակազմի, պրակտիկայի կազմակերպման առումով բավարար պայմաններ չունեն: Այսօր դրանք այլևս մրցունակ չեն կրթական ծառայությունների շուկայում, այնպես, ինչպես շրջանավարտները մրցունակ չեն աշխատանքային շուկայում: Ավելին, միջին մասնագիտական հաստատությունը չի անցկացնում տեղական աշխատաշուկայի ուսումնասիրություններ, ուստի չի պատրաստում տեղական աշխատաշուկայի այժմյան պահանջարկին համապատասխան մասնագետներ: 2007-2009 թվականներին ԵՄ աջակցության ծրագրի շրջանակներում Թալինի արհեստագործական ուսումնարանում իրականացվել են շինարարական և նորոգման աշխատանքներ, վերազինվել է նյութատեխնիկական բազան, վերապատրաստվել է ուսումնական համակազմը: Այնուամենայնիվ, այս ոլորտում կան ընթացիկ ֆինանսական միջոցներով դժվար լուծելի մի շարք խնդիրներ: Դրանց շարքում առաջնահերթ են կրթական նոր տեխնոլոգիաների ներդրման, համակարգչային լաբորատորիաների թարմացման, մասնաշենքերի ընթացիկ նորոգման և ջեռուցման խնդիրները:

305. Միջին մասնագիտական կրթություն - Մարզում գործում է 2 մասնագիտական` Թալինի և Ծաղկահովիտի արհեստագործական ուսումնարանները: Այդ հաստատություններում սովորում է 76 աշակերտ` կարի արտադրության տեխնոլոգիա և տրանսպորտային միջոցների շահագործում և նորոգում մասնագիտությունների` գծով: Նախնական մասնագիտական /արհեստագործական կրթության ոլորտում մարզի կրթության բնագավառի հիմնական նպատակն է որակյալ մասնագետների պատրաստումը, նրանց մասնագիտական ներուժի օգտագործումը տնտեսության տարբեր բնագավառներում, աշխատաշուկայում մրցունակության բարձրացումը: Այս ոլորտի հիմնական խնդիրն է համապատասխանեցնել կրթական ծրագրերը երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման պահանջներին, ռազմավարություններին: Կարևոր հիմնախնդիր է համարվում նաև կրթության որակի` միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցումը, ուսումնական գործընթացի թափանցիկությունը և հավասար կրթություն ստանալու հնարավորությունների ապահովումը:

306. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից 2004 թ-ին հավանության է արժանացել «Նախնական /արհեստագործական/ միջին մասնագիտական կրթության և ուսուցման ռազմավարությունը», որով սահմանվել են համակարգի նպատակները, խնդիրները և դրանց լուծման ուղիները: Հանրապետությունում այս ուղղությամբ նախորդ հասարակարգի պայմաններում հսկայական փորձ կար: Սակայն այդ փորձը, կարողությունները և նյութական միջոցները հետագայում չպահպանվեցին, որը լուրջ հիմնախնդիրների առաջ կանգնեցրեց կրթության այս նոլորտը: Վերջին տարիներին ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում այս ուղղությամբ վիճակն ավելի վատթարացավ: Դրա պատճառները բազմազան են: Նախ` մի կողմից անընդհատ նվազում էին մասնագիտական-տեխնիկական կրթության պետական պատվերները: Դա ստիպում էր հաստատություններին` անձամբ մտածել ֆինանսներ հայթայթելու, ինքնաֆինանսավորմամբ զարգանալու մասին: Մյուս կողմից` այդ հաստատություններում նյութական, բազային և շենքային պայմանները բավարար չէին, չէին բավարարում նաև բարձրակարգ մասնագետները, խնդիրներ կային սովորողների արտադրական պրակտիկայի կազմակերպման գործում: Այսօր այդ խնդիրներն առավել սրությամբ են ծառացած: Շենքային պայմանները չեն համապատասխանում պահանջներին, տեխնիկական և նյութական բազան հնացած է: Այդ պատճառով հաստատությունների շրջանավարտները մրցունակ չեն աշխատաշուկայում: Այնպիսի կարևոր մասնագիտություններ, որոնք ավանդական են Հայաստանի համար, ինչպիսիք են որմնադիրությունը, փայտագործությունը, շենքերի վերանորոգումները, տեղ չեն գտել ուսուցանվող մասնագիտությունների շարքում:

 

6.1.2. Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը

 

307. Ներկայումս կրթության ոլորտում առաջնահերթ է համարվում նախադպրոցական կրթության մատչելիության ապահովման, հանրակրթական համակարգի արդյունավետության բարձրացման, դպրոցների նյութատեխնիկական բազայի, ուսումնածրագրային և ուսումնամեթոդական նյութերի բարելավման, մասնագիտական կրթության բովանդակության արդիականացման և որակի բարձրացման ռազմավարական ուղղությունները և համապատասխան միջոցառումները:

308. Այդ միջոցառումների արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով անհրաժեշտ է նկատի ունենալ մարզային առանձնահատկությունները: Ելնելով Արագածոտնի մարզում կրթության ոլորտի ներկա իրավիճակից, կրթության որակի և մատչելիության բարձրացումը դիտվում է որպես այս ոլորտի զարգացման գերակա նպատակ: Հատկապես ուշադրություն է դարձվելու միջնակարգ կրթության համակարգում կատարվող բարեփոխումներին, որոնք նպատակաուղղված են դպրոցների ապակենտրոնացմանը և ժողովրդավարացմանը, կառավարման մեխանիզմների կատարելագործմանն ու թափանցիկության ապահովմանը, միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներին հասնելու համար ուսումնական գործընթացը տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով հագեցմանը, ինչպես նաև 12-ամյա կրթության, ուսումնական ծրագրերի և գնահատման նոր համակարգի, դպրոցի ավարտական, բուհական ընդունելության նոր քննական համակարգի ներդրմանը:

309. Անհրաժեշտ է նաև իրականացնել համակարգում հատուկ կրթական և առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների հանրակրթական ներառմանն ուղղված համապատասխան միջոցառումներ: Կարևոր պայման է դպրոցներում հեռահաղորդակցման կենտրոնների ստեղծումը: Դրա միջոցով ակնկալվում է դպրոցը վերափոխել ինտերնետային կապով ապահովված համակարգչային, հեռահաղորդակցման, կրթական համայնքային կենտրոնի` ամրագրելով տեղեկատվություն ստացող և փոխանակող, մշակութային և կրթական բազմապիսի ծառայություններ մատուցող, ինչպես նաև համայնք-դպրոց շարունակական կապի ամրապնդման հնարավորությունները:

310. Մարզի կրթության ոլորտի զարգացման առումով չափազանց կարևորվում է նաև նախադպրոցական կրթության համակարգի կատարելագործումը, այլընտրանքային ծառայությունների մշակումը և մատուցումը: Ստորև ներկայացվում են կրթության ոլորտի զարգացման ռազմավարական ուղղությունները /տես Գծապատկեր 4/:

 

Գծապատկեր 4. Կրթության ոլորտի զարգացման նպատակներն ու

ուղղությունները

 

.___________________________________________________.

|Արագածոտնի մարզում կրթության որակի և  մատչելիության|

|                   բարձրացում                      |

.___________________________________________________.

|                     |                      |

.____________________..______________________________..____________.

|Հանրակրթության որակի||Նախադպրոցական կրթության որակի ||Կրթական և   |

.>|և  մատչելիության    ||և  մատչելիության բարձրացում   ||մշակութային |

| |բարձրացում          ||                              ||միջոցառումնե|

| |                    ||                              ||րի զարգացում|

| .____________________..______________________________..____________.

|        |          |       |  |         |            |

| .____________. .___________. | .________________. ._______________.

| |Դպրոցների   | |Կադրերի    | | |Այլընտրանքային  | |Մանկապարտեզների|

| |նյութատեխնի-| |վերապատրաս-| | |ծառայությունների| |շենքային       |

| |կական բազայի| |տում       | | |զարգացում       | |պայմանների     |

| |բարելավում  | |           | | |                | |բարելավում     |

| .____________. .___________. | .________________. ._______________.

|  .________________________.  |             ._____________.

|  |Հատուկ կրթության և      |  |             |Կահավորում և |

|  |առանձնահատուկ պայմանների|  |             |ուսուցողական |

.__|կարիք ունեցող երեխաների |  ._____________|պարագաներով  |

|ներառական կրթության     |                |վերազինում   |

|կազմակերպում            |                ._____________.

.________________________.

 

6.1.3. Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումը

 

311. Վերջին տարիներին կրթության ոլորտին ուղղվող պետական ծախսերի դինամիկայում արձանագրվել են դրական տեղաշարժեր: Այսպես, կրթության ոլորտին պետական բյուջեով տրամադրված ծախսերը (ներառյալ լրացուցիչ կրթության ծախսերը) 2007 թվականին կազմել են ՀՆԱ-ի 2.96%-ը` 2006 թվականի 2.53%-ի փոխարեն: Կրթության ոլորտին 2006 թվականի պետական հատկացումների 83.5%-ն ուղղվել է հանրակրթության ոլորտին, իսկ 12.5%-ը` մասնագիտական կրթական ծրագրերի ֆինանսավորմանը: 2007 թվականին դրանք կազմել են, համապատասխանաբար` 85.7% և 11.5%:

312. Կրթության ոլորտի ռազմավարությունների ֆինանսավորումը նախատեսվում է իրականացնել 2011-2014 թթ. տարիների (Հավելված 5):

 

Աղյուսակ 6.4. Մեկ աշակերտի հաշվով պետական ծախսերը հանրակրթության

ոլորտում

 

.____________________________________________________________.

|                               |2009|2011 |2012 |2013 | 2014|

|_______________________________|____|_____|_____|_____|_____|

|Ինդեքս (2009 թ =100)           | 100|105.6|113.6|120.9|136.2|

|_______________________________|____|_____|_____|_____|_____|

|Հուշագրային հոդվածներ          |    |     |     |     |     |

|_______________________________|____|_____|_____|_____|_____|

|Աշակերտների թիվը (2005 թ. =100)| 100| 96.7| 95.4| 93.2| 91.1|

|_______________________________|____|_____|_____|_____|_____|

|Պետական ծախսերը հանրակրթության | 100|101.4|105.4|108.5|110.0|

|ոլորտում (2005 թ. =100)        |    |     |     |     |     |

.____________________________________________________________.

 

313. Ինչպես 2007-2009 թվականների, այնպես էլ 2011-2014 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերով կրթության բնագավառի հիմնական գերակայությունը հանրակրթության ոլորտն է: Հետևաբար, 2011-2014 թթ. ծրագրային ժամանակահատվածում կրթության ոլորտի պետական ծախսերի ավելացումները գրեթե ամբողջությամբ ուղղվելու են հանրակրթության ոլորտ:

 

Գրաֆիկական պատկեր 16. Մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերի ինդեքսի աճը

2009-2014 թթ.-երին

 

6.1.4. Կրթության ոլորտի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ամփոփ նկարագիր          |Արդյունքային ցուցանիշներ     |Նախադրյալներ  |

|________________________|_____________________________|______________|

|Ոլորտային նպատակ`       |1. Համախառն ընդգրկվածությունը|Կրթության     |

|Բարձրացնել կրթական      |հիմնական դպրոցում            |համար պետական |

|ծառայությունների        |2. Աշակերտ-ուսուցիչ          |բյուջեի       |

|մատչելիությունը և  որակը|հարաբերակցությունը           |ծախսերը       |

|Արագածոտնի մարզում      |հանրակրթության բնագավառում   |շարունակելու  |

|                        |3. Ջեռուցման լոկալ համակարգ  |են աճել       |

|                        |ունեցող դպրոցների թիվը       |համաձայն ՀՀ   |

|                        |4. 3-6 տարեկան երեխաների     |կառավարության |

|                        |նախադպրոցական                |ծրագրային     |

|                        |հաստատություններում          |ցուցանիշներ:  |

|                        |ընդգրկվածության տեսակարար    |Ֆինանսական    |

|                        |կշիռն այդ տարիքի երեխաների   |միջոցները     |

|                        |ընդհանուր թվում, %           |բաշխված են և  |

|                        |5. Հանրակրթական              |ժամանակին     |

|                        |ծառայությունների որակից      |հատկացված:    |

|                        |աշակերտների և  ծնողների      |              |

|                        |բավարարվածության աստիճանը    |              |

|                        |6. ԲՈՒՀ ընդունված դպրոցի     |              |

|                        |շրջանավարտների տեսակարար     |              |

|                        |կշիռը տվյալ տարվա            |              |

|                        |շրջանավարտների ընդհանուր     |              |

|                        |թվաքանակի մեջ                |              |

|_____________________________________________________________________|

|    1. Դպրոցների շենքային պայմանների բարելավում և  նյութատեխնիկական  |

|                        բազայի արդիականացում                         |

|_____________________________________________________________________|

|1.1. Դպրոցական շենքերի  |Նորոգված դպրոցների թիվը      |              |

|նորոգում                |Բարեկարգված մարզադահլիճներ և |              |

|1.2. Դպրոցների          |խաղահրապարակներ ունեցող      |              |

|մարզադահլիճների և       |դպրոցների տեսակարար կշիռը, % |              |

|խաղահրապարակների        |Ջեռուցման լոկալ համակարգ     |              |

|նորոգում և              |ունեցող դպրոցներում սովորող  |              |

|հիմնանորոգում,          |աշակերտների թիվը, %          |              |

|մարզագույքով և          |                             |Դպրոցական     |

|տեխնիկական պարագաներով  |                             |շենքերի       |

|հագեցում                |                             |նորոգման և    |

|________________________|_____________________________|նյութատեխնիկա-|

|1.3. Ջեռուցման լոկալ    |Նորացված գույք ունեցող       |կան բազայի    |

|համակարգի ներդրում      |դպրոցների թիվը               |համալրման     |

|Ջեռուցման լոկալ համակարգ|                             |նպատակով ՀՀ   |

|ունեցող դպրոցների       |                             |կառավարության |

|տեսակարար կշիռը, %      |                             |հատկացվող     |

|________________________|_____________________________|ֆինանսական    |

|1.4. Աշակերտների        |                             |միջոցները     |

|տարիքային               |                             |տարեցտարի     |

|առանձնահատկություններին |                             |ավելանում են: |

|համապատասխան դպրոցական  |                             |              |

|գույքի տրամադրում,      |                             |              |

|քիմիայի                 |                             |              |

|լաբորատորիաներում       |                             |              |

|փորձերի համար քարշիչ    |                             |              |

|պահարանների տեղադրում   |                             |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|1.5. Լաբորատոր          |Համալրված և  արդիականացված   |              |

|սարքավորումների և       |լաբորատորիաներ ունեցող       |              |

|նյութերի, դիդակտիկ      |դպրոցների թիվը               |              |

|պարագաների ձեռքբերում,  |Թարմացված գրադարաններ ունեցող|              |

|գրադարանային ֆոնդի      |դպրոցների թիվը               |              |

|համալրում և  թարմացում  |                             |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|1.6. Համակարգչային      |Համակարգչային դասասենյակներ  |              |

|դասասենյակների ստեղծում,|ունեցող դպրոցների թիվը       |              |

|համալրում և  ինտերնետ   |Հանրակրթական դպրոցներում     |              |

|կապով ապահովում         |համակարգիչների թիվը` 1000    |              |

|                        |աշակերտի հաշվով              |              |

|                        |Ինտերնետային կապով ապահովված |              |

|                        |դպրոցների թիվը               |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|1.7. Դպրոցական          |Վերազինված արհեստանոց ունեցող|              |

|արհեստանոցների          |դպրոցների թիվը               |              |

|վերազինում (հաստոցներ,  |                             |              |

|գործիքներ և  նյութեր)   |                             |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|1.8. Դպրոցական          |Նոր բուֆետ-ճաշարաններ ունեցող|              |

|բուֆետ-ճաշարանների      |դպրոցների թիվը               |              |

|ստեղծում և  համապատասխան|                             |              |

|գույքով ապահովում       |                             |              |

|_____________________________________________________________________|

|          2. ՈՒսուցչական անձնակազմի որակավորման բարձրացում           |

|_____________________________________________________________________|

|2.1. ՈՒսուցիչների       |                             |              |

|մասնագիտական            |                             |              |

|վերապատրաստման          |                             |              |

|դասընթացների պարբերաբար |                             |              |

|կազմակերպում, կրթության |                             |              |

|օրենսդրության մասին     |                             |              |

|իրազեկում               |                             |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|2.2. ՈՒսուցիչների համար |                             |ՈՒսուցիչների  |

|համակարգչային դասընթացի |                             |վերապատրաստու-|

|կազմակերպում`           |                             |մը            |

|դասապրոցեսում           |                             |կառավարության |

|համակարգչային           |Որակավորման բարձրացման և     |ուշադրության  |

|տեխնոլոգիաներ կիրառելու |վերապատրաստման դասընթացների  |կենտրոնում է  |

|նպատակով                |մասնակցած ուսուցիչների թիվը  |և             |

|________________________|Համակարգչին տիրապետող        |իրականացվում է|

|2.3. Դասավանդման        |ուսուցիչների թիվը            |ՀԲ «Կրթության |

|համագործակցային և       |                             |որակ և  համապա|

|մանկավարժական նոր       |                             |տասխանություն»|

|մեթոդների ուսուցում     |                             |վարկային      |

|                        |                             |ծրագրի        |

|                        |                             |շրջանակում:   |

|________________________|_____________________________|______________|

|2.4. ՈՒսուցիչների       |Ատեստավորված ուսուցիչների    |              |

|պարտադիր ատեստավորման   |թիվը                         |              |

|կազմակերպում            |                             |              |

|_____________________________________________________________________|

|     3. Դպրոցների ինքնակառավարման կարողությունների բարձրացում        |

|_____________________________________________________________________|

|3.1. Հանրակրթական       |Որակավորման բարձրացման և     |Դպրոցների     |

|դպրոցների ղեկավարների   |վերապատրաստման դասընթացների  |ղեկավար       |

|կառավարման              |մասնակցած ղեկավարների թիվը   |կադրերի վերա- |

|հմտությունների, այդ     |Արտաբյուջետային միջոցների    |պատրաստումը   |

|թվում` արտաբյուջետային  |տեսակարար կշիռը դպրոցների    |կառավարության |

|աղբյուրների ներգրավման  |ընդհանուր բյուջեում          |ուշադրության  |

|կարողությունների        |                             |կենտրոնում է  |

|զարգացում               |                             |և             |

|________________________|_____________________________|իրականացվում է|

|3.2. Դպրոցական          |Վերապատրաստման դասընթացների  |ՀԲ «Կրթության |

|խորհուրդների անդամների  |մասնակցած դպրոցական խորհրդի  |              |

|վերապատրաստում` խորհրդի |անդամների թիվը               |              |

|աշխատանքների ակտիվացման |Դպրոցում իրականացվող ոչ      |              |

|և  արդյունավետության    |պետական ծրագրերի/            |              |

|բարձրացման նպատակով     |նախաձեռնությունների թիվը     |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|3.3. Աշակերտական        |                             |              |

|խորհուրդների ակտիվության|                             |              |

|բարձրացում` խորհրդի     |                             |              |

|անդամների և             |                             |              |

|դաստիարակության գծով    |                             |              |

|տնօրենի տեղակալի,       |                             |              |

|մանկապատանեկան կոլեկտիվի|                             |              |

|կազմակերպչի             |                             |              |

|վերապատրաստման միջոցով  |                             |              |

|_____________________________________________________________________|

|            4. Ներառական կրթության համակարգի զարգացում               |

|_____________________________________________________________________|

|4.1. Կրթության          |Կրթական հաստատություններում  |              |

|առանձնահատուկ պայմանների|սովորող հատուկ կրթության և   |              |

|կարիք ունեցող երեխաների |առանձնահատուկ պայմանների     |              |

|ուսուցման նպաստավոր     |կարիք ունեցող երեխաների/     |              |

|պայմանների ստեղծում և   |աշակերտների թիվը             |              |

|զարգացում               |                             |              |

|_____________________________________________________________________|

|      5. Մարզական, մշակութային և  արտադպրոցական հաստատությունների    |

|       ենթակառուցվածքների բարելավում և  նյութատեխնիկական բազայի      |

|                             արդիականացում                           |

|_____________________________________________________________________|

|5.1. Մարզական,          |Վերանորոգված մարզական,       |              |

|մշակութային և           |մշակութային և  արտադպրոցական |              |

|արտադպրոցական           |հաստատությունների թիվը       |              |

|հաստատությունների       |                             |              |

|շենքերի կառուցում,      |                             |              |

|վերանորոգում և          |                             |              |

|նյութատեխնիկական բազայի |                             |              |

|բարելավում              |                             |              |

|________________________|_____________________________|______________|

|5.2. Մարզական և         |Մարզային/համայնքային         |              |

|մշակութային             |մարզամշակութային             |              |

|միջոցառումների          |միջոցառումների թիվը          |              |

|կազմակերպում            |Հանրապետական և  միջազգային   |              |

|                        |մրցույթներում հաղթող սաների  |              |

|                        |տեսակարար կշիռն ընդհանուրի   |              |

|                        |մեջ                          |              |

|                        |Ցուցահանդեսների այցելուների  |              |

|                        |քանակը տարեկան կտրվածքով     |              |

|                        |Թատերական ներկայացումների    |              |

|                        |քանակը                       |              |

|                        |Թատերական միջոցառումների     |              |

|                        |մասնակիցների քանակը          |              |

|_____________________________________________________________________|

| 6. Նախադպրոցական կրթության համակարգի զարգացում` հատկապես գյուղական  |

|                         համայնքներում                               |

|_____________________________________________________________________|

|6.1. Նախադպրոցական      |Վերանորոգված մանկապարտեզների |Պետությունը   |

|հաստատությունների       |թիվը                         |հետևողական  է |

|շենքային պայմանների     |                             |նախադպրոցական |

|բարելավում              |                             |կրթության     |

|________________________|_____________________________|օրենքի        |

|6.2. Նախադպրոցական      |Թարմացված ուսումնական և      |կիրարկման, են-|

|հաստատությունների       |նյութատեխնիակական բազա       |թաօրենսդրական |

|նյութատեխնիկական բազայի |ունեցող մանկապարտեզների թիվը |ակտերի մշակման|

|թարմացում և  կրթական    |                             |և  գործարկման |

|միջավայրի բարելավում    |                             |հարցում:      |

|________________________|_____________________________|              |

|6.3. Նախադպրոցական      |Վերապատրաստված դաստիարակների |              |

|հաստատությունների       |թիվը                         |              |

|կադրերի շարունակական    |                             |              |

|վերապատրաստում          |                             |              |

|________________________|_____________________________|              |

|6.4. Նախադպրոցական      |3-6 տարեկան երեխաների        |              |

|այլընտրանքային          |նախադպրոցական                |              |

|ծառայությունների        |հաստատություններում          |              |

|մատուցում               |(հատկապես` հեռավոր և         |              |

|                        |սահմանամերձ գյուղերի)        |              |

|                        |ընդգրկվածության %            |              |

._____________________________________________________________________.

 

6.2. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆ

 

6.2.1. Մշակույթ

 

314. Ինչպես ամբողջ երկրում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում մշակույթի ոլորտի հիմնախնդիրները հիմնականում վերաբերում են գրադարանների, թանգարանների, պատմամշակութային հուշարձանների և ոչ նյութական մշակութային արժեքների, արվեստի ճյուղերի պահպանմանն ու զարգացմանը: Բնագավառում սրությամբ հառնել է նաև մասնագետ կադրերի սակավության և կադրերի վերապատրաստման խնդիրը: Մշակույթի ոլորտում մարզերում ՀՀ կառավարության կողմից իրականացվող համապետական ծրագրերը պայմանավորված են «ՀՀ կառավարության 2008-2012 թթ. գործունեության միջոցառումների ծրագրով», որի «Մշակույթի համաչափ զարգացում» կետի դրույթներով ՀՀ մարզերում մշակույթի զարգացումը դիտարկվում է որպես գործունեության հիմնական ուղղություն:

315. Մարզերում մշակույթի զարգացման հիմնախնդիրները ներառված են նաև այլ ծրագրերում, մասնավորապես` ՀՀ կառավարության 2007 թ. ապրիլի 5-ի «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում մշակույթի զարգացման ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 589 որոշմամբ հաստատված ծրագրում, ՀՀ կառավարության 2007 թ. մայիսի 3-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանման, դրա կենսունակության պաշտպանության հայեցակարգից բխող միջոցառումների մասին» թիվ 17 արձանագրային որոշմամբ ընդունված ժամանակացույցի միջոցառումներում:

316. ՀՀ Արագածոտնի մարզում գործում են 79 մշակույթի տներ, և 111 գրադարաններ: Երեխաների մշակութային դաստիարակության և ուսուցման 1 արվեստի, 2 գեղարվեստի, 7 երաժշտական դպրոցներում սովորում է 854 աշակերտ: Դրանք համայնքային ինքնակառավարման մարմինների ենթակայության տակ են և գործունեությունն իրականացնում են տեղական բյուջեների, հովանավորների և նվիրատվությունների միջոցով: ՈՒսուցիչների թիվը 98-ն է:

317. Սակայն մշակույթի օջախների շենքային և նյութատեխնիկական բազաները բավարար չեն: Դա բացասական է անդրադառնում ինչպես մշակույթի ոլորտի գործունեության, այնպես էլ դրանց մասսայականության ապահովման վրա: Մշակույթի շատ օջախներ միջոցառում կազմակերպելու հնարավորություն ընդհանրապես չունեն: Որոշ համայնքներում, որտեղ ինչ-որ չափով մշակութային կյանքն աշխույժ է, միջոցառումները չունեն այն գեղարվեստական ու գաղափարական մակարդակը, որ կարողանան իրենց ձգել այցելուներին ու մշակույթի սիրահարների:

318. Այնուամենայնիվ, մարզում համեմատաբար շատ մշակութային միջոցառումներ են իրականանում, որոնցից մի քանիսը հանրապետական նշանակություն ունեն: Մարզում ամեն տարի, մայիսի 28-ին, նշվում է Բաշ Ապարանի ճակատամարտի օրը, Աշտարակի մարզադաշտում անց են կացվում «Ոսկե աշուն», հանրապետության պատմությանը նվիրված համերգ-փառատոններ, մարզական միջոցառումներ: Դրանք տարեցտարի ավելի մեծ մասսայականություն են վայելում: 2003 թ-ից սկսած միջոցառումներին մասնակցում են նաև հանրապետության այլ մարզերից հրավիրված կոլեկտիվներ և անհատներ: Մարզի բոլոր համայնքներում կազմակերպվում են Եղեռնին, Հաղթանակի օրվան, Բերքի տոնին, նշանավոր հոբելյաններին և մարդկանց նվիրված բազմաթիվ միջոցառումներ: Ավանդական են դարձել «Ծաղկող մագաղաթներ» խորագիրը կրող շնորհալի երեխաների արվեստի, «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» ծրագրի շրջանակներում «Պահպանենք մեր մշակույթը» փառատոնները:

319. Կարևոր հիմնախնդիր է մնում նաև երկրագիտական թանգարանների կազմակերպումը, որոնք մեծ ճանաչողական արժեք կներկայացնեն, իրենց կգրավեն զբոսաշրջիկների, սերունդներին կփոխանցեն անցյալի ժառանգության ավանդույթները: Մարզն ունի նաև բանավոր ստեղծագործության հսկայական ավանդույթներ: Դարերի ընթացքում պատումները, վիպասքները, հայկական էպոսի տարբերակները սերնդե-սերունդ փոխանցվել են պատմվել իրենց նախաստեղծ ձևերով: Այսօր էլ գյուղերում այդ ավանդույթը պահպանվում է:

320. Մարզի տարածքը հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով: Դա լուրջ նախադրյալ է մշակութային կյանքի աշխուժացման և տուրիզմի զարգացման համար:

321. Սակայն այս հնարավորությունները լիովին չեն օգտագործվում: Մշակույթի տները, գրադարանները համայնքային ենթակայության կառույցներ են: Իսկ համայնքների ֆինանսական սուղ հնարավորությունների պայմաններում ոլորտը հայտնվում է բարձիթողի վիճակում: Բացառություն են կազմում, թերևս, Աշտարակ, Ապարան և Թալին քաղաքները, որոնք համեմատաբար բարվոք ֆինանսական վիճակում են գտնվում:

322. Վերջին տարիների ընթացքում որոշ չափով ընդլայնվել է մշակութային միջոցառումների աշխարհագրությունը, վերականգնվել և ստեղծվել են այլ մարզերի և Երևան քաղաքի հետ մշակութային կապեր, ավելացել է միջոցառումների մասնակիցների քանակը: 2008 թ-ին զանգվածային միջոցառումներին մարզում ընդհանուր առմամբ մասնակցել է 15000 մարդ, իսկ 2009 թ-ին` 20000 մարդ:

323. Սակայն մշակույթի օջախների նյութատեխնիկական բազան բավարար չէ ներկայումս բնագավառի առջև կանգնած խնդիրները լուծելու համար: Համայնքների մշակութային նշանակության շենքերում և շինություններում կատարվել են միայն անհետաձգելի նորոգումներ և հարդարումներ, նյութական բազան գրեթե չի նորացվել, նոր գույք չի ձեռք բերվել: Նախկինում գործող շատ գեղարվեստական խմբեր դադարեցրել են իրենց գործունեությունը:

324. Արագածոտնի մարզը հարուստն մշակութային ժառանգություն է ստացել: Մարզի ողջ տարածքում սփռված են պատմության ու մշակույթի հուշարձաններ, բոլոր համայնքներում գործել են մշակույթի օջախներ, ուր ուսումնասիրվել և հետագա սերունդներին է փոխանցվել այդ ժառանգությունը: Ծաղկել է ժողովրդական ստեղծագործությունը: Լուրջ գործ է արվել հուշարձանների պահպանման ու բարեկարգման ուղղությամբ: Վերականգնվել են բազմաթիվ պատմության ու մշակույթի հուշարձաններ, կառուցվել են հուշահամալիրներ: Մարզում գործում է 5 պատմության և մշակույթի խոշոր գործիչների` գրող Պ.Պռոշյանի, ակադեմիկոս կենսաբան-ֆիզիկոս Ն. Սիսակյանի, ակադեմիկոս-լեզվաբան Գր. Ղափանցյանի, ԳԱԱ բազմամյա նախագահ, ակադեմիկոս Վ. Համբարձումյանի տուն-թանգարանները, Ապարանի երկրագիտական թանգարանը: Շուտով կբացվեն գրողներ Մ. Գալշոյանի և Վ. Պետրոսյանի տուն-թանգարանները: Օշականի Սբ. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցուն կից գործում է դպրատունը, ուր ամեն տարի գիտաժողովներ են անց կացնում աշխարհի տարբեր ծայրերից ժամանած հայագետներ, կրոնագետներ, արվեստի ու գրականության խոշոր դեմքեր:

325. Գրադարաններ: ՀՀ ԱՎԾ տվյալների համաձայն, 2009 թ. մարզում գործում է 111 գրադարան, որոնցից 1-ը` մարզային (կենտրոնական), 3-ը` քաղաքային, 1-ը` մանկական և 106-ը` գյուղական: Գրքաֆոնդը 798584 կտոր է: Մարզի գրադարանների շենքային պայմաններն բարվոք չեն, գրապահոցներում բացակայում են հավաքածուների պահպանությունն ապահովող տեխնիկական սարքավորումները: Դա հնարավորություն չի տալիս լիարժեք կազմակերպել հավաքածուների պահպանությունը և օգտագործումը: Գրադարանային ֆոնդն աղքատիկ է և հնամաշ: Գրադարաններից օգտվողների ընթերցողական պահանջը բավարարելու համար հավաքածուների համալրման նպատակով անհրաժեշտ է ձեռք բերել նոր գրականության: Գրադարանների վիճակի բարելավումը կնպաստի բնակչությանը մատուցվող գրադարանային-տեղեկատվական սպասարկման աշխատանքների արդյունավետության բարձրացմանը, տարածաշրջանի բնակչության` տեղեկույթի մատչելիության իրավունքի արդյունավետ իրականացմանը: Պարբերական հրատարակությունները գրեթե մատչելի չեն բնակչությանը:

326. Գրադարանների անբավարար զարգացումը խոչընդոտ և սպառնալիք է երկրի ժամանակակից և հաջորդական զարգացման համար, քանզի վերարտադրում և տարածում են անցած դարաշրջանների նմուշները, նպաստում աղճատված նկարագրի ձևավորմանը:

327. Մարզի համայնքային գրադարանների նյութատեխնիկական անկատար վիճակը խոչընդոտում է տնտեսական և կազմակերպական խնդիրների օպերատիվ և արդյունավետ լուծմանը: «Ինտերնետ» համացանցի բացակայությունը տարածաշրջանում արգելակում է համայնքների սոցիալ-տնտեսական զարգացումը: Արդյունքում կրճատվում է գիտության, կրթության և արտադրության վերաբերյալ տեղեկատվության ապահովումը, արգելակվում միասնական տեղեկատվական գործընթացների ներգրավվումը, նվազում երկրի և տարածաշրջանի մրցունակության մակարդակը, խորանում տնտեսական ու սոցիալական անհավասարությունը, խոչընդոտներ ստեղծում բնակիչների և ամբողջ տարածաշրջանի զարգացման ճանապարհին: Համայնքային գրադարանների ընթերցասրահները հավուր պատշաճի կահավորված չեն, չկան հարմարավետ պայմաններ, ինչը չի նպաստում ընթերցանության նկատմամբ հետաքրքրության բարձրացմանը: Մարզի գրադարանային կադրերի պատրաստվածության որակը հետ է մնում ժամանակի պահանջներից:

328. Թանգարաններ: Թանգարանների աշխատանքի արդյունավետության բարձրացման համար կարևոր է հատկապես թանգարանների հավաքածուների անվտանգության ապահովումը, ֆոնդապահոցներում և ցուցասրահներում կայուն ջերմախոնավային պայմանների ստեղծումը: Պետական թանգարաններում ցուցահանդեսների, մշակութային միջոցառումների կազմակերպմանը, հավաքածուների համալրմանը նպատակաուղղված ֆինանսական միջոցները մեծապես կնպաստեն մարզի մշակութային կյանքի աշխուժացմանը:

329. Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանում: Մարզում կա պատմական 1796 հուշարձան, որոնցից հանրապետական նշանակության են 1232-ը: Գոյություն ունեն մարդկության պատմության վաղնջական ժամանակներին վերագրվող քարայրներ, ջրանցքներ, ճանապարհներ, Հայաստանի նախաքրիստոնեական և ՆԹ շրջաններին վերաբերող եկեղեցիներ, պաշտպանական և քաղաքաշինական կառույցներ: Մարզում հայտնաբերվել են մարդկության վաղ շրջանի բնակավայրերի բազմաթիվ մնացորդներ: Դրանցից շատերում ներկայումս գիտահետազոտական աշխատանքներ են տարվում, բացահայտվում են հայոց պատմության շատ գաղտնիքներ, թանգարանները համալրվում են արժեքավոր շատ ցուցանմուշներով: Վերջին տարիներին ՀՀ պետբյուջեի հաշվին վերականգնվել են մարզի մի շարք հուշարձաններ: Մասնավորապես, Ոսկեվազի Սբ. Հովհաննես եկեղեցին, Հարթավանի Սբ. Աստվածընկալ վանքը, Իրինդի Սբ. Աստվածածին եկեղեցին, Դաշտադեմի ամրոցը, Ամբերդը: Հայկական հուշարձանների ճանաչման ծրագրի շրջանակներում մարզի մի շարք հուշարձաններում տեղադրվել են բազմալեզու տեղեկատվական վահանակներ և ցուցատախտակներ:

330. Ոչ նյութական մշակութային արժեքների պահպանում: Այս ոլորտի պետական մշակութային քաղաքականությունը նպատակաուղղված է մշակութային ոչ նյութական ժառանգության պահպանությանն ու պաշտպանությանը, ՀՀ ազգային ավանդական ոչ նյութական ժառանգության /բանավոր ստեղծագործություններ և հմտություններ/ պահպանմանը, տարածմանն ու զարգացմանը` գործընթացին ՀՀ մարզերի ընդգրկվածության ապահովմամբ: Մարզն ազգագրական մեծ ավանդույթներ ունի: Թալինի և Աշտարակի տարածաշրջանների շատ բնակավայրեր Արևմտյան Հայաստանից գաղթածների սերունդներ են, որոնք պահպանել են ազգագրական ավանդույթները: Այդպիսի յուրաքանչյուր բնակավայրում նախկինում գործել են ազգագրական պարի, երգի, ասմունքի խմբեր» որոնք ամեն տարի մասնակցել են մարզում և երկրում կազմակերպվող փառատոններին և միջոցառումներին: Սակայն ներկայումս, կապված հանրապետության և բնակավայրերի ֆինանսական վիճակի հետ, դրանց գործունեությունը շատ բնակավայրերում դադարեցվել է: Առիթից-առիթ հավաքվում են Սասունիկի, ՈՒջանի, Ներքին և Վերին Բազմաբերդերի և մի քանի այլ գյուղերի խմբեր: Սակայն նրանց գործունեությունը չի կանոնակարգվում, խմբերը միջոցառումներից հետո դադարում են գործելուց: Դրան նպաստում է նաև այն հանգամանքը, որ շատ մշակույթի տներ դրա համար անհրաժեշտ պայմաններ չունեն: Չկան նաև երաժշտական գործիքներ, համազգեստը մաշվել և շարքից դուրս է եկել: Լուրջ խնդիր է նաև խմբերի տեղափոխման հարցը:

331. Արվեստ (թատերարվեստ, երաժշտարվեստ, պարարվեստ, կերպարվեստ): Այս ենթաոլորտի ռազմավարական նպատակն է թատերարվեստի, երաժշտարվեստի, պարարվեստի, կերպարվեստի պահպանումը, զարգացումը և տարածումը, թատերահամերգային կազմակերպությունների գործունեության ապահովումը, ժողովրդական ստեղծագործության և արհեստների պահպանությունը, ուսումնասիրումը, տարածումը, հասարակության ստեղծագործական ներուժի օգտագործման, վերարտադրման և զարգացման համար պայմանների ստեղծումը, խթանումը, տարածքային մշակութային համագործակցությունը և մշակութային կյանքի զարգացումը: Շենքային անբավարար պայմանների, ջեռուցման, օդափոխման համակարգերի բացակայության պատճառով վերջին տասնամյակում ընդհանուր առմամբ խաթարված է թատրոնների բնականոն գործունեությունը, և դրանց մեծ մասը ձմռանը գրեթե չի գործում: Գործում են 8 երաժշտական և արվեստի դպրոցներ, որտեղ սովորում է 56 երեխա: 2008 և 2009 թ.թ. մշակութային միջոցառումներին պետբյուջեից հատկացված գումարը կազմել 3278.2 հազարական դրամ: Այդ գումարն օգտագործվել է զանգվածային միջոցառումների կազմակերպման համար:

332. Մարզի մշակույթի ոլորտի առջև կանգնած ամենահիմնական հիմնախնդիրը ֆինանսական միջոցների անբավարարությունն է, որի պատճառով մարզի շատ համայնքներում մշակույթի օջախները չեն գործում: Շատ համայնքներում նույնիսկ չեն պահվում մշակույթի հարցերով զբաղվող մասնագետներ: Փաստորեն, համայնքներում, հատկապես լեռնային և սահմանամերձ համայնքներում մարդկանց մշակույթի սպասարկման միակ հնարավորությունը մնացել է հեռուստատեսությունը: Կենդանի շփումներ արվեստի, գրականության, գիտության ներկայացուցիչների հետ շատ քիչ են կայանում, մշակույթի շատ նորություններ չեն հասնում տեղեր, ամբողջովին չի բավարարվում մարդկանց պահանջմունքը մշակույթի նկատմամբ:

333. Այսպիսով` Արագածոտնի մարզում մշակույթի ոլորտի զարգացման հիմնական գերակայություններն են.

1) մարզի մշակութային կյանքի զարգացում,

2) նյութական և ոչ նյութական մշակութային արժեքների հավաքածուների համալրում, պահպանություն, պաշտպանություն և հանրահռչակում,

3) տարածաշրջանում տեղեկատվայնացման անհավասարության հաղթահարում,

4) գրադարանային հավաքածուների շրջանառության աճ,

5) տեղեկատվական սպասարկման ծառայությունների մատուցման արդյունավետության բարձրացում,

6) մշակութային կազմակերպությունների շենքերի ու շինությունների հիմնանորոգում,

7) տեղեկատվական մշակույթի` ընթերցանության, հայոց լեզվի, պատմության և մշակույթի նկատմամբ կայուն հետաքրքրության ձևավորում,

8) կազմակերպությունների շենքերի ու շինությունների հիմնանորոգում,

9) պատմական հուշարձանների պահպանություն, ամրակայում, նորոգում, վերականգնում, բարեկարգում և օգտագործում,

10) սոցիալ-տնտեսական, իրավաքաղաքական, հոգևոր-մշակութային, կազմակերպական պայմանների ու երաշխիքների ապահովում երիտասարդների սոցիալական կայացման, նրանց ստեղծագործ ներուժն ի շահ հասարակության առավել լիարժեք օգտագործելու համար:

 

6.2.2. Երիտասարդական հարցեր

 

334. Մարզում կրթական և մարզամշակութային միջոցառումների համատեքստում կարևորվում է երիտասարդական քաղաքականության զարգացումը և դրա արդյունավետության բարձրացումը: Պետության քաղաքականությունն այս ոլորտում սոցիալ-տնտեսական, իրավաքաղաքական, հոգևոր-մշակութային, կազմակերպական պայմանների ու երաշխիքների ապահովումն է` երիտասարդների սոցիալական կայացման, նրանց ստեղծագործ ներուժը հասարակության շահերին առավել լիարժեք ծառայեցնելու համար:

335. ՀՀ Արագածոտնի մարզում երիտասարդությունը կազմում է ընդհանուր բնակչության 42 տոկոսը: Մարզում պետական երիտասարդական քաղաքականությունն իրականացվում է պետական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, բարձրագույն և միջին մասնագիտական կրթական հաստատությունների, երիտասարդության հարցերով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունների և մարմինների կողմից: Սակայն այդ խմբի հիմնախնդիրները շարունակում են անհանգստացնող մնալ: Աշխատատեղերի բացակայությունը, տեղում վաստակելու հնարավորությունների սահմանափակությունը, բնակարանային անհարմար պայմանները, հաճախ` բնակարանների բացակայությունը ստիպում են երիտասարդության մեծ մասին` վաստակելու նպատակով արտերկրներ, հիմնականում` Ռուսաստանի Դաշնություն մեկնել: Դա իր հետ բերում է շատ բացասական հետևանքներ: Երիտասարդները չեն մասնակցում համայնքային կյանքին, օտարանում են այն հիմնախնդիրներից, որոնք կանգնած են համայնքի և նրա ողջ բնակչության համար: Պակաս կարևոր չէ այն, որ այդ ընտանիքների ողջ հոգսն ընկնում է տանը մնացած երեխաներ, կանանց ու ծերերի վրա, որոնք ունակ չեն լուծել ողջ խնդիրները: Այդ պատճառով նույնիսկ սեփական հողերը տարիներ շարունակ մնում են անմշակ, վերածվում արոտավայրերի ու խոտհարքների: Պակաս կարևոր չէ նաև երիտասարդության օտարացման փաստն ինչպես ընտանիքներից, այնպես էլ համայնքի ու երկրի խնդիրներից:

336. Երիտասարդության հիմնախնդիրները լուծելու նպատակով անհրաժեշտ է արմատապես վերանայել երիտասարդության նկատմամբ տարվող քաղաքականությունը: Մարզպետարանները և տեղական ինքնակառավարման մարմինները այս հարցում առանձնակի կարևոր դեր ունեն: Այդ հարցերը հիմնականում վերաբերում են.

1) բնակարաններով երիտասարդության ապահովմանը,

2) առաջնային առողջության պահպանմանը,

3) սոցիալական երաշխիքների ստեղծմանը,

4) երիտասարդության զբաղվածության ապահովմանը,

5) հանգստի և ժամանցի կազմակերպման հնարավորությունների ստեղծմանը,

6) երիտասարդական միջոցառումների կազմակերպման ֆինանսական և նյութական միջոցների ապահովմանը:

337. Այս խնդիրները ինչ-որ չափով լուծելու առաքելություն ունի Արագածոտնի մարզային երիտասարդական կենտրոնը, որն ունի հետևյալ նպատակները.

1) Հայաստանում պետական երիտասարդական քաղաքականության մշակմանն ու իրականացմանը մասնակից դարձնել առավել շատ երիտասարդական կազմակերպություններ,

2) նպաստել մարզային երիտասարդական կառույցների, ինչպես նաև երիտասարդական քաղաքականության սուբյեկտների խնդիրների մասին եղած տեղեկատվության հավաքմանը, համակարգման և հրապարակման կազմակերպմանը,

3) երիտասարդությանը մատուցել սոցիալական իրավաբանական, կազմակերպչական ծառայություններ,

4) աջակցել երիտասարդության շահերն ու իրավունքները ամրագրող օրենսդրական դաշտի ստեղծմանը և այդ գործընթացում երիտասարդական կազմակերպությունների ներգրավմանը,

5) իրականացնել երիտասարդության հիմնախնդիրներին նվիրված գիտահետազոտական աշխատանքներ (ուսումնասիրություններ, հոդվածներ, այս բնագավառում միջազգային փորձի ուսումնասիրություն),

6) մարզի երիտասարդության համար հաստատել և ամրապնդել արտաքին կապեր, կատարել փորձի փոխանակում:

 

6.2.3. Սպորտ

 

338. Սպորտի բնագավառում մարզն ունեցել է ակնառու նվաճումներ ինչպես հանրապետական, այնպես էլ Համամիութենական ու միջազգային ասպարեզներում: Առանձնապես ակնառու նվաճումների են հասել մարզի ըմբիշները, որոնք լուրջ արդյունքների են հասել ինչպես Եվրոպայի, այնպես էլ աշխարհի առաջնություններում և Օլիմպիական խաղերում: Դրանց շարքում է փարպեցի ըմբիշ Նազար Ալբարյանը: Ներկայումս մարզի մարզիկների հաջողությունները շարունակում են շախմատիստուհիները` ի դեմս միջազգային կարգի շախմատիստ, բազմաթիվ մրցումների հաղթող Լիլիթ Մկրտչյանի: Աշխարհի 2008 թ. առաջնության ըմբշամարտի մրցումներին մասնակցել է մարզի մեկ մարզիկ, որն զբաղեցրել է 8-րդ տեղը: Մարզն իր ներկայացուցիչներն է ունեցել 2007-2009 թթ. միջազգային մի շարք մրցումներում: ՀՀ 2008 թ. երիտասարդական առաջնությունում հաջողությամբ են մասնակցել մարզի ներկայացուցիչները, որոնցից մեկն արժանացել է 1-ին մրցանակի: Սակայն բարձր նվաճումների Արագածոտնի մարզիկները չեն հասել:

339. Մասսայականություն վայելող մարզաձևերից մարզում առաջինը ֆուտբոլն է: Մարզի երկու բնակավայրերի` Աշտարակի և Ապարանի ֆուտբոլի թիմերը հանրապետական առաջնության մշտական մասնակիցներ էին և առաջատարների շարքում էին գտնվում: Այժմ հանրապետության առաջնությանը մասնակցում է Աշտարակի»Քասախ» թիմը: Սակայն մարզադաշտի և մարզական կառույցների վիճակը թույլ չեն տալիս խաղերն անցկացնել Աշտարակում: Մարզադաշտում միայն պարապմունքներ են ընթանում: Երբեմն կազմակերպվում են ընկերական հանդիպումներ:

340. Մարզում կան հետևյալ մարզական կառույցները.

1) Աշտարակ քաղաք - 1 մարզադաշտ, 1 մարզադահլիճ,

2) Ապարան քաղաք - 1 մարզադաշտ,

3) Թալին քաղաք - 1 մարզադաշտ

341. Դրանք բոլորն էլ նորոգման կարիք ունեն, չի բավարարում գույքը: Սակայն նախկին մասսայականությունը ներկայումս չկա: Եթե անցյալում յուրաքանչյուր գյուղ որևէ մարզաձևով զբաղվելու հնարավորություն ուներ, ապա ներկայումս եզակի համայնքներ են պահպանում այդ հնարավորությունները:

342. Մարզում ներկայումս գործում է 7 մարզադպրոց, որոնցից 2-ը` Աշտարակում և մեկական` Թալինում, Ապարանում, Ծաղկահովիտում, Քուչակում: Մարզադպրոցներում ընդգրկված է մոտ 1700 սան: Սակայն այս դպրոցներ նյութատեխնիկական և մարզական բազան բավականին աղքատիկ է, որի պատճառով մարզիկները և սովորողները բարձր արդյունքների հասնել չեն կարող: Աշտարակի մարզադպրոցը չունի շենք; Պարապմունքներն անց են կացվում հանրակրթական դպրոցների դահլիճներում: Մարզադպրոցները նաև ունակ չեն մասսայականություն ապահովել:

343. Աշտարակ քաղաքում պետբյուջեի և բարեգործական ծրագրերի ներդրումներով ավարտին է հասցվելու կիսավարտ մարզահամալիրի շինարարությունը:

344. Մարզի թիմը մասնակցել է «Բազե 2009» համահայկական հավաքին, մարզի բոլոր համայնքներում և դպրոցներում անց են կացել հոբելյանական և ավանդական տարբեր միջոցառումներ: Կազմակերպված ձևով են անցել ՀՀ ԱԺ գավաթի խաղարկության երեք փուլերը: Մարզի հավաքական թիմը մասնակցել է հանրապետական եզրափակիչին` արժանանալով մրցանակների և գավաթների: Կազմակերպվել են «Լավագույն մարզական ընտանիք» քաղպաշտպանության միջազգային օրվան նվիրված, «Հուսո գավաթ» ֆուտբոլային մրցումները և այլ միջոցառումներ: Տարեցտարի առավել մեծ մասսայականություն են վայելում «Ֆիզկուլտուրայի օր», «Ֆիզիկական ակտիվության օր» միջոցառումները, որոնք առավել արդյունավետ են մարզի քաղաքներում և խոշոր բնակավայրերում: Այդ միջոցառումներին ակտիվորեն մասնակցում են մարզական կազմակերպությունները, որոնք հանդես են գալիս որպես կազմակերպիչներ, զանգվածային միջոցառումների ժամանակ տրամադրում են իրենց մարզագույքը:

345. Սակայն այդ միջոցառումներին բնակչության ակտիվությունն առանձնապես մեծ չէ: Առավել պասսիվ են փոքր համայնքները, որոնք չունեն նման միջոցառումներ կազմակերպելու ֆինանսական և նյութական միջոցներ: Նման պայմաններում միջոցառումները հանգում են միայն բնակչության հավաքների, որտեղ հետաքրքիր ձեռնարկումներ գրեթե չկան:

346. Վերջին տարիներին որոշակի առաջընթաց է նկատվում մարզական զանգվածային միջոցառումների կազմակերպման գործում: Մարզպետարանի նախաձեռնությամբ անց են կացվում մարզական միջոցառումներ, համայնքների բյուջեներում ավելանում են սպորտին տրվող հատկացումները: «Բանակ-18» միջոցառմանը մարզի երիտասարդությանը և մարզիկներին ընդգրկելու նպատակով մարզպետարանը կազմել է միջոցառումների ծրագիր, հատկացված են անհրաժեշտ ֆինանսական և տեխնիկական միջոցները, կազմվել է աշխատանքային պլան և ժամանակացույց: Ցուցումներ են տրվել մարզի համայնքներին, երիտասարդության, մշակույթի և սպորտի հարցերով մարզում գործող կազմակերպություններին:

347. Համայնքների գլխավոր հատակագծերի կազմման ժամանակ նախատեսվում են նաև մարզական կառույցներ, զանգվածային մարզական միջոցառումների համար նախատեսված վայրեր, հեծանվային և հետիոտն երթևեկության ուղիներ: Միաժամանակ, ներկայումս աշխատանքներ են տարվում քաղաքի փողոցներում ավտոմոբիլային տրանսպորտի համար ցածր արագություններ սահմանելու ուղղությամբ, որը կապահովի մարդկանց անվտանգությունը: Մարզի քաղաքների և խոշոր բնակավայրերի փողոցներում դրված են արագությունը սահմանափակող նշաններ: Դրանք նպատակ ունեն նաև ապահովել մարդկանց անվտանգությունը ոտքով, հեծանվով երթևեկության ժամանակ: Կատարված միջոցառումների արդյունքում ներկայումս հետիոտների անցումների վայրերում տրանսպորտի արագությունները սահմանափակված են մինչև 50 կմ/ժամ: Հետիոտներին նրանց անցումների վրա ճանապարհ զիջելը վարորդների համար դառնում է նորմ:

348. Քաղաքներում գործում են ստորգետնյա անցումներ, որոնք նպատակ ունեն ապահովել հետիոտների և դպրոցականների անվտանգությունը: Սակայն դրանց վիճակը բավարար չէ: Խնդիր է դրված վերակառուցել անցումները, դարձնել երթևեկության համար առավել անվտանգ: Դրան նպաստում է նաև դպրոցահասակ երեխաներին ուղեկցելու` ծնողների մոտ արմատավորված սովորությունը: Այնուամենայնիվ, ոլորտի զարգացման ներկայիս տեմպերը, հատկացվող միջոցները, կազմակերպվող միջոցառումների որակն ու քանակը արմատապես նոր վերաբերմունքի կարիք են զգում:

349. Արագածոտնի մարզում սպորտի ոլորտի զարգացման հիմնական գերակայություններն են.

1) մարզական կյանքի աշխուժացում,

2) մարզի բնակչության ֆիզիկական ակտիվության բարձրացում,

3) բնակավայրերի հատակագծման ընթացքում մարզական կառույցների նախատեսում,

4) մրցումների, մարզական միջոցառումների քանակի ավելացում,

5) սպորտի, որպես առողջ սերնդի աճեցման լավագույն միջոցի` առաջնահերթության հաստատում,

6) մարզական օջախների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում,

7) մարզչական ծառայությունների մատուցման արդյունավետության բարձրացում,

8) մարզական շենքերի ու շինությունների հիմնանորոգում,

9) սպորտի տարբեր ձևերի նկատմամբ կայուն հետաքրքրության ձևավորում,

 

6.2.4. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդական հարցերի ոլորտի

ֆինանսավորումը

 

350. 2011-2014 թ.թ.-երին մարզական, մշակութային և երիտասարդական միջոցառումների ծավալի, աշխարհագրության և մասնակիցների քանակի ավելացման համար հիմք են ընդունվել իրական պահանջարկը և ՀՀ կառավարության` այդ ոլորտներին վերաբերող ծրագրերի պահանջները: Նախորդ տարիների համեմատությամբ յուրաքանչյուր տարի ծախսերն ավելացվել են մոտավորապես 10-12%-ով: Այն նախատեսվում է տրանսպորտային փոխադրումների, դիդակտիկ պարագաների պատրաստման, տեխնիկական միջոցների ապահովման և ընթացիկ այլ ծախսերի համար: Ծրագրերի ֆինանսավորումը բերված է հավելված 3-ում:

 

6.2.5. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդական հարցերի ոլորտի

տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ամփոփ նկարագիր          |Արդյունքային ցուցանիշներ     |Նախադրյալներ  |

|_____________________________________________________________________|

|      1. Երիտասարդության զբաղվածության բարձրացում, անձնական          |

|                   տնտեսությունների ամրապնդում                       |

|_____________________________________________________________________|

|Ոլորտային նպատակ 1. Նոր |1. Նոր բացված աշխատատեղերի   |Աձնական տնտե- |

|աշխատատեղերի ստեղծում,  |քանակը,                      |սություններն  |

|սեփական տնտեսությունների|2. Երիտասարդական             |ամրապնդվել են,|

|ֆինանսական ապահովում    |տնտեսություններին ցուցաբերվող|տարեցտարի     |

|                        |ֆինանսական և  խորհրդատվական  |ավելանում են  |

|                        |աջակցությունների քանակը      |նոր           |

|                        |                             |աշխատատեղերը: |

|_____________________________________________________________________|

|           2. Մշակութային և  մարզական կյանքի աշխուժացում             |

|_____________________________________________________________________|

|Ոլորտային նպատակ 2      |1. Մշակույթի, սպորտի         |Մշակույթի,    |

|Բարձրացնել մշակութային, |բնագավառում զբաղվածների թիվը |սպորտի և  երի-|

|մարզական և              |2. Մարզական միջոցառումների   |տասարդության  |

|երիտասարդությանը        |քանակը, դրանցում             |հարցերի համար |

|մատուցվող               |երիտասարդության մասնակցության|պետական և     |

|ծառայությունների        |տոկոսը                       |համայնքային   |

|մատչելիությունը և  որակը|3. Մշակութային միջոցառումների|բյուջեների    |

|Արագածոտնի մարզում      |քանակը, դրանցում             |ծախսերը       |

|                        |երիտասարդության մասնակցության|շարունակելու  |

|                        |տոկոսը                       |են աճել:      |

|_____________________________________________________________________|

|     3. Մշակույթի և  սպորտի շենքային պայմանների բարելավում և         |

|               նյութատեխնիկական բազայի արդիականացում                 |

|_____________________________________________________________________|

|Ոլորտային նպատակ 3      |Կառուցված և  նորոգված        |Մարզական և    |

|3.1. Նոր մշակութային և  |մշակութային և  մարզական      |մշակութային   |

|մարզական շենքերի        |օբյեկտների թիվը              |օբյեկտների    |

|կառուցում, եղածների     |Բարեկարգված մարզադահլիճներ և |նորոգման և    |

|հիմնանորոգում           |խաղահրապարակներ ունեցող      |նյութատեխնիկա-|

|3.2. Մարզադահլիճների և  |համայնքների տեսակարար կշիռը, |կան բազայի    |

|խաղահրապարակների        |%                            |համալրման     |

|նորոգում և              |                             |նպատակով ՀՀ   |

|հիմնանորոգում,          |                             |կառավարության |

|մարզագույքով և          |                             |և  համայնքների|

|տեխնիկական պարագաներով  |                             |բյուջեներից   |

|հագեցում                |                             |հատկացվող     |

|                        |                             |ֆինանսական    |

|                        |                             |միջոցները     |

|                        |                             |տարեցտարի     |

|                        |                             |ավելանում են: |

|_____________________________________________________________________|

|         4. Հանգստի և  ժամանցի կազմակերպման հարցերի լուծում          |

|_____________________________________________________________________|

|4.1. Հեծանվային         |1. Բացված արահետների թիվը,   |Արահետները և  |

|արահետների կազմակերպում |դրանց երկարությունը,         |երթուղիները   |

|4.2. Ոտքով երթևեկության |2. Միջոցառումների թիվը       |բացված են:    |

|զարգացման նպատակով      |                             |Միջոցառումներն|

|արահետների կազմակերպում |                             |անց են կացված |

|4.3. Բնության գրկում    |                             |              |

|միջոցառումների          |                             |              |

|կազմակերպում            |                             |              |

|_____________________________________________________________________|

|    5 Երիտասարդական ստեղծագործական կարողությունների զարգացում և      |

|                 երիտասարդության ներուժի օգտագործում                 |

|_____________________________________________________________________|

|5.1. Երիտասարդներին     |1. Ցուցահանդեսներին և        |Ցուցահանդեսնե-|

|ստեղծագործական կյանքում |մարզական կյանքում տեղի       |րին և         |

|ինտեգրում               |ունեցող իրադարձություններում |զանգվածային   |

|5.2. Երիտասարդական      |մասնակցող երիտասարդների թիվը |միջոցառումնե- |

|ստեղծագործական          |2. Երիտասարդական կենտրոնների |րում երիտասար-|

|կենտրոնների ստեղծում    |թիվը, դրանցում մասնակցության |դության       |

|                        |մակարդակը,                   |կազմակերպական |

|                        |3. Բացված ցուցահանդեսների,   |կարողություն- |

|                        |ներկայացումների, համերգների  |ներն          |

|                        |թիվը                         |օգտագործված են|

|_____________________________________________________________________|

| 6. Ազգային մշակութային ավանդույթների պահպանում, զարգացում, տարածում |

|_____________________________________________________________________|

|5.1. Երիտասարդներին     |1. Ցուցահանդեսներին և        |Ցուցահանդեսնե-|

|ստեղծագործական կյանքում |մարզական կյանքում տեղի       |րին և         |

|ինտեգրում               |ունեցող իրադարձություններում |զանգվածային   |

|5.2. Երիտասարդական      |մասնակցող երիտասարդների թիվը |միջոցառումնե- |

|ստեղծագործական          |2. Երիտասարդական կենտրոնների |րում երիտասար-|

|կենտրոնների ստեղծում    |թիվը, դրանցում մասնակցության |դության       |

|                        |մակարդակը,                   |կազմակերպական |

|                        |3. Բացված ցուցահանդեսների,   |կարողություն- |

|                        |ներկայացումների, համերգների  |ներն          |

|                        |թիվը                         |օգտագործված են|

._____________________________________________________________________.

 

6.3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ

 

6.3.1. Առողջապահական ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

 

Բնակչության առողջական վիճակն ու առողջապահության մատչելիությունը

 

351. ՀՀ Արագածոտնի մարզի հանրային առողջության վիճակի մասին բնութագրական են ծնելիությունը, մահացությունը և բնակչության բնական աճը: Վերջին տարիների վիճակագրությունը փաստում է, որ մահացության դեպքերի թիվը ինչպես երկրում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում աճել է: 2002 թ.-ից ընդհանուր առմամբ սկսել է աճել նաև ծնելիության ցուցանիշը:

 

Աղյուսակ 6.5. Առողջության վիճակը բնութագրող հիմնական ցուցանիշների

դինամիկան Արագածոտնի մարզում

 

.____________________________________________________________.

|Ծնվածների     |Մահացածների   |Բնական աճը    |Մինչև  1       |

|թվաքանակը     |թվաքանակը     |              |տարեկան մահացած|

|              |              |              |երեխաների      |

|              |              |              |թվաքանակը      |

|______________|______________|______________|_______________|

|2006|2007|2008|2006|2007|2008|2006|2007|2008|2006|2007|2008 |

|____|____|____|____|____|____|____|____|____|____|____|_____|

|1797|1856|1915|1167|1212|1196| 630| 644| 719| 23 | 15 | 13  |

.____________________________________________________________.

Աղբյուրը`ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

352. Առողջապահական ծառայությունների հիմնախնդիրները մարզում ներկայումս մտահոգիչ են: Սակայն ոլորտի մատչելիությունը բնութագրող ամփոփ ցուցանիշով` 0.242, Արագածոտնի մարզը շատ չի տարբերվում մյուս մարզերից, անգամ` մայրաքաղաք Երևանից: Բավականին մտահոգիչ է մանկական մահացությունը, որի մակարդակը բարձր է նաև երկրի մյուս մարզերում: Մանկամահացության բարձր ցուցանիշը հետևանք է մի շարք գործոնների.

1) գյուղական համայնքներում նախածննդյան և հետծննդյան ծառայությունների ցածր մատչելիության,

2) տան պայմաններում ծննդաբերությունների,

3) մանկան առողջության պահպանման վերաբերյալ բնակչության անբավարար իրազեկության,

4) սոցիալական անբավարար պայմանների և այլն:

353. Չնայած, որ 2006-08 թթ.-երին մանկամահացության դեպքերը 2000 թվականների սկզբից սկսած նվազելու միտումներ են դրսևորում, և զգալիորեն պակասել են մինչև 1 տարեկան երեխաների մահացության դեպքերը, սակայն հիմնախնդիրը դեռևս վերջնականորեն չի լուծվել: Անցած տարիներին մանկական առողջության պահպանման և մանկամահացության էական կրճատման նպատակով հանրապետությունում և մարզում որոշակի միջոցառումներ են իրականացվել: Մասնավորապես, մարզում ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամն ուսուցողական ծրագիր է կազմակերպել, որի շրջանակում ակտիվ վերարտադրողական տարիքի կանանց շրջանում խորհրդատվություններ և ուսուցումներ են իրականացվել: Բացի այդ, առողջության պահպանման առաջնային օղակի բուժանձնակազմի համար վերապատրաստումներ են կազմակերպվել` մանկական հիվանդությունների բուժման ուղղությամբ: Մարզպետարանի տվյալների համաձայն, մինչև մեկ տարեկան երեխաների կանխարգելիչ զննումները և պատվաստումներն ընդգրկում են նրանց 95%-ը: Մարզի բնակչության առողջական վիճակի մասին կարելի է դատել նաև հիվանդությունների տարածման միտումներով: Դիտարկելով հիվանդությունների տարածման մասին վկայող տվյալները, կարելի է եզրակացնել, որ մարզում հիմնականում մեծ է արյան շրջանառության, ուռուցքային հիվանդություններով և շաքարային դիաբետի բարդություններով տառապող հիվանդների թիվը: Մարզի համար լրջագույն խնդիր են դարձել հոգեկան հիվանդությունները (տես Աղյուսակ 6.6):

 

Աղյուսակ 6.6. Հիվանդությունների դինամիկան Արագածոտնի մարզում

 

.___________________________________________________.

|Հիվանդություն              |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|

|___________________________|_______|_______|_______|

|Շաքարային դիաբետ           | 1029  | 1108  | 1197  |

|___________________________|_______|_______|_______|

|Պարբերական հիվանդություններ|  88   |  105  |  114  |

|___________________________|_______|_______|_______|

|Հոգեկան հիվանդություններ   | 1553  | 1433  | 1419  |

|___________________________|_______|_______|_______|

|Նորագոյացություններ        | 1010  |  982  |  923  |

|___________________________|_______|_______|_______|

|Ոչ շաքարային դիաբետ        |  7    |   9   |  10   |

|___________________________|_______|_______|_______|

|Էպիլեպսիա                  | 305   |  290  |  301  |

.___________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարանի տվյալներ

 

354.Հայաստանը ներկայումս ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի տարածվածության ցածր ցուցանիշ ունեցող երկրներից է: Սակայն վերջին 4 տարիների ընթացքում գրանցված ՄԻԱՎ վարակի, ՁԻԱՀ-ի և ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ով հիվանդների մահվան դեպքերի թիվն աճում է` գերազանցելով բոլոր նախորդ տարիների ցուցանիշները: Արագածոտնի մարզը վարակի գրանցված դեպքերի թվով /18 դեպք/ երկրում ամենացածր ցուցանիշ ունեցող մարզերի շարքում է: Սակայն, մասնագետների կարծիքով, Հայաստանում ՄԻԱՎ-ի դեպքերը 8-10 անգամ ավելին են, քան վկայում է պաշտոնական վիճակագրությունը: ՄԻԱՎ-ի տարածվածության առումով մարզի բնակչությանը հնարավոր վտանգ են բավականին մեծաթիվ աշխատանքային միգրանտները: Նրանք, վաստակելու նպատակով, ավելի հաճախ մեկնում են այդ հիվանդության տարածվածության բարձր ցուցանիշ ունեցող երկրներ, ինչպիսիք են Ռուսաստանի Դաշնությունը, ՈՒկրաինան:

355. Առաջիկա տարիներին առողջապահության բնագավառում հիմնական գերակայություն է մնում առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնությունը: Սկսած 2006 թ.-ից, ամբուլատոր-պոլիկլինիկական անվճար բուժօգնության ծրագրերում ընդգրկվել է երկրի բնակչությունն ամբողջությամբ` անկախ տարիքից և սոցիալական կարգավիճակից (բացառությամբ` ստոմատոլոգիական բուժօգնության, որն անվճար է միայն բնակչության սոցիալապես անապահով խմբերում ընդգրկվածների և մինչև 8 տարեկան երեխաների, 65 տարեկան և ավելի բարձր տարիքի անձանց, ինչպես նաև 12 տարեկան երեխաների համար): Դրա հետևանքով նկատելիորեն աճել են հաճախումները ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններ (տես` Աղյուսակ 6.7):

 

Աղյուսակ 6.7. Հաճախումների թիվը ամբուլատոր-պոլիկլինիկական

հիմնարկներ (2006-2008 թթ.)

 

.__________________________.

|         հազ մարդ.        |

|__________________________|

| 2006 թ.| 2007 թ.| 2008 թ.|

|________|________|________|

| 226.9  | 287.2  | 300.8  |

.__________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ վիճակագրական ծառայություն, ՀՀ մարզերը թվերով 2001-2008թթ.

 

356. Հաճախումների հարաբերական ցուցանիշները նույնպես վկայում են, որ բնակչությունն այսօր ավելի հաճախ է դիմում կանխարգելիչ բուժհաստատություններ, քան նախորդ տարիներին:

 

Աղյուսակ 6.8. Արագածոտնի մարզում մեկ բնակչին ընկնող միջին

ամբուլատոր հաճախումների թիվը (2006-2008 թթ.)

 

._______________________.

|2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|

|_______|_______|_______|

|  2.1  |  2.0  |  2.3  |

._______________________.

Աղբյուրը` ՀՀ վիճակագրական ծառայություն, ՀՀ մարզերը թվերով 2001-2005թթ.,

 

357. ՀՀ Կառավարության 02.11.2006 թ. N 1911-Ն «ՀՀ մարզերի օպտիմալացման ծրագրերը հաստատելու մասին» որոշմամբ Արագածոտնի մարզի բուժհաստատություններում իրականացվել են հետևյալ կառուցվածքային փոփոխությունները.

358. Աշտարակի տարածաշրջան - «Աշտարակի հիվանդանոց», «Աշտարակի պոլիկլինիկա» և «Աշտարակի մարզային շտապ բժշկական օգնության կայան» փակ բաժնետիրական ընկերությունների միավորմամբ ստեղծվել է «Աշտարակի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ: Միավորվել են լաբորատոր-գործիքային և ախտորոշիչ ծառայությունները: Առանձնացվել է նախկին «Աշտարակի մարզային շտապ բժշկական օգնության կայան» ՓԲԸ-ի շարժական գույքը և հանձնվել է Թալինի և Ծաղկահովիտի բժշկական կենտրոններին: Կրճատվել է «Աշտարակի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ի մահճակալային ֆոնդը և հասել 70 մահճակալի:

 

Աղյուսակ 6.9. «Աշտարակի ԲԿ» հիվանդանոցային մահճակալների թիվը

 

.__________________________________________________________________.

|Բուժհիմնարկ  |Առկա բաժանմունքներ      |Մահճակալների.|Մահճակալների |

|             |                        |նախկին թիվը  |առկա թիվը    |

|_____________|________________________|_____________|_____________|

|«Աշտարակի ԲԿ»|վիրաբուժական            |     45      |      25     |

|_____________|________________________|_____________|_____________|

|             |թերապևտիկ               |     30      |20/15 մեծերի,|

|             |________________________|_____________|5 մանկական/  |

|             |մանկական                |     10      |             |

|             |________________________|_____________|_____________|

|             |ինֆեկցիոն               |     10      |5 /պալատ/    |

|             |________________________|_____________|_____________|

|             |մանկաբարձագինեկոլոգիական|     45      |      20     |

|             |________________________|_____________|_____________|

|             |վերակենդանացման         |     /6/     |     /2/     |

|______________________________________|_____________|_____________|

|Ընդամենը                              |     140     |      70     |

.__________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

359. Թալինի տարածաշրջան «Թալինի հիվանդանոց» և «Թալինի պոլիկլինիկա» փակ բաժնետիրական ընկերությունների միավորմամբ ստեղծվել է «Թալինի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ: «Աշտարակի մարզային շտապ բժշկական օգնության կայան» ՓԲԸ գույքի կազմից, օրենքով սահմանված կարգով, առանձնացվել է Թալինի մասնաճյուղի գույքը և հանձնվել «Թալինի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ին, ավելացվել է կանոնադրական կապիտալը: Ինֆեկցիոն բաժանմունքը տեղափոխվել է հիվանդանոցի հիմնական շենքի առաջին հարկ` առանձին մուտքով: Ինֆեկցիոն բաժանմունքի նախկին մասնաշենքը` գրեթե 500 քմ, ազատվել է: Հիվանդանոցի և պոլիկլինիկայի ախտորոշիչ ծառայությունները միավորվել են, ստեղծվել է մեկ ախտորոշիչ ծառայություն: Թալինի պոլիկլինիկայի ստորաբաժանում կազմող առանձին շենքում տեղադրված ստոմատոլոգիական բաժանմունքը տեղափոխվել է «Թալինի ԲԿ» ՓԲԸ մասնաշենք, վերոհիշյալ շենքը` 1200 ք.մ., ազատվել է: «Արագածավանի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ ստացիոնար մասը լուծարվել և վերակազմակերպվել է որպես «Արագածավանի բժշկական ամբուլատորիա» ՓԲԸ: Կրճատվել է «Արտենիի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ ստացիոնար մահճակալների թիվը:

 

Աղյուսակ 6.10. Թալինի տարածաշրջանի հիվանդանոցային մահճակալների թիվը

 

.____________________________________________________________________.

|Բուժհիմնարկ     |Առկա բաժանմունքներ      |Մահճակալների.|Մահճակալների|

|                |                        |նախկին թիվը  |առկա թիվը   |

|________________|________________________|_____________|____________|

|«Թալինի ԲԿ»     |վիրաբուժական            |      30     |      10    |

|                |________________________|_____________|____________|

|                |թերապևտիկ               |      15     |10/5 մեծերի,|

|                |________________________|_____________|5 մանկական/ |

|                |մանկական                |      10     |            |

|                |________________________|_____________|____________|

|                |ինֆեկցիոն               |      10     |8 /պալատ/   |

|                |________________________|_____________|____________|

|                |գինեկոլոգիական          |      15     |      6     |

|                |________________________|_____________|____________|

|                |մանկաբարձական           |      20     |      6     |

|_________________________________________|_____________|____________|

|          Ընդամենը                       |      100    |     40     |

|_________________________________________|_____________|____________|

|«Արտենիի ԱԿ»    |մանկաբարձագինեկոլոգիական|      15     |      5     |

|________________|________________________|_____________|____________|

|«Արագածավանի ԱԿ»|մանկաբարձագինեկոլոգիական|      10     |      0     |

|_________________________________________|_____________|____________|

|      Ընդամենը տարածաշրջանում            |      125    |     45     |

.____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

360. Ապարանի տարածաշրջան - «Ապարանի հիվանդանոց» և «Ապարանի պոլիկլինիկա» փակ բաժնետիրական ընկերությունների միավորմամբ ստեղծվել է «Ապարանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ: Միավորման արդյունքում ազատվել է 300 քմ. տարածք, որը հատկացվել է ՀՀ Արագածոտնի մարզի փորձագիտական կենտրոնի Ապարանի մասնաճյուղին: Կրճատվել են նաև կրկնվող` լաբորատոր-գործիքային և ախտորոշիչ ծառայությունները:

 

Աղյուսակ 6.11. Ապարանի տարածաշրջանի հիվանդանոցային մահճակալների թիվը

 

.______________________________________________________________.

|Բուժհիմնարկ     |Առկա բաժանմունքներ|Մահճակալների.|Մահճակալների|

|                |                  |նախկին թիվը  |առկա թիվը   |

|________________|__________________|_____________|____________|

|«Ապարանի ԲԿ»    |վիրաբուժական      |      25     |     30     |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |թերապևտիկ         |      10     |     15     |

|                |__________________|_____________|            |

|                |մանկական          |      15     |            |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |ինֆեկցիոն         |      10     |      5     |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |մանկաբարձական     |      15     |      6     |

|                |__________________|_____________|            |

|                |գինեկոլոգիական    |       5     |      4     |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |տուբերկուլյոզային |      30     |     10     |

|________________|__________________|_____________|____________|

|Ընդամենը        |                  |      110    |     60     |

|________________|__________________|_____________|____________|

|«Արագածի ԱԿ»    |թերապևտիկ         |      4      |      3     |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |մանկաբարձական     |      4      |      3     |

|________________|__________________|_____________|____________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ        |                  |      118    |     66     |

.________________|_____________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

361. Արագածի տարածաշրջան - .»Ծաղկահովիտի հիվանդանոց» և «Ծաղկահովիտի պոլիկլինիկա» փակ բաժնետիրական ընկերությունների միավորմամբ ստեղծվել է «Ծաղկահովիտի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ: «Աշտարակի մարզային շտապ բժշկական օգնության կայան» ՓԲԸ գույքի կազմից, օրենքով սահմանված կարգով, առանձնացվել է Ծաղկահովիտի մասնաճյուղի գույքը և հանձնվել «Ծաղկահովիտի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ին և ավելացվել է կանոնադրական կապիտալը:

 

Աղյուսակ 6.12. Արագածի տարածաշրջանի հիվանդանոցային մահճակալների թիվը

 

.______________________________________________________________.

|Բուժհիմնարկ     |Առկա բաժանմունքներ|Մահճակալների.|Մահճակալների|

|                |                  |նախկին թիվը  |առկա թիվը   |

|________________|__________________|_____________|____________|

|«Ծաղկահովիտի ԲԿ»|վիրաբուժական      |      10     |      7     |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |թերապևտիկ         |       5     |            |

|                |__________________|_____________|      7     |

|                |մանկական          |       5     |            |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |ինֆեկցիոն         |       5     |      -     |

|                |__________________|_____________|____________|

|                |մանկաբարձական     |       1     |            |

|                |__________________|_____________|      6     |

|                |գինեկոլոգիական    |       5     |            |

|________________|__________________|_____________|____________|

|Ընդամենը        |                  |      40     |     20     |

.______________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

362. Բոլոր ծառայությունները կենտրոնացվել են հիմնական մասնաշենքում, ազատվել է 1000 քմ տարածք: Տուբերկուլյոզային կաբինետները վերանվանվել են «Թոքային հիվանդությունների հայտնաբերման կաբինետներ»` վերապահելով դիսպանսեր հսկողության գործառույթ, կազմակերպվել է խորխի բակտերիոսկոպիկ հետազոտության գործառույթը:

 

Աղյուսակ 6.13. Արագածոտնի մարզի բուժհաստատությունների թիվը

(2006-2009 թթ.)

 

._______________________________________________________________.

|Բուհաստատություններ            |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|2009 թ.|

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Հիվանդանոցներ                  |  4    |  4    |  -    |  -    |

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Բժշկական կենտրոն               |  -    |  -    |  4    |  4    |

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Պոլիկլինիկաներ                 |  4    |  4    |  -    |  -    |

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Ստոմ. պոլիկլինիկաներ           |  1    |  1    |  2    |  2    |

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Առողջության կենտրոններ         |  3    |  3    |  2    |  2    |

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Գյուղական բուժ. ամբուլատորիաներ|  13   |  14   |  15   |  16   |

|_______________________________|_______|_______|_______|_______|

|Շտապ բուժօգնության կայաններ    |  1    |  1    |  -    |  -    |

._______________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

363. Ընտանեկան բժիշկների վերապատրաստում - . Շնորհիվ ընտանեկան բժշկության ինստիտուտի ներդրման, իրավիճակն առաջնային բուժօգնության ոլորտում բարելավվել է: Առայսօր մարզում վերապատրաստվել են 36 ընտանեկան բժիշկ և 43 ընտանեկան բուժքույր: Մինչև 2009 թ. ավարտը մարզում կվերապատրաստվեն ևս 11 բժիշկ և 6 բուժքույր: Ընտանեկան բժիշկների մասնագիտացման գործընթացը կավարտվի 2010 թ.:

364. USAID-ը մարզի 92 բուժակմանկաբարձական կետերից առաջին փուլով իրականացնում է 60 բուժքույրերի վերապատրաստում` որպես համայնքային բուժքույր:

 

6.3.2. Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և

ռազմավարությունը

 

365. Առողջապահության ոլորտում ՀՀ կառավարության հաստատած ԿԶԾ-ի կատարման հանրապետական միջոցառումները անմիջական ազդեցություն կունենան Արագածոտնի մարզի վրա: Մասնավորապես, կարևորվում են ընտանեկան բժշկության զարգացման, համակարգի ֆինանսավորման մեխանիզմների կատարելագործման, գյուղական բնակչության բուժօգնության բարելավման, հիվանդանոցային համակարգում պետական միջոցների արդյունավետ օգտագործման, մոր և մանկան առողջության պահպանման, վերարտադրողական առողջության բարելավման, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի, մալարիայի, տարափոխիկ հիվանդությունների կանխարգելման ուղղություններն ու նրանց համապատասխան մշակված միջոցառումները: Դրանք տարածաշրջանային մակարդակով լրացնելու և, հետևաբար, ուժեղացնելու համար նպատակահարմար է մշակել առողջապահության համակարգի զարգացման միջոցառումները` նկատի ունենալով մարզային յուրահատկությունները:

366. ՀՀ Արագածոտնի մարզի առողջապահական համակարգում բավականին լուրջ հիմնախնդիրներ կան: Վերջին տարիներին ԱԱՊ ծրագրի շրջանակներում ներդրումները կատարվել են բացառապես ամբուլատոր օղակում: Սակայն մարզի տարածքի մեծ մասը կազմում են բարձր լեռնային բնակավայրերը /Ծաղկահովիտ, Ապարան/, և լեռնային բնակավայրերը, որը բերում է բուժհիմնարկներում երկարատև ջեռուցման սեզոնի հետ կապված մեծ ծախսերի: Այդ ծախսերը չեն ավելացել: Առաջիկայում ՀՀ առողջապահության օպտիմալացման ծրագրի շրջանակներում ԱԾԻԳ-ի կողմից մարզում նախատեսվում են խոշոր ներդրումներ` շենքերի վերանորոգման, սարքավորումների և այլ անհրաժեշտ պարագաների ձեռք բերման համար:

367. Առողջապահական համակարգը պետության կողմից ֆինանսավորվում է մեկ հիվանդի հաշվով: Այն հիմնականում բավարարում է պետպատվերի շրջանակում ընդգրկված հիվանդությունների ցանկով նախատեսված հիվանդությունների բուժումը և հիվանդների սպասարկումը: Սակայն մարզի բնական պայմանները` բարձր լեռնայնությունը, դրա հետ կապված` ձմեռային սեզոնի երկարատևությունը ստիպում են լրացուցիչ ծախսեր իրականացնել: Դրա պատճառով հատկացված գումարները երբեմն չեն բավարարում, և շատ հաստատություններ հաճախ մեծ պարտքեր են կուտակում: ՈՒստի, կարիք է առաջացել վերանայել լեռնային և բարձրլեռնային գոտում գործող բուժհիմնարկների ֆինանսավորման սկզբունքները և լրացուցիչ գումարներ նախատեսել դրանց ջեռուցման նպատակով: Անհրաժեշտ նաև թույլատրել տեղերում գլոբալ բյուջեի ծախսային մասի հոդվածից-հոդված որոշակի փոփոխություններ կատարել` բյուջեի կատարման խնդիրներն ավելի ճկուն լուծելու համար:

368. Գյուղական համայնքներում ամբուլատոր ծառայության կողմից շտապ օգնության կանչերը պատշաճ մակարդակով չեն սպասարկվում` հեռախոսակապի անկատարության, գիշերային հերթափոխային բրիգադների բացակայության, և այլ պատճառներով: Նպատակահարմար է շտապ օգնության կանչերի սպասարկումը իրականացնել բացառապես շտապ օգնության ծառայության կողմից: Հատկապես անհարմարություններ են առաջացել շտապօգնության հեռախոսային կանչերի հասանելիության ապահովման գործում: Նախկինում բոլոր համայնքներում գործում էր 1-03 հեռախոսահամարը, որից, առանց դժվարության, օգտվում էին բոլոր բնակիչները: Ներկայումս այդ պարզ համարը փոխարինվել է հնգանիշ հեռախոսահամարով, որը բավականին դժվարություններ է առաջացնում հատկապես գյուղական բնակչության շրջանում: Այդ պատճառով նախկին, արդեն ավանդական դարձած համարով իրականացված կանչերը չեն հասնում կայաններ: Դրա հետևանքով շատ ահազանգեր պարզապես մնում են անպատասխան: Այդ հիմնախնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտություն է առաջացել վերականգնել նախկին կարճ հեռախոսահամարը և այն հասանելի դարձնել բոլոր համայնքների համար:

369. Մարզի համար խիստ հիմնահարց է ամբուլատորիաների համայնքային ենթակայության խնդիրը: Ներկայումս մարզի բոլոր ամբուլատորիաները համայնքային ենթակայության են: Սակայն համայնքների ֆինանսական սուղ միջոցները հնարավորություն չեն տալիս իրականացնել այդ հաստատությունների պահպանման բոլոր անհրաժեշտ ծախսերը: Որոշ ամբուլատորիաներում կադրային հարցերը չեն վերահսկվում: ԲՄԿ-ներին պատկանող շենքերը հիմնականում գտնվում են անմխիթար վիճակում: Հատկապես վատ են ամբուլատորիաների ենթակայության ներքո գործող ԲՄԿ-ների շենքային պայմանները: Որոշ ԲՄԿ-ներ գործում են գյուղապետարաններում, դպրոցներում կամ բուժքրոջ տանը: Հատկապես անբավարար է մարզի մի շարք բնակավայրերի, հատկապես` հեռավոր և բարձրլեռնային համայնքների բուժկետերի վիճակը: Դրանցում աղքատ է նյութատեխնիկական բազան, պակաս է բուժաշխատողների թիվը, նրանց մասնագիտական կարողությունները չեն բավարարում իրենց նկատմամբ ներկայացվող պահանջները:

370. Դեռևս ամբողջովին լուծված չեն մարզի առողջապահական կազմակերպություններում ջեռուցման, անխափան և անվտանգ ջրամատակարարման և ջրահեռացման հիմնախնդիրները: Հատկապես լուրջ հիմնախնդիրներ կան բուժհաստատությունները բժշկական սարքավորումներով ապահովելու գործում: Այդ մասին պատկերացում է տալիս ստորև ներկայացվող աղյուսակը:

 

Աղյուսակ 6.14. ՀՀ Արագածոտնի մարզի բուժհիմնարկներին անհրաժեշտ

բժշկական սարքավորումներ:

 

.__________________________________________________.

|Պահանջվող սարքավորումներ                          |

|__________________________________________________|

|«Աշտարակի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ                   |

|__________________________________________________|

|ավտոկլավ                                          |

|__________________________________________________|

|մոնիտորներ                                        |

|__________________________________________________|

|ԷՍԳ                                               |

|__________________________________________________|

|Նարկոզի ապարատ                                    |

|__________________________________________________|

|Շնչառական ապարատ                                  |

|__________________________________________________|

|Ռենտգենոսկոպիայի ապարատ                           |

|__________________________________________________|

|Ռենտգենոգրաֆիայի ապարատ                           |

|__________________________________________________|

|Վիրահատական սեղաններ                              |

|__________________________________________________|

|Վիրաբուժական գործիքների հավաքածու                 |

|__________________________________________________|

|Նորածնային տաքացվող սեղան                         |

|__________________________________________________|

|«Ապարանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ                    |

|__________________________________________________|

|Կարդիոմոնիտոր                                     |

|__________________________________________________|

|Գաստրոսկոպ                                        |

|__________________________________________________|

|ԷԷԳ                                               |

|__________________________________________________|

|Ստացիոնար կարդիոէխոգրաֆ                           |

|__________________________________________________|

|Արհեստական շնչառության ապարատ                     |

|__________________________________________________|

|Ստացիոնար էխոյի ապարատ                            |

|__________________________________________________|

|Կլինիկական անալիզատոր                             |

|__________________________________________________|

|Դոպլեր հետազոտության ապարատ                       |

|__________________________________________________|

|«Թալինի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ                     |

|__________________________________________________|

|ԷՍԳ և  ԷԷԳ                                        |

|__________________________________________________|

|Դոպլեր հետազոտության ապարատ                       |

|__________________________________________________|

|ԱՇՖ-ի որոշման ապարատ                              |

|__________________________________________________|

|Գաստրոսկոպ                                        |

|__________________________________________________|

|Վիրաբուժական գործիքների հավաքածու- 2 հատ          |

|__________________________________________________|

|Կարդիոմոնիտոր                                     |

|__________________________________________________|

|Դեֆիբրիլիատոր                                     |

|__________________________________________________|

|Գինեկոլոգիական բազկաթոռ + գինեկոլոգիական գործիքներ|

|__________________________________________________|

|Ավտոկլավ                                          |

|__________________________________________________|

|Անեսթեզիայի սարք                                  |

|__________________________________________________|

|Վիրահատական սեղան                                 |

|__________________________________________________|

|ՔԿԱ գործիքների հավաքածու                          |

|__________________________________________________|

|«Ծաղկահովիտի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ             |

|__________________________________________________|

|Գաստրոսկոպ                                        |

|__________________________________________________|

|Վիրաբուժական գործիքների հավաքածու                 |

|__________________________________________________|

|Կյուվեզ                                           |

|__________________________________________________|

|Էլեկտրոկոագուլյատոր                               |

|__________________________________________________|

|Արհեստական շնչառության ապարատ                     |

|__________________________________________________|

|Կարդիոմոնիտոր                                     |

|__________________________________________________|

|«Արտենիի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ                 |

|__________________________________________________|

|ավտոկլավ                                          |

|__________________________________________________|

|չոր մանրէազերծիչ լամպ                             |

|__________________________________________________|

|մանրէասպան լամպ                                   |

|__________________________________________________|

|«Արագածի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ                 |

|__________________________________________________|

|ավտոկլավ                                          |

|__________________________________________________|

|չոր մանրէազերծիչ լամպ                             |

|__________________________________________________|

|մանրէասպան լամպ                                   |

.__________________________________________________.

 

371. Չափազանց կարևոր է նաև բուժհիմնարկների նորոգման խնդիրը: Դրանք այլևս չեն կարող բավարարել նման հիմնարկներին ներկայացվող պահանջները:

 

Աղյուսակ 6.15. ՀՀ Արագածոտնի մարզի վերանորոգման կարիք ունեցող

բուժհիմնարկներ

 

._________________________________________________.

|                 Աշտարակի տարածք                 |

|_________________________________________________|

|1. |Շամիրամի ԲՄԿ, /Արուճի ԲԱ/                    |

|___|_____________________________________________|

|2. |Դպրեվանքի ԲՄԿ, /Արուճի ԲԱ/                   |

|___|_____________________________________________|

|3. |Տեղերի ԲՄԿ, /Ագարակի ԲԱ/                     |

|___|_____________________________________________|

|4. |Ձորափի ԲՄԿ, /Ագարակի ԲԱ/                     |

|___|_____________________________________________|

|5. |Բյուրականի ԲԱ                                |

|___|_____________________________________________|

|6. |Անտառուտի ԲՄԿ, /Բյուրականի ԲԱ/               |

|___|_____________________________________________|

|7. |Օրգովի ԲՄԿ, /Բյուրականի ԲԱ/                  |

|___|_____________________________________________|

|8. |Լեռնարոտի ԲՄԿ, /Կոշի ԲԱ/                     |

|___|_____________________________________________|

|9. |ՈՒջանի ԲԱ                                    |

|___|_____________________________________________|

|10.|Արագածոտնի ԲՄԿ, /ՈՒջանի ԲԱ/                  |

|___|_____________________________________________|

|11.|Օհանավանի ԲՄԿ, /Կարբիի ԲԱ/                   |

|___|_____________________________________________|

|12.|Արտաշավանի ԲՄԿ, /Կարբիի ԲԱ/                  |

|___|_____________________________________________|

|13.|Սաղմոսավանի ԲՄԿ, /Կարբիի ԲԱ/                 |

|___|_____________________________________________|

|14.|Բազմաղբյուրի ԲՄԿ, /Փարպիի ԲԱ/                |

|___|_____________________________________________|

|15.|Սասունիկի ԲԱ                                 |

|_________________________________________________|

|                   Ապարանի տարածք                |

|_________________________________________________|

|16.|Սարալանջի ԲՄԿ /Ապարանի ԲԿ/                   |

|___|_____________________________________________|

|17.|Վարդենիսի ԲՄԿ, /Ապարանի ԲԿ/                  |

|___|_____________________________________________|

|18.|Չքնաղի ԲՄԿ, /Ապարանի ԲԿ/                     |

|___|_____________________________________________|

|19.|Թթուջրի ԲՄԿ, /Ապարանի ԲԿ/                    |

|___|_____________________________________________|

|20.|Ձորագլխի ԲՄԿ, /Ապարանի ԲԿ/                   |

|___|_____________________________________________|

|21.|Արայի ԲՄԿ, /Արագածի ԱԿ/                      |

|___|_____________________________________________|

|22.|Երնջատափի ԲՄԿ, /Շենավանի ԲԱ/                 |

|___|_____________________________________________|

|23.|Նորաշենի ԲՄԿ, /Շենավանի ԲԱ/                  |

|_________________________________________________|

|                   Թալինի տարածք                 |

|_________________________________________________|

|24.|Հացաշենի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                    |

|___|_____________________________________________|

|25.|Սուսերի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                     |

|___|_____________________________________________|

|26.|Սորիկի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                      |

|___|_____________________________________________|

|27.|Հակկոյի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                     |

|___|_____________________________________________|

|28.|Գյալթոյի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                    |

|___|_____________________________________________|

|29.|Բարոժի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                      |

|___|_____________________________________________|

|30.|Իրինդի ԲՄԿ, /Թալինի ԲԿ/                      |

|___|_____________________________________________|

|31.|Գետափի ԲՄԿ, /Արագածավանի ԱԿ/                 |

|___|_____________________________________________|

|32.|Թլիկի ԲՄԿ, /Արագածավանի ԱԿ/                  |

|___|_____________________________________________|

|33.|Ծաղկասարի ԲՄԿ, /Մաստարայի ԲԱ/                |

|___|_____________________________________________|

|34.|Գառնահովիտի ԲՄԿ, /Մաստարայի ԲԱ/              |

|___|_____________________________________________|

|35.|Ավթոնայի ԲՄԿ, /Ներքին Բազմաբերդի ԲԱ/         |

|___|_____________________________________________|

|36.|Բայսզի ԲՄԿ, /Ներքին Բազմաբերդի ԲԱ/           |

|___|_____________________________________________|

|37.|Դիանի ԲՄԿ, /Ներքին Բազմաբերդի ԲԱ/            |

|_________________________________________________|

|                Արագածի տարածք                   |

|_________________________________________________|

|38.|Ծաղկահովիտի բժշկական կենտրոն ՓԲԸ             |

|___|_____________________________________________|

|39.|Ռյա Թազայի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/             |

|___|_____________________________________________|

|40.|Միրաքի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/                 |

|___|_____________________________________________|

|41.|Շենկանիի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/               |

|___|_____________________________________________|

|42.|Ամրե Թազայի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/            |

|___|_____________________________________________|

|43.|Սանգյառի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/               |

|___|_____________________________________________|

|44.|Դերեկի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/                 |

|___|_____________________________________________|

|45.|Օրթաճյայի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/              |

|___|_____________________________________________|

|46.|Լեռնապարի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/              |

|___|_____________________________________________|

|47.|Ջամշլուի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/               |

|___|_____________________________________________|

|48.|Ավշենի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/                 |

|___|_____________________________________________|

|49.|Սիփանի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/                 |

|___|_____________________________________________|

|50.|Գեղադիրի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/               |

|___|_____________________________________________|

|51.|Հնաբերդի ԲՄԿ, /Ծաղկահովիտի ԱԿ/               |

._________________________________________________.

 

372. Օպտիմալացման հետևանքով բուժանձնակազմի թիվը ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային համակարգում կրճատվել է: Սակայն բժիշկ-մասնագետ-սպասարկվող բնակչություն հարաբերակցությունը մնացել է նույնը: Մյուս մարզերի հետ համեմատած, Արագածոտնի մարզում բժիշկ-բնակչություն հարաբերակցության ցուցանիշը բարձր է:

 

Աղյուսակ 6.16. ՀՀ Արագածոտնի մարզի բուժհիմնարկներում աշխատող

բուժաշխատողների թիվը 2006-2009 թվականների ընթացքում

 

._______________________________________________________________.

|           |2006 թ.     |2007 թ.     |2008 թ.     |2009 թ.     |

|           |հունվարի 1-ի|հունվարի 1-ի|հունվարի 1-ի|հունվարի 1-ի|

|           |դրությամբ   |դրությամբ   |դրությամբ   |դրությամբ   |

|___________|____________|____________|____________|____________|

|Բժիշկ      |    224     |    225     |     214    |    214     |

|___________|____________|____________|____________|____________|

|Բուժքույր  |    675     |    646     |     628    |    626     |

|___________|____________|____________|____________|____________|

|Այլ աշխատող|    296     |    299     |     299    |    288     |

|___________|____________|____________|____________|____________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ   |    1195    |    1170    |     1141   |    1128    |

._______________________________________________________________.

._______________________________________________.

|    Բոլոր մասնագիտությունների գծով բժիշկներ    |

|_______________________________________________|

|       2006    |      2007     |       2008    |

|_______________|_______________|_______________|

|Բացարձակ|10000 |Բացարձակ|10000 |Բացարձակ|10000 |

|թվեր    |բնակչի|թվեր    |բնակչի|թվեր    |բնակչի|

|        |հաշվով|        |հաշվով|        |հաշվով|

|________|______|________|______|________|______|

|  241   | 17.2 |   234  | 16.7 |   214  |  15.3|

._______________________________________________.

._______________________________________________.

|                Միջին բուժանձնակազմ            |

|_______________________________________________|

|       2006    |      2007     |       2008    |

|_______________|_______________|_______________|

|Բացարձակ|10000 |Բացարձակ|10000 |Բացարձակ|10000 |

|թվեր    |բնակչի|թվեր    |բնակչի|թվեր    |բնակչի|

|        |հաշվով|        |հաշվով|        |հաշվով|

|________|______|________|______|________|______|

|  730   | 52.1 |   699  | 49.9 |   626  | 44.7 |

._______________________________________________.

Աղբյուրը`, Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով 2006-2008, Վիճակագրական ժողովածու, Երևան 2009 թ.

 

373. Ներկայումս ՀՀ Արագածոտնի մարզի բուժհաստատություններն ունեն հետևյալ մասնագետների կարիքը.

1) «Աշտարակի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ

ա. Օպերատոր գինեկոլոգ

բ. ՈՒրոլոգ

2) «Թալինի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ

ա. Օպերատոր գինեկոլոգ

բ. ՈՒրոլոգ

գ. Անեսթեզիոլոգ

դ. Վնասվածքաբան

3) «Ապարանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ

ա. Անեսթեզիոլոգ

4) «Ծաղկահովիտի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ

ա. Նյարդաբան

374. Շտապ բժշկական ծառայությունների վիճակը և հիմնախնդիրները - ՀՀ Արագածոտնի մարզի շտապ բժշկական ծառայությունն իրականացնում են մարզի բժշկական 4 /Աշտարակ, Թալին, Ապարան, Ծաղկահովիտ/, 1 առողջության /Արագած/ կենտրոնները և բժշկական 6 ամբուլատորիաները /Արուճ, Ագարակ, Կարբի, Ներքին Բազմաբերդ, Մաստարա, Արագածավան/: Առողջության կենտրոնը և բժշկական ամբուլատորիաները շտապ օգնության ծառայությունը իրականացնում են ԱԾԻԳ-ի հատկացրած մեքենաներով: Սակայն դրանց տեխնիկական վիճակը հեռու է բավարար լինելուց: Այդ մասին են վկայում ստորև բերվող աղյուսակի տվյալները:

 

Աղյուսակ 6.17. Տվյալների մարզի բուժհիմնարկների շտապօգնության

ծառայությունների մասին

 

.________________________________________________________________.

|N |Բուժհիմնարկ               |Մեքենաների թիվը |Շտապ   |Շտապ օգն.|

|  |                          |և  վիճակը       |օգն.   |բրիգադնե-|

|  |                          |                |բրիգադ-|րի տեսակը|

|  |                          |                |ների   |         |

|  |                          |                |քանակը |         |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|1 |«Աշտարակի ԲԿ» ՓԲԸ         |5-ենթակա են     |   4   |ընդհանուր|

|  |                          |վերանորոգման    |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|2 |«Թալինի ԲԿ» ՓԲԸ           |3-1-ը ենթակա    |   3   |ընդհանուր|

|  |                          |է դուրսգրման,   |       |բժշկական |

|  |                          |2-ը վերանորոգման|       |         |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|3 |«Ապարանի ԲԿ» ՓԲԸ          |        1       |   4   |ընդհանուր|

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|4 |«Ծաղկահովիտի ԲԿ» ՓԲԸ      |4, 2-ը ենթակա է |   4   |ընդհանուր|

|  |                          |դուրսգրման,     |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|5 |«Արագածի ԱԿ» ՓԲԸ          |        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|6 |«Արուճի ԲԱ» ՓԲԸ           |        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|7 |«Ագարակի ԲԱ» ՓԲԸ          |        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|8 |«Կարբիի ԲԱ» ՓԲԸ           |        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|9 |«Ներքին Բազմաբերդի ԲԱ» ՓԲԸ|        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|10|«Մաստարայի ԲԱ» ՓԲԸ        |        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

|__|__________________________|________________|_______|_________|

|11|«Արագածավանի ԲԱ» ՓԲԸ      |        1       |   1   |ընդհ.    |

|  |                          |                |       |բժշկական |

.________________________________________________________________.

 

375. Ինչպես երևում է աղյուսակից, ԲԿ-ների տեխնիկական պարկը գրեթե ամբողջապես հնացած է և հետագա շահագործման համար պիտանի չէ: Հաճախակի են մեքենաների խափանումները, որը վատ բուժսպասարկման պատճառ է դառնում: Շատ հաճախ, հիվանդի մոտ մեկնող շտապօգնության մեքենան ճանապարհին խափանվում է, և կանչը մնում է չսպասարկված: Չափազանց կարևոր է նաև կադրերով ապահովվածության խնդիրը: Մարզի բոլոր ԲԿ ՓԲԸ-ները կարիք ունեն բժիշկների: Անհրաժեշտ է կազմակերպել նաև շտապօգնության նոր բրիգադներ: Տարիներ շարունակ համապատասխան հանրապետական կառույցներին մարզպետարանի ներկայացրած պահանջները մնացել են անպատասխան:

 

Աղյուսակ 6.18. Մարզի շտապօգնության ծառայությունների համար անհրաժեշտ

մեքենաների և բուժկադրերի թիվը

 

._____________________________________________________________________.

|N |Բուժհիմնարկ         |Մեքենաների թիվը,    |Կադրերի թիվը|Մասնագիտա- |

|  |                    |մակնիշը             |            |կան        |

|  |                    |                    |            |բրիգադաների|

|  |                    |                    |            |թիվը       |

|__|____________________|____________________|____________|___________|

|1.|«Աշտարակի ԲԿ» ՓԲԸ   |5 /առաջնային քարշիչը|5 բժիշկ     |5 բրիգադա  |

|  |                    |ֆոլքսֆագեն մակնիշի/ |            |           |

|__|____________________|____________________|____________|___________|

|2.|«Թալինի ԲԿ» ՓԲԸ     |2 ՈՒԱԶ,             |1 բժիշկ-    |     1     |

|  |                    |1 ԳԱԶԵԼ /ռեանիմացիոն|ռեանիմատոլոգ|ռեանիմացիոն|

|  |                    |սարքավորումներով/   |            |բրիգադա    |

|__|____________________|____________________|____________|___________|

|3.|«Ապարանի ԲԿ» ՓԲԸ    |1 ՈՒԱԶ, 1 Ֆորդ կամ  |2 բժիշկ     |     -     |

|  |                    |Ֆոլքսֆագեն          |            |           |

|__|____________________|____________________|____________|___________|

|4.|«Ծաղկահովիտի ԲԿ» ՓԲԸ|2 ՈՒԱԶ              |4 բժիշկ     |     -     |

._____________________________________________________________________.

 

376. Մարզի Արագածավան, Ներքին Բազմաբերդ, Արուճ, Ագարակ, Կարբի, Արագած, Մաստարա համայնքների ամբուլատորիաները կառուցվել և նորոգվել են 2000-01 թթ. «Առողջապահության ֆինանսավորման բարելավման և առողջության առաջնային պահպանման զարգացման» 2979-AM առաջին վարկային ծրագրի շրջանակներում և բարվոք վիճակում են: Դրանք հագեցած են անհրաժեշտ սարքավորումներով, բուժգործիքներով և տրանսպորտային միջոցներով: Սակայն խնդրահարույց են մնում ջրամատակարարման, ջեռուցման և ջրահեռացման հարցերը: 2006 թ.-ին նույն ծրագրի երկրորդ փուլում հիմնովին նորոգվել են Ոսկեվազ և Շենավան համայնքների ամբուլատորիաները, իսկ Օշականում կառուցվել է նոր շենք: 2007 թ.-ին, «ՆՕՎԱ» միջազգային բարեգործական կազմակերպության հետ համատեղ, Թալինի տարածքի մանկաբարձագինեկոլոգիական ծառայության բուժաշխատողների կրթական մակարդակի բարձրացման, ինչպես նաև 18 ԲՄԿ-ներում նորոգումների, և գույքով ու բուժգործիքներով ապահովվելու ուղղությամբ որոշակի աշխատանքներ են իրականացվել: Նույն ծրագրով, նորածինների բուժօգնությունը կազմակերպելու նպատակով, «Թալինի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքը համալրվել է 15000 ԱՄՆ դոլար արժողությամբ նորագույն սարքավորումներով: 2007-2008 թթ. «ՆՕՎԱ» միջազգային բարեգործական կազմակերպությունը նորոգել և գույքով ու բուժգործիքներով ապահովել է մարզի 18 բուժակմանկաբարձական կետեր /ԲՄԿ/`

 

.______________________________________________________.

|1. Թալինի պոլիկլինիկա|11. Լուսակնի ԲՄԿ                |

|2. Արեգի ԲՄԿ         |12. Դավթաշենի ԲՄԿ               |

|3. Նոր Արթիկի ԲՄԿ    |13. Ակունքի ԲՄԿ                 |

|4. Դաշտադեմի ԲՄԿ     |14. Զարինջայի ԲՄԿ               |

|5. Կարմրաշենի ԲՄԿ    |15. Կաքավաձորի ԲՄԿ              |

|6. Կաթնաղբյուրի ԲՄԿ  |16. Ներքին Սասնաշենի ԲՄԿ        |

|7. Աշնակի ԲՄԿ        |17. Վերին Սասնաշենի ԲՄԿ         |

|8. Եղնիկի ԲՄԿ        |18. Ագարակի ԲՄԿ - կառուցվել և   |

|9. Ոսկեթասի ԲՄԿ      |    կահավորվել է ՀՀ             |

|10. Շղարշիկի ԲՄԿ     |    Առողջապահության նախարարի և  |

|                     |    ՆՕՎԱ ծրագրի կողմից:         |

.______________________________________________________.

 

377. Համաշխարհային բանկի Առողջապահական Ծրագրերի Իրականացման Գրասենյակի /ԱԾԻԳ/ կողմից 2008 թ.-ից սկսվել են «Ապարանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ շենքի հիմնանորոգման, «Քուչակի բժշկական ամբուլատորիա», «Արտենիի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ-ների և «ՈՒշիի առողջության առաջնային պահպանման կենտրոնի» նոր շենքերի կառուցման աշխատանքները: 2009 թ.ին ավարտվել է «Քուչակի բժշկական ամբուլատորիա», «ՈՒշիի առողջության առաջնային պահպանման կենտրոնի» շենքերի կառուցումը: «Արտենիի առողջության կենտրոն» ՓԲԸ նոր կառուցված շենքում ընթանում են ներքին հարդարման աշխատանքները: Մինչև հոկտեմբերի վերջը կավարտվեն Ապարանի բժշկական կենտրոնի հիմնանորոգումները: 2008 թ.-ին, Առողջության Առաջնային Պահպանման Բարեփոխումների /ԱԱՊԲ/ ծրագրի հատկացրած միջոցների հաշվին ավարտվել են մարզի 21 բուժակմանկաբարձական կետերի նորոգումներն ու կահավորումը`

 

._____________________________________________.

|1. Նոր Ամանոսի ԲՄԿ |11. Հարթավանի ԲՄԿ        |

|2. Ավանի ԲՄԿ       |12. Ափնայի ԲՄԿ           |

|3. Նոր Եդեսիայի ԲՄԿ|13. Ցամաքասարի ԲՄԿ       |

|4. Ոսկեհատի ԲՄԿ    |14. Վերին Բազմաբերդի ԲՄԿ |

|5. Ղազարավանի ԲՄԿ  |15. Բերքառատի ԲՄԿ        |

|6. Նիգավանի ԲՄԿ    |16. Գեղաձորի ԲՄԿ         |

|7. Լուսագյուղի ԲՄԿ |17. Վարդաբլուրի ԲՄԿ      |

|8. Մուլքիի ԲՄԿ     |18. Ալագյազի ԲՄԿ         |

|9. Ծաղկաշենի ԲՄԿ   |19. Գեղարոտի ԲՄԿ         |

|10. Վարդենուտի ԲՄԿ |20. Ծիլքարի ԲՄԿ          |

|                   |21. Նորաշենի ԲՄԿ         |

._____________________________________________.

 

378. Ծառայությունների որակի զարգացման ֆինանսական խթանների բացակայությունը - 2006 թ. սկսած առողջապահական համակարգի ֆինանսական ծավալների ավելացումը և ժամանակին ֆինանսավորումը զգալիորեն նպաստել են առաջնային օղակի բուժաշխատողների աշխատավարձի բարձրացմանը, որը դրական է անդրադարձել մատուցվող ծառայությունների որակի վրա: Այնուամենայնիվ, բուժանձնակազմի ոչ բավարար վերապատրաստումները դեռևս չեն ապահովում սպասարկման բարձր որակ, ինչի արդյունքում բնակչությունն այսօր ավելի հակված է «ինքնուրույն ուղեգրվելու» հիվանդանոցային մասնագետների մոտ` համապատասխան բուժսպասարկում ստանալու նպատակով:

379. Սակայն, հիվանդանոցային համակարգը նույնպես վերափոխման կարիք ունի: Չնայած, վերջին տարիներին պետական ֆինանսավորումը զգալիորեն ավելացել է, ինչպես նաև փոքր ինչ բարելավվել է բնակչության վճարունակությունը, սակայն համակարգում վիճակը դեռևս մնում է խնդրահարույց: Փաստորեն, հատկացվող բյուջետային միջոցները ուղղվում են ոչ թե բուժօգնության բարելավմանը, այլ համակարգի, այդ թվում` համապատասխան ծանրաբեռնվածությամբ չապահովված կադրերի, մահճակալների և այլնի պահպանմանը: Այսպես` չնայած, որ օպտիմալացման հետևանքով, վերջին տարիների ընթացքում մահճակալային ֆոնդը նվազել է (տես Աղյուսակ 6.19), ըստ մարզպետարանի տվյալների, 2006 թ. այն շարունակում է գործել գրեթե 30% թերծանրաբեռնվածությամբ:

 

Աղյուսակ 6.19. Բնակչության ապահովվածությունը մահճակալային ֆոնդով և

դրա օգտագործումը

.___________________________________________________.

|Մարզը    |            Մահճակալների թիվը            |

|         |_________________________________________|

|         |     Բացարձակ թվեր  |10000 բնակչի հաշվով |

|         |____________________|____________________|

|         | 2006 | 2007 | 2008 | 2006 | 2007 | 2008 |

|_________|______|______|______|______|______|______|

|ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ|  468 |  423 |  201 | 36.5 | 30.4 | 14.3 |

.___________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

380. Ինչպես առաջնային բուժօգնության, այնպես էլ հիվանդանոցային ցանցի համար արդիական է նյութատեխնիկական բազայի բարելավման խնդիրը: Այսպես, հիվանդանոցները ոչ միայն սարքավորումների (վիրաբուժական կոմպլեկտ, արհեստական շնչառության, ռենտգեն ապարատ և այլն), այլև դեղերի, ներարկիչների, գրասենյակային կահույքի կարիք ունեն: Լրջագույն խնդիր է շենքային պայմանների անբավարար վիճակը: Ներկայումս Արագածոտնի մարզի Ծաղկահովիտի բժշկական կենտրոնը հիմնանորոգման կարիք ունի: Ավելին, Արագածի տարածաշրջանի` բարձրլեռնային լինելու հանգամանքն ավելի հրատապ է դարձնում մարզի այդ հատվածում արդյունավետ բուժսպասարկում ապահովելու խնդիրը:

 

Գծապատկեր 6. Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակներն ու

ուղղությունները:

 

.____________________________.

|Արագածոտնի մարզի բնակչության|

|առողջական վիճակի բարելավում |

.____________________________.

|

.________________________________________________________.

|Արագածոտնի մարզում բուժսպասարկման որակի և  մատչելիության|

|                      բարձրացում                        |

.________________________________________________________.

|         |                |            |          |

._____________________________________________________________________.

|Առաջնային  |Առաջնային և      |Տարափոխիկ     |Համակարգի |Ջեռուցման,   |

|բուժօգնու- |երկրորդային      |հիվանդություն-|կառավարման|ջրահեռացման, |

|թյան  որակի|բուժօգնության    |ների          |բարելավում|սանիտարական  |

|բարելավում |հաստատությունների|և  ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի|          |անվտանգության|

|           |նյութատեխնիկական |կանխարգելման  |          |ապահովում    |

|           |բազայի բարելավում|ուժեղացում    |          |             |

._____________________________________________________________________.

 

381. Զարգացման նշված ուղղությունները համահունչ են ՄԱԿ-ի հռչակած և Հայաստանի կողմից ընդունած Հազարամյակի զարգացման նպատակներին: Նրանց իրականացումը երկարաժամկետ հեռանկարում պետք է նպաստի մարզում մանկական մահացության նվազմանը և մայրական մահացության ցածր մակարդակի պահպանմանը, ինչպես նաև ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի և այլ տարափոխիկ հիվանդությունների դեմ պայքարի արդյունավետության բարձրացմանը: Մասնավորապես, Արագածոտնի մարզում ակնկալվում է 2009 թ.-ին 1000 կենդանածինների հաշվով մանկական մահացությունը նվազեցնել մինչև 10% (տես Աղյուսակ 6.20):

 

Աղյուսակ 6.20. Հազարամյակի զարգացման նպատակներն առողջապահության

ոլորտում

 

.___________________________________________________________________.

|Նպատակ և  խնդիրներ     |Ցուցանիշ               |2006|2007|2008|2009|

|_______________________|_______________________|____|____|____|____|

|Մինչև  2015 թ.         |1. Պալարախտի հետևանքով |  1 |  2 |  5 |  0 |

|կանգնեցնել մալարիայի և |առաջացած մահվան դեպքերը|    |    |    |    |

|այլ հիվանդությունների  |                       |    |    |    |    |

|տարածումը              |                       |    |    |    |    |

|                       |_______________________|____|____|____|____|

|                       |2. Պալարախտի դեպքերի   | 71 | 53 | 79 | 23 |

|                       |հայտնաբերում           |    |    |    |    |

|                       |_______________________|____|____|____|____|

|                       |3. բուժում             | 47 | 35 | 49 | 16 |

.___________________________________________________________________.

 

6.3.3. Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը

 

382. Ընդհանուր առմամբ, պետական բյուջեի հատկացումները 2005 թվականից սկսել են ավելանալ: Այդ նույն միտումն է նկատվում առողջապահական առանձին օղակներում: Այսպես, բուժսպասարկման առաջնային օղակի ծախսերը 2005 թ.-ին 10%-ով գերազանցել են նախորդ տարիների ծախսերի ծավալը: Հիվանդանոցային բուժօգնության գծով նախորդ տարիների համեմատ ծախսերը աճել են 14%-ով:

383. Սկսած 2006 թ.-ից Արագածոտնի մարզի առողջապահության ոլորտի գրեթե բոլոր ուղղություններով տարեկան պետական հատկացումները ավելացել են 20-25%-ով: Ընդ որում, առաջնային բուժօգնության ֆինանսավորումը, որպես առողջապահության զարգացման գերակա ուղղություն, աճում է առաջանցիկ տեմպերով: Հավանաբար, դա հնարավորություն կընձեռի բարելավելու ոչ միայն սոցիալապես խոցելի խմբերի, այլև ամբողջ բնակչության առաջնային բուժսպասարկման մատչելիությունը: 2008 թվականին, 2007 թվականի համեմատ, առողջապահությանը պետական բյուջեից հատկացումները ավելացել են 6693.0 մլն. դրամով: Այդ գումարի 40.6 տոկոսը` մոտ 2719.1 մլն. դրամ, ուղղվել է բնակչության առողջության առաջնային պահպանմանը: Այն կազմում է առողջապահության ընդհանուր ծախսերի 35.6%-ը: 2009 թ.- ին այդ ցուցանիշը կազմել է` 35%, իսկ 2010 թ.-ին կհասնի 36%-ի: ՀՀ Արագածոտնի մարզի բուժհիմնարկների 2007 թ.-ի գլոբալ բյուջեն կազմել է 886,7 մլն. դրամ և 2006 թ. համեմատ աճել է 15.5%-ով: 2008 թ.-ի գլոբալ բյուջեն 1070, 3 մլն. դրամ է և նախորդ տարվա համեմատությամբ աճել է 20.6%-ով: 2009 թ.-ին մարզի առողջապահությանն հատկացվող գլոբալ բյուջեն 1097,2 մլն. դրամ է և 2008 թ. համեմատությամբ աճել է 2.5%-ով

384. Ստորև ներկայացվում է Արագածոտն մարզի առողջապահության ոլորտին տրամադրվող պետական բյուջեի միջոցների ծավալն` ըստ տարիների (տես` Աղյուսակ 6.21 և հավելված 4):

 

Աղյուսակ 6.21. Պետական բյուջեի ծախսերը Արագածոտնի մարզի

առողջապահության ոլորտում

 

._____________________________________________________________________.

|                                |  2005  |  2006  |  2007  |   2008  |

|________________________________|________|________|________|_________|

|Ընդամենը, մլն. դրամ             |672559.4|767912.9|886743.4|1070254.7|

|________________________________|________|________|________|_________|

|1. Հիվանդանոցային բուժօգնություն|256528.3|258570.5|325644.0| 336742.4|

|________________________________|________|________|________|_________|

|2. Առաջնային (ամբուլատոր        |416031.1|509342.4|561099.4| 733512.2|

|պոլիկլինիկական) բուժօգնություն  |        |        |        |         |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան և ՊԱԳ-ի Արագածոտնի մարզային կենտրոն

 

Գրաֆիկական պատկեր 17. Պետական ներդրումները մարզում 2005-2008 թ.թ.

 

---------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

385. ԱԱՊԲ ծրագրի աջակցությամբ, համաձայն ՀՀ Կառավարության` 30.03.2006թ. թիվ 420-Ն «Առողջության առաջնային պահպանման ծառայություններ մատուցող բժշկի ընտրության և նրա մոտ բնակչության գրանցման կարգը հաստատելու մասին» որոշման, ընթացքի մեջ է բնակչի կողմից առողջության առաջնային պահպանման բժշկի ազատ ընտրության գործընթացը: Մարզի բուժհիմնարկներում գրանցվել է 110570 մարդ, որը մարզի ողջ բնակչության 78.73%-ն է:

 

6.3.4. Առողջապահության ոլորտի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ամփոփ նկարագիր      |Արդյունքային ցուցանիշ          |Ռիսկեր          |

|____________________|_______________________________|________________|

|Ոլորտային նպատակ`   |1. Մինչև  1 տարեկան երեխաների  |Առողջապահության |

|                    |   մահացություն, 1000          |համար պետական   |

|Բարելավել           |   կենդանածինների հաշվով       |բյուջեի ծախսերը |

|բուժսպասարկման      |2. Մինչև  5 տարեկան երեխաների  |շարունակելու են |

|մատչելիությունը և   |   մահացություն, 1000          |աճել համաձայն ՀՀ|

|որակը Արագածոտնի    |   կենդանածինների հաշվով       |կառավարության   |

|մարզում             |3. Մայրական մահացություն,      |ծրագրային       |

|                    |   100000 կենդանածինների հաշվով|ցուցանիշների:   |

|                    |4. Հաճախումների քանակն         |                |

|                    |   ամբուլատոր-պոլիկլինիկական   |Ֆինանսական      |

|                    |   հիմնարկներում, հազար մարդ   |միջոցները       |

|                    |5. Հաճախումների քանակն         |բաշխված են և    |

|                    |   ամբուլատոր-պոլիկլինիկական   |ժամանակին       |

|                    |   հիմնարկներում մեկ բնակչի    |հատկացված:      |

|                    |   հաշվով                      |                |

|                    |6. Որակյալ բժշկական            |                |

|                    |   միջամտությամբ ընթացած       |                |

|                    |   ծնունդներ                   |                |

|                    |7. Բնակչության հիվանդացությունը|                |

|                    |   սեռական ճանապարհով փոխանցվող|                |

|                    |   հիվանդություններով, դեպքերի |                |

|                    |   թիվը 10000 բնակչի հաշվով    |                |

|                    |8. ՄԻԱՎ տարածվածության         |                |

|                    |   աստիճանը, վարակակիրների     |                |

|                    |   թիվը` 10000 բնակչի հաշվով   |                |

|                    |9. Բնակչության հիվանդացությունը|                |

|                    |   ակտիվ տուբերկուլյոզով`      |                |

|                    |   դեպքերի թիվը 10000 բնակչի   |                |

|                    |   հաշվով                      |                |

|_____________________________________________________________________|

|1. Մարզում առողջության պահպանման առաջնային բուժօգնության             |

|ծառայությունների բարելավում, ինչը կնպաստի բուժօգնության որակի        |

|բարելավմանը, մայրական և  մանկական հիվանդացությունների և  մահացության |

|նվազմանը, ծնելիության և  բնակչության բնական աճի բարձրացմանը:         |

|_____________________________________________________________________|

|1.1. Բժշկական       |Վերապատրաստված բժիշկների և     |Առողջության     |

|անձնակազմի          |բուժքույրերի թիվը              |պահպանման       |

|վերապատրաստում`     |ամբուլատոր-պոլիկլինիկական      |առաջնային օղակի |

|առավելագույնս       |մակարդակի անձնակազմի ընդհանուր |անձնակազմը      |

|ուշադրություն       |թվում, %                       |կանոնավոր կերպով|

|դարձնելով գյուղական |                               |մասնակցում է    |

|բուժամբուլատորիաների|                               |դասընթացների և  |

|աշխատակազմի         |                               |կիրառում է      |

|                    |                               |վերապատրաստման  |

|                    |                               |գիտելիքները:    |

|                    |                               |Մասնագետների    |

|                    |                               |արտահոսքը       |

|                    |                               |ցածր է:         |

|                    |                               |Երեխաներ ունեցող|

|                    |                               |կանայք և  հղի   |

|                    |                               |կանայք ցանկանում|

|                    |                               |են մասնակցել    |

|                    |                               |դասընթացների և  |

|                    |                               |օգտվել խնամքի   |

|                    |                               |ծառայություննե- |

|                    |                               |րից:            |

|                    |                               |Բուժանձնակազմը  |

|                    |                               |և  ծնողները     |

|                    |                               |համագործակցում  |

|                    |                               |են              |

|____________________|_______________________________|________________|

|1.2. Մոր և  մանկան  |Մինչև  1 տարեկան երեխաների     |                |

|առողջության         |մահացություն, 1000             |                |

|վերաբերյալ կանանց   |կենդանածինների հաշվով          |                |

|համար դասընթացների  |                               |                |

|կազմակերպում        |Մինչև  5 տարեկան երեխաների     |                |

|                    |մահացություն, 1000             |                |

|                    |կենդանածինների հաշվով          |                |

|                    |                               |                |

|                    |Մայրական մահացություն, 100000  |                |

|                    |կենդանածինների հաշվով          |                |

|____________________|_______________________________|________________|

|1.3. Հղի կանանց     |Որակյալ բժշկական միջամտությամբ |                |

|համար նախածննդյան   |ընթացած ծնունդների տեսակարար   |                |

|խնամքի կազմակերպում |կշիռը, %                       |                |

|                    |                               |                |

|                    |Մայրական մահացություն, 100000  |                |

|                    |կենդանածինների հաշվով          |                |

|____________________|_______________________________|________________|

|1.4. Մանկապարտեզնե- |Երեխաների քրոնիկ թերսնուցման և |                |

|րում և  դպրոցներում |սակավարյունության դեպքերի քանակ|                |

|երեխաների           |                               |                |

|կանխարգելիչ         |Պատվաստված երեխաների տեսակարար |                |

|զննումների հաճախակի |կշիռը երեխաների ընդհանուր      |                |

|իրականացում         |թվում, %                       |                |

|_____________________________________________________________________|

|2. Գյուղական բնակավայրերում առողջության պահպանման առաջնային          |

|ծառայությունների մատչելիության բարձրացում, որի արդյունքում մարզի     |

|բնակչության գերակշռող մեծամասնությունը հնարավորություն կունենա       |

|օգտվելու որակյալ առաջնային բուժօգնության ծառայություններից:          |

|_____________________________________________________________________|

|Գյուղական           |Գյուղական համայնքների          |Կառավարության   |

|համայնքներում       |բնակչության %, որը օգտվել է    |կողմից հաստատված|

|/հատկապես հեռավոր և |շրջիկ բժշկական խմբերի          |առողջապահական   |

|սահմանամերձ/ շրջիկ  |ծառայություններից              |ծրագրերը        |

|բժշկական խմբերի     |                               |իրագործվում են  |

|կանոնավոր           |Շրջիկ բժշկական խմբերի          |գյուղական       |

|այցելությունների    |ծառայությունների որակից        |վայրերում:      |

|կազմակերպում        |գյուղական բնակչության          |                |

|                    |բավարարվածության աստիճան       |Շրջիկ           |

|                    |                               |բուժսպասարկման  |

|                    |                               |ծառայություն    |

|                    |                               |իրականացնող     |

|                    |                               |անձնակազմն      |

|                    |                               |առկա է:         |

|_____________________________________________________________________|

|3. Բուժսպասարկման ենթակառուցվածքի /առաջնային և  երկրորդային/ և       |

|նյութատեխնիկական բազայի բարելավում, ինչը կնպաստի ծառայությունների    |

|արդյունավետության և  որակի բարձրացմանը:                              |

|_____________________________________________________________________|

|3.1. Բժշկական       |Վերանորոգված բուժհիմնարկների   |Շենքերի,        |

|հաստատությունների   |տեսակարար կշիռը, %             |սարքավորումների,|

|/հատկապես գյուղական/|Լոկալ ջեռուցում ունեցող        |շրջիկ           |

|շենքային պայմանների |բուժհիմնարկների թիվը,          |բուժսպասարկման  |

|բարելավում,         |Ջրամատակարարման և  ջրահեռացման |պարագաների      |

|ջրամատակարարման,    |համակարգեր ունեցող հիմնարկների |պահպանման և     |

|ջեռուցման և         |թիվը:                          |կառավարման և    |

|սանիտարական         |                               |ջրամատակարարման,|

|պայմանների          |                               |ջրահեռացման և   |

|բարելավում:         |                               |ջեռուցման       |

|                    |                               |կարողությունները|

|                    |                               |մարզում առկա են:|

|____________________|_______________________________|________________|

|3.2. Պոլիկլինիկաների|Ախտորոշիչ սարքավորումներով     |                |

|հագեցում ախտորոշիչ  |ապահովված հիմնարկների          |                |

|սարքավորումներով    |/պոլիկլինկական-ամբուլատոր,     |                |

|                    |հիվանդանոցային/ տեսակարար      |                |

|                    |կշիռը, %                       |                |

|____________________|_______________________________|________________|

|3.3. Գյուղական      |Առաջին օգնության պարագաներով   |                |

|համայնքների         |ապահովված                      |                |

|/հատկապես` հեռավոր  |պոլիկլինիկական-ամբուլատոր      |                |

|և  սահմանամերձ/     |հիմնարկների տեսակարար կշիռը, % |                |

|ամբուլատորիաների,   |                               |                |

|բուժկետերի առաջին   |                               |                |

|օգնության           |                               |                |

|պարագաներով         |                               |                |

|ապահովում           |                               |                |

|____________________|_______________________________|________________|

|3.4. Հիվանդանոցների |Հիմնանորոգված հիվանդանոցների   |                |

|հիմնանորոգում և     |թիվ                            |                |

|ժամանակակից         |Ժամանակակից սարքավորումներով   |                |

|սարքավորումներով    |ապահովված հիվանդանոցների       |                |

|ապահովում           |տեսակարար կշիռ, %              |                |

|                    |Երևան  ուղեգրված հիվանդների    |                |

|                    |տեսակարար կշիռը բուժօգնություն |                |

|                    |ստացածների ընդհանուր թվում, %  |                |

|_____________________________________________________________________|

|4. Բուժհաստատությունների կառավարման բարելավում, կառավարման           |

|արդյունավետության բարձրացում                                         |

|_____________________________________________________________________|

|4.1. Բուժհաստատու-  |Վերապատրաստումների մասնակցած   |Բուժհիմնարկների |

|թյունների ղեկավար   |ղեկավար անձնակազմի տեսակարար   |ղեկավար         |

|անձնակազմի ուսուցում|կշիռը, %                       |անձնակազմը      |

|ժամանակակից         |                               |կիրառում է նոր  |

|կառավարման մեթոդների|Բուժհաստատության կողմից        |գիտելիքներ:     |

|և  այլընտրանքային/  |մատուցվող մասնավոր             |                |

|արտաբյուջետային     |ծառայություններից գոյացող      |                |

|ֆինանսական          |միջոցների տեսակարար կշիռը      |                |

|աղբյուրների         |ընդհանուր բյուջեում, %         |                |

|ներգրավվման         |                               |                |

|հմտությունների      |Վերամիավորված                  |                |

|վերաբերյալ          |բուժհաստատությունների թիվ      |                |

|4.2. Առողջապահական  |                               |                |

|հաստատությունների   |Վերամիավորված բաժանմունքների   |                |

|օպտիմալացման ծրագրի |թիվ                            |                |

|շարունակում:        |                               |                |

|Հիվանդանոցային      |                               |                |

|համակարգի           |                               |                |

|օպտիմալացման        |                               |                |

|արդյունքում         |                               |                |

|համակարգի ներքին    |                               |                |

|աուդիտի             |                               |                |

|կազմակերպում`       |                               |                |

|նյութատեխնիկական    |                               |                |

|բազայի              |                               |                |

|ուսումնասիրման և    |                               |                |

|գույքագրման         |                               |                |

|նպատակով:           |                               |                |

|_____________________________________________________________________|

|5. Տարափոխիկ հիվանդությունների և  ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման պայքարի   |

|ուժեղացում, ինչը կբերի սեռավարակիրների թվի կրճատման և  մահացության   |

|դեպքերի նվազման                                                      |

|_____________________________________________________________________|

|Անվտանգ սեռական     |Սեռական ճանապարհով փոխանցվող   |Տեղական իշխանու-|

|վարքագծի վերաբերյալ |հիվանդություններով վարակված    |թյունները,      |

|դպրոցներում         |հիվանդների թիվը` 100000 բնակչի |դպրոցները,      |

|դասընթացների        |հաշվով                         |բուժհիմնարկները |

|կազմակերպում        |                               |շահագրգռված են  |

|                    |Դասընթացներին ներգրավված       |կանխարգելման    |

|                    |դպրոցների տեսակարար կշիռը, %   |միջոցառումների  |

|                    |                               |շարունակելիու-  |

|                    |                               |թյան մեջ:       |

|____________________|_______________________________|________________|

|ԶԼՄ-ների միջոցով    |ՄԻԱՎ-ի վարակակիրների թիվը`     |Մշակութային     |

|տարափոխիկ           |100000 բնակչի հաշվով           |արժեքները չեն   |

|հիվանդությունների   |                               |խոչընդոտում     |

|/հատկապես           |ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը հղի    |անվտանգ սեռական |

|պալարաշտի/,         |կանանց շրջանում                |հարաբերություն- |

|ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի         |                               |ների, բեղմնա-   |

|վերաբերյալ          |Տարափոխիկ հիվանդությունների և  |կանխարգելիչ     |

|բնակչության լայն    |ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի վերաբերյալ         |միջոցների,      |

|շերտերի իրազեկում   |իրազեկված բնակչության տեսակարար|ՁԻԱՀ-ի          |

|ՄԻԱՎ-ի վարակակիրների|կշիռը, %                       |վերաբերյալ      |

|թիվը` 100000 բնակչի |                               |տեղեկատվության  |

|հաշվով              |                               |տարածմանը:      |

._____________________________________________________________________.

 

6.4. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

6.4.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

 

386. Սոցիալապես խոցելի խմբերը - Աղքատությունը ազդեց բնակչության ոչ միայն ավանդաբար ռիսկային համարվող խմբերի (ծերեր, հաշմանդամներ, երեխաներ), այլև աշխատունակ զանգվածի վրա, մասնավորապես բյուջետային հիմնարկներում (կրթության և մշակույթի ոլորտներում զբաղված) և արդյունաբերական ձեռնարկություններում աշխատողների վրա:

 

Աղյուսակ 6.22. Տնտեսապես ակտիվ բնակչության կազմն ըստ ՀՀ մարզերի,

2008 թ.

 

.___________________________________________________________________.

|Մարզեր     |Տնտեսապես ակտիվ|այդ թվում`              |Պաշտոնապես    |

|           |բնակչություն,  |________________________|գրանցված      |

|           |հազ.           |զբաղվածներ|գործազուրկներ|գործազրկության|

|           |               |          |             |մակարդակը %   |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Երևան      |    335.9      |  317.9   |    18.0     |     5.3      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Արագածոտն  |     65.5      |   64.2   |     1.3     |     2.0      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Արարատ     |    121.7      |  118.7   |     3.0     |     2.5      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Արմավիր    |    125.6      |  122.2   |     3.4     |     2.7      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Գեղարքունիք|    111.0      |  105.2   |     5.8     |     5.2      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Լոռի       |    104.8      |   93.4   |    11.4     |    10.9      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Կոտայք     |     84.0      |   77.6   |     6.4     |     7.6      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Շիրակ      |    101.2      |   88.9   |    12.4     |    12.2      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Սյունիք    |     59.2      |   51.8   |     7.5     |    12.6      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Վայոց Ձոր  |     28.3      |   27.3   |     1.1     |     3.7      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Տավուշ     |     54.8      |   50.0   |     4.8     |     8.8      |

|___________|_______________|__________|_____________|______________|

|Ընդամենը ՀՀ|    1194.6     |  1119.7  |     74.9    |     6.3      |

.___________________________________________________________________.

ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2008 թ-ին: Տեղեկատվական զեկույց 2009 թ.

 

387. Աղյուսակի տվյալները վկայում են, որ Արագածոտնի մարզը պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների մակարդակով ՀՀ-ում ամենաբարվոք վիճակում է: Սակայն բնագավառի այլ ցուցանիշների վերլուծությունն ապացուցում է, որ մարզի բնակչության սոցիալ-տնտեսական վիճակը բարվոք չէ:

 

Աղյուսակ 6.23. Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ մարզերում,

% մարզի բնակչության թվում

 

._____________________________________________________________________.

|ՀՀ մարզեր  |Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ մարզերում,    |Խոցե |

|           |% մարզի բնակչության թվում                          |լիու-|

|           |___________________________________________________|թյան |

|           |Հաշման-|Ծնողա|Միայ-|Գործա|Տա- |Բազմա-|Փախստա-|Նպաս-|համա-|

|           |դամներ`|զուրկ|նակ  |զուրկ|րեց-|զավակ |կաններ |տառու|թիվ  |

|           |այդ    |երեխա|ծերեր|ներ  |ներ |ընտա- |       |ներ  |     |

|           |թվում  |ներ  |     |     |    |նիքներ|       |     |     |

|           |երեխա  |     |     |     |    |      |       |     |     |

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Երևան      |  4.4  | 2.1 | 9.8 | 25.0|12.9|  4.9 |  4.6  | 9.2 | 31.7|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Արագածոտն  |  3.7  | 3.1 | 9.8 | 16.9|12.0| 20.2 |  5.1  | 17.5| 34.2|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Արարատ     |  3.4  | 3.1 | 7.8 | 14.9|13.1| 12.6 | 17.0  | 12.4| 31.8|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Արմավիր    |  2.9  | 2.8 | 9.6 | 18.3|10.5| 13.8 |  8.6  | 9.1 | 30.5|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Գեղարքունիք|  4.0  | 1.4 | 8.4 | 37.3|12.0| 21.4 | 11.0  | 23.3| 45.5|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Լոռի       |  5.1  | 3.9 | 9.6 | 19.1|11.6|  9.0 |  5.8  | 29.4| 35.5|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Կոտայք     |  2.6  | 1.7 | 6.2 | 37.1| 8.8| 14.8 | 11.0  | 13.7| 38.1|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Շիրակ      |  4.2  | 4.8 | 13.2| 18.2|11.8|  8.2 |  1.3  | 35.9| 36.6|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Սյունիք    |  5.5  | 5.2 | 13.2| 19.7|12.6|  9.6 |  9.0  | 14.5| 37.5|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Վայոց Ձոր  |  5.6  | 2.5 | 7.2 | 21.9|13.3| 13.2 |  7.0  | 19.0| 35.6|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Տավուշ     |  6.9  | 5.1 | 16.2| 27.8|15.7|  8.0 |  7.4  | 21.2| 45.6|

|___________|_______|_____|_____|_____|____|______|_______|_____|_____|

|Ընդամենը ՀՀ|  4.2  | 3.2 | 10.1| 24.2|12.2| 12.3 |  7.2  | 17.3| 36.6|

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Հայաստանի սոցիալական միտումները: Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում: Տեղեկատվական վերլուծական պարբերական: ՄԱԿԶԾ - Հոկտեմբեր 2005 թ.: Էջ 17

 

388. Աղյուսակի տվյալները վկայում են, որ մարզի սոցիալական խոցելիության համաթիվը չի գերազանցում հանրապետական միջին համաթվին (36.6%): Խոցելի բնակչության տեսակարար կշիռն ավելի մեծ է փոքր` մինչև 1000 բնակիչ ունեցող համայնքներում: Փաստորեն, որքան փոքր է համայնքը, այնքան մեծ է այնտեղ խոցելի բնակչության տեսակարար կշիռը և որքան մեծ է փոքր համայնքների տեսակարար կշիռը մարզի համայնքների ընդհանուր թվում, այնքան բարձր է խոցելի բնակչության միջին մակարդակը մարզում: Մարզն առանձնանում է նաև սոցիալական պաշտպանվածության առավել կարիք ունեցող խմբերի բազմազանությամբ: Դրանք են.

1) գործազուրկներն ու ցածր աշխատավարձով աշխատողները,

2) փախստականները և ժամանակավոր կացարաններում բնակվողները,

3) թոշակառուներն ու հաշմանդամները (հատկապես` միայնակ),

4) բազմանդամ, հատկապես` բազմազավակ ընտանիքների անդամները:

389. Գործազրկությունը մարզում աղքատությունը և խոցելիությունը պայմանավորող հիմնական գործոններից է: Գործազրկության մակարդակը Արագածոտնում 2005-2008 թ.թ.-երին հիմնականում տատանվել է (2005 թ) 1.57%, (2008 թ) - 1.63%-ի սահմաններում և ունեցել է աճման միտում: Այն կապված է թաքնված գործազրկության կրճատման և գործազրկության նպաստի կտրուկ աճի հետ: 2008 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ, ըստ զբաղվածության պետական ծառայության տարածքային կենտրոնների տվյալների, մարզում հաշվառվել է 2226 քաղաքացի, որոնցից գործազուրկի կարգավիճակ է ստացել 1311-ը: Նրանցից 77%-ը կանայք են:

 

Աղյուսակ 6.24. Գործազրկության պատկերը ՀՀ Արագածոտնի մարզում

 

.__________________________________________________________________.

|                         |Աշտարակ|Ապարան|Ծաղկահովիտ|Թալին|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|Աշխատանք փնտրողներ, որից | 1047  | 449  |    440   | 490 |  2426  |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|կանայք                   |  844  | 168  |    191   | 196 |  1399  |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|ԳործԱԶՈՒՐԿՆԵՐ            |  888  | 180  |    124   | 119 |  1311  |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|այդ թվում` կանայք        |  731  | 111  |     90   |  77 |  1009  |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|Ըստ տարիքի 16-18         |   0   |  5   |     3    |  0  |   8    |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|19-24                    |  107  |  9   |     8    |  7  |  124   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|25-30                    |  71   |  4   |     11   |  6  |   92   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|31-34                    |  77   |  11  |     27   |  11 |  126   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|35-45                    |  252  |  82  |     45   |  35 |  414   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|46-54                    |  271  |  46  |     25   |  31 |  373   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|55-ից բարձր              |  117  |  23  |     5    |  29 |  174   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|ըստ կրթության հետբուհական|   0   |  0   |     0    |  0  |   0    |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|բարձրագույն              |  107  |  5   |     2    |  12 |  126   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|թերի բարձրագույն         |   3   |  0   |     0    |  0  |   3    |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|միջին մասնագիտական       |  153  |  20  |     16   |  21 |  210   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|նախնական մասնագիտական/   |  185  |  2   |     11   |  0  |  198   |

|արհեստագործական          |       |      |          |     |        |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|ընդհանուր միջնակարգ      |  401  | 140  |     82   |  81 |  704   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|հատուկ ընդհանուր         |   0   |  0   |     0    |  0  |   0    |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|հիմնական ընդհանուր       |  39   |  13  |     13   |  0  |   65   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|տարրական                 |   0   |  0   |     0    |  5  |   5    |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|ըստ գործազրկության       |  37   |  0   |     4    |  4  |   41   |

|տևողության               |       |      |          |     |        |

|մինչև  1 ամիս            |       |      |          |     |        |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|1-3                      |  31   |  1   |     7    |  5  |   44   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|3-6                      |  72   |  1   |     4    | 10  |   87   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|6-12                     |  179  |  22  |     7    | 32  |  240   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|1-3 տարի                 |  372  |  46  |     41   | 55  |  514   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|3-ից ավելի               |  197  |  110 |     61   | 17  |  385   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|ըստ բնակավայրի-քաղաքային |  649  |  159 |     0    | 74  |  882   |

|_________________________|_______|______|__________|_____|________|

|գյուղական                |  239  |  21  |     124  | 45  |  429   |

.__________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

390. Ակնառու տնտեսական հետևանքներից բացի, գործազրկությունն ունի մի շարք սոցիալական հետևանքներ, հատկապես, եթե խոսքը երկարատև գործազրկության մասին է: Այսպես`

1) մեկից ավելի տարով աշխատանքային գործունեության դադարեցումը հանգեցնում

է մասնագիտական հմտությունների կորստի,

2) եկամուտների, գոյության միջոցների բացակայությունը հասարակության մեջ

սոցիալական դիրքի նվազման, ցածր ինքնագնահատանքի ձևավորման,

մեկուսացման և բարոյական անկման պատճառ է դառնում:

3) աշխատանք փնտրելու անհաջող փորձերը սթրեսների, վարքագծի շեղումների և

շեղվող վարքագծի տարբեր ձևերի /հարբեցողության և այլն/ պատճառ են

դառնում,

391. Ինչպես ցույց են տալիս հետազոտությունները, գործազուրկների մեծամասնությունը ենթակա է աղքատության ռիսկի: Ռիսկի գործոնը նվազեցնելու և գործազուրկների մրցունակությունը բարձրացնելու նպատակով վերջին տարիներին մարզում ավելացել է մասնագիտական ուսուցման ծրագրերի թիվը: Քանի որ, համաձայն նոր օրենքի, գործազուրկի կարգավիճակ են ստանում նաև ապահովագրական ստաժ չունեցող անձինք, որոնց մեջ մեծ տոկոս են կազմում երիտասարդները, ապա, նրանց վերապատրաստման նպատակով նույնպես իրականացվում են նոր մասնագիտության ուսուցման ծրագրեր: Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են 2008 թ, վերապատրաստում անցած գործազուրկների վերաբերյալ որոշ վիճակագրական տեղեկություններ:

 

Աղյուսակ 6.25. Գործազուրկների մասնագիտական ուսուցումը Արագածոտնի

մարզում 2008 թ.

 

._____________________________________________________________________.

|Ցուցանիշի անվանումը       |Ընդա-|այդ թվում                           |

|                          |մենը |____________________________________|

|                          |     |վերամասնա-|որակավորման|նախնական     |

|                          |     |գիտացում  |բարձրացում |(մասնագիտական|

|                          |     |          |           |պատրաստում   |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|Մասնագիտական ուսուցումն   | 65  |    65    |     0     |      0      |

|ավարտածների թվաքանակը     |     |          |           |             |

|տարեսկզբից                |     |          |           |             |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|Մասնագիտական ուսուցում    |  9  |    9     |     0     |      0      |

|անցնողների թվաքանակը 4-րդ |     |          |           |             |

|եռամսյակի սկզբին          |     |          |           |             |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|զբաղվածության ծառայության |  0  |    0     |     0     |      0      |

|ուսումնական               |     |          |           |             |

|հաստատություններում       |     |          |           |             |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|կազմակերպություններում    | 36  |    36    |     0     |      0      |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|ուսումնական այլ           | 18  |    18    |     0     |      0      |

|հաստատություններում       |     |          |           |             |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|այլ կազմակերպություններում| 11  |    11    |     0     |      0      |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|որից` կանայք              | 55  |    55    |     0     |      0      |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|տող 01-ից տեղավորվել են   | 45  |    45    |     0     |      0      |

|աշխատանքի                 |     |          |           |             |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|նրանցից կանայք            | 36  |    36    |     0     |      0      |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|16-24 տարեկան երիտասարդներ| 12  |    12    |     0     |      0      |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|25-30 տարեկան երիտասարդներ|  2  |    2     |     0     |      0      |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|առնվազն մեկ տարվա         | 36  |    36    |     0     |      0      |

|ապահովագրական ստաժ        |     |          |           |             |

|ունեցողներ                |     |          |           |             |

|__________________________|_____|__________|___________|_____________|

|ապահովագրական ստաժ        | 29  |    29    |     0     |      0      |

|չունեցող կամ մինչև  մեկ   |     |          |           |             |

|տարվա ապահովագրական ստաժ  |     |          |           |             |

|ունեցողներ անձանց թիվը    |     |          |           |             |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

392. Աշխատաշուկայի լարվածությունը մեղմելու և գործազուրկներին աշխատանքում տեղավորելու, նրանց ակտիվությունը բարձրացնելու նպատակով մարզում 2008 թ.-ին մասնագիտական ուսուցման դասընթացներ են կազմակերպվել հրուշակագործի, պահածոյագործի, բնական և արհեստական քարեր մշակողների. օպտիկների. էլեկտրոնային սարքեր հավաքողների մասնագիտություններով: Դրանցում ընդգրկված է եղել 65 գործազուրկ: 2008 թ-ին մարզում իրականացվել են նաև «Աշխատաշուկայի մասնակի փոխհատուցում գործատուին» ծրագրեր, որոնցում ընդգրկվել է 16 քաղաքացի: Գյուղական բնակչության ժամանակավոր զբաղվածությունն ապահովելու նպատակով միայն 2008 թ.-ին իրականացվել է վարձատրվող հասարակական աշխատանքների 14 ծրագիր, որոնցում ընդգրկվել է 274 մարդ: Իրականացված ծրագրերի շնորհիվ մարզում 2008 թ-ին ընդհանուր առմամբ, աշխատանքի է տեղավորվել 584 մարդ, որոնցից 274-ը` ժամանակավոր:

393. Տարեցներին մատուցվող ծառայություններն ընդգրկում են տարեցների սոցիալական սպասարկման և խնամքի ծառայությունների կազմակերպումը: Վերջին տարիներին այս բնագավառում պետության քաղաքականությունն ուղղված է տարեցների, և, հատկապես` միայնակ և հաշմանդամ տարեցների կյանքի պայմանների բարելավմանը: Բնագավառում դեռևս առկա են լուծման կարիք ունեցող բազմաթիվ հիմնախնդիրներ, որոնցից են`

1) տարեցների սոցիալական պաշտպանության բնագավառի օրենսդրության կատարելագործումը (ռազմավարական ծրագրի մշակում),

2) տարեցների սոցիալական սպասարկման և խնամքի ծառայությունների բարելավում,

3) տուն-ինտերնատներում սպասարկման որակի բարձրացում և պայմանների բարելավում,

4) անօթևան մարդկանց ժամանակավոր կացարանային տեղերի ավելացում,

5) Հայրենական Մեծ Պատերազմի վետերանների, հաշմանդամ զինծառայողների և զոհված զինծառայողների ընտանիքների սոցիալական պաշտպանություն:

394. Ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ մարզում նկատվում է բնակչության ծերացման միտում` բնակչության ընդհանուր թվում տարեցների թվի ավելացում: Երիտասարդ ընտանիքների արտագաղթը, ծնելիության կտրուկ անկումը հանգեցրել են տարեց բնակչության տեսակարար կշռի ավելացման: Դրա հետևանքով, սոցիալական և տնտեսական դժվարությունների հետ մեկտեղ, երիտասարդ հասարակությունից դեպի տարեց հասարակություն ժողովրդագրական ցատկ տեղի ունեցավ: ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության տվյալների համաձայն, Արագածոտն մարզում կենսաթոշակառուների տեսակարար կշիռը բնակչության թվաքանակում ՀՀ մյուս մարզերի հետ համեմատած, մեծ չէ (տես Աղյուսակ 6.26): Այնուամենայնիվ, այս հանգամանքը չի նվազեցնում ծերերի սոցիալական պաշտպանության անհրաժեշտությունը:

 

Աղյուսակ 6.26. Կենսաթոշակառուների թվաքանակի և նրանց նշանակված

կենսաթոշակի միջին չափի բաշխվածությունն ըստ կենսաթոշակի տեսակի,

2008 թ. տարեվերջ

 

._____________________________________________________________________.

|           |Կենսաթոշա-|Այդ թվում                   |Կենսաթոշա|Կենսա- |

|           |կառուների |____________________________|կառուների|թոշակի |

|           |թվաքանակը |ապահո-|սոցիա-|զինծա-|որից`  |թվաքանակը|միջին  |

|           |- մարդ -  |վագրա-|լական |ռայու-|երկրորդ|հազար    |չափը   |

|           |          |կան   |      |թյան  |կենսա- |մարդու   |-դրամ- |

|           |          |      |      |հետ   |թոշակ  |հաշվով   |       |

|           |          |      |      |կապված|ստացող |- մարդ - |       |

|           |          |      |      |      |ներ    |         |       |

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Երևան      |   179546 |163798| 14429| 2736 |  1417 |  161.8  |22937.3|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Արագածոտն  |   22636  | 19920| 2435 |  460 |  179  |  160.9  |20015.2|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Արարատ     |   41769  | 36599| 4727 |  755 |  312  |  150.7  |19388.1|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Արմավիր    |   39216  | 34364| 4432 |  620 |  200  |  139.0  |19665.8|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Գեղարքունիք|   37281  | 32382| 4211 | 1184 |  496  |  155.1  |19662.2|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Լոռի       |   52998  | 47652| 4823 | 1114 |  591  |  188.0  |20763.8|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Կոտայք     |   38941  | 34754| 3751 |  841 |  405  |  139.8  |20053.7|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Շիրակ      |   49514  | 43856| 5141 |  991 |  474  |  176.2  |20217.9|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Սյունիք    |   25750  | 23479| 2013 |  634 |  376  |  168.5  |23762.1|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Վայոց Ձոր  |   10433  | 9480 | 783  |  311 |  141  |  187.0  |21936.8|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Տավուշ     |   25755  | 23463| 1887 |  779 |  374  |  191.9  |22747.6|

|___________|__________|______|______|______|_______|_________|_______|

|Ընդամենը ՀՀ|  523839  |469747| 48632| 10425|  4965 |  162.0  |21370.0|

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն,

ՀՀ սոցիալական վիճակը 2008 թ..

 

395. Ներկայիս սոցիալ-տնտեսական պայմաններում տարեցների լիարժեք սոցիալական պաշտպանության անհրաժեշտությունը պայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով.

1) ծերությունը կյանքի յուրահատուկ կենսաբանական փուլերից է, և տարեցների խոցելիությունը օբյեկտիվ է: Նրանք համարվում են բժշկական և սոցիալական ծառայությունների ամենախոշոր սպառողները, սակայն կենսաթոշակների ցածր մակարդակի պատճառով տարեցներն այսօր բնակչության ամենաանպաշտպան խմբերից են,

2) տարեցներն ավելի զգայուն են հասարակական փոփոխությունների նկատմամբ և դրա համար կրում են սոցիալական, քաղաքական և տնտեսական համակարգերի արմատական փոփոխությունների ողջ բեռը,

3) քանի որ բնակչության այդ կատեգորիան սոցիալականացվել է բոլորովին այլ միջավայրում, ապրելակերպի փոփոխությունները, սոցիալական և տնտեսական համակարգերի փոխակերպումները նպաստել են տարեցների, հատկապես միայնակ ծերերի, հասարակությունից օտարմանը, մեկուսացմանը:

396. Տասը տարուց ավելի է, ինչ հոկտեմբերի 1-ը նշվում է որպես Տարեցների միջազգային օր: Այդ օրվա կապակցությամբ մարզում կազմակերպվում են տոնական միջոցառումներ` համերգներ, հանդիսավոր հավաքներ, մարզում բնակվող, վաստակ ունեցող տարեց մարդկանց մեծարման երեկոներ: Ամերիկայի Հայ Օգնության Ֆոնդ /ՀՕՖ/ բարեգործական կազմակերպությունը մարզում իրականացնում է ծերերի և հաշմանդամների սննդապահովման ծրագիր` բարեգործական ճաշարանների միջոցով, որոնցից մեկը գործում է Աշտարակ քաղաքում և սպասարկում է մոտ 100 անապահով քաղաքացիների:

 

Աղյուսակ 6.27. Ընտանեկան նպաստ և միանվագ դրամական օգնություն

ստացող ընտանիքների քանակական բաշխվածությունն ըստ ՀՀ մարզերի և

Երևան քաղաքի, 2008 թ. դրությամբ (միավոր)

 

.____________________________________________________________.

|           |Ընտանիքների թիվը,|Այդ թվում                     |

|           |ընդամենը         |______________________________|

|           |                 |ընտանեկան   |միանվագ դրամական |

|           |                 |նպաստ ստացող|օգնություն ստացող|

|___________|_________________|____________|_________________|

|Երևան      |      23863      |   20172    |       3691      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Արագածոտն  |      6025       |    5279    |       746       |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Արարատ     |      9446       |    7958    |       1488      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Արմավիր    |      5912       |    5397    |       515       |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Գեղարքունիք|     14907       |   12847    |       2060      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Լոռի       |     22954       |   19414    |       3540      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Կոտայք     |     10267       |    9149    |       1118      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Շիրակ      |     21405       |   19169    |       2236      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Սյունիք    |     5228        |    4421    |       807       |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Վայոց Ձոր  |     2615        |    2349    |       266       |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Տավուշ     |     6792        |    5763    |       1029      |

|___________|_________________|____________|_________________|

|Ընդամենը ՀՀ|     129414      |   111918   |      17496      |

.____________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն,

ՀՀ սոցիալական վիճակը 2008 թ..

 

Գրաֆիկական պատկեր 18. Ընտանեկան նպաստառուների բաշխումը ՀՀ-ում

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

397. Համաձայն ՀՀ սոցիալական վիճակը 2008 թ. վիճակագրական տարեկան զեկույցի, 2003 թ. 5000-ի փոխարեն, 2008 թ-ին, ՀՀ Արագածոտնի մարզում ընտանեկան նպաստ է ստանում 5279 ընտանիք: Նման միտում է դրսևորվել Լոռիի, Շիրակի և Տավուշի մարզերում: Երևանում և մնացած մարզերում ընտանեկան նպաստ ստացող ընտանիքների թիվը պակասել է:

398. Փախստականների` որպես առանձնահատուկ սոցիալապես անապահով առանձին խմբի, սոցիալական օժանդակության ծրագրերի անհրաժեշտությունը ամրագրված է նաև ԿԶԾ-ում: Արագածոտն մարզում 1989-1990 թթ.-երին բնակվում էր 2700 փախստական ընտանիք: 90-ականներին նրանց թիվը նվազեց, և ներկայումս մարզում մշտական բնակություն է հաստատել 1396 ընտանիք: Արագածոտն մարզում 1994-2005 թթ.. փախստականների համար իրականացվել են բնակարանաշինության տարբեր ծրագրեր: Կառուցվել է 148 քոթեջ, 1 բնակելի շենք և նրանց է հատկացվել վերակառուցված հանրակացարանի 1 շենք: 2002-2007 թթ. բնակարանները սեփականաշնորհել է 291 ընտանիք: Հինգ ընտանիք բնակարանը չի սեփականաշնորհել` ՀՀ-ից բացակայելու պատճառով: /Տես աղյուսակ /

 

Աղյուսակ 6.28. Տեղեկանք ՀՀ Արագածոտնի մարզում փախստականներին

հատկացված բնակելի շենքերի և բնակարանների մասին

 

.______________________________________________________________.

|Կառուցման|Օբյեկտների անվանումը և  հասցեն|Շենքերի |Բնակարանների|

|տարեթիվ  |                              |թիվը    |թիվը        |

|_________|______________________________|________|____________|

|1994     |գ. Կարին                      |55 քոթեջ|     107    |

|_________|______________________________|________|____________|

|1995     |ք. Աշտարակ,»Նարեկ» թաղամաս    |35 քոթեջ|     70     |

|         |______________________________|________|____________|

|         |ք. Աշտարակ,»Նարեկ» թաղամաս    |45 քոթեջ|     90     |

|_________|______________________________|________|____________|

|1998     |ք. Աշտարակ, բնակելի շենք      |1       |     8      |

|         |______________________________|________|____________|

|         |գ. Կարին                      |13 քոթեջ|     13     |

|_________|______________________________|________|____________|

|2002     |ք. Աշտարակ, Սպանդարյան 25     |1       |     38     |

|         |հասցեում հանրակացարանի        |        |            |

|         |վերակառուցումը բնակելի շենքի  |        |            |

|_________|______________________________|________|____________|

|2006     |գ. Արտաշավան, գ. Մուլքի,      |3 քոթեջ |     3      |

|         |գ. Նոր-Ամանոս                 |        |            |

.______________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

399. ՀՀ կառավարության 2004 թ. մայիսի 20-ի թիվ 747 որոշմամբ ՀՀ Արագածոտն մարզից բնակարանի գնման վկայագիր է ներկայացրել 84 փախստական ընտանիք: 51 ընտանիք գնել է իրենց նախկինում բնակեցված տարածքները կամ գնել նոր բնակարաններ: 33 փախստական ընտանիք վկայագրերը վերադարձրել է ՀՀ կառավարություն` գնման ժամկետը լրանալու կամ բնակարան գնելու գումարը չբավարարելու պատճառով: 123 ընտանիք դեռևս բնակարանի խնդիր ունի: ՄԱԿ-ի կողմից 2007 թ.-ին իրականացվեց փախստականների հաշվառում, ըստ որի փախստական ընտանիքների թիվը մարզում դարձել է 635: Փախստականների թվի նվազումը հիմնականում կապված է արտագաղթի հետ: Միջինից բարձր տարիք ունեցողները` չինտեգրվելով նոր միջավայրում, ունենալով լեզվական խնդիրներ, և հարմար աշխատանք չգտնելով, լքում են Հայաստանը: Փախստականներից մարզում հիմնականում մնացել են ծերերը:

400. Այսօր փախստականների առաջ ծառացած են խոցելի բոլոր խմբերին բնորոշ առանձնահատուկ խնդիրներ.

401. Աշխատատեղերի բացակայությունը. Գործազրկության բարձր մակարդակը բնորոշ է նաև փախստականներին, ինչի պատճառով նրանցից շատերը գտնվում են ծայրաստիճան կարիքի և զրկանքների մեջ:

402. Բնակարանային վիճակը. Չնայած, որ կառավարության և դոնոր հանրության ջանքերով այսօր արդեն իրական առաջընթաց է գրանցվել փախստականների բնակարանային խնդրի հարցում, այնուամենայնիվ դեռևս կան ընտանիքներ, որոնք ապրում են ժամանակավոր կացարաններում, և ընդգրկված չեն առաջնահերթության ծրագրերում: Մարզում բնակվում է մոտ 40 ընտանիք (վարձով, հարազատների ու բարեկամների տանը), որոնք պետական կամ միջազգային որևէ ծրագրերում ընդգրկված չեն:

403. Սոցիալական, կենցաղային տարրական պայմանների անբավարար վիճակ. Փախստականների կենցաղային պայմանները ևս բարվոք չեն:

404. Իրազեկվածության ցածր մակարդակը: Փախստականների խոցելիության և աղքատության հաղթահարման խոչընդոտներից է նաև սոցիալական իրավունքների և իրականացվող աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ նրանց իրազեկության ցածր մակարդակը:

405. Հաշմանդամներին մատուցվող ծառայությունների բնագավառում ծառայությունների տրամադրումն ուղղված է հաշմանդամների վերականգնման և պրոտեզաօրթոպետիկ օգնության ու ծառայությունների մատուցման կազմակերպման բարելավմանը, որը կնպաստի հասարակության մեջ նրանց ինտեգրմանը: Վերականգնման արդյունքում նրանք հնարավորություն ունեն աշխատելու, մասամբ հոգալու իրենց, ինչպես նաև իրենց ընտանիքի սոցիալական խնդիրները Դա մեր երկրի սոցիալական քաղաքականության և աղքատության հաղթահարման ծրագրի, ինչպես նաև «Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի և «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության 2006 թ - 2015 թ.թ.ռազմավարության» պահանջներից է: Հաշմանդամներին բնորոշ հիմնախնդիրները համընկնում են հաշմանդամ երեխաների հիմնախնդիրների հետ: Նրանց բնորոշ առանձնահատկություններն են.

1) հաշմանդամներին հատուկ տիպի մասնագիտական հմտությունների փոխանցման անհրաժեշտությունը,

2) գյուղաբնակ հաշմանդամների գյուղատնտեսությամբ զբաղվելու սահմանափակ կարողությունները,

3) անաշխատունակ հաշմանդամների նպաստի և թոշակի անընդունելի ցածր մակարդակը,

4) ընտանիքների լրացուցիչ ծանրաբեռնվածությունը: Այն հատկապես օրախնդրային է 1-ին կարգի հաշմանդամներ ունեցող ընտանիքներում, որտեղ անդամներից մեկը ստիպված է անգամ հնարավորություն ունենալու դեպքում հրաժարվել աշխատելուց: Դա կարող է որպես վտանգ դիտվել այդ անձի առումով, քանզի խոչընդոտում է նրա կարողությունների իրացմանը: Այս հանգամանքը տվյալ ընտանիքներին դարձնում է էլ ավելի խոցելի:

406. Հաշմանդամ երեխաներ խոցելի խմբերի առանձնահատուկ հիմնախնդիրներն ավելի շատ են.

407. Առողջապահական ծառայությունները լիարժեք կերպով չեն տրամադրվում, քանի որ դրանք դարձյալ պետք է իրականացվեն պետպատվերի շրջանակներում: Նշվել են դեպքեր, երբ հաշմանդամ երեխային անհրաժեշտ է դեղորայք, որն անմատչելի է հաշմանդամության ցածր թոշակի և նպաստի պայմաններում:

408. Հաշմանդամ երեխաները հիմնականում չեն ընդգրկվում կրթության համակարգում, որի պատճառներից են նաև շրջապատի վերաբերմունքն ու նրանց հնարավորություններին կրթական հաստատությունների կամ ծրագրերի անհամապատասխանությունը: Էական հիմնախնդիր է նաև երեխայի հաշմանդամության վերաբերյալ ծնողների գիտելիքի ցածր մակարդակը:

409. Հաշմանդամների համար սահմանափակ են մասնագիտական կրթության հնարավորությունները, ինչն անկանխատեսելի է դարձնում նրանց ապագան: Փաստացիորեն, նրանք զրկվում են առանց խնամակալի իրենց կյանքը դասավորելու որևէ հնարավորությունից:

410. Նրանց համար նախատեսված ժամանցի վայրերի բացակայությունը ևս լուրջ խնդիր է, հատկապես, եթե հաշվի առնենք այն, որ այն նաև խնամակալին է դարձնում խոցելի, քանի որ վերջինս ստիպված է միշտ լինել հաշմանդամ երեխայի կողքին` հնարավորություն չունենալով զբաղվել սեփական հիմնախնդիրներով:

411. Շրջապատի բացասական վերաբերմունքը հաշմանդամ երեխայի նկատմամբ, հաշմանդամության երևույթի մերժումը շրջապատի կողմից խոչընդոտում են նրանց ինտեգրմանը հասարակությունում: Նշվել են դեպքեր, երբ այդ վերաբերմունքը նկատվել է ոչ միայն սոցիալական շրջապատից, այլև անմիջապես ծնողներից, հարազատներից:

412. Հաշմանդամի կարգավիճակի ձեռքբերման իրավական հիմնախնդիրները նույնպես մտահոգիչ են: Այս հանգամանքը առկա է նաև չափահաս հաշմանդամների շրջանում: Որպես դրա հիմնական պատճառ նշվում է համակարգում առկա կոռուպցիան:

413. Հաշմանդամները կազմում են մարզի բնակչության 5%-ը / 2007 թ./: Անցած տարիների ընթացքում որոշակի աշխատանք է կատարվել հաշմանդամների սոցիալական վիճակի բարելավման ուղղությամբ: Մասնավորապես, 50 հաշմանդամների տրամադրվել են սայլակներ, վատ լսող 75 քաղաքացու լսողական ապարատներ են տրվել: Դիտարկվող տարիների ընթացքում հաշմանդամների 1-ին խմբում մարդկանց թիվը կրճատվել է: Դա պայմանավորված է հաշմանդամության կարգի տրամադրման խստացմամբ: Դրա հաշվին ավելացել է 2-րդ խմբի հաշմանդամների թիվը: Աճ է նկատվել նաև 3-րդ խմբում: /Տես աղյուսակ 6.29/:

 

Աղյուսակ 6.29. ՀՀ Արագածոտնի մարզի հաշմանդամների թիվն ըստ

հաշմանդամության կարգի

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Հաշմանդամներ /մարդ/      |2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|

|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

| 1 |Առաջին կարգի հաշմանդամ   | 426   | 548   | 419   | 371   | 368   |

|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

| 2 |Երկրորդ կարգի հաշմանդամ  | 2629  | 4593  | 3522  | 3469  | 3560  |

|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

| 3 |Երրորդ կարգի հաշմանդամ   | 487   | 1604  | 1374  | 1726  | 1952  |

|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

| 4 |Մանկուց հաշմանդամ        | 425   | 524   | 774   | 470   | 491   |

|   |երեխաներ                 |       |       |       |       |       |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

Գրաֆիկական պատկեր 19. Հաշմանդամության դինամիկան մարզում

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

414. Պետության քաղաքականության արդյունքում, հաշմանդամների մոտ վստահություն է ձևավորվել, և նկատելի է արտոնությունից օգտվելու հնարավորությունների մատչելիությունը: Հաշմանդամ ունեցող ընտանիքները մարզում հատուկ ուշադրության կարիք ունեն, քանի որ չկա նրանց համար նախատեսված մասնագիտացված կարիքների կենտրոն: Մարզում գործող 3 ՀԿ-ից, միայն 2-ն են որոշ գործունեություն ծավալում, կազմակերպում են միջոցառումներ: Բայց լիարժեք գործելու և անհրաժեշտ մասնագիտացված ծառայություններ մատուցելու համար պետական հիմնավոր մոտեցում և լուրջ ֆինանսական ներդրումներ են անհրաժեշտ: Ինչպես վկայում են տվյալները, վերջին տարիներին մարզում զգալի ավելացել է հաշմանդամների թիվը: Ընդ որում, ավելացումը նկատվում է հաշմանդամության բոլոր խմբերում: Զգալի աճել է հաշմանդամ երեխաների թիվը: Աճի բարձր տեմպերը նկատվում են մարզի բոլոր տարածաշրջաններում: Այնուամենայնիվ, ներկայիս սոցիալական պաշտպանության համակարգը դեռևս չի կարողանում լիարժեք բավարարել հաշմանդամների յուրահատուկ պահանջմունքները, որի պատճառով հաշմանդամներին հասարակության մեջ ինտեգրման գործընթացը դանդաղ է ընթանում:

415. Գյուղական համայնքներում բազմանդամ տնային տնտեսությունները ոչ միայն բազմազավակ, այլև` բազմասերունդ ընտանիքներն են: Այս տնային տնտեսություններում ապրող տարբեր սերունդների մի քանի ընտանիքները միավորված են մեկ տնտեսության մեջ` ոչ միայն ավանդական սովորության համաձայն, այլև այն պատճառով, որ նորաստեղծ ընտանիքների համար դժվար է նոր բնակարան կառուցել կամ գնել: Տնային տնտեսությունների կազմի այս առանձնահատկությունները արտահայտվում են նաև մարզի բնակչության տարիքային խմբերի հարաբերակցության և ծանրաբեռնվածության գործակցի թվային արժեքի մեջ: Մարզի գյուղական բնակչության թվում համեմատաբար փոքր է աշխատանքային տարիքի բնակչության տեսակարար կշիռը, բայց մեծ է երեխաների բաժինը: Իսկ քաղաքային բնակչության թվում երեխաների տեսակարար կշիռը զգալիորեն ավելի փոքր է` տարեցների ավելի մեծ բաժնի հաշվին: Դրանով պայմանավորված, գյուղում ավելի մեծ է երեխաներով, իսկ քաղաքում` տարեցներով ծանրաբեռնվածության գործակիցը: Գյուղական բնակչության ծանրաբեռնվածության ընդհանուր գործակիցը զգալիորեն մեծ է քաղաքայինից: Մարզում միայնակ ծերերից կազմված ընտանիքները կազմում են 7.5%, իսկ նպաստառու ընտանիքները` 15.8%:

416. Ընտանիքի, կանանց և երեխաների հիմնահարցերի բնագավառում պետական քաղաքականությունն իրականացվում է «Երեխայի իրավունքների պաշտպանության մասին», «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքների, ՀՀ կառավարության 2003 թվականի դեկտեմբերի 18-ի N 1745-Ն որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թվականների ազգային ծրագրի» հիմնադրույթներով: Ծրագրի շրջանակներում մանկատներում և ընտանիքներում խնամվող առանց ծնողական խնամքի մնացած, կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված, խնամքի և դաստիարակության անբարենպաստ պայմաններում գտնվող երեխաներին, մանկատների շրջանավարտներին մատուցվում են սոցիալ-հոգեբանական, բժշկական, իրավական, խնամքի և դաստիարակության ծառայություններ:

 

6.4.2. Երեխաների իրավունքների պաշտպանության ոլորտ

 

417. Այսօր երեխայի հիմնահարցերի լուծման սոցիալական քաղաքականության հիմնական ուղղություններն են.

1) երեխաների խնամքի և պաշտպանության միասնական համակարգի ստեղծումը,

2) երեխայի խնամքի և պաշտպանության հաստատություններում երեխաների թվի նվազեցումը և այդ հաստատություններում երեխաների մուտքի կանոնակարգումը,

3) երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատությունների պայմանների բարելավումը,

4) առանց ծնողական խնամքի մնացած և հաշմանդամ երեխաների հիմնախնդիրների լուծումը,

5) պետական հատուկ հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների երեխաների հիմնախնդիրների լուծումը,

6) մուրացիկ և թափառաշրջիկ երեխաների հիմնախնդիրների կարգավորումը,

7) աղքատ ընտանիքներում երեխաների պաշտպանության հիմնախնդիրների քննարկումը և այդ ուղղությամբ ծրագրերի իրականացումը:

418. ՀՀ կառավարության որոշմամբ 2006 թ. երկրում ստեղծվել է երեխաների իրավունքների պաշտպանության եռաստիճան համակարգ, որի միջոցով կազմակերպվում և ապահովվում է երեխաների պաշտպանությունը ազգային, մարզային և համայնքային մակարդակներում: Մարզպետարանի նպատակն է պետական քաղաքականության շրջանակներում աջակցել, համակարգել և վերահսկել մարզում երեխաների իրավունքների պաշտպանության կառույցների գործունեությունը` և ապահովել ընտանիքների, կանանց և երեխաների սոցիալական պաշտպանությանը նպատակաուղղված պետության նպատակային ծրագրերի իրականացումը: Համայնքներում խնամակալության և հոգաբարձության մարմիններին կից ստեղծվել են հանձնաժողովներ, որոնց նպատակն է տեղերում ապահովել երեխաների պաշտպանությունն ու բարեկեցությունը:

419. Այս իրավահարաբերությունների կարգավորումն ու գործունեությունն առավել արդյունավետ դարձնելու նպատակով, հիմք ընդունելով «Երեխայի իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, օրենսդիր մարմինը ընդունել է մի շարք նորմատիվ իրավական ակտեր.

1) ՀՀ «Ընտանեկան օրենսգիրք»,

2) ՀՀ օրենքը «Երեխայի իրավունքների մասին»,

3) ՀՀ օրենքը «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության մասին»,

4) ՀՀ օրենքը «Տեղական ինքնակառավարման մասին»,

5) ՀՀ «Քաղաքացիական օրենսգիրք»,

6) Դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաների սոցիալական պաշտպանության բարեփոխումների 2006-2010 թթ. ռազմավարությունը,

7) ՀՀ կառավարության որոշումը «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների և առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց կենտրոնացված հաշվառման կարգը» հաստատելու մասին,

8) ՀՀ կառավարության որոշումը «Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կանոնադրությունը» հաստատելու մասին:

420. Երեխայի հիմնախնդիրների լուծման հիմնական ուղղվածություններն են.

1) առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների հիմնախնդիրներ,

2) հաշմանդամ երեխաների հիմնախնդիրներ,

3) պետական հատուկ հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների երեխաների հիմնախնդիրներ,

4) մուրացիկ և թափառաշրջիկ երեխաների հիմնախնդիրներ,

5) օրինազանց երեխաների հիմնախնդիրներ,

6) կոնֆլիկտային ընտանիքներում գտնվող երեխաների հիմնախնդիրներ,

7) աղքատ ընտանիքներում երեխաների պաշտպանության հիմնախնդիրներ:

421. Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինը համայնքի ղեկավարն է, որի աշխատանքի կազմակերպման համար ստեղծվում են համապատասխան հանձնաժողովներ: Արագածոտն մարզի բոլոր` 114 համայնքներում սահմանված կարգով ձևավորված են խնամակալության և հոգաբարձության հանձնաժողովներ: Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինները հայտնաբերում են համայնքում կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաներին, նրանց մասին ձեռք են բերում տեղեկություններ և հետազոտում են երեխայի կյանքի պայմանները, երեխայի կյանքին անմիջական վտանգ սպառնալու դեպքում` անհապաղ ապահովում են երեխայի ժամանակավոր տեղավորումը: Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինները առավել լավատեղյակ են ընտանիքների կարիքներին և առկա ռեսուրսների շրջանակներում կարող են հասցեական աջակցություն հատկացնել դժվարին իրավիճակում գտնվող ընտանիքներին: Դրանք առավել մեծ հնարավորություններ ունեն հայտնաբերելու ռիսկային խմբերի երեխաներին, որովհետև ավելի մոտ են գտնվում համայնքի բնակիչներին, ճանաչում են նրանց:

422. Սրանով հանդերձ, ՏԻՄ մարմինները բավարար արդյունավետ չեն իրականացնում ՏԻՄ օրենքի 33 հոդվածի 2 կետով սահմանված և ՀՀ կառավարության որոշմամբ հաստատված «Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կանոնադրության» 7 կետով նախատեսված պահանջները: Մասնավորապես, ժամանակին և ճիշտ չեն կատարվում բացահայտված ԱԾԽՄ երեխաների սկզբնական հաշվառումը և եռօրյա ժամկետում տեղեկությունները ԵԻՊ բաժին փոխանցումը: ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ 3 տարվա ընթացքում խնամակալության և հոգաբարձության մարմիններն ընդունել են են շուրջ 100 որոշում: Սակայն, պետք է նկատել, որ խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կողմից հաճախակի սահմանվում են թե բովանդակությամբ, թե իրավական ձևակերպմամբ սխալ որոշումներ:

423. Այդ մարմիններին աջակցելու, դրանց իրավական գործունեությունը արդյունավետ դարձնելու նպատակով համայնքի ղեկավարների և աշխատակազմի ղեկավարների համար մարզում կազմակերպվել են տարածաշրջանային տարբեր սեմինարներ: Շատ համայնքների տրամադրվել են մեթոդական գրականություն և գործունեության ոլորտին առնչվող իրավական ակտերի փաթեթներ: Սակայն այդ մարմինների աշխատանքները առ այսօր թերի են:

424. Երեխաների իրավունքների պաշտպանության կարևորագույն ոլորտ է առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության իրավական կարգավորումը: ՀՀ ԱԾԽՄ երեխաների սոցիալական պաշտպանության իրականացման ընթացքում ծագող հարաբերությունները կարգավորվում են ՀՀ Սահմանադրությամբ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի, «Երեխայի իրավունքների մասին», ՀՀ օրենքի, ՀՀ «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների և առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց կենտրոնացված հաշվառման կարգը» հաստատելու մասին», «Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կանոնադրությունը» հաստատելու մասին, «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաներին բնակարան տրամադրելու կարգը» հաստատելու մասին ՀՀ կառավարության որոշումներով: Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սկզբնական հաշվառումը և ուղղորդումն իրականացնում են խնամակալության և հոգաբարձության մարմինները` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով:

 

Աղյուսակ 6.30. Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թիվն ըստ

տարածաշրջանների

 

.____________________________________.

|Տարածաշրջան|Տարիքը 0-18|Տարիքը 18-23|

|___________|___________|____________|

|Աշտարակ    |     14    |      6     |

|___________|___________|____________|

|Ապարան     |     11    |      1     |

|___________|___________|____________|

|Թալին      |     10    |      7     |

|___________|___________|____________|

|Արագած     |     3     |      1     |

|___________|___________|____________|

|Ընդամենը   |     38    |      15    |

.____________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

425. Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների բացահայտումը և հաշվառումը կարևորագույն գործընթաց է, որ պետք է իրականացնեն խնամակալության և հոգաբարձության մարմինները: Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը սահմանել է ԱԾԽՄ երեխաների խնամքի և դաստիարակության համար անհրաժեշտ պետական սոցիալական նվազագույն չափորոշիչները, որոնք ընդգրկում են`

1) կրթության և դաստիարակության բնագավառում առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված միջոցառումները,

2) առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների առողջության պահպանման իրավունքի ապահովումը,

3) առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների բնակելի տարածության իրավունքի ապահովումը.

4) զբաղվածության բնագավառում առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությունը:

426. Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաները բուժական, դաստիարակչական, բնակչության սոցիալական պաշտպանության հաստատություններում, անկախ դրանց կազմակերպական-իրավական ձևից, գտնվելու կամ բնակվելու, միջին մասնագիտական և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում սովորելու, հանրապետության զինված ուժերում ծառայելու կամ ազատազրկման վայրերում գտնվելու ամբողջ ժամանակահատվածում պահպանում են իրենց բնակելի տարածության սեփականության կամ բնակելի տարածության օգտագործման իրավունքը: 18 տարին լրացած, առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաները, ովքեր չունեն սեփականության կամ օգտագործման իրավունքով իրենց պատկանող բնակելի տարածություն և վերջին 5 տարիների ընթացքում չեն օտարել սեփականության իրավունքով իրենց պատկանող բնակելի տարածությունը, իրավունք ունեն նվազագույն սոցիալական չափորոշիչներին համապատասխան բնակելի տարածություն ստանալու:

427. Այս բնագավառում մարզից բնակարանային հաշվառման է վերցվել 6 ԱԾԽՄ երեխա` Աշտարակ, Փարպի, Ապարան, Իրինդ և Ցամաքասար համայնքներից:

428. Արագածոտնի մարզի երեխաների 10,8 տոկոսը կյանքի դժվարին իրավիճակներում է գտնվում: Կան 53 առանց ծնողական խնամքի մնացած և նրան թվին պատկանող, 578 միակողմանի ծնողազուրկ 410 հաշմանդամ երեխաներ: 3500-ը ապրում են սոցիալապես խիստ անապահով ընտանիքներում: Բազմաթիվ երեխաներ ունեն հաշմանդամ, հարբեցող, մշտապես արտագնա աշխատանքի մեկնող ծնողներ: Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանցից 10-ը իրենց ծնողներից բնակարան ժառանգություն չեն ստացել: Նրանց կեսը համայնքներում և ՀՀ աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի նախարարությունում հաշվառվել են որպես բնակարանի կարիք ունեցողներ: Սակայն մինչ օրս նրանցից ոչ մեկի համար բնակարան ձեռք չի բերվել:

429. Մարզում գործում է Աշտարակի թիվ 1` մտավոր թերզարգացած երեխաների հատուկ գիշերօթիկ դպրոցը, որի միջոցով լուծվում է միայն մեկ խմբի` կարիքավոր երեխաների խնդիրը: Մարզում լուծված չէ երեխաների խնամքի հաստատությունների բացման հարցը:

430. Վերջին 3 տարիների ընթացքում մարզում աճում է սոցիալ-հոգեբանական աջակցության կենտրոններ ուղարկվող երեխաների թիվը: Մարզից 26 երեխա գտնվում է հանրապետության տարբեր մանկատներում: 2006 թ. խնամքի, վերականգնողական տարբեր հաստատություններում են գտնվել 4, 2007թ.-ին` 15, 2008 թ.-ին` 42 երեխա,:

 

Աղյուսակ 6.31. Խոցելի խմբի երեխաների թիվը ըստ տարածաշրջանների

 

._______________________________________________________________.

|Տարածաշրջան|ԱԾԽՄ       |ԱԾԽՄ   |Միակողմանի|Հաշմանդամ|Ոստիկանու-|

|           |/մինչև  18/|/18-23/|ծնողազուրկ|երեխաներ |թյունում  |

|           |           |       |երեխաներ  |         |գրանցված  |

|           |           |       |          |         |երեխաներ  |

|___________|___________|_______|__________|_________|__________|

|Աշտարակ    |     11    |   4   |    167   |    179  |     8    |

|___________|___________|_______|__________|_________|__________|

|Թալին      |     11    |   12  |    285   |    126  |     6    |

|___________|___________|_______|__________|_________|__________|

|Ապարան     |     8     |   3   |    78    |    54   |     9    |

|___________|___________|_______|__________|_________|__________|

|Արագած     |     7     |   3   |    48    |    52   |     2    |

|___________|___________|_______|__________|_________|__________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ   |     37    |   22  |    578   |    411  |    25    |

._______________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

Գրաֆիկական պատկեր 20. Մարզի երեխաների տոկոսային հարաբերությունն ըստ

խոցելիության խմբերի

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

431. «Հայաստանի հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թթ. ազգային ծրագիրը», «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության 2006-2015 թթ. ռազմավարությունը» փաստաթղթերով կարևորվում է ներառական կրթության կազմակերպումը: Աշտարակի Գր. Ղափանցյանի անվան թիվ 4 դպրոցում և «Հովիկ» մանկապարտեզում մանկավարժները վերապատրաստվել են ներառական կրթություն կազմակերպելու նպատակով: Սակայն մարզում առայժմ այդպիսի մասնագիտացված կրթական հաստատություն չկա: Կատարված աշխատանքների արդյունքում բացահայտվել են կրթությունից դուրս մնացած հաշմանդամ երեխաներ: Համայնքի կրթական հաստատություններում համապատասխան պայմանների ապահովման դեպքում հնարավոր կլիներ նրանց ընդգրկել հանրակրթական ուսուցման, նախադպրոցական հաստատությունում:

432. Մարզի երեխաների իրավունքների պաշտպանության ոլորտի հիմնախնդիրներն են. Մարզի ՏԻՄ-երի փոքրաթիվ աշխատակազմը: Խնամակալության և հոգաբարձության հանձնաժողովներն աշխատում են հասարակական կարգով և չեն կարողանում ապահովել կյանքի դժվարին իրավիճակում հայտնված երեխաների հիմնախնդիրների բացահայտման, նրանց աջակցություն կազմակերպման հարցերով արդյունավետ աշխատանքը: Արագածոտնի մարզի համայնքներում խնամակալության և հոգաբարձության հանձնաժողովների գործունեությունը բարելավելու նպատակով անհրաժեշտ է 2010 թ.-ից յուրաքանչյուր տարածաշրջանի ամենամեծ համայնքներում ունենալ վերապատրաստված 1-ական սոցիալական մանկավարժ, որը խնամակալության և հոգաբարձության հանձնաժողովների աշխատող կդառնա: Այդ ծրագիրն իրագործելու համար յուրաքանչյուր տարածաշրջանին անհրաժեշտ է լրացուցիչ հատկացնել 500 000-ական դրամ` աշխատավարձի, ճանապարհածախսի, անհրաժեշտ գրականության ձեռք բերման համար:

433. Մարզում հաշվառված կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված առնվազն 5000 երեխաների համար չկա բազմամասնագիտական աջակցության հաստատություն: Անհրաժեշտ է 2011-12 թ.թ. ընթացքում Աշտարակում բացել կյանքի դժվարին իրավիճակում հայտնված երեխաների և նրանց ընտանիքների աջակցության բազմամասնագիտական շուրջօրյա կենտրոն: Դրա համար պետական բյուջեից կամ դոնոր կազմակերպություններից 2010 թ.-ին անհրաժեշտ կլինի կատարել 180.0 մլն. դրամի ներդրումներ: Հաջորդ տարիներին, համայնքների ներդրումների հաշվին, արտաքին ներդրումների պահանջը պակասելու է մինչև 100 մլն. դրամ: Համայնքներն, այդ ընթացքում, ծրագրի իրականացման նպատակով, 10 մլն. դրամ են ներդնելու:

434 Աճում է ամուսնալուծված ընտանիքների թիվը, որի պատճառով երեխաները հայտնվում են կոնֆլիկտային իրավիճակում: Այդպիսի վիճակում անհրաժեշտ է դատարան ամուսնալուծության հայցով դիմած անչափահաս երեխաներ ունեցող անձանց և երիտասարդ ընտանիքների համար բացել բժշկահոգեբանական, իրավական աջակցության ընտանեկան կենտրոն: Դրա համար կպահանջվի 2 500 000 հազար դրամ դոնոր կազմակերպությունների, և 500000 դրամ` կամավորական ներդրում:

435. Հաշմանդամ երեխաներին նախադպրոցական և կրթական հաստատություններում ընդգրկելու մատչելի պայմաններ չկան, հասարակությունը պատրաստ չէ նրանց ընդունելու: Խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է մարզում իրականացնել «Յուրաքանչյուր հաշմանդամ երեխայի` հատուկ խնամք, կրթություն և վերաբերմունք» ծրագիրը: Այդ նպատակի համար 82 մլն դրամի ներդրումներ անհրաժեշտ կլինեն: Այն հնարավորություն կտա.

1) մարզի դպրոցներն ու մանկապարտեզները մատչելի դարձնել հաշմանդամ երեխաների համար: Յուրաքանչյուր տարի մարզի 10 կրթական շենքերում կկառուցվեն թեքահարթակներ,

2) մանկավարժների, սպասարկող անձանց, հաշմանդամ երեխաների ծնողների և համադասարանցիների հետ կիրականացվեն կրթական, մշակութային ծրագրեր:

3) կկազմակերպվի տնային ուսուցման:

4) կապահովվի տրանսպորտային ծառայության:

 

6.4.3. Սոցիալական պաշտպանության համակարգի տարրերը

 

436. Վերոհիշյալ բոլոր խոցելի խմբերի նկատմամբ այսօր պետությունն իրականացնում է մի շարք միջոցառումներ: Սոցիալական պաշտպանության պետական համակարգը ներառում է.

437 պետական սոցիալական օժանդակության ծրագրեր - Դրանք պետական նպաստներն են (ընտանեկան, ծննդյան միանվագ, մինչև 2 տարեկան երեխաների խնամքի, ինչպես նաև հուղարկավորության նպաստներ), ԽՍՀՄ խնայբանկում ներդրված ավանդների փոխհատուցման և այլ աջակցությունների ուղղված ծրագրերը, ապահովագրական և սոցիալական կենսաթոշակները,

438 հաշմանդամների, վետերանների և երեխաների համար սոցիալական ապահովության ծրագրեր. Այստեղ ներառված են բժշկասոցիալական վերականգնման, տարեցներին և հաշմանդամներին տնային պայմաններում սպասարկելու, տուն-ինտերնատների, մանկատների և գիշերօթիկ դպրոցների պահպանման ծրագրեր,

439 պետական սոցիալական ապահովագրության ծրագրեր. Դրանք տարիքային և հաշմանդամության կենսաթոշակներն են, ժամանակավոր անաշխատունակության և հղիության նպաստները,

440 զբաղվածության ծրագրեր`. Ներ են առնում գործազրկության նպաստները, գործազուրկների վերապատրաստման, ինչպես նաև հասարակական աշխատանքների և նմանատիպ այլ ծրագրեր:

441. Համակարգի հիմնախնդիրների կանոնակարգման նպատակով ներկայումս պետության կողմից իրականացվում են հետևյալ ծրագրերը.

442. Պետական նպաստների տրամադրում. Բնագավառը կանոնակարգվում է «Պետական նպաստների մասին», «Սոցիալական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքներով, ինչպես նաև ՀՀ կառավարության` օրենքների կիրառությունն ապահովող մի շարք որոշումներով և իր մեջ ներառում է հետևյալ համակարգը և ծրագրերը.

1) ընտանեկան նպաստի համակարգ,

2) մինչև երկու տարեկան երեխայի խնամքի նպաստի ծրագիր,

3) երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստի ծրագիր:

443. Ընտանեկան նպաստի համակարգը գործում է 1999 թվականից և կոչված է աջակցելու աղքատ ընտանիքներին: Իրականացվող ծրագիրն անցած տարիներին էապես բարեփոխվել է: Աճել են այդ նպատակներով պետական բյուջեի հատկացումները: Ավելացել են նպաստի բազային գումարի չափը, 18 տարեկան երեխաների հավելավճարները, նոր ծնված երեխաների ծննդյան միանվագ օգնություն նպաստների գումարները: 2010 թ. հունվարի 1-ի վիճակով նպաստառու է մարզի բնակչության 15.4%-ը:

 

Աղյուսակ 6.32. Ընտանեկան նպաստին ուղղված պետական ծախսերի դինամիկան

2004-2008 թթ., ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի տվյալներով

 

._________________________________________________________________________.

| |Բնա|       |   2004 թ. |   2005 թ. |   2006 թ. |   2007 թ. |   2008 թ. |

| |կա |       |           |           |           |           |           |

| |վայ|       |           |           |           |           |           |

| |րը |       |           |           |           |           |           |

|_|___|_______|___________|___________|___________|___________|___________|

|1|Աշ-|Նպաստա-|   2997    |   2929    |   3026    |   2960    |   2489    |

| |տա-|ռու (ըն|           |           |           |           |           |

| |րակ|տանիք) |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Նախատես|349.642.000|462.249.900|586.197.800|650.593.800|726,027,500|

| |   |ված է  |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Փաստ.  |344.330.500|445.765.500|585.023.000|638.567.500|707,480,000|

| |   |վճարված|           |           |           |           |           |

| |   |է      |           |           |           |           |           |

|_|___|_______|___________|___________|___________|___________|___________|

|2|Ապա|Նպաստա-|     656   |    640    |    681    |    673    |    652    |

| |րան|ռու (ըն|           |           |           |           |           |

| |   |տանիք) |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Նախատես| 80.479.100|109.743.420|138.747.006|156.491.000|194,651,000|

| |   |ված է  |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Փաստ.  | 80.299.500|106.382.500|138.717.000|156.703.500|189,074,000|

| |   |վճարված|           |           |           |           |           |

| |   |է      |           |           |           |           |           |

|_|___|_______|___________|___________|___________|___________|___________|

|3|Թա-|Նպաստա-|    1559   |    1588   |   1598    |   1611    |   1526    |

| |լին|ռու (ըն|           |           |           |           |           |

| |   |տանիք) |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Նախատես|192.988.800|257.124.000|317.796.000|348.776.000|418,031,500|

| |   |ված է  |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Փաստ.  |181.805.500|239.214.000|315.331.400|353.123.000|410,318,500|

| |   |վճարված|           |           |           |           |           |

| |   |է      |           |           |           |           |           |

|_|___|_______|___________|___________|___________|___________|___________|

|4|Ծաղ|Նպաստա-|    616    |    634    |    693    |    640    |    642    |

| |կա-|ռու (ըն|           |           |           |           |           |

| |հո-|տանիք) |           |           |           |           |           |

| |վիտ|_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Նախատես| 92.269.484|132.379.500|178.401.271|202.017.993|225,710,000|

| |   |ված է  |           |           |           |           |           |

| |   |_______|___________|___________|___________|___________|___________|

| |   |Փաստ.  | 91.431.000|130.030.000|177.358.000|196.018.500|223,320,000|

| |   |վճարված|           |           |           |           |           |

| |   |է      |           |           |           |           |           |

._________________________________________________________________________.

 

444. Աղքատության ընտանեկան նպաստ համակարգի /ԱԸՆՀ/ նպատակը բնակչության առավել աղքատ խավերի սոցիալական բարվոք պայմանների ապահովումն է: Սակայն ներկայումս համակարգը կատարելագործման կարիք ունի: Կան նախանպաստային ընտանիքներ, ովքեր իրապես աղքատ են, բայց ընտանեկան նպաստ չեն ստանում: Այս խնդիրը փորձում է կարգավորել հրատապ դրամական աջակցության ծրագիրը, որը, խորհուրդների որոշմամբ, նախանպաստային ընտանիքներին գումարներ է հատկացնում: Համակարգի բարեփոխումների շնորհիվ մեծացել են դրամական աջակցության չափը և տեսակները:

445. Սակայն կա բնակչության աղքատ մի խավ, որը չի փաստագրվում: Դրա հիմնական պատճառը համակարգի նկատմամբ անվստահությունն է: Այս խմբի մի մասն էլ դժվարություն ունի փաստաթղթերի ձեռք բերման հարցերում: Այդ խնդիրների կարգավորման նպատակով մարզպետարանը աշխատում է համայնքների և դրանցում գործող ՀԿ-ների հետ: Մարզի համայնքների մեծ մասը գտնվում են լեռնային և բարձր լեռնային գոտում, ինչը լրացուցիչ դժվարություններ է առաջացնում բնակիչների համար: Երկարատև ձմեռը, դժվար անցանելի ճանապարհները, հասարակական տրանսպորտի պակասը, դժվարեցնում է անգամ մարզկենտրոնի հետ կապը:

446. Սոցիալական օգնության պետական ծրագրերից ամենամեծն աղքատության ընտանեկան նպաստի ծրագիրն է: Արագածոտնի մարզում այդ ծրագրի շահառուների թիվը վերջին տարիներին դանդաղորեն նվազում է (տես Աղյուսակ 6.33): Դա պայմանավորված է կենսաթոշակների չափի բարձրացմամբ, որի արդյունքում մարզի թոշակառուների որոշ մասն համակարգից դուրս է մնացել:

 

Աղյուսակ 6.33. Տեղեկանք Արագածոտնի մարզի ընտանեկան նպաստառուների

թվի և միտումների մասին

 

.________________________________________________.

|          |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|01.07.2009 թ.|

|__________|_______|_______|_______|_____________|

|Աշտարակ   | 3026  | 2960  | 2489  |    2310     |

|__________|_______|_______|_______|_____________|

|Թալին     | 1598  | 1611  | 1525  |    1358     |

|__________|_______|_______|_______|_____________|

|Ապարան    | 681   | 673   | 652   |    611      |

|__________|_______|_______|_______|_____________|

|Ծաղկահովիտ| 693   | 640   | 642   |    552      |

.________________________________________________.

Աղբյուրը` Արագածոտնի մարզպետարան

 

447. Նպաստառուների թվի և ոլորտի զարգացման դինամիկայի մասին առավել ակնհայտ պատկերացում է տալիս ստորև ներկայացվող գրաֆիկական պատկերը:

 

Գրաֆիկական պատկեր 21. Ընտանեկան նպաստառուների բաշխումը մարզում

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

448. Ընտանեկան նպաստի համակարգում կարիքավորության աստիճանի հիման վրա սկսել է տարբերակված մոտեցում կիրառվել: Փաստորեն, որքան աղքատ է ընտանիքը, այնքան բարձր է աղքատության ընտանեկան նպաստի չափը: Մարզում նպաստառու ընտանիքների կեսից ավելին բնակվում է գյուղական համայնքներում: Ընդ որում` նպաստառու ընտանիքների ներկայացվածությունը էապես մեծ է քաղաքային ընտանիքների շրջանում: Մարզում ընտանեկան նպաստների և այլ սոցիալական օգնության ծրագրերի իրականացման պատասխանատուները սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություններն են: Սակայն նրանք հիմնականում գտնվում են նախկին շրջկենտրոններում և տրանսպորտի ոչ լիարժեք աշխատանքի պատճառով, ոչ բոլորին են հասու: Դրանով է մասամբ պայմանավորված այն, որ բնակչության ամենաաղքատ խավերն ընտանեկան նպաստների համակարգի մասին տեղեկատվությանը լիարժեք չեն տիրապետում: Այդ հանգամանքը պահանջում է, որ նաև սոցիալական ծառայությունները բացահայտեն ամենաաղքատներին, ոչ թե ընտրությունը կատարվի միայն դիմումների հիման վրա:

449. Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալությունները, ծառայողական տրանսպորտի բացակայության, համակարգչային և այլ տեխնիկայի հնամաշության, սահմանափակ տեխնիկայի պատճառով ժամանակակից ծառայություններ մատուցելու բավարար բազա չունեն: Ինչ վերաբերում է ՍԾՏԳ-ների մասնագիտական ներուժին, ապա այս ոլորտում վերջին տարիներին ՀՀ ԱՍՀՆ-ի և ՀԲ-ի համագործակցության շրջանակներում սոցիալական հետազոտությունների Ազգային ինստիտուտում իրականացվում են սոցիալական աշխատողների վերապատրաստման դասընթացներ: Դրանք պետք է շարունակվեն նաև եկող տարիներին: Անհրաժեշտություն է նաև փոփոխություններ կատարել ՍԾՏՄ-ների պաշտոնի անձնագրերում և անհրաժեշտ պայման համարել բարձրագույն կրթությունը: Դա հնարավորություն կտա առավել ճշգրիտ մեկնաբանել օրենքները, կազմել և ներկայացնել ճիշտ ու գրագետ փաստաթղթեր:

450. Հանրապետությունում աղքատությունը մեղմելու և ժամանակավոր զբաղվածություն ապահովելու նպատակով պետությունը 2001 թ.-ից հասարակական աշխատանքների կազմակերպմանն ուղղված միջոցառումներ է իրականացնում: Այդ նպատակով պետբյուջեից յուրաքանչյուր տարի հատկացվում է 500 մլն դրամ:

451. Մարզում մեծ ուշադրություն է դարձվում գործազրկության կրճատման խնդրին: Մարզպետարանը, ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համատեղ, իրականացնում է «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» ծրագիրը: Դրա արդյունքում մարզի գործազրկության կենտրոններում գրանցված աշխատանք փնտրողները ժամանակավոր աշխատանքով են ապահովվում:

 

Աղյուսակ 6.34. Տեղեկանք ՀՀ Արագածոտնի մարզում «Վարձատրվող

հասարակական աշխատանքներ» ծրագրի ցուցանիշների մասին

 

._________________________________________________________________.

|                         |2004   |2005   |2006   |2007   |2008   |

|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

|Ֆինանսավորում /մլն. դրամ/|15000.0|26000.0|29900.0|29000.0|29000.0|

|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

|աշխատողներ /մարդ/        |  246  |  395  |  449  |  521  |  242  |

|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

|աշխատավարձ /օրավարձ դրամ/| 1000.0| 1000.0| 1200.0| 1400.0| 2000.0|

._________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

452. Այս նպատակով մարզին հատկացվող ֆինանսական միջոցները տարեցտարի աճում են: Դա հնարավորություն է տալիս բարձրացնել այդ աշխատանքներում ընդգրկված մարդկանց աշխատավարձը: Սոցիալական խնդիրները մեղմելու համար անհրաժեշտ է.

1) Կատարելագործել ԱԸՆ համակարգում հաշվառված ընտանիքների անապահովության գնահատման կիրառման անուղղակի /բալային/ մեխանիզմները: Դա կօգնի շտկելու ոչ աղքատ խավերի ընդգրկման սխալները և կբարձրացնի հասցեականությունը:

2) ԱԸՆ համակարգում ապահովել փաստագրված ծայրահեղ աղքատ և աղքատ բնակչության բարձր ներկայացվածությունը` բնակչության` հատկապես աղքատների իրազեկման ու հայտնաբերման նոր մեթոդների կիրառման, փաստաթղթերի հավաքագրման պարզ և հասանելի սխեմաների ապահովման միջոցով,

3) Աղքատների, տարեցների, հաշմանդամների և նրանց ընտանիքների հոգսերը մեղմելու և նրանց առաջին անհրաժեշտության խնդիրները հոգալու նպատակով մարզում ստեղծել մասնագիտացված մարմին` խնամքի տարածաշրջանային կենտրոններ, որոնք կարիքավորներին սոցիալական, հոգեբանական, իրավաբանական անվճար խորհրդատվություն կտրամադրեն: Միայնակ ծերերի և հաշմանդամների համար անհրաժեշտ է կազմակերպել անվճար ճաշարան և բաղնիք, հիմնել տնային խնամքի հաստատությունը:

4) Մարզում փախստականների համար հիմնված համայնքներում շատ հիմնախնդիրներ կան: Դրանցում չկան կոյուղագծեր, ջրագծեր, չի գործում ոռոգման համակարգը: Փախստական 127 ընտանիքներ դեռ ունեն բնակարանի կարիք: Պետական միջոցների հաշվին անհրաժեշտ է կառուցել բնակարաններ, բարելավել ենթակառուցվածքները:

5) Զբաղվածության ոլորտի զարգացման համար գործատուներին տրամադրել անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ: Ստեղծել գործատու-աշխատանք փնտրող տեղեկատվական համակարգ:

6) Պարբերաբար կազմակերպել մասնագիտական վերապատրաստման դասընթացներ, կադրեր պատրաստել, որոնք, գործատուի ներկայացրած պահանջի դեպքում աշխատանքի կտեղավորվեն:

 

6.4.4. Արագածոտն մարզի սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման

նպատակները և ռազմավարությունը

 

453. Ոլորտում մարզի զարգացման գերակա նպատակը սոցիալական ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացումն է: Այն կարող է իրագործվել սոցիալական ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկման բարձրացման, սոցիալապես խոցելի խմբերին ուղղված սոցիալական աջակցության միջոցառումների ընդլայնման, այդ կապակցությամբ սոցիալական ծառայություններ մատուցող պետական և ոչ պետական կառույցների համագործակցության, սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական վերապատրաստման, սոցիալական ծառայության գործակալությունների նյութատեխնիկական բազայի բարելավման, ինչպես նաև սոցիալական ծառայությունների համակարգի կառավարման բարելավման միջոցով: Սոցիալական ոլորտի ֆինանսավորումը ներկայացված է հավելված 6-ում:

454. ԿԶԾ-ի համաձայն, կշարունակվեն ընտանեկան նպաստների ծրագրի և կենսաթոշակային ապահովության համակարգի հետագա կատարելագործման և միանվագ դրամական օգնության վճարների բարձրացման միջոցառումները, որոնք ուղղված են լինելու նաև մարզի բնակչության սոցիալական վիճակի բարելավմանը: Այս առումով, մարզի համար, սոցիալական պաշտպանության բնագավառում կարևորվում է սոցիալապես խոցելի խմբերին ուղղված սոցիալական աջակցության ծառայությունների ընդլայնումը: Այդպիսի ծառայություններից են.

1) հաշմանդամներին (հատկապես` երեխաներին) վերականգնողական և տեխնիկական այլ միջոցներով ապահովումը, ինչպես նաև նրանց հասարակության մեջ ինտեգրելու ծրագրերի իրականացումը,

2) ծերերի համար ցերեկային խնամքի կենտրոնների և տան պայմաններում խնամքի ծառայության գործարկումը և կատարելագործումը,

3) խնամատար ինստիտուտի ներդրման աշխատանքների շարունակության ապահովումը,

4) կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված երեխաների խնամքի ցերեկային /ընտանեկան/ կենտրոնների ստեղծումը,

5) փախստականներին հասարակությանը ինտեգրվելու ծրագրերի իրագործումը,

6) սոցիալական և այլ իրավունքների վերաբերյալ խորհրդատվական ծառայությունների զարգացումը,

7) գործազուրկների մասնագիտական վերապատրաստումները և նրանց` առնվազն ժամանակավոր զբաղվածության ապահովումը վարձատրվող հասարակական աշխատանքների ծրագրերի միջոցով:

455. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածում բնակչության լայն շերտերում: Կադրերի մասնագիտական պատրաստվածության աստիճանը ծրագրերի իրականացման արդյունավետության վրա ազդող հիմնական գործոն է:

456. Ծրագրի ընթացքում կադրերի վերապատրաստումը կմնա որպես կարևոր գերակայություն: Կարևորվում է նաև սոցիալական ծառայությունների, ինչպես պետական, այնպես էլ ոչ պետական, մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը, դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը, խնամողների վերապատրաստումը` հաշմանդամներին, ծերերին նաև` տան պայմաններում խնամելու գործընթացի կազմակերպումը: Մարզի սոցիալական ծառայության գործակալությունների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավումը կարևոր դեր ունի ՍԾՏԳ-ների գործունեության արդյունավետության բարձրացման գործում:

457. Սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավումը ներառում է հետևյալ հիմնական բաղադրատարրերը`

1) ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի, ՍԾՏԳ-ների միջև տեղեկատվության փոխանակման, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակումը և ներդնումը,

2) պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացումը,

3) կամավորների շարժման (կենտրոնի) զարգացումը:

 

Գծապատկեր 8. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակներն

ու ուղղությունները

 

.___________________________________________________________.

|Արագածոտն մարզում սոցիալական ծառայությունների մատչելիության|

|                           և                               |

.___________________________________________________________.

/|\

|

.____________________________________________________.

\|/             |             |            |         \|/

._________________..____________..____________..__________..__________.

|Սոցիալապես խոցելի||Սոցիալական  ||Սոցիալական  ||Սոցիալական||Սոցիալական|

|խմբերին ուղղված  ||ծրագրերի    ||ծառայություն||ծառայու-  ||սպասարկման|

|սոցիալական       ||մասին       ||մատուցող    ||թյունների ||համակարգի |

|աջակցության      ||բնակչության ||կադրերի     ||ապահովում ||կառավարման|

|ծառայություններ  ||իրազեկության||շարունակական||տեխնիկական||բարելավում|

|                 ||բարձրացում  ||վերապատրաս- ||միջոցներով||          |

|                 ||            ||տում        ||          ||          |

._________________..____________..____________..__________..__________.

 

6.4.5. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ամփոփ նկարագիր       |Արդյունքային ցուցանիշներ      |Նախադրյալներ    |

|_____________________|______________________________|________________|

|Ոլորտային նպատակ`    |1. Սոցիալական ծառայությունների|Սոցիալական      |

|Բարձրացնել սոցիալական|հասցեականությունից սոցիալապես |պաշտպանության   |

|ծառայությունների     |խոցելի բնակչության            |ոլորտը ՀՀ       |

|մատչելիությունը և    |բավարարվածության աստիճան, %   |կառավարության   |

|որակը Արագածոտնի     |                              |ուշադրության    |

|մարզում              |2. Ծառայության որակից         |կենտրոնում է:   |

|                     |սոցիալապես խոցելի խմբերի      |                |

|                     |բավարարվածության աստիճան, %   |Ֆինանսական      |

|                     |                              |միջոցները       |

|                     |3. Աշխատանքի տեղավորված       |բաշխված են և    |

|                     |գործազուրկների տեսակարար      |ժամանակին       |

|                     |կշիռը, %                      |հատկացված:      |

|                     |                              |                |

|                     |4. Ոչ նյութական աջակցություն  |                |

|                     |ստացած հաշմանդամների, ծերերի  |                |

|                     |տեսակարար կշիռը, %            |                |

|                     |5. Սոցիալական պաշտպանության   |                |

|                     |ծրագրերում ընդգրկված խոցելի   |                |

|                     |խմբերի ներկայացուցիչների      |                |

|                     |տեսակարար կշիռը, %            |                |

|_____________________________________________________________________|

|1. Մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կառույցների           |

|նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում` համակարգի գործունեության     |

|արդյունավետության և  որակի բարձրացման նպատակով                       |

|_____________________________________________________________________|

|1.1 Սոցիալական       |Սոցիալական ծառայություններում |                |

|ծառայություններ      |նոր համակարգիչների տեսակարար  |                |

|մատուցող կառույցների |կշիռը, %                      |                |

|/պետական և  ոչ       |                              |                |

|պետական/             |Կայուն ինտերնետ կապ ունեցող   |                |

|համակարգչային        |սոցիալական ծառայությունների   |                |

|գույքով, տեխնիկայով  |թիվը, %                       |                |

|հագեցում և  ինտերնետ |                              |                |

|կապով ապահովում      |                              |                |

|_____________________________________________________________________|

|2. Երեխաների խնամքի կենտրոնների ստեղծում` ապահովելով                 |

|սոցիալ-հոգեբանական, մանկավարժական և  իրավաբանական ծառայություններ    |

|կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաներին և  նրանց ընտանիքներին|

|_____________________________________________________________________|

|2.1 Դժվարին          |Մարզում դժվարին իրավիճակում   |Կյանքի դժվարին  |

|իրավիճակում հայտնված |հայտնված երեխաների թիվ        |իրավիճակում     |

|երեխաների վերաբերյալ |Խնամքի և  սոցիալ-հոգեբանական  |հայտնված        |

|տվյալների բազայի     |վերականգնողական աջակցության   |երեխաների       |

|ստեղծում             |ծառայություններից օգտված      |պաշտպանությունը |

|2.2 Ժամանակավոր      |երեխաների թիվ                 |գտնվում է       |

|խնամքի կարիք ունեցող |                              |կառավարության   |

|երեխաների ցերեկային  |                              |ուշադրության    |

|կենտրոնների ստեղծում |                              |կենտրոնում:     |

|_____________________________________________________________________|

|3. Բնակչության սոցիալական ծառայությունների ընդլայնում, որը կնպաստի   |

|խոցելի խմբերի համար մատուցվող ծառայությունների բազմազանությունը      |

|_____________________________________________________________________|

|3.1 Խնամողների       |Մարզում խնամողների            |Միջոցառումների  |

|վերապատրաստում       |մասնագիտական վերապատրաստում   |իրականացման     |

|հաշմանդամների,       |անցած կամավորների թիվը        |համար անհրաժեշտ |

|ծերերի խնամքը, այդ   |                              |ֆինանսավորումը  |

|թվում տնային խնամք   |                              |ակնկալվում է    |

|իրականացնելու համար  |                              |դոնոր կազմակեր- |

|                     |                              |պություններից:  |

|                     |                              |Անհրաժեշտ փորձ  |

|                     |                              |և  հմտություններ|

|                     |                              |ունեցող         |

|                     |                              |սոցիալական      |

|                     |                              |ծառայություններ |

|                     |                              |մատուցողների    |

|                     |                              |/պետական, ոչ    |

|                     |                              |կառավարական/    |

|                     |                              |առկայություն:   |

|                     |                              |Պետական և  ոչ   |

|                     |                              |պետական կազմա-  |

|                     |                              |կերպությունների |

|                     |                              |միջև  համագոր-  |

|                     |                              |ծակցության բարձր|

|                     |                              |աստիճան:        |

|_____________________|______________________________|________________|

|3.2 Սոցիալական       |Հումանիտար ճաշարանների կողմից |                |

|անապահով ընտանիքների |սպասարկվող բնակչության        |                |

|անդամների            |թվաքանակը, %                  |                |

|սննդապահովում        |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|3.3 Ծերերի խնամքի    |Բացի պետական տրանսֆերտներից   |                |

|ծառայությունների     |խնամքի ծառայություններից      |                |

|իրականացում          |օգտվող ծերերի թիվը            |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|3.4 Հաշմանդամներին   |Վերականգնողական և  տեխնիկական |                |

|/հատկապես հաշմանդամ  |անհրաժեշտ այլ միջոցներ ստացած |                |

|երեխաներին և  նրանց  |հաշմանդամների թիվը            |                |

|ծնողների/            |                              |                |

|վերականգնողական և    |Կենտրոնի ծառայություններից    |                |

|տեխնիկական այլ       |օգտվող հաշմանդամ երեխաների թիվ|                |

|միջոցներով ապահովում:|                              |                |

|Հաշմանդամ երեխաների  |                              |                |

|առողջավերականգնողական|                              |                |

|ցերեկային կենտրոնների|                              |                |

|ստեղծում             |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|3.5 Խնամատար ընտանիքի|Հաշվառված խնամատար ընտանիքների|ՀՀ կառավարու-   |

|ինստիտուտի զարգացում |թիվ: Խնամատար ընտանիքներ      |թյունը աջակցում |

|                     |տեղավորված ծնողազուրկ         |է խնամատար      |

|                     |երեխաների թիվը                |ընտանիքների     |

|                     |                              |ինստիտուտի      |

|                     |                              |կայացմանը հան-  |

|                     |                              |րապետությունում:|

|_____________________|______________________________|________________|

|3.6 Գործազուրկների   |Վերապատրաստված գործազուրկների |Միջոցառումների  |

|համար մասնագիտական   |թիվը                          |իրականացման     |

|վերապատրաստման       |Աշխատանքի տեղավորված          |համար անհրաժեշտ |

|միջոցառումների       |վերապատրաստված գործազուրկների |ֆինանսավորումը  |

|կազմակերպում         |տեսակարար կշիռը, %            |ակնկալվում է    |

|                     |                              |դոնոր կազմակեր- |

|                     |                              |պություններից:  |

|                     |                              |Նոր աշխատատեղերի|

|                     |                              |ստեղծման հնարա- |

|                     |                              |վորությունները  |

|                     |                              |ընդլայնվում են  |

|                     |                              |մարզում:        |

|_____________________|______________________________|________________|

|                     |                              |Աջակցության     |

|                     |                              |ցուցաբերում     |

|_____________________|______________________________|________________|

|3.7 Վարձատրվող       |Վարձատրվող հասարակական        |                |

|հասարակական          |աշխատանքների ծրագրերի թիվը    |                |

|աշխատանքների         |Վարձատրվող հասարակական        |                |

|ծրագրերի իրականացում |աշխատանքների ծրագրերում       |                |

|                     |ընդգրկված շահառուների թիվը    |                |

|_____________________________________________________________________|

|4 Սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավում, ինչի        |

|արդյունքում խոցելի բնակչության սոցիալական սպասարկման գործում         |

|կավելանան համագործակցությամբ իրականացվող ծրագրերը                    |

|_____________________________________________________________________|

|4.1 ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի,|ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի, համատեղ     |Միջոցառումների  |

|ՍԾՏՄ-երի միջև        |սոցիալական ծրագրերի թիվը      |իրականացման     |

|տեղեկատվության       |                              |համար անհրաժեշտ |

|փոխանակման, մարզի    |                              |ֆինանսավորումը  |

|մակարդակով           |                              |ակնկալվում է    |

|իրականացվող          |                              |դոնոր կազմակեր- |

|սոցիալական ծրագրերի  |                              |պություններից:  |

|համակարգման          |                              |                |

|մեխանիզմների մշակում |                              |                |

|և  ներդնում          |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|4.2 Պետական և  ոչ    |                              |                |

|պետական կառույցների  |                              |                |

|համատեղ ջանքերով     |                              |                |

|խոցելի խմբերի        |                              |                |

|կարիքների գնահատման  |                              |                |

|միջոցառումների       |                              |                |

|կանոնավոր իրագործում |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|4.3 Մարզի խոցելի     |Խոցելի խմբերի վերաբերյալ      |                |

|խմբերի վերաբերյալ    |տվյալների բազայի առկայություն |                |

|տվյալների            |                              |                |

|հավաքագրում` նրանց   |Խոցելի խմբերի համար           |                |

|սոցիալական           |իրականացված ծրագրերի և        |                |

|պաշտպանությանն       |միջոցառումների թիվը           |                |

|ուղղված              |                              |                |

|միջոցառումների       |                              |                |

|ընդլայնման և         |                              |                |

|հասցեականության      |                              |                |

|բարձրացման նպատակով  |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|4.4 Կամավորների      |Սոցիալական աջակցության        |Երիտասարդությու-|

|շարժման /կենտրոնի/   |ծրագրերում ընդգրկված          |նը ցանկանում է  |

|զարգացում,           |կամավորների թիվը              |հասարակական     |

|երիտասարդների        |                              |հիմունքներով    |

|շրջանում կամավորական |                              |ծառայություն    |

|շարժման խթանում      |                              |մատուցել խոցելի |

|                     |                              |խմբերին:        |

|_____________________________________________________________________|

|5. Մարզում սոցիալական ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկման      |

|բարձրացում, ինչը կնպաստի մարզում սոցիալական ծառայությունների         |

|գործունեության հրապարակայնության, նրանց հաշվետվողականության աճին և   |

|հետևաբար  նաև  նրանց աշխատանքի նպատակայնության բարձրացմանը           |

|_____________________________________________________________________|

|5.1 Մարզում          |Հրապարակային ներկայացումների  |Մարզում գործող  |

|սոցիալական           |թիվը                          |սոցիալական      |

|ծառայություններ      |                              |ծառայություններ |

|մատուցող             |                              |մատուցողները    |

|կազմակերպությունների |                              |շահագրգռված են  |

|/պետական, հասարակական|                              |տրամադրել իրենց |

|միջազգային/ և  նրանց |                              |սոցիալական      |

|կողմից իրականացվող   |                              |ծրագրերի մասին  |

|ծրագրերի վերաբերյալ  |                              |տեղեկատվություն:|

|տեղեկատվության       |                              |                |

|հրատարակում և        |                              |                |

|տարածում բնակչության |                              |                |

|լայն շերտերում       |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|                     |Սոցիալական ծրագրերի և         |                |

|                     |ծառայություն մատուցողների     |                |

|                     |մասին իրազեկված խոցելի        |                |

|                     |բնակչության տեսակարար կշիռ, % |                |

|                     |                              |                |

|                     |Հասարակական կարծիքի           |                |

|                     |հարցումների ժամանակ սոցիալական|                |

|                     |ծառայությունների              |                |

|                     |նպատակայնությունից և          |                |

|                     |հասցեականությունից բավարարված |                |

|                     |հարցվողների տեսակարար կշիռը   |                |

|                     |հարցվողների ընդհանուր թվում, %|                |

|_____________________|______________________________|________________|

|5.2 Մարզպետարանի     |                              |                |

|սոցիալական           |                              |                |

|ապահովության         |                              |                |

|վարչության /ՍԾՏՄ-ների|                              |                |

|կանոնավոր            |                              |                |

|հաշվետվությունների   |                              |                |

|հրապարակային         |                              |                |

|ներկայացում          |                              |                |

|բնակչությանը         |                              |                |

|սոցիալական           |                              |                |

|աջակցության          |                              |                |

|բնագավառում ընթացող  |                              |                |

|ծրագրերի, նրանց մեջ  |                              |                |

|ընդգրկման չափանիշների|                              |                |

|վերաբերյալ           |                              |                |

|_____________________________________________________________________|

|6. Սոցիալական ծառայությունների բնագավառի մասնագետների շարունակական   |

|վերապատրաստում                                                       |

|_____________________________________________________________________|

|6.1 Սոցիալական       |Մատուցվող ոչ նյութական        |                |

|ծառայություններ      |ծառայությունների թիվը         |                |

|մատուցող կազմակերպու-|Դոնորների և  մասնավոր         |                |

|թյունների համար դոնոր|բարերարների կողմից            |                |

|և  հովանավորներ      |ֆինանսավորվող կարիքավոր       |                |

|որոնելու             |խմբերին ուղղված աջակցության   |                |

|հմտությունների       |ծառայությունների թիվը         |                |

|զարգացում            |                              |                |

|/դասընթացներ,        |                              |                |

|արտասահմանյան փորձ և |                              |                |

|այլն / պետական և     |                              |                |

|ոչ պետական           |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|6.2 Սոցիալական       |Կարիքի գնահատման դասընթացներին|                |

|ծառայություններ      |մասնակցածների թիվը            |                |

|մատուցող կազմակերպու-|/մարզպետարան և  ՍԾՏՄ-ներ, ՏԻՄ,|                |

|թյունների /պետական և |ՀԿ-ներ                        |                |

|ոչ պետական/ կադրերի  |                              |                |

|վերապատրաստում       |                              |                |

|կարիքների գնահատման  |                              |                |

|հմտությունների       |                              |                |

|զարգացման վերաբերյալ |                              |                |

._____________________________________________________________________.

 

7. ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱ

 

7.1. Մարզում արդյունաբերության և էներգետիկայի իրավիճակն ու ներկա

ցուցանիշները

 

458. Արդյունաբերական արտադրանքի բացարձակ ծավալով, համաձայն ՀՀ վիճպետկոմի հաշվետվությունների, ՀՀ Արագածոտնի մարզը թողարկում է հանրապետության արդյունաբերական համախառն արտադրանքի 1-1.5%-ը, որը գերազանցում է միայն Վայոց Ձորի և Տավուշի մարզերի ցուցանիշներին:

459. Վերջին հինգ տարում մարզի արդյունաբերությունը բնութագրվում է հետևյալ ցուցանիշներով. (մլն. դրամ)

 

Աղ. 7.1. Մարզի արդյունաբերությունը 2004-2008 թթ.երին

 

.__________________________________________________________________.

|Ոլորտը                    |2004 թ.|2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|

|__________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

|ԱՄԲՈՂՋ ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ| 7840.0| 8260.0| 7255.5| 9574.9|13040.7|

|__________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

|Արտադրանքի իրացում        | 6272.0| 7434.0| 7941.4| 9812.9|13249.1|

|__________________________|_______|_______|_______|_______|_______|

|Արտահանում (հազար դոլար)  | 1712.0| 2225.6| 1534.8| 2962.8|  4.8  |

.__________________________________________________________________.

Աղբյուրը` Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2008 թ.

 

460. Արտադրանքի իրացման և արտահանման հարաբերակցությունը մարզում ներկայացվում է 10-րդ գրաֆիկական պատկերում:

 

Գրաֆիկական պատկեր 10. Արտադրանքի իրացման և արտահանման

հարաբերակցությունը

 

-------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

461. Արտադրության աճը տեղի է ունեցել հանքագործական արդյունաբերության մեջ /պեռլիտ, քար, խարամ/ 3.3 անգամ, սննդամթերքի /ներառյալ խմիչքը/ արտադրությունում` - 112.6%: Մարզում երկրի արդյունաբերական համախառն արտադրանքի տեսակարար կշիռը 2008 թ.-ին կազմել է 1.8%-ի: Մարզի արդյունաբերության համախառն արտադրանքի մեջ ամենամեծ բաժինը պատկանում է վերամշակող արդյունաբերությանը, որը թողարկում է ամբողջ արդյունաբերական արտադրանքի 79.3 տոկոսը: 16.1 տոկոսը վերաբերում է էլեկտրաէներգիայի, գազի, ջրի արտադրությանը և բաշխմանը, 4.6 տոկոսը` հանքարդյունաբերությանը:

 

Գրաֆիկական պատկեր 11. Մարզի արդյունաբերության ցուցանիշների

հարաբերակցությունը

 

-------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

462. Վերամշակող արդյունաբերության մեջ ամենամեծ բաժինը պատկանում է ադամանդագործությանը: Մարզում 2002 թ-ից գործում է բնական ադամանդի մշակության «Դայմոթեք» ընկերության Թալինի արտադրամասը: Հզորությունը մեծացրել է նաև Մելիքգյուղի գործարանը: 2008 թ.-ին մարզում մշակվել է մոտ 12800 կարատ ադամանդ, որը 2002 թ.-ի համեմատությամբ ավել է 3000 կարատով:

463. Առաջընթաց կա սննդարդյունաբերության մեջ: Կաթնամթերքի արտադրությունը 2008 թ-ին, նախորդ տարվա համեմատությամբ ավելացել է 1.5, երշիկեղենի արտադրությունը` 2.1 անգամ: Այս բնագավառում հիմնական արտադրողներն են «Աշտարակկաթ» միավորումը, «Աշտարակմիս» և «Ապարանմիս» ձեռնարկությունները: Մարզում նախկինում խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններ չեն գործել, համեմատաբար քիչ է եղել ճյուղում զբաղված անձնակազմի թիվը, թույլ է եղել ֆոնդազինվածությունը: 1990 թ-ին արդյունաբերական անձնակազմի տարեկան միջին թիվը կազմել է 4532 (մարզի բնակչության մոտ 2.6%-ը) 1997 թ-ին` 2983 մարդ (1.8%): 2002-2008 թթ-երին արդյունաբերության մեջ զբաղվածների թիվն ավելացել է հիմնականում ի հաշիվ «Աշտարակկաթ», Թալինի «Դայմոթեք», «Աշտարակյան գինիներ» գործարանների, Արագածի արհեստական ալմաստի, Ապարանի «Նիգ», «Արև» գործարանների վերապրոֆիլավորման և վերագործարկման, «Թամարա Ֆրուտ» պահածոների արտադրության ծավալների ընդլայնման: Սակայն մյուս արդյունաբերական ձեռնարկություններում աշխատակիցների թիվը կրճատվել է: Գործունեությունը ամբողջովին դադարեցրել է Աշտարակի կիսահաղորդիչների գործարանը:

464. Հիմնական ֆոնդերի և հարաբերական, և բացարձակ ցուցանիշներով, ֆոնդահատույցով, մարզը հանրապետությունում վերջին տեղում է: Աշխատանքի արտադրողականությունը մեկ մարդու հաշվով 2008 թ.-ին կազմել է 848 հազար դրամ: Նույնիսկ 25% շահութաբերության մակարդակի դեպքում մեկ մարդու ստեղծած զուտ եկամուտը կազմում է 287.2 հազար, իսկ հարկերի վճարումից հետո` մոտ 75 հազար դրամ: Սա այն վերջին սահմանն է, որից հետո արտադրությամբ զբաղվելը դառնում է ոչ նպատակահարմար: Այս պայմաններում արդյունաբերական ձեռնարկությունների հիմնական մասն անկարող է ընդլայնված վերարտադրություն կազմակերպել: Մարզի արդյունաբերական ձեռնարկությունները նախկինում կողմնորոշված են եղել դեպի խորհրդային սպառողը: Այդ համակարգի փլուզումից հետո դրանց ներկա ներուժը և հնարավորությունները, նույնիսկ ձեռնարկությունների վերագործարկման և արտադրական հզորությունների լրիվ վերականգնման դեպքում թույլ չեն տա այդ ճյուղում լուրջ առաջընթաց ապահովել, մարզը վերածել արդյունաբերական կենտրոնի: Իր հերթին, հայրենական սպառողը կողմնորոշվում է դեպի ավելի զարգացած, արտերկրյա տեխնոլոգիաներով թողարկվող բարձրորակ արտադրանքը, և հայրենական հնացած տեխնոլոգիաներով արտադրությունը նրան այլևս չի բավարարում:

465. Այս պայմաններում անցած տարիներին մարզի արդյունաբերության զարգացման քաղաքականությունը հիմնականում հանգել է եղած ձեռնարկությունների վերագործարկմանը: Սակայն այս ուղղությամբ կազմակերպությունների մեծ մասի ջանքերը որոշակի դրական արդյունքներ չեն տվել: Դա ունի իր և օբյեկտիվ, և սուբյեկտիվ պատճառները:

466. Օբյեկտիվ պատճառներից հիմնականն այն է, որ մարզի արդյունաբերական նախկին ներուժն իրեն սպառել է: Եղած ձեռնարկությունների` ամեն գնով վերագործարկման միտումը դրանց նախկին կարգավիճակով թե տնտեսապես, թե քաղաքականապես սնանկ է: Այդ պայմաններում, որոշ տնտեսական վերելքին անխուսափելիորեն հետևելու է արագ անկումը: Այս դեպքում, իր տեխնոլոգիական հետամնացության պատճառով, հայրենական տնտեսությունն ընդհանրապես կախման մեջ է ընկնելու արտերկրի բարձր տեխնոլոգիական արտադրողից, լավագույն դեպքում դառնալու է նրա կցորդը: Հետամնացության հաղթահարումը առանց նոր հայեցակարգի և նպատակային ներդրումների, կդառնա անհնարին կամ չափազանց ուշացած: Նման պայմաններում զարգացման հաստատուն հեռանկարներ ունեն միայն այն ձեռնարկությունները, որոնք թողարկում են կամ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի, կամ բարձր արժեք ու մեծ պահանջարկ ունեցող արտադրանք: Ներկայումս այդպիսի արտադրանք են թողարկում Թալինի «Դայմոթեք» և Մելիքգյուղի ադամանդի գործարանները:

467. Սրանով ներկայումս սպառվում են եղած արդյունաբերական ներուժի զարգացման ներքին հնարավորությունները: Ինչպես այս, այնպես էլ հանրապետության նմանատիպ ձեռնարկություններում կան հիմնախնդիրներ, որոնք կարող են լուրջ հարցերի առջև կանգնեցնել և մարզը, և երկիրը: Այս ձեռնարկությունների տնտեսական արդյունքները բնութագրվում են որակական բավականին ցածր ցուցանիշներով. մեծ շահութաբերությամբ, ինքնարժեքի կառուցվածքում ցածր աշխատանքային ծախսումների, բարձր էներգատարության և հիմնական միջոցների արժեքի բավականին ցածր մակարդակով: Դա թույլ է տվել այդ ձեռնարկություններին` արագորեն հետ գնել կապիտալ ներդրումները և աշխատել մեծ շահույթով /մինչև 200%/: Այսպիսի ցուցանիշները բնութագրական են զարգացող երկրների տնտեսությունների համար:

468. Սակայն համաշխարհային տնտեսության մեջ հանրապետության և մարզի ինտեգրումը, իրացման գների հավասարեցման միտումը, ի վերջո, հասցնելու են այն բանին, որ արդյունավետության մյուս ցուցանիշները ևս կսկսեն համեմատվել համաշխարհային հետ: Այս դեպքում աշխատավարձերը նույնպես անխուսափելիորեն կբարձրանան մինչև համաշխարհային մակարդակ: Արդեն այսօր այս միտումներն իրենց զգացնել են տալիս: Ցածր աշխատավարձի պատճառով որոշ որակյալ աշխատողներ լքում են ձեռնարկությունը և աշխատանք են գտնում Ռուսաստանի տարբեր, հիմնականում` ադամանդագործական շրջաններում, ուր նրանց նկատմամբ պահանջարկը բավականին բարձր է: Այս առթիվ «Դայմոթեքում» ներկայումս լուրջ անհանգստություն կա: Սակայն վաղ թե ուշ ձեռնարկությունը կանգնելու է աշխատավարձը բարձրացնելու անհրաժեշտության առջև: Դա են թելադրում է նաև սպառողական շուկան, գների անխուսափելի բարձրացումները: Նման հեռանկարի դեպքում այսպիսի ընկերությանը այլևս ձեռնտու չի լինի պահել գործող ձեռնարկությունը: Իսկ նրա հեռանալու դեպքում, քանի որ հիմնական միջոցների արժեքը ցածր է և դրանք այլ նպատակներով օգտագործելը` անհնարին, դրանք այլևս սպառողական բարձր արժեք չեն ունենա:

469. Դիտարկումները և վերլուծությունները վկայում են նաև, որ մարզի տարածքում եղած, այսօրվա դրությամբ չգործող արդյունաբերական ձեռնարկությունների միայն մի մասն իր ներկա վիճակով որոշակի արժեք ունի և կարող է հետաքրքրել հավանական ներդրողներին կամ գնորդներին: Մնացած ձեռնարկությունները կամ պետք է լուծարվեն կամ վերապրոֆիլավորվեն որպես նոր արտադրություններ: Դրանցում տեխնիկան հիմնականում հնացած է, ֆիզիկապես և բարոյապես մաշված, որոշ ձեռնարկություններում հավաքակայանն ամբողջովին վաճառվել է: Փաստորեն, բացի մի քանի, արդեն իսկ գործող ձեռնարկությունները, եղածներից ոչ մեկն այսօրվա վիճակով անկարող է գործել: Այդ ձեռնարկությունների վերագործարկման համար անհրաժեշտ են մի շարք պայմաններ: Եղած ձեռնարկությունների վերագործարկման ծրագիրը բավականին ծախսատար է, կպահանջվի արտերկրում գտնել գործընկերներ, ապահովել անհրաժեշտ ֆինանսական ներդրումներ, արտադրանքի անխափան իրացում և արտադրության բարձր արդյունավետություն: Բավականին ծանր է նաև փոխադրման խնդիրը: Թողարկվող արտադրանքի ծավալը մեծ է լինելու, և երկաթուղու գործարկումը դառնալու է կենսական խնդիր:

470. Գյուղատնտեսական արտադրությունը ներկայումս չի ապահովում այն հատույցը, որ անհրաժեշտ է մարդկանց նորմալ կենսագործունեության համար: Բացի այդ, հողերի խոշորացման պայմաններում, այդ ոլորտում զբաղվածների մի մասն անխուսափելիորեն զրկվելու է սեփականությունից, դառնալու է վարձու աշխատող: Իսկ դաշտավարության բարձր սեզոնայնության պայմաններում արդյունաբերական արտադրությունների կազմակերպումը մարդկանց այդ խմբի համար կարող է դառնալ բարձր եկամտի կայուն աղբյուր: Այսինքն, ճյուղի վերագործարկումը կլուծի սոցիալական շատ կարևոր խնդիր:

471. Ի թիվս այլ հիմնախնդիրների, ոլորտի զարգացման նպատակով անհրաժեշտ կլինի կատարել բավականին մեծ կապիտալ ներդրումներ: Դրանց ետգնման ժամկետները բավականին երկար կլինեն և զուտ տնտեսական տեսանկյունից գոնե առաջիկա 5 տարում բարձր եկամտաբերություն չեն ապահովի: Մարզում այնպիսի նոր խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկությունների կազմակերպումը, որոնք ընդունակ կլինեն մարզը դարձնել կարևոր արդյունաբերական կենտրոն, մի քանի առումներով տնտեսապես անհեռանկարային է: Դա ունի իր օբյեկտիվ պատճառները.

1) Անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներ ունեցող բնակավայրերի տարածքային

սահմանափակվածությունը: Աշտարակ, Ապարան, Թալին քաղաքները շրջապատված

են բնակավայրերի խիտ ցանցով և ունեն միայն քաղաքաշինության

նպատակներին հարմար կառուցապատման տարածքներ: Մյուս բնակավայրերի

տարածքներում նոր ձեռնարկությունների կառուցումը տնտեսապես ձեռնտու չէ,

քանի որ չկան անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներ, որոնք անհրաժեշտ կլինի

կազմակերպել: Դրա փոխարեն մարզում կան դատարկ կամ չօգտագործվող մեծաթիվ

շինություններ, որոնք համեմատաբար քիչ ներդրումներով, կարելի է

վերակառուցել և հարմարեցնել այլ նպատակների: Կկրճատվեն նաև

հետգնումների ժամկետները:

2) Անհրաժեշտ կլինի նոր կառուցումների հետ միաժամանակ ներդնել նոր

տեխնոլոգիաներ: Դա բավականին թանկ կարժենա և ներդրումների հետգնման

ժամկետները բավականին երկար կլինեն:

3) Չկա համապատասխան որակի ինժեներատեխնիկական և բանվորական անձնակազմ:

Նրանց ուսուցումը ևս բավականին գումարներ կարժենա:

4) Երկիրը և մարզը զրկված են հաղորդակցության նորմալ ուղիներից, և չկա

երաշխիք, որ դրանք մոտ ապագայում կգործեն անխափան: Համեմատաբար թույլ է

զարգացած նաև երկաթուղին: Ինքնաթիռային փոխադրումները երբեմն անհնար

կլինեն արտադրանքի մեծ ծավալների պայմաններում և մեծ չափով

կբարձրացնեն արտադրանքի ինքնարժեքը, կիջեցնեն արտադրության

շահութաբերությունը:

5) Շուկայի պահանջարկի մասին փաստացի տեղեկատվությունը բացակայում է,

անկատար է շուկայավարման համակարգը:

472. Այնուամենայնիվ, այս բոլոր դժվարությունների պայմաններում առաջարկվող ծրագիրը չափազանց կարևոր է մարզի բնակչության զբաղվածության և աղքատության հաղթահարման խնդիրների լուծման համար: ՈՒստի բնագավառի նորովի կազմակերպման նպատակով անհրաժեշտ է ունենալ նոր հայեցակարգ և ճյուղի զարգացման որակապես նոր ծրագիր: Բազմաթիվ գործոնների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մարզի արդյունաբերության ոլորտում առաջատար դերը կարող է ստանձնել գիտաարտադրական համալիրը, առաջին հերթին` գիտատար արդյունաբերությունը: Նպատակային միջոցառումներ իրականացնելու դեպքում այն հնարավորություն ունի ապահովելու բոլոր անհրաժեշտ հիմքերը` մարզի տնտեսության արագ, կայուն և արդյունավետ զարգացման համար. մարզը ցածրարդյունավետ գյուղատնտեսական շրջանից վերածել գիտաարտադրական համալիրի ոչ միայն համապետական, այլև` տարածաշրջանային կենտրոնի: Միաժամանակ անհրաժեշտ է զարկ տալ տնտեսության մյուս ճյուղերին` գյուղատնտեսությանը, շինարարությանը, առևտրին, զբոսաշրջությանը և ծառայություններին: Տնտեսական ոլորտի զարգացումով է առաջին հերթին պայմանավորված մարզում աղքատության հաղթահարման հիմնախնդրի լուծումը:

 

7.2. Հիդրոէլեկտրոէներգետիկա

 

473. Տնտեսության տարբեր ճյուղերի հետագա զարգացումը նոր պահանջներ է առաջադրում մարզի տարածքում նոր էներգետիկ հզորությունների ստեղծման համար: Ներկայումս ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն, Արագածոտնի մարզում տարեկան 12.16 մլն. կՎտժ էլեկտրական էներգիա են արտադրում 4 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ` մոտ 1.6 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ:

 

Աղյուսակ 7.2. ՓՀԷԿ-երի հիմնական ցուցանիշներն ըստ շահագործող

ընկերությունների

 

._______________________________________________________________.

|Շահագործող           |Հզորությունը ՄՎտ|Էլ. էներգիայի փաստացի   |

|ընկերության և  ՓՀԷԿ-ի|                |առաքումը և  օգտագործումը|

|անվանումը            |                |                        |

|_____________________|________________|________________________|

|«Էներգիա» ՍՊԸ        |      1.648     |         12.16          |

|«Ապարան-Երևան»  ջր.  |                |                        |

|ՓՀԷԿ-եր 1.2.3.4      |                |                        |

._______________________________________________________________.

 

474. Մարզում 2009 թ. ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն կառուցվում են ևս 6 ՓՀԷԿ-եր` 17.2 ՄՎտ հզորությամբ և 59.5 մլն. կՎտժ արտադրանքով:

 

Աղյուսակ 7.3. Մարզում համաձայն 2009 թ. տրված լիցենզիաների կառուցվող

ՓՀԷԿ-երը

 

._________________________________________________________.

|Շահագործող      |ՓՀԷԿ-ի անվանումը |Հզորու  |Էլ. էներգիայի|

|ընկերությունը   |                 |թյունը  |փաստացի      |

|                |                 |-ՄՎտ    |օգտակար      |

|                |                 |        |առաքումը     |

|                |                 |        |մլն. կՎՏժ    |

|________________|_________________|________|_____________|

|«Ամբերդ ՀԷԿ» ՍՊԸ|Ամբերդ ՓՀԷԿ - 21,|  2.510 |     8.2     |

|                |_________________|________|_____________|

|                |Ամբերդ ՓՀԷԿ - 32,|  4.870 |    14.3     |

|                |_________________|________|_____________|

|                |Ամբերդ ՓՀԷԿ - 12,|  2.280 |     5.7     |

|________________|_________________|________|_____________|

|«ՎԱԿՈՒՖԼՕ» ՍՊԸ  |Արագած - 12      |  1.260 |     5.9     |

|________________|_________________|________|_____________|

|«Էլ-Կաս» ՍՊԸ    |Գեղարոտ - 2      |   2910 |    12.4     |

|________________|_________________|________|_____________|

|«ԻՖՐԱ» ՍՊԸ      |Ալպիական - 1     |  3.450 |    13.0     |

._________________________________________________________.

 

475. ՀՀ կառավարությունը դոնորների աջակցությամբ նախաձեռնել է Հայաստանում փոքր ՀԷԿ-երի զարգացման ծրագիր: ՀՀ կառավարության 2009 թ. հունվարի 22-ի նիստի թիվ 3 արձանագրային որոշմամբ հավանության է արժանացել երկրում, այդ թվում` նաև Արագածոտնի մարզում ՓՀԷկ-երի զարգացման սխեման: Առաջիկա 4 տարում նախատեսվում է մարզում կառուցել ևս 4 ՓՀԷԿ` 3.5 ՄՎտ տեղակայված հզորությամբ և տարեկան 12.5 մլն. կՎտժ գումարային արտադրանքով:

 

Աղյուսակ 7.4. Արագածոտնի մարզում 2011-2014 թվականներին կառուցվող

ՓՀԷԿ-երը և դրանց ջրաէներգետիկական ցուցանիշները

 

.__________________________________________________________________.

|հ.հ|ՓՀԷԿ-ի անվանումը   |Հաշվարկային    |Դրվածքային  |Էլ. էներգիայի|

|   |                   |ելքը խոր.մ./վրկ|հզորությունը|տարեկան      |

|   |                   |               |-կՎտ        |արտադրանքը   |

|   |                   |               |            |մլն. կՎՏժ    |

|   |                   |_______________|____________|_____________|

| 1 |Արխաշան ՓՀԷԿ-1     |      0.6      |    1106    |    3.94     |

|___|___________________|_______________|____________|_____________|

| 2 |Արխաշան ՓՀԷԿ-2     |      0.7      |     714    |    2.54     |

|___|___________________|_______________|____________|_____________|

| 3 |Արխաշան ՓՀԷԿ-3     |      1.5      |     840    |    3.14     |

|___|___________________|_______________|____________|_____________|

| 4 |Դուսքենդ ՓՀԷԿ      |      0.6      |     841    |    2.879    |

|___|___________________|_______________|____________|_____________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ           |               |    3501    |    12.50    |

.__________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարություն

 

8. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

 

8.1.Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը

 

476. Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսական հողատեսքերը կազմում են մարզի ընդհանուր տարածքի (217809 հա) 79.2%-ը: Մարզի բնակլիմայական պայմաններն ըստ տարածաշրջանների, բազմազան են: Կան նախալեռնային, լեռնային և բարձրլեռնային գոտիներ: Դրանցով էլ պայմանավորված է գյուղատնտեսության կողմնորոշումը տարբեր տարածաշրջաններում: Ցածրադիր գոտում` Աշտարակի տարածաշրջանում և Թալինի նախալեռնային գոտիներում մշակվում են ջերմասեր մշակաբույսեր` խաղող, հնդավոր պտուղներ: Այստեղ տարվա ընթացքում խոտհարքերից ստացվում է 2-3 բերք, հացահատիկի տարածություններն օգտագործվում են երկու անգամ: Այս տարածքներում համեմատաբար զարգացած են ենթակառույցները, որը բարձրացնում է ճյուղի արդյունավետությունը: Բարձրադիր գոտիներում` Ապարանի, Արագածի և Թալինի լեռնային բնակավայրերում գյուղատնտեսության հիմնական ուղղվածությունը անասնապահությունն է: Սակայն, համեմատած ցածրադիր գոտու հետ, այստեղ այն համեմատաբար ավելի քիչ արդյունավետ է:

477. Մարզի 54.0 հազ. հա վարելահողերից 2009 թ. գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսություններն օգտագործել են 32.1 հազար հա: Դրանից 23.34 հազար հեկտարը հացահատիկային մշակաբույսերն են: Համայնքներում փաստացի չի օգտագործվել 21.85 հազար հա վարելահող: Դրանք հիմնականում բարձրադիր գոտում են, տարածված են մեծ թեքությունների վրա, քարքարոտ են և և համեմատաբար հեռու են համայնքներից: Ըստ հողային հաշվեկշռի, մարզում գյուղատնտեսական հողատեսքերի կառուցվածքը բնութագրվում է աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 8.1. Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսական հողատեսքերի կազմը

բնորոշող ցուցանիշներն ըստ 2009 թ. հաշվեկշռի տվյալների (հա)

 

.______________________________________________________________.

|Ընդամենը    |Վարելահող|Խաղող |Պտուղ |Խոտհարք|Արոտավայր|Այլ    |

|գյուղ. հողեր|         |      |      |       |         |       |

|____________|_________|______|______|_______|_________|_______|

|  217809    | 54004.8 |1784.8|2790.8|  3150 | 137554  |18523.3|

.______________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

478. Մարզի գյուղատնտեսական հողատեսքերի մեջ մեծ կշիռ ունեն արոտավայրերը /63.2%/ և վարելահողերը /24.8%/:

 

Գրաֆիկական պատկեր 22. Գյուղատնտեսական հողատեսքերի բաշխումը

մարզում %

 

-------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

479. Մարզում 2009 թ. գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի աճը 2008 թ. համեմատությամբ աճը կազմել է 2.7 տոկոս: Աճի տեմպերով Արագածոտնի մարզը հանրապետությունում զիջում է միայն Արմավիրի մարզին:

 

Աղյուսակ 8.2. Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսության համախառն

արտադրանքը ընթացիկ գներով (մլրդ դրամ)

 

._________________________________________________________________.

|Ընդամենը      |Այդ թվում                    |Տեսակարար կշիռը     |

|              |_____________________________|հանրապետությունում  |

|              |Բուսաբուծու-  |Անասնաբուծու- |                    |

|              |թյուն         |թյուն         |                    |

|              |              |              |                    |

|______________|______________|______________|____________________|

|2006|2007|2008|2006|2007|2008|2006|2007|2008|2006թ.|2007թ.|2008թ.|

|թ.  |թ.  |թ.  |թ.  |թ.  |թ.  |թ.  |թ.  |թ.  |      |      |      |

|____|____|____|____|____|____|____|____|____|______|______|______|

|41.1|48.1|47.7|28.2|34.8|31.5|12.9|13.5|16.2|  7.4 |  7.6 |  7.6 |

._________________________________________________________________.

 

Աղբյուրը`» Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով 2009 թ. էջ 37

 

480. Ներկայացված տվյալները հաստատում են, որ մարզն ունի բուսաբուծության /հացահատիկ, կարտոֆիլ/ և անասնապահության /կաթ, միս/ արտադրական ուղղություն: Մարզի բնակլիմայական պայմանները բարենպաստ են կորիզավոր և հնդավոր պտղատեսակների համար: Առաջիկա ծրագրային միջոցառումները իրականացնելիս, հաշվի են առնվել նշված նախընտրելի մասնագիտացումները:

 

Աղյուսակ 8.3. ՀՀ Արագածոտնի մարզում 2006-2008 թթ. գյուղատնտեսական

մշակաբույսերի տարածության, ստացված բերքի և բերքատվության տվյալները

 

.__________________________________________________________________

|Ընդա-|Հացահատիկ և        |Կարտոֆիլ           |Բանջարեղեն         |

|մենը |հատիկաընդեղեն      |                   |                   |

|մար- |___________________|___________________|___________________|

|զում |Տարածու|Ստաց-|Միջին|Տարածու|Ստաց-|Միջին|Տարածու|Ստաց-|Միջին|

|     |թյունը |վել է|բերք |թյունը |վել է|բերք |թյունը |վել է|բերք |

|     |/հա/   |բերք |/տ/  |/հա/   |բերք |/տ/  |/հա/   |բերք |/տ/  |

|     |       |/ց/  |     |       |/ց/  |     |       |/ց/  |     |

|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|

|  1  |   2   |  3  |   4 |   5   |  6  |   7 |   8   |  9  |  10 |

|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|

|2006 | 22055 |28600|  13 |  1851 |40600|180.8|  905  |21800|240.7|

|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|

|2007 | 23011 |58700| 25.5|  1855 |33600|180.9|  1066 |26716|250.6|

|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|

|2008 | 23141 |45200| 19.6|  1703 |34000|199.8|  885  |25700|289.9|

.__________________________________________________________________

.______ ______________________________________________________________.

|Ընդա-| |Պտուղ                         |Խաղող                         |

|մենը | |______________________________|______________________________|

|մար- | |Տարածու-   |Ստացվել է|Միջին   |Տարածու-   |Ստացվել է|Միջին   |

|զում | |թյունը /հա/|բերք /ց/ |բերք /տ/|թյունը /հա/|բերք /ց/ |բերք /տ/|

|_____| |___________|_________|________|___________|_________|________|

|  1  | |     11    |    12   |   10   |     11    |    12   |   10   |

|_____| |___________|_________|________|___________|_________|________|

|2006 | |    4703   |   52000 |  182.2 |    1762   |   8900  |  51.2  |

|_____| |___________|_________|________|___________|_________|________|

|2007 | |    5305   |   45700 |   86.1 |    1637   |   9500  |  58.5  |

|_____| |___________|_________|________|___________|_________|________|

|2008 | |   4365.8  |   57500 |  131.9 |    1934   |  10100  |   53   |

._____. ______________________________________________________________.

Աղբյուրը`» Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով 2009 թ. էջ 37-40

 

481. Աղյուսակի տվյալները հաստատում են, որ 2006-2008 թթ. մարզում մշակաբույսերի բերքատվությունն աճել է: Սակայն աճի տեմպերը բավարար չեն, և բուսաբուծությունը դեռևս հեռու է իր հնարավորությունների սահմանին հասնելուց: 704. Մարզի համայնքներում տարիների ընթացքում կատարված ուսումնասիրությունները բերել են այն համոզման, որ Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսության համար առաջնահերթ հիմնախնդիրը տնտեսությունների փոքրությունն է և հողերի մասնատվածությունը: Դա անխուսափելիորեն իջեցնում է արտադրության արդյունավետությունը: Նման պայմաններում հնարավոր չէ հիմնավորված ցանքաշրջանառություն և արտադրական տեխնոլոգիաներ կիրառել, դժվարություններ են առաջանում արտադրության, սպասարկումների, արտադրանքի իրացման և մնացած բնագավառներում: Ստեղծված իրավիճակը պահանջում է տնտեսությունների միավորման, դրանց համատեղ գործունեության կազմակերպման մեխանիզմների (կոոպերացիաների ստեղծում և ֆերմերային տնտեսությունների հզորացում) մշակում և ներդնում:

482. Մարզի գյուղատնտեսության մասնագիտական ուղղվածության և ճյուղերի հարաբերակցության մասին պատկերացում է տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի կառուցվածքը (տես 60. աղյուսակը): ՀՀ Արագածոտնի մարզում գյուղատնտեսական արտադրությունը հիմնականում կազմակերպվում է գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսությունների միջոցով: 2008 թ. դրությամբ մարզում գործում էր 38782 գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսություն, գյուղատնտեսական մթերքներ /կաթ, միս, հացահատիկ, պտուղ/ վերամշակող 52 կազմակերպություն:

 

Աղյուսակ 8.4. Արագածոտնի մարզի գյուղացիական տնտեսությունների և

գյուղատնտեսությամբ զբաղվող առևտրային կազմակերպությունների միջին

չափը` ըստ գյուղատնտեսական հողատեսքերի

 

(հա)

._______________________________________________________.

|Մեկ գյուղ. տնտեսությանը և   |Այդ թվում                 |

|առևտրային  կազմակերպությանը |__________________________|

|բաժին ընկնող գյուղատնտեսական|վարելահող|բազմամյա|խոտհարք|

|հողատեսքերը                 |         |տնկարկ  |       |

|____________________________|_________|________|_______|

|             5.6            |   1.4   |  0.12  |  0.08 |

._______________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

483. Ստորև ներկայացվող աղյուսակից կարելի է պատկերացում կազմել անասնապահությամբ զբաղվող գյուղացիական տնտեսությունների չափերի մասին:

 

Աղյուսակ 8.5. Մեկ գյուղացիական տնտեսությանը և առևտրային

կազմակերպությանը միջին հաշվով բաժին ընկնող անասնագլխաքանակը

(2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, գլուխ)

 

._______________________________________________.

|Մեկ գյուղացիական տնտեսությանը և  առևտրային     |

|կազմակերպությանը միջին հաշվով բաժին ընկնող     |

|անասնագլխաքանակը                               |

|_______________________________________________|

|Խոշոր     |որից |ոչխարներ|խոզեր|պայմանական     |

|եղջերավոր |կովեր|և  այծեր|     |անասնագլխաքանակ|

|անասուններ|     |        |     |               |

|__________|_____|________|_____|_______________|

|   1.8    | 0.84|   1.9  | 0.17|      2.1      |

._______________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

484. Ներկայացված տվյալներից ակնհայտորեն երևում է, որ մարզում գյուղացիական տնտեսությունների և գյուղատնտեսությամբ զբաղվող առևտրային կազմակերպությունների միջին չափը, ըստ գյուղատնտեսական հողատեսքերը և գյուղատնտեսական կենդանիների միջին գլխաքանակը բնորոշող ցուցանիշների, բավականին փոքր է: Դա տնտեսությունների մասնատվածության հետևանքն է: Առաջիկա տարիներին խնդիր է դրվում մշակել և գործողության մեջ դնել տնտեսությունների խոշորացման, կոոպերատիվների կազմակերպման գործուն ծրագիր: Դա թույլ կտա էապես բարձրացնել գյուղատնտեսության արդյունավետությունը: Ներկայումս մարզում այդպիսի աշխատանքներ կատարվում են. որոշ տնտեսությունների միավորմամբ ստեղծվում են կոլեկտիվ ֆերմերային կազմակերպություններ: Սակայն դրանց կազմակերպման տեմպերը բավականին ցածր են: Չկան նաև ֆերմերային տնտեսությունների մասին հստակ չափորոշիչներ, դրանց համար չեն սահմանվել արտադրության կազմակերպման, սպասարկման, արտադրանքի իրացման որոշակի ծրագրային ցուցանիշներ: ՈՒստի, ֆերմերային տնտեսությունների կազմակերպումը նույնպես ընթանում է տարերայնորեն: Այդ պատճառով դրանց առանձնացումը գյուղացիական տնտեսություններից կատարվել է զուտ պայմանականորեն:

485. Ստորև ներկայացվում է Արագածոտնի ֆերմերային տնտեսությունների մասին ամփոփ տեղեկատվություն` ըստ այդ սահմանումների:

 

Աղյուսակ 8.6. Արագածոտնի մարզում խոշոր անասնաբուծական ֆերմերային

տնտեսությունների /10 և ավելի կով, 50 և ավելի մաքի, 5 և ավելի

խոզամայր/ քանակը 01.01.2009 թ դրությամբ

 

.________________________________________________________________.

|Տարածաշրջանը|Տավարա-|Ոչխարա-|Խոզա- |Տավարաբու-|Տավարա- |Ընդամենը|

|            |բուծու-|բուծու-|բուծու|ծություն  |բուծու- |        |

|            |թյուն  |թյուն  |թյուն |և  ոչխարա-|թյուն և |        |

|            |       |       |      |բուծու-   |խոզաբու-|        |

|            |       |       |      |թյուն     |ծություն|        |

|____________|_______|_______|______|__________|________|________|

|Թալին       |  45   |   10  |   3  |    26    |    -   |   84   |

|____________|_______|_______|______|__________|________|________|

|Աշտարակ     |  59   |   16  |   3  |    10    |    -   |   88   |

|____________|_______|_______|______|__________|________|________|

|Ապարան      |  27   |   5   |   -  |     4    |    -   |   36   |

|____________|_______|_______|______|__________|________|________|

|Արագած      |  49   |   3   |   -  |     4    |    -   |   56   |

|____________|_______|_______|______|__________|________|________|

|Ընդամենը    |  180  |   34  |   6  |    44    |    -   |   264  |

.________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

486. Մարզում գյուղատնտեսական տնտեսություններից միայն 229-ն են ֆերմերային տնտեսություններ: Դրանցից 63-ը զբաղվում է անասնապահությամբ, 55-ը` դաշտավարությամբ, 14-ը` այգեգործությամբ, 30-ը` մեղվաբուծությամբ, 52-ը` գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակմամբ /կաթ, միս, հացահատիկ, պտուղ/, 15-ը` սերմարտադրությամբ: Բուսաբուծության արդյունավետ վարման հիմքը և վճռական գործոններից մեկը սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության զարգացումն է, բարձրորակ սերմերի ու տնկանյութի արտադրության, պահպանման և օգտագործման համապատասխան համակարգի ձևավորմամբ: Հանրապետության ագրարային հատվածում իրականացված համակարգային փոփոխություններին և հողի սեփականաշնորհմանը զուգընթաց, տարբեր պատճառներով տեղի ունեցած գործընթացների հետևանքով, լուծարվել են նախկինում գոյություն ունեցող սերմնաբուծության համակարգերը: ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության, միջազգային կազմակերպությունների և տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից վերջին տարիներին սերմի և տնկանյութի արտադրության բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվել են մի շարք միջոցառումներ: Սակայն դրանք ևս չեն ապահովել հիմնախնդրի վերջնական լուծումը, ժամանակավոր են եղել և հիմնականում լուծել են տեղական նշանակության խնդիրներ:

487. Հանրապետության պարենային անվտանգության ապահովման, գյուղատնտեսության և, առաջին հերթին, բուսաբուծության զարգացման համար նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու գործում վճռորոշ դեր է ստանում բարձր վերարտադրության սերմերի և որակյալ տնկանյութի արտադրության կազմակերպումը: Նշված հիմնախնդիրների լուծումը պահանջում է սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության զարգացմանն ուղղված ինչպես միջնաժամկետ, այնպես էլ երկարատև (մինչև 2010-2015 թթ.) միջոցառումների իրականացում: Դա հնարավորություն կընձեռի խթանել սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության զարգացումը և պայմաններ կստեղծի մարզում բարձրորակ սերմերի արտադրության ու օգտագործման համար: Մարզում հացահատիկի և բանջարաբոստանային կուլտուրաների երաշխավորված և կայուն բերք ապահովելու նպատակով մարզպետարանն անհրաժեշտ ուշադրություն է դարձրել ցանվող սերմանյութի սերմաթարմացման, սերմափորձարկման և սերմնաբուծության զարգացման ոլորտի, ինչպես նաև տնկարանային տնտեսության աշխատանքների կազմակերպմանը վրա:

488. Կարևոր է ապահովագրական համակարգի կազմակերպումը: Դա բնական անցանկալի երևույթների դեմ պայքարի գործում ռազմավարական նշանակություն ունի: Մարզում ապահովագրական համակարգի ներդրման դեպքում հաշվի են առնվելու գյուղատնտեսության առանձնահատկությունները և գյուղատնտեսությունում տնտեսվարողների շահերը:

489. Մարզի գյուղատնտեսության մյուս առաջատար ճյուղն անասնաբուծությունն է: Արագածոտնի մարզի անասնապահության ճյուղը բնութագրող ցուցանիշները 2007-2009 թթ. տվյալներով բերվում են ստորև ներկայացվող աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 8.8. Գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակը

2007-2009 թթ.-ին (հազ. գլուխ)

 

.__________________________________________________________________

|                         |Խոշոր եղջերավորներ |այդ թվում` կովեր   |

|                         |___________________|___________________|

|                         |2007 |2008  |2009  |2007 |2008  |2009  |

|_________________________|_____|______|______|_____|______|______|

|Արագածոտն                |   74|73.642|69.594| 37.0|36.815|32.651|

|_________________________|_____|______|______|_____|______|______|

|ՀՀ                       |592.1| 620.2| 629.1|297.1| 307.1| 310.6|

|_________________________|_____|______|______|_____|______|______|

|Մարզի տեսակարար կշիռը (%)| 12.5|  11.8|  11.1| 12.5|  11.9|  10.5|

.__________________________________________________________________

.__________________________ _____________________________________.

|                         | |Խոզեր            |Ոչխարներ և  այծեր |

|                         | |_________________|__________________|

|                         | |2007 |2008 |2009 |2007 |2008  |2009 |

|_________________________| |_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Արագածոտն                | |  6.2|5.598|6.489| 94.7|86.783|73334|

|_________________________| |_____|_____|_____|_____|______|_____|

|ՀՀ                       | |137.5|152.8| 86.7|591.6| 632.9|637.1|

|_________________________| |_____|_____|_____|_____|______|_____|

|Մարզի տեսակարար կշիռը (%)| |  4.5|  3.7|  7.5|   16|  13.7| 11.5|

.__________________________ _____________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի գյուղատնտեսության և բնապահպանության վարչություն

 

Աղյուսակ 8.9. Անասնապահական հիմնական մթերքների արտադրության

ծավալները 2006-2008 թթ.-երին

 

/հազ. տոննա/

._____________________________________________________________________.

|               |Իրացվել է միս    |Կաթ (հազ. տոննա) |Ձու (մլն հատ)    |

|               |կենդանի քաշով    |                 |                 |

|               |(հազ. տոննա)     |                 |                 |

|               |_________________|_________________|_________________|

|               | 2006| 2007| 2008| 2006| 2007| 2008| 2006| 2007| 2008|

|_______________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Արագածոտն      | 13.0| 13.3| 13.7| 71.5| 74.0| 76.4| 23.8| 28.8| 29.1|

|               |     |     |     |     |     |     |     |     |     |

|ՀՀ             |117.1|122.2|125.9|620.0|641.2|661.9|463.7|525.4|574.9|

|_______________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Մարզի տեսակարար| 11.1| 10.9| 10.8| 11.5| 11.5| 11.9|  5.1|  5.5|  4.5|

|կշիռը (%)      |     |     |     |     |     |     |     |     |     |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ մարզերը թվերով, 2009 թ.

 

490. Մարզում 2006-2008 թթ. ընթացքում նկատվում է գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակի և անասնապահական մթերքների արտադրության որոշակի աճ: Մարզի բուսաբուծության և անասնաբուծության ճյուղի հիմնական ցուցանիշների փոփոխության գնահատումը հնարավորություն է տալիս հետևություն անելու, որ ցածր է մշակաբույսերի բերքատվությունը և գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվությունը: Արտադրության ծավալների ավելացումը հիմնականում իրականացվում է էքստենսիվ եղանակով: ՈՒստի առաջնահերթ հիմնախնդիրը գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության ու գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվության բարձրացումն է:

491. Մարզի անասնաբուծության հիմնական ուղղվածությունը կաթնամսամթերքի արտադրությունն է: Մարզի տարածքում է գործում «Աշտարակ կաթ» ընկերությունը, Ապարանի պանրի գործարանը, Թալինի «Բիոկաթ» ընկերությունը: Մարզի Արագածի տարածաշրջանի Ռյա-Թազա համայնքում գործում է 25 տոննա տարողությամբ կաթի ընդունման կետ, որտեղ ընդունում են գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսությունների արտադրած կաթը: Մի շարք մասնագիտացված և հարմարեցված արտադրամասերում արտադրվում է բարձրորակ պանիր, որի պահանջարկը հանրապետության շուկաներում բավականին բարձր է: Սակայն կաթի իրացումից գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսությունների ստացված եկամուտը բավականին ցածր է, քանի որ կաթի 1 լիտրը իրացվում է 90-150 դրամով:

492. Մարզում լայն թափ են ստացել նաև թռչնաբուծությունն ու մեղվաբուծությունը: Վիճակագրական տվյալներով թռչունների գլխաքանակը արդեն հասնում է 136521-ի, իսկ մեղվաընտանիքներինը` 32081-ի: Վերջին երկու տարիների ընթացքում Աշտարակի տարածաշրջանում ստեղծվել է «Հովբար» խոշոր տոհմային տնտեսությունը, Ավստրիայից ներկրվել են 99 գլուխ բարձրակիթ տոհմային երինջներ: Նախատեսվում է առաջիկա տարիներին տոհմային անասուններ գնելով, կովերի գլխաքանակը հասցնել մինչև 500 գլուխ: Այդ տնտեսության բազայի վրա նախատեսված է մարզի գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսություններին ապահովել բարձր մթերատու կենդանիներով:

 

Աղյուսակ 8.10. Մարզում խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակը

01.01.2009 թ. դրությամբ

 

._______________________________________________________________.

|Տարածաշրջանի |Խ.Ե.Ա.|Որից |Ոչխար |Այծեր|Խոզեր|Ձիեր|Թռչուն|Մեղու|

|անվանումը    |      |կովեր|      |     |     |    |ներ   |ներ  |

|_____________|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|Աշտարակ |2007| 19807| 9462| 19917| 2414| 3733| 136| 41197| 4517|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2008| 18946| 9106| 20849| 2216| 2244| 140| 32006| 4747|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2009| 17703| 8862| 15524| 2315| 2440| 142| 41847| 4747|

|________|____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|Թալին   |2007| 23531|12485| 42977| 2082| 3395|  93| 66569| 4158|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2008| 24787|12406| 43381| 2147| 2523|  78| 55276| 4728|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2009| 22908|11431| 37498| 1482| 3085|  77| 54279| 4717|

|________|____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|Ապարան  |2007| 14082| 6926| 11055|  695|  926| 126| 22051| 2139|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2008| 13938| 7036|103385|  384|  545| 120| 26461| 2059|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2009| 13231| 6898|  8290|  394|  581| 132| 26401| 2203|

|________|____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|Արագած  |2007| 14047| 7642| 12672|  667|  379| 109| 16902|  602|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2008| 15371| 8267| 12168|  679|  286| 125| 19852|  710|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2009| 15752| 8326| 13963|  657|  334| 125| 22368|  540|

|________|____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|2007| 71467|36515| 86621| 5858| 8433| 464|146719|11416|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2008| 73042|36815|179783| 5426| 5598| 463|133595|12244|

|        |____|______|_____|______|_____|_____|____|______|_____|

|        |2009| 69594|35517| 75275| 4848| 6440| 476|144895|12207|

._______________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի գյուղատնտեսության և բնապահպանության վարչություն

 

493. Մեղվաբուծություն - Մեղվաբուծության զարգացման համար մարզում բնակլիմայական բարենպաստ պայմաններ կան: Մեծ տարածքներ են զբաղեցնում ալպիական և մարգագետինային արոտավայրերը, որտեղ է էկոլոգիապես մաքուր մեղր արտադրելու մեծ հնարավորություններ կան: Մեղվաընտանիքների շարժի դինամիկայից պարզ երևում է, որ մեղվաբուծությունը մարզում զարգացման միտումներ է դրսևորում: Եթե 2007թ հունվարի 1-ի դրությամբ մարզում պահվում էր 9000 մեղվաընտանիք, ապա 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ դրանց թիվը հասել է 12212-ի, կամ 2007 թ. համեմատ աճը կազմել է 35.7%:

494. Տոհմային գործ - Անասնագլխաքանակի մասնատումը, կերի կայուն բազայի բացակայությունը, կերային մշակաբույսերի ցանքատարածությունների նվազումը ոչ միայն հանգեցրեցին անասնագլխաքանակի և անասնապահական մթերքների և հումքի արտադրության կրճատմանը, այլև լուրջ խոչընդոտներ ստեղծեցին լայնածավալ տոհմասելեկցիոն համալիր միջոցառումների իրականացման համար: Վերջինից անմասն չմնաց Արագածոտնի մարզը:

495. Հանրապետությունում անասնաբուծությունը զարգացնելու, բարձր մթերատու և տոհմային հատկանիշներով օժտված կենդանիներ աճեցնելու և նախիրներն ու հոտերը որակյալ կազմով համալրելու համար անհրաժեշտ է մարզում, առաջին հերթին, ստեղծել տոհմային տնտեսություններ, ընդլայնել գյուղատնտեսական կենդանիների արհեստական սերմնավորման ծավալները: 2008 թ. խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակը 2006 թ. համեմատությամբ ավելացել է 2067, մանրինը` 7473 գլխով: 2008 թ. 26076 գլուխ կովերից արհեստական եղանակով սերմնավորվել է 4140 գլուխը, որը կազմում է կովերի գլխաքանակի 15.8%-ը:

496. Իրավիճակի գնահատումից հետևում է, որ առաջնային խնդիր է արհեստական սերմնավորմամբ կովերի գլխաքանակի ավելացումը: Անհրաժեշտ է այն հասցնել կովերի առկա գլխաքանակի 60-70%-ին: Դա կնպաստի կենդանիների հիվանդությունների կանխմանը և մթերատվության բարձրացմանը: Կարևորվում է նաև մարզում տոհմային տնտեսությունների ձևավորումը, որոնք տոհմային կենդանիներ կմատակարարեն մարզի անասնապահությամբ զբաղվող գյուղացիական տնտեսություններին:

497. Ելնելով հանրապետության առանձին տարածաշրջաններում տիրող կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների համաճարակային վիճակից և ղեկավարվելով «Անասնաբուժության մասին» ՀՀ օրենքով, հանրապետությունում կենդանիների վարակիչ հիվանդությունները կանխելու նպատակով իրականացվում են հակաանասնահամաճարակային միջոցառումներ: Մարզային և փնջային խորհրդակցություններում քննարկվել են մարզում անասնաբուժական և տոհմային աշխատանքների կազմակերպման վիճակը, անասնապահական մթերքների արտադրության և մթերման, սերմնավորման հարցերը: Դրանց ուղղությամբ կատարվել են համապատասխան միջոցառումներ:

498. Նախկինում հանրապետությունում պայքարի միջոցառումներ էին իրականացվում կենդանիների 55 անուն վարակիչ հիվանդության դեմ: 2006-2008 թթ. պետպատվերի շրջանակներում բրուցելյոզ և տուբերկուլյոզ հիվանդությունների նկատմամբ տարեկան երկու անգամ ախտորոշիչ հետազոտություն է կատարվել, բուժպրոֆիլակտիկ պատվաստումներ են իրականացվել սիբիրախտ, դաբաղ, խշխշան պալար, պաստերելիոզ ու ժանտախտ հիվանդությունների դեմ: Վերջին տարիներին, գյուղատնտեսական կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցառումների անվանացանկի կրճատման հետևանքով, հանրապետությունում որոշակիորեն վատթարացել է անասնահամաճարակային վիճակը:

499. Արագածոտնի մարզում ներկայումս գործում է ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժական պետական տեսչության մարզային կենտրոնը, որն իր լիազորությունների շրջանակներում սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժության բնագավառում «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» և «Անասնաբուժության մասին» ՀՀ օրենքների ու իրավական ակտերով սահմանված պահանջներին համապատասխան վերահսկողություն է իրականացնում: Մարզի համայնքներում աշխատում է 97 անասնաբույժ, որոնք աշխատանքային պայմանագրերով իրականացնում են անասնաբուժական բոլոր միջոցառումները: Մարզում նշված աշխատանքների վերահսկողության պատասխանատուն սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժական պետական տեսչության մարզային կենտրոնն է: «Հանրապետական անասնաբուժական հակահամաճարակային և ախտորոշիչ կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի մարզային աշխատակիցները ախտորոշիչ աշխատանքներ են իրականացնում: 2008 թ. ընթացքում պետպատվերի շրջանակներում գյուղատնտեսական կենդանիների հիվանդությունների դեմ պատվաստումներ են կատարվել, իրականացվել են ախտորոշիչ հետազոտությունները, անասնաբուժական և անասնաբուժասանիտարական միջոցառումները: Միջոցառումներում ընդգրկվել է մարզի անասնագլխաքանակի է 99.4% -ը:

500. Ներկայումս մարզում առաջնահերթ խնդիրներ են անասնաբուժական պարտադիր միջոցառումների մեջ ներառվող հիվանդությունների ցանկի ընդլայնումը և սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժական պետական տեսչության մարզային կենտրոնի նյութատեխնիկական բազայի ամրապնդումը:

501.Գյուղատնտեսական մթերքների իրացումը և ապրանքայնության մակարդակը անասնաբուծության վիճակը բնութագրող ամենակարևոր գործոններից է: Գյուղատնտեսության կայունության, գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտների ապահովման և գյուղատնտեսության վերարտադրության համար կարևոր հանգամանք է արտադրանքի իրացման խնդրի լուծումը, որը բնութագրվում է արտադրության ապրանքայնության մակարդակով: 2006 թ.-ի հունվարի 1-ի դրությամբ ապրանքայնության մակարդակի ուղղությամբ կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները ներկայացված են Աղյուսակում 8.11-ում /2005 թ-ի տվյալներ/:

 

Աղյուսակ 8.11. Գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության մակարդակը

բնորոշող ցուցանիշներ (2008 թ.)

 

._________________________________________________.

|Մթերքների անվանումը|Ապրանքայնության մակարդակը (%)|

|                   |_____________________________|

|                   |Արագածոտնի մարզ|      ՀՀ     |

|___________________|_______________|_____________|

|Հացահատիկ          |     32.1      |    23.0     |

|___________________|_______________|_____________|

|Կարտոֆիլ           |     35.3      |    42.3     |

|___________________|_______________|_____________|

|Բանջարեղեն         |     42.9      |    75.0     |

|___________________|_______________|_____________|

|Պտուղ              |     49.0      |    53.1     |

|___________________|_______________|_____________|

|Խաղող              |     10.3      |    83.7     |

|___________________|_______________|_____________|

|Միս                |     84.9      |    80.3     |

|___________________|_______________|_____________|

|Կաթ և  կաթնամթերք  |     47.6      |    45.1     |

|___________________|_______________|_____________|

|Ձու                |     34.6      |    44.2     |

|___________________|_______________|_____________|

|Բուրդ              |     46.5      |    48.6     |

|___________________|_______________|_____________|

|Մեղր               |     50.1      |    50.9     |

._________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

502. Չնայած վերջին տարիներին մարզում որոշակի դրական տեղաշարժեր կան գյուղատնտեսական մթերքների իրացման, հատկապես` պտղատեսակների արտահանման ուղղությամբ, սակայն մարզում իրացման հիմնախնդիրները առավել սրված է: Վերջինիս մասին վկայում են աղյուսակում ներկայացված տվյալները. գյուղատնտեսության ապրանքայնության մակարդակը զգալիորեն ցածր է հանրապետության միջին ցուցանիշից: Ըստ հաշվարկների, Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության մակարդակը բավականին ցածր է և չի կարող ապահովել գյուղատնտեսության արդյունավետ վերարտադրություն: Ներկայացված տվյալները վկայում են, որ մարզի գյուղատնտեսության համար կարևոր հիմնախնդիր է ապրանքայնության մակարդակի բարձրացումը, որի ուղղությամբ անհրաժեշտ է իրականացնել համապատասխան միջոցառումներ, որոնցով մեծապես պայմանավորված է գյուղացիական տնտեսությունների կայունությունը և գյուղական բնակավայրերում աղքատության կրճատումը:

503.Գյուղատնտեսական արտադրության արդյունավետությամբ է պայմանավորված մարզում աղքատության մակարդակը: Գյուղատնտեսական մթերքների մրցունակությունը ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին շուկաներում մեծապես պայմանավորված է միավոր արտադրանքի վրա կատարվող ծախսերի մակարդակով: Բարձրորակ տնկանյութի և սերմանյութի օգտագործման, ագրոտեխնիկայի պահանջների կատարման, գյուղատնտեսական կենդանիների տոհմային հատկանիշների բարելավման միջոցով անհրաժեշտ է բարձրացնել մշակաբույսերի և կենդանիների մթերատվությունը` արդյունքում բարձրացնելով արտադրության արդյունավետությունը: Վերը նշվածից կարելի է հետևություն անել, որ մարզում առաջնային հիմնախնդիր է գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության ինքնարժեքի իջեցման և արտադրության արդյունավետության բարձրացման միջոցառումների իրականացումը:

504. Մարզում գյուղատնտեսական աշխատանքները կազմակերպելու կարևոր նախապայմանը գյուղացիական և ֆերմերային տնտեսություններին նորագույն տեխնիկայով ապահովվածությունն է: Վերջին տարիներին գյուղատնտեսության նյութատեխնիկական բազան համալրվել է նորագույն տեխնիկայով: Միայն 2008 թ. ՀՀ գյուղնախարարության և համաշխարհային բանկի` համայնքների տնտեսական զարգացման ծրագրով, մարզի 9 համայնքներին հատկացվել է 40 միավոր գյուղտեխնիկա: Բոլոր դրամաշնորհների հաշվին մարզ է ներկրվել 72 տրակտոր և 7 կոմբայն: 2008 թ. գյուղատնտեսական աշխատանքներին և բերքահավաքին միջին հաշվով մասնակցել է մարզի առկա տեխնիկայի 70-72%-ը:

 

Աղյուսակ 8.12. Մեքենատրակտորային հավաքակայանի սարքինության վիճակը

Արագածոտնի մարզում (2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ)

 

._______________________________________________________.

|հ.հ.|Անվանումը                 |քանակը|որից` |սարքինու-|

|    |                          |/հատ/ |սարքին|թյան %   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 1  |թրթուրավոր տրակտոր        |  306 |  269 |  87.9   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 2  |անիվավոր տրակտոր          |  945 |  659 |  69.7   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 3  |կցասայլ                   |  610 |  450 |  73.8   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 4  |գութան                    |  381 |  270 |  70.9   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 5  |կուլտիվատոր               |  272 |  186 |  68.4   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 6  |կոմբայն                   |  179 |  142 |  79.3   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 7  |ինքնագնաց խոտհնձիչ        |  89  |  67  |  75.3   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 8  |խոտհնձիչ                  |  140 |  106 |  75.7   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 9  |մամլիչ                    |  142 |  109 |  76.8   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 10 |սրսկիչ                    |  90  |  70  |  77.8   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 11 |փոշոտիչ                   |  39  |  25  |  64.1   |

|____|__________________________|______|______|_________|

| 12 |սերմնազտիչ                |  19  |  14  |  73.7   |

._______________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

505. Սակայն այս տվյալները մեքենատրակտորային հավաքակայանի ամբողջական պատկերը չեն արտահայտում: Իր որակական հատկություններով այն այսօր գրեթե չի համապատասխանում իր նկատմամբ ներկայացվող պահանջներին: Առավել բնութագրական են ներքոնշյալ ցուցանիշները.

 

Աղյուսակ 8.13. Գյուղատնտեսական տեխնիկայի առկայությունը և

տեխնիկական վիճակը

 

._____________________________________________________________________.

|Տեխնիկայի տեսակը         |Արագածոտնում         |ՀՀ-ում               |

|                         |_____________________|_____________________|

|                         |Առկա    |Սարքինության|Առկա    |Սարքինության|

|                         |քանակը  |մակարդակը   |քանակը  |մակարդակը   |

|                         |(միավոր)|(%)         |(միավոր)|(%)         |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Տրակտորներ               |  1255  |    73.9    |  14732 |    78.7    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Բեռնատար ավտոմեքենաներ   |    -   |      -     |  14663 |    75.2    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Հացահատիկահավաք          |   189  |    75.1    |  1410  |    84.8    |

|կոմբայններ               |        |            |        |            |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Տրակտորային կցասայլեր    |   610  |    73.7    |  6113  |    87.5    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Տրակտորային խոտհնձիչներ  |   140  |    75.7    |  1867  |    86.3    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Կերահավաք կոմբայններ     |   89   |    75.2    |   296  |    73.3    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Հատիկազտիչ մեքենաներ     |   19   |    73.7    |   456  |    82.5    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Տրակտորային շարքացաններ  |    -   |     -      |  1774  |    89.2    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Տրակտորային գութաններ    |    -   |     -      |  3710  |    86.7    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Կուլտիվատորներ           |   272  |    58.3    |  1977  |    91.1    |

|_________________________|________|____________|________|____________|

|Հավաքիչ-մամլիչներ        |   142  |    76.7    |  1376  |    90.6    |

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

506. Տեխնիկայի ապահովվածության վիճակը գնահատելու համար դիտարկենք Արագածոտնի մարզի գյուղացիական տնտեսությունների և հացահատիկային մշակաբույսերի հաշվով հացահատիկահավաք կոմբայնների ապահովվածությունը: Ներկայացված տվյալներից ակնհայտ է, որ տրակտորների և բեռնատար ավտոմեքենաների ու մի շարք այլ տեխնիկական միջոցների ապահովվածության առումով մարզը գտնվում է միջին մակարդակի վրա: Սակայն տեխնիկայի օգտագործման արդյունավետության ուղղությամբ այստեղ կարևորվում է դրանց համատեղ օգտագործման մեխանիզմների ներդրումը:

 

Աղյուսակ 8.14. Գյուղատնտեսական տեխնիկայի ապահովվածությունը 100

գյուղացիական տնտեսության հաշվով

 

._______________________________________________________.

|Տեխնիկայի տեսակը          |100 գյուղացիական տնտեսության|

|                          |հաշվով ապահովվածությունը    |

|__________________________|____________________________|

|Տրակտորներ                |            3.2             |

|__________________________|____________________________|

|Բեռնատար ավտոմեքենաներ    |            3,8             |

|__________________________|____________________________|

|Հացահատիկահավաք կոմբայններ|            0.5             |

|__________________________|____________________________|

|Տրակտորային կցասայլեր     |            1.6             |

|__________________________|____________________________|

|Տրակտորային խոտհնձիչներ   |            0.2             |

|__________________________|____________________________|

|Կերահավաք կոմբայններ      |                            |

|__________________________|____________________________|

|Հատիկազտիչ մեքենաներ      |            0.5             |

|__________________________|____________________________|

|Տրակտորային շարքացաններ   |            3,5             |

|__________________________|____________________________|

|Տրակտորային գութաններ     |            1.0             |

|__________________________|____________________________|

|Կուլտիվատորներ            |            0.7             |

|__________________________|____________________________|

|Հավաքիչ-մամլիչներ         |            0.4             |

._______________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

507. Նշվածից ակնհայտ է, որ ներկայումս մարզի գյուղացիական տնտեսությունների առջև սրությամբ ծառացած է տեխնիկայով ապահովվածության մակարդակի բարձրացման և տեխնիկական վիճակի բարելավման խնդիրը: Ընդհանուր առմամբ, տեխնիկական հավաքակազմը, ինչպես Արագածոտնի մարզում, այնպես էլ ամբողջ հանրապետությունում ֆիզիկապես և բարոյապես մաշված է, առկա տեխնիկան իր հզորություններով չի համապատասխանում ներկայացվող պահանջներին: Անհրաժեշտ է նաև աշխատանքի կազմակերպման նոր մեթոդների` տեխնիկայի համատեղ օգտագործման մեխանիզմների (կոոպերացիա և այլ կազմակերպական ձևեր) ներդնումը:

508. Գյուղատնտեսության ճյուղի առանձնահատկություններով պայմանավորված, գյուղացիական տնտեսություններում շրջանառու միջոցների համալրման անհրաժեշտություն է զգացվում: Բացի այդ, գյուղատնտեսությամբ զբաղվող տնտեսավարողները խոշոր ներդրումների կարիք ունեն:

509. ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի աշխատակազմը /Գյուղատնտեսության և բնապահպանության վարչություն/ համագործակցում է մի շարք միջազգային կազմակերպությունների հետ, որոնք մեծ աջակցություն և օգնություն են ցուցաբերում գյուղատնտեսության աշխատանքների կազմակերպման ուղղությամբ: 2005 թ. սեպտեմբերի ամսից մինչ այժմ «Վորդ-Վիժն» միջազգային բարեգործական կազմակերպությունը Թալինի տարածաշրջանի 26 համայնքներում տարբեր ծրագրեր է իրականացրել: Արտենի համայնքում կառուցվել են 12.96 մլն. դրամ արժողությամբ արևային չորանոցներ, Ոսկեթասի կաթի ընդունման կետի վերանորոգման և կահավորման վրա ծախսվել է 12.2 մլն. դրամ, Թալինի ՏԶԾ համայնքներ «Գյուղատնտեսական արտադրության արդյունավետության բարձրացում» դասընթացների կազմակերպումը պահանջել է 1.8 մլն.դրամի ծախս:

510. Գյուղատնտեսության զարգացման գործում մարզի տնտեսություններին աջակցում է գյուղփոխօգնության բանկը: Միայն 2008 թ. մարզի 97 համայնքներում 5.2 մլրդ. դրամ ընդհանուր արժեքով գյուղատնտեսական վարկեր են տրամադրվել: 2009 թ. գյուղական ձեռնարկությունների և փոքրածավալ առևտրային գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի (ԾԻԳ-ի) շրջանակներում ներդրվել է 31.3 մլն. դրամ գումար, իսկ գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ծրագրի գրասենյակի (ԻՖԱԴ-ի) կողմից` ոռոգման ջրատարի կառուցման նպատակով 52.5 մլն. դրամ գումար: Այդ աշխատանքները կշարունակվեն նաև եկող տարիներին:

511. Մարզում գյուղատնտեսության ոլորտի ներդրումների քանակի և դրանց ծավալների վերաբերյալ բերված տվյալները վկայում են, որ մարզի գյուղացիական տնտեսությունների վարկավորման պահանջն ընդհանուր առմամբ չի բավարարվում: Դա գյուղատնտեսության վերարտադրության, տեխնիկական վերազինման, արտադրության արդյունավետության ապահովման համար խոչընդոտող գործոն է: Մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի առջև ծառացած հիմնախնդիրներից մեկը ճյուղի վարկավորման պայմանների բարելավումն է: Գյուղատնտեսությանն անհրաժեշտ են ցածր տոկոսադրույքով և երկարաժամկետ վարկավորումներ` որպեսզի ճյուղն հնարավորություն ունենա ռազմավարական խնդիրներ լուծել: Հակառակ պայմաններում գյուղատնտեսությունը կմնա որպես ցածրարդյունավետ ճյուղ:

512. Ներկա իրավիճակի վերլուծությունը և Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսության ճյուղի առջև ծառացած հիմնախնդիրների բացահայտումը հնարավորություն է տվել սահմանելու ծրագրի հիմնական ուղղությունները:

 

8.2. Արագածոտնի մարզի գյուղատնտեսության ճյուղի ուժեղ և թույլ

կողմերի, հնարավորությունների ու խոչընդոտների (ՈՒԹՀՎ)

վերլուծությունը

 

513. Մարզի գյուղատնտեսության ներկա իրավիճակի վերլուծությունը և հիմնախնդիրների բացահայտումը հնարավորություն է տվել իրականացնելու տվյալ բնագավառում ուժեղ, թույլ կողմերի, հնարավորությունների ու խոչընդոտների վերլուծություն:

 

514. ՈՒժեղ կողմեր են

 

1) գյուղատնտեսական հողային հարուստ ռեսուրսների առկայությունը

(հանրապետության վարելահողերի 11.9%-ը, բազմամյա տնկարկների 16.8%-ը

խոտհարքների 0.02%-ը, արոտավայրերի 12.2%-ը գտնվում են Արագածոտնի

մարզում),

2) գյուղատնտեսության բազմակողմանի մասնագիտացումը պայմանավորող բնական

պայմանների բազմազանությունը,

3) մսակաթնային անասնապահության և, հատկապես, տավարաբուծության համար

զարգացման լուրջ հնարավորությունների առկայությունը,

4) խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակով հանրապետության մարզերի մեջ

առաջատար դիրքեր զբաղեցնելը (2008թ.-ի տվյալներով` 11.8%)

5) էկոլոգիական գյուղատնտեսություն վարելու նախադրյալների առկայությունը

6) մարզի գյուղացիական տնտեսությունների կողմից արտադրության ծավալների

ընդլայնման և արտադրության արդյունավետության բարձրացման ձգտումը:

 

515. Թույլ կողմերն են

 

1) հողային ռեսուրսների ոչ ռացիոնալ օգտագործումը,

2) աշխատուժի թերբեռնված օգտագործումը (գյուղատնտեսությունում ամբողջ

տարին զբաղվածների տեսակարար կշիռը մարզում կազմում է 27.3%),

3) գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության ցածր մակարդակը (մարզի

կտրվածքով` 48.3%:

4) գյուղմթերքների իրացման ենթակառուցվածքների անկատարությունը,

ներհամայնքային և միջհամայնքային ճանապարհների անբարեկարգ վիճակը,

5) արտադրության մասնատվածությունը (գյուղացիական տնտեսությունները ունեն

փոքր չափեր և դրանց խոշորացման միտումները դեռևս զգալի չեն: Մեկ

գյուղացիական տնտեսությանը պատկանող գյուղատնտեսական հողատեսքերը միջին

հաշվով 3 հեկտար են, իսկ պայմանական անասնագլխաքանակը` 1.8),

6) գյուղատնտեսության ռեսուրսների սակավության հետևանքով ագրոտեխնիկական

և զոոտեխնիկական պահանջների ոչ լիարժեք կատարումը,

7) գյուղատնտեսության արտադրական ենթակառուցվածքների անկատար վիճակը և

արտադրության պահանջներին համապատասխան դրանց ձևավորման չափազանց

դանդաղ ընթացքը,

8) ոռոգման ներտնտեսային ցանցի անբավարար վիճակը, դրանց

անհամապատասխանությունը հողօգտագործման չափերին, ոռոգման ջրի մեծ

կորուստները, մեխանիկական ջրամատակարարման բարձր տեսակարար կշիռը, ջուր

մատակարարող և ջուր օգտագործող սուբյեկտների միջև

փոխհարաբերությունների անկատարությունը, ոռոգելի տարածքների

սակավությունը (փաստացի ոռոգվող տարածքը ընդհանուր

ցանքատարածությունների և բազմամյա տնկարկների նկատմամբ կազմում է

8.9%), 9) տոհմային գործի կազմակերպման անբավարար վիճակը, տոհմային տնտեսությունների բացակայությունը, արհեստական սերմնավորման մեջ ընդգրկվող գլխաքանակի չափազանց ցածր տեսակարար կշիռը (կովերի 8.3%-ը), 10) տեխնիկական ապահովվածության ցածր մակարդակը, տեխնիկայի ֆիզիկական և բարոյական մաշվածությունը, դրա հետևանքով մեքենայացված աշխատանքների բարձր ինքնարժեքը, բարձր սակագների ձևավորումը, համատեղ սկզբունքով տեխնիկայի օգտագործման կազմակերպական ձևերի կիրառումը գրեթե բացակայությունը, 11) հողերի, մասնավորապես արոտների, խոտհարքների բարելավման ուղղությամբ աշխատանքների բացակայությունը, 12) գյուղատնտեսության և սպասարկման ոլորտում կոոպերատիվների ձևավորման չափազանց դանդաղ ընթացքը, 13) գյուղական բնակավայրերում գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման արտադրական կարողությունների գրեթե բացակայությունը և դրանց ստեղծման դանդաղ ընթացքը, 14) գյուղացիական տնտեսությունների կողմից մարկեթինգի, շուկայավարման չափազանց ցածր մակարդակը, 15) գյուղատնտեսության վարկավորման ծավալների անբավարարությունը և վարկավորման տոկոսադրույքի, ժամկետների և գրավադրման անբարենպաստ պայմանները, 16) գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական համակարգի բացակայությունը:

 

516. Հնարավորություններն են

 

1) Տնկարանային տնտեսության զարգացման, այգետարածքների ընդլայնման,

կարտոֆիլի և հացահատիկային մշակաբույսերի սերմնաբուծության համակարգի

բարելավման միջոցով գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության

համախառն արտադրանքի և արտադրության արդյունավետության բարձրացումը,

2) տոհմային գործի և անասնաբուժական ծառայությունների վիճակի բարելավման

միջոցով գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվության ավելացումը և

անասնապահական մթերքների որակի և արտադրության արդյունավետության աճը,

3) վարելահողերի նպատակային օգտագործման մակարդակի բարձրացումը,

մասնավորապես բազմամյա կերային մշակաբույսերի, կարտոֆիլի, հացահատիկի

տարածքների ընդլայնումը

4) նպատակային վարկերի միջոցով գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման փոքր

կարողությունների ձևավորումը,

5) գյուղացիական տնտեսությունների տեղեկատվության և խորհրդատվության

մատչելիության բարձրացումը և համակարգի կատարելագործումը,

6) գյուղատնտեսությունում իրականացվող վարկային ծրագրերի համապատասխան

բաղադրիչների նպատակաուղղումը գյուղատնտեսության, վարկավորման,

տնկարանային տնտեսության, սերմնաբուծության, տոհմային գործի,

կոոպերացման, ձեռնարկատիրության զարգացման խնդիրներին:

 

517. Խոչընդոտներն են

 

1) Նշված հնարավորությունների իրականացման համար գյուղացիական

տնտեսությունների սեփական միջոցների բացակայությունը,

2) տվյալ տնտեսությունների համար վարկային (փոխառու) միջոցների սղությունը

և անմատչելիությունը,

3) արտադրանքի արտահանման համար տնտեսությունների սակավ

հնարավորությունները և դրա իրականացմամբ զբաղվող կառույցների գրեթե

բացակայությունը,

4) գյուղատնտեսական արտադրության բարձր ռիսկի առկայության և

ապահովագրական համակարգի բացակայությունը,

5) մարզում սահմանամերձ գյուղատնտեսական հողերի առկայությունը:

 

8.3. Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի նպատակները և

ռազմավարությունը

 

518. Ծրագրի հիմնական նպատակն է Արագածոտնի մարզում գյուղատնտեսության գործունեության համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների ձևավորման ու կատարելագործման միջոցով ավելացնել բուսաբուծական և անասնաբուծական մթերքների ծավալները, բարձրացնել արտադրության արդյունավետությունը, լուծել իրացման հիմնախնդիրները, որի արդյունքում կավելանան գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտները և կկրճատվի աղքատությունը գյուղական բնակավայրերում:

519. ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված «Ոռոգման համակարգի բարեփոխումներ» ծրագրով նախատեսվում է ոռոգման համակարգի կառավարման մասնակցային ձևը, որը նպատակ ունի բարելավելու և հուսալի դարձնելու ոռոգման համակարգը: Այդ բարեփոխումների էական մասն է կազմում Ջրօգտագործողների ընկերությունների ստեղծումը, որոնց վերապահված է երկրորդական և երրորդական ոռոգման համակարգերի շահագործումը և պահպանումը: Այս բնագավառում նախատեսվող կարևոր միջոցառումներն են.

1) ոռոգման գոյություն ունեցող համակարգերի և ոռոգման կարիքների

գույքագրումը,

2) ջրօգտագործողների գործող համակարգի վերջնական ձևավորումը,

3) համակարգում էներգակիրների ծախսերի կրճատումը և ինքնահոս

ջրամատակարարումների ընդարձակումը,

4) փոքր և միջին կարգավորման ջրամբարների կառուցումը,

5) համայնքներում ոռոգելի և խմելու ջրի վերաբերյալ առկա խնդիրների ուսումնասիրումը և դրանց լուծման միջոցառումների ժամանակացույցի կազմումը:

520. Մարզում գյուղատնտեսական մշակաբույսերից երաշխավորված և բարձր բերք ստանալու կարևորագույն պայմանը ոռոգման համակարգերի անխափան աշխատանքն է:

521. Մարզի 54000 հա. վարելահողերից ոռոգվում են 18511 հա-ը, որը խիստ ազդում է գյուղատնտեսական արտադրության ծավալների ավելացման և հողի մշակության արդյունավետության բարձրացման վրա: Խնդիրը կարգավորելու համար, մարզում վերակառուցվել և վերանորոգվել է ոռոգման ինքնահոս ջրագծերը, մայր առուները և ներքին ցանցերը, որի արդյունքում ավելացել է ոռոգման ցանքատարածությունները: 2007 թ. մարզում առկա ութ ջրօգտագործող ընկերությունների կողմից ոռոգման ջրի հասույթը կազմել է 554 մլն.դրամ, գանձվել է 302.7 մլն. դրամ կամ գանձումը կատարվել է 54.6%-ով:

522. 2008 թ. մարզում ԾԻԳ-ի կողմից իրականացվել են հետևյալ ծրագրերը

1. Կոշի ճյուղ - 35.0 մլն. դրամ,

2. Քասախ-Էջմիածին ճյուղ - 24.0 մլն. դրամ,

3. Ամբերդի ջրանցքի գլխամաս - 10.0 մլն. դրամ,

4. Մուշ ՋՕԸ-ի մոտեցնող ջրանցքներ - 10.3 մլն. դրամ,

5. Քասախ -Էջմիածին ջրանցք - 15.0 մլն. դրամ,

6. Երնջատափի ջրանցք - 10.0 մլն. դրամ,

7. Թալին ՋՕԸ-ի պոմպակայաններ - 22.0 մլն. դրամ,

8. Թալին ՋՕԸ-ի ջրատարներին մոտեցնող ջրանցքներ - 7.0 մլն. դրամ,

Ընդամենը` 133.3 մլն. դրամ

523. 2009 թ. մարզում «Ջրային տնտեսության զարգացման և բարեփոխումների ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» պետական հիմնարկի կողմից պետական բյուջեով իրականացված ծրագրերն են.

1. Շամիրամ ՋՕԸ Կոշի ճյուղի հիմնանորոգում - 15.0 մլն.դրամ

2. Քասախ-Էջմիածին ջրանցքի հիմնանորոգում - 20.5 մլն. դրամ

3. Արզնի ջրանցքի ճյուղի հիմնանորոգում - 18.5 մլն. դրամ

4. Ջրամբարներին մոտեցնող ջրանցքների հիմնանորոգում - 10.0 մլն. դրամ

5. Քասախի ոռոգման համակարգի աջ և ձախ ճյուղի հիմնանորոգում - 20.0 մլն. դրամ

6. Երնջատափի մայր ջրանցքի մասնակի հիմնանորոգում - 6.5 մլն. դրամ

7. Թալին ՋՕԸ-ի պոմպակայանների հիմնանորոգում - 25.0 մլն. դրամ

8. Թալին ՋՕԸ-ի ջրատարներին մոտեցնող ջրանցքների հիմնանորոգում - 7.0 մլն. դրամ

Ընդամենը` 122.5 մլն. դրամ

524. «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի շրջանակներում նախատեսված են ոռոգման ցանցերի նորոգումներ.

 

1. Թալինի համակարգ

 

1.1. Թալինի մայր ջրանցքի և Թալինի ձախափնյա ջրանցքի 10 կառուցվածքների վերականգնում` 60.0 միլիոն դրամ արժողությամբ:

1.2. Դաշտադեմ և Սարալանփ պոմպակայանների վերականգնում` 1.824.6 միլիարդ դրամ արժողությամբ

 

2. «Արզնի-Շամիրամ» համակարգ

 

2.1. Արզնի-Շամիրամ ջրանցքի երկրորդ հերթի 9.8 կմ. Քասախի ջրանցքի աջ ճյուղի 0.4 կմ. վերականգնում - 643.0 մլն. դրամ արժողությամբ:

2.2. Երրորդ կարգի ջրանցքների վերականգնում` Ագարակավան, Ն. Բազմաբերդ, Կոշ, Արուճ, Պարտիզակ, Արագածոտն, Նոր Եդեսիա, Շամիրամ, Փարպի, Ագարակ, ՈՒջան, Աղձք, Ափնա համայնքներում` 570.0 մլն. դրամ ընդհանուր արժողությամբ:

525. ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ֆերմերների համար ներկայումս հրատապ է գյուղմթերքի մեծածախ շուկաների ձևավորումը: Այսօր ֆերմերներն իրենց արտադրանքն իրացնում են տարերայնորեն, պատահական վայրերում: Այս առումով, ինչպես նշվել է, կարևորվում է Մեղրիի ժամանակակից պահանջներին համապատասխան մեծածախ շուկայի ձևավորումը, որը կօգնի նաև հանրապետության մյուս մարզերի գյուղմթերք արտադրողներին բերքի կազմակերպված իրացման և արտահանման գործում:

526. Սահմանված չափանիշներին համապատասխան պահեստային և սառնարանային տնտեսությունների բացակայության պատճառով, ֆերմերներն իրենց մթերքներն իրացնում են կարճ ժամանակահատվածում և այդ դեպքում մեծ գյուղատնտեսության առաջնահերթ խնդիրները, ապահովել հետադարձ կապը ֆերմերների հետ ծրագրերի իրագործման ընթացքում, մարզի տարածաշրջաններում ստեղծել գյուղատնտեսական ծրագրերի աջակցության գրասենյակներ:

527. Ինչպես նշվել է ֆինանսական միջոցների մատչելիությունը կարևորագույն դեր ունի գյուղացիական տնտեսությունների տնտեսական բազայի ամրապնդման և գյուղարտադրության զարգացման համար: Դրա հետ կապված սկզբունքային նշանակություն ունի գյուղատնտեսության ոլորտի վարկավորման տոկոսադրույքների իջեցումը և գրավի պայմանների մատչելիության ապահովումը: Այս առումով անհրաժեշտ է հիշատակել Հայգյուղփոխբանկի նոր ռազմավարությունը, որի համաձայն էապես իջեցվեցին վարկային տոկոսադրույքները այն համայնքների համար, որտեղ չկան ժամկետանց պարտավորությունների բանկի նկատմամբ և որոշ միկրովարկերի համար պարզեցվեցին գրավի ձևակերպումները (առանց նոտարական վավերացման): Նման միտումների զարգացումը կմեծացնի վարկերի մատչելիությունը, նորանոր մասնակիցներ կընդգրկվի վարկավորման գործընթացում և կարևոր խթան կհանդիսանա գյուղատնտեսական արտադրության համար:

528. Առաջիկայում հողերի կադաստրային արժեքի վերագնահատումը էապես կընդլայնի բանկային վարկավորման հնարավորությունները: Անհրաժեշտ է առավել նպատակային օգտագործել Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ նախատեսվող «Գյուղատնտեսության բարեփոխումներին աջակցություն» նոր ծրագիրը, Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամի աջակցությամբ նախատեսվող «Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացում» ծրագիրը: Գյուղատնտեսության ոլորտի վարկավորման առաջարկի պայմաններում գները լինում են զգալիորեն ցածր, քան ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին: Պահեստային և սառնարանային տնտեսությունների ձևավորումը կնպաստի գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտների և վերարտադրողական կարողությունների ընդլայնումը:

529. Պահեստային և սառնարանային տնտեսությունները գյուղական համայնքներում նպատակահարմար է կազմակերպել համատեղ օգտագործման (կոոպերատիվ) սկզբունքով: Պահանջվող ֆինանսավորումը սկզբնական ժամանակահատվածում հնարավոր է իրականացնել դրամաշնորհային ծրագրերով, այնուհետև նպատակային վարկերի և մասնավոր ներդրումների միջոցով:

530. Անասնապահությամբ մասնագիտացված Արագածոտնի մարզում իրացման շուկայի մատչելիությանը և արտադրողի շահերի պաշտպանությանն ուղղված քայլ կարող է լինել գյուղական համայնքներում կաթի հավաքման և նախնական վերամշակման կետերի և փոքր սպանդանոցների հիմնումը: Իրացման շուկայի մատչելիությունը և սպառողների շահերի պաշտպանվածությունը կնպաստի մարզում գյուղատնտեսական մթերքների իրացման, վերամշակման գործառույթ ունեցող տնտեսավարող սուբյեկտների կայացմանը:

531. Արագածոտնում գյուղատնտեսության զարգացման ոլորտներից մեկը կարող է դառնալ ծխախոտի հումքի արտադրությունը: Նախկինում մարզի նախկին շրջաններում այն որոշակիորեն զարգացած էր: Օրինակ` Աշտարայի նախկին շրջանում 1983 թվականի տվյալներով ծխախոտի ցանքատարածությունները կազմում էին 133 հա, որից ստացվել էր 1654 տոննա ծխախոտի հումք, միջին բերքատվությունը կազմում էր 12.4 ցենտներ: Այսօր հայրենական ծխախոտ վերամշակող և արտադրող ձեռնարկությունների առկայության պայմաններում սա հնարավոր տարբերակ է և արտադրանքի իրացումն ապահովված կլինի: Մի շարք գյուղական համայնքներում անհրաժեշտ է իրականացնել կրծողասպան /դեռատիզացիոն/ աշխատանքներ /գյուղապետարանների շենքերի, դպրոցների և մանկապարտեզների մասով/, որի համար կպահանջվի տարեկան շուրջ 12.0 մլն. դրամ գումար:

532. Խորհրդատվական ծառայությունների բնագավառում Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագրի հիմնական նպատակն է այդ ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը, նրանց առավել նպատակային, հասցեացված օգտագործումը: Ծրագրի ռազմավարությունը այս ուղղությամբ ենթադրում է հետևյալ կարևոր միջոցառումների իրականացումը:

1) Մարզային ուսուցողական-խորհրդատվական ծառայության կողմից կազմակերպել

ուսուցողական-խորհրդատվական դասընթացներ գյուղմթերքների արտադրության

և վերամշակման առաջավոր տեխնոլոգիաների վերաբերյալ

2) Անցկացնել սեմինար դասընթացներ տնտեսավարման արդյունավետ ձևերի,

մասնավորապես կոոպերացիայի տարբեր ձևերի, արմատավորման ուղղությամբ

3) Ֆերմերներին տրամադրել խորհրդատվություն նոր ներդրվող

թունաքիմիկատների, պարարտանյութերի օգտագործման կանոնների վերաբերյալ

4) Մշակել տեղեկատվական թերթիկներ, բուկլետներ գյուղատնտեսությանը

վերաբերվող մասնագիտական աշխատանքների մասին:

533. Մարզի բոլոր տարածաշրջաններում անհրաժեշտ է ստեղծել կամ վերագործարկել կաթի մթերման և վերամշակման, միս և մսամթերք վերամշակող կառույցներ, կազմակերպել պտղի, բանջարեղենի չորացման փոքր արտադրամասեր, ծխախոտ ֆերմետացիոն և բուսայուղերի արտադրության փոքր արտադրամասեր, բրդի ընդունման և լվացման կետեր, հացաբուլկեղենի և հրուշակեղենի արտադրամասեր, բնական հյութերի և խտահյութերի արտադրության, կաշվի, մորթեղենի վերամշակման, դեղաբույսերի արտադրության և փաթեթավորման արտադրամասեր և այլն: Այս նպատակին կարելի է հասնել` ընդլայնելով արտադրանքի իրացման հնարավորությունները, ակտիվորեն համագործակցելով գոյություն ունեցող և պոտենցիալ գնորդների հետ: Առաջնահերթությունը պետք է տրվի փոքր ձեռնարկությունների ստեղծմանը:

534. Մարզում ՓՄՁ-ների գործունեության ակտիվացումը կնպաստի համապատասխան ենթաճյուղերի վերականգնմանը: Անհրաժեշտ է նաև բանջարաբոստանային կուլտուրաների և պտղաբուծության զարգացման հետ համատեղ նախապայմաններ ստեղծել գյուղատնտեսական արտադրանքի վերամշակման, պահպանության և իրացման համար: Այս առումով կարևորվում է մարզում սառնարանային տնտեսության ստեղծումը:

535. Մարզում ներկայումս գործող գյուղատնտեսական հումք վերամշակող արտադրություններից են «Թամարա Ֆրուտ», «Աշտարակկաթ». «Իշխան», /գործում է փոքր կարողությամբ/: Գյուղատնտեսական հումքի վերամշակող կարողությունների ձևավորումը և գոյություն ունեցող արտադրությունների ծավալների ընդլայնումը հնարավոր է դրամաշնորհների, նպատակային վարկերի միջոցով: Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի իրագործման համար պահանջվող ֆինանսական միջոցները ներկայացված են Հավելված 7 ում:

536. Ծրագրի հաջող իրագործման դեպքում ակնկալվում են հետևյալ վերջնական արդյունքները.

1) մարզի հողային ռեսուրսների նպատակային օգտագործման ապահովում

2) բուսաբուծական մթերքների` հատկապես տարբեր պտղատեսակների, կարտոֆիլի,

հացահատիկի արտադրության ծավալների ավելացում, արդյունավետության

բարձրացում, մթերքների ապրանքայնության մակարդակի բարձրացում, հատկապես

պտղի և դրանց վերամշակումից ստացված արտադրատեսակների արտահանման

ծավալների էական ավելացում

3) անասնապահական մթերքների` հատկապես մսի, կաթի, արտադրության ծավալների

ավելացում, արտադրության արդյունավետության բարձրացում, անասնապահական

մթերքների ապրանքայնության բարձրացում

4) մասնագիտացված տնկարանային և սերմնաբուծական տնտեսությունների (տարբեր

պտղատեսակների, կարտոֆիլի և հացահատիկային մշակաբույսերի) ձևավորում,

որոնք հիմնականում կբավարարեն գյուղացիական տնտեսությունների պահանջարկը

բարձրորակ տնկանյութի և սերմացուների նկատմամբ

5) բույսերի պաշտպանության (հատկապես պտղատու այգիներում) պայքարի

կենտրոնացված միջոցառումների իրականացում

6) մարզում տոհմային տնտեսությունների ձևավորում, արհեստական

սերմնավորման աշխատանքների ընդլայնման միջոցով կենդանիների տոհմային

հատկանիշների պահպանում և կատարելագործում, տոհմաբուծական

ծառայությունների ձևավորում

7) կերային բազայի ընդլայնում, բազմամյա արժեքավոր կերային մշակաբույսերի

ծավալների ավելացում, խոտհարքների և արոտների արդյունավետ օգտագործում

8) մարզի գյուղատնտեսության մասնագիտացմանը համապատասխան փոքր վերամշակող

արտադրական կարողությունների (պտղի, կաթի, մսի, բրդի) ձևավորում

9) գյուղատնտեսական տեխնիկայով մարզի ապահովվածության մակարդակի

բարձրացում, տեխնիկայի համատեղ օգտագործման (կոոպերացման սկզբունքով)

կառույցների ձևավորում

10) տեղեկատվական և խորհրդատվական համակարգի կատարելագործում և

մատչելիության մակարդակի բարձրացում

11) խոշոր ապրանքային ֆերմերային տնտեսությունների և կոոպերատիվների

ձևավորում

12) մարզում ապահովագրական համակարգի ձևավորման համար նախադրյալների

ստեղծում

13) զարգացած համայնքային ենթակառուցվածքների առկայություն, մասնավորապես

ներհամայնքային և միջհամայնքային բարեկարգ ճանապարհների, հուսալի

գործող կապի և հաղորդակցության ապահովում

14) հետևողական և արդյունավետ կերպով օգտագործել մարզի հողային և

մարդկային ռեսուրսները` ինտենսիվ տեխնոլոգիաների կիրառման, ոռոգելի

ցանքերի ընդարձակման, անմշակ հողերը ցանքաշրջանառության մեջ ներառելու

միջոցով

15) ավելացնել բուսաբուծական մթերքների, հատկապես կարտոֆիլի ու հացահատիկի

արտադրության ծավալները, բարձրացնել ապրաքայնության մակարդակը, էապես

ընդլայնել հացահատիկաընդեղենային մշակաբույսերի ցանքատարածությունները

16) ավելացնել անասնապահական մթերքների, հատկապես մսի, կաթի արտադրության

ծավալները, բարձրացնել անասնապահական մթերքների ապրանքայնությունը և

արտադրության արդյունավետությունը

17) ընդլայնել կերային բազան, ավելացնել բազմամյա արժեքավոր կերային

մշակաբույսերի ծավալները, արդյունավետ օգտագործել խոտհարքները և

արոտները

18) բարելավել ոռոգման համակարգը, մասնավորապես` կառուցել նոր և

վերանորոգել առկա ջրագծերը, պոմպակայանները, ջրանցքերը, բարելավել

ոռոգման ներտնտեսային համակարգը և վերացնել ջրօգտագործման ասպարեզում

առկա թերություններն ու բացթողումները

19) անասնաբուժական ծառայությունների բարելավման միջոցով բարձրացնել

գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվությունը և ապրաքայնության

մակարդակը

20) արհեստական սերմնավորման աշխատանքների ընդլայնման միջոցով պահպանել և

կատարելագործել կենդանիների տոհմային հատկանիշները

21) պատշաճ ուշադրություն դարձնել գյուղատնտեսության արտադրական

ենթակառուցվածքների բարելավմանը, աջակցելով տարածաշրջաններում

մասնավոր սերմաբուծական կայուն տնտեսությունների ստեղծմանը

22) յուրաքանչյուր տարածաշրջանում ստեղծել գյուղատնտեսական մթերքների

ընդունման մեծածախ շուկա, դրանք կահավորելով պահպանման համար

անհրաժեշտ սարքավորումներով

23) գյուղական համայնքներում հիմնադրել գյուղատնտեսական մթերքների

վերամշակման կառույցներ

24) աջակցել մասնագիտացված սերմաբուծական տնտեսությունների /մասնավորապես

հացահատիկի և կարտոֆիլի/ ձևավորմանը` մարզի գյուղացիական

տնտեսությունների պահանջը բարձրորակ սերմացուների նկատմամբ

բավարարելու նպատակով

25) ապահովել գյուղատնտեսական վարկերի հասանելիությունն աղքատ

գյուղացիական տնտեսությունների և գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների

համար

26) նպատակային օգտագործել մարզում առկա գյուղատնտեսության գիտակ

մասնագետների ուժերը, խորհրդատվությունը, բարելավել ճյուղերի

նյութատեխնիկական սպասարկումը, մատչելիությունը

27) բարձրացնել գյուղտեխնիկայով ապահովվածության մակարդակը և տեխնիկայի

օգտագործման արդյունավետությունը` կոոպերացիայի և այլ կազմակերպական

ձևերով համատեղ օգտագործման մեխանիզմների ներդրման միջոցով

28) աջակցել մարզում հողերի խոշորացման և գյուղացիական տնտեսությունների

միավորման գործընթացին

29) մարզի բնակչությանը սիստեմատիկաբար իրազեկել գյուղատնտեսության

ոլորտում իրականացվող միջոցառումների մասին

30) ագրոտեխնիկական, զոոտեխնիկական, անասնաբուժական պահանջների կատարման

ապահովում

31) գյուղատնտեսության արտադրական ենթակառուցվածքների բարելավում

32) գյուղատնտեսության ոլորտում ֆինանսական միջոցների և ներդրումների

ավելացում

33) վերամշակող ձեռնարկությունների արդյունավետության բարձրացում և

ընդլայնում

34) իրացման շուկայի մատչելիության և արտադրողի պաշտպանվածության

ապահովում

35) խորհրդատվական ծառայությունների ընդլայնում

36) օրենսդրական դաշտի կատարելագործում:

 

8.4. Գյուղատնտեսության ոլորտի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ոլորտային նպատակներ/ |Արդյունքային ցուցանիշներ      |Կարևոր          |

|ակնկալվող արդյունքներ|                              |նախապայմաններ   |

|_____________________|______________________________|________________|

|Ոլորտային նպատակ`    |1. Գյուղացիական               |Ֆինանսական      |

|Ավելացնել            |տնտեսությունների աղքատության  |ռեսուրսների     |

|գյուղացիական         |մակարդակը, %                  |առկայություն    |

|տնտեսությունների     |2. Գյուղատնտեսության համախառն |Բնակլիմայական   |

|եկամուտները և        |արտադրանքը, մլրդ դրամ         |գործոնի         |

|կրճատել աղքատությունը|3. Գյուղատնտեսության համախառն |ազդեցություն    |

|գյուղական            |արտադրանքի տեսակարար կշիռը    |                |

|բնակավայրերում       |հանրապետության ծավալում, %    |                |

|                     |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 1.          |1.1. Ոռոգվող գյուղատնտեսական  |Ֆինանսական և    |

|Ոռոգման համակարգի    |նշանակության հողերի մակերեսը, |տեխնիկական      |

|բարելավում           |հա                            |ռեսուրսների     |

|                     |1.2. Էլեկտրաէներգիայի ծախսի   |առկայություն    |

|                     |տեսակարար կշիռը, %            |Համակարգի       |

|                     |1.3. Ջրի կորուստների տեսակարար|ընթացիկ         |

|                     |կշիռը, %                      |պահպանման       |

|                     |1.4.»Հազարամյակի              |հնարավորություն |

|                     |մարտահրավերներ» ծրագրի        |Բնակլիմայական   |

|                     |շրջանակներում նախատեսված են   |գործոնի         |

|                     |ոռոգման ցանցերի նորոգումներ.  |ազդեցություն    |

|                     |Թալինի համակարգ               |                |

|                     |1. Թալինի մայր ջրանցքի        |                |

|                     |   վերականգնում - Սուսեր,     |                |

|                     |   Դաշտադեմ, Մաստարա, Թլլք,   |                |

|                     |   Սորիկ, Հացաշեն, Գյալթո,    |                |

|                     |   Լուսակն, Կաթնաղբյուր, Բառոժ|                |

|                     |   Զովասար, Ցամաքասար, Զարիջա,|                |

|                     |   Ակունք, Արտենի, Աշնակ,     |                |

|                     |   Արեգ,Թալին, Դաշտադեմ,      |                |

|                     |   Ղաբաղթափա, Հակկո:          |                |

|                     |2. Վեց պոմպակայանների         |                |

|                     |   վերականգնում - Արեգ,       |                |

|                     |   Դաշտադեմ, Աշնակ, Ղաբաղթափա,|                |

|                     |   Արագած                     |                |

|                     |3. Ներտնտեսային համակարգի     |                |

|                     |   վերականգնում - Դաշտադեմ,   |                |

|                     |   Ղաբաղթափա                  |                |

|                     |   «Արզնի-Շամիրամ» համակարգ   |                |

|                     |1. «Արզնի-Շամիրամ» մայր       |                |

|                     |   ջրանցքի վերականգնում       |                |

|                     |2. Աշտարակի ինքնահոս համակարգի|                |

|                     |   վերականգնում               |                |

|                     |3. Հինգ պոմպակայանների        |                |

|                     |   վերականգնում /Ն. Բազմաբերդ,|                |

|                     |   Արուճ, Ագարակ, Թալին/      |                |

|                     |4. Լեռնարոտի Ջրամբարի         |                |

|                     |   կառուցում - Լեռնարոտ,      |                |

|                     |   Ագարակ, Թալին              |                |

|                     |Հալավարի համակարգ             |                |

|                     |1. Հալավարի ինքնահոս համակարգի|                |

|                     |   կառուցում /Քուչակ,         |                |

|                     |   Հարթավան, Շենավան, Ափնա,   |                |

|                     |   Մուլքի, Չքնաղ, Վարդենիս/   |                |

|                     |2. Վարդենուտի ջրամբարի        |                |

|                     |   կառուցում - Վարդենուտ,     |                |

|                     |   Շենավան, Արայի, Ափնա       |                |

|                     |   Հարթավան                   |                |

|                     |Ներտնտեսային համակարգի        |                |

|                     |վերականգնում - Քուչակ,        |                |

|                     |Հարթավան, Շենավան, Ափնա,      |                |

|                     |Մուլքի, Չքնաղ, Վարդենիս:      |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 2.          |2.1. Գյուղատնտեսական          |Ֆինանսական      |

|Գյուղատնտեսական      |մշակաբույսերի համախառն բերքը, |ռեսուրսների     |

|մշակաբույսերի        |հազ.տ.                        |առկայություն    |

|բերքատվության և      |2.2. Գյուղատնտեսական          |Որակյալ սերմերի,|

|արտադրության         |մշակաբույսերի բերքատվությունը,|տնկանյութի      |

|արդյունավետության    |ց/հա                          |առկայություն    |

|բարձրացում           |2.3. Սերմնաբուծական և         |                |

|                     |տնկարանային տնտեսությունների  |                |

|                     |թիվը                          |                |

|                     |2.4. Խոշորացված ֆերմերային    |                |

|                     |տնտեսությունների, ձևավորված   |                |

|                     |կոոպերատիվների թիվը           |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 3.          |3.1. Կաթի արտադրության        |Տոհմային գործի  |

|Գյուղատնտեսական      |ծավալները, հազ. տ.            |բարելավման համար|

|կենդանիների          |3.2. Իրացված միսը կենդանի     |անհրաժեշտ       |

|մթերատվության        |քաշով, հազ. տ.                |ռեսուրսների     |

|ավելացում,           |3.3. Ընդհանուր                |առկայություն    |

|հիվանդությունների    |անասնագլխաքանակը (խոշոր       |Անասնաբուժական  |

|կանխում,             |եղջերավոր անասուններ, խոզեր,  |կանոնների ճիշտ  |

|անասնապահական մթերքի |ոչխարներ, այծեր), հազ. գլուխ  |և  ժամանակին    |

|որակի և              |3.4. Արհեստականորեն           |կիրառում        |

|արտադրության         |սերմնավորված անասնագլխաքանակը,|Գյուղկենդանիների|

|արդյունավետության    |հազ. գլուխ                    |հիվանդություննե-|

|բարձրացում           |3.5. Համաճարակների դեմ        |րի բռնկման      |

|                     |պատվաստված անասնագլխաքանակը,  |կանխարգելում    |

|                     |1202.83 հազ. գլուխ            |                |

|                     |Ներդրման չափ` 2011 թ.-ին -    |                |

|                     |միլիոն ՀՀ դրամ                |                |

|                     |3.6. Գյուղկենդանիների         |                |

|                     |հիվանդացության մակարդակը, %   |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 4.          |4.1. Օգտագործվող վարելահողերի |Ֆինանսական,     |

|Հողային և  մարդկային |մակերեսը, հա                  |մարդկային և     |

|ռեսուրսների լիարժեք  |4.2. Չօգտագործվող հողերի      |տեխնիկական      |

|օգտագործման          |մակերեսը, հա                  |ռեսուրսների     |

|ապահովում            |4.3. Գյուղատնտեսությունում    |առկայություն    |

|                     |զբաղվածների տեսակարար կշիռը, %|                |

|                     |4.4. Վերամշակող               |                |

|                     |արդյունաբերությունում         |                |

|                     |զբաղվածների տեսակարար կշիռը, %|                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 5.          |5.1. Գյուղացիական             |Ֆինանսական և    |

|Գյուղատնտեսության    |տնտեսությունների թիվը         |տեխնիկական      |

|արտադրական           |5.2. Առևտրային                |ռեսուրսների     |

|ենթակառուցվածքների   |կազմակերպությունների թիվը     |առկայություն    |

|բարելավում           |5.3. Գյուղարտադրանքի շուկաների|Արտադրական ենթա-|

|                     |թիվը                          |կառուցվածքների  |

|                     |5.4. Կաթի ընդունման կետերի    |և               |

|                     |թիվը                          |գյուղտեխնիկայի  |

|                     |Թիրախ` 2010-2011 թթ.-ին 3     |ընթացիկ         |

|                     |համայնք - սպասարկող 1 կետ     |պահպանման       |

|                     |5.5. Մթերող և  վերամշակող     |հնարավորություն |

|                     |ձեռնարկությունների թիվը       |Բնակլիմայական   |

|                     |5.6. Նորացված գյուղտեխնիկա    |գործոնի         |

|                     |ունեցող համայնքների թիվը      |ազդեցություն    |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 6.          |6.1. Գյուղարտադրանքի իրացման  |Ֆինանսական և    |

|Գյուղմթերքի իրացման  |ծավալները, %                  |տեխնիկական      |

|հնարավորությունների  |6.2. Մեծածախ առևտրում         |ռեսուրսների     |

|ընդլայնում           |ընդգրկված ֆերմերների թիվը     |առկայություն    |

|                     |6.3. Գյուղարտադրանքի          |                |

|                     |(հացահատիկ, կարտոֆիլ,         |                |

|                     |բանջարանոցային մշակաբույսեր,  |                |

|                     |պտուղ, խաղող, միս, կաթնամթերք,|                |

|                     |ձու, բուրդ, մեղր)             |                |

|                     |ապրանքայնության մակարդակը, %  |                |

|                     |6.4. Վերականգնվածներ,         |                |

|                     |միջհամայնքային, դաշտամիջյան   |                |

|                     |ճանապարհների երկարությունը, կմ|                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 7.          |7.1. Տեխնիկական աջակցություն  |Տեխնիկական      |

|Գյուղացիական         |ստացած ֆերմերների,            |աջակցության նպա-|

|տնտեսությունների     |գյուղացիական                  |տակայնություն   |

|մասնագիտական         |ձեռնարկությունների,           |Առաջարկվող ծառա-|

|կարողությունների     |համայնքների թիվը              |յություններից   |

|բարձրացում` ուղղված  |                              |օգտվելու        |

|եկամտաբեր            |                              |ցանկություն     |

|գյուղատնտեսության    |                              |գյուղացիական    |

|զարգացմանը           |                              |տնտեսությունների|

|                     |                              |կողմից          |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 8.          |8.1. Առևտրային  բանկերից և    |Վարկերի         |

|Գյուղատնտեսության    |միկրոֆինանսավորման            |հասանելիություն |

|վարկավորման          |կառույցներից վարկային միջոցներ|գյուղացիական    |

|մատչելիության        |ստացած գյուղացիական           |տնտեսություննե- |

|բարձրացում,          |տնտեսությունների              |րի, ձեռնարկու-  |

|արդյունքում`         |ձեռնարկությունների թիվը       |թյունների համար |

|գյուղացիական         |8.2. ՀՄՀ ջրից դեպի շուկա      |                |

|տնտեսությունների     |ենթածրագրի շրջանակներում      |                |

|տնտեսական բազայի     |տրամադրված վարկերի քանակը     |                |

|ամրապնդում և         |                              |                |

|գյուղարտադրության    |                              |                |

|զարգացում            |                              |                |

|_____________________|______________________________|________________|

|Արդյունք 9.          |9.1. Գյուղատնտեսական          |Պետական         |

|Գյուղատնտեսության    |արտադրության բարձր ռիսկի      |աջակցություն    |

|ոլորտում             |նվազում, %                    |համակարգի       |

|ապահովագրական        |9.2. Ապահովագրական համակարգին |զարգացմանը      |

|համակարգի զարգացում  |առնչվող, ապահովագրության      |                |

|                     |հարաբերությունները կարգավորող |                |

|                     |իրավական ակտերի փաթեթի        |                |

|                     |առկայություն                  |                |

|                     |9.3. Գյուղացիական             |                |

|                     |տնտեսությունների,             |                |

|                     |գյուղատնտեսական կոոպերատիվների|                |

|                     |իրավական կարգավիճակի          |                |

|                     |հստակեցման դեպքերի թիվը       |                |

._____________________________________________________________________.

 

9. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

9.1.Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

 

537. Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության ոլորտում քաղաքականությունն ու օրենսդրությունը հիմնականում ձևավորվել և կատարելագործվել են վերջին 15 տարիների ընթացքում: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի համաձայն պետությունն ապահովում է շրջակա միջավայրի պահպանությունը և վերականգնումը, բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումը: Հայաստանն ակտիվորեն մասնակցում է միջազգային համագործակցության գործընթացներին, ստորագրել ու վավերացրել է բնապահպանական մի շարք միջազգային ու եվրոպական կոնվենցիաներ և դրանցից բխող արձանագրություններ: Միջազգային այդ համաձայնագրերի ու կոնվենցիաների շրջանակներում Հայաստանը նպատակ ունի կանխարգելել կամ սահմանափակել մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի վրա վնասակար ներգործությունը, կանխարգելել կամ նվազագույնի հասցնել վնասակար նյութերի և միացությունների արտանետումներն ու արտահոսքերը մթնոլորտային օդ և բաց ջրային ավազան, նվազեցնել և ստեղծել կենցաղային և արտադրական թափոնները շրջակա միջավայրում տեղադրելու և դրանց վնասազերծման բավարար մեխանիզմներ, սահմանափակել հողի բերրի շերտի տեղափոխումը, վերացնել մթնոլորտային օդի գերնորմատիվային աղտոտվածությունը, մեղմացնել կլիմայի գլոբալ փոփոխության բացասական հետևանքները, պահպանել կենսաբազմազանությունը, ապահովել վերականգնվող բնական ռեսուրսների վերարտադրության անհրաժեշտ ծավալները և բնական հավասարակշռվածությունն ապահովող պայմանները, ապահովել չվերականգնվող բնական ռեսուրսների բանական և արդյունավետ օգտագործումը:

538. Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի և բնական ռեսուրսների պահպանության և կառավարման խնդիրները մեծ չափով առկա են նաև Արագածոտնի մարզում: Դրանք են` անտառային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարումը, կենցաղային աղբի հեռացման և արդյունաբերական վտանգավոր թափոնների կառավարման խնդիրները, ջրային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարումը, օգտագործումը, հողերի դեգրադացիայի կանխումը, անապատացմանը նպաստող անտրոպոգեն գործոնների նվազեցումը, մարգագետինների բարելավումը և արդյունավետ օգտագործումը: Վերջին տարիների ընթացքում, օրենսդրական դաշտի բարելավման առումով, բավականին մեծ աշխատանք է կատարվել նշված խնդիրների լուծման համար. ընդունվել են ռազմավարական նշանակություն ունեցող մի շարք իրավական ակտեր և ծրագրեր: Դրանցից կարելի է նշել ՀՀ նոր անտառային օրենսգիրքը (2005 թ.) և Հայաստանի անտառների ազգային ծրագիրը (2005 թ.), «Ջրի ազգային քաղաքականության հիմնադրույթների մասին» ՀՀ օրենքը (2005 թ.), «Թափոնների մասին» ՀՀ օրենքը (2004 թ.), «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀՀ օրենքը (2006 թ.), «Բնապահպանական վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքը (2005 թ.), «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին» ՀՀ օրենքը (2006 թ.), «Հայաստանի Հանրապետության ջրի ազգային ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքը (2006 թ.) և «Որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին» ՀՀ օրենքը (2007 թ.) «Բուսական աշխարհի մասին», «Կենդանական աշխարհի մասին» «Որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին, «Բնության հատուկ տարածքների պահպանման մասին» և այլն: Դրանցով ինչպես պետությանը, այնպես էլ մարզպետարաններին և ՏԻՄ մարմիններին տրված կամ վերապահված են մի շարք լիազորություններ:

539. ՀՀ կառավարության 2008 թ. Օգոստոսի 14-ի N 967-Ն որոշմամբ սահմանվել մարզի բնության հուշարձանների ցանկը:

1) Երկրաբանական հուշարձաններ

ա. «Տափակ բլուր» լիպարիտային գմբեթ - Թաթուլ գյուղից 2 կմ հեռավորությամբ:

բ. «Բազալտե արև», եզակի ճառագայթաձև անջատում Բյուրական գյուղից 7 կմ հս. Արխաշան գետի ձախափնյա մասում Ամբերդ ամրոցի մոտ:

գ. «Տաթևիկ» քարե բնական քանդակ - Դաշտադեմ գյուղի հարավ-արևելյան եզրին

դ. «Փոքր Արտենի» հրաբուխ - Արևուտ գյուղից 2,5 կմ հվ-արմ.

ե. «Քարե կարկուտ» տեքստուրային առանձնահատուկ ներփակումներ - Սարալանջ գյուղից մոտ 3 կմ հս-արմ.

զ. «Արայի լեռան խառնարան - Արտաշավան գյուղից 6 կմ հս-արլ.

է. «Անանուն» ժայռ-մնացուկներ - Սարալանջ գյուղից 4,5 կմ հվ-արմ.

ը. «Չինգիլային» դաշտ քարե կուտակումներ - Քուչակ գյուղից մոտ 1,5 կմ հս-արլ.

թ. «Մեծ Արտենի» էքստրուզիվ կոն - բնապատմական համալիր Մեծ Արտենի լեռ, քարեդարյան հասակի եզակի հնագիտական հուշարձաններ

2) Ջրաերկրաբանական հուշարձաններ

ա. «Սրբի» կամ «Քառասուն» աղբյուր - Ապարան քաղաքի կենտրոնում

բ. «Քյահրիզ» աղբյուր - Գեղաձոր գյուղից 8,5 կմ հվ-արմ.

գ. «Գեղաձոր» աղբյուր - Գեղաձոր գյուղից 7,5 կմ հվ-արմ.

դ. «Ջաղացի» աղբյուր - Ղազարավան գյուղի _հարավային ծայրամասում

3) Ջրագրական հուշարձաններ

ա. «Ամբերդ» լիճ - Բյուրականից մոտ 2,1 կմ հս-արմ.

բ. «Լիսինգ» լիճ - Ծաղկաշեն գյուղից մոտ 11 կմ հս-արմ.

գ. «ՈՒմրոյ» լիճ - Ծաղկաշեն գյուղից մոտ 8 կմ հս-արմ.

դ. «Գեղարոտի» ջրվեժ - Արագած գյուղից 11 կմ հս-արմ.

4) Բնապատմական հուշարձաններ

ա. «Մեծ Արտենի» էքստրուզիվ կոն - Արևուտ գյուղից 2 կմ հվ-արմ.

բ. «Արտաշավան» բնապատմական համալիր - Արտաշավան գյուղի արլ եզրին

գ. «Աստվածընկալ» հրաբխային տուֆերի ստվարաշերտ - Հարթավան գյուղից մոտ 4 կմ դեպի արլ.

դ. «Քասախի դարավանդներ» - Օհանավան գյուղի արլ. եզրին

ե. «Քասախի կիրճ» - Սաղմոսավան գյուղ

Կենսաբանական հուշարձաններ մարզում չկան

540. Այսպիսով, ՀՀ-ում 5 անվանական հուշարձաններից մարզում բացակայում են միայն կենսաբանական հուշարձանները: Ընդամենը մարզում բնության հուշարձանների թիվը 22-ն է և «Արագածի ալպյան» պետական արգելավայրը: Արգելավայրը կառավարվում է ֆիզիկայի ինստիտուտի կողմից /300 հա/: 2006 թ. ընդունվել է ՀՀ օրենք «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների» մասին:

541. Բնագավառի խնդիրներով զբաղվելու իրավասություններ ունեն նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինները: 1996 թվականին ընդունված և մինչև 2002 թվականը գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքը, ինչպես նաև բնապահպանության ոլորտը կարգավորող մինչև 2001 թվականն ընդունված ՀՀ օրենսդրական այլ ակտերը հիմնականում չէին պարունակում համայնքներին բնապահպանության ոլորտում համապատասխան լիազորություններով, պարտականություններով և պատասխանատվությամբ օժտող դրույթներ: Սակայն դրանից հետո իրավիճակը շտկվեց: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ նոր օրենքի 32-րդ հոդվածի համաձայն համայնքի ղեկավարը օրենքով կամ կառավարության սահմանած կարգով վարում է համայնքի բնապահպանական կադաստրը, 45-րդ հոդվածի համաձայն` բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում իրականացնում է համայնքի սեփականություն համարվող հողերի, անտառային և ջրային տարածքների, շրջակա միջավայրի պահպանության կազմակերպման` պարտադիր, ինչպես նաև պետության կողմից պատվիրակված հետևյալ լիազորությունները.

1) վերահսկողություն է իրականացնում բնության պահպանության բնագավառում,

կազմակերպում է ընդերքի, անտառային, ջրային և օդային տարածքների,

ինչպես նաև բուսական ու կենդանական աշխարհի օգտագործման և պահպանման

միջոցառումները

2) ապահովում է հողերի պահպանությունը հողատարումից, ողողումներից,

ճահճացումից, քիմիական, ռադիոակտիվ նյութերով և արտադրական թափոններով

աղտոտումից:

542. Բնապահպանության ոլորտը Արագածոտնի մարզում ներկայացված է նաև որոշակի ինստիտուցիոնալ համակարգով: Մարզում բնապահպանությանը հիմնականում առնչվում են հետևյալ կառուցվածքային միավորները`

1) ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի աշխատակազմի գյուղատնտեսության և

բնապահպանության վարչությունը

2) ՀՀ բնապահպանության նախարարության աշխատակազմի բնապահպանական պետական

տեսչության Արագածոտնի տարածքային բաժինը

3) Մարզի անտառտնտեսությունները, որոնք գործում են ՀՀ գյուղատնտեսության

նախարարության գերատեսչական ենթակայության տակ

4) ՀՀ բնապահպանության նախարարության աշխատակազմի Ջրային ռեսուրսների

կառավարման գործակալության Ախուրյանի և Հրազդանի ջրավազանային

կառավարման տարածքային բաժինը

5) Բնապահպանական խնդիրներով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունները:

543. Այսպիսով, մարզում բնապահպանական իրավիճակը կառավարվում է որոշակի օրենսդրական և ինստիտուցիոնալ համակարգերի միջոցով:

544. Անտառներ, կենսաբազմազանություն, բնակության վայրեր - Արագածոտնի ընդհանուր անտառային ֆոնդը կազմում է 13448 հա, որից անտառածածկ են 8300 հա: Արագածոտնի մարզի անտառածածկ տարածքները գտնվում են մարզի Ապարանի. Արագածի, Աշտարակի և Թալինի տարածաշրջաններում: Մարզի դիրքը և ռելիեֆը նպաստել են կենսաբազմազանության մեծ տեսականու, էնդեմիզմի բարձր մակարդակի և հարուստ ագրոկենսաբազմազանության ձևավորմանը: Մարզը Հայաստանի այն տարածքներից է, որոնք ունենալով հարուստ և ինքնատիպ կենսաբազմազանություն, միաժամանակ ենթարկվում են այն վտանգող մարդկային և տեխնածին մի շարք գործոնների ազդեցությունը: Այդ ազդեցության հետևանքով տեղի են ունենում բնական միջավայրի, էկոհամակարգերի և դրանց համակեցությունների տեսակային կազմի փոփոխություն, ընդհուպ առանձին տեսակների ոչնչացում, կենսառեսուրսների գերօգտագործում, աղտոտում:

545. Անտառներով համեմատաբար աղքատ Արագածոտնի մարզը գտնվում է որոշակի հակասական վիճակում` մի կողմից առկա են գեղատեսիլ բնություն, իսկ մյուս կողմից` հանքային պաշարներով` քարերով հարուստ ընդերքը հանքարդյունահանվում է, որը սոցիալ-տնտեսական դրական հետևանքների հետ մեկտեղ մարզում առաջացրել է բնապահպանական բազում խնդիրներ:

546. Մարզի անտառտնտեսության գործունեությունը լուրջ բարեփոխումների խնդիր ունի: Այդ ձեռնարկությանը պետական բյուջեից տրվող սահմանափակ աջակցությունը ստիպում է նրանց նորմալ տնտեսվարելու համար առավելագույն կերպով օգտագործել անտառը, միևնույն ժամանակ չավելացնելով անտառվերականգնման ծախսերը: Անտառում այս իմաստով տնտեսվարելու և՛ հնարավորություն և՛ անհրաժեշտություն չկա, այլ անհրաժեշտ է անտառային օրենսգրքով սահմանված անտառների կայուն կառավարում: Արագածոտնի անտառներն այդ «ինքնապահպանման-ինքնածախսածածկման» ներուժը, ռեսուրսներն ու հնարավորությունները չունեն և այս առումով միայն ազգային-պետական աջակցության և ներդրումների շնորհիվ է, որ անտառները կարող են երկար ժամանակաշրջանի ընթացքում պահպանվել, վերականգնվել և փոխանցվել սերունդներին:

547. Արագածոտնի անտառները նաև առողջարար և գեղատեսիլ են: Անտառների, որոշակի չափով նաև բուժիչ հանքային ջրերի, պատմամշակութային հուշարձանների, ռելիեֆի այս ձևավորված ամբողջությունը խոսում է մարզում առողջարաններ հիմնելու, ինչպես նաև զբոսաշրջությունը զարգացնելու մեծ ներուժի մասին: Կարևոր է համայնքների, հասարակության լայն շերտերի մասնակցությունը անտառի պահպանության հարցերում: Այստեղ համայնքների, հասարակության և պետության փոխհամաձայնեցված, ներդաշնակ գործունեությունը կարող է ապահովվել միայն տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հասարակության լայն խավերի, հասարակական կազմակերպությունների ակտիվ ներգրավման միջոցով: Օրենսդրական որոշակի բազա կա /ՀՀ Սահմանադրություն, ՀՀ միջազգային պայմանագրեր, «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենք, ՀՀ Անտառային օրենսգիրք և այլն/, հասարակությանը նույնպես այս գործընթացներում ներգրավելու համար և այդ ներգրավվածությունը որոշակի չափով առկա է, սակայն այն բավարար համարել չի կարելի, քանզի ակնկալվում է ավելի մեծ մասնակցություն այս խնդիրներին: Ինչ-որ տեղ հասարակության անբավարար մասնակցությունն այստեղ հենց մարդկանց մի ստվար հատվածի կրավորական դիրքորոշման արդյունք է:

548. Հասարակության անդամները նաև կոնկրետ համայնքների բնակիչներ են: Մի շարք բնակավայրեր տեղադրված են անտառաշատ տարածքներում և կարծես թե այդ բնակավայրերի բնակչությունը ամենասերտ հոգեկան, ֆիզիկական, փոխներգործուն կապի մեջ է գտնվում տվյալ բնակավայրի անտառի հետ: Այսօր անտառային հարցերով հիմնականում որոշումներն ընդունվում են իշխանության բարձր մակարդակներում, բայց ստացվում է այնպես, որ անտառկառավարմանը վերաբերող մի շարք հարցեր ունեն ոչ միայն ազգային պետական այլ նաև տվյալ համայնքների համար համայնքային նշանակություն: Ցանկալի է, որ այս իրողությունը բոլոր դեպքերում հաշվի առնվի և պրակտիկայում ավելի շատ հնարավորություն ստեղծվի նաև համայնքներում քննարկել անտառկառավարման հարցերը և մասնակցել որոշումների ընդունման գործընթացին:

549. Արագածոտնի մարզում համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող անտառների կայուն կառավարումն իրականացվում է անտառտնտեսությունների կողմից: Մեկ անգամ չէ, որ քննարկվել են անտառների կայուն կառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմիններին հանձնելու խնդիրները: Խնդիրը կարևոր նշանակություն ունի և դեռ ենթակա է քննարկումների: Այստեղ մոտեցումը հետևյալն է` եթե համայնքային անտառկառավարումը կարող է նպաստել անտառի պահպանմանը, ինքնավերականգնմանը և ապահովել օպտիմալություն, ապա անտառների մի մասը համապատասխան համայնքների կառավարմանը հանձնելը կարող է արդյունավետ լինել:

550. Արագածոտնի անտառներին լուրջ վնաս հասցրեցին 1990-ական թթ. կատարված անտառհատումները, որոնք պայմանավորված էին տնտեսական ու էներգետիկ ճգնաժամով` Էլեկտրոէներգիայի, գազի մատակարարման, կենտրոնացված ջերմամատակարարման բացակայությամբ: Էներգետիկ իրավիճակի բարելավման շնորհիվ անտառհատումները զգալիորեն նվազել են, տեղի է ունենում մարզի բնակավայրերի գազիֆիկացում, որը զգալիորեն կրճատում է բնակչության վառելափայտի պահանջարկը: Գործընթացը հնարավորություն կտա հատկապես անտառներին մոտ գտնվող գյուղերում զգալիորեն կրճատել անտառհատումները և բարձրացնել անտառի ինքնավերականգնման ներուժը:

551. Վերոնշյալ բոլոր հարցերի վերաբերյալ մարզպետարանում պարբերաբար անց են կացվում քննարկումներ, որոնց արդյունքում ձևավորված կարծիքները, առաջարկությունները ներկայացվում են ՀՀ կառավարությանը, իրավասու պետական, տարածքային և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, կազմակերպություններին:

552. Ջրային ավազան - Մարզի տարածքով են հոսում հինգ գետեր` Քասախ, Հալավար, Գեղարոտ, Շահվերդ և Ամբերդ:

 

Աղյուսակ 9.1. Արագածոտնի մարզի գետային համակարգը

 

._______________________________________________________________.

|Գետի     |Ակունքի |Գետաբերանի|Երկարու-   |Միջին թեքու-|Ջրահավաք|

|անվանումը|նիշը /մ/|նիշը /մ/  |թյունը /կմ/|թյունը /%/  |ավազանի |

|         |        |          |           |            |մակերեսը|

|         |        |          |           |            |/կմ. ք./|

|_________|________|__________|___________|____________|________|

|Քասախ    |  3400  |    830   |     89    |     29     |  1480  |

|_________|________|__________|___________|____________|________|

|Հալավար  |  2820  |   1990   |     11    |     75     |  39.9  |

|_________|________|__________|___________|____________|________|

|Գեղարոտ  |  3600  |   1726   |     25    |     75     |   66   |

|_________|________|__________|___________|____________|________|

|Շահվերդ  |  3300  |    990   |     28    |     82     |   162  |

|_________|________|__________|___________|____________|________|

|Ամբերդ   |  3700  |    955   |     36    |     76     |   141  |

._______________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

553. Քասախ գետի ջրահավաք ավազանի մակերեսը 1480 քառ. կմ է, հոսքը 329 մլն./մ/խ, հոսքի մոդուլը` /ծավալային/ 0.222: Մարզում առկա են 28 արհեստական ջրամբարներ

 

Աղյուսակ 9.2. Մարզի ջրամբարների ցուցանիշները

 

.__________________________________________.

|հ/հ|Ջրամբարի անվանումը|Ծավալը  |Պատվարի   |

|   |                  |մլն. մ/խ|բարձրու-  |

|   |                  |        |թյունը /մ/|

|___|__________________|________|__________|

| 1 |Ապարանի           |   91   |   51.5   |

|___|__________________|________|__________|

| 2 |Ագարակի           |  0.196 |     8    |

|___|__________________|________|__________|

| 3 |Աշնակի            |  0.113 |    5.2   |

|___|__________________|________|__________|

| 4 |Դավթաշենի         |  0.316 |    8.8   |

|___|__________________|________|__________|

| 5 |Արագածի           |  0.59  |     4    |

|___|__________________|________|__________|

| 6 |Թալինի 1          |  0.248 |    7.5   |

|___|__________________|________|__________|

| 7 |Իրինդի            |   0.06 |     5    |

|___|__________________|________|__________|

| 8 |Ծիլքարի           |   1.2  |    13    |

|___|__________________|________|__________|

| 9 |Կաթնաղբյուրի      |   0.4  |   10.4   |

|___|__________________|________|__________|

|10 |Կաքավաձորի 1      |  0.024 |    3.8   |

|___|__________________|________|__________|

|11 |Կոշի              |   0.5  |     9    |

|___|__________________|________|__________|

|12 |Հացաշենի          |   1.11 |    7.3   |

|___|__________________|________|__________|

|13 |Հալավարի          |   5.5  |   32.4   |

|___|__________________|________|__________|

|14 |Ն. Սասնաշենի      |   1.15 |   17.4   |

|___|__________________|________|__________|

|15 |Շղարշիկի          |  0.097 |     7    |

|___|__________________|________|__________|

|16 |Ոսկեթասի          |  0.105 |     7    |

|___|__________________|________|__________|

|17 |Վ. Բազմաբերդի     |  0.222 |     8    |

|___|__________________|________|__________|

|18 |Վ. Սասնաշենի      |  0.064 |    4.5   |

|___|__________________|________|__________|

|19 |Կաքավաձորի 2      |    1   |    35    |

|___|__________________|________|__________|

|20 |Շենիկի            |  0.78  |    18    |

|___|__________________|________|__________|

|21 |Աշնակի            |  0.331 |     7    |

|___|__________________|________|__________|

|22 |Զովասարի          |  0.91  |   10.3   |

|___|__________________|________|__________|

|23 |Մաստարայի         |  0.077 |     4    |

|___|__________________|________|__________|

|24 |Դաշտադեմի         |  0.039 |     5    |

|___|__________________|________|__________|

|25 |Կաթնաղբյուրի 2    |  0.01  |     4    |

|___|__________________|________|__________|

|26 |Ն. Բազմաբերդի     |  0.017 |    4.5   |

|___|__________________|________|__________|

|27 |Եղնիկի            |  0.01  |     3    |

|___|__________________|________|__________|

|28 |Արուճի            |  0.05  |     8    |

|___|__________________|________|__________|

|29 |Թալին 2           |  0.03  |          |

.__________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

554. Օդային ավազանն աղտոտվում է հիմնականում արդյունաբերական, այդ թվում` հանքարդյունահանող ձեռնարկությունների և ավտոտրանսպորտի արտանետումներից: Ստացիոնար աղբյուրներից արտանետումների կրճատման համար հեռանկարային լուծումը բնապահպանական տեսակետից նախընտրելի տեխնոլոգիաների ներդրման համար պետության կողմից նպաստավոր միջավայրի քաղաքականության մշակումն է: Մարդկանց առողջության և կյանքի որակի ապահովման համար կարևորվում է նաև քաղաքներում կանաչ տարածքների, ռեկրեացիոն գոտիների պահպանման և համաչափ զարգացման խնդիրը, որը առավել կարևորվում է ամառվա ամիսներին ջերմային սթրեսներին հարմարվելու համար:

 

Աղյուսակ 9.3. ՀՀ Արագածոտնի մարզում բնապահպանության օրենսդրության

խախտումները 2008 թվականին

 

.___________________________________________________________________.

|Հ.Հ.|Ցուցանիշներ                               |Չափի միավորը|Քանակը|

|____|__________________________________________|____________|______|

|  1 |Ստուգված օբյեկտների քանակը                |    Միավոր  |  106 |

|____|__________________________________________|____________|______|

|  2 |Հայտնաբերված խախտումների քանակը           |    Միավոր  |  101 |

|____|__________________________________________|____________|______|

|  3 |Վարչական տույժի համար սահմանված գումար    |  Հազ. դրամ |3725.0|

|____|__________________________________________|____________|______|

|  4 |Վարչական տույժի ենթարկվածների քանակը      |     Մարդ   |  55  |

|____|__________________________________________|____________|______|

|  5 |Վնասի հատուցման գումարն ըստ               |  Հազ. դրամ |590.8 |

|    |արձանագրությունների                       |            |      |

|____|__________________________________________|____________|______|

|  6 |Վնասի հատուցման արձանագրությունների քանակը|    Միավոր  |   6  |

.___________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

555. Մարզում բնապահպանության ոլորտը բնութագրող մի շարք ցուցանիշների վերաբերյալ տվյալները ներկայացված են աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 9.4. Բնապահպանության ոլորտում ՀՀ Արագածոտնի մարզի

իրավիճակը բնութագրող մի քանի ցուցանիշներ

 

._____________________________________________________________________.

|Հ.Հ.|Ցուցանիշը                                       |2006 թ.|2007   |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 1  |Մթնոլորտային արտանետումներ անշարժ աղբյուրներից  | 148.2 | 165.8 |

|    |/տոննա/                                         |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 2  |Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի քանակը մեկ|  53.8 |  60.2 |

|    |քառ. կմ-ի հաշվով,/կգ/                           |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| /3 |Մթնոլորտ արտանետված փոշու քանակը /տոննա/        | 140.4 | 129.8 |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 4  |Բնապահպանական ընթացիկ ծախսերի իրականացումը      |  1.2  |  1.6  |

|    |/մլն դրամ/                                      |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 5  |Բնապահպանական հիմնական արտադրական միջոցների     |  0.9  |  0.9  |

|    |փաստացի արժեքները /մլն դրամ/                    |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 6  |Բնապահպանական հիմնական արտադրական միջոցների     | 475.3 | 448.2 |

|    |արժեքները հիմնական արտադրական միջոցներ ունեցող  |       |       |

|    |մեկ կազմակերպության հաշվով /հազ. դրամ/          |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 7  |Բնապահպանական հիմնական արտադրական միջոցների     |  38.0 | 31.0  |

|    |հիմնավերանորոգման համար իրականացվող ծախսերը     |       |       |

|    |/հազ. դրամ/                                     |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

| 8  |Բնապահպանական և  բնօգտագործման վճարներ          |48600.0|55000.0|

|    |/հազ. դրամ/                                     |       |       |

|____|________________________________________________|_______|_______|

|8.1 |Բնապահպանական վճարներ /հազ. դրամ/               |18200.0|20240.0|

|____|________________________________________________|_______|_______|

|8.2 |Բնօգտագործման վճարներ /հազ. դրամ/               |30400.0|34760.0|

._____________________________________________________________________.

(Աղբյուրը` ՀՀ ԱՎԾ տվյալներ)

 

9.2. Բնապահպանության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը

 

556. Արագածոտնի մարզում բնապահպանության ոլորտում անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալը.

557. Մարզի արդյունաբերա-բնապահպանական համալիր ծրագրի ընդունում և իրականացում, որը կնպաստի մարզի սոցիալ-տնտեսական հզորացմանը: Մարզում գերակայություն է հատկապես հանքարդյունաբերական և բնապահպանական ռազմավարությունների համադրումը, որը հնարավորություն կտա ապահովել հանքարդյունաբերության վերազինումը ժամանակակից անթափոն, էկոլոգիապես մաքուր տեխնոլոգիաներով, նվազեցնել շրջակա միջավայրի և մասնավորապես` անտառների աղտոտումը:

558. Տնտեսական աճին զուգընթաց լավագույն, բնապահպանական տեսակետից անվտանգ և ռեսուրսախնայող տեխնոլոգիաների ներդրման խթանում` ապահովելով վնասակար արտանետումներ ունեցող հին տեխնոլոգիաների դուրսմղումը:

559. Մարզում ձեռնարկությունների բնապահպանական վարկանշման մեխանիզմների, այդ թվում` միջազգային ISO ստանդարտների մշակույթի կիրառում:

560. Տարբեր պատճառներով լքված և չշահագործվող հանքավայրերի էկոլոգիական իրավիճակի բարելավմանը նպատակաուղղված ռեկուլտիվացիայի ծրագրերի իրականացում, որն անհրաժեշտ է ջրային ռեսուրսների և հողերի հետագա աղտոտումը կանխարգելելու և բնական էկոհամակարգերը վերականգնելու համար:

561. Բնապահպանական հիմնախնդիրների լուծման մեջ համայնքների մասնակցության ուժեղացում, դրանց լուծման ուղիների վերաբերյալ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրազեկության բարձրացում: Անհրաժեշտ է կազմակերպել միջոցառումներ, որոնք կնպաստեն համայնքների մասնակցության ակտիվացմանը ԲՀՊՏ կառավարման գործընթացներում, քանի որ այդ տարածքների համար սահմանված ռեժիմը համեմատաբար մեծ հնարավորություններ է ստեղծում տնտեսական մեխանիզմների կիրառման համար: Մասնավորապես կարևորելով զբոսաշրջության ոլորտի զարգացումը ընդհանուր տնտեսական զարգացման մեջ, անհրաժեշտ է աջակցել համայնքների նախաձեռնություններին` էկոտուրիզմի զարգացման և համապատասխան ենթակառուցվածքների ստեղծման նպատակով:

562. Էկոլոգիական կրթության ներդրում և արմատավորում մարզի կրթական հիմնարկներում, մարզի բնապահպանական ինստիտուցիոնալ համակարգի ներդրում:

563. Այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների կիրառում:

564. Մարզի գազամատակարարման ցանցի ընդլայնում: Շատ բնակավայրերում տնային տնտեսությունների կողմից որպես ջեռուցման հիմնական միջոց է դիտվում վառելափայտը, որը, որպես կանոն, հատվում է այդ բնակավայրերի հարևանությամբ գտնվող անտառներից և դրանով իսկ զգալի վնաս է հասցվում այդ տարածաշրջանների շրջակա միջավայրին: Անտառամերձ գյուղերի գազիֆիկացումը այս առումով պետք է առաջնահերթ համարվի

565. Հողերի որակի և բերրիության չափորոշիչների մշակում. որակյալ մոնիթորինգի, հողօգտագործման նորմավորման, հաշվառման և վերահսկողության համակարգի ձևավորում: Վնասված գյուղատնտեսական և բնական հողատարածքների վերականգնման համար անհրաժեշտ է մշակել խթանման տնտեսական մեխանիզմներ: Վարելահողերի մի մասն ինչպես ամբողջ Հանրապետությունում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում չի օգտագործվում` ինչպես ներդրումների, այնպես էլ մեխանիզացիայի, պարարտանյութերի և այլ պարագաների բացակայության պատճառով

566. Արոտավայրերի և խոտհարքերի ռացիոնալ կառավարում: Ներկայումս մանր գյուղացիական տնտեսությունները, աղքատության և կազմակերպված կոոպերացիայի բացակայության պատճառով, հիմնականում չեն կարողանում իրենց փոքր հոտերը քշել հեռավոր ամառային արոտավայրեր և ստիպված են օգտագործել միայն գյուղամերձ կերահանդակները: Արդյունքում վերջիններս գտնվում են չափազանց մեծ ծանրաբեռնվածության տակ, իսկ հեռավոր կերահանդակների վիճակը, որպես արոտավայր չօգտագործելու արդյունքում, նկատելիորեն բարելավվում է

567. Բնապահպանական որոշումների կայացման գործում հասարակության մասնակցության ընդլայնում

568. Համայնքային անտառկառավարման կիրառում մարզի անտառամերձ համայնքներում: Հանրապետությունում նախապատրաստվում են փորձնական ծրագրեր, որոնց հետագա գնահատումը հիմք կհանդիսանա համայնքային անտառկառավարման եղանակների և ծավալների սահմանման համար: Այս գործընթացը պետք է ընթանա տեղական ինքնակառավարման մարմինների, մասնավոր հատվածի և հասարակական կազմակերպությունների համագործակցության նորարարական մեխանիզմների կիրառման ճանապարհով:

569. Մարզի տարածաշրջաններում որսահանդակների ստեղծում, որը հնարավորություն կտա որսը կազմակերպել միայն սահմանված վայրերում և կնպաստի կենսաբազմազանության պահպանմանը:

570. Բնության հատուկ պահպանվող նոր տարածքների ստեղծում:

571. Աշտարակ, Ապարան, Թալին և Ծաղկահովիտ քաղաքների` կեղտաջրերի մաքրման կայանների կառուցում և վերակառուցում: Ձեռնարկությունների կողմից նախնական մաքրման համակարգերի ստեղծումը էականորեն կնվազեցնի ջրային ավազանների վրա աղտոտման ճնշումը:

572. Կենցաղային կոշտ թափոնների կենտրոնացված աղբավայրերի կառավարման պլանների մշակում և վերամշակման համար բիզնես ծրագրերի մշակում: Մարզի քաղաքներում արտադրական և կենցաղային թափոնների կառավարման` հավաքման, տեսակավորման և կազմակերպված վնասազերծման խնդիրը կարևորվում է ինչպես անմիջական վնասի կանխարգելման, այնպես էլ հողային ռեսուրսների և ջրային ավազանների աղտոտման հետևանքների վերացման համար հետագայում պահանջվող խոշոր ներդրումների անհրաժեշտությամբ: Գործնականում արդյունաբերական թափոնները և շինարարական աղբը կոշտ կենցաղային թափոնների հետ հեռացվում են քաղաքային և գյուղական աղբյուսներ: Համապատասխան նորմատիվամեթոդական փաստաթղթերի բացակայության պայմաններում աճում է կոշտ աղբի կուտակիչների և աղբավայրերի առկա վիճակի բացասական ազդեցության հավանականությունը բնակչության առողջության և շրջակա բնական միջավայրի, հատկապես` հողի վրա: Ներկայումս Արագածոտնում թափոնների հեռացման նպատակով կիրառվող եղանակները համարժեք չեն: Պետական և մասնավոր մի շարք ձեռնարկությունների միջոցով քաղաքապետարանների կողմից մատուցվող աղբահեռացման ապակենտրոնացված ծառայությունների որակի և կարողությունների միջև էական տարբերություններ կան: Աղբահավաքման եղանակները և կիրառվող ենթակառուցվածքը ստանդարտից ցածր են, որի արդյունքում տեղի են ունենում աղբի մեծ կուտակումներ, աղբը հաճախ չի հեռացվում, առաջանում են սանիտարա-հիգիենիկ անբարենպաստ պայմաններ: Թափոնների հեռացման համակարգի կատարողականության բարելավման համար անհրաժեշտ է մշակել նշված համակարգի արդիականացման ռազմավարական ծրագիր, որը ենթադրում է աշխատանքների իրականացում մի քանի ուղղություններով` խոշոր բնակավայրերի հատակագծերով նախատեսված աղբավայրերի կառավարման պլանների մշակում, առաջնահերթ նվազագույն ներդրումներ պահանջող բարելավման և ցանկապատման աշխատանքների իրականացում, միջհամայնքային աղբավայրերի նախագծում և դրանց շահագործման համար տեխնիկական միջոցների տրամադրում, աղբամշակման գործարանի կառուցում: Միաժամանակ անհրաժեշտ է ուժեղացնել վերահսկողությունը համայնքների տարածքների սանիտարական վիճակի նկատմամբ

573. Օդային և ջրային ավազանի աղտոտվածության քիմիական վերլուծության շրջիկ լաբորատորիայի ձեռքբերում, որը հնարավորություն կտա կատարել մի շարք բնապահպանական վերլուծություններ:

574. Հնարավորինս աջակցել բնապահպանական վերահսկողության պետական լիազոր մարմինների մարզային կառույցների տեխնիկական ներուժի հզորացմանը, այդ թվում` շրջիկ էկոլաբորատորիաների ձեռքբերմանը, ինչը հնարավորություն կտա անմիջականորեն որոշելու մթնոլորտային օդի, ջրային ավազանի, հողային ռեսուրսների աղտոտվածության աստիճանը, դրանց աղբյուրները և ժամանակին կանխարգելելու շրջակա միջավայրի աղտոտումը: Բնապահպանության ոլորտի 2011-2014 թթ. ֆինանսավորումը բերված է հավելված 8-ում:

 

9.3. Բնապահպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ոլորտ. Բնապահպանություն                                              |

|_____________________________________________________________________|

|Խնդիր                |Ցուցանիշ                    |Ռիսկեր            |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Բարելավել            |  Կենսաբազմազանության       |Կազմակերպչական`   |

|բնապահպանական        |պահպանության համար,         |Անտառների         |

|իրավիճակը            |մասնավորապես անտառների      |կառավարման մեջ    |

|Արագածոտնի մարզում   |կայուն կառավարման համար     |թափանցիկության և  |

|                     |ապահովված են պայմանները     |անկախ մոնիտորինգի |

|                     |  ԱՊ կենսաբազմազանության    |համակարգը չի      |

|                     |մոնիտորինգի հաշվետվություն  |ձևավորվել         |

|                     |  Անտառկառավարման պլաններ   |                  |

|                     |ունեցող                     |                  |

|                     |անտառտնտեսություններ, հա    |                  |

|                     |  Անտառշինական աշխատանքների |                  |

|                     |ծավալը, պաշտպանիչ           |                  |

|                     |անտառաշերտեր, հա            |                  |

|                     |  Հեղեղումների հետևանքով    |                  |

|                     |հողերի էռոզիայի կանխարգելման|                  |

|                     |աշխատանքների իրականացման    |                  |

|                     |ծավալները, հա, մլն դրամ     |                  |

|                     |  Ամրացված գետերի հուներ, կմ|                  |

|                     |  Տեղադրված գաբիոններ, հատ  |                  |

|                     |Աղբավայրեր, որոնք ունեն     |                  |

|                     |ցանկապատեր, թիվ             |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Առաջնահերթ ծրագրեր   |                            |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 1.          |  Համայնքների թիվը,         |Ռիսկեր`           |

|Մարզային կառույցների,|որոնք մասնակցում են         |Կոնֆլիկտներ       |

|տեղական              |ԱՊ տարածքների               |Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի  |

|ինքնակառավարման      |պլանավորման,                |և  համայնքների    |

|մարմինների,          |կառավարման                  |միջև              |

|հասարակական          |աշխատանքներին               |Շահերի բախումներ  |

|կազմակերպությունների |  Նախագծերի թիվը, որոնք     |Գործունեության    |

|և  «Հայ-անտառ» ՊՈԱԿ-ի|անցել են հանրային           |թափանցիկության    |

|համագործակցության    |քննարկումներ                |բացակայություն    |

|համար ինստիտուցիոնալ |Ակտիվ գործող ՀԿ-ների        |Մեղմում`          |

|հիմքերն ստեղծված են  |թիվը և  իրականացված         |Համայնքները       |

|Խնդիրներ`            |ծրագրերի ծավալը             |շահագրգռված են    |

|. Ապահովել տեղական   |(դրամ)                      |մասնակցելու       |

|ինքնակառավարման      |  Հանրային լսումներ         |կառավարման        |

|մարմինների           |անցած նախագծերի թիվը        |գործընթացներին    |

|մասնակցությունը      |  ՀԿ-ների                   |Մարզում կան ակտիվ |

|բնական ռեսուրսների,  |մասնակցությամբ              |ՀԿ-ներ, 1         |

|մասնավորապես         |իրականացված ծրագրերի        |                  |

|անտառների և          |թիվը, ծավալը (դրամ)         |                  |

|արոտավայրերի         |                            |                  |

|կառավարման           |                            |                  |

|գործընթացում         |                            |                  |

|. Իրականացնել        |                            |                  |

|հանրային կարծիքի     |                            |                  |

|ուսումնասիրություն   |                            |                  |

|ԱՊ տարածքում         |                            |                  |

|իրականացվող ծրագրերի |                            |                  |

|վերաբերյալ           |                            |                  |

|. Ապահովել           |                            |                  |

|համայնքների          |                            |                  |

|տարածքներում         |                            |                  |

|իրականացվող նախագծերի|                            |                  |

|շրջակա միջավայրի վրա |                            |                  |

|ազդեցության գնահատման|                            |                  |

|հանրային լսումներ    |                            |                  |

|. Մարզի բնապահպանական|                            |                  |

|ՀԿ-ների և            |                            |                  |

|լրատվամիջոցների      |                            |                  |

|կարողությունների     |                            |                  |

|զարգացում ԱՊ         |                            |                  |

|կենսաբազմազանության  |                            |                  |

|մոնիտորինգի          |                            |                  |

|իրականացման և        |                            |                  |

|հանրային իրազեկման   |                            |                  |

|մեջ նրանց ներգրավելու|                            |                  |

|համար                |                            |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 2.          |  Անտառային ռեսուրսների     |Ռիսկեր`           |

|Անտառների կառավարման |կառավարման գործընթացներում  |Շահերի անհամապա-  |

|պլանների իրականացման |համայնքների մասնակցության   |տասխանություն     |

|մեջ համայնքների      |արդյունավետ մեխանիզմները    |համագործակցության |

|մասնակցության        |մշակված են                  |ստեղծման համար    |

|պայմաններն           |  Հանրային լսումների թիվը   |ՏԻՄ-երի կողմից    |

|ապահովված են         |  Համայնքների թիվը, որտեղ   |անտառների         |

|Խնդիրներ`            |իրականացվել են ուսուցողական |կառավարման համար  |

|. Մշակել ընթացակարգեր|սեմինարներ                  |աջակցության       |

|անտառների            |  ՈՒսուցում անցած տեղական   |մեխանիզմները չեն  |

|արտոնագրային         |ինքնակառավարման մարմինների  |հստակեցվել        |

|կառավարման           |մասնագետների թիվը           |ՏԻՄ-երի կողմից    |

|որոշումներին ՏԻՄ     |  Հիմնադրված անտառի         |անտառների         |

|մասնակցության        |մակերեսը, 5 հա              |կառավարման համար  |

|ապահովման համար      |  Համայնքային անտառների     |հմտությունների    |

|. Հիմնել համայնքային |ծավալը, հա                  |բացակայություն    |

|անտառներ             |  Վերականգնված անտառների    |                  |

|. Հիմնել տնկարանային |մակերեսը, 10 հա             |                  |

|տնտեսություններ      |  Բարեկարգված անտառային     |                  |

|համայնքային հողերի   |ճանապարհներ, 8 կմ           |                  |

|վրա                  | Հիմնադրված /վերականգնված   |                  |

|                     |տնկարանային տնտեսությունների|                  |

|                     |քանակը, տարեկան արտադրվող   |                  |

|                     |տնկիների քանակը, հազ. տնկի  |                  |

|                     |Իրացված ոչ բնափայտային      |                  |

|                     |անտառային մթերքի ծավալը, կգ,|                  |

|                     |հազ. դրամ                   |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 3.          |արոտավայրերի օգտագործման    |Ռիսկեր`           |

|Արոտավայրերի կայուն  |համար կոոպերացիայի խթանում  |ֆինանսների        |

|կառավարման համակարգը |կատարված է համայնքների      |բացակայություն,   |

|ներդրված է           |բյուջեների հաշվին)          |ՏԻՄ-երի կողմից    |

|Արոտավայրերի կայուն  |Տեղադրված ջրարբիացման կետեր,|համաֆինանսավորում |

|կառավարման պլանները  |հատ                         |իրականացնելու     |

|մշակված են բոլոր     |Արոտավայրերի մակերեսը, որոնք|շահագրգռվածության |

|համայնքների համար և  |ունեն ջրարբիացման կետեր, հա |բացակայություն    |

|իրականացման համար    |Վերանորոգված դաշտամիջյան    |Մեղմում`          |

|ապահովված են         |ճանապարհներ, կմ, տեղադրված  |Համապատասխանում է |

|միջոցները և          |ջրահեռացման խողովակներ, հատ |ՀՀ                |

|հսկողության          |Արոտավայրերի քանակը և       |գյուղատնտեսության |

|մեխանիզմները         |մակերեսը, որոնք ունեն       |ռազմավարությանը,  |

|Բարելավված           |օգտագործման տեխնիկական      |2006 թ.           |

|արոտավայրեր և        |պայմաններ                   |ԲՊԿՉՆ Ծրագրով     |

|խոտհարքներ, հազ. հա  |Մշակված արոտավայրերի        |մշակվել են        |

|Խնդիրներ`            |կառավարման պլաններ, համայնք |համայնքների       |

|. Արոտավայրերի       |Աջակցություն ստացած         |արոտավայրերի      |

|օգտագործման համար    |կոոպերատիվներ               |կառավարման պլաններ|

|ճանապարհների         |                            |Կոոպերացիայի      |

|կառուցում և          |                            |ձևավորման  համար  |

|երթուղիների          |                            |աջակցության       |

|համաձայնեցում ԱՊ     |                            |սխեմաների         |

|պահպանության ռեժիմի  |                            |բացակայություն    |

|հետ                  |                            |                  |

|. Արոտավայրերի և     |                            |                  |

|խոտհարքերի           |                            |                  |

|արդյունավետության    |                            |                  |

|բարձրացում           |                            |                  |

|. Արոտավայրերի       |                            |                  |

|ջրարբիացում          |                            |                  |

|. Բեռնվածության      |                            |                  |

|կանոնակարգում        |                            |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 4.          |Մարզում թափոնների կառավարման|Ռիսկեր`           |

|Արտադրական և         |համար պայմաններն            |Ֆինանսական        |

|կենցաղային թափոնների |ապահովված են                |միջոցների         |

|տեղադրման համակարգը  |Բնակավայրեր, որոնք մշակել են|բացակայությունը   |

|կատարելագործված է և  |աղբավայրերի կառավարման      |ՏԻՄ-երը չեն       |

|տարերայնորեն առաջացող|պլաններ, թիվ                |կարևորում  խնդիրը |

|աղբյուրների          |Աղբավայրեր, որոնք           |Մեղմում`          |

|առաջացումը           |ցանկապատվել են, թիվ         |Թափոնների         |

|կանխարգելված է       |Մարզի քաղաքներում մշակված   |կառավարման        |

|Խնդիրներ`            |աղբավայրերի կառավարման      |հիմնախնդիրը       |

|. Խոշոր բնակավայրերի |պլաններ, ցանկապատված գործող |կառավարության     |

|աղբավայրերի          |աղբավայրեր Աշտարակ, Ապարան, |գերակայությունների|

|կառավարման պլանների  |Թալին համայնքներում         |շարքում է         |

|կազմում              |Միջհամայնքային աղբավայրերի  |Աղբավայրերի       |

|. Միջհամայնքային     |մշակված նախագծեր, թիվ       |վերակառուցման/    |

|աղբավայրերի նախագծում|Կազմակերպված է աղբահեռացման |կառուցման խնդիրը  |

|Տեղական              |միջհամայնքային              |նախատեսված է      |

|ինքնակառավարման      |կազմակերպություն, թիվ       |քաղաքների գլխավոր |

|մարմիններին          |Համայնքներ, որոնք ունեն     |հատակագծերով      |

|աջակցություն`        |աղբահեռացման պայմանագրեր,   |                  |

|աղբահանության        |թիվ                         |                  |

|պայմանագրային        |                            |                  |

|հարաբերությունների   |                            |                  |

|ձևավորման  համար     |                            |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 5.          |Հողերի դեգրադացիայի         |Ռիսկեր`           |

|Հողային ռեսուրսների  |կանխարգելման աշխատանքներն   |Համայնքների կողմից|

|օգտագործման և        |իրականացվում են պետական,    |անտառտնկման համար |

|պահպանության         |համայնքային և  մասնավոր     |բավարար           |

|արդյունավետության    |համագործակցության           |շահագրգռվածություն|

|բարձրացում           |շրջանակներում:              |չի ցուցաբերվի     |

|Խնդիրներ`            |Տեղադրված գաբիոններ, հատ    |Հանքավայրի        |

|. Գաբիոնների         |Ամրացված հենապատեր,         |ռեկուլտիվացման    |

|կառուցում            |Հեղեղումների հետևանքով      |համար ֆինանսական  |

|. Հենապատերի ամրացում|հողատարման կանխարգելման     |միջոցների         |

|. Գետերի հուների     |համար հիմնված               |բացակայությունը   |

|մաքրում              |անտառտնկարկներ, հա          |                  |

|. Հողերի էռոզիայի    |. Ապարան համայնքում հիմնվել |                  |

|կանխարգելման համար   |է 20 հա անտառ               |                  |

|անտառվերականգնման    |. Բյուրական համայնքում      |                  |

|/անտառհիմնման        |հիմնվել է 8 հա անտառ        |                  |

|աշխատանքների         |Աշտարակի տարածաշրջանի       |                  |

|իրականացում          |քարհանքեր, խախտված հողերի   |                  |

|. Լքված հանքավայրերի |ռեկուլտիվացիայի նախագիծը    |                  |

|ռեկուլտիվացիա        |մշակված է, ֆինանսավորումն   |                  |

|                     |ապահովված է                 |                  |

|                     |Ռեկուլտիվացված տարածքի      |                  |

|                     |մակերեսը, հա                |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 6.          |Ջրային ռեսուրսների աղտոտման |Ռիսկեր`           |

|Ջրային ռեսուրսների   |կանխարգելման աշխատանքները   |Ջրահեռացման խնդիրը|

|օգտագործման          |դրված են կայուն հիմքերի վրա |ջրավազանային      |

|արդյունավետության    |Կեղտաջրերի մաքրման պարզ     |կառավարման մարմնի |

|բարձրացում և  գետերի |կայանների նախագծերը         |կողմից չի         |

|մեջ առանց նախնական   |մշակված են:                 |կարևորվում        |

|մշակման թափվող       |Արտադրական և  նոր կառուցվող |                  |

|կեղտաջրերի և         |կենցաղային սպասարկման       |                  |

|հանքային             |ձեռնարկությունները          |                  |

|պարարտանյութերի      |կահավորված են կեղտաջրերի    |                  |

|մնացորդների ծավալների|մաքրման պարզ կայանքներով    |                  |

|նվազեցում            |Մարզի հորատանցքերը          |                  |

|Խնդիրներ`            |գույքագրված են,             |                  |

|. Ջրավազանային       |արդյունահանման ծավալները    |                  |

|կառավարման խորհրդի   |ճշտված են:                  |                  |

|աշխատանքներում       |Պարարտանյութերի պահպանման և |                  |

|ՏԻՄ-երի և  հանրային  |օգտագործման կուլտուրան      |                  |

|մասնակցության        |բարձրացել է:                |                  |

|ապահովում            |                            |                  |

|. Կեղտաջրերի մաքրման |                            |                  |

|պարզ տեխնոլոգիաների  |                            |                  |

|կիրառմամբ մաքրման    |                            |                  |

|կայանների ստեղծում,  |                            |                  |

|. Օրգանական և        |                            |                  |

|անօրգանական          |                            |                  |

|պարարտանյութերի      |                            |                  |

|օգտագործման          |                            |                  |

|կուլտուրայի          |                            |                  |

|բարձրացում, ջրային   |                            |                  |

|ավազանների աղտոտման  |                            |                  |

|բացառում:            |                            |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 7.          |Իրականացված ծրագրերը, դրամ  |Ռիսկեր`           |

|Բնապահպանական        |ԶԼՄ հրատարակված հոդվածներ,  |Ֆինանսական        |

|հիմնախնդիրների և     |հեռուստահաղորդումներ,       |միջոցների         |

|իրականացվելիք        |Բնապահպանության             |բացակայությունը   |

|միջոցառումների       |նախարարության և             |                  |

|վերաբերյալ           |նախարարության աշխատակազմի   |                  |

|հասարակության        |Ջրային ռեսուրսների          |                  |

|իրազեկության         |կառավարման գործակալության   |                  |

|բարձրացում           |Ախուրյանի և  Սևան-Հրազդան   |                  |

|Խնդիրներ`            |ջրավազանային կառավարման     |                  |

|. Բնապահպանական      |բաժինների հետ համատեղ:      |                  |

|ծրագրերի իրականացման |                            |                  |

|համար հասարակական    |                            |                  |

|կազմակերպություններին|                            |                  |

|աջակցության          |                            |                  |

|տրամադրում           |                            |                  |

|_____________________|____________________________|__________________|

|Արդյունք 8.          |Կազմված ծրագրեր և           |Ռիսկեր`           |

|Քաղաքներում կանաչ    |բյուջեներ,                  |Ֆինանսական        |

|տարածքների, ռեկրեցիոն|Նախատեսված միջոցառումներ`   |միջոցների         |

|գոտիների պահպանում և |բնապահպանական ռազմավարության|բացակայությունը   |

|համաչափ զարգացում:   |ենթատեքստում,               |                  |

|Խնդիրներ`            |Կանաչ գոտիների և  պահպանվող |                  |

|. Համայնքների        |տարածքների թիվն ավելացել է, |                  |

|բյուջեներում         |հեկտար:                     |                  |

|կանաչապատման և       |                            |                  |

|ռեկրեցիոն գոտիների   |                            |                  |

|պահպանման համար      |                            |                  |

|գումարների           |                            |                  |

|նախատեսում,          |                            |                  |

|. Համայնքների        |                            |                  |

|զարգացման քառամյա    |                            |                  |

|ծրագրերում կանաչ     |                            |                  |

|գոտիների զարգացման   |                            |                  |

|ռազմավարության       |                            |                  |

|մշակում              |                            |                  |

._____________________________________________________________________.

 

10. ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ

 

10.1 Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը

 

575. Զբոսաշրջությունը համաշխարհային տնտեսության զարգացման հիմնական շարժիչ ուժերից մեկն է, որի զարգացումը նպաստում է կայուն տնտեսական առաջընթացին, շրջակա միջավայրի պահպանությանը, համաչափ տարածքային տնտեսական զարգացմանը, աղքատության հաղթահարմանը, պատմամշակութային ժառանգության և ավանդույթների պահպանությանն ու զարգացմանը, մշակութային արժեքների փոխադարձ արժևորմանը: ՄԱԿ-ի զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության վիճակագրական տվյալների համաձայն, վերջին տարիներին մինչև 2008 թվականը համաշխարհային զբոսաշրջային այցելությունների միջին տարեկան աճը կազմել է 4-4.5%, 2007 թվականին այն անցել է 6%-ի սահմանագիծը, 2008 թվականի հունվար-հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում համաշխարհային զբոսաշրջային այցելությունների աճի տեմպը 2007 թվականի նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ կազմել է 3.7%, իսկ տարեկան աճի տեմպի կանխատեսումը 2-3% է: Համաշխարհային տնտեսական զարգացումների ներկա սցենարի պահպանման դեպքում 2009 թվականի ընթացքում կանխատեսվում է համաշխարհային զբոսաշրջային այցելությունների մինչև 2% աճ:

576. Զբոսաշրջությունը Հայաստանի տնտեսության առավել դինամիկ զարգացող ոլորտներից մեկն է և հայտարարված է տնտեսության գերակա ճյուղ: Շնորհիվ Հայաստանի Հանրապետությունում վարվող պետական քաղաքականության, զբոսաշրջության բնագավառում վերջին տարիներին արձանագրվել է քանակական և որակական աճ: Զգալիորեն զարգացել են ենթակառուցվածքները` ճանապարհները, նոր միջազգային չափանիշներին համապատասխանող օդանավակայանը, հյուրանոցային տնտեսությունը, սննդի ու զվարճանքի օբյեկտները, բարձրացել է մատուցվող ծառայությունների որակը: Զբոսաշրջությունը երկրում արձանագրել է այցելուների թվի կայուն և դինամիկ աճ: 2001 թվականից ի վեր Հայաստան կատարված միջազգային զբոսաշրջային այցելությունների միջին տարեկան աճը կազմում է 25%, 2007 թվականին միջազգային զբոսաշրջային այցելությունների թիվը կազմել է ավելի քան 510 000` 2006 թվականի համեմատ աճելով 33.5%-ով:

577. 2008 թվականի հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին Հայաստան ներգնա զբոսաշրջային այցելությունների թիվը կազմել է 402000` 2007 թվականի նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ աճելով 10.1%-ով: Ինչպես համաշխարհային զբոսաշրջային այցելությունները, 2008 թվականի հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին Հայաստանում նույնպես զբոսաշրջային այցելությունների աճի տեմպի նվազում է արձանագրվել: Այնուամենայնիվ, զբոսաշրջային այցելությունները Հայաստան շարունակում են աճել, իսկ 2009 թվականին Հայաստան ներգնա զբոսաշրջային այցելությունների քանակի թիրախը 700000-ի սահմանագիծը հատելն է:

578. Վերջին տարիներին զբոսաշրջության ոլորտի մարքեթինգային քաղաքականության շրջանակներում ծրագրային միջոցառումները հիմնականում ուղղված են եղել համաշխարհային շուկայում Հայաստանի, որպես զբոսաշրջության համար բարենպաստ և գրավիչ երկրի, նկարագրի ձևավորման շարունակական կատարելագործմանը: 2007 թ. մարտ ամսին Համաշխարհային տնտեսական Ֆորումի կողմից առաջին անգամ հրապարակված «Շրջագայությունների և զբոսաշրջության մրցունակություն» համաթվով Հայաստանը դասակարգված 124 երկրների շարքում զբաղեցնում էր 74-րդ տեղը: Համաձայն կատարված զբոսաշրջային այցելությունների վիճակագրական հետազոտության արդյունքների, Հայաստանում միջազգային զբոսաշրջիկների կատարած ծախսերը նույնպես դինամիկ աճում են: 2006 թվականին այն կազմել է շուրջ 299 մլն, իսկ 2007 թվականին` 400 մլն ԱՄՆ դոլլար: Մոտ 20 հազ. մարդ ուղղակիորեն աշխատում է զբոսաշրջության ոլորտում (ընդհանուր աշխատուժի 1.7%-ը): 2007թ. հունվար-դեկտեմբերին Հայաստան են այցելել 510287 միջազգային զբոսաշրջիկներ` նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի 282240 զբոսաշրջիկների դիմաց:

578. Այս ամենին զուգահեռ, Արագածոտնում ոլորտի դինամիկան դեռևս համահունչ չէ Հայաստանի զարգացումներին և երկրում ոլորտի զարգացմանը զուգընթաց կարևորվում է մարզում առկա զբոսաշրջային ներուժի հիման վրա զբոսաշրջության զարգացման ապահովումը, որը մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի բարելավման հարցում զգալի դեր կխաղա:

580. Արագածոտնի մարզը հարուստ է պատմամշակութային և բնական հուշարձաններով, հանգստի և առողջարարական գոտիների լայն ցանցով, որոնք մշտապես իրենց են գրավել ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ արտերկրի զբոսաշրջիկներին: Մարզում զգալի զբոսաշրջային մեծ ներուժ կա: Այն խորհրդային ժամանակներում որոշակիորեն օգտագործվում էր և ապահովում դրամական ու արտարժութային մեծ մուտքեր: Մարզի տարածքում զբոսաշրջությունն իր զարգացման բարձր մակարդակին էր հասել 1970-1980-ական թվականներին: Այդ տարիներին գործել են Աշտարակի, Ապարանի և Թալինի զբոսաշրջային բյուրոները, որոնք, համաձայն նախօրոք հաստատված աշխատանքային պլանների, իրականացնում էին զբոսաշրջության կազմակերպումը:

581. Գործում էր երկու երթուղի: Առաջինը տանում էր դեպի Արագած լեռը և Բյուրականի հանգստյան գոտի, ուր զբոսաշրջիկների համար հիմնականում 15 և 30 օրյա հանգիստ էր կազմակերպվում: Գոյություն ուներ նաև զարգացած ձմեռային հանգիստ, կային բազմաթիվ դահուկուղիներ: Մյուս երթուղին տանում էր դեպի մարզ տարածքում լայնորեն սփռված պատմության և մշակույթի հուշարձաններ: Այդ երթուղիները կլոր տարին ծանրաբեռվածությամբ գործում էին: Ներկայումս վերոնշյալ երթուղիներն արդյունավետ չեն գործում: Դրա պատճառն այն է, որ առ այսօր մարզի տարածքում զբոսաշրջության բնագավառում լուրջ ներդրումներ չեն կատարվել: Իսկ տուրիստական գործող կազմակերպությունները, ֆինանսական միջոցների և համագործակցության բացակայության պայմաններում անկարող են որևէ շոշափելի լուրջ գործունեություն ծավալել: Սակայն այսօր մեծ հնարավորություններ կան ոլորտի զարգացման համար: Դա հնարավորություն կտա բարելավել տուրիստական կազմակերպությունների ֆինանսական վիճակը և մարզի տնտեսությանը լրացուցիչ գումարներ ստանալու հեռանկարներ կբացի:

582. Մարզի զբոսաշրջային ներուժը ներկայացված է Արագածոտնի հարուստ, գեղատեսիլ և առողջարար բնությամբ, անտառներով, լեռներով, պատմամշակութային արժեքներով, բնության հուշարձաններով և ենթակառուցվածքներով: Մարզում է գտնվում երկրի ամենաբարձր լեռը` Արագածը, որի լանջերը հարուստ են անտառներով, գետերով, խմելու քաղցրահամ ջրի աղբյուրներով: Ամառային և ձմեռային հանգստի կազմակերպման, լեռնագնացության լուրջ հնարավորություններ կան: Բյուրականի հանգստյան գոտում գործում են բազմաթիվ հանգստյան տներ, պանսիոնատներ, առողջարարական կենտրոններ: Հնարավորություններ կան կառուցելու նորերը, որտեղ կլինեն հանգստի կազմակերպման լայն հնարավորություններ:

583. Մարզը չափազանց հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով: Հատկապես շատ են քրիստոնեությանը և այդ շրջանի հայոց պատմությանը վերաբերող հուշարձանները: Մարզում են գտնվում հայոց գրերի ստեղծող Մեսրոպ Մաշտոցի և Վահան Ամատունու գերեզմանները, որոնց ամեն տարի հազարավոր ուխտավորներ են այցի գալիս աշխարհի բազմաթիվ երկրներից: Գրեթե յուրաքանչյուր բնակավայրում որևէ պաշտամունքային կառույց կա:

584. Մարզը ճանապարհներ ունի, որոնք տանում են դեպի երկրի զբոսաշրջության մյուս կենտրոններ և մայրաքաղաք: Աշխարհագրական դիրքը հնարավորություն է տալիս արագորեն ընտրել նոր երթուղիներ` կախված զբոսաշրջիկների ցանկություններից: Մարզի քաղաքներում գործում են հյուրանոցներ, մասնավոր հյուրանոցատիպ հանգրվաններ, հանրային սննդի օբյեկտներ: ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ տուրիստների 75%-ը բավականին հետաքրքրված է գյուղական կյանքով, բիոսննդով, հայկական լավաշի պատրաստման արարողությամբ, տնական պանրով, կարագով, գինով, չորացրած մրգերով և այլն, գյուղերում առկա են կարողություններ` ցուցադրելու համար զուտ հայկական մշակութային ծեսեր:

585. Պահպանվել են նաև ազգային շատ ծեսեր ու սովորույթներ, մեծ է ժողովրդական արհեստներով և ստեղծագործությամբ զբաղվող անձանց թիվը: Դրանց ծանոթանալու, մեր ժողովրդին առավել խորքից ծանոթանալու համար առաջիկա տարիներին անհրաժեշտ է մարզում զարգացնել ընտանեկան տուրիզմը: Մարզում այդ նպատակին հարմար բազմաթիվ շենքեր ու շինություններ կան, որոնք կարող են բավարարել ամենախիստ պահանջները:

586. Մարզում զբոսաշրջիկներին մատուցվող ծառայություններ մատուցելու և գիտելիքների լուրջ պակաս կա: Բացի դրանից, զարգացած չեն նաև անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները (հյուրատներ, հուշանվերների վաճառակետեր, արագ սննդի կետեր, հանգստի վայրեր և այլն): Ակնհայտ է, որ մարզում հյուրատների զարգացումն ունի մեծ ներուժ զբոսաշրջության ոլորտի հզորացման գործում, քանզի այն հնարավորություն է ընձեռում սահմանափակ ռեսուրսներով զգալիորեն խթանել մարզում գիշերելու տեղերի քանակությունը: Հայտնի է, որ ինչպես տեղական, այնպես էլ արտասահմանյան զբոսաշրջիկները նախընտրում են հյուրատները, որոնք ավելի հարմար են և էժան:

587. Պետական մակարդակով մարզի զբոսաշրջության վերակենդանացման խնդրի լուծումից հետո միայն կարելի կլինի խոսել զբոսաշրջության տարածաշրջանային զարգացման հնարավորությունների մասին, որոնք առաջին հերթին կապված են մարզի զբոսաշրջային ներուժի համակարգված ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների արտասահմանյան երկրների հետ ունեցած և հնարավոր կապերի օգտագործման, ինչպես նաև մասնավոր հատվածի ակտիվացման հետ:

588. Այսօր պետական և համայնքային բյուջեների սղության պայմաններում անհրաժեշտ է օգտվել դրանց զգալի համալրման հնարավորությունից` ի հաշիվ մարզի հարուստ բնական, զբոսաշրջային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման:

589. Մարզում զբոսաշրջության զարգացման հիմնական խոչընդոտներն են.

1) Մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ցածր մակարդակը,

2) զբոսաշրջային տնտեսության բացակայությունը,

3) գործող զբոսաշրջային կազմակերպությունների բացակայությունը

4) զբոսաշրջությանը վերաբերող գովազդի անկատարությունը,

5) մասնավոր հատվածի շահագրգռման մեխանիզմների բացակայությունը,

6) հստակ վիճակագրական տվյալների բազայի բացակայությունը, ֆինանսական միջոցների սղության պատճառով պատմամշակութային հուշարձանների և այլ գրավչությունների ոչ պատշաճ պահպանությունը,

7) միջհամայնքային և ներհամայնքային ճանապարհների, զբոսաշրջային ենթակառուցվածքային օբյեկտների ֆիզիկական և որակական վիճակների անբավարար վիճակը,

8) զբոսաշրջության բնագավառում ներդրումային ծրագրերի սակավությունը:

 

10.2. Զբոսաշրջության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը

 

590. Կանխատեսումների համաձայն մարզն ամեն տարի կարող է ընդունել և սպասարկել մոտ 8000-10000 զբոսաշրջրիկ: Եթե մեկ զբոսաշրջիկի սպասարկման համար միջին եկամուտը ընդունենք 200-250 ԱՄՆ դոլար (5-6 օրյա ուղևորություն), ապա զբոսաշրջիկային կազմակերպությունները կարող են ստանալ ընդհանուր առմամբ 1.0-1.3 մլն. ԱՄՆ դոլարի եկամուտ: Շահութաբերության նվազագույն նորմայի դեպքում (40-50%) զուտ եկամուտը կկազմի 0.5-0.65 մլն. դոլար: Զբոսաշրջության զարգացման շնորհիվ կլուծվեն մի շարք սոցիալական հիմնախնդիրներ (աշխատատեղերի ստեղծում, շուկայի ընդլայնում և այլն):

591. Արագածոտնի մարզում զբոսաշրջության զարգացման համար անհրաժեշտ է առաջնորդվել հետևյալ ռազմավարությամբ.

592. Մարզում զբոսաշրջության զարգացման համալիր ծրագրի մշակում, որն իր մեջ կընդգրկի առկա ներուժի ամբողջական ուսումնասիրությունը, իրավիճակի գնահատականը և զարգացման ուղղությունների նախանշումը: Արդյունավետ գործելու դեպքում մարզի տնտեսության մեջ զբոսաշրջության մասնաբաժինը կարելի է հասցնել ցանկալի արդյունքի և այն կարող է առաջնային տեղ զբաղեցնել լեռնահանքային արդյունաբերության. էներգետիկայի և գյուղատնտեսության կողքին:

593. Զբոսաշրջության զարգացման համար առաջնահերթ է ենթակառուցվածքների ներդաշնակ զարգացումը` հյուրանոցային համալիրների, հանգստյան տների վերանորոգում, վերակառուցում, կառուցում, մարզում առկա մշակութային ժառանգության` պատմամշակութային հուշարձանների գույքագրում, մարզի եկեղեցական և պատմական համալիրների վերանորոգում, առանձին համալիրների վերանորոգում, վերակառուցում կամ մասնակի նորոգում, դեպի պատմամշակութային հուշարձաններ տանող ավտոճանապարհների վերանորոգում:

594. Մարզի տարածքում Էկոտուրիզմի զարգացման խթանում: Դրա հիմքերը մարզում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների առկայությունն է: Այստեղ կան բուսական արժեքավոր եզակի տեսակներ, որոնք մեծ հետաքրքրություն կարող են առաջացնել էկոզբոսաշրջիկների շրջանում:

595. Ակտիվ և արդյունավետ մարքեթինգային քաղաքականության իրականացման միջոցով ՀՀ Արագածոտնի մարզի որպես զբոսաշրջության համար բարենպաստ և գրավիչ երկրամասի նկարագրի ձևավորումը և միջազգային շուկայում ներկայացումն ու ամրապնդումը, մարզի ինտերնետային կայքում զբոսաշրջության վերաբերյալ վեբ էջի ստեղծում և էջի արհեստավարժ կառավարում:

596. Սփյուռքի հետ կապերի համատեքստում, արտասահմանում գտնվող հայության շրջաններում բարձրացնել Արագածոտնի զբոսաշրջային գրավչությունը, ապահովել բարենպաստ ներդրումային միջավայրի ստեղծումը մեր հայրենակիցների համար:

597. Զբոսաշրջության զարգացման առաջնային ձևերի կիրառում:

598. Զբոսաշրջության բոլոր տեսակների ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև Արագածոտնի տարածաշրջանում զբոսաշրջության ներուժի և նախադրյալների առկայությունը հուշում են այս տարածաշրջանում գիտաճանաչողական, տարանցիկ, հետիոտն, գիտական, մարզական, հանգստի կազմակերպման և բուժաճանաչողական տեսակների զբոսաշրջության զարգացման անհրաժեշտությունը: Ընդ որում, եթե բուժաճանաչողական և հանգստի կազմակերպման զբոսաշրջության տեսակների զարգացման համար տեղավորման հարմարավետությունը, սպասարկման մակարդակը կարևոր գործոններ են, ապա տարանցիկ, հետիոտն, մարզական (ալպինիզմ) տեսակները պակաս պահանջկոտ են վերը նշված գործոնների նկատմամբ: Բացի այդ, տարանցիկ զբոսաշրջությունը յուրահատուկ կայունացնող դեր կարող է խաղալ:

599. Տարանցիկ զբոսաշրջության զարգացման գործընթացում կարևորվում է մարզի տարածքում զբոսաշրջային ենթակառուցվածքային օբյեկտների համապատասխանեցումը միջազգային ստանդարտներին կամ դրանց կառուցումը նպատակահարմար կետերում: Այս խնդիրը անհրաժեշտ է լուծել պետություն-մասնավոր հատված կապի արդյունավետ օգտագործմամբ: Հատուկ ուշադրության են արժանի գիտական և գիտաճանաչողական զբոսաշրջության տեսակների զարգացման հեռանկարները: Անհրաժեշտ է իրականացնել պեղումներ և նմանատիպ այլ աշխատանքներ, որոնց նպատակահարմարությունը մարզի տարածքում կասկած չի հարուցում:

600. Ինչ վերաբերվում է հետիոտն սպորտային /լեռնագնացություն/ զբոսաշրջության տեսակներին, ապա այսօր էլ չնչին ներդրումների շնորհիվ կարելի է իրականացնել և հետագայում զարգացնել զբոսաշրջության այս տեսակները: Վերոնշյալ ներդրումները անհրաժեշտ են առաջին հերթին երթուղիների մանրակրկիտ մշակման և միջոցների ձեռք բերման համար: Հանգստի կազմակերպման և բուժաճանաչողական զբոսաշրջության տեսակների զարգացումը ավելի շատ ներդրումներ և ժամանակ է պահանջում: Մարզում զբոսաշրջության առաջնահերթ ձևերի (տարանցիկ սպորտային, հետիոտն) զարգացմանը զուգընթաց կստեղծվի նպաստավոր դաշտ հանգստի կազմակերպման և բուժաճանաչողական զբոսաշրջության տեսակների զարգացման համար: Զբոսաշրջության ֆինանսավորումը բերված է հավելված 6-ում:

1) Հյուրատների և հյուրասիրության ծառայությունների համակարգի զարգացում,

2) Համայնքահեն Տուրիզմի (ՀՏ) զարգացման խթանում: Այս բնագավառը չափազանց կարևոր է մարզի համար, քանզի այն իրենից ներկայացնում է տնտեսական գործունեության մի ձև, որի վրա զգալի թվով ներգրավված տեղական բնակչությունն ունի լուրջ վերահսկողություն, ներգրավվածություն և կառավարում, ինչպես նաև եկամուտների հիմնական մասն էլ մնում է տեղական տնտեսության մեջ: Համայնքի անդամները, անգամ նրանք ովքեր ուղղակի ներգրավված չեն տուրիստական ձեռնարկություններում, ևս որոշակիորեն օգտվում են (հարկերի տեսքով ընդհանուր համայնքի եկամուտներ, բազմապատկիչ էֆեկտ և այլն.):

601. Զբոսաշրջության զարգացման ապահովման համար ձեռնարկվելիք քայլերը.

1) Մարզում զբոսաշրջության կենտրոնի ստեղծում,

2) Զբոսաշրջության ուղիների և հոսքերի բոլոր հնարավոր տարբերակների ու պարամետրերի որոշում, տարածքի ռեկրեացիոն ծանրաբեռնվածության նորմերի սահմանում,

3) Մարզի զբոսաշրջային տնտեսության գույքագրում,

4) Բազմաբնույթ գովազդային նյութերի պատրաստում,

5) Առավել հարմարավետ առանձնատների և անավարտ օբյեկտների վերաբերյալ տեղեկատվական բազայի ստեղծում,

6) Շուկայի ուսումնասիրություն և գովազդային նյութերի տեղադրում (մարքետինգ),

7) Համակարգել մասնավոր հատվածի կողմից զբոսաշրջային ենթակառուցվածքային օբյեկտների տեղադրման, կառուցման աշխատանքները,

8) Նախատեսել վերակառուցվող և նոր կառուցվող օբյեկտները որպես անկախ էներգիա և ջրամատակարարում, հեռուստառադիո և կապի միջոցներ, մուտքային ճանապարհներ ունեցող և ընդհանրապես միջազգային չափանիշներին համապատասխանող հանգստավայրեր,

9) Նախատեսել ըստ զբոսաշրջության տեսակների նրանց տեղաբաշխման միջոցների բազմազան տեսակներ և կարգեր,

10) Կազմակերպել համապատասխան կադրերի պատրաստումը և վերապատրաստումը,

11) Մարզի զբոսաշրջության զարգացման ծրագիրը համաձայնեցնել մարզի սոցիալ-տնտեսական ծրագրի և ազգային անվտանգության, էկոլոգիական գործոնների հետ,

12) Համագործակցություն ՓՄՁ զարգացմանն աջակցող կազմակերպությունների միջև: Ծրագրի իրականացումը հնարավորություն կընձեռի վեր հանել ՓՄՁ զարգացման այլ կարիքներ, որոնք կհոգան ՓՄՁ Զարգացման ազգային կենտրոնը և այլ դոնոր կազմակերպություններ` նման կլաստերների ստեղծման և զարգացման հետագա ընթացքում:

 

11. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

602. Քաղաքաշինության բնագավառում տարիների ընթացքում կուտակվել են հիմնահարցեր, որոնք հրատապ լուծում են պահանջում: Դրանք ըստ առաջնահերթությունների հետևյալ խնդիրներն են.

1) Օրենսդրության կատարելագործում,

2) Պետբյուջեով կատարվող շինարարությունների հարցում պատվիրատու-շինարար,

վերահսկող հարաբերությունների որոշակիացում,

3) Գոտիավորում,

4) Բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի կազմում,

5) Բնակարանաշինության ծավալների ընդարձակում և բնակարանների նորոգման

իրականացում,

6) Ենթակառուցվածքների կատարելագործում:

603. Օրենսդրության կատարելագործում - ՀՀ օրենսդրությամբ ՏԻՄ-երին տրված է համայնքներում կատարվող շինարարությունների նախագծման, իրականացման և վերահսկման գործառույթը: Սակայն, տեղերում անհրաժեշտ մասնագետների բացակայության պատճառով, այդ աշխատանքները պահանջված ձևով չեն կատարվում: Նախագծերը հաճախ արվում են` անտեսելով քաղաքաշինական նորմերը և պահանջները: Այդ պատճառով հետագայում անհրաժեշտություն է առաջանում լրացուցիչ միջոցներ և ժամանակ ծախսել` շինարարության սխալները և բացթողումները շտկելու համար: Որոշ դեպքերում անհնար է լինում վերացնել թերությունները և շինությունը իր նպատակներին ամբողջովին չի ծառայում:

604.Գոտիավորում - Հանրապետության, դրա կազմում մարզի գոտիավորման բացակայությունը հնարավորություն չի տալիս արդյունավետ կազմել համայնքների գլխավոր հատակագծերը, որոշակիացնել կառուցապատվող տարածքները: Հանրապետության և մարզի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերը կազմվում են առանց միասնական գոտիավորման համակարգի, որի պատճառով արդեն կազմված հատակագծերը հաճախ հնանում են և հետագա օգտագործման համար դառնում են ոչ պիտանի: Հիմնախնդիրը ամբողջապես լուծելու համար անհրաժեշտ է ունենալ հանրապետության և մարզի ժամանակակից գոտիավորում:

605. Բնակավայրերի քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի մշակում- Մարզի բնակավայրերում քաղաքաշինական գործունեությունը կանոնակարգելու, ներդաշնակ և անվտանգ կենսամիջավայրի ստեղծումն ու անօրինական շինարարությունը կանխելու նպատակով նախատեսվում է կազմել քաղաքաշինության ծրագրային փաստաթղթեր չունեցող կամ հնացած փաստաթղթերով մարզի քաղաքների և մյուս բնակավայրերի, ինչպես նաև Արագածոտնի մարզի տարածքային հատակագծման նախագիծը, որի համար ըստ նախնական հաշվարկների պահանջվող գումարները ներկայացված են Հավելված 10-21-ում:

 

Աղյուսակ 11.1 ՀՀ -ում շինարարության հիմնական ցուցանիշները 2008 թ-ին

 

.________________________________________________________.

|           |հիմնական միջոցների|Շինարարություն, մլն. դրամ|

|           |գործարկում,       |(ընթացիկ գներով)         |

|           |մլն. դրամ         |_________________________|

|           |(ընթացիկ գներով)  |ընդամենը  |այդ թվում`    |

|           |                  |          |շինմոնտաժային |

|           |                  |          |աշխատանքներ   |

|___________|__________________|__________|______________|

|Երևան      |     561722.8     | 736206.3 |   671947.9   |

|___________|__________________|__________|______________|

|Արագածոտն  |      7854.3      |  6685.4  |    6655.4    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Արարատ     |      8323.3      | 10381.0  |    10328.7   |

|___________|__________________|__________|______________|

|Արմավիր    |      7009.3      |  8227.8  |    6648.9    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Գեղարքունիք|      3766.4      |  5279.0  |    5242.0    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Լոռի       |      5537.2      |  6377.6  |    6358.0    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Կոտայք     |      5570.1      | 16476.8  |   16357.8    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Շիրակ      |      4016.7      | 13214.8  |   10910.2    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Սյունիք    |     17814.8      | 25357.7  |   19992.7    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Վայոց ձոր  |     9138.6       | 9901.6   |    9752.1    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Տավուշ     |     2499.4       | 4243.0   |    4236.3    |

|___________|__________________|__________|______________|

|Ընդամենը ՀՀ|    633242.9      | 842351.0 |   768430.0   |

.________________________________________________________.

 

606. Առանց Երևանի մարզերում շինարարության հիմնական ցուցանիշները տոկոսային հարաբերությամբ պատկերացվում է ստորև ներկայացվող գրաֆիկական պատկերում

 

Գրաֆիկական պատկեր 23. Մարզերում շինարարության համեմատական ծավալները

 

--------------------------------

ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում

 

837. Հիմնական միջոցների գործարկման 88.7 տոկոսը իրականացվել է Երևանում: Այդ ցուցանիշով Արագածոտնի մարզը հանրապետությունում 4-րդ-ն է` Երևանից, Արարատի, Սյունիքի և Վայոց Ձորի մարզերից հետո, իսկ շինարարության ծավալներով զբաղեցնում է 7-րդ տեղը:

607. Մարզում առկա քաղաքացիական պաշտպանության կառույցների վերականգնում, վերանորոգում, անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներով հագեցում և սպասարկում: Ներկայումս մարզի տարածքում գտնվող պաշտպանական կառույցները չեն համապատասխանում իրենց նկատմամբ ներկայացված պահանջներին: Դրանք վերականգնման, նորոգման և տեխնիկական միջոցներով հագեցման կարիք ունեն: Որպես քաղաքացիական պաշտպանության պետ, մարզպետը ներկայումս չունի ժամանակակից պահանջներին բավարարող պահեստային կառավարման կետ: Այն անհրաժեշտ է ստեղծել և կահավորել բոլոր անհրաժեշտ սարքավորումներով և պարագաներով:

608. Գոյություն ունեցող հրշեջ փրկարարական ջոկատների վերազինում, հրշեջ դեպոների վերակառուցում և նորերի կառուցում, հրշեջ հիդրանտների վերականգնում և նորերի կառուցում: Հրշեջ ջրավազանների կառուցում: Խնդիրը չափազանց արդիական է, քանի որ գոյություն ունեցող տեխնիկական միջոցներով պարզապես անհնարին է խոշոր հրդեհների դեպքում արդյունավետ պայքար կազմակերպել: Մեքենաները հին են, պահեստամասերը խիստ պահանջ կա, կառույցները և կառուցվածքները հիմնովին վերակառուցվելու կարիք ունեն:

 

11.1. Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում

 

609. Մարզի դպրոցական շենքերում և շինություններում յուրաքանչյուր տարի ներդրումների ծավալն ավելացվում է: Այդ նպատակով կառավարությունը 2008 թ. պետ բյուջեում 25 դպրոցի համար 1,371 մլրդ. դրամ է հատկացրել: Հատկապես լուրջ ուշադրություն է դարձվում հեռավոր և բարձրլեռնային բնակավայրերի դպրոցներին: Մարզի հանրակրթության ոլորտում միայն 2006-08 թթ. իրականացվել են շենքերի նորոգման, գույքի թարմացման, ուսուցիչների, տնօրենների և խորհրդի անդամների վերապատրաստման մի շարք ծրագրեր, որոնք, անշուշտ, դրական ազդեցություն են ունեցել հանրակրթական ծառայությունների որակի վրա: Աղյուսակ 11.2-ի տվյալները վկայում են, որ վերոհիշյալ ժամանակահատվածում մարզում հիմնանորոգվել է 68 և կառուցվել 2 դպրոց:

 

Աղյուսակ 11.2. ՀՀ պետական բյուջեի միջոցներով մարզում վերանորոգված

և կապիտալ շինարարություն իրականացրած դպրոցների թիվը

 

.__________________________________________.

|Տարեթիվ |Նորոգված դպրոցների|Հիմնանորոգված |

|        |թիվը              |դպրոցների թիվը|

|________|__________________|______________|

|  2006  |        10        |      15      |

|________|__________________|______________|

|  2007  |        33        |      42      |

|________|__________________|______________|

|  2008  |        25        |      25      |

|________|__________________|______________|

|Ընդամենը|        68        |      82      |

.__________________________________________.

Աղբյուր` Արագածոտնի մարզպետարան

 

610. Այնուամենայնիվ, բյուջեով նախատեսվող միջոցները բավարար չեն նորոգման աշխատանքներն ամբողջությամբ կատարելու համար (մարզի առաջնահերթ նորոգման կարիք ունեցող դպրոցների ցանկն` ըստ վթարայնության աստիճանի, տես Հավելված 1-ում): Այս հարցում զգալի աջակցություն են ցուցաբերում նաև միջազգային կազմակերպությունները` ԼԻՆՍ-ի հիմնադրամը, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը, ամերիկյան դեսպանատունը, «Զորավիգ» հիմնադրամը, «Կաազա» շվեյցարական հիմնադրամը և այլ դոնորներ: 2006-08 թթ. նշված կազմակերպությունների աջակցությամբ մարզի կրթության ոլորտում իրականացվել են դպրոցական շենքերի նորոգման և դպրոցների ղեկավար կադրերի վերապատրաստման ծրագրեր: 2006-2008 թթ. Լինսի հիմնադրամի 851 մլն դրամի ներդրմամբ հիմնանորոգվել է Աշտարակի Ներսես Աշտարակեցու անվան N 1 դպրոցի շենքը: Ներկայումս աշխատանքներ են տարվում են գյուղական համայնքների դպրոցների ջերմամատակարարման համակարգերի կարգավորման ուղղությամբ: Դպրոցաշինության ոլորտի 2011-2014 թթ. ֆինանսավորումը` Հավելված 15-ում:

 

11.2. Առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգում

 

611. Մարզի ԲՄԿ-ներին պատկանող շենքերը հիմնականում գտնվում են անմխիթար վիճակում: Հատկապես վատ են ամբուլատորիաների ենթակայության ներքո գործող ԲՄԿ-ների շենքային պայմանները: Որոշ ԲՄԿ-ներ գործում են գյուղապետարաններում, դպրոցներում կամ բուժքրոջ տանը: Հատկապես անբավարար է մարզի մի շարք բնակավայրերի, նամանավանդ` հեռավոր և բարձրլեռնային համայնքների բուժկետերի վիճակը: Դրանցում աղքատ է նյութատեխնիկական բազան, պակաս է բուժաշխատողների թիվը, նրանց մասնագիտական կարողությունները չեն բավարարում իրենց նկատմամբ ներկայացվող պահանջները: Դեռևս ամբողջովին լուծված չեն մարզի առողջապահական կազմակերպություններում ջեռուցման, անխափան և անվտանգ ջրամատակարարման և ջրահեռացման հիմնախնդիրները: Առողջապահական օբյեկտների պահպանությունն ու երկարակեցությունը ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է 2011-2014 թվականներին նորոգել 7 առողջապահական օբյեկտ, որի համար կպահանջվի 380 միլիոն դրամ (Հավելված 17):

 

11.3. Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում

 

612. Մարզի մշակույթի օջախների շենքային և նյութատեխնիկական բազաները բավարար չեն: Դրանք հիմնականում համայնքային ենթակայության օբյեկտներ են: Համայնքների ֆինանսական միջոցների անբավականության պայմաններում այդտեղ տարիներ շարունակ նորոգման աշխատանքներ չեն կատարվել: Թերևս, բացառություն է կազմում Աշտարակ քաղաքի մշակույթի տունը, որը նորոգվել է քաղաքապետարանի և բարեգործների միջոցներով: Մյուս բնակավայրում շենքային պայմանները անբավարար են: Դա բացասական է անդրադառնում ինչպես մշակույթի ոլորտի գործունեության, այնպես էլ դրանց մասսայականության ապահովման վրա: Նախատեսվում է ծրագրավորվող տարիներին մշակույթի օբյեկտների կառուցման, նորոգման և հիմնանորոգման վրա ծախսել 2524.2 միլիոն դրամ: (Հավելված 16):

 

11.4. Մարզական օբյեկտների հիմնանորոգում

 

613. Արագածոտնի մարզում գործող մարզադաշտերը, մարզակառույցներն ու մարզադպրոցները հիմնովին նորոգման կարիք ունեն: Այսօրվա դրությամբ խոշոր կառույցներից գործում է միայն Աշտարակի մարզադաշտը, սակայն որտեղ նույնիսկ հանրապետական մրցումներ անցկացնելու հնարավորություն չկա: Մարզադաշտի և մարզական կառույցների վիճակը թույլ չեն տալիս խաղերն անցկացնել Աշտարակում: Այստեղ միայն պարապմունքներ են ընթանում: Երբեմն կազմակերպվում են ընկերական հանդիպումներ ու զանգվածային միջոցառումներ: Այս ոլորտում առաջընթաց ապահովելու նպատակով նախատեսվում է ծրագրավորվող տարիներին կատարել 908.3 միլիոն դրամի հիմնանորոգման և շինարարական աշխատանքներ (Հավելված 1): Կպահանջվեն նաև 485.0 միլիոն դրամի այլ ներդրումներ (Հավելված 3):

 

11.5.. Բնակարանաշինություն և քաղաքաշինական այլ խնդիրներ

 

614. Բազմաբնակարան շենքերի կառավարում - ՀՀ Արագածոտնի մարզում կա 231 բազմաբնակարան շենք, որոնք կառուցվել են Խորհրդային իշխանության տարիներին:Անցած տարիներին մարզում այդպիսի շենք չի կառուցվել: Ըստ բնակավայրերի բազմաբնակարան շենքերի քանակն հետևյալն է.

 

Աղյուսակ 11.3. Բազմաբնակարան շենքերի թիվը մարզի բնակավայրերում

2008 թ. դրությամբ

 

.__________________________________________________.

|հ.հ.|Բնակավայրը|շենքերի քանակը|բնակարանների քանակը|

|____|__________|______________|___________________|

| 1  |ք. Աշտարակ|       57     |       2030        |

|____|__________|______________|___________________|

| 2  |ք. Ապարան |       26     |       804         |

|____|__________|______________|___________________|

| 3  |ք. Թալին, |       30     |       900         |

|____|__________|______________|___________________|

| 4  |Ծաղկահովիտ|       5      |       170         |

|____|__________|______________|___________________|

| 5  |Ջրամբար   |       3      |       20          |

|____|__________|______________|___________________|

| 6  |Արտենի    |       52     |       274         |

|____|__________|______________|___________________|

| 7  |Արագածավան|       40     |       590         |

|____|__________|______________|___________________|

| 8  |Երնջատափ  |       2      |        40         |

|____|__________|______________|___________________|

| 9  |Սասունիկ  |       16     |       384         |

|____|__________|______________|___________________|

|    |ԸՆԴԱՄԵՆԸ  |      231     |       5212        |

.__________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

615. Դրանից սեփականաշնորհված է 3909 բնակարան: Բազմաբնակարան շենքերի կառավարումն իրականացվում է հիմնականում համայնքների կողմից: Ստեղծված են նաև 3 համատիրություններ: Այդ շենքերի կոմունալ սպասարկումը իրականացնում են համայնքապետարանների և համատիրությունների կողմից: Նախորդ տարիներին որոշակի աշխատանք արված է այդ շենքերի բարելավման ուղղությամբ:

 

11.6. Բնակֆոնդի և վարչական շենքերի հիմնանորոգումներ

 

Աղյուսակ 11.4. ՀՀ Արագածոտնի մարզում վերջին տարիներս իրականացված

բազմաբնակարան շենքերի վերանորոգման ուղղությամբ կատարված աշխատանքները

 

._____________________________________________________________________.

|հ.հ|Համայնքը                                    |Աղբյուրը    |Գումարը|

|___|____________________________________________|____________|_______|

|   |2005 թ.                                     |            |       |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 1 |Թալինի թիվ 7 բնակելի շենքի ամրացում         |ՀՀ պետբյուջե|  27.0 |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 2 |Թալինի թիվ 25 կիսակառույց շենքի ավարտում    |ՀՀ պետբյուջե| 154.0 |

|___|____________________________________________|____________|_______|

|   |2006 թ.                                     |            |       |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 1 |Թալինի Մյասնիկյանի թիվ 48 շենքի ամրացում    |ՀՀ պետբյուջե| 93.805|

|___|____________________________________________|____________|_______|

|   |2007 թ.                                     |ՀՀ պետբյուջե|       |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 1 |Արագածավանի Գայի 1,2,3,4,5,6,7,8            |ՀՀ պետբյուջե|   25.0|

|   |բազմաբնակարան բն. շենքերի տանիքի            |            |       |

|   |վերանորոգում                                |            |       |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 2 |Արտենիի Բաղրամյան 1.2.3.4.5.6 բն. շենքերի   |ՀՀ պետբյուջե|   25.0|

|   |տանիքի վերանորոգում                         |            |       |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 3 |Թալինի Տերյան 22 շենքերի տանիքի վերանորոգում|ՀՀ պետբյուջե|   12.0|

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 4 |Թալինի Միրոյան 8 շենքերի տանիքի վերանորոգում|ՀՀ պետբյուջե|   20.0|

|   |2009 թ.                                     |            |       |

|___|____________________________________________|____________|_______|

| 1 |Ծաղկահովիտի թիվ 5 շենքի վերանորոգում        |ՀՀ պետբյուջե|  240.0|

._____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

616. Սակայն կատարված աշխատանքը բավարար չէ: Տարիների ընթացքում կուտակվել են շատ հիմնախնդիրներ, որոնք հրատապ լուծում են պահանջում: Շատ շենքերի տանիքները, ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերը, մուտքերը հիմնական վերանորոգման կարիք ունեն: Խնդիրներ կան նաև աղբահանության, կանաչապատման և այլ ոլորտներում:

617. Անհատական բնակարանաշինություն - Մարզում բնակելի շենքերի 80%-ը անհատական բնակելի տներ են, դրանցից 10%-ը վթարային է, և ունի հիմնանորոգման կարիք: Անհատական բնակարանաշինության տեմպերը մարզում 1990-ական թվականներին անկում են ապրել: Այդ ուղղությամբ որոշակի առաջընթաց արձանագրվել է 2004-2008 թվականներին: Մարզում 2007 թ.-ին շահագործման է հանձնվել, 2008 թ-ին` 7213 6760 ք.մ. ընդհանուր մակերեսով բնակելի շենք: Աճը կազմել է 6.7%: Սակայն, ներկայումս, կապված տնտեսական ճգնաժամի հետ, բնակարանային շինարարության տեմպերն անկել են: Շատ են նաև լքված տները: Դրանց տերերը ժամանակավորապես կամ հիմնական բացակայում են հանրապետությունից: Իսկ տները, ենթարկվելով բնական պայմաններին, քայքայվում և շարքից դուրս են գալիս: Այդ տարիներին մարզում կազմավորվել են նոր ընտանիքներ, որոնք հնարավորություն չունեն նոր բնակարաններ կառուցել և առանձին ծուխ դառնալ: Դրա պատճառը բնակիչների ֆինանսական միջոցների սղությունն է և հիպոթեքային վարկերի ոչ հասանելիությունը:

618. Ներկայումս քաղաքաշինության բնագավառում մարզում կատարվում են հետևյալ աշխատանքները.

 

Աղյուսակ 11.5. ՀՀ Արագածոտնի մարզում ՀՍՆՀ միջոցներով 2009 թ.

իրականացվող ծրագրեր (մլն. դրամ)

 

.__________________________________________________________________.

|1 |Եղիպատրուշ գյուղի համայնքի կենտրոնի հիմնանորոգում       | 76,23|

|__|________________________________________________________|______|

|2 |Արտենիի առողջական կենտրոնի շենքի շինարարության ավարտ    | 50,49|

|__|________________________________________________________|______|

|3 |Երնջատափ գ. համայնքի կենտրոնի շենքի վերակառուցում       | 66,65|

|__|________________________________________________________|______|

|4 |Շղարշիկի խմելու ջրամատակարարման համակարգի վերակառուցում | 69,76|

|__|________________________________________________________|______|

|5 |Անտառուտի դպրոցի տարածքի բարեկարգում, հատակների նորոգում| 19,34|

|__|________________________________________________________|______|

|6 |Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերակառուցում                   | 28,02|

|__|________________________________________________________|______|

|7 |Արայի խմելու ջրի ջրատարի վերակառուցում                  | 29,93|

|__|________________________________________________________|______|

|8 |Օշականի «Գայանե» մ/ մանկապարտեզի հիմնանորոգում          |109,69|

|__|________________________________________________________|______|

|9 |Գեղաձոր համայնքի կենտրոն-դպրոցի վերանորոգում            | 62,53|

|__|________________________________________________________|______|

|10|Ապարան քաղաքի հանգստի գոտու բարեկարգում                 | 20,03|

|__|________________________________________________________|______|

|11|Մուլքիի ՕԿՋ-ի կառուցում                                 | 32,81|

|__|________________________________________________________|______|

|12|Նիգավանի ՕԿՋ-ի վերակառուցում                            |   2,9|

|__|________________________________________________________|______|

|13|Աշնակի խմելու ջրի բաշխիչ ցանցի վերակառուցում            | 53,78|

|__|________________________________________________________|______|

|14|Լուսագյուղի խմելու ջրի ներքին ցանցի վերակառուցում       | 45,61|

|__|________________________________________________________|______|

|15|Իրինդ համայնքի կենտրոնի վերակառուցում                   |103,88|

|__|________________________________________________________|______|

|16|ՈՒջանի մանկապարտեզի շենքի նորոգում                      |  55.0|

|__|________________________________________________________|______|

|  |Ընդամենը`                                               |826.65|

.__________________________________________________________________.

 

619. 2010 թվականին ՀՍՆՀ-ի միջոցներով հիմնանորոգվել են Զովասարի դպրոցն ու Օհանավանի մանկապարտեզը, Գեղարոտի դպրոցի հատակը և ավարտվել է Չքնաղի համայնքային կենտրոնի շինարարությունը:

 

«ՀՀ համայնքային բյուջեներին սուբվենցիաների տրամադրում» ծրագիր

 

.____________________________________________________________________.

|Համայնքը           |Սուբվենցիաների տրամադրման նպատակը   |  Գումարը  |

|                   |                                    |/հազ. դրամ/|

|___________________|____________________________________|___________|

|Շողակն և  Երնջատափ |Համայնքների խմելու ջրի ջրհավաք      |  35 000.0 |

|գյուղական համայնք  |ավազանների և  մասնակի ջրագծերի      |           |

|                   |կառուցում                           |           |

|___________________|____________________________________|___________|

|Մաստարայի գյուղական|«Մաստարա բժշկական ամբուլատորիա» ՓԲԸ |  5 000.0  |

|համայնք            |զարգացման ծրագրի նախագիծ            |           |

|___________________|____________________________________|___________|

|Ոսկեվազի գյուղական |Համայնքի արվեստի դպրոցի վերանորոգում|  15 000.0 |

|համայնք            |                                    |           |

.____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

620. «Անուշավան Աբրահամյան» կրթական հիմնադրամի կողմից 2009-2014 թթ կիրականացվի Աշտարակի արհեստագործական ուսումնարանի 1-ն և 2-րդ մասնաշենքերի տանիքների, սանհանգույցների և պատուհանների վերանորոգում, ջեռուցման համակարգի կառուցում` 60.0 մլն. դրամ:

621. Բնակարանաշինության, համայնքների գլխավոր հատակագծերի կազմման, համայնքային կենտրոնների կառուցման 2011-2014 թթ. ֆինանսավորման պահանջը ներկայացված է 18.20.21 հավելվածներում:

 

11.7. Բազմաբնակարան շենքերի կառավարման մարմինների ձևավորում

 

622. Վերանայման կարիք ունեն քաղաքաշինական պետական տեսչությունների աշխատանքի սկզբունքները: Նրանք չպետք է լինեն այն կառույցների կազմում, որոնք շինարարության պատվիրատուներն են: Այս դեպքում վերահսկողությունը արդյունավետ լինել չի կարող: Անհրաժեշտ է որպես վերահսկողներ հաստատվեն կազմակերպությունները: Այն դեպքերում, երբ որպես շինարարության պատվիրատու հանդես է գալիս, մարզպետարանը, նախագծերի պատվիրատուն լինում է այլ կազմակերպություն: Դա հնարավորություն չի տալիս վերահսկել նախագծման ընթացքը, ժամանակին նկատել թերությունները և ուղղել դրանք: ՈՒստի, անհրաժեշտ է, որ պատվիրատուի գործառույթի հետ միաժամանակ մարզպետարանին տրվեն նաև նախագծի պատվիրատուի գործառույթներ:

 

11.8. Ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումներ

 

ԺԱՄԱՆԱԿԱՑՈՒՅՑ

 

ՀՀ Արագածոտնի մարզի քաղաքային համայնքներում բազմաբնակարան շենքերի

կառավարման մարմինների ձևավորման

 

._________________________________________________________________.

|հ.հ.|Քաղաքի   |Նախատեսվող    |Համատիրության|Կառավարման մարմնի    |

|    |անվանումը|կառավարման    |մեջ ընդգրկվող|ստեղծման ժամկետը     |

|    |         |մարմինը       |բազմաբնակարան|(եռամսյակ, տարի)     |

|    |         |              |շենքերի թիվը |                     |

|____|_________|______________|_____________|_____________________|

| 1  |Աշտարակ  |Համատիրություն|      28     |2011 թ. 1-ին եռամսյակ|

|____|_________|______________|_____________|_____________________|

| 2  |Ապարան   |Համատիրություն|      14     |2011 թ. 1-ին եռամսյակ|

|____|_________|______________|_____________|_____________________|

| 3  |Թալին    |Համատիրություն|      12     |2012 թ. 2-րդ եռամսյակ|

._________________________________________________________________.

 

12. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

 

12.1. Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն

 

623. Մարզային ենթակառուցվածքների զարգացումը ինչպես ԿԶԾ, այնպես էլ Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագրի կարևոր գերակայություններից է: Մարզում ենթակառուցվածքների զարգացման հիմնական խնդիրները կապված են խմելու ջրի մատակարարման (ներառյալ ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման և որակի բարելավման), կոյուղիների (ներառյալ մաքրման կայանների վերակառուցման և կառուցման), անմխիթար վիճակում գտնվող ճանապարհների (հատկապես գյուղական վայրերի), ինչպես նաև գազամատակարարման խնդիրների հետ: Այս խնդիրները հատկապես գերակա են այն համայնքների համար, որոնք սահմանամերձ են և որոնց բնակչությունը հեռանում է հայրենի վայրերից, ինչպես նաև մեծ թվով բնակչություն ունեցող համայնքների համար:

 

12.2. Ճանապարհաշինություն, տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ

 

624. Ֆիզիկական մեկուսացվածությունը ԿԶԾ-ում սահմանված է որպես կարևորագույն գործոն, որը խոչընդոտում է կենսաբանական, սոցիալական ու մշակութային կարիքները հոգալուն: Հայաստանում աղքատության մակարդակը ուղղակիորեն կապակցված է Երևանից ու մարզկենտրոններից հեռավորության և հատկապես այդ հեռավորությունները կապող ճանապարհների անմխիթար վիճակի հետ:

625. Այս առումով աղքատության աստիճանը ուղղակիորեն կապվում է ճանապարհային ցանցի վիճակի հետ: Մարզի միջպետական ու մասամբ հանրապետական նշանակության ճանապարհները համեմատաբար բարվոք, իսկ համայնքային ու մարզային նշանակության ճանապարհները անմխիթար վիճակում են: Արագածոտնի մարզով անցնում են 133 կմ միջպետական, 164 կմ հանրապետական և 493 կմ տեղական (որից 364.4 կմ. մարզային ու 128.6 կմ. համայնքային ենթակայության) ճանապարհներ: Մարզի միջպետական և հանրապետական նշանակության ճանապարհային ցանցում կա 66 կամուրջ և 54 երկաթբետոնե խողովակ: Դրանք վթարային են` հեղեղումների և երկար տարիներ չնորոգվելու պատճառով: Մարզի ամբողջ ճանապարհային ցանցի տարեկան պահպանման և վերականգնման համար անհրաժեշտ ֆինանսավորման պահանջը շուրջ 2.5 մլրդ դրամ է:

626. 2007 թ պետական բյուջեի միջոցների, Լինսի հիմնադրամի և այլ ծրագրերով հիմնանորոգվել են մի շարք հանրապետական ու մարզային նշանակության ավտոճանապարհներ և կամուրջներ, այդ թվում` հանրապետական ճանապարհ Հոռոմ-Արթիկ-Ալագյազ (590 մլն. դրամ) և Արմավիր-Իսահակյան - Գյումրի (25.3 մլն դրամ), Լինսի հիմնադրամ/: Երևան-Եղվարդ-Հարթավան Երնջատափի հատված (37 մլն. դրամ): Ծաղկահովիտի համայնքային ճանապարհ 1.5 կմ (69 մլն. դրամ), ԻՖԱԴԻ ծրագրով 2007 թ. մարզային 32 ավտոճանապարհների վրա կատարվել են 1 միլիարդ 830 միլիոն դրամի ասֆալտ-բետոնյա, փոսային և հիմնանորոգման աշխատանքներ;

627. 2007 թ. մայիսյան հեղեղումների պատճառով փլվեցին և վթարվեցին նաև տեղական նշանակության 18 կամուրջներ և կամրջային անցումներ, ողողվեց ավելի քան 21,5 կմ տեղական նշանակության ճանապարհ: Պատճառվեց շուրջ 750 միլիոն դրամի վնաս: ՀՀ կառավարության 2007 թ. հուլիսի 12-ի թիվ 802-Ա որոշմամբ հատկացված միջոցների հաշվին հիմնանորոգվել են 3 կամուրջներ և մաքրվել Ապարան քաղաքի ջրատար առուներն ու մայթերը: Ըստ օբյեկտների գումարները ծախսվել են.

1) Արագած-Շենավան կամրջի վրա` 18.600.0 հազ. դրամ

2) Մելիք գյուղի մուտքի կամրջի վրա` 6850,0 հազ. դրամ

3) Մուլքի գյուղի Քասախ գետի կամրջի վրա` 6250,0 հազ. դրամ

4) Ապարան քաղաքի ջրատար առուների և մայթերի մաքրման համար 13920.0 հազ.

 

Աղյուսակ 12.1. Արագածոտնի մարզում ճանապարհների կապիտալ վերանորոգման,

վերականգնման և պահպանման աշխատանքների ֆինանսավորումը

2007-2009 թ.թ. (մլն դրամով)

 

._____________________________________________________________________.

|Ճանապարհներ                |    2007     |    2008     |    2009     |

|                           |_____________|_____________|_____________|

|                           |Բյուջե|Փաստա-|Բյուջե|Փաստա-|Բյուջե|Փաստա-|

|                           |      |ցի    |      |ցի    |      |ցի    |

|___________________________|______|______|______|______|______|______|

|Միջպետական ու հանրապետական | 230.0| 230.0| 235.0| 235.0| 680.0|1175.0|

|ճանապարհների կապիտալ       |      |      |      |      |      |      |

|նորոգում                   |      |      |      |      |      |      |

|___________________________|______|______|______|______|______|______|

|Հանրապետական ճանապարհների  | 37.0 | 37.0 |1561.0|1561.0| 425.0| 425.0|

|կապիտալ նորոգում           |      |      |      |      |      |      |

|___________________________|______|______|______|______|______|______|

|Համայնքային ճանապարհների   | 148.0| 148.0| 130.0| 130.0| 120.0| 120.0|

|կապիտալ նորոգում և         |      |      |      |      |      |      |

|վերականգնում               |      |      |      |      |      |      |

|___________________________|______|______|______|______|______|______|

|Մարզային ճանապարհների      |1830.0|1830.0| 536.0| 536.0| 628.5| 628.5|

|նորոգում                   |      |      |      |      |      |      |

|___________________________|______|______|______|______|______|______|

|Ճանապարհների ձմեռային      | 60.0 | 60.0 | 70.0 | 70.0 | 89.5 | 89.5 |

|պահպանություն              |      |      |      |      |      |      |

._____________________________________________________________________.

 

628. Ամփոփելով ճանապարհաշինության ոլորտի 2007-2009 թ.թ. ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումների իրականացման փորձը` կարելի է փաստել, որ Միջպետական և հանրապետական ճանապարհների ձմեռային պահպանումը 2007 և 2009 թվականներին պահանջված կարգով է իրականացվել: Սակայն այդ գումարը բավարար չէ ճանապարհների ընթացիկ նորոգման և պահպանության համար: Մարզը հիմնականում լեռնային և նախալեռնային գոտի է, ուր ձմեռը տևում է 4-5 ամիս: ՈՒստի, կարիք կա ձմեռային պահպանության համար նախատեսված գումարներն ավելացնել 50 տոկոսով:

629. Կան նաև այլ հիմնախնդիրներ, որոնց լուծում առօրեական է: Այսպես.

1) Մրցույթներն ու պայմանագրային փաստաթղթերը պատրաստելու համար հատկացված ժամանակ բավարար չէ, որի հետևանք, աշխատանքներն ուշացած են սկսվում և համընկնում են եղանակային վատ շրջանի հետ: Դրանից խուսափելու համար անհրաժեշտ է մրցույթներն անցկացնել ամեն տարվա փետրվար-հունվար ամիսներին:

2) Համապատասխան ու բավարար երաշխիքների դիմաց կանխավճարները պետք է կապալառուներին տրվեն այն նյութերը գնելու համար, որոնց գների տատանումների հավանականությունը բարձր է (օրինակ, բիտումը):

3) Հաշվետվությունների վիճակը խնդրահարույց է: Կապալառուները չեն ներկայացնում ընթացիկ հաշվետվությունները մարզպետարանին, իսկ մարզպետարանը միշտ չէ, որ ներգրավված է ընդունման հանձնաժողովներում: Բացի այդ, մարզպետարանին լիարժեք տեղեկատվություն չի տրամադրվում դոնորների և հասարակական կազմակերպությունների գործունեության մասին:

630. 2011-2014 թ.թ մարզային զարգացման ծրագրով նախատեսվում է նորոգել մարզի տարածքում գտնվող միջպետական, հանրապետական, մարզային և համայնքային նշանակության ընդհանուր առմամբ 787 կմ երկարության ճանապարհներ, որի վրա ծախսվելու է 9673.9 միլիոն դրամ:

 

12.3. Ջրամատակարարում

 

631. - Անվտանգ խմելու ջրի աղբյուրների մատչելիությունը ոչ միայն Հազարամյակի զարգացման նպատակների և ԿԶԾ-ի կարևոր թիրախներից մեկն է, այլև մարդկային աղքատությունը պայմանավորող գործոններից է: Ջրամատակարարումը մարզում իրականացվում է «Հայջրմուղկոյուղի» կազմակերպության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից: Խմելու ջուրը ռազմավարական ռեսուրս է, որը չի մատակարարվում շատ համայնքներում, չնայած որ մարզի շատ բնակավայրերում գոյություն ունեն ջրի բնական պաշարներ: Այսպիսով` ջրամատակարարման ոլորտի խնդիրը կապված է ոչ թե ջրի պակասի, այլ.

1) ջրամատակարարման համակարգերի հնամաշության և քայքայվածության, պահպանման և վերականգնման համար անհրաժեշտ ռեսուրսների բացակայության,

2) արտահոսքի և կորուստի (հատկապես պոմպակայաններում),

3) համայնքների կողմից ուշադրության պակասի (սեփականատիրոջ վերաբերմունքի պակասի),

4) գանձումների ցածր մակարդակի,

5) խմելու ջրի ցածր որակի, վարակազերծման հիմնախնդիրների, ջրմուղի կառույցների սանիտարական օրինակելի պահպանման,

6) որակի խնդիրների հետ:

632. Կարիքների, արդյունավետության ու ընթացիկ վիճակի վերլուծության համար հաշվի են առնվել հետևյալ ցուցանիշները.

1) տեխնիկական և տնտեսական տվյալներ,

2) հիդրո-տեխնիկական կառույցների վերաբերյալ տվյալներ (ծավալ, հզորություններ և այլն),

3) ջրագծերի վերաբերյալ տվյալներ (երկարություն, ինժեներական պարամետրեր),

4) կարիքներ (օրական ծավալներ` խմելու և ոռոգման ջրի համար),

5) սակագներ,

6) որակ,

7) ջրահեռացման ծավալները:

633. Էլեկտրաէներգիայի և/կամ ջրի սահմանաքանակային տրամադրումը կարող է հանգեցնել աղտոտման, հաշվի առնելով, որ այս դեպքում գծերում դրենաժը գործում է միայն մասնակի ռեժիմով, ինչպես նաև կան օդի խցանման պատճառով առաջացող այլ խնդիրները: Մատակարար-սպառող և ներդնող-շահառու փոխհարաբերությունները ճիշտ պատկերացնելու համար կարևոր է ճիշտ գնահատել փոքր համայնքների կարիքները և դրանցում ներդրումների տնտեսական նպատակահարմարությունը: Այստեղ պարզ «ծախսերի և օգուտների» վերլուծությունը բավարար չի կարող լինել ներդրման կենսունակությունը գնահատելու համար:

634. Ոլորտի քաղաքականությունը հիմնականում ուղղված է բնակչությանը հասանելի, մատչելի և որակյալ խմելու ջուր մատակարարելու խնդրին, որը ուղղակիորեն կնպաստի աղքատության կրճատմանը մարզում: Հետևաբար, ոլորտում անհրաժեշտ են զգալի ներդրումներ, ներառյալ ջրամատակարարման առկա համակարգերի պահպանման և վերականգնման, ոլորտում գործող ընկերությունների կառավարման արդյունավետության բարձրացման, ինչպես նաև ջրամատակարարման համակարգերի բարելավման և արդիականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսավորումը: Այնուամենայնիվ, սակագնային քաղաքականություն մշակելիս պետք է խուսափել սակագների և սպառողական վարձերի չափազանց բարձրացման միջոցով կապիտալ ներդրումների ծախսածածկումից: Կապիտալ ծախսերը պետք է իրականացվեն պետության կողմից` պետական ներդրումային ծրագրերի միջոցով:

635. Ջրամատակարարող ընկերությունների կառավարման համակարգի բարելավումը նույնպես կնպաստի մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացմանը: Այդ ընկերությունների ֆինանսական կենսունակությունը պայմանավորված է շահագործման ծախսերի արդյունավետությամբ և վճարների հավաքագրման մակարդակի բարելավմամբ: Բացի այդ, անհրաժեշտ է նաև նվազեցնել ջրի կորստի մակարդակը, որը հիմնականում ջրամատակարարման ցանցերի անմխիթար վիճակի հետևանքն է: Ջրի հաշվառման անկատար համակարգի բարելավումը նույնպես ոլորտի քաղաքականության կարևոր ուղղություններից մեկն է:

636. 2006 և 2007 թթ. իրականացված աշխատանքները ջրամատակարարման (խմելու ջուր և ոռոգում) և ջրահեռացման ոլորտում ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 12.2. ՀՀ Արագածոտնի մարզում 2006-2008 թ.թ. ջրամատակարարման

բնագավառում իրականացված աշխատանքները

 

2006 թ.

._____________________________________________________________________.

|1 |Ծաղկահովիտ համայնքի խմելաջրի ջրագիծ   |    |IFAD         |249 921$|

|__|______________________________________|____|_____________|________|

|2 |Հարթավանի անցնող ջրագիծը              |    |IFAD         | 211266$|

|__|______________________________________|____|_____________|________|

|3 |Աշնակ համայնքի խմելաջրի ջրագծի        |    |IFAD         | 330827$|

|  |վերականգնում                          |    |             |        |

|__|______________________________________|____|_____________|________|

|4 |Լուսագյուղի ջրամատակ. համակարգի       |    |ՀՍՆՀ         |    48.7|

|  |կառուցում                             |    |             |        |

._____________________________________________________________________.

2007 թ.

._____________________________________________________________________.

|1 |Ակունք, Արեգ, Կաքավաձոր, Կաթնաղբյուր  |    |Word Wision  |  20.0  |

|  |գյուղերի խմելու ջրագծի վերանորոգում   |    |             |        |

|__|______________________________________|____|_____________|________|

|2 |Արեգ համայնքի խմելու ջրագծի վերականգն.|    |IFAD         |  148.0 |

|__|______________________________________|____|_____________|________|

|3 |Աշտարակ քաղաքի ջրամատ. համակարգի      |    |Համաշխարհային|  129.0 |

|  |վերանորոգում                          |    |բանկի        |        |

|  |                                      |    |վարկային     |        |

|  |                                      |    |ծրագիր       |        |

|__|______________________________________|____|_____________|________|

|4 |Ապարան քաղաքի ջրամատ. համակարգի       |    |   ---//---  |  122.0 |

|  |վերանորոգում                          |    |             |        |

._____________________________________________________________________.

2008 թ.

.____________________________________________________________________.

|1 |Վարդենուտի ջրարբիացման համակարգ      |    |ՀՀ գյուղատնտ.|  35.0  |

|  |                                     |    |նախարարու-   |        |

|  |                                     |    |թյուն        |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|2 |Ափնա համայնքի խմելու ջրագծի կառուցում|    |ճապոնական    |   8.0  |

|  |                                     |    |կազմակերպու- |        |

|  |                                     |    |թյուն        |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|3 |Արտաշավանի ներհամայնքային ջրամատ.    |    |«Վիվա-Սել»   |  10.0  |

|  |համակարգի վերականգնում               |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|4 |ՈՒշիի ներհամ. ջրամատ. համակ-ի        |    |   ---//---  |  10.0  |

|  |վերականգնում                         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|5 |Փարպիի ջրամատ. համակ-ի վերականգնում  |    |   ---//---  |  20.0  |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|6 |Եղնիկ համայնքի խմելաջրի մայր ջրագծի  |    |ԾԻԳ          | 16.272 |

|  |վերանորոգում և  ՕԿՋ-ի կառուցում      |    |Համայնքների  |        |

|  |                                     |    |զարգացման    |        |

|  |                                     |    |ծրագիր       |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|7 |Վ. Բազմաբերդի խմելաջրի ներքին ցանցի  |    |   ---//---  | 16.992 |

|  |վերանորոգում                         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|8 |Չքնաղի խմելաջրի ներքին ցանցի         |    |   ---//---  |   9.0  |

|  |վերանորոգում                         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|9 |Թթուջուր համայնքի խմելաջրի ներքին    |    |   ---//---  | 12.816 |

|  |ցանցի վերանորոգում                   |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|10|Եղիպատրուշի խմելաջրի ներքին ցանցի    |    |   ---//---  | 26.604 |

|  |վերանորոգում                         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|11|Ծաղկաշենի խմելաջրի ներքին ցանցի      |    |   ---//---  |  21.6  |

|  |վերանորոգում                         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|12|Ձորագլուխ համայնքի խմելաջրի ներքին   |    |   ---//---  | 13.176 |

|  |ցանցի վերանորոգում                   |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|13|Մելիք գյուղի խմելաջրի ներքին ցանցի   |    |   ---//---  | 40.392 |

|  |վերանորոգում ՕԿՋ-ի կառուցում         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|14|Հնաբերդի խմելաջրի մայր ջրագծի        |    |   ---//---  | 70.668 |

|  |վերանորոգում                         |    |             |        |

|__|_____________________________________|____|_____________|________|

|15|Լեռնարոտի խմելաջրի մայր ջրագծի       |    |   ---//---  | 12.384 |

|  |վերանորոգում                         |    |             |        |

.____________________________________________________________________.

Աղբյուրը` ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան

 

637. Մարզում ջրամատակարարման բարելավման ուղղությամբ որոշակի աշխատանքներ են կատարել և ներկայումս կատարում են նաև բարեգործական կազմակերպությունները: «Վորլդ Վիժն Ինթերնեյշնլ» միջազգային բարեգործական կազմակերպության կողմից իրականացվում է «Խմելու ջրագծի կառուցում ՀՀ Արագածոտնի մարզի Սուսեր և Նոր Արթիկ համայնքների համար» ծրագիրը` 20 800 000.0 դրամ արժողությամբ /2009 թ./: Ճապոնիայի միջազգային համագործակցության գործակալության /JICA/ կողմից իրականացվելու է ՀՀ Արագածոտնի մարզի 61 բնակավայրերի /Արագածի տարածաշրջան` 13, Ապարանի` 18, Թալինի` 21, Աշտարակի` 9 բնակավայր/ ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի բարելավման ծրագիրը: ՀՀ Արագածոտնի մարզի Արտենի, Իրինդ, Դիան, Դավթաշեն և Կաթնաղբյուր բնակավայրերի ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի բարելավման աշխատանքները նախատեսված են Ճապոնիայի միջազգային համագործակցության գործակալության /JICA/ ծրագրի նախագծում:

638. Ներքին Արթիկ, Ցամաքասար, և Սուսեր գյուղերի ջրամատակարարումն իրականացվում է «Չլկաններ» աղբյուրներից: Բացի այդ համայնքներից, նշված աղբյուրից սնվում են ՀՀ Արագածոտնի մարզի ևս 12 համայնքներ: Ջրամատակարարումն իրականացվում է 80 կմ երկարության ջրատարներից, որոնց ելքը ենթարկվում է սեզոնային մեծ տատանումների:Ձմռան ամիսներին ջրի սակավության պատճառով ջրատարի ծայրամասերում գտնվող բնակավայրերի ջրամատակարարումն իրականացվում է ընդհատումներով: Ջրաղբյուրներում ջրաքանակի սեզոնային անկման ժամանակահատվածում աղբյուրների առկա ջրաքանակը չի բավարարում անգամ հաշվարկային ջրապահանջը: «Չլկաններ» աղբյուրների համակարգի բարելավմանն ուղղված առաջնահերթ միջոցառումների համար նախնական պահանջներով նախատեսվում է մոտ 270 մլն. դրամ: Հարցը կարգավորելու նպատակով ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության ջրային տնտեսության պետական կոմիտեն ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի մասնակցությամբ կնախապատրաստի և ՀՀ կառավարության քննարկմանը կներկայացնի համապատասխան առաջարկություններ:

639. Այնուամենայնիվ, ներկայումս առկա հիմնախնդիրներից ամենաարդիականը մարզում պետական գործակալությունների, դոնոր կազմակերպությունների և հասարակական կազմակերպությունների կողմից իրականացված ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության պակասն է: Հետևաբար, այս բնագավառում իրականացված ծրագրերի և կատարված ներդրումների իրական թիվը հավանաբար ավելի մեծ է, քան ներկայացված է վերևում:

640. Ջրահեռացման բնագավառում առաջնահերթ խնդիր է հանդիսանում մաքրման կայանների կառուցումը մարզի բոլոր քաղաքներում: Ջրահեռացման համակարգի բարելավմանն ուղղված ներդրումների հիմնական նպատակն է նվազեցնել Քասախ գետի ավազանի շարունակական աղտոտումը համայնքներից եկող կեղտաջրերով, ինչպես նաև բարձրացնել առողջապահական ցուցանիշները` կեղտաջրերի մաքրման համակարգի բարելավման միջոցով` կիրառելով աէրացման և մաքրման մեխանիկական եղանակները մարզի բոլոր համայնքներում: Զուգահեռաբար մասնավոր հատվածի մասնակցությունը այս բնագավառում պետք է մանրամասնորեն ուսումնասիրվի` գործող պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո այսպիսի մասնակցությունը շարունակական դարձնելու նպատակով:

641. Ջրահեռացման բնագավառում առաջնահերթ խնդիր է հանդիսանում մաքրման կայանների կառուցումը մարզի բոլոր քաղաքներում: Ջրամատակարարման 2011-2014 թթ. պահանջվող ֆինանսավորումը, որը կազմում է 1030.0 միլիոն դրամ, բերված է 19 րդ հավելվածում:

642. Ընթացիկ շրջանում հրատապ են կոյուղացման հիմնախնդիրները Աշտարակում, Ապարանում, Թալինում (յուրաքանչյուրի գծով ներդրումների գնահատված պահանջը կազմում է 0.5-1.0 մլն ԱՄՆ դոլար), քանի որ այսօր Քասախ գետ թափվող կեղտաջրերը ակնհայտ բացասական էկոլոգիական վնաս են հասցնում գետի էկոհամակարգին: Առավել հրատապ են հետևյալ լուծում պահանջող խնդիրները.

1) Աշտարակ քաղաքը սնող Արտաշավան-Աշտարակ ինքնահոս ջրամատակարարման համակարգը կառուցվել է 1998 թ-ին: 220 լ/վրկ նախագծային հզորության փոխարեն ներկայումս գործում է 70 լ/վրկ հզորությամբ: Անհրաժեշտ է հեղեղումներից պաշտպանելու համար վերակառուցել գլխամասը և կառուցել նոր կապտաժներ` նախագծային հզորությունն ապահովելու համար:

2) Իրինդ-Արտենի խմելու ջրամատակարարման համակարգի շահագործումը և սպասարկումը հանձնել «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ:

3) Կառուցել Ամբերդի ջրաղբյուրներից Աշտարակի տարածքի մի խումբ համայնքների ինքնահոս ջրամատակարարման համակարգը, բարելավելով ՈՒջան, Կոշ, Նոր Ամանոս,Նոր Եդեսիա, Արագածոտն, Շամիրամ և Դպրեվան համայնքների ջրամատակարարումն ինքնահոս եղանակով:

4) Մարզի Թալինի տարածաշրջանի Արագածավան, Արտենի համայնքների ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի կառուցում արտեզյան ջրաղբյուրներից: Նշված համայնքներում ապրում է շուրջ 10 000 մարդ:

5) Արագածի տարածաշրջանի Սանգյառ, Վարդաբլուր, Ռյա-Թազա, Շենկանի, Գեղաձոր, Գեղադիր, Բերքառատ, Հնաբերդ համայնքները խմելու որակի ջրով ապահովելու համար անհրաժեշտ է կառուցել Գեղաձորի և Օրթաճյա համակարգերի գլխամասերը և վերանորոգել և վերակառուցել համակարգերը:

6) «Ջինջ ակներ համակարգում հիմնանորոգել և կառուցել 3000.0 խ/մ ՕԿՋ:

7) Ապահովել խմելու ջրի վարակազերծման, ջրմուղ-կոյուղու համակարգի և շինությունների սանիտարական պահպանման խնդիրները:

 

Աղյուսակ 12.3. Արագածոտնի մարզում խմելու ջրամատակարարման և

ջրահեռացման համակարգերի բարելավման միջոցառումների ծրագիր` ըստ

առաջնահերթությունների

 

Աշտարակի տարածաշրջան /2012 թ./

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Պահանջվող |Միջոցառման       |Երկարու-|Խողովակի|ՕԿՋ ծավալ|Բնակչու-|

|   |ֆինանսական|անվանումը        |թյունը  |տրամագիծ|մ3       |թյան թիվ|

|   |միջոցները |                 |կմ      |մմ      |         |        |

|___|__________|_________________|________|________|_________|________|

| 1 | 500000.0 |Ամբերդի          |  25.5  | 200.0  |         |  5000  |

|   |          |ջրաղբյուրներից   |        | 250.0  |         |        |

|   |          |Աշտարակի մի խումբ|        | 150.0  |         |        |

|   |          |համայնքների      |        |        |         |        |

|   |          |ինքնահոս ջրամատ. |        |        |         |        |

|   |          |համակ. կառուցում |        |        |         |        |

._____________________________________________________________________.

Թալինի տարածաշրջան /2011 թ./

._____________________________________________________________________.

| 2 | 150000.0 |«Ջինջ ակներ»     |        |        |3000 խ.մ |  3000  |

|   |          |համակարգի ՕԿՋ-ի  |        |        |         |        |

|   |          |կառուցում        |        |        |         |        |

._____________________________________________________________________.

Արագածի տարածաշրջան /2011 թ./

._____________________________________________________________________.

| 3 |  80000.0 |Օրթաճյայի        |   1.5  |  250.0 |         |  3500  |

|   |          |ինքնահոս         |        |        |         |        |

|   |          |ջրամատակ.        |        |        |         |        |

|   |          |համակարգի        |        |        |         |        |

|   |          |գլխամասի         |        |        |         |        |

|   |          |կառուցում        |        |        |         |        |

._____________________________________________________________________.

 

12.4. Գազամատակարարում

 

643. Երկարատև ձմեռները (6-7 ամիս) և այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների բացակայությունը ընդգծում է բնական գազի մատակարարման հրատապությունը մարզի համայնքների համար: Հետևաբար, համայնքներում գերակայություն է համարվում գազամատակարարման ցանցի ընդարձակումը: Գազի առկայությունը յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում նշանակում է տարեկան շուրջ 10-12 խմ վառելափայտի խնայողություն, որն իր հերթին, նպաստում է մարզի էկոհամակարգի բարելավմանը: Վերջապես, ավելի էժան վառելիքի առկայությունը կարող է նպաստել համայնքների և ՓՄՁ-ների զարգացմանը:

644. «Հայռուսգազարդ»-ի ներդրումները նույնիսկ հիմնական գազատարին կից համայնքներում բավարար չեն: Նկատի ունենք համապարփակ ներդրումային մի պլան, որի շրջանակներում կապիտալ ծախսերը կատարում է Կառավարությունը կամ դոնորները, մինչդեռ գազամատակարար ընկերությունը կատարում է շահագործման ու պահպանման ծախսերը, ընդ որում` բաժանորդների վարձավճարներից: Որոշ համայնքներ համակարգին կարող են միանալ ոչ մեծ կապիտալ ծախսերի շնորհիվ, օրինակ` Օրգով, Անտառուտ, Ն. Սասնաշեն, Վ. Սասնաշեն:

645. Գազամատակարարման ոլորտում իրականացվելիք ներդրումային քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի գազամատակարարման հասանելիության աստիճանի բարձրացմանը` հիմնական շեշտը դնելով ջերմամատակարարման լոկալ համակարգերի ներդրման վրա: Մարզում արդեն աշխատանքներ են իրականացվել բազմաբնակարան տներում լոկալ ջեռուցման համակարգերի տեղադրման ուղղությամբ:

646. Գազամատակարարման համար կատարվող շահագործման և պահպանման բոլոր ծախսերը փոխհատուցվելու են սպառողների կողմից: Բազմաբնակարան տների արդյունավետ կառավարումը նույնպես կարևոր հարց է ջերմամատակարարման ծառայությունների հասանելիության և արդյունավետության բարելավման առումով: Այս հարցի լուծմանը կնպաստի 2002 թվականին ընդունված «Բազմաբնակարան տան կառավարման մասին» օրենքի կիրառումը: 2007 թվականին գազամատակարարման համակարգի բաժանորդների թիվը աճել է 15%-ով: 01.01.2010 թ. դրությամբ մարզում բնական գազ ունեցող տնտեսությունների թիվը կազմում է 13269: Անկախ պատճառներից, պետական գազամատակարարման ընկերության կողմից ծառայությունների կրճատումը համայնքներում հանգեցրել է սպասարկվող համայնքների թվի կրճատմանը (այժմ գազ ունի խորհրդային շրջանի քաղաքային բազմաբնակարան շենքերի միայն 42%-ը և գյուղական համայնքների 35.1%-ը): Այսօր բնական գազ է մատակարարվում մարզի միայն 39 համայնքներին: Այն բնակավայրերում, որտեղ չկա գազ, ջեռուցման համար օգտագործվում է վառելափայտ, որն ունի ակնհայտ անբարենպաստ բնապահպանական հետևանքներ:

647. Ամփոփելով ենթակառուցվածքների բաժինը` անհրաժեշտ է նշել, որ միջոցների անբավարարության պատճառով ենթակառուցվածքների վերականգնումն ու պահպանումը լայնածավալ չեն եղել, այնպես որ շահառուների պատկերացմամբ ներդրումների ազդեցությունը բավարար չի եղել ծառայությունների կենսունակությունն ապահովելու համար: Հետևաբար, հետագա ծրագրերով նախատեսվող միջոցառումները մանրակրկիտ կուսումնասիրվեն առավելագույնի հասցնելու համար իրականացվող միջոցառումների ազդեցությունը և մատուցվող ծառայությունների որակը:

648. Ենթակառուցվածքների բնագավառում իրականացվող աշխատանքները կպլանավորվեն ոչ-ձմեռային ամիսներին, քանի որ աշխատանքների արդյունքները ավելի երկար կծառայեն, իսկ ծախսերը ավելի պակաս կլինեն: Կբարձրացվի շինարարական աշխատանքների որակը: Համայնքների մասնակցությունը մոնիտորինգի գործընթացներում, տեղական փորձի ու գիտելիքների օգտագործումն ու, որոշ դեպքերում, նրանց նպատակային մասնակցությունը կարող են շատ արժեքավոր լինել հատկապես այն դեպքերում, երբ խոսքը գնում է տվյալ համայնքի կողմից առաջադրված միջոցառման իրականացման աշխատանքներին: Ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացումը կպահանջի բավականաչափ ֆինանսական ռեսուրսներ (տես` հավելվածներ 10.11.12.13):

 

12.5. Ենթակառուցվածքների ոլորտի տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ոլորտի նպատակները, արդյունքներն |Արդյունքային ցուցանիշներ    |Ոլորտի |

|ու միջոցառումները               |Ռիսկեր                      |նպատակը|

|________________________________|____________________________|_______|

|Արագածոտնի մարզի                |Միջոցները հատկացվել են և    |       |

|ենթակառուցվածքների վիճակի       |ժամանակին տրամադրվել:       |       |

|բարելավում                      |Կառավարությունը հետևողական  |       |

|                                |է ապակենտրոնացման           |       |

|                                |քաղաքականություն            |       |

|                                |իրականացնելու հարցում       |       |

|________________________________|____________________________|_______|

|1. Մարդկանց բավարարվածության    |         Արդյունք 1         |       |

|աստիճանը ճանապարհների որակից, % |Արագածոտնի մարզի            |       |

|                                |ճանապարհային ցանցը          |       |

|                                |բարելավվել է                |       |

|                                |         Արդյունք 2         |       |

|                                |Ճանապարհների ձմեռային և     |       |

|                                |ընթացիկ պահպանման համակարգը |       |

|                                |բարելավվել է                |       |

|________________________________|____________________________|_______|

|2. Մաքուր խմելու ջուր ունեցող   |                            |       |

|մարդկանց տեսակարար կշիռը, %     |                            |       |

|________________________________|____________________________|_______|

|3. Մարդկանց բավարարվածության    |                            |       |

|աստիճանը ոռոգման համակարգերով, %|                            |       |

|________________________________|____________________________|_______|

|4. Բնական գազ ունեցող տնային    |                            |       |

|տնտեսությունների թիվը           |                            |       |

._____________________________________________________________________.

 

13. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

13.1. Տարածքային կառավարում

 

13.1.1. Վարչատարածքային բաժանում

 

649. Հայաստանի տարածքային կառավարման ներկայիս համակարգը նախանշվել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, որն ընդունվել է 1995 թ. հուլիսի 5-ին, համաձայն որի ՀՀ վարչատարածքային միավորներն են մարզերն ու համայնքները և որով անցում կատարվեց վարչատարածքային բաժանման նոր երկաստիճան կառավարման համակարգին (հանրապետական և տեղական ինքնակառավարում): Հիմնվելով Սահմանադրության վրա` ՀՀ Ազգային Ժողովը 1995 թ.-ի նոյեմբերին ընդունեց «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքը: Այդ օրենքով Արագածոտնի մարզի կազմի մեջ մտան նախկին Աշտարակի, Ապարանի, Թալինի և Արագածի շրջանները:

650. Սահմանադրությունը վարչատարածքային բաժանման հիմքում դնում է իշխանության տարբերակման և տարանջատման գաղափարը: Մարզերում իրականացվում է պետական կառավարում: Տարածքային կառավարման համակարգի մեջ բացի մարզպետից և մարզպետարանից մտնում են նաև մարզային ենթակայության կազմակերպությունները, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունները, որոնք մի կողմից ուղղակիորեն ենթարկվում են համապատասխան վերադաս մարմիններին, սակայն, հանդիսանալով պետական կառավարման մարմիններ, միաժամանակ գտնվում են համապատասխան մարզպետների համակարգման ոլորտում: 2005 թ.-ի սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում տարածքային կառավարման գործող համակարգը, ըստ էության, փոփոխությունների չենթարկվեց: Վերափոխված Սահմանադրության 88.1 հոդվածով սահմանվում է, որ ՀՀ կառավարության կողմից նշանակված մարզպետներն իրագործում են կառավարության տարածքային քաղաքականությունը և, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի, համակարգում են գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների գործունեությունը:

 

13.1.2. Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ

 

651. Տարածքային կառավարման բնագավառում դեռևս չլուծված խնդիրներից կարևորագույնը մարզպետարանների իրավասությունների ոչ հստակ սահմանումն է: Ներկայումս մարզպետների գործունեությունը հիմնականում կարգավորվում է «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի հրամանագրով, որի համաձայն մարզպետներին իրավասություններ են վերապահված տնտեսական և հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառներում, սակայն դրանց իրականացումը պարզաբանող դրույթների ձևակերպումը հստակ չէ:

652. Հաշվի առնելով խնդրի համապետական բնույթը` մարզպետների լիազորությունների հստակ սահմանումը 2011-2014 թթ.-ի պետք է դիտարկել ընդհանուր օրենսդրության վերափոխման համատեքստում: Կարևոր հիմնախնդիրներից է նաև մարզային խորհրդի դերի ակտիվացումը, հաշվի առնելով, որ այն մարզպետարանի և ՏԻՄ-երի միջև տեղեկատվության փոխանակման, առկա հիմնախնդիրների քննարկման, գերակայությունների սահմանման, մարզի բնակչության բոլոր հատվածների հետ անմիջական կապ հաստատելու, ինչպես նաև զարգացման պլանավորման ու ծրագրերի իրականացման հետ կապված գործընթացները քննարկող ու հաստատող ամենակարևոր խորհրդակցական մարմինն է: Արագածոտնի մարզ խորհուրդը ՀՏԶԾ-ի իրականացման վերջին երեք տարիների ընթացքում ուղղակիորեն մասնակցել է ՄԶԾ-ների գերակայությունների վերջնական համաձայնեցման, հրապարակայնության ապահովման և իրազեկման գործընթացներին` այսպիսով ձեռք բերելով որոշակի փորձ:

653. Տարածքային կառավարման բնագավառում 2011-2014 թթ.-ի գործունեության կարևորագույն ուղղություններն ըստ առաջնահերթությունների հետևյալներն են.

1) Կանոնակարգել մարզպետարանի, ՏԻՄ-երի, ինչպես նաև ոչ-պետական հատվածի փոխհարաբերությունները: Սա ենթադրում է մարզպետարանի աշխատակազմի պաշտոնական անձնագրերի դրույթների հստակեցում, որը պետք է հաշվի առնի երկրում և մարզում տեղի ունեցող հանրային ոլորտի բարեփոխումները և դրանց շրջանակներում տարածքային կառավարման մարմինների գործառույթների արդյունավետ իրականացումը:

2) Մասնագիտական հսկողության արդյունավետ կազմակերպման համար կառավարության կողմից անհրաժեշտ է մշակել և սահմանել պետության կողմից պատվիրակած լիազորությունների իրականացման կարգերն ու չափորոշիչները, ինչը կնպաստի ինչպես այդ լիազորությունների արդյունավետ իրականացմանը, այնպես էլ դրանց կատարման նկատմամբ պատշաճ հսկողության իրականացմանը:

3) Վերահսկողության գործառույթի հստակեցմանը զուգահեռ` ավելի մեծ կարևորություն տալ մարզպետարանի համակարգման գործառույթին, ելնելով ԿԶԾ-ով ամրագրված զարգացման ու աղքատության հաղթահարման գերակայությունների տրամաբանությունից:

4) Վերանայել մարզային զարգացման պլանավորման բնագավառում մարզպետարանի գործառույթները, պարտականությունները ու իրավասությունները` հաշվի առնելով Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի շրջանակներում մշակված ու գործադրված ինստիտուցիոնալ համակարգը:

5) Մշակել ոլորտային աշխատանքային խմբերի, մարզային զարգացման հանձնաժողովների, մարզի ՓՄՁ ԶՄԽ-ի կազմավորման մեխանիզմները, մշակել և հաստատել նրանց անդամների պարտականությունների և իրավասությունների ցանկը:

6) Մշակել մարզպետարանի և մարզում գործող պետական կառավարման մարմինների միջև տեղեկատվական հոսքերի կարգավորման հայեցակարգ, որը թույլ կտա միասնականացնել սոցիալ-տնտեսական զարգացման խնդիրներին վերաբերող տվյալները, ստեղծել միասնական տվյալների բազա, որն ի վերջո կծառայի որպես մարզային կյանքի բոլոր բնագավառների համար բոլորի կողմից ընդունված պաշտոնական տեղեկատվության աղբյուր: Այս ուղղությամբ հատկապես կարևորվում է ԱՎԾ-ի տարածքային ստորաբաժանումների հետ փոխհարաբերությունների արդյունավետության բարձրացումը:

7) Հստակեցնել, պարզեցնել և արդյունավետ դարձնել մարզպետարանի կողմից ՏԻՄ-երին տրամադրող մեթոդաբանական օգնությունը:

8) Մարզային զարգացման գործընթացներում Արագածոտնի մարզային խորհրդի դերը բարձրացնելու անհրաժեշտության դեպքում լրացուցիչ օրենսդրական հիմքեր ապահովելու նպատակով, ուսումնասիրել Արագածոտնի մարզային խորհրդի գործող իրավասությունների շրջանակը:

654. Հատկանշական է, որ «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի հրամանագիրը, չնայած վերջին տարիներին իրականացված սահմանադրական և օրենսդրական բարեփոխումներին, էական փոփոխությունների չի ենթարկվել, ինչի հետևանքով հրամանագրում արտահայտված բազմաթիվ դրույթներ և փոխհարաբերություններ վերանայման, ավելին, օրենքի մակարդակով ամրագրման կարիք ունեն:

655. Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով Արագածոտնի մարզպետարանում և, ընդհանուր առմամբ, մարզում վերջին շրջանում ընթացող բարեփոխումները (2003-2008 թթ.-ին), տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման բնագավառներում ԿԶԾ 2-ի գերակայություններ, պետք է արձանագրել, որ տարածքային կառավարման արդյունավետության բարձրացման, մարզային իշխանությունների գործունեության իրական հաշվետվականությունը, թափանցիկությունն ու հրապարակայնությունն ապահովելու, ինչպես նաև զարգացման պլանավորման բնագավառում հանրային, մասնավոր ու հասարակական սեկտորների գործակցության ուղղությամբ կուտակվել է զգալի արդյունավետ փորձ, որը հիմք է դնում մարզպետարանի և մարզի հասարակության միջև համատեղ գործողությունների իսկապես արդյունավետ իրականացման և դրանց հետագա զարգացման համար:

 

13.1.3. Մարզպետարանի կառավարում

 

656. ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանի կազմակերպական կառուցվածքը ներկայացված է Հավելված 8-ում: Մարզպետարանի գոյություն ունեցող կառավարման կազմակերպական կառուցվածքն ամբողջությամբ հնարավորություն չի տալիս լուծելու առկա հիմնախնդիրները և արդյունավետ կերպով իրականացնել մարզպետի լիազորությունները: Հասարակական հարաբերությունների անընդհատ փոփոխությունները և պետական կառավարման համակարգում իրականացվող բարեփոխումները պետք է անդրադառնան նաև մարզպետարանի կառավարման կազմակերպական կառուցվածքի վերափոխման վրա: Կառուցվածքային փոփոխությունները պետք է դիտարկել ոչ միայն կրճատումների, այլև ընդհանուր մոտեցումների պահպանման և աշխատանքների ռացիոնալ կազմակերպման տեսանկյունից: Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի հետ համագործակցության շրջանակներում մարզպետարանում ձևավորվեց Մոնիտորինգի և գնահատման համակարգ, որը պահանջեց համապատասխան լրացումներ մտցնել մարզպետարանի ՄԳ խմբի անդամների պաշտոնի անձնագրերում: Մարզպետարանի մոնիտորինգային գործունեության կազմակերպման և իրականացման հիմքում ընկած է երկու սկզբունք:

657. Նախ և առաջ, ծրագրերի մոնիտորինգը պետք է իրականացվի համապատասխան ոլորտային ստորաբաժանումների մասնագետների կողմից, հետևաբար, առանձնացված կառուցվածքային ստորաբաժանման ստեղծումը նպատակահարմար չէ: Մյուս կողմից, հարկավոր է ունենալ ոլորտային մոնիտորինգային հաշվետվությունները վերլուծող և ամփոփող մարմին, որտեղ կկուտակվի պլանավորված ծրագրերի իրականացման ընթացքի մասին ողջ ինֆորմացիան: Այս նպատակով նախատեսվում է Ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման վարչության կազմում ընդգրկված Ծրագրերի և ներդրումների բաժինը դարձնել առանձնացված կառուցվածքային ստորաբաժանում, որն անմիջականորեն ենթակա կլինի ՄԳ խմբի ղեկավար հանդիսացող մարզպետի տեղակալին, և իր բուն ծրագրային գործունեության հետ համատեղ կիրականացնի նաև ՄԳ խմբի աշխատանքների կազմակերպման և համակարգման, ինչպես նաև ամփոփ մոնիտորինգային հաշվետվությունների կազմման գործառույթները:

658. Այսպիսով, ՄԳ խմբի կազմում կընդգրկվեն ոլորտային ստորաբաժանումների ղեկավարները, իսկ նրանց աշխատանքի համակարգումն ու արդյունքների վերլուծությունը կիրականացվի նորաստեղծ կառուցվածքային ստորաբաժանման կողմից, որի անմիջական ղեկավարը կլինի ՄԳ խմբի ղեկավար մարզպետի տեղակալը:

659. Համակարգի յուրահատկություններից է այն, որ հաշվետվությունները պատրաստելիս մարզպետարանի ՄԳ խումբը պարտադիր համագործակցում է հասարակական կազմակերպությունների միջոցով ներկայացված քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտների, ինչպես նաև տարբեր ոլորտների անկախ փորձագետների հետ, որոնք իրականացնում են տվյալ տարվա համար ընտրված ոլորտում իրականացվող` ազդեցության գնահատումներ: Կարևոր է, որ մարզպետարանի ՄԳ խմբի անդամների պաշտոնական անձնագրերում ամրագրված է այս գործառույթն իրագործելու պարտականությունը:

660. ՄԶԾ-ի գործողության ընթացքում պատրաստվել են լուսաբանող բնույթի մի շարք հեռուստահաղորդումներ, մարզային և կենտրոնական մամուլում հրապարակվել են բազմաթիվ հոդվածներ, ինչպես նաև բազմաթիվ փաստաթղթեր են տեղադրվել Արագածոտնի մարզպետարանի վեբ-կայքում: Այս փորձը պետք է շարունակական բնույթ կրի և դրա առաջին իրականացնողը մարզպետարանի հասարակության հետ կապերի ստորաբաժանումն է: Հետևաբար մեծ կարևորություն է տրվում մարզպետարանի հասարակության կապերի հետ ստորաբաժանման կարողությունների ուժեղացմանը, տեխնիկական ու ֆինանսական հագեցվածությանը, ինչպես նաև նոր մեթոդների կիրառմանը: ՀՏԶԾ-ի օգնությամբ 2010 թվականին կմշակվի հասարակության հետ կապերի ռազմավարությունը:

661. Պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացման նպատակով կարևոր է նաև մարզպետարանի և նրանում յուրաքանչյուր աշխատատեղի համապատասխանեցումը ժամանակակից չափանիշներին` հագեցնելով տարածքային կառավարման մարմինը համապատասխան կազմտեխնիկայով, համակարգչային ծրագրերով և տեղեկատվության ստացման ժամանակակից միջոցներով: Վերջինս ենթադրում է նաև նոր որակական պահանջներ մարզպետարանի աշխատակիցների նկատմամբ, ինչի համար միայն քաղաքացիական ծառայության համակարգի ներդրման շրջանակներում իրականացվող ուսուցումը բավարար չէ: Այս նպատակին կարելի է հասնել լրացուցիչ ուսուցման, մասնավորապես ոչ-ֆորմալ ուսուցման ծրագրերով: Այս ուսուցողական ծրագրերի կազմակերպման և անցկացման գործում էական մասնակցություն կարող են ունենալ մարզում գործող ոչ պետական կազմակերպությունները:

 

13.1.4. Քաղաքացիական ծառայություն

 

662. Տարածքային կառավարման համակարգի արդյունավետ գործունեության երաշխիքներից մեկը քաղաքացիական ծառայության համակարգն է: Ներկայումս կարելի է արձանագրել այն փաստը, որ համակարգը հաղթահարել է կայացման շրջանին բնորոշ դժվարությունները: Հստակ են քաղաքացիական ծառայության պաշտոնները, կազմակերպվել և օրենքով սահմանված ժամկետներում ու կարգով շարունակում են կազմակերպվել քաղաքացիական ծառայողների վերապատրաստումն ու ատեստավորումը: Քաղաքացիական ծառայության բոլոր պաշտոնները զբաղեցվում են օրենքով սահմանված կարգով` մրցույթների կամ ատեստավորման հիման վրա: Պլանավորվող ժամանակաշրջանի համար անհրաժեշտ է միջոցներ ձեռնարկել համակարգի հետագա կատարելագործման, քաղաքացիական ծառայողների մասնագիտական վերապատրաստման, պաշտոնների անձնագրերի հստակեցման և դրանց համապատասխան կադրային ապահովվածության ապահովման ուղղությամբ:

664. Քաղաքացիական ծառայության համակարգում ներկայումս կարևոր հիմնախնդիրներից մեկն այն է, որ մարզպետներին իրավունք է վերապահված համակարգել հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների գործունեությունը, սակայն վերջիններս ունեն գերատեսչական պատկանելություն և նրանց ղեկավարները, որպես քաղաքացիական ծառայողներ, ուղղակիորեն ենթարկվում են համապատասխան վերադաս մարմնին` անհասկանալի դարձնելով մարզպետի հետ փոխհարաբերությունների դրսևորումները: Տարածքային կառավարման համակարգի արդյունավետությունը պահանջում է բարելավվել մարզպետի և գործադիր իշխանության մարմինների տարածքային ծառայությունների գործունեությունը: Մասնավորապես, անհրաժեշտ է նորմատիվ իրավական ակտերում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու միջոցով, մեխանիզմներ մշակել, համաձայն որոնց գործադիր իշխանության մարմինների տարածքային ծառայությունները պետք է տեղեկատվություն և հաշվետվություններ ներկայացնեն մարզպետին իրենց գործունեության, ինչպես նաև տվյալ ոլորտը բնութագրող ցուցանիշների մասին: Միաժամանակ մարզպետը պետք է հնարավորություն ունենա հանձնարարականներ տալ համապատասխան ստորաբաժանումների ղեկավարներին, ինչը պետք է ամրագրված լինի նրանց պաշտոնների անձնագրերում:

 

13.1.5. Էլեկտրոնային կառավարում

 

663. 2002-2004 թթ.-ին Զարգացման և համագործակցության Շվեյցարական գործակալությունը ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի, ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության և մարզպետների հետ համատեղ իրականացրել են տարածքային էլեկտրոնային կառավարման համակարգի ներդրման աշխատանքներ: Իրականացված ծրագրի արդյունքում ներկայումս ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարությունը, ինչպես նաև բոլոր մարզպետարաններն ունեն էլեկտրոնային կառավարման համակարգեր: Դա հնարավորություն է տալիս հրապարակային դարձնել տարածքային կառավարման մարմինների գործունեությունը` ապահովելով անհրաժեշտ տեղեկատվություն: Իհարկե, սա միայն առաջին քայլն է, որին պետք է հետևի կայքերում տեղադրված տեղեկատվության անընդհատ թարմացումը, ինչպես նաև համակարգիչներից օգտվելու` մարզպետարանի և պոտենցիալ սպառողների գիտելիքների բարձրացումը: Մարզպետարանի աշխատակիցների մեծ մասի համակարգչային ոչ բավարար գիտելիքները հնարավորություն չեն տալիս ամբողջությամբ օգտագործելու գոյություն ունեցող համակարգը: Մյուս կողմից ինտերնետի տարածվածության ցածր աստիճանը և ոչ մատչելի լինելու հանգամանքը, ինչպես նաև բնակչության կողմից համակարգիչների կիրառման սահմանափակության պատճառով մարդիկ չեն գրում էլեկտրոնային նամակներ և չեն օգտվում արդեն իսկ ընձեռված հնարավորությունից:

664. Ընդհանուր առմամբ, անհրաժեշտ է վերջնականապես լուծել մարզպետարանի` համակարգիչներով և ժամանակակից կապի միջոցներով հագեցվածության հարցը: 2011-2014 թվականների ընթացքում անհրաժեշտ է.

1) Արդյունավետ կերպով կիրառել հանրակրթական դպրոցներում առկա տեխնիկական հնարավորությունները: Այս բնագավառում պետք է շարունակել ակտիվ համագործակցությունը Project Harmony հիմնադրամի հետ:

2) Մարզպետարանի ֆունկցիոնալ գործունեության ապահովման համար կարևոր նախադրյալներից է ներքին փաստաթղթաշրջանառության կազմակերպումը և այդ գործընթացում համակարգչային տեխնոլոգիաների կիրառումը: Խոսքը վերաբերում է հատկապես քաղաքացիներից ստացվող նամակների գործընթացում «մեկ պատուհան»-ի սկզբունքի կիրառմանը, ինչը հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ դարձնել հատկապես բնակչության հետ մարզպետարանի փոխհարաբերությունները:

3) Ստեղծել միասնական տեղեկատվական ցանց համայնքների և մարզպետարանի միջև:

4) Էլեկտրոնային կառավարման համակարգի միջոցով գնումների գործընթացի կազմակերպումը նույնպես բխում է ԿԶԾ 2-ի պահանջներից, և կոչված է բարձրացնելու համակարգի թափանցիկությունն ու մատչելիությունը մարզի բնակչության ավելի լայն շրջանակների համար:

665. Էլեկտրոնային կառավարման բնագավառում Արագածոտնի մարզպետարանում որոշակի քայլեր արդեն արվել են ՀՏԶԾ-ի աջակցությամբ: Մշակվել և ներդրվել է մարզում գործող ծրագրերի տվյալների բազա: Այնուամենայնիվ, բազան տվյալներով համալարելու, այն թարմացնելու, ինչպես նաև դրանից օգտվելու կարողությունների զարգացման առումով դեռևս անելիքներ շատ կան: Մարզպետարանի ղեկավարությունը պլանավորում է դիմել հատկապես դոնոր կազմակերպություններին իրենց կողմից մարզում իրականացվող ծրագրերի ու միջոցառումների մասին տեղեկատվություն տրամադրելու խնդրանքով: Ընդ որում, հաշվի առնելով տվյալների բազայի կենսունակության, ինչպես նաև բազայում պարունակվող տվյալների արդիականության ապահովման անհրաժեշտությունը, պետք է համապատասխան գործընկերների հետ կնքել եռամյա փոխըմբռնման հուշագրեր, որոնցով և կկարգավորվեն տվյալների բազայի համալրման խնդիրները:

 

13.2. Տեղական ինքնակառավարում և ապակենտրոնացում

 

13.2.1. Վարչատարածքային բաժանում և համայնքային խնդիրներ

 

666. Մարզային զարգացումը դժվար է պատկերացնել առանց տեղական ինքնակառավարման համակարգի և համայնքային զարգացման: Ավելին, մարզի զարգացումը պետք է դիտարկել համայնքների զարգացման տեսանկյունից: Այսինքն, մի դեպքում մարզում առկա հիմնախնդիրները պետք է լուծվեն պետության աջակցությամբ` պետական բյուջեի միջոցների հաշվին, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ դրանք կրում են հատվածական բնույթ և կարող են պայմանավորված լինել կառավարության ծրագրերով, մյուս կողմից համայնքային հիմնախնդիրների լուծման հիմնական և արդյունավետ համակարգը պետք է տեսնել համայնքային կարողությունների ամրապնդման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների արդյունավետ իրականացման համատեքստում:

667. Հարկ է նշել, որ համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 104 հոդվածի տեղական ինքնակառավարումը ոչ միայն համայնքի տեղական նշանակության հարցերը լուծելու իրավունքն է, այլև կարողությունը: Այսինքն` համայնքները պետք է բավարար կարողություն ունենան լուծելու տեղական ինքնակառավարման օրենսդրությամբ իրենց վերապահված հարցերը և իրականացնել լիազորությունները: Հայաստանում ներկայիս ապակենտրոնացման քաղաքականությունը հիմնականում ուղղված է տարածքային և տեղական կառավարման մարմիններին լիազորությունների և իրավասությունների փոխանցմանը: Այս գործընթացը զգալիորեն դանդաղում է երկու հիմնական պատճառներով: Առաջինը, համայնքները շատ փոքր են և մասնատված: Ապակենտրոնացման քաղաքականությունն առավել արդյունավետ իրականացնելու համար անհրաժեշտ է խոշորացնել համայնքները` կրճատելով դրանց թիվը և միավորելով մի քանի բնակավայր մեկ համայնքի մեջ: Սա շատ նուրբ քաղաքական հարց է, և կառավարության կողմից խրախուսվող միջհամայնքային միավորումների ստեղծումն առաջին քայլն է այս ուղղությամբ:

678. Միջհամայնքային միավորումներին աջակցելու նպատակը հայտարարագրված է նաև ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրում, որը հաստատվել է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից: Այն նախատեսված է նաև ԿԶԾ-ում: Նոր կազմավորվելիք միջհամայնքային միավորումները պետք է ստանան պետության ֆինանսական և տեխնիկական աջակցությունը: Այդ նպատակի իրականացման համար անհրաժեշտ է ներգրավվել նաև միջազգային կազմակերպությունների ջանքերն ու կարողությունները: Համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքի Արագածոտնի մարզում կազմավորվել են 114 համայնքներ, որոնցից 3-ը քաղաքային, իսկ 111-ը` գյուղական: Ինչպես ողջ հանրապետությունում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում համայնքները հիմնականում կազմավորվել են «մեկ բնակավայր մեկ համայնք» սկզբունքով:

 

Աղյուսակ 13.1. Արագածոտնի մարզի գյուղական համայնքների թիվն` ըստ

բնակչության թվի

 

.______________________________________________________.

|Համայնքներ                         |Հայաստան|Արագածոտն|

|___________________________________|________|_________|

|Մինչև  100 բնակիչ ունեցող          |   27   |    3    |

|___________________________________|________|_________|

|101-ից մինչև  200 բնակիչ ունեցող   |   79   |    20   |

|___________________________________|________|_________|

|201-ից մինչև  500 բնակիչ ունեցող   |   181  |    19   |

|___________________________________|________|_________|

|501-ից մինչև  1000 բնակիչ ունեցող  |   189  |    35   |

|___________________________________|________|_________|

|1001-ից մինչև  3000 բնակիչ ունեցող |   309  |    26   |

|___________________________________|________|_________|

|3001-ից մինչև  5000 բնակիչ ունեցող |   57   |    6    |

|___________________________________|________|_________|

|5001-ից մինչև  10000 բնակիչ ունեցող|   29   |    5    |

|___________________________________|________|_________|

|Ընդամենը                           |   871  |    114  |

.______________________________________________________.

 

679. Ինչպես երևում է ներկայացված աղյուսակից մարզի 114 գյուղական համայնքներից 77-ը կամ շուրջ 67.5%-ն ունեն մինչև 1.000 բնակիչ, իսկ 3.000 ավել բնակիչ ունեն 26 գյուղական համայնքներ կամ ընդհանուրի մոտ 22.8%-ը: Համայնքային բյուջեների ցուցանիշների (տես Հավելված 9) վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ առաջնային խնդիրներն են համայնքների կարողությունների բարձրացումը և բյուջեների հավաքագրման ապահովումը: Մասնավորապես, մարզում բնակչության մեկ շնչի հաշվով համայնքի բյուջեների ընդհանուր եկամուտները (ներառյալ պետական բյուջեից տրամադրվող դոտացիաները) կազմում է 12.332 դրամ: Ընդ որում 37 համայնքներում (կամ ընդհանուրի մոտ 40%-ում), մասնավորապես Թալին, Աշտարակ, Ապարան քաղաքներում, այդ ցուցանիշը ցածր է միջինից:

680. Վերջին տարիների դրական տեղաշարժերից մեկն այն է, որ պետական բյուջեով նախատեսված դոտացիաները բոլոր համայնքներին հատկացվում են 100%-ով: Սակայն չլուծված հիմնախնդիրներից մեկը մնում է համայնքի բյուջեի սեփական եկամուտների հավաքագրման ապահովումը: Մասնավորապես, մարզի կտրվածքով համայնքային բյուջեները հավաքագրվել են 73%-ով: Այդ միջին ցուցանիշից ցածր մակարդակի վրա են գտնվում 59 համայնքներ (կամ ընդհանուրի շուրջ 64%-ը): Սա նշանակում է, որ այդ հարաբերականորեն բարձր ցուցանիշը ապահովվել է 33 համայնքների հաշվին: Այս խնդիրը արդիական է այնքանով, որ 30 համայնքներում (կամ 32,0%-ում) հավաքագրման ցուցանիշը չի գերազանցում պլանավորված եկամուտների 50%-ը:

681. Ապակենտրոնացմանը խոչընդոտող երկրորդ կարևոր հանգամանքը մարզային և համայնքային մակարդակներում բավարար կարողությունների բացակայությունն է, որը թույլ կտա ստանձնել նոր լիազորությունները և առավել արդյունավետ կառավարել տեղերում: Այդ իսկ պատճառով, կարողությունների բարձրացումը ապակենտրոնացման ընթացքում կարևոր նախապայման է: Կարողությունների զարգացման տարբեր մեթոդներ կան: Նախ և առաջ դա ուսուցողական դասընթացներն են, որոնք կազմակերպվում են տեղական և կենտրոնական մակարդակով թե՛ կառավարության, թե՛ դոնորների կողմից Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագիր, 2008-11 136 (օր. UNDP, USAID, DFբID, WB, EU, GTZ): Դրանք հիմնականում ուղղված են կարողությունների զարգացմանը բյուջետավարման, համայնքային և մարզային զարգացման պլանավորման, մոնիտորինգի և գնահատման, ինչպես նաև բնակչությանը որակյալ ծառայությունների մատուցման բնագավառներում: Կարողությունների զարգացմանն ուղղված ծրագրերը, անշուշտ, պետք է շարունակվեն և ընդլայնվեն:

682. Համայնքների բյուջեների հավաքագրման կարևոր նախապայմաններից մեկը պլանավորվող բյուջեների իրատեսությունն է և բազաների հստակությունը: Պլանավորվող ժամանակաշրջանում անհրաժեշտ է շարունակել համայնքների բյուջեներում հատկապես գույքահարկի, հողի հարկի, տուրքերի բազաների ճշգրտման աշխատանքները: Այս բնագավառում մարզպետարանի կարևորագույն խնդիրներից է պետական մակարդակում ընթացող նոր նախաձեռնությունների մասին ՏԻՄ-երին տեղեկացնելը և համապատասխան մեթոդաբանական օգնություն տրամադրելը: Օրինակ, Հայաստանի ֆինանսիստների միության կողմից շրջանառության մեջ է դրվել պետական բյուջեից դոտացիաների տրամադրման նոր հայեցակարգը, որը լայնորեն քննարկելուց հետո դրվելու է համապատասխան օրենսդրական ակտի հիմքում: Սա նշանակում է, որ մարզպետարանը պետք է նախաձեռնի շրջանառվող նախագծի վերաբերյալ լայնածավալ հանրային ու մասնագիտական քննարկումներ պատրաստելու համար ՏԻՄ-երի համապատասխան մասնագետներին դոտացիաների հաշվարկման նոր բանաձևերի ու մոտեցումների կիրառմանը:

683. Տեղական ինքնակառավարման համակարգի զարգացման վարչատարածքային կարևոր խնդիրներից են համայնքների սահմանների նկարագրումն ու քարտեզագրման աշխատանքները, համայնքների գլխավոր հատակագծերի կազմումը կամ դրանց ժամանակակից պայմաններին հարմարեցումը, համայնքների բյուջետային կարողությունների ամրապնդումն ու զարգացումը, ինչպես նաև բյուջեների հավաքագրման մակարդակի բարձրացումը` այն հասցնելով պլանավորված մակարդակին:

684. Տեղական ինքնակառավարման բնագավառի 2011-2014 թթ.-ի գերակայություններն են.

1) ամրապնդել ու զարգացնել համայնքների բյուջետային կարողությունները, ինչպես նաև բարձրացնել բյուջեների հավաքագրման մակարդակը:

2) Ավարտել համայնքների սահմանների ճշգրտման և քարտեզագրման աշխատանքները:

3) Նպաստել միջհամայնքային միավորումների ստեղծմանը:

4) Մեթոդաբանական և տեխնիկական աջակցություն ցուցաբերել համայնքներին բյուջեների կազմման ու բազաների ճշգրտման աշխատանքներում:

 

13.2.2. Համայնքային ծառայություն

 

685. ՀՀ Աժ-ի կողմից ընդունվել է օրենք «Համայնքային ծառայության մասին», համաձայն որի ՀՀ կառավարության և ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարի կողմից հաստատվել են օրենքից բխող բոլոր նորմատիվ-իրավական փաստաթղթերը: Համայնքների ղեկավարների կողմից հաստատվել են համայնքային ծառայության պաշտոնների անվանացանկերն ու պաշտոնների անձնագրերը: Բոլոր համայնքներում ավարտված են համայնքային ծառայողների առաջին վերապատրաստման աշխատանքները:

679. Համակարգն առաջին անգամ է կազմակերպվում, բնականաբար առաջանում են որոշ դժվարություններ: Տեղական ինքնակառավարման մարմինների համար լուրջ խնդիր է մրցույթային և ատեստավորման հանձնաժողովների կազմավորումը և դրանց աշխատանքների կազմակերպումը: Տեղական ինքնակառավարման համակարգի կենսագործունեությունը էապես պայմանավորված է համայնքային ծառայության համակարգի արդյունավետ իրականացմամբ: Նոր կազմավորվող համակարգը իր հետ առաջ է բերում խնդիրներ, որոնց լուծումը պետք է նախատեսել 2011-2014 թթ.-ներին: Պլանավորվող ժամանակաշրջանում, համաձայն օրենսդրության պահանջների, պետք է կազմակերպվի բոլոր համայնքային ծառայողների վերապատրաստումը, որին կհետևի ատեստավորումը:

680.Դրա համար անհրաժեշտ է համայնքային ատեստավորման և մրցույթային հանձնաժողովներին ապահովել անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներով, համակարգչային ծրագրերով, ատեստավորման կազմակերպման համար անհրաժեշտ հարցաշարերով, տեղեկատվական նյութերով և փաստաթղթերով: Համայնքային ծառայության համակարգի սահուն ներդրման ապահովման համար անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) կազմակերպել համայնքային մրցույթային և ատեստավորման հանձնաժողովների անդամների վերապատրաստումը,

2) ապահովել համայնքային ծառայության օրենսդրական փաստաթղթերի և հարցաշարերի տրամադրումը համապատասխան հանձնաժողովներին,

3) մարզում ստեղծել միասնական տեղեկատվական համակարգ, որը տեղեկություններ կպարունակի այս կամ այն պաշտոնին համապատասխան կադրերի վերաբերյալ` թափուր պաշտոնները հնարավորինս արագ համալրելու նպատակով,

4) խորհրդատվական աջակցություն ցուցաբերել համայնքներին արդյունավետ գործող և օպտիմալ կառուցվածքներ սահմանելու, ինչպես նաև դրանց համապատասխան համայնքային ծառայության պաշտոնների անձնագրերը հաստատելու ուղղությամբ

5) միջոցներ ձեռնարկել համայնքային ծառայողների վարձատրության միասնական համակարգ սահմանելու ուղղությամբ,

6) համայնքներին ապահովել համապատասխան տեխնիկական միջոցներով և համակարգչային ծրագրերով:

681. Հիշյալ աշխատանքների կատարմանը զուգահեռ, հաշվի առնելով գործնականում առաջացած խնդիրները, կմշակվեն օրենսդրական փոփոխություններին վերաբերվող առաջարկություններ և դրանք սահմանված կարգով կներկայացվեն ՀՀ կառավարության քննարկմանը:

 

13.2.3. Տեխնիկական ապահովվածություն

 

682. Տեղական ինքնակառավարման համակարգում կարևոր և դեռևս ամբողջությամբ չլուծված խնդիրներից մեկը շարունակում է մնալ համայնքների տեխնիկական զինվածության մակարդակի բարձրացումը, որը կակտիվացնի նաև ապակենտրոնացման գործընթացը: Սակայն, համայնքները ժամանակակից տեխնիկայով և հեռահաղորդակցության համակարգերով (ինտերնետային կապ, ցանցային ծրագրեր և այլն) ապահովելը բավարար չէ այդ գործընթացի արդյունավետ իրականացման համար: Հարկավոր է նաև բարձրացնել ՏԻՄ-երի կարողությունները` ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների կիրառման ուղղությամբ: Տեխնիկական աջակցություն այս բնագավառում տրամադրվում է բազմաթիվ դոնոր կազմակերպությունների կողմից:

683. 2013 թ.-ին բոլոր համայնքները պետք է ապահովված լինեն ժամանակակից համակարգիչներով և իրենց գործունեության կազմակերպման համար անհրաժեշտ համակարգչային ծրագրերով: Համակարգչին տիրապետելու հմտությունները պետք է ներառվեն համապատասխան համայնքային ծառայողների պաշտոնների անձնագրերում` իրականացնելով ծրագրերի ուսուցման և վերապատրաստման դասընթացներ: Ցավալի իրողություն է այն, որ համայնքների մեծ մասը պատշաճ կերպով տեղեկացված չեն օրենսդրական փոփոխություններին, որոնք տեղի են ունենում տեղական ինքնակառավարման օրենսդրության մեջ: Պաշտոնական տեղեկագրերի ոչ մատչելի գները հնարավորություն չեն տալիս համայնքներին կազմակերպել բաժանորդագրություն և տեղեկանալ իրականացվող զարգացումներին ու փոփոխություններին: Այս խնդրի լուծման նպատակով մարզային թերթերի միջոցով պետք է կազմակերպվի տեղական ինքնակառավարման ոլորտին առնչվող իրավական ակտերի ոչ պաշտոնական հրապարակում:

 

13.2.4. Համայնքային զարգացման ծրագրեր

 

684. Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ համայնքային բյուջեները կրում են ծրագրային բնույթ, այսինքն դրանք ընդունվում են նախապես հաստատված համայնքի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի հիման վրա, 2011-2014 թթ.-երին անհրաժեշտ է լուրջ ուշադրություն դարձնել համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակման և հաստատման գործընթացի վրա: Ցավոք սրտի տեղական ինքնակառավարման օրենսդրությունը համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակման միասնական մոտեցումներ և պահանջներ չի սահմանում, ինչի հետևանքով շատ համայնքներում սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրերը չունեն իրատեսական հիմնավորումներ և չեն իրականացնում իրենց հիմնական ֆունկցիան:

685. Նկատի ունենալով ներկա իրողությունը, ինչպես նաև մարզային և համայնքային զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ապահովման անհրաժեշտությունը, 2011-2014 թթ.-երին անհրաժեշտ է մշակել համայնքի զարգացման ծրագրերի միասնական մեթոդաբանական ուղեցույցներ և դրանց հիման վրա համայնքային զարգացման ծրագրերը համապատասխանեցնել միասնական կառուցվածքային չափանիշներին: Սա կպահանջի վերապատրաստման դասընթացներ, որոնց պետք է մասնակցեն ՏԻՄ-երի համապատասխան ծառայողները: Կարևորն այն է, որ միասնականությունը թույլ կտա խուսափել կրկնողություններից և բարձրացնել սուղ միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը:

686. Համայնքային զարգացման ծրագրերի որակը էապես պայմանավորված է դրանց առկա հիմնախնդիրների և համայնքի բնակչության ցանկությունների համապատասխանությունից: Հաշվի առնելով այն իրողությունը, որ դեռևս ձևավորված չէ բնակչության ակտիվ մասնակցություն ծրագրերի քննարկման և հաստատման ավանդույթ, նպատակահարմար է, որ մարզի տարածքում գոյություն ունեցող առավել ակտիվ հասարակական կազմակերպությունների և տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնների մասնակցությամբ, սկզբնական շրջանում պետության աջակցությամբ, սակայն հետագայում համայնքների և միջհամայնքային միավորումների միջոցներով, համայնքներում իրականացվեն հարցումներ և ուսումնասիրություններ` պարզելու համար բնակչության կարիքները, ցանկությունները, դժգոհությունները, ինչպես նաև սահմանելու համայնքային հիմնախնդիրների լուծման առաջնահերթությունները: Այս ուսումնասիրությունները պետք է հիմք հանդիսանան սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրերի մշակման համար:

687. Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեությունը հատկապես լուրջ դժվարությունների է հանդիպում փոքր համայնքներում, որոնք զրկված են բավարար ֆինանսական միջոցներից և որտեղ առավել ցածր մակարդակի վրա են գտնվում բյուջեների հավաքագրման ցուցանիշները, 2011-2014 թթ.-ին անհրաժեշտ է քննարկել և համայնքների առանձնահատկություններից ելնելով առաջարկություններ ներկայացնել համայնքների խոշորացմանն ուղղված վարչատարածքային բարեփոխումներ իրականացնելու իմաստով: Մնացյալ բոլոր դեպքերի համար 2011-2014 թթ.-երին գործուն ջանքեր պետք է ներդրվեն միջհամայնքային համագործակցության ամրապնդման և խորացման ուղղությամբ: Հաշվի առնելով համայնքների միությունների արդեն իսկ կուտակած որոշ փորձն ու համագործակցության որոշ դրսևորումները, պետք է միջոցներ ձեռնարկվեն միջհամայնքային միավորումների ստեղծման ուղղությամբ:

688. Միջհամայնքային միավորումների կազմավորման համար էական նշանակություն ունի հետևյալ հիմնախնդիրների լուծումը.

1) Նոր վարչատարածքային բաժանման ժամանակ, որպես կանոն, հիմք է ընդունվել «մեկ բնակավայր մեկ համայնք» սկզբունքը: Արդյունքում գյուղական համայնքների զգալի մասը փոքր են, սեփական միջոցները չեն բավարարում նույնիսկ ՏԻՄ աշխատակազմի աշխատավարձի ապահովմանը:

2) Բնակչությանը մատուցվող ծառայությունների մի զգալի մասը իրականացվում է նախկին շրջանների տարածքներում, ապակենտրոնացում իրականացնելիս դրանք հնարավոր չէ տրոհել առանձին համայնքների միջև:

3) Համայնքների մասնագիտական և ֆինանսական ռեսուրսների սակավության պատճառով, դժվարանում է համայնքներին նոր խնդիրներ վերագրելու գործընթացը, դանդաղում է կառավարման ապակենտրոնացման իրականացումը:

4) Միջհամայնքային միավորումների ձևավորումը կապահովի ռեսուրսների համակենտրոնացում, որը հնարավորություն կտա ոչ միայն բարելավել արդեն իսկ մատուցվող ծառայությունների որակը, այլև մատուցել նոր ծառայություններ և այլն:

 

13.2.5. Քաղաքացիական հասարակություն

 

689. Ժամանակակից արդյունավետ կառավարման նախապայմաններից մեկը ակտիվ քաղաքացիական հասարակության կայացումն ու որոշումների ընդունման գործընթացում բնակչության և քաղաքացիական ակտիվ խմբերի մասնակցության ապահովումն է:

690. Քաղաքացիական հասարակության տարբեր խավերի մասնակցությունը կառավարման գործընթացներում ոչ միայն ժողովրդավարության ամրապնդման երաշխիքն է, այլև կարողությունների զարգացման բնագավառում կարևորագույն ուղիներից մեկը: Համայնքային և մարզային զարգացման ծրագրերի մշակման ընթացքում մասնակցային մոտեցումը կնպաստի տեղական մարմինների կարողությունների բարձրացմանը` համայնքների զարգացմանն ուղղված այլընտրանքային կարծիքների հավաքագրման և համապարփակ ծրագրերի կազմման աշխատանքներում: Միևնույն ժամանակ, ՏԻՄ-երի ղեկավարները պետք է զարգացնեն իրենց կառավարչական հմտությունները` մասնակցային գործընթացները արդյունավետ համակարգելու նպատակով: Համայնքներում ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներ իրականացնելիս, հատկապես դրանց պլանավորման, ինչպես նաև մոնիտորինգի և գնահատման ժամանակ, մասնակցային մոտեցումը կապահովի թափանցիկություն և հրապարակայնություն, ինչպես նաև կբարձրացնի բնակչության վստահությունը տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների հանդեպ:

691. Մարզպետարանը ողջունում է 2007 թ.-ի Արագածոտնի հասարակական կազմակերպությունների նախաձեռնությամբ և ՀՏԶԾ-ի աջակցությամբ ստեղծված «ՀԿ Արագածոտնի ցանց»-ի կազմավորումը և պատրաստակամություն է հայտնում աջակցել դրա հետագա գործունեությանը: Ցանցը թույլ կտա կանոնակարգված կերպով ապահովել ՀԿ-ների անդամակցությունը ՄԶԾ-ների կազմման ու իրականացման ինստիտուցիոնալ կառույցներում (ՈԱԽ, ՄԶՀ, ՄԳ համակարգ), բարձրացնել անդամների պատասխանատվությունն իրենց կողմից ներկայացված համայնքների և բնակչության խմբերի առջև: Միևնույն ժամանակ հաշվի առնելով ՄԶԾ-ի շրջանակներում հիմնադրված ինստիտուցիոնալ կառույցները, դրանց գործունեության նորարարական բնույթը, հրատապ է ՀԿ-ների համապատասխան կարողությունների զարգացման հիմնախնդիրը: Մարզպետարանը նախատեսում է ՀԿ-ների հետ համատեղ ուսումնասիրել վերապատրաստման կարիքները և միջոցներ ձեռնարկել դրանք բավարարելու ուղղությամբ (հիմնականում դոնոր կազմակերպությունների հետ համագործակցելով):

692. 2011-2014 թթ.-ի ընթացքում տարածքային կառավարման մարմինների առավել թափանցիկ գործունեությունն ապահովելու նպատակով, մարզպետարանի աշխատակազմի, մարզի հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով, նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) մարզի տարածքում գործող ԶԼՄ-ների միջոցով պարբերաբար հաղորդումներ հեռարձակել` ներկայացնելով մարզպետի, մարզպետարանի և մարզային ենթակայության կազմակերպությունների գործունեությունը, ներկայացնելով գոյություն ունեցող հիմնախնդիրները և կատարվող ծրագրերը, պարբերաբար հրապարակել առավել լայն կիրառություն ունեցող օրենքներն և նորմատիվ իրավական ակտերը, դրանցում կատարվող փոփոխությունները` տալով պարզաբանումներ և մեկնաբանություններ:

2) Պարբերաբար և համակարգված ձևով կազմակերպել մարզպետի, նրա տեղակալների և մարզպետարանի ղեկավարների այցելությունները համայնքներ, որոնք պետք է ուղեկցվեն տեղական ինքնակառավարման մարմինների և համայնքի բնակչության հետ հանդիպում-քննարկումներով, որոնց ժամանակ «դեմ առ դեմ» սկզբունքով մարզի առաջին դեմքերից բնակչությունը հնարավորություն կունենա ստանալ անհրաժեշտ տեղեկատվություն և բացատրություններ:

3) Մարզի զարգացման ծրագրի, այդ թվում` մարզի տարածքում պետական բյուջեի և միջազգային տարբեր կազմակերպությունների կողմից իրականացվող ծրագրերի մասին պետք է պատրաստվեն հանրամատչելի տեղեկատվական թերթիկներ և դրանք առաքվեն բոլոր համայնքներին:

4) Հասարակական կազմակերպությունների և զանգվածային լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին մասնակից դարձնել մարզխորհրդի նիստերին, ինչպես նաև մարզպետարանում ձևավորվող ժամանակավոր հանձնաժողովների աշխատանքներին:

693. 2011-2014 թթ.-ի ընթացքում տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության թափանցիկության և հրապարակայնության ապահովման ուղղությամբ նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) Ստեղծել քաղաքային համայնքների պաշտոնական ինտերնետային էջեր, որոնք հետագայում նախատիպ կհանդիսանան գյուղական համայնքների համար:

2) Փորձնական ծրագրեր իրականացնել մի քանի համայնքներում` կազմակերպելու համայնքի զարգացման ծրագրի, բյուջեի կամ գլխավոր հատակագծի և հողերի գոտիավորման և օգտագործման սխեմաների հրապարակային քննարկումներ:

3) Համայնքների հնարավորություններից ելնելով հրապարակել համայնքի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի և համայնքի բյուջեի հանրամատչելի և վերլուծական ձեռնարկներ և դրանք անվճար տարածել համայնքի բնակչությանը:

4) Հասարակական կազմակերպությունների և համայնքի ակտիվ հասարակական խմբերի ներկայացուցիչներին հրավիրել համայնքի ավագանու նիստերին:

5) Համայնքի ղեկավարի և համայնքի ավագանու որոշումների մեկական օրինակ տեղադրել համայնքի ղեկավարի նստավայրի հանրության համար մատչելի վայրերում:

6) Հրապարակել բոլոր այն որոշումները, որոնք վերաբերում են պետության կամ միջազգային կազմակերպությունների կողմից տրամադրվող սերմացուների, վառելիքի, պարարտանյութերի և այլ նյութերի բաշխմանը:

7) Հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով կազմակերպել բնակչության իրազեկման ծրագրեր, որոնց արդյունքում բնակչությանը իրավական տեղեկատվություն և խորհրդատվություն կտրամադրվի գույքային իրավունքների գրանցման, պայմանագրային հարաբերությունների հաստատման և բանկային վարկերի ստացման վերաբերյալ:

8) «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի դրույթներից ելնելով` նախաձեռնել և իրականացնել համայնքային հանրաքվե` ստեղծելով դրա նախադեպ և համայնքային հետաքրքրություն ունեցող հարցի քննարկում հանրաքվեի միջոցով:

694. Քաղաքացիական հասարակության ակտիվության ապահովման համար անհրաժեշտ է հանրային կառավարման հարաբերություններում մշտական մասնակցային դեր վերապահել գոյություն ունեցող տարաբնույթ կազմակերպություններին և հասարակական խմբերին (օրինակ, Ջրօգտագործողների ընկերություններին, համայնքների միություններ, «Արագածոտնի մարզի ՀԿ ցանց», ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ, դպրոցական խորհուրդներ, Արագածոտնի մարզի առևտրաարդյունաբերական պալատ, գործատուների միություն և այլն): Անհրաժեշտ կլինի իրականացնել նաև 1856.0 միլիոն դրամի ներդրումներ` տարածքային կառավարման համակարգը վերազինելու, մարդկանց աշխատանքային պայմանները բարելավելու, ծառայողների կրթական և կատարողական մակարդակը բարձրացնելու համար: (Հավելված 23):

 

13.2.6 Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման ոլորտի

տրամաբանական հենքը

 

._____________________________________________________________________.

|Ամփոփ նկարագիր       |Արդյունքային ցուցանիշ    |Կարևոր  նախապայմաններ|

|_____________________________________________________________________|

|                         Տարածքային կառավարում                       |

|_____________________________________________________________________|

|Ոլորտային նպատակ`    |Մարզպետարանի նոր,        |Օրենսդրության        |

|Մարզում պետական      |ընդլայնված ինստիտուցիոնալ|հստակեցում           |

|կառավարման           |համակարգի արդյունավետ    |                     |

|(տարածքային          |գործարկում               |                     |

|կառավարման)          |Օրենսդրությամբ մարզպետին |                     |

|արդյունավետության    |վերապահված               |                     |

|բարձրացում           |լիազորությունների        |                     |

|                     |արդյունավետ իրականացում  |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 1.          |                         |Նորմատիվ իրավական    |

|Մարզպետարանի և       |                         |դաշտի առկայություն,  |

|ՏԻՄ-երի միջև         |                         |այդ թվում` մարզային  |

|համագործակցության    |                         |մակարդակով           |

|մակարդակի բարձրացում |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |Օրենսդրական պահանջներ|

|1.1 Կառավարության    |                         |                     |

|կողմից սահմանված     |                         |                     |

|չափորոշիչների        |                         |                     |

|յուրացում            |                         |                     |

|1.2 Մարզպետարանում   |                         |                     |

|աշխատող քաղաքացիական |                         |                     |

|ծառայողների          |                         |                     |

|մասնագիտական         |                         |                     |

|վերապատրաստման       |                         |                     |

|ապահովում            |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 2.          |Մոնիտորինգի և  գնահատման |                     |

|Մարզպետարանի         |աշխատանքների համակարգման |                     |

|վերափոխված կառավարման|և  ՄԳ հաշվետվությունների |                     |

|կազմակերպական        |ամփոփման նպատակով        |                     |

|կառուցվածք           |Ծրագրերի և  ներդրումների |                     |

|                     |բաժնի առանձնացում որպես  |                     |

|                     |կառուցվածքային           |                     |

|                     |ստորաբաժանում` մարզպետի  |                     |

|                     |տեղակալի անմիջական       |                     |

|                     |ենթակայության ներքո      |                     |

|                     |/համապատասխան            |                     |

|                     |ենթաօրենսդրական ակտի     |                     |

|                     |ընդունում/               |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |                     |

|2.1 Համապատասխան     |                         |                     |

|կարգավորող որոշման   |                         |                     |

|նախագծի ներկայացում  |                         |                     |

|ՀՀ կառավարությանը    |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 3.          |3.1 Մարզպետարանի         |ՀՀ կառավարության     |

|Սոցիալական           |առանձնացված              |կողմից փորձնական     |

|ծառայությունների     |ստորաբաժանումներ         |ծրագրի իրականացման   |

|ապակենտրոնացում      |հանդիսացող սոցիալական    |ընթացք               |

|                     |ծառայությունները         |                     |

|                     |կփոխանցվեն համայնքներին  |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |                     |

|3.1 ՀՀ օրենսդրական   |                         |                     |

|բարեփոխումների       |                         |                     |

|իրագործում,          |                         |                     |

|համայնքներին         |                         |                     |

|համապատասխան         |                         |                     |

|տեղեկատվության       |                         |                     |

|տրամադրում           |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 4.          |4.1 համակարգիչների թիվ   |                     |

|Մարզպետարանում       |4.2 համակարգչային ցանցին |                     |

|աշխատող աշխատակիցների|միացած համակարգիչների թիվ|                     |

|գործունեության համար |4.3 համակարգչային        |                     |

|անհրաժեշտ ժամանակակից|ծրագրերի թիվ             |                     |

|տեխնիկայով ապահովում |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |                     |

|4.1 Համակարգչային    |                         |                     |

|տեխնիկայի ձեռքբերում,|                         |                     |

|ծրագրային ապահովում  |                         |                     |

|և  շահագործում       |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 5.          |Գործող ինտերնետ          |. Արդեն իսկ          |

|Մարզի բոլոր քաղաքային|կենտրոնների թիվը մարզի   |գոյություն ունեն նման|

|համայնքներում        |քաղաքային համայնքներում  |կենտրոն Աշտարակ,     |

|ինտերնետային         |                         |Ապարան և  Թալին      |

|կենտրոնների ստեղծում,|                         |քաղաքներում:         |

|դրանց տեխնիկական     |                         |. Հնարավոր է         |

|միջոցներով և         |                         |օգտագործել տեղական   |

|ինտերնետով ապահովում |                         |հասարակական          |

|                     |                         |կազմակերպությունների |

|                     |                         |տեխնիկական           |

|                     |                         |հնարավորությունները  |

|                     |                         |և  տարածքները:       |

|                     |                         |. Հանրակրթական       |

|                     |                         |դպրոցներն ապահովված  |

|                     |                         |են համակարգչային     |

|                     |                         |տեխնիկայով:          |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |                     |

|5.1 Համակարգչային    |                         |                     |

|տեխնիկայի ձեռքբերում,|                         |                     |

|ծրագրային ապահովում  |                         |                     |

|և  շահագործում,      |                         |                     |

|5.2 Համապատասխան     |                         |                     |

|կազմակերպությունների |                         |                     |

|հետ պայմանագրերի     |                         |                     |

|կնքում,              |                         |                     |

|5.3 Հանրակրթական     |                         |                     |

|դպրոցների հետ        |                         |                     |

|կազմակերպական        |                         |                     |

|աշխատանքների         |                         |                     |

|իրականացում:         |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 6.          |Միասնական տեղեկատվական   |. Հնարավոր է         |

|Մարզպետարանի և       |ցանցում ընդգրկված        |օգտագործել տեղական   |

|համայնքների միջև     |համայնքների թիվը         |հասարակական          |

|միասնական            |                         |կազմակերպությունների |

|տեղեկատվական ցանցի   |                         |տեխնիկական           |

|ստեղծում             |                         |հնարավորությունները  |

|                     |                         |և  տարածքները:       |

|                     |                         |. Հանրակրթական       |

|                     |                         |դպրոցներն ապահովված  |

|                     |                         |են համակարգչային     |

|                     |                         |տեխնիկայով:          |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |Մարզպետարանում և     |

|6.1 Համապատասխան     |                         |համայնքների մեծ      |

|տեխնիկական ապահովում,|                         |մասում գոյություն    |

|6.2 Ծրագրային        |                         |ունեն համակարգիչներ  |

|ապահովում,           |                         |                     |

|6.3 Կադրերի          |                         |                     |

|վերապատրաստում       |                         |                     |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Արդյունք 7.          |                         |Հանրապետական գործադիր|

|Մարզպետարանի և       |                         |մարմնի տարածքային    |

|հանրապետական գործադիր|                         |ծառայություններն     |

|մարմինների տարածքային|                         |ունեն իրենց          |

|ծառայությունների     |                         |գործունեությունը     |

|հարաբերությունների   |                         |կարգավորող           |

|բարելավվում:         |                         |նորմատիվային-իրավական|

|                     |                         |դաշտ                 |

|_____________________|_________________________|_____________________|

|Միջոցառումներ        |                         |                     |

|7.1 Մշակել իրավական  |                         |                     |

|ակտերի նախագծեր,     |                         |                     |

|որոնցով կարգավորվում |                         |                     |

|են պետական կառավարման|                         |                     |

|մարմինների միջև  փոխ-|                         |                     |

|հարաբերությունները:  |                         |                     |

|_____________________________________________________________________|

|                       Տեղական ինքնակառավարում                       |

|_____________________________________________________________________|

|Ոլորտային նպատակ`    |1. Տեղական              |Բավարար ֆինանսական    |

|Տեղական              |ինքնակառավարաման        |միջոցների             |

|ինքնակառավարման      |մարմինների կողմից       |առկայություն ՀՀ       |

|մարմինների           |մատուցվող               |կառավարությունը       |

|արդյունավետության    |ծառայությունների որակից |շարունակում է         |

|բարձրացում           |բնակչության             |ապակենտրոնացման       |

|                     |բավարարվածության աստիճան|քաղաքականությունը:    |

|                     |2. Համայնքային          |                      |

|                     |մակարդակում հավաքագրվող |                      |

|                     |հարկեր և  տուրքեր,      |                      |

|                     |% նախորդ տարվա նկատմամբ |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 1.          |1.1 Համայնքային         |. գոյություն ունի     |

|Համայնքային          |բյուջեների հավաքագրման  |բյուջետային ոլորտի    |

|բյուջեների           |մակարդակ (% պլանավորված |հստակ կերպով          |

|հավաքագրման          |եկամուտների նկատմամբ)   |կարգավորվող           |

|ցուցանիշների աճ      |                        |օրենսդրություն        |

|                     |                        |. համայնքային         |

|                     |                        |բյուջեների հարկային   |

|                     |                        |եկամուտների           |

|                     |                        |հավաքագրման աստիճանի  |

|                     |                        |բարձրացում            |

|                     |                        |. յուրաքանչյուր տարի  |

|                     |                        |ավելանում են պետական  |

|                     |                        |բյուջեից համայնքային  |

|                     |                        |բյուջեներին տրամադրվող|

|                     |                        |դոտացիաների ծավալները |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |                      |

|1.1 Հստակեցնել հողի  |                        |                      |

|հարկի, գույքահարկի և |                        |                      |

|տուրքերի բազաները    |                        |                      |

|1.2 Կազմել նախորդ    |                        |                      |

|տարիներից կուտակված  |                        |                      |

|ապառքների մարման     |                        |                      |

|ժամանակացույց և      |                        |                      |

|հետևողականորեն       |                        |                      |

|միջոցներ ձեռնարկել   |                        |                      |

|դրանց մարման         |                        |                      |

|ուղղությամբ:         |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 2.          |2.1. Համայնքների        |. Գործող օրենսդրական  |

|Համայնքների վարչական |վարչական սահմաններից    |դաշտը նպաստավոր է:    |

|սահմաններից դուրս    |դուրս գտնվող պետական    |. Մյուս մարզերում ևս  |

|գտնվող պետական       |սեփականության հողերը    |աշխատանքներն ընթացքի  |

|սեփականության հողերը |կփոխանցվեն 66 համայնքի  |մեջ են:               |

|փոխանցել համայնքներին|/ 72%/                  |                      |

|                     |2.2 Հողերի գոտիավորման  |                      |

|                     |և  օգտագործման սխեմաներ |                      |

|                     |ունեցող համայնքների թիվը|                      |

|                     |Թիրախ` (2008-2011 թ.-ին |                      |

|                     |46 համայնքում           |                      |

|                     |կիրականացվեն            |                      |

|                     |համապատասխան            |                      |

|                     |աշխատանքներ, որը կկազմի |                      |

|                     |համայնքների 50%)        |                      |

|                     |2.3 Մշակված գլխավոր     |                      |

|                     |հատակագծեր ունեցող      |                      |

|                     |համայնքների թիվը        |                      |

|                     |Թիրախ` (2008-2011 թ.    |                      |

|                     |կիրականացվեն 10         |                      |

|                     |համայնքում բնակավայրերի |                      |

|                     |գլխավոր հատակագծերի     |                      |

|                     |կազմման աշխատանքներ, որը|                      |

|                     |կկազմի համայնքների 16%) |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |                      |

|2.1 Համայնքների      |                        |                      |

|վարչական սահմաններից |                        |                      |

|դուրս գտնվող պետական |                        |                      |

|սեփականության հողերի |                        |                      |

|փոխանցում            |                        |                      |

|համայնքներին         |                        |                      |

|2.2 Հողերի           |                        |                      |

|գոտիավորման և        |                        |                      |

|օգտագործման սխեմաների|                        |                      |

|կազմում              |                        |                      |

|2.3 Բնակավայրերի     |                        |                      |

|գլխավոր հատակագծերի  |                        |                      |

|կազմում              |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 3.          |3.1. ժամանակակից        |Նոր ընտրված տեղական   |

|Տեղական              |տեխնիկայի և  կապի       |իշխանությունները      |

|ինքնակառավարման      |միջոցներով վերազինված   |շարունակում են        |

|մարմինների տեխնիկական|աշխատատեղերի քանակը, %  |համայնքային           |

|և  մասնագիտական      |Թիրախ` (Աշխատատեղի 30%-ը|կարողությունների      |

|հմտությունների       |կապահովվի               |զարգացման համար       |

|զարգացում            |համակարգիչներով         |մշակված մոտեցումների  |

|                     |2008-2011 թ. ընթացքում) |կիրառումը             |

|                     |3.2. Վերապատրաստում     |                      |

|                     |անցած և  վկայականներ    |                      |

|                     |ստացած համայնքային      |                      |

|                     |ծառայողների թիվը        |                      |

|                     |3.3. Վերապատրաստում     |                      |

|                     |ստացած                  |                      |

|                     |համայնքապետարանների     |                      |

|                     |աշխատողների թիվը        |                      |

|                     |Թիրախ` (2008-2011 թ.    |                      |

|                     |ընթացքում կվերապատրաստվի|                      |

|                     |518 մարդ)               |                      |

|                     |3.4.Տեղեկատվական        |                      |

|                     |համակարգ ունեցող        |                      |

|                     |համայնքների թիվը        |                      |

|                     |3.5 Մասնագիտական        |                      |

|                     |որակավորում ստացած      |                      |

|                     |ՏԻՄ-երի ղեկավարների և   |                      |

|                     |ավագանու անդամների թիվը |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |Համապատասխան          |

|3.1 Համայնքների      |                        |մարդկային ռեսուրսների |

|աշխատակազմի          |                        |առկայություն          |

|աշխատատեղերի         |                        |                      |

|վերազինում           |                        |                      |

|ժամանակակից տեխնիկայի|                        |                      |

|և  կապի միջոցներով   |                        |                      |

|3.2 Մարզում          |                        |                      |

|համայնքային          |                        |                      |

|ուսումնական կենտրոնի |                        |                      |

|հիմնում              |                        |                      |

|3.3 Համայնքների      |                        |                      |

|վարչական տեղեկատվական|                        |                      |

|համակարգի ձևավորում  |                        |                      |

|3.4 ՏԻՄ-երի          |                        |                      |

|ղեկավարների և        |                        |                      |

|ավագանու անդամների   |                        |                      |

|մասնագիտական         |                        |                      |

|որակավորման          |                        |                      |

|բարձրացում           |                        |                      |

|վերապատրաստման       |                        |                      |

|միջոցով              |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 4.          |4.1. ժամանակակից        |Գործող օրենսդրական    |

|Միջհամայնքային       |տեխնիկայի և  կապի       |դաշտը նպաստավոր է: Կան|

|միավորումների        |միջոցներով վերազինված   |2 համայնքների         |

|կարողությունները     |միջհամայնքային          |միություններ, որոնք   |

|բարձրացվել են        |միավորումների քանակը, % |ընդգրկում են          |

|                     |                        |համայնքների մոտ 30%-ը:|

|                     |                        |Ենթադրվում Է,         |

|                     |                        |կձևավորվեն  նոր       |

|                     |                        |միջհամայնքային        |

|                     |                        |միավորումներ` ըստ     |

|                     |                        |ՏԻՄ-ի մասին 2002 թ-ի  |

|                     |                        |օրենքի                |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |Համայնքները սատարում  |

|4.1 Միջհամայնքային   |                        |են միջհամայնքային     |

|միավորումներին       |                        |միավորումների ստեղծման|

|տեխնիկական           |                        |գաղափարին:            |

|աջակցության          |                        |                      |

|տրամադրում           |                        |                      |

|4.2 Միջհամայնքային   |                        |                      |

|միավորման շենքային   |                        |                      |

|պայմանների բարելավում|                        |                      |

|4.3 Միջհամայնքային   |                        |                      |

|միավորումների        |                        |                      |

|շրջանակներում        |                        |                      |

|աղբահեռացման         |                        |                      |

|գործընթաց սկսել      |                        |                      |

|4.4 Միջհամայնքային   |                        |                      |

|միավորումների        |                        |                      |

|իրավական հիմքերի     |                        |                      |

|ամրապնդում           |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 5.          |5.1.ՄԶԾ և  համայնքների  |Ֆինանսական միջոցների  |

|Համայնքների եռամյա   |եռամյա զարգացման        |առկայություն          |

|զարգացման ծրագրերի   |ծրագրերի                |Համապատասխան          |

|մշակման որակի        |համապատասխանեցման       |մարդկային ռեսուրսների |

|բարձրացում և         |դասընթացներին մասնակցած |առկայություն          |

|համապատասխանեցում    |աշխատակազմի թիվը        |                      |

|մարզային զարգացման   |5.2.ՄԶԾ-ին              |                      |

|ծրագրին              |համապատասխանեցված       |                      |

|                     |համայնքային զարգացման   |                      |

|                     |ծրագրերի թիվը           |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |                      |

|5.1.ՄԶԾ-ի և          |                        |                      |

|համայնքների եռամյա   |                        |                      |

|զարգացման ծրագրերի   |                        |                      |

|համապատասխանեցում    |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 6.          |6.1 Տարբեր հաղորդումների|Ֆինանսական միջոցների  |

|Համայնքային          |միջոցով հանրության      |առկայություն          |

|մակարդակում ՀԿ-ների  |իրազեկված հաղորդումների |Համապատասխան          |

|և  ԶԼՄ-ների դերի     |թիվը                    |մարդկային ռեսուրսների |

|բարձրացում           |6.2. Բնակչությանը       |առկայություն          |

|                     |ուսուցում անցկացնող     |                      |

|                     |ՀԿ-ների թիվը            |                      |

|                     |յուրաքանչյուր համայնքում|                      |

|                     |տարեկան 2 անգամ         |                      |

|                     |6.3 Բուկլետների         |                      |

|                     |տեղեկատվական թերթիկների |                      |

|                     |թիվը յուրաքանչյուր      |                      |

|                     |հանդիպման համար 20-25   |                      |

|                     |բուկլետ կամ տեղեկատվական|                      |

|                     |թերթիկ                  |                      |

|                     |6.4. Ավագանու անդամների |                      |

|                     |կողմից համայնքի         |                      |

|                     |բնակչությանը ներկայացված|                      |

|                     |հաշվետվությունների թիվը |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |Ֆինանսական միջոցների  |

|6.1. Տարբեր թեմատիկ  |                        |առկայություն          |

|հաղորդումների միջոցով|                        |Համապատասխան          |

|հանրության իրազեկում;|                        |մարդկային ռեսուրսների |

|6.2. Համայնքների     |                        |առկայություն          |

|բնակչության          |                        |                      |

|իրազեկության         |                        |                      |

|բարձրացում`          |                        |                      |

|հասարակական          |                        |                      |

|կազմակերպությունների |                        |                      |

|միջոցով              |                        |                      |

|6.3. Բուկլետների,    |                        |                      |

|տեղեկատու թերթիկների |                        |                      |

|տարածում/ բացատրում  |                        |                      |

|բնակչությանը         |                        |                      |

|6.4. Ավագանու և      |                        |                      |

|բնակչության կապի     |                        |                      |

|ամրապնդում ՀԿ-ների   |                        |                      |

|նախաձեռնությամբ      |                        |                      |

|6.5. Համայնքներում   |                        |                      |

|դրամահավաքի          |                        |                      |

|միջոցներով ծրագրերի  |                        |                      |

|իրականացման դեպքում  |                        |                      |

|նախատեսել ֆինանսական |                        |                      |

|միջոցներ` տվյալ      |                        |                      |

|միջոցառման իրագործման|                        |                      |

|ընթացքի մասին        |                        |                      |

|տեղեկատվության       |                        |                      |

|տարածման համար       |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 7.          |Յուրաքանչյուր տարածքում |Ֆինանսական միջոցների  |

|Հասարակական          |հասարակական վերլուծական |առկայություն          |

|վերլուծական          |կենտրոնների թիվը        |Համապատասխան          |

|տեղեկատվական         |                        |մարդկային ռեսուրսների |

|կենտրոնների ստեղծում |                        |առկայություն          |

|ՀԿ-ների հիմքի վրա    |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |                        |Ֆինանսական միջոցների  |

|7.1 Մարզի համայնքների|                        |առկայություն          |

|իրավական տեղեկատվական|                        |Համապատասխան          |

|բազայի ստեղծում      |                        |մարդկային ռեսուրսների |

|                     |                        |առկայություն          |

|_____________________|________________________|______________________|

|Արդյունք 8.          |                        |                      |

|ՄԶԾ-ների             |                        |                      |

|ինստիտուցիոնալ և  ՄԳ |                        |                      |

|համակարգերի          |                        |                      |

|արմատավորում         |                        |                      |

|_____________________|________________________|______________________|

|Միջոցառումներ        |8.1. Հաստատված          |Անհրաժեշտ ֆինանսական  |

|8.1. ՄԶՀ-ների և      |տեխնիկական առաջադրանքներ|միջոցները տրամադրվում |

|ՈԱԽ-ների անդամների   |8.2 ՄԶՀ-ի համապատասխան  |են                    |

|տեխնիկական           |որոշում` հաստատված      |Ֆինանսական միջոցները  |

|առաջադրանքների       |մարզպետի կողմից         |առկա են               |

|հաստատում            |8.3. Փոխըմբռնման        |Ֆինանսական միջոցները  |

|8.2. Առաջնահերթ      |հուշագրի կնքում         |առկա են               |

|ծրագրերի ընտրության  |8.4 Տարեկան կտրվածքով   |                      |

|հստակ չափանիշների    |իրականացված ՄԳ          |                      |

|մշակում և  հաստատում |ուսումնասիրությունների  |                      |

|8.3. ՀԿ ցանցի հետ    |թիվ; Տարվա ընթացքում    |                      |

|ՈԱԽն-երում և  ՄԶՀ-ում|պատրաստված ՄԳ           |                      |

|ՀԿ-ների              |հաշվետվությունների քանակ|                      |

|ներկայացուցիչների    |8.5. Կիսամյակային և     |                      |

|անդամակցությունը     |տարեկան հրապարակված     |                      |

|կարգավորող           |հաշվետվությունների թիվը |                      |

|փոխըմբռնման հուշագրի |2011-14 թթ.-երին        |                      |

|կնքում               |2005-2007 թթ.-երի ՄԶԾ-ի |                      |

|8.4. ՄԳ համակարգի    |արդյունքների և          |                      |

|շարունակականության   |2008-2011 թթ.-երի ՄԶԾ-ի |                      |

|ապահովում            |ընթացքի մասին իրազեկման |                      |

|8.5. Իրազեկման       |միջոցառումների քանակը և |                      |

|միջոցառումների       |տեսակը                  |                      |

|իրականացում          |                        |                      |

._____________________________________________________________________.

 

14. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

14.1. Քարաթափերի կանխարգելում

 

695. Մարզի տարածքի ռելիեֆը բազմազան է: Կան հարթավայրային, լեռնային և բարձր լեռնային տարածքներ: Մարզում կան մի քանի խոշոր կիրճեր, որոնցում կան քարաթափման վտանգներ: Քարաթափման առաջին և ամենավտանգավոր օղակը Քասախի կիրճում է, Օհանավանից դեպի Դեմեր կոչվող հանդամասը տանող ճանապարհը, որն անցնում է կիրճով: Երկրորդ վտանգավոր տարածքը Երնջատափ համայնքից դեպի Աստվածըընկալ վանք տանող ճանապարհն է: Քարաթափման վտանգ կա նաև դեպի Աշտարակի ջրաղաց տանող ճանապարհին, որը նույնպես հատում է Քասախի կիրճը Աշտարակ քաղաքի տարածքում: Մյուս վտանգավոր տարածքը գտնվում է Ամբերդ գետի կիրճում` Դեպի Օրգով և Ամբերդի ամրոց տանող ճանապարհների գոտում: Քարաթափման ընդհանուր տարածքը մարզում կազմում է 2.8 հա:

696. Մարզի տարածքում քարաթափերի խնդրի լուծումը մարզի համար ունի մեծ նշանակություն, որը անվտանգության ապահովման կարևոր պայման է: Խնդիրը կարելի է կարգավորել և պետական հատկացումներով, և համայնքների բյուջեով: Սակայն վերջիններս այդ խնդիրը վերջնական լուծելու համար անհրաժեշտ միջոցներ չունեն:

 

14.2. Բնական աղետներ

 

697. Արագածոտնի մարզում բնական աղետներից ամենավտանգավորներն են կարկտահարություններն ու սողանքները: Առավել վտանգավոր են կարկտահարությունները, որոնք տարեկան մի քանի միլիարդ հասնող վնասներ են տալիս գյուղատնտեսությանը: Ամեն տարի մարզի բոլոր տարածաշրջաններում կարկտահարությունը մեծ վնասներ է հասցնում ցանքերի և բազմամյա տնկարկներին: Միայն 2009 թ. բնական աղետների հետևանքով տուժել է 38 համայնք` 2489 հա ընդհանուր տարածքով: Վնասը կազմել է 1.1 6 մլրդ.դրամ:

698. Կարկտահարության դեմ պայքարի ամենաարդյունավետ եղանակը գազագեներատորային հակակարկտային կայանների կառուցումն է մարզում: 2008-2009 թթ.երի ընթացքում Աշտարակի տարածաշրջանի 10 համայնքներում կառուցվել և փորձարկվել են 15 հակակարկտային կայաններ: Յուրաքանչյուր համակարգ ապահովում է 100 հա տարածքի անվտանգությունը: Առաջիկա 4 տարիների ընթացքում մարզում կտեղադրվեն ևս այդպիսի 47 կայաններ, որոնցից 34-ը` գազագեներատորային, իսկ 13-ը` ռեագենտային: 2010 թ. մարզում կտեղադրվի 10-ը գազագեներատորային հակակարկտային կայան:

699. Մարզը սողանքների առումով համարվում է համեմատաբար անվտանգ տարածք: Սակայն, այնուամենայնիվ, կան սողանքային մի քանի գոտիներ, որոնց վերացման համար լուրջ միջոցառումներ են պահանջվում: Սողանքներ կան Լուսագյուղի, Թթուջրի, Ձորագլուխի, Ծիլքարի տարածքներում: Սողանքների վտանգի մեծացմանը նպաստել են հատկապես այդ հողերի գյուղատնտեսական նպատակներով ակտիվ շահագործումը: Հողերի հաճախակի ոռոգումները, ոչխարաբուծության զարգացումն այդ տարածքներում նպաստում են սողանքների վտանգը և ամեն տարի ավելացնում են վտանգավոր տարածքները: Սողանքների վտանգը վերացնելու նպատակով անհրաժեշտ է այդ տարածքները դուրս բերել գյուղատնտեսական շրջանառությունից: Այնտեղ պետք է տնկվեն հզոր արմատային համակարգ ունեցող ծառեր:

700. Մարզում կան 17 արհեստական ջրամբարներ և լճեր, որոնցից ամենախոշորը Ապարանի ջրամբարն է: Շատ համայնքների միջով ձգվում են մշտական հոսք չունեցող հեղեղատներ և ձորակներ, որոնք ձնհալի և վարար անձրևների ժամանակ հեղեղավտանգ են դառնում: Ամբարտակների փլուզման և հեղեղների ժամանակ ջրածածկման գոտում է հայտնվելու մարզի 17 բնակավայր, որտեղ բնակվում է 29438 մարդ: Ներկայումս բոլոր ջրամբարներն ունեն պատնեշների և ամբարտակների նորոգման ու վերականգնման խիստ կարիք: Վերջին 20 տարում այդ պատնեշները գրեթե չեն նորոգվել: Ընթացիկ նորոգումները կարող են միայն հետաձգել աղետը, բայց կանխել այն ի վիճակի չեն: Այստեղ անհրաժեշտ են մեծ կապիտալ ներդրումներ: Համայնքներն իրենց սուղ միջոցներով հնարավորություն չունեն այդ աշխատանքները կատարել: բացի այդ, անհրաժեշտ է նաև խիստ մասնագիտական մոտեցում ցուցաբերել ինչպես հնարավոր աղետի չափերի ու հետևանքների, այնպես էլ պահանջվող ծախսերի, կատարվող աշխատանքների ձևերի ու ծավալների նկատմամբ:

 

14.3. Տեխնածին աղետներ

 

701. Տեխնածին աղետներից մարզում վտանգավոր են հատկապես ավտովթարները, կենցաղային և անտառային հրդեհները, արտադրության մեջ օգտագործվող թունավոր նյութերը, պայթյունները, շենքերի և շինությունների հանկարծակի փլուզումները: Մարզի տարածքով են անցնում Երևան-Վանաձոր - Վրաստան և Երևան-Գյումրի-Թուրքիա տանող ավտոճանապարհները, որտեղ, ինտենսիվ երթևեկության պայմաններում մեծ է վթարների և դժբախտ դեպքերի հավանականությունը:

702. Տեղնածին աղետներ կարող են պատահել նաև մարզի այն արտադրական ձեռնարկություններում, որոնք արտադրության մեջ օգտագործում են շրջակա միջավայրի համար վտանգավոր նյութեր: «Աշտարակկաթ», «Թամարա Ֆրութ», «Իշխան» ընկերություններն, Կրբիի սառնարանային տնտեսությունը տարեկան օգտագործում են 1-1.5 ական տոննա ամոնիակ, որի արտահողքը կարող է աղետների հանգեցնել:

703. Տեխնածին աղետներից ամենավտանգավորը մարզում կարող է լինել Հայկական ատոմակայանում տեղի ունեցող վթարները: Ատոմակայանի հարևանությամբ վտանգավոր գոտում են գտնվում մարզի Արագածոտն, Նոր Եդեսիա և Նոր Ամանոս բնակավայրերը, որոնք աղետի դեպում հայտնվելու են իրական վտանգի մեջ:

704. Մարզի 8` Արագածավան, Արտենի, Թլլք, Հակո, Գետափ, Սորիկ և Նոր Արթիկ համայնքները գտնվում են Թուրքիայի սահմանի անմիջական հարևանությամբ և, հարձակման դեպքում անմիջապես հայտնվելու են ռազմական գործողությունների կենտրոնում: Այս համայնքներում գրեթե բացակայում են քաղպաշտպանության օբյեկտները, իսկ եղածները հեռու են իրենց նկատմամբ պահանջները բավարարելուց: Համայնքներում ռմբապաստարաններ և գազապաստարաններ, որպես այդպիսիք, չկան: Այդ նպատակի համար նախատեսված շենքները չունեն տեխնիկական միջոցներ և անհրաժեշտ պայմաններ` հարձակման դեպքում բնակիչների անվտանգությունն ապահովելու համար: Հասարակական շենքերի` ակումբների, մշակույթի տների, դպրոցների նկուղները չունեն քաղպաշտպանության նորմերով սահմանված տարրական պայմաններ: Համայնքների բնակիչներն ապահովված չեն անհատական պաշտպանության միջոցներով` հակագազերով և հագուստներով: Լուծված չէ նաև վտանգի դեպքում կենցաղային պայմանների և սննդի կազմակերպման հարցը

705. Մարզում կան տարբեր վթարայնության աստիճանի 12 բազմահարկ շենքեր, որոնք գտնվում են Աշտարակ, Ապարան, Թային քաղաքներում և Ծաղկահովիտում: Բացի Աշտարակից, մնացած բնակավայրերի շենքները մեծապես տուժել են Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ: Որոշ շենքերում ամրացման աշխատանքներ են կատարվել, սակայն դրանք բավարար չեն դրանց կայունությունը և բնակիչների անվտանգությունն ապահովելու համար:

 

14.4. Բնածին և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցում

 

706. Բնական և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցման ամենաարդյունավետ միջոցը բնակչության տեղեկացվածությունն է և հասարակության պատրաստվածությունը աղետներին դիմակայելու գործում: Մարզում ներ է դրված աղետների մասին ազդարարման համակարգ: Սահմանամերձ, տեխնածին և բնական աղետներին ենթակա 11 համայնքներում ստեղծված են ազդարարման համակարգեր, որոնք գտնվում են համայնքապետարանների տրամադրության տակ: 2011-2014 թթ. մարզում բնական և տեխնածին աղետների նվազեցմանն ուղղված միջոցառումներ պլանը բերված է հավելված 22-ում:

 

15. Մարզի զարգացման ծրագրերի մշակման ինստիտուցիոնալ համակարգը

 

707. ՀՀ Արագածոտնի մարզի զարգացման հիմնական գերակայությունները և ուղղությունները արտացոլված են մարզի զարգացման միջնաժամկետ համալիր ծրագրերում, որոնք կազմվել են մարզպետարանում և հաստատվել են ՀՀ կառավարության կողմից: Դրանք են.

1) Մարզային զարգացման ծրագրերի (ՄԶԾ) հիմնական նպատակը ԿԶԾ-ով և Կառավարության այլ ռազմավարական ծրագրերով նախանշված գերակա զարգացման ուղղությունների ապահովումն է` հաշվի առնելով մարզերին բնորոշ առանձնահատկությունները:

2) ՄԶԾ-ների կազմումը և իրագործումը պետք է ընթանա քաղաքացիական հասարակության ակտիվ մասնակցությամբ:

3) ՄԶԾ-ները պարբերաբար կվերանայվեն` կապված, նախ և առաջ, ԿԶԾ-ի, հակաճգնաժամային և Կառավարության այլ ռազմավարական ծրագրերի վերանայման և ընդունման հետ, ինչպես նաև հիմք ընդունելով ՄԶԾ-ների իրականացման ընթացքում ի հայտ եկած տարբեր հանգամանքները, որոնք կցուցահանվեն մոնիտորինգի և գնահատման գործառույթով:

4) ՄԶԾ-ների կազմման և իրագործման ընթացքում կբարձրացվի մարզային խորհուրդների դերը, իսկ մարզպետարաններում կստեղծվեն անհրաժեշտ կարողություններ` այդ ողջ գործընթացը համակարգելու և կառավարելու համար:

5) Միասնական մեթոդաբանությամբ կազմված ՄԶԾ-ների հիման վրա կհստակեցվեն և կկանխորոշվեն Կառավարության տարածքային քաղաքականության գերակայությունները, որոնք նախ և առաջ ուղղված կլինեն մարդկային և եկամտային աղքատության հաղթահարմանը և մարզերի զարգացման անհամամասնությունների նվազեցմանը:

6) Սոցիալական ենթակառուցվածքներում Կառավարության կողմից իրականացվող կապիտալ ծախսերի տարածքային կառուցվածքը կնպատակադրվի առաջին հերթին նվազեցնելու մարդկային աղքատության մակարդակը` գերակայությունը տալով այս առումով առավել աղքատ մարզերին:

708. Եկամտային աղքատությունը նվազեցնելու և մարզերի տնտեսական զարգացման անհամամասնությունները մեղմելու նպատակով Կառավարությունը.

1) Միջոցներ կհատկացնի` ուսումնասիրելու համար յուրաքանչյուր մարզի տնտեսական ներուժը:

2) Ըստ ամենայնի կնպաստի մարզերում գերակա ոլորտների զարգացման ծրագրերի կազմմանը և այդ ծրագրերի ներքին և արտաքին ներդրողներին և գործարարներին ներկայացմանը:

3) Որոշակի ներդրումներ կկատարի մարզային ենթակառուցվածքներում (այդ թվում` համագործակցելով մասնավոր հատվածի հետ)` նպատակ ունենալով էապես բարելավելու գործարարության զարգացման համար անհրաժեշտ պայմանները:

4) Առանձին դեպքերում կիրականացվի ուղղակի և անուղղակի ֆինանսական աջակցություն գործարարներին` առավել աղքատ մարզերում և տարածաշրջաններում (մասնավորապես` բարձր լեռնային և սահմանամերձ) գործունեություն ծավալելու նպատակով»:

709. Այս բաժնում արձանագրված գերակայությունների գերակշիռ մասը ՀՏԶԾ-ի գործունեության կիզակետում է: Մարզպետարանի առաջնորդությամբ մարզային զարգացման ծրագրի մշակման աշխատանքներին լծվեցին մարզի քաղաքացիական հասարակությունը, մասնագիտացված կազմակերպությունները, դոնոր կազմակերպությունները, ճյուղային նախարարությունների և պետական կառավարման մարմինների տարածքային ստորաբաժանումների ներկայացուցիչները: Մարզային զարգացման հանձնաժողովը և 2010 թվականից դրա ընդգրկումը Մարզային խորհրդի կազմում որպես ենթակոմիտե, Տարեկան աշխատանքային պլանները, մոնիտորինգի և գնահատման կիսամյակային և տարեկան հաշվետվությունները և դրանց դերը հաջորդ ժամանակահատվածի պլանավորման ընթացքում, ինչպես նաև հրապարակայնության և բնակչության իրազեկվածության ապահովման գործառույթը կբարձրացնեն մարզային ծրագրերի կազմման և իրականացման աշխատանքների արդյունավետությունը:

710. ՀՏԶԾ-ի կարևորագույն նվաճումներից մեկը մարզային զարգացման պլանավորման ու իրականացման ինստիտուցիոնալ համակարգն է, որը խարսխված է ՄԶԾ-ների շուրջ ձևավորված և սույն ծրագրի 1.3 կետում և Մոնիտորինգի և գնահատում բաժնում արձանագրված սկզբունքների վրա: ՄԶԾ-ների շուրջ ձևավորված գործընթացների գերակա նպատակներից են մարզում փաստացի առկա և պոտենցիալ միջոցների առավել արդյունավետ պլանավորումն ու օգտագործումը, իրականացնող մարմինների հաշվետվականությունն ու նրանց գործունեության թափանցիկությունը, պոտենցիալ ներդրողներին առաջնահերթ ծրագրերի և միջոցառումների առաջադրումը: Այստեղ հարկավոր է նաև նշել, որ պլանավորման գործընթացն իր մեջ պետք է անպայմանորեն պարունակի առաջնահերթ ծրագրերի ընտրության համար հստակ չափանիշների մշակումը, որը պետք է իրականացվի ոլորտային աշխատանքային խմբերի համապատասխան մասնագետների կողմից:

711. Բխելով Հայաստանի Հազարամյակի զարգացման նպատակներից, հակաճգնաժամային ծրագրերից և գործող ոլորտային քաղաքականություններից, այն հնարավորություն է տալիս համակարգել գոյություն ունեցող մարդկային, ֆինանսական ու տեխնիկական ռեսուրսները և դրանք ուղղել լայն հասարակության հետ համաձայնեցված առաջնահերթությունների իրականացմանը: Բնականաբար, գործող ինստիտուցիոնալ համակարգը դեռևս կպահանջի զգալի լրամշակումներ և շահագրգիռ մարմինների առաջարկություններ և մեկնաբանություններ, սակայն մեր խորին համոզմամբ, համակարգի ճկունությունը և համապարփակությունը, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ այն խարսխված է Հայաստանում գործող վարչատարածքային բաժանման, բյուջետավարման, գնումների, միջնաժամկետ պլանավորման գործող համակարգերի օգտագործման (բոլոր տեսակի ֆինանսական միջոցների համար), մասնակցային ու հրապարակային գործընթացների պարտադիր կիրառման, ու հստակ հաշվետվողականության սկզբունքների վրա, թույլ է տալիս վստահ եզրակացնել, որ ՀՏԶԾ-ի աջակցությամբ մշակված այս համակարգը կարող է դառնալ Հայաստանում մարզերի զարգացման պլանավորման ու ծրագրերի իրականացման մոդելի հիմքը: Բացի այդ, ունենալով արդեն ավելի քան 3-4 տարվա փորձ, Արագածոտնի մարզպետարանը պատրաստակամություն է հայտնում իր ուժերի սահմաններում հանդես գալ որպես այլ մարզերում ու մարզպետարաններում մոդելի տարածմանը նպաստող փորձի փոխանակման, մասնագիտական, ինչպես նաև մեթոդաբանական աջակցության ռեսուրս:

 

16. ՄՈՆԻԹՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

 

712. ՄԶԾ առաջընթացի վերլուծության և համապատասխան բարեփոխումների իրականացման տեսանկյունից չափազանց կարևորվում է իրականացվող միջոցառումների մոնիտորինգը և գնահատումը, որն անհրաժեշտ է նաև նպատակային շահագրգիռ կողմերի հետ հետադարձ կապի պահպանման և նրանց տեսակետներն ու կարիքները հաշվի առնելու համար: ՄԶԾ մոնիտորինգի և գնահատման համակարգը մշակվել է 2009 թ.-ին և իրականացվելու է 2011-2014 թ.թ. ընթացքում` Տարեկան աշխատանքային պլաններով նախատեսված միջոցառումների առաջընթացի ուսումնասիրման և վերլուծության նպատակով: Ինչպես և ՄԶԾ-ը, այնպես էլ ՄԳ հայեցակարգը թույլ է տալիս չափել իրականացվող միջոցառումների և ծրագրերի արդյունքները, բացահայտել դրանց իրականացման ընթացքում ի հայտ եկած խոչընդոտները և դժվարությունները ու կյանքի կոչել այն հանձնարարականները, որոնք թույլ կտան բարելավել քաղաքականությունների պլանավորման և իրականացման գործընթացները:

713. Մոնիտորինգի և գնահատման հայեցակարգի մշակման, իսկ հետագայում նաև դրա իրականացման նպատակով 2009 թ.-ին մարզպետարանի կազմում Մարզպետի հրամանով ձևավորվեց համապատասխան վարչությունների 13 ոլորտային մասնագետներից բաղկացած ՄԳ խումբ, որի աշխատանքները համակարգվում են Արագածոտնի մարզպետի տեղակալի կողմից: ՄԳ համակարգով նախատեսված խմբի գործունեության արդյունքները ամփոփվում են Ծրագրերի բաժնի կողմից: ՄԳ գործառույթի ինստիտուցիոնալացման նպատակով 2009 թ. Արագածոտնի մարզպետի հրամանով ՄԳ խմբի անդամների պաշտոնի անձնագրերում որոշակի փոփոխություններ կատարվեցին, որոնք ենթադրում են ՄԳ գործառույթի ամրագրում: Սա նշանակում է, որ եթե մինչ այդ մոնիտորինգի խումբը գործում էր Մարզպետի հրամանով, սակայն աշխատանքային պարտականությունների շրջանակը իրականում չէր ենթադրում ՄԳ գործառույթի իրականացում, ապա ներկայումս այս գործառույթը դարձել է նրանց առօրյա պարտականությունների մի մասը` ի պաշտոնե:

714. ՄԳ գործառույթի կենսունակությունն ապահովելու համար կարևոր էր նաև ՄԳ խմբի կարողությունների հզորացումը ՄԳ մեթոդաբանությունների և մեթոդների վերաբերյալ: Ընդհանուր առմամբ, ՄԶԾ ՄԳ-ն մի պարզ համակարգ է, որը.

1) համապատասխանում է ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի համակարգին,

2) ապահովում է այնպիսի մի մոտեցում, որը թույլ է տալիս ուշադրության կենտրոնում պահել առաջնայնություններն արտացոլող ցուցանիշները, հանգեցնում է հուսալի արդյունքի, ինչպես նաև երաշխավորում է ներդրված միջոցների դիմաց ցանկալի որակ` հատկապես միջոցների սահմանափակության պարագայում,

3) ճկուն է ՄԶԾ-ի փոփոխվող կարիքների հանդեպ,

4) նպաստում է վճռորոշ ցուցանիշների համար համայնքային մակարդակի տվյալների ստեղծմանը,

5) թափանցիկ է և ապահովում է արդյունքների մասին լայն իրազեկումը:

715. ՄԶԾ-ի իրականացմանն աջակցելու, աշխատանքները համակարգելու, ինչպես նաև ՄԳ իրականացման համար պլանավորված միջոցառումները, արդյունքները և ֆինանսական ներդրումները ամփոփ ներկայացնող փաստաթղթի առկայության նպատակով յուրաքանչյուր տարեսկզբին ՄԳ խմբի կողմից մշակվում է Տարեկան աշխատանքային պլան (ՏԱՊ):

716. ՏԱՊ-ի նպատակներն են.

1) Համախմբել բոլոր նախատեսվող միջոցառումները ՄԶԾ-ի գերակա նպատակների իրականացման շուրջ:

2) Շաղկապել նախատեսվող միջոցառումները ՄԶԾ-ների արդյունքների հետ` «տրամաբանական հենքի» օգնությամբ:

3) Ներառել միջոցառումների իրականացման ցուցանիշները և արդյունքները տրամաբանական հենքում:

4) Սահմանել այն կազմակերպությունները, որոնք պատասխանատու են կոնկրետ միջոցառումները իրականացնելու համար:

5) Որոշակիացնել միջոցառումների իրականացման ժամկետները` ըստ եռամսյակների:

6) Սահմանել դեռևս ֆինանսական միջոցներով չապահովված միջոցառումների համար ֆինանսավորման ռազմավարությունը:

717. Ընդհանուր առմամբ ՏԱՊ-ում ներկայացվում են այն միջոցառումները, որոնց իրականացման համար պատասխանատու է մարզպետարանը, ինչպես նաև արձանագրվում են այն հիմքերը, որոնց վրա կառուցվելու են մոնիտորինգի աշխատանքները: Այս փաստաթղթում ներկայացվում է նաև ֆինանսական խնդիրների նկարագիրը, ինչպես նաև ֆինանսական միջոցներով դեռևս չապահովված միջոցառումների իրականացման համար ֆինանսական աղբյուրների բացահայտման ռազմավարությունը: ՏԱՊ-ի բոլոր նախատեսվող միջոցառումները ամփոփված են Տրամաբանական հենքում: Տրամաբանական հենքը կառավարման հզոր գործիք է, որը պարզաբանում է առանձին ծրագրերի կամ միջոցառումների նախագծման պատճառահետևանքային կապերը և դրանց փոխկապակցվածությունը Ծրագրի խնդիրների, ինչպես նաև արտաքին միջավայրի հետ: Սա արդյունավետ ու ճկուն մեթոդ է ծրագրերի ու միջոցառումների պլանավորման, մոնիտորինգի ու գնահատման, ինչպես նաև հաշվետվականության հետ կապված խնդիրները լուծելու համար:

718. Այսպիսով, տրամաբանական հենքը օգնում է.

1) նկարագրել այն խնդիրները, որոնց իրականացմանն ուղղված է տվյալ միջոցառումը,

2) բացահայտել այն կարևոր նկատառումները, որոնք պետք է հաշվի առնել արտաքին գործոնների առումով, քանի որ դրանք կարող են ազդել դրված գերակա նպատակների իրականացման վրա,

3) սահմանել այն ցուցանիշները, որոնք կիրառվելու են տվյալ նպատակի իրականացումը չափելու համար,

4) բացահայտել, թե որ աղբյուրներից են ստացվելու յուրաքանչյուր ցուցանիշը չափելու համար անհրաժեշտ տվյալները,

5) հատկորոշել այն միջոցառումները, որոնք անհրաժեշտ է իրականացնել, ինչպես նաև սահմանել այն ժամկետները, որոնց սահմաններում պետք է իրականացվեն տվյալ նպատակները,

6) բացահայտել անհրաժեշտ միջոցները և ներդրումները:

719. ՄԶԾ-ի մոնիտորինգի համակարգը համապատասխանեցված է ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի համակարգին և ներառում է այն կարևոր ցուցանիշները, որոնք հնարավոր կլինի գնահատել մարզային մակարդակով: ՀՀ նախկին ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի համակարգում տեղ էր գտել 177 ցուցանիշ, որոնցից 36-ը համարվում են «հիմնական» (նպատակային), իսկ մնացած 141-ը որակվում են որպես «գործոնային» (բացատրող) ցուցանիշներ: Ընդհանուր առմամբ, վերջինս վերաբերում է (ըստ ՀԲ-ի տերմինաբանության) միջանկյալ (մուտքի կամ ելքի) ցուցանիշներին, իսկ առաջինը` վերջնական (արդյունքի և ազդեցության) ցուցանիշներին:

720. Այդ ցուցանիշները դասակարգվում են ըստ հետևյալ բաղադրիչների.

1) Աղքատության կրճատում և բարեկեցության աճ,

2) Կրթություն,

3) Առողջապահություն,

4) Հիմնական հանրային ծառայություններ և բնակարանային հիմնախնդիրներ,

5) Քաղաքացիական մեկուսացվածություն և անհավասարություն,

6) Բնապահպանական կայուն զարգացում:

721. Լինելով ճկուն ՄԶԾ մոնիտորինգի համակարգ, այն օժտված է ԿԶԾ ՄԳ համակարգի և նրանում անհրաժեշտ փոփոխություններն արտացոլելու բավարար ներուժով: Մարզային մակարդակով ԿԶԾ-ի հիմնական ցուցանիշների սահմանման հարցը քննարկման ընթացքում է: Մարզպետարանը համագործակցելու է ԿԶԾ-ի քարտուղարության հետ` ԿԶԾ-ի պարբերական վերանայումների և նրա հետագա կատարելագործման համատեքստում:

722. Ավելին, ՄԶԾ-ներում նախատեսվում են մի շարք գործողություններ, որոնց իրականացումը պետք է ապահովեն հենց տարածքային կառավարման մարմինները` այդպիսով աջակցելով ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի գործընթացին: Դրանցից են.

1) ԿԶԾ-ով նախատեսված մարզում իրականացվող միջոցառումների մոնիտորինգ, վերլուծություն ու գնահատում,

2) մարզի մակարդակով ԿԶԾ-ի ցուցանիշների մոնիտորինգ ու վերլուծություն,

3) պետական աջակցության կարիք ունեցող ընտանիքների ու խոցելի խմբերի մոնիտորինգ և գնահատում,

4) քաղաքացիական հասարակության կառույցների զարգացման ու ԿԶԾ-ում նրանց մասնակցության ընդլայնման մոնիտորինգ, և

5) ԿԶԾ-ի մասին հանրության իրազեկության աստիճանի բարձրացում:

723. Այս կապակցությամբ, 2010 թ. արդեն մարզպետարանը, նախօրոք կնքված հուշագրի համաձայն, UNISEF-ի օգնությամբ սկսվելու են Devinfo համակարգչային ծրագրի փորձարկման աշխատանքները: Այս ծրագիրը թույլ կտա ոչ միայն մարզային մակարդակում ԿԶԾ ցուցանիշներ հավաքագրել և վերլուծել, այլ կդառնա մարզային ամբողջ տեղեկատվության կարևորագույն շտեմարան և հնարավորություն կընձեռի քարտեզագրելու համայնքային մակարդակի տվյալները: Սա կնպաստի ոչ միայն մոնիտորինգի գործընթացին, այլև ՄԶԾի առաջընթացի վերլուծությանը, թիրախների սահմանմանը և հետագա միջոցառումների ու քաղաքականության մշակմանը:

724. ՄԶԾ-ն ունի մոնիտորինգի և գնահատման համապարփակ հայեցակարգ, որը բաղկացած է չորս հիմնական բաղադրիչներից.

1) քաղաքականության ուսումնասիրում,

2) ՄԶԾ ցուցանիշների և թիրախների վերանայում,

3) մասնակցային մոնիտորինգ և գնահատում,

4) ազդեցության գնահատում:

725. Քաղաքականության ուսումնասիրում: Քաղաքականության վերլուծության հիմքը ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքն է և ենթադրվում է, որ մոնիտորինգի այս տեսակի ժամանակ ՄԳ խումբը քննության կառնի նախատեսված միջոցառումների առաջընթացը (այդ թվում` հատկացումները և գնումների ընթացակարգերն ու գործընթացները), կբացահայտի խոչընդոտները և կհետազոտի գալիք ամիսների անելիքները: Այս ուսումնասիրությունը կկատարվեն տարին երկու անգամ` ՏԱՊ-ում ներառված միջոցառումների նկատմամբ առաջընթացը չափելու նպատակով:

726. ՄԶԾ-ի ցուցանիշների և թիրախների վերանայում: Յուրաքանչյուր տարվա վերջում մոնիտորինգի տարեկան հաշվետվության համար ՄԶԾ-ի ցուցանիշների ցուցակը կթարմացվի: Այդ ցուցակը ներառում է ցուցանիշներ երկու աղբյուրներից. ՄԶԾ-ին հատուկ ցուցանիշներ` ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքից, և ցուցանիշներ` ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի համակարգից: Ցուցանիշները խմբավորված են ըստ ՄԶԾ-ի կարևորագույն թեմաների, այն է`

1) տնտեսական զարգացում,

2) կենսամակարդակ,

3) ՓՄՁ զարգացում,

4) գյուղատնտեսության զարգացում,

5) առողջապահություն,

6) կրթություն,

7) սոցիալական պաշտպանություն,

8) համայնքային զարգացում,

9) շրջակա միջավայրի պաշտպանություն:

727. Մասնակցային մոնիտորինգ և գնահատում: Յուրաքանչյուր տարվա վերջում ՀԿ-ների կողմից կիրականացվի մասնակցային մոնիտորինգի և գնահատման միջոցառում` մասնակցային որևէ մեթոդաբանության կիրառմամբ: ՄՄԳ-ն որպես կանոն իրականացվելու է ՄԶԾ-ի ոլորտների համար ներկայացուցչական ընտրանքի միջոցով` հաշվի առնելով տվյալ ոլորտում ներդրումների ծավալը և միջոցառումների իրականացման ժամկետները:

728. Համայնքային գնահատման քարտեր - Համայնքային Գնահատման Քարտեր (ՀԳՔ) մեթոդաբանությունը զարգացել է վերջին տարիներին և համարվում է ճկուն, որակական, հեշտ իրականացվող տեղական մոնիտորինգի, արձագանքների ստացման և մասնակցային պլանավորման գործընթաց, որը կարող է օգտագործվել տեղական խնդիրները վեր հանելու և դրանք բարեփոխելու նպատակով: ՀԳՔ հիմնական նպատակներից մեկը մարդկանց ձայնը լսելի դարձնելն է, հատկապես խոցելի և աղքատ խմբերի, հանրային իրազեկության բարձրացումը, ինչը թույլ կտա կոլեկտիվ միջոցառումներ ձեռնարկել և ներքևից վերև ճնշում գործադրել ցածրորակ ծառայությունների մատուցման դեմ:

729. Շահառուների գնահատում - «Շահառուների գնահատում» մեթոդաբանությունը առավելապես որակական տեղեկատվության ստացման միջոց է, որն ուղղված է ծրագրի ազդեցության և օգուտների վերաբերյալ տեղեկատվության բացահայտմանն ու վերլուծությանը, ինչը թույլ կտա քաղաքականություն մշակողներին ու պաշտոնյաներին բարելավելու ծրագրի մշակման և իրականացման ընթացակարգերը: Այս մեթոդաբանության առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ այդ տեղեկատվությունը և վերլուծությունը բխում է ծրագրի շահառուների տեսակետներից, ընկալումներից և փորձից:

730. Ազդեցության գնահատում: Յուրաքանչյուր տարվա վերջում, մասնագիտական անկախ գնահատում իրականացնելու նպատակով, կազմակերպվելու է ՄԶԾ որևէ ոլորտի միջոցառումների ազդեցության գնահատում: Այս հետազոտությունները թույլ կտան.

1) անցկացնել քաղաքականության ուսումնասիրության ու ցուցանիշների մոնիտորինգի եզրակացությունների համադրում,

2) ստանալ ՄԶԾ-ի իրականացման ու արդյունքների խորացված պատկեր` ըստ առանձին կարևորագույն ոլորտների և ունենալ մի մեխանիզմ, որի շնորհիվ կարելի է տեղերից ստանալ ՄԶԾ-ի արդյունավետության վերաբերյալ կարծիքներ (ինչպես, օրինակ, աղքատների համար առանձին ծառայությունների մատչելիությունը):

730. Ստորև ներկայացվում են ՄԶԾ ՄԳ համակարգով նախատեսված աշխատանքները` տարեկան կտրվածքով:

1) ՏԱՊ-ի քաղաքականությունների ուսումնասիրում

2) ՄԶԾ-ի ցուցանիշների և ՏԱՊ-ի ոլորտային թիրախների վերանայում

3) Ցուցանիշների ցանկի և դրանց սահմանումների վերջնական ձևակերպում

4) Ցուցանիշների համար ելակետային տվյալների հավաքագրում

5) ՄԶԾ-ի ծրագրերի վերաբերյալ տվյալների հավաքագրում և մուտքագրում Devinfo (Armeniainfo) ծրագրում, այդ թվում նաև` համայնքային մակարդակի տվյալներ

6) Մասնակցային մոնիտորինգի և գնահատման իրականացում

7) Ազդեցության գնահատման անցկացում

8) Մոնիտորինգի միջանկյալ և տարեկան հաշվետվությունների պատրաստում

9) Տարեկան սեմինար-խորհրդակցության կազմակերպում

731. Բացի վերոհիշյալ աշխատանքները` ՄԳ համակարգի կենսունակության ապահովման նպատակով մարզպետարանը համապատասխան քայլեր է ձեռնարկելու նաև հետևյալ ուղղություններով.

1) Մարզպետարանի մասնագետների կարողությունների հզորացմանն ուղղված դասընթացների պարբերաբար կազմակերպում:

2) ՄԳ բոլոր տարրերի լիակատար ու շարունակական իրականացման համար ֆինանսական ռեսուրսների հայթայթում, հատկապես ՄԳ արտաքին տարրերի համար:

3) Մասնակցային ՄԳ և Ազդեցության գնահատման բաղադրիչների իրականացման համար Տեխնիկական առաջադրանքների մշակում, այդ թվում` իրականացնողների ընտրության հստակ չափանիշների ձևավորում և մրցույթային կարգի սահմանում:

4) ՄԳ հաշվետվությունների հրապարակայնության ապահովման մեխանիզմների մշակում, իրագործում և դրանց կենսունակությանն ուղղված համապատասխան միջոցառումների իրականացում, մասնավորապես` այդ նպատակով անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների պլանավորում մարզպետարանի ընդհանուր ծախսերում:

5) ՀՀ նախարարությունների և այլ կառավարման մարմինների, ինչպես նաև դոնոր կազմակերպությունների հետ համագործակցության ակտիվացում` ՄԳ համակարգի հետագա զարգացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական և տեխնիկական աջակցությունն ապահովելու նպատակով:

6) ՄԳ լիարժեք իրականացման նպատակով` մարզում իրականացվող միջոցառումների, դրանց ծավալների և ֆինանսական ներդրումների վերաբերյալ ամբողջական տեղեկատվության ստացման համար, ճյուղային նախարարությունների և դոնոր հանրության հետ կապերի ամրապնդում:

7) Տեղեկատվական հոսքերի կայուն և թափանցիկ մեխանիզմների մշակում և իրագործում, տվյալների բազայի ստեղծում ARMINFO ծրագրում և դրա պարբերաբար թարմացում:

731. ՄԳ համակարգի առաջին և երկրորդ տարրերը կիրականացվեն մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից: Այս երկու տարրերը կարելի է համարել ներքին մոնիտորինգ և գնահատում: Իսկ երրորդ և չորրորդ տարրերը համարվում են արտաքին ՄԳ տեսակ, քանի որ դրանք հիմնականում իրականացվում են քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտների և անկախ մասնագետների կողմից` ապահովելով նաև ՄԳ համակարգի համապարփակությունը և չեզոքությունը: Բացի այդ այս տարրերի առկայությունը թույլ է կտա հանրության լայն շրջանակներին մասնակցելու և վերահսկելու մարզային մակարդակում զարգացման նախաձեռնությունների պլանավորման, իրականացման և գնահատման գործընթացները: Կարևոր է նշել նաև, որ վերջին երկու տարրերը հնարավորություն են տալիս քանակական տվյալները համալրել որակական գնահատականներով, ինչն ամբողջական է դարձնում ՄԳ ընդհանուր պատկերը և օգնում բարձրացնել պլանավորման արդյունավետությունը:

732. Այնուամենայնիվ, ՄՄԳ և ազդեցության գնահատումը ևս կհամակարգվի մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից, քանի որ վերջինս պատասխանատու է ողջ համակարգի գործառնության համար: Սակայն, այս պարագայում մարզպետարանի ՄԳ խմբի մասնակցությունը սահմանափակվում է իրականացնողներին ցուցաբերվող տեխնիկական աջակցությամբ և տեղեկատվության տրամադրմամբ: Այսպիսով` ամրապնդվում է նաև կապը մարզային իշխանությունների և մարզի քաղաքացիական հասարակության խմբերի հետ:

733. Յուրաքանչյուր տարվա ընթացքում, սկսած հունվարից մոնիտորինգի տվյալները կօգտագործվեն ՄԶԾ-ի տարեկան վերանայման և ՏԱՊ-ի մշակման նպատակով: Ընդհանուր առմամբ, ՄԳ ցիկլը ենթադրում է.

1) միջանկյալ (կիսամյակային) ընթացիկ հաշվետվություն, որը պատրաստվում է հուլիս-օգոստոս ամիսներին և հիմնվում է քաղաքականությունների ուսումնասիրության վրա,

2) տարեկան հաշվետվություն, որը պատրաստվում է տարվա վերջում և հաջորդ տարվա սկզբին: Այն կազմվում է ՄԳ համակարգի բոլոր տարրերի վերաբերյալ առկա հաշվետվությունների ամփոփ վերլուծության արդյունքում,

3) մոնիտորինգի սեմինար-խորհրդակցություն, որը անց է կացվում հաջորդ տարվա մարտ ամսին, որի ընթացքում բոլոր ներգրավված կողմերի հետ միասին քննության են առնվում մոնիտորինգի տարեկան ընթացիկ հաշվետվությունը և սահմանվում են հաջորդ տարվա հիմնական խնդիրները:

722. Մոնիտորինգի միջանկյալ և տարեկան հաշվետվությունները պատրաստվելու են մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից: Միջանկյալ հաշվետվությունը ներառում է տրամաբանական հենքի հիման վրա կատարած քաղաքականությունների վերլուծության արդյունքները: Այն մշակվում է ՏԱՊ-ի տարվա առաջին կիսամյակում իրականացված և իրականացվելիք միջոցառումների առաջընթացի գնահատման արդյունքում: Միջանկյալ հաշվետվությունը պատրաստվում է հուլիս-օգոստոս ամիսներին:

723. Տարեկան հաշվետվությունը ամփոփում է տարվա ընթացքում ՏԱՊ-ով նախատեսված բոլոր միջոցառումների վերաբերյալ ՄԶԾ ՄԳ համակարգի չորս տարրերի իրականացումից ստացված արդյունքների ամփոփ վերլուծությունները: Այն պատրաստվում է դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին և ներառում է հետևյալ բաժինները.

1) ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի պետական համակարգի ամփոփագիրը` շեշտը դնելով մարզին հատուկ հիմնախնդիրների վրա:

2) ՄԶԾ-երի շրջանակներում իրականացված միջոցառումները և դրանց գծով կատարված ծախսերը:

3) Տարվա ընթացքում իրականացված գնումները:

4) ՄԶԾ-ով սահմանված միջոցառումների իրականացման ընթացքի ամփոփումը, քաղաքականությունների ուսումնասիրության արդյունքները` տարվա կտրվածքով:

5) Տարեկան առաջընթացը` ՄԶԾ-ի մոնիտորինգի ցուցանիշների նկատմամբ:

6) Մասնակցային մոնիտորինգի և գնահատման ամփոփ արդյունքները:

7) Ազդեցության գնահատման ամփոփ արդյունքները:

8) Հաջորդ տարվա հիմնախնդիրներ, այդ թվում` քաղաքականությունների ուրվագծում:

724. ՄԳ տարեկան հաշվետվությունը պատրաստելուց հետո կազմակերպվում է ՄԳ արդյունքները ամփոփող տարեկան սեմինար-խորհրդակցություն, որին մասնակցում են ինչպես մարզային խորհրդի, այնպես էլ քաղաքացիական հասարակության և դոնոր հանրության ներկայացուցիչները: Անհրաժեշտ է հրավիրել նաև ԿԶԾ-ի մոնիտորինգի բաժնի անձնակազմին, որպեսզի քննարկվեն նաև ՄԶԾ ՄԳ արդյունքների և եզրակացությունների ԿԶԾ-ի գործընթացին համահունչության հարցերը: Այդ սեմինարխորհրդակցության նպատակներն են.

1) ՏԱՊ-ի իրագործման առաջընթացի ներկայացում

2) ՄԶԾ ցուցանիշների նկատմամբ առաջընթացի վերլուծություն

3) ՄՄԳ արդյունքների եզրահանգումների ու հանձնարարականների ներկայացում

4) Ոլորտային ազդեցության գնահատման արդյունքների, եզրահանգումների ու հանձնարարականների ներկայացում

5) Հաջորդ տարվա խնդիրների իրագործման հետ կապված հարցերի քննարկում:

725. Տարեկան սեմինար-խորհրդակցությունը կարևոր իրադարձություն է, քանի որ այն կազմակերպվում է մոնիտորինգային գործունեության վերաբերյալ եզրակացությունների քննարկման և տարածման համար: Սեմինար-խորհրդակցությունը դիտվելու է նաև որպես կարևոր մի նախաձեռնություն քաղաքացիական հասարակությունը ՄԶԾ-ի մոնիտորինգի մեջ ընդգրկելու, ինչպես նաև ՄԶԾ-ի հաջողությունները ցուցադրելու և նոր դոնորներ ներգրավելու համար:

726. ԶԾ-ով նախատեսվող միջոցառումների արդյունավետությունը, ինչպես նաև ՄԶԾի ռազմավարական նպատակների կատարման առաջընթացը որոշելու համար անհրաժեշտ է մարզպետարանի կառուցվածքում ուժեղացնել մոնիտորինգի և գնահատման գործառույթը:

727. Մարզպետարանի կառուցվածքում ստեղծված է ՄԳ խումբ, որը բաղկացած է մարզպետարանի տարբեր վարչությունների և բաժինների մասնագետներից: Բացի այդ, նրանց պաշտոնի անձնագրերում արդեն իսկ ՄԳ գործառույթը ամրագրված է որպես անմիջապես պաշտոնից բխող պարտականություն: Մարզպետարանը պարբերաբար դասընթացներ է կազմակերպելու խմբի մասնագետների համար` ՄԳ նոր մեթոդաբանություններին և արդյունքների վերլուծության, ներկայացման մեթոդներին ծանոթացնելու նպատակով: Մոնիտորինգի խմբի աշխատանքներին պարբերաբար պետք է հետևի Մարզային խորհրդի կազմում ընդգրկված մարզային զարգացման հանձնաժողովը: Նրա դերը վճռորոշ է մոնիտորինգի համակարգի կայացման և արդյունավետ գործառնության ապահովման գործում: ՏԶՀ-ն ներառում է շահագրգիռ կողմերի լայն շրջանակ (քաղաքացիական հասարակություն, ՀԿ-ներ) և նրանց կողմից վերահսկողությունը կապահովի մոնիտորինգային գործունեության հաշվետվականությունը և թափանցիկությունը:

728. Բացի այդ չափազանց կարևոր է ՄԶԾ ՄԳ համակարգի ինստիտուցիոնալացմանն ուղղված քայլերի իրականացումը: Մասնավորապես, խոսքը վերաբերում է հատկապես մասնակցային ՄԳ-ին և ազդեցության գնահատմանը: Լինելով արտաքին և անկախ ՄԳ տեսակներ` ՄԳ համակարգի այս տարրերի կանոնավոր իրականացումը նախ և առաջ պայմանավորված է մարզային իշխանությունների կողմից դրանց կարևորության ճիշտ ընկալումից և համապատասխան կամք դրսևորելուց: Հաշվի առնելով այն, որ ՄԳ այդ տեսակների իրականացման համար անհրաժեշտ են որոշակի ֆինանսական ռեսուրսներ, ապա մարզային իշխանությունները հետևողական են լինելու այդ ռեսուրսները ժամանակին հայթայթելու, գրագետ և անկողմնակալ ուսումնասիրություններ կատարող սուբյեկտների ճիշտ ընտրությունը ապահովելու և նրանցից որակյալ վերլուծություններ ու իրատեսական հանձնարարականներ պահանջելու հարցերում:

729. Այս համակարգի կենսունակության և հետագա զարգացման երաշխիքը կլինի ՄԳ-ի` որպես մարզային զարգացման ինստիտուցիոնալ համակարգի, անբաժանելի մասի ամրագրումը ՄԶԾ մոդելի բաղադրիչների կազմում: Մարզում այս համակարգի արմատավորումը հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ իրականացնել ԿԶԾ-ի ՄԳ համակարգը մարզային մակարդակում, բարձրացնել տարբեր դոնորների կողմից այս բնագավառում իրականացվող միջոցառումների հասցեականությունը, ինչպես նաև հստակեցնել ու միասնականացնել միջմարզային համեմատությունների անցկացման աշխատանքները:

 

ՄԶԾ մոնիթորինգի և գնահատման ընթացակարգը

 

._____________________________________________________________________.

|Բաղադրիչը |Իրականաց-   |Իրականացման ընթացակարգը|Արդյունքը    |Իրակա- |

|          |ման նպատակը |                       |             |նացնողը|

|__________|____________|_______________________|_____________|_______|

|Քաղաքակա- |Տարին երկու |1. ՏԱՊ-ի տրամաբանական  |Կիսամյակային |Մարզպե-|

|նության   |անգամ` ՏԱՊ-ի|հենքով նախատեսված      |հաշվետվու-   |տարանի |

|վերանայում|նկատմամբ    |միջոցառումների, դրանց  |թյուն        |ՄԳ     |

|          |առաջընթացը  |արդյունքների և         |             |խումբ  |

|          |չափելու     |թիրախների              |             |       |

|          |նպատակով:   |վերլուծություն:        |             |       |

|          |            |2. ՏԱՊ-ի իրականացման   |             |       |

|          |            |ընթացքում ծագած        |             |       |

|          |            |հիմնախնդիրների         |             |       |

|          |            |բացահայտում:           |             |       |

|          |            |3. Հաշվետու հաջորդ     |             |       |

|          |            |ժամանակաշրջանում       |             |       |

|          |            |իրականացվելիք          |             |       |

|          |            |միջոցառումների         |             |       |

|          |            |արդյունավետության      |             |       |

|          |            |բարձրացմանն ուղղված    |             |       |

|          |            |հանձնարարականների      |             |       |

|          |            |մշակում:               |             |       |

|          |            |4. Արդյունքների        |             |       |

|          |            |վերլուծություն և       |             |       |

|          |            |հաշվետվության          |             |       |

|          |            |պատրաստում:            |             |       |

|          |            |5. Շահագրգիռ բոլոր     |             |       |

|          |            |կողմերի իրազեկում:     |             |       |

|__________|____________|_______________________|_____________|_______|

|ՄԶԾ       |ՄԶԾ-ի ցուցա-|1. ՄԶԾ և  մարզային     |Մոնիտորինգի  |Մարզպե-|

|ցուցանիշ- |նիշների վեր-|մակարդակում ԿԶԾ        |և  գնահատման |տարանի |

|ների և    |լուծություն |առաջընթացը գնահատող    |տարեկան հաշ- |ՄԳ     |

|թիրախների |և  ցուցակի  |ելակետային ցուցանիշների|վետվություն  |խումբ  |

|վերլուծու-|թարմացում   |հավաքագրում:           |             |       |

|թյուն     |            |2. Վերոհիշյալ          |             |       |

|          |            |ցուցանիշների թարմացում:|             |       |

|          |            |3. Ցուցանիշների        |             |       |

|          |            |համեմատական            |             |       |

|          |            |վերլուծություն` ՄԶԾ    |             |       |

|          |            |ազդեցությունը          |             |       |

|          |            |գնահատելու համար:      |             |       |

|          |            |4. Արդյունքների        |             |       |

|          |            |վերլուծություն և       |             |       |

|          |            |հաշվետվության          |             |       |

|          |            |պատրաստում             |             |       |

|          |            |5. Շահագրգիռ բոլոր     |             |       |

|          |            |կողմերի իրազեկում:     |             |       |

|__________|____________|_______________________|_____________|_______|

|Մասնակցա- |ՄԶԾ-ի       |1. ՄԶԾ համապատասխան    |Մասնակցային  |Քաղաքա-|

|յին       |առաջընթացի  |ոլորտի/ների ընտրություն|մոնիտորինգի  |ցիական |

|մոնիտորինգ|վերաբերյալ  |2. ՄՄԳ մեթոդաբանության |և  գնահատման |հասարա-|

|և         |հանրության  |ընտրություն            |հաշվետվու-   |կության|

|գնահատում |կարծիքների  |3. Հետազոտական         |թյուն        |խմբեր, |

|          |և           |գործիքների մշակում,    |             |տեղական|

|          |արձագանքների|մեթոդների և            |             |ՀԿ-ներ |

|          |վերլուծու-  |ընթացակարգերի          |             |       |

|          |թյուն       |հստակեցում             |             |       |

|          |            |4. Հետազոտող խմբի      |             |       |

|          |            |ձևավորում              |             |       |

|          |            |5. Դաշտային            |             |       |

|          |            |աշխատանքների           |             |       |

|          |            |իրականացում            |             |       |

|          |            |6. Արդյունքների        |             |       |

|          |            |վերլուծություն և       |             |       |

|          |            |հաշվետվության          |             |       |

|          |            |պատրաստում             |             |       |

|          |            |7. Շահագրգիռ բոլոր     |             |       |

|          |            |կողմերի իրազեկում      |             |       |

|__________|____________|_______________________|_____________|_______|

|Ազդեցու-  |ՄԶԾ որևէ    |1. ՄԶԾ համապատասխան    |Ազդեցության  |Անկախ  |

|թյան      |ոլորտում    |ոլորտի/ների ընտրություն|գնահատման    |փորձա- |

|գնահատում |մասնագիտա-  |2. ՄՄԳ մեթոդաբանության |հաշվետվու-   |գետներ |

|          |կան հետազո- |ընտրություն            |թյուն        |       |

|          |տություն    |3. Հետազոտական         |             |       |

|          |            |գործիքների մշակում,    |             |       |

|          |            |մեթոդների և            |             |       |

|          |            |ընթացակարգերի          |             |       |

|          |            |հստակեցում             |             |       |

|          |            |4. Հետազոտական խմբի    |             |       |

|          |            |ձևավորում              |             |       |

|          |            |5. Դաշտային            |             |       |

|          |            |աշխատանքների           |             |       |

|          |            |իրականացում            |             |       |

|          |            |6. Արդյունքների        |             |       |

|          |            |վերլուծություն և       |             |       |

|          |            |հաշվետվության          |             |       |

|          |            |պատրաստում             |             |       |

|          |            |7. Շահագրգիռ բոլոր     |             |       |

|          |            |կողմերի իրազեկում      |             |       |

._____________________________________________________________________.

 

Գծապատկեր 9. Մարզպետարանի ՄԳ խմբի գործառույթները` ըստ ՄԶԾ ՄԳ

տարրերի

 

._______________________________.

|._.                            |

|._. ՄԳ գործընթացի համակարգում  |

|և  վերահսկում                  |

|._.                            |

|._. ՄԳ համակարգի ֆինանսական և  |

|տեխնիկական ապահովում           |

._|._.                            |

| |._. ՄԳ տարեկան սեմինար-        |

| |խորհրդակցության կազմակերպում   |

| |._.                            |

| |._. Տարեկան ՄԳ հաշվետվության   | .____________.

| |նախագծի ներկայացում մարզխորհրդի| |ՄԳ տարրերը  |_.

| |հաստատմանը                     | .____________. |

.________________. | ._______________________________. .____________. |

|ՄԳ խմբի ղեկավար`| | ._______________________________. |Քաղաքականու-| |

|մարզպետի տեղակալ|_| |._.                            | |թյունների   | |

.________________. | |._. Տեխնիկական առաջադրանքի     | |ուսումնասի- |_|

| |մշակում, ՀԿն-երի և             | |րում        | |

| |փորձագետների ընտրության        | .____________. |

| |չափանիշների սահմանում և  բաց   | .____________. |

| |մրցույթի հայտարարում           | |ՄԶԾ         | |

| |._.                            | |ցուցանիշների| |

| |._. Ընտրող հանձնաժողովի        | |և  թիրախների|_|

| |ստեղծում և  բաց մրցույթի       | |վերանայում  | |

| |կազմակերպում                   | .____________. |

| |._.                            | .____________. |

| |._. ՀԿ-ներին և  փորձագետներին  | |Մասնակցային | |

| |աջակցության ապահովում          | |ՄԳ          |_|

| |._.                            | .____________. |

._|._. Հաշվետվությունների         | .____________. |

|հաստատում, ներառում            | |Ազդեցության | |

|Տարեկան ՄԳ հաշվետվությունում ՄԳ| |գնահատում   |_.

|խմբի ղեկավար` մարզպետի տեղակալ | .____________.

._______________________________.

._______________________________.

|._.                            |

|._. ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքի   |

|առաջընթացի վերլուծություն      |

|._.                            |

|._. ՄԶԾ և  մարզային մակարդակում|

|ԿԶԾ ցուցանիշների վերլուծություն|

|._.                            |

|._. ՄԳ կիսամյակային և  տարեկան |

|հաշվետվությունների պատրաստում  |

._|._.                            |

| |._. ՄԳ տարեկան հաշվետվության   |

| |ներկայացում                    |

| ._______________________________.

| ._______________________________.

| |._.                            |

| |._. Տեխնիկական առաջադրանքի     |

| |մշակում                        |

| |._.                            |

.________________. | |._. Մասնակցություն` ընտրող     |

|ՄԳ խումբ        |_| |հանձնաժողովի աշխատանքներին     |

.________________. | |._.                            |

| |._. ՀԿ-ներին և  փորձագետներին  |

| |իրազեկում` ՄԶԾ և  ՏԱՊ-ի        |

| |միջոցառումների և  ոլորտային    |

| |քաղաքականությունների վերաբերյալ|

| |._.                            |

| |._. ՀԿ-ների և  փորձագետների    |

| |աշխատանքներին աջակցության      |

| |ապահովում                      |

| |._.                            |

| |._. Հաշվետվությունների         |

| |հաստատում, ներառում            |

._|Տարեկան ՄԳ հաշվետվությունում   |

._______________________________.

 

Գծապատկեր 10. ՄԶԾ ՄԳ մարզային զարգացման պլանավորման և իրականացման

ինստիտուցիոնալ համակարգը

 

._________________________________________________________________.

|  Քաղաքականության վերլուծություն` տրամաբանական հենքով սահմանված  |

|աշխատանքների տարեկան պլանավորման գործընթացի (Տարեկան աշխատանքային|___.

|                              պլան) միջոցով                      |   |

._________________________________________________________________.   |

.____________________________________________________.      |

.____.._______..______..___________..________.._________..__________. |

|Իրա-||Գյուղա-||Բնապահ||Սոցիալական ||Ենթա-   ||ՓՄՁ և    ||Տարածքային| |

|կանա||տնտեսու||պանու-||ոլորտ      ||կառուց- ||մասնավոր ||կառավարում| |

|ցում||թյուն  ||թյուն ||կրթություն ||վածքներ ||հատվածի  ||և  տեղական| |

|    ||       ||      ||առողջապահու||ճանա-   ||զարգացում||ինքնակառա-| |

|    ||       ||      ||թյուն սոց. ||պարհներ,||         ||վարում    | |

|    ||       ||      ||պաշտանու-  ||ջուր,   ||         ||          | |

|    ||       ||      ||թյուն      ||գազ     ||         ||          | |

.____.._______..______..___________..________.._________..__________. |

.____. .____________.   .________.       .___________.                |

|Մշա-| |Պետ. բյուջե |   |        |       |Մոնիտորինգի|                |

|կում|.|(ՄԺԾԾ և  ԿԶԾ|<__|Դոնորներ|<______|և          |                |

|    |||գործընթաց)  |   |        |       |գնահատման  |                |

|    ||.____________.   .________.       |համակարգ`  |  .____________.|

|    ||   .___________________.          |միջանկյալ  |  |Մարզպետարանի||

|    ||   | ՀՀ Կառավարության  |<___.     |և  տարեկան |<_|ՄԳ թիմ և  ՀԿ|.

|    |.___| ՄԶԾ-ի հաստատում   |    |     |հաշվետվու- |  |սեկտոր      |

.____.    .___________________.    |     |թյուններ,  |  .____________.

.____________________.  .______________. |մասնակցային|

|Տարածքային զարգացման|  |      ՏԿ      | |մոնիտորինգ,|

|հանձնաժողով,        |_>|նախարարություն| |ազդեցության|

|մարզպետարան և       |  .______________. |գնահատում, |

|մարզ. խորհուրդ      |<_______________.  |տարեկան    |  .___________.

.____________________.                |  |ժողով      |  |ՀԿ-ներ և   |

/|\                               |  |           |_>|քաղաքացիա- |

._______.      .____________.        |  |           |  |կան հասարա-|

|ՈԱԽ-ներ|<_____|ֆոկուս խմբեր|<_______|_>|           |  |կություն   |

._______.      .____________.        |  .___________.  .___________.

._______________________.

 

Գծապատկեր 11. ՄԶԾ ՄԳ համակարգը

 

.____________.

|ՄԳ համակարգը|

.____________.

\|/

.___________________________________________________________.

/|\                                                         /|\

.__________.         ._________________.                         |

._>|ՄԳ տարրերը|________>| ՄԳ արդյունքները |<_____________________.  |

|  .__________.         ._________________.                      |  |

|                                /|\                             |  |

|                                 |                              |  |

|             / \________________/|\___________________/ \       |  |

|              |                  |                     |        |  |

|       .______________.    .______________.   .________________.|  |

|       |Միջանկյալ     |    |Տարեկան       |   |Տարեկան սեմինար-||  |

|       |հաշվետվություն|    |հաշվետվություն|   |խորհրդակցություն||  |

|       .______________.    .______________.   .________________.|  |

|  .______________________.      / \                             |  |

|<_|Քաղաքականություն-     |_>.    |                              |  |

|  |ների ուսումնասիրում   |  |    |    .____________.            |  |

|  .______________________.  |    |    |Մարզպետարանի|___.        |  |

|  .______________________.  |    |    |ՄԳ խումբ    |   |        |  |

|<_|ՄԶԾ ցուցանիշների և    |_>|    |    .____________.   |   ._________.

|  |թիրախների վերանայում  |  |    |                     |   |ՄԳ       |

|  .______________________.  |    |    .____________.   |   |ինստիտու-|

|  .______________________.  |____.    |ՔՀԽ/ՀԿ-ներ  |<__|   |ցիոնալ   |

|<_|Մասնակցային մոնիտորինգ|_>|         .____________.   |   |համակարգը|

|  |և  գնահատում          |  |                          |   ._________.

|  .______________________.  |         .____________.   |

|  .______________________.  |         |Անկախ       |<__.

.<_|Ազդեցության գնահատում |_>.         |հետազոտողներ|

.______________________.            .____________.

 

17. ՀՀ. ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ

 

730. Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման համար պահանջվում է 60.3 միլիարդ դրամ: Նկատի ունենալով ներկա համաշխարհային ճգնաժամը և նրա ազդեցությունը երկրի տնտեսության վրա, ոչ բոլոր ոլորտներում են ամբողջական ֆինանսավորումներ նախատեսվել: Առաջնահերթությունը տրվել է այն ոլորտներին և ուղղություններին, որոնց զարգացումը առավել կարևոր է մարզի սոցիալ-տնտեսական առաջընթացի վրա: Դրա հետ միասին տրվել են այն ոլորտների և բնագավառների զարգացման միտումները, որոնք հեռանկարներում կարող են դառնալ մարզի գերակա ուղղություններից մեկը: Հաշվարկները կատարվել են ՀՀ դրամով: Սակայն չեն բացառվում նաև արտարժույթի ներգրավումները: Այդ դեպքում ծրագրում անհրաժեշտ փոփոխություններ և վերահաշվարկներ կկատարվեն:

731. Սոցիալական ոլորտի ընդհանուր ֆինանսավորման համար կպահանջվի 5.824 միլիարդ միլիարդ դրամ, որը կազմում է ողջ պահանջվող ֆինանսավորման 9.7 տոկոսը:

732. Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումն իր մեջ ներ է առել ինչպես դպրոցների պահպանության ծախսերը, այնպես էլ դպրոցաշինության նպատակներին` շենքերի կառուցմանը, հիմնանորոգմանը և նորոգմանն ուղղվող միջոցները: Այդ նպատակին հատկացվելու է ծրագրի ընդհանուր ֆինանսավորման 52.3%-ը, որը կազմում է 31.525 միլիարդ դրամ: Դրանից դպրոցների պահպանության գումարը կազմում է 23 միլիարդ 121 միլիոն դրամ, իսկ դպրոցաշինությանը` 8.4 միլիարդ դրամ: (Հավելվածներ 6.1. և 11.1): Դպրոցների շինարարության, հիմնանորոգման և նորոգման համար ծախսերը կազմում են ֆինանսավորման 13.9%-ը:

733. Մշակույթին, սպորտին և երիտասարդության հարցերին նախատեսված է 485.0 միլիոն դրամի ֆինանսավորում: Բացի դա, ֆինանսավորում է նախատեսվել մշակության օբյեկտների շինարարության, հիմնանորոգման և նորոգման նպատակներով` 2 միլիարդ 524 միլիոն դրամի չափով: Դա կազմում է ծրագրի ողջ գումարի 6.57%-ը: (Հավելվածներ 6.2, 11.3 և 11.4):

734. Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը, առանց շենքերի և շինությունների կառուցման, հիմնանորոգման և նորոգման, կազմում է 6 միլիարդ 360 միլիոն դրամ: Կապիտալ ներդրումների համար պահանջվում է ևս 380 միլիոն դրամ: Ընդամենը առողջապահության բնագավառին հատկացվելու է 6.74 դրամ, կամ ողջ ծախսերի 11.3%-ը: (Հավելվածներ 6.3 և 11.2):

735. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի համար կպահանջվի 400 միլիոն դրամ: Այն նախատեսված է մարզի քաղաքներում թեք հարթակների կառուցման, սոցիալապես ծանր վիճակում գտնվող մարդկանց և ընտանիքների, հաշմանդամների, որբ երեխաների առողջական, սոցիալական և տնտեսական խնդիրների լուծման, հասարակության մեջ նրանց ինտեգրումն ապահովելու նպատակին: Այս բնագավառի հատկացումները կազմում են ամբողջ ծրագրի 0.7%-ը: Սակայն սա չի նշանակում, որ այս ոլորտը գերակա ուղղություն չի համարվում մարզում: Բանն այն է, որ բոլոր ծրագրերն էլ ունեն սոցիալական ուղղվածություն և ուղղակիորեն ազդելու են մարդկանց սոցիալական վիճակի վրա: (Հավելված 6.4):

736. Արդյունաբերությունը մարզում զարգանալու է ՓՄՁ կառույցների միջոցով: Խոշոր արտադրությունների կազմակերպում մարզում չի նախատեսվում: Հիմնականում զարգանալու են առավել գերակա ուղղությունները: ՓՄՁ ոլորտի հատկացումները ծրագրավորվող 4 տարիների ընթացքում կազմելու են 10 միլիարդ 810 միլիոն դրամ, որը կազմում է ողջ ներդրումների 18.1%-ը: Ակնհայտ է, որ արտադրությունների, սպասարկումների, ծառայությունների և առևտրի զարգացումը գերակա ուղղություն է համարվելու: Դա կապահովի մարդկանց զբաղվածությունը, կկրճատի գործազրկությունը, կավելացնի դրամական միջոցները, կբարձրացնի մարդկանց ակտիվությունը հասարակական կյանքում: (Հավելված 5):

737. Գյուղատնտեսության ոլորտի ֆինանսավորման նպատակով նախատեսվում է ծախսել 5 միլիարդ 71 միլիոն դրամ կամ ողջ ծախսերի 8.5%-ը: Նախատեսվում է զարգացնել տոհմային անասնաբուծությունը, սերմնաբուծությունը, մեքենատրակտորային հավաքակայանը: Միջոցներ են նախատեսվում նաև փոքր տնտեսությունների խոշորացման համար: Գյուղատնտեսության զարգացմանը կնպաստի նաև մթերքներ վերամշակող արտադրությունների զարգացումը, որը նախատեսվում է ՓՄՁ զարգացման ծրագրով: (Հավելված 9):

738. Բնապահպանությանը հատկացվող միջոցները հիմնականում հատկացվելու են անտառատնկումներին, քաղաքներում էկոլոգիական մաքուր վիճակ ստեղծելու նպատակներին: Ձեռք է բերվելու օդային և ջրային ավազանի աղտոտվածության վերահսկման համար շրջիկ լաբորատորիա: Այս բնագավառի հատկացումները կազմում են 716 միլիոն դրամ (1.2%): (Հավելված 9)

739. Ենթակառուցվածքների զարգացման նպատակով նախատեսվում է 2011-2014 թթ. ծախսել 12.502 միլիարդ դրամ կամ ողջ ծախսերի 29.3%-ը: Դա բացատրվում է նրանով, որ ենթակառուցվածքների մակարդակից կախված է նաև տնտեսական առաջընթացը, մարդկանց սոցիալական վիճակը:

740. Ճանապարհաշինության բնագավառին նախատեսված է 9,734 միլիոն դրամ: Այն կազմում է ողջ ծախսերի 16.4%-ը: Վերանորոգվելու են հանրապետական, մարզային և համայնքային նշանակության ճանապարհներ, ապահովվելու է դրանց պահպանությունը և անվտանգությունը: (Հավելված 12.2):

741. Ջրամատակարարման բնագավառի ծախսերը կազմում են 1.030 միլիարդ դրամ, որը ընդհանուր ծախսերի մեջ կազմում է 1.7%: Նախատեսվում է կառուցել նոր ջրագծեր, հիմնանորոգել եղածները, ջրով ապահովել նոր կառուցվող թաղամասերը և ապահովել խմելու ջրի մաքրությունն ու համակարգում ստեղծել անվտանգ սանիտարական պայմաններ: (Հավելված 12.3.):

742. Համայնքների գազաֆիկացման նպատակով նախատեսվում է կատարել 6,698 միլիարդ դրամի ներդրում: Կգազաֆիկացվեն մարզի բոլոր համայնքները և բնակավայրերի նոր թաղամասերը: Այդ նպատակին հատկացվելու է ծախսերի 11.2%-ը: (Հավելված 10):

743. Քաղաքաշինության բնագավառում նախատեսված է ֆինանսներ ծախսել համայնքների գլխավոր հատակագծերի մշակման, համայնքային կենտրոնների կառուցման, բնակարանաշինության նպատակներով: Դրա համար 4 տարում ծախսվելու է 2.557 միլիարդ դրամ: Դա կազմում է նախատեսված ողջ ծախսերի 4.3%-ը: (Հավելվածներ 11.5, 11.6):

744. Ծրագրով նախատեսված է տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններ հզորացում: Մարզպետարանի ծախսերը տարեկան նախատեսվում է ավելացնել 10%-ով: Տեղական ինքնակառավարման մարմինների զարգացմանն ուղղվելու է 3.036 միլիարդ դրամ: Դրանից 1,856.0 միլիարդ դրամն ուղղվելու է համայնքապետարանների կարողությունների զարգացմանը, ծախսվելու է միջհամայնքային միավորումների ձևավորման, կառույցների տեխնիկական վերազինման, կադրերի ուսուցման և որակավորման բարձրացման նպատակներով: Զարգանալու է էլեկտրոնային կապը: Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման կատարելագործման վրա կատարվող ծախսը կազմելու է ընդհանուր ֆինանսավորման 5.1%-ը: (Հավելված 13):

745. Ծրագրավորվում է բարելավել արտակարգ իրավիճակների դեպքում բնակչության պաշտպանվածությունը: Միջոցներ կհատկացվեն պատսպարանների կառուցման, պաշտպանական համակարգի հզորացման նպատակներով: Առավել արդյունավետ կկազմակերպվի պայքարի բնական և տեխնածին աղետների դեմ: Քաղպաշտպանության բնագավառին 2011-2014 թթ. երին հատկացվելու է 512 միլիոն դրամ, որը կազմում է ամբողջ ծախսերի 0.9%-ը:

746. Նախատեսվում է զարկ տալ զբոսաշրջությանը: Կբարեկարգվեն պատմական և բնության հուշարձանները, կբացվեն զբոսաշրջային նոր երթուղիներ, հիմք կդրվի ընտանեկան տուրիզմին: Այդ նպատակներով նախատեսված է չորս տարում ծախսել 649 միլիոն դրամ կամ ողջ ծախսերի 1.08%-ը: (Հավելված 10):

745. ՀՀ Արագածոտնի մարզի 2011-2014 թթ. ժամանակաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի ֆինանսավորումն ըստ ոլորտների, ուղղությունների և աղբյուրների բերված է Հավելված 15 ում:

 

Հավելված 5

 

ՄԶԾ ծրագրավորվող ՓՄՁ ֆինանսավորումը 2011-2014 թ.թ. (մլն. դրամ)

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|ՄԶԾ ոլորտը            |Պլանավորվող ֆինանսավորումը 2011-2014 թ.թ. |

|   |                      |__________________________________________|

|   |                      |2011  |2012  |2013  |2014  |Ընդամենը      |

|   |                      |      |      |      |      |2011-2014 թ.թ.|

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 1 |«Միկրոմ» ՍՊԸ - ֆիզիկա | 110.0| 100.0| 90.0 | 300.0|     600      |

|   |առարկայի դպրոցական    |      |      |      |      |              |

|   |փորձասարքեր,          |      |      |      |      |              |

|   |Պիգմենտների և         |      |      |      |      |              |

|   |գունանյութերի         |      |      |      |      |              |

|   |արտադրություն         |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 2 |«Իշխան» ՍՊԸ-պահածոների| 200.0| 250.0| 350.0| 500.0|     1300     |

|   |արտադրություն         |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 3 |ՌՖԷԻ - էլեկտրոնային   | 100.0| 100.0| 350.0| 400.0|      950     |

|   |կապ                   |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 4 |ՀԿԲ-անկյան թվային     | 100.0| 120.0| 180.0| 300.0|      700     |

|   |փոխակերպիչներ,        |      |      |      |      |              |

|   |հիդրոպոմպեր և         |      |      |      |      |              |

|   |հիդրոտուրբիններ       |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 5 |«Կոմետա-1» ԲԲԸ -      | 100.0| 130.0| 150.0| 180.0|      560     |

|   |իոնացված ջրի          |      |      |      |      |              |

|   |արտադրության          |      |      |      |      |              |

|   |սարքավորումներ, ձկան  |      |      |      |      |              |

|   |կերի արտադրություն    |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 6 |Թանկարժեք քարերի      |  0.0 | 120.0| 160.0| 200.0|      480     |

|   |                      |      |      |      |      |              |

|   |մշակում               |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 7 |Կիսահաղորդչային       | 100.0| 300.0| 500.0| 500.0|     1400     |

|   |սարքերի, չիփերի       |      |      |      |      |              |

|   |արտադրություն         |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 8 |Թեթև                  | 100.0| 120.0| 110.0| 200.0|      530     |

|   |արդյունաբերություն    |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

| 9 |Գորգարտադրություն     | 100.0| 150.0| 160.0| 180.0|      590     |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

|10 |Պեռլիտի արդյունահանում| 200.0| 280.0| 300.0| 250.0|     1030     |

|   |և  վերամշակում        |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

|11 |Պահեստային տնտեսության|  0.0 | 500.0| 500.0| 800.0|     1800     |

|   |կազմակերպում          |      |      |      |      |              |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

|12 |Ծառայություններ       | 100.0| 120.0| 130.0| 150.0|      370     |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

|13 |Սպասարկումներ         | 100.0| 150.0| 180.0| 250.0|      500     |

|___|______________________|______|______|______|______|______________|

|   |Ընդամենը              |1310.0|2440.0|2850.0|4210.0|    10810.0   |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 6.1

 

Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումը 2011-2014 թթ. առանց կապիտալ ծախսերի

(մլն. դրամ)

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ֆինանսավորման ոլորտը    |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|Ընդամենը|

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Հանրակրթություն         |4733.48|5206.82|5727.51|6300.26|21968.06|

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2 |Հատուկ կրթություն       | 73.09 | 80.40 | 88.44 | 97.28 | 339.20 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Արտադպրոցական           | 10.78 | 11.86 | 13.04 | 14.35 |  50.02 |

|   |                        |       |       |       |       |        |

|   |դաստիարակություն        |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |Արտակարգ ունակություններ| 49.64 | 54.61 | 60.07 | 66.07 | 230.39 |

|   |դրսևորած  երեխաների     |       |       |       |       |        |

|   |հանրակրթական ուսուցում  |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |Նախնական մասնագիտական,  | 90.82 | 99.90 | 109.89| 120.88| 421.48 |

|   |                        |       |       |       |       |        |

|   |արհեստագործական         |       |       |       |       |        |

|   |կրթություն              |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6 |Ներառական կրթություն    | 10.83 | 11.91 | 13.10 | 14.41 |  50.26 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 7 |Տրանսպորտային           |  4.95 |  5.45 |  5.99 |  6.59 |  22.97 |

|   |                        |       |       |       |       |        |

|   |ծառայությունների        |       |       |       |       |        |

|   |մատուցում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 8 |Երաժշտական դպրոցներում  |  8.42 |  9.26 | 10.18 | 11.20 |  39.05 |

|   |ուսուցում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |Ընդամենը                |4982.00|5480.20|6028.22|6631.04|23121.45|

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 6.2.

 

Երիտասարդության հարցերի, մշակույթի և սպորտի ոլորտի ֆինանսավորումը

2011-2014 թթ. (մլն. դրամ)

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ֆինանսավորման ոլորտը            |2011 |2012 |2013 |2014 |Ընդամենը|

|___|________________________________|_____|_____|_____|_____|________|

| 1 |Մշակույթի և  սպորտի հիմնարկների | 25.0|  30 |  35 |  40 |  130.0 |

|   |համար գույքի և  սարքավորումների |     |     |     |     |        |

|   |ձեռքբերում                      |     |     |     |     |        |

|___|________________________________|_____|_____|_____|_____|________|

| 2 |Երիտասարդության ժամանցի         | 12.0|  18 |  20 |  24 |  74.0  |

|   |կազմակերպում                    |     |     |     |     |        |

|___|________________________________|_____|_____|_____|_____|________|

| 3 |Արտասահմանյան նմանօրինակ        | 15.0|  16 |  18 |  20 |  69.0  |

|   |կառույցների հետ կապերի հաստատում|     |     |     |     |        |

|___|________________________________|_____|_____|_____|_____|________|

| 4 |Փոխայցերի կազմակերպում          | 50.0|  52 |  54 |  56 | 212.0  |

|___|________________________________|_____|_____|_____|_____|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ                        |102.0|116.0|127.0|140.0| 485.0  |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 6.3.

 

Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը 2011-2014 թթ. (մլն. դրամ)

 

.________________________________________________________________.

|հ/հ|Ֆինանսավորման ոլորտը   |2011  |2012  |2013  |2014  |Ընդամենը|

|___|_______________________|______|______|______|______|________|

| 1 |Հիվանդանոցային         | 405.0| 445.5| 490.1| 539.1| 1879.6 |

|   |բուժօգնություն         |      |      |      |      |        |

|___|_______________________|______|______|______|______|________|

| 2 |Առաջնային (ամբուլատոր  | 880.2| 968.2|1065.0|1171.5| 4085.0 |

|   |պոլիկլինիկական)        |      |      |      |      |        |

|   |բուժօգնություն         |      |      |      |      |        |

|___|_______________________|______|______|______|______|________|

| 3 |Տրանսպորտային միջոցների| 40.0 | 43.0 | 48.0 | 52.0 |  183.0 |

|   |ձեռքբերում             |      |      |      |      |        |

|___|_______________________|______|______|______|______|________|

| 4 |Բուժսարքավորումների    | 50.0 | 52.0 | 54.0 | 56.0 |  212.0 |

|   |ձեռքբերում             |      |      |      |      |        |

|___|_______________________|______|______|______|______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ               |1375.2|1508.7|1657.1|1818.6| 6359.6 |

.________________________________________________________________.

 

Հավելված 6.4.

 

ՀՀ Արագածոտնի մարզի սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման

2011-2014 թ.թ. ֆինանսավորում մլն. դրամով

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ոլորտը                        |Պլանավորված ֆինանսավորում|Ընդամենը|

|   |                              |_________________________|ֆինանսա-|

|   |                              |2011  |2012  |2013 |2014 |վորում  |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 1 |Քաղաքային և  գյուղական        | 10.0 | 10.0 | 10.0| 10.0|  40.0  |

|   |համայնքների մշակութային և     |      |      |     |     |        |

|   |սպորտային կենտրոններում թեք   |      |      |     |     |        |

|   |հարթակների կառուցում          |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                | 10.0 | 10.0 | 10.0| 10.0|  40.0  |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 2 |Զբաղվածություն. մասնագիտական  |  7.5 |  7.8 | 8.0 | 8.7 |  32.0  |

|   |ուսուցում, վերամասնագիտացում  |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |  7.5 |  7.8 | 8.0 | 8.7 |  32.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |աղբյուրներ                    |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 3 |Աշխատավարձի փոխհատուցում      |  3.2 |  3.4 | 3.9 | 4.5 |  15.0  |

|   |գործատուին, հաշմանդամին       |      |      |     |     |        |

|   |աշխատանքի տեղավորման նպատակով |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |  3.2 |  3.4 | 3.9 | 4.5 |  15.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 4 |Մարզում գործող Հկ-ների դերի   |  3.2 |  3.5 | 3.9 | 4.5 |  15.1  |

|   |մեծացում խորհրդատվություն,    |      |      |     |     |        |

|   |սոցիալական ծրագրերի           |      |      |     |     |        |

|   |իրականացում                   |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |  3.2 |  3.5 | 3.9 | 4.5 |  15.1  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 5 |Քաղաքային համայնքներում       | 11.0 | 12.0 | 13.0| 15.0|  51.0  |

|   |սոցիալապես անապահով երեխաների |      |      |     |     |        |

|   |ամառային հանգիստը             |      |      |     |     |        |

|   |կազմակերպելու համար ցերեկային |      |      |     |     |        |

|   |ճամբարների բացում             |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |  9.0 |  9.0 | 9.0 | 10.0|  37.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |  2.0 |  3.0 | 4.0 | 5.0 |  14.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 6 |Սոցիալական ծառայություններ.   |  4.0 |  5.0 | 6.0 | 8.0 |  23.0  |

|   |մարզի սոցիալական ոլորտի       |      |      |     |     |        |

|   |ծառայությունների ժամանակակից  |      |      |     |     |        |

|   |տեխնիկական միջոցների ապահովում|      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |  4.0 |  5.0 | 6.0 | 8.0 |  23.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 7 |Ծերերի և  երիտասարդների համար |  4.0 |  4.0 | 4.0 | 5.0 |  17.0  |

|   |համայնքներում ստեղծել հանգստի |      |      |     |     |        |

|   |սենյակներ ազատ ժամանակը       |      |      |     |     |        |

|   |անցկացնելու համար             |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |  1.0 |  1.0 | 1.0 | 2.0 |   5.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |  3.0 |  3.0 | 3.0 | 3.0 |  12.0  |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 8 |Ծեր և  հաշմանդամ քաղաքացիների |  7.0 | 13.0 | 0.0 | 0.0 |  20.0  |

|   |համար առողջակրթական           |      |      |     |     |        |

|   |վերականգնողական կենտրոնի      |      |      |     |     |        |

|   |ստեղծում «Օշական» մանկական    |      |      |     |     |        |

|   |վերականգնողական կենտրոնի      |      |      |     |     |        |

|   |բազայի հիման վրա              |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ                      |  2.0 |  5.0 | 0.0 | 0.0 |   7.0  |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |  5.0 |  8.0 | 0.0 | 0.0 |  13.0  |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

| 9 |Թալինի ՏԶԾ համայնքներում      | 10.0 | 10.0 | 12.0| 14.0|  46.0  |

|   |ճամբարների կազմակերպում       |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ «Վորդ Վիժն           | 10.0 | 10.0 | 12.0| 14.0|  46.0  |

|   |Ինթերնեյշնլ» միջ. բարեգործական|      |      |     |     |        |

|   |կազմակերպություն              |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

|10 |Թալինի ՏԶԾ համայնքներում      | 25.0 | 27.0 | 28.0| 30.0|  110.0 |

|   |համակարգչային, կարի և         |      |      |     |     |        |

|   |ասեղնագործության, նկարչական,  |      |      |     |     |        |

|   |ֆոտո խմբակների կազմակերպում   |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |պետական բյուջե                |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |դոնորներ «Վորդ Վիժն           | 25.0 | 27.0 | 28.0| 30.0|  110.0 |

|   |Ինթերնեյշնլ»                  |      |      |     |     |        |

|   |______________________________|______|______|_____|_____|________|

|   |այլ աղբյուրներ                |      |      |     |     |        |

|___|______________________________|______|______|_____|_____|________|

|11 |Մարզում գործող ՀՕՖ-ի կողմից   |  6.9 |  7.7 | 7.8 | 8.5 |  30.9  |

|   |սննդապահովման ծրագրի          |      |      |     |     |        |

|   |իրականացում (բարեգործական,    |      |      |     |     |        |

|   |100 անձի հաշվով)              |      |      |     |     |        |

|__________________________________|______|______|_____|_____|________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ                          | 91.8 | 103.4| 96.6|108.2|  400.0 |

|__________________________________|______|______|_____|_____|________|

|Որից` պետբյուջե                   | 23.7 |  25.2| 26.9| 31.2|  107.0 |

|__________________________________|______|______|_____|_____|________|

|դոնորներ                          | 50.1 |  57.2| 56.7| 64.0|  228.0 |

|__________________________________|______|______|_____|_____|________|

|այլ աղբյուրներ                    | 18.0 |  21.0| 13.0| 13.0|   65.0 |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 8

 

Գյուղատնտեսության ոլորտի ռազմավարությունների ֆինանսավորումը

2011-2014 թվականներին

 

մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ծրագրի անվանումը             |Պլանավորված ֆինանսավորում |Ընդամենը|

|   |                             |__________________________|ֆինանսա-|

|   |                             |2011 |2012  |2013  |2014  |վորում  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 1 |Ամարանտ                      | 14.0| 14.0 | 22.0 | 30.0 |  80.0  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 2 |Պիստակենի                    | 75.0| 75.0 | 90.0 | 90.0 | 330.0  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 3 |Հակակարկտային սարքավորումների|250.0| 25.0 | 164.0| 330.0| 769.0  |

|   |ձեռքբերում                   |     |      |      |      |        |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 4 |Պարարտանյութերի ձեռքբերում   |234.0| 500.0| 580.0| 620.0| 1934.0 |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 5 |Տեխնիկայի ձեռքբերում         |160.0| 200.0| 218.0| 230.0|  808.0 |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 6 |Արոտավայրերի ջրարբիացում     | 20.0| 20.0 | 20.0 | 20.0 |  80.0  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 7 |Արհեստական սերմնավորում      | 13.0| 13.0 | 20.0 | 20.0 |  66.0  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 8 |Խաղողի այգիների հիմնում      | 65.0| 65.0 | 90.0 | 130.0| 350.0  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

| 9 |Պտղատու այգիների հիմնում     | 75.0| 88.0 |100.0 | 125.0| 388.0  |

|___|_____________________________|_____|______|______|______|________|

|10 |Կարտոֆիլի տնկանյութի         | 38.0| 57.0 | 76.0 | 95.0 | 266.0  |

|   |ձեռքբերում                   |     |      |      |      |        |

|_________________________________|_____|______|______|______|________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ                         |944.0|1057.0|1380.0|1690.0| 5071.0 |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 9

 

ՀՀ Արագածոտնի մարզի բնապահպանության ոլորտի ռազմավարությունների

ֆինանսավորումը 2011-2014 թվականներին

 

մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|Հ/Հ|Ոլորտը                  |Պլանավորված ֆինանսավորում      |Ընդամենը|

|   |                        |_______________________________|ֆինանսա-|

|   |                        |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|վորում  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Օդային և  ջրային ավազանի|  6.0  |  0.0  |  0.0  | 12.0  |  18.0  |

|   |աղտոտվածության քիմիական |       |       |       |       |        |

|   |վերլուծության շրջիկ     |       |       |       |       |        |

|   |լաբորատորիայի ձեռքերում |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          |  6.0  |  0.0  |  0.0  | 12.0  |  18.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |  0.0  |  0.0  |  0.0  |  0.0  |   0.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  0.0  |  0.0  |  0.0  |  0.0  |   0.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2 |Որսահանդակների ստեղծում |  2.0  |  2.0  |  3.0  |  4.0  |  11.0  |

|   |Արագածոտնի մարզի        |       |       |       |       |        |

|   |տարածաշրջաններում       |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          |  2.0  |  0.0  |  0.0  |  0.0  |   2.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |  0.0  |  2.0  |  3.0  |  4.0  |   9.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  0.0  |  0.0  |  0.0  |  0.0  |   0.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Հողերը էրոզիայից        |  23.0 |  28.0 |  34.0 |  13.0 |  98.0  |

|   |պահպանելու և  կանաչ գոտի|       |       |       |       |        |

|   |ստեղծելու նպատակով      |       |       |       |       |        |

|   |ցրտադիմացկուն և         |       |       |       |       |        |

|   |չորադիմացկուն պիստակենու|       |       |       |       |        |

|   |հիմնում: Այս տեսակը ունի|       |       |       |       |        |

|   |ևս  մի առավելություն չի |       |       |       |       |        |

|   |պահանջում հողի          |       |       |       |       |        |

|   |նախապատրաստում կամ      |       |       |       |       |        |

|   |մելիորացիայի աշխատանքներ|       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          | 20.0  | 23.0  |  23.0 |  0.0  |  66.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |  0.0  |  0.0  |  5.0  |  5.0  |  10.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  3.0  |  5.0  |  6.0  |  8.0  |  22.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |«Ընկերությունների կողմից|  10.0 |  10.0 |  10.0 |  10.0 |  40.0  |

|   |վճարվող բնապահպանական   |       |       |       |       |        |

|   |վճարների նպատակային     |       |       |       |       |        |

|   |օգտագործման մասին» ՀՀ   |       |       |       |       |        |

|   |օրենքի համաձայն         |       |       |       |       |        |

|   |բնապահպանական վճարներ   |       |       |       |       |        |

|   |Աշտարակ քաղաքին         |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          | 10.0  |  10.0 |  10.0 |  10.0 |  40.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |«Ընկերությունների կողմից|  50.0 |  50.0 |  50.0 |  50.0 |  200.0 |

|   |վճարվող բնապահպանական   |       |       |       |       |        |

|   |վճարների նպատակային     |       |       |       |       |        |

|   |օգտագործման մասին» ՀՀ   |       |       |       |       |        |

|   |օրենքի համաձայն         |       |       |       |       |        |

|   |բնապահպանական վճարներ   |       |       |       |       |        |

|   |Թալին քաղաքին           |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          | 50.0  |  50.0 |  50.0 |  50.0 |  200.0 |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6 |Աղբավայրերի կառուցում   |  4.0  |  6.0  |  8.0  |  10.0 |  28.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          |  0.0  |  0.0  |  0.0  |  0.0  |   0.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |  2.0  |  3.0  |  4.0  |  5.0  |  14.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  2.0  |  3.0  |  4.0  |  5.0  |  14.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |Քարհանքների             |  3.0  |  5.0  |  8.0  |  10.0 |  26.0  |

|   |ռեկուլտիվացիա           |       |       |       |       |        |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  3.0  |  5.0  |  8.0  |  10.0 |  26.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6 |Անտառների հիմնում       | 25.0  | 50.0  |  90.0 | 130.0 |  295.0 |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          |  0.0  |  0.0  |  10.0 |  20.0 |  30.0  |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                | 20.0  |  30.0 |  40.0 |  50.0 |  140.0 |

|   |________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  5.0  |  20.0 |  40.0 |  60.0 |  125.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |Ընդամենը                | 123.0 | 151.0 | 203.0 | 239.0 |  716.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |պետական բյուջե          |  88.0 |  83.0 |  93.0 |  92.0 |  356.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |դոնորներ                |  22.0 |  35.0 |  52.0 |  64.0 |  173.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |այլ աղբյուրներ          |  13.0 |  33.0 |  58.0 |  83.0 |  187.0 |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 10

 

Զբոսաշրջության ոլորտի ֆինանսավորումը 2011-2014 թթ. (մլն. դրամ)

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ֆինանսավորման ոլորտը    |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|Ընդամենը|

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Հուշարձանների շրջակայքի | 20.0  |  22.0 |  24.0 |  27.0 |  93.0  |

|   |բարելավում              |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2 |Հյուրանոցների           | 45.0  |  50.0 |  55.0 |  70.0 |  220.0 |

|   |հարմարեցում միջազգային  |       |       |       |       |        |

|   |պահանջներին             |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Ցուցատախտակների,        |  5.0  |  10.0 |  12.0 |  12.0 |   39.0 |

|   |վահանակների և           |       |       |       |       |        |

|   |ուղեցույցերի պատրաստում |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |Ընտանեկան տուրիզմի      |  50.0 |  55.0 |  60.0 |  65.0 |  230.0 |

|   |կազմակերպում            |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |Գիդերի և  զբոսաշրջության|  5.0  |  6.0  |  7.0  |  8.0  |  26.0  |

|   |մասնագետների պատրաստում,|       |       |       |       |        |

|   |կատարելագործում         |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6 |Ժողովրդական արհեստների  |  4.0  |  5.0  |  6.0  |  7.0  |  22.0  |

|   |զարգացում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 7 |Կիրառական արվեստների և  |  4.0  |  5.0  |  6.0  |  7.0  |  22.0  |

|   |արհեստների զարգացում    |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |Ընդամենը                | 133.0 | 153.0 | 170.0 | 196.0 | 652.0  |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 11.1.

 

ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՈՒՄ ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ 2011-2014 Թ.Թ.

ՄԶՀ ԾՐԱԳՐՈՎ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԵԼԻՔ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԸ (մլն. դրամ)

 

ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱՐԿՆԵՐԻ ՆՈՐՈԳՈՒՄ, ՀԻՄՆԱՆՈՐՈԳՈՒՄ, ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ծրագրերի անվանումը      |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |Ծրագիր 1. ԿՐԹԱԿԱՆ       |       |       |       |       |        |

|   |ՕԲՅԵԿՏՆԵՐ               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ՀԻՄՆԱՆՈՐՈԳՈՒՄ           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Գեղարոտ համայնքի դպրոցի | 10.0  |       |       |  70.0 |  80.0  |

|   |վերանորոգում            |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2 |Վարդենուտ համայնքի      | 13.0  |       |       |       |  13.0  |

|   |դպրոցի պատուհանների և   |       |       |       |       |        |

|   |դռների փոխում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Երնջատափ համայնքի դպրոցի| 31.5  |       |       |       |  31.5  |

|   |լոկալ ջեռուցում և       |       |       |       |       |        |

|   |պատուհանների փոխում     |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |Աշտարակի թիվ 3 դպրոցի   | 65.0  |       |       |       |  65.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6 |Արագածոտնի դպրոցի       |       |       |       |       |   0.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 7 |Ծաղկաշենի դպրոցի        |       |       |       |       |   0.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 8 |Փարպիի դպրոցի           | 60.0  |       |       |       |  60.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 9 |Արտենիի թիվ 1 դպրոցի    | 80.0  |       |       |       |  80.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|12 |ՈՒշիի դպրոցի            |       |       |       |       |   0.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|14 |Ծաղկահովիտի դպրոցի      | 111.1 |       |       |       |  111.1 |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|15 |Մաստարայի դպրոցի        |       |       |       |       |   0.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|16 |Բյուրականի դպրոցի       | 107.3 |       |       |       | 107.3  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|18 |Ն. Բազմաբերդի դպրոցի    | 45.0  |       |       |       |  45.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|19 |Լեռնարոտի դպրոցի        | 15.0  |       |       |       |  15.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|20 |ՈՒջանի դպրոցի           | 163.0 |       |       |       | 163.0  |

|   |հիմնանորոգում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|21 |Արագածավանի թիվ 1 դպ.   | 140.0 |       |       |       | 140.0  |

|   |հիմ                     |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|22 |Արուճի դպրոցի հիմն.     | 90.0  |       |       |       |  90.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|23 |Նիգավանի դպրոցի հիմն.   | 90.0  |       |       |       |  90.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|24 |Հնաբերդի դպ. հիմնան.    | 150.0 |       |       |       | 150.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|25 |Աշնակի դպ. հիմն.        | 130.0 |       |       |       | 130.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|26 |Նոր Եդեսիայի դպ. հիմն.  | 120.0 |       |       |       | 120.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|27 |Արագածի թիվ 1 դպ. հիմն. | 130.0 |       |       |       | 130.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|28 |Գեղաձորի դպ. ամրացում   |       | 130.0 |       |       | 130.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|29 |Ափնայի դպ. հիմն         | 90.0  |       |       |       |  90.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|30 |Նոր Ամանոսի դպ. հիմն.   | 110.0 |       |       |       | 110.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|31 |Զովասարի դպ. հիմն.      |       | 80.0  |       |       |  80.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|32 |Սիփանի դպ. հիմն.        | 50.0  |       |       |       |  50.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|33 |Ն. Սասնաշենի դպ. հիմն.  | 100.0 |       |       |       | 100.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|34 |Շենավանի դպ. հիմն       |       | 120.0 |       |       | 120.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|35 |Արտենիի թիվ 2 դպ. հիմն. | 120.0 |       |       |       | 120.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|36 |Կայքի դպ. հիմն.         | 90.0  |       |       |       |  90.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|37 |Դավթաշենի դպ. հիմն.     | 100.0 |       |       |       | 100.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|38 |Կաթնաղբյուրի դպ. հիմն.  |       | 110.0 |       |       | 110.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|39 |Աշտարակի վարժարանի հիմն |       | 1200.0|       |       | 1200.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|40 |Դաշտադեմի դպ. հիմն.     | 1200.0|       |       |       | 1200.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|41 |Վարդենիսի դպ. հիմն.     |       |  90.0 |       |       |  90.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|42 |Եղնիկի դպրոցի հիմն.     |       |  80.0 |       |       |  80.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|43 |Նոր Արթիկ               |       |  80.0 |       |       |  80.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|44 |Ապարանի թիվ 1           |       | 100.0 |       |       | 100.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|45 |Կայանշիրի               |       |  60.0 |       |       |  60.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|46 |Հարթավանի               |       | 130.0 |       |       | 130.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|47 |Արագածավանի թիվ 2 դպ.   |       |       | 140.0 |       | 140.0  |

|   |հիմ                     |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|48 |Վ. Սասնաշեն             |       |       |  60.0 |       |  60.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|49 |Հացաշեն                 |       |       |  70.0 |       |  70.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|50 |Արայի                   |       |       |  60.0 |       |  60.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|51 |Մելիքգյուղ              |       |       | 100.0 |       | 100.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|52 |Ծիլքար                  |       |       | 100.0 |       | 100.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|53 |Օրթաճյա                 |       |       |  40.0 |       |  40.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|54 |Կարինի դպրոցի հիմն.     |       |       |  80.0 |       |  80.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|55 |Թալինի թիվ 2            |       |       | 130.0 |       | 130.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|56 |Շենկանի                 |       |       |  50.0 |       |  50.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|57 |Ակունք                  |       |       |  60.0 |       |  60.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|58 |Լուսակն                 |       |       |  60.0 |       |  60.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|59 |Թալինի արհեստ. ուսումն. |       |       |  90.0 |       |  90.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|60 |Սասունիկի դպրոցի հիմն.  |       |       | 130.0 |       | 130.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|61 |Թլլքի դպրոց             |       |       |       |  50.0 |  50.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|62 |Եղիպատրուշի դպրոց       |       |       |       |  80.0 |  80.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|63 |Ապարանի բնագիտական դպրոց|       |       |       | 120.0 | 120.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|64 |Ամրե Թազայի դպրոց       |       |       |       |  40.0 |  40.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|65 |Ջամշլույի դպրոց         |       |       |       |  40.0 |  40.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|66 |Մուղնիի դպրոց           |       |       |       | 120.0 | 120.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|67 |Օրգովի դպրոց            |       |       |       | 110.0 | 110.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|68 |Արագածի արհեստ. ուսումն.|       |       |       |  80.0 |  80.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|69 |Սուսերի դպրոց           |       |       |       |  60.0 |  60.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|70 |Ցամաքասարի դպրոց        |       |       |       |  70.0 |  70.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|71 |Օշականի դպրոց           |       |       | 120.0 | 130.0 | 250.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|72 |Օթևանի  դպրոց           |       |       |       |  30.0 |  30.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|73 |Դդմասարի դպրոց          |       |       |       |  30.0 |  30.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|74 |Քուչակի դպրոցի հիմնան.  |       |       |       |  30.0 |  30.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԴՊՐՈՑՆԵՐԻ      | 3410.8| 2180.0| 1290.0| 1060.0| 7940.8 |

|   |ՀԻՄՆԱՆՈՐՈԳՈՒՄ           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԴՊՐՈՑՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՈՒՄՆԵՐ  |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Լեռնապարի դպրոցի        |  30.0 |       |       |       |  30.0  |

|   |կառուցում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2 |Դերեկի դպրոցի մասնաշենքի|       | 190.1 |       |       | 190.1  |

|   |կառուցում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Աշտարակի երաժշտական     |  36.0 |  47.0 |       |       |        |

|   |դպրոցի կառուցում        |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |Գեղադիրի դպրոցի ամրացում|       | 160.0 |       |       | 160.0  |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԴՊՐՈՑՆԵՐԻ      |  66.0 | 397.1 |  0.0  |  0.0  | 350.1  |

|   |ԿԱՌՈՒՑՈՒՄ               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |                        |       |       |       |       |        |

|____________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԴՊՐՈՑԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ | 3476.8| 2577.1| 1290.0| 1060.0|  8290.9|

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 11.2.

 

ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱՆՈՐՈԳՈՒՄՆԵՐ

 

մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|հհ|Օբյեկտի անվանումը        |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|__|_________________________________|_______|_______|_______|________|

|1 |Աշտարակի հիվանդանոց              |       |       |       |   0.0  |

|__|_________________________________|_______|_______|_______|________|

|2 |Ծաղկահովիտի բժշկական     | 150.0 |       |       |       | 150.0  |

|  |կենտրոնի հիմնանորոգում   |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|3 |Սասունիկի բժ. ամբ.       |       |  80.0 |       |       |  80.0  |

|  |հիմնանորոգում            |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|4 |Կոշի բժշկական ամբ. հիմն. |       |  80.0 |       |       |  80.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|5 |ՈՒջանի բժշկական          |       |       | 30.0  |       |  30.0  |

|  |ամբուլատորիայի հիմն.     |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|6 |Արագածավանի բժշկական     |       |       | 20.0  |       |  20.0  |

|  |ամբուլատորիայի հիմն.     |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|7 |Բյուրականի բժշկական      |       |       |       | 20.0  |  20.0  |

|  |ամբուլատորիայի հիմն.     |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ| 150.0 | 160.0 | 50.0  | 20.0  | 380.0  |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 11.3.

 

ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ

մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|հհ|Ծրագրերի անվանումը       |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|1 |Մարզային գրադարանի       |  35.0 |       |       |       |  35.0  |

|  |հիմնանորոգում            |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|2 |Ապարանի մշ. տան          |  64.1 |       |       |       |  64.1  |

|  |հիմնանորոգում            |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|3 |Արագածի մշ. տան          |  34.0 |       |       |       |  34.0  |

|  |հիմնանորոգում            |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|4 |Բերքառատի մշ. տան հիմն.  |  75.0 |       |       |       |  75.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|5 |Ոսկեվազի մշակ. տուն      | 120.0 |       |       |       | 120.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|6 |Ն. Բազմաբերդի մշակ. տուն |  80.0 |       |       |       |  80.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|7 |Աղձքի մշակ. տուն         | 120.0 |       |       |       | 120.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|8 |Չքնաղի մշակույթի տան     |       |  76.1 |       |       |  76.1  |

|  |հիմնանորոգում            |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|9 |Շամիրամի մշ. տան հիմն.   |       |  30.0 |       |       |  30.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|10|Բյուրականի մշ.տան հիմն.  |       |  30.0 |       |       |  30.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|11|Թլլքի ակումբի            |       |  30.0 |       |       |  30.0  |

|  |հիմնանորոգում            |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|12|Արտենիի մշակ. տուն       |       | 150.0 |       |       | 150.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|13|Արագածավանի մշակ. տուն   |       | 160.0 |       |       | 160.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|14|Ծաղկահովիտի մշակ. տուն   |       | 140.0 |       |       | 140.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|15|Շենավանի մշակ. տուն      |       |  80.0 |       |       |  80.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|16|Ափնայի մշակույթի տան     |       |       | 150.0 |       | 150.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|17|Դավթաշենի մշակ. տան հիմն.|       |       | 150.0 |       | 150.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|18|Գեղարոտի մշ.տան հիմնան.  |       |       | 150.0 |       | 150.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|19|Սասունիկի մշակույթի տան  |       |       | 130.0 |       | 130.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|20|Ագարակի մշակույթի տան    |       |       |  70.0 |       |  70.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|21|Կոշի մշակույթի տան հիմն. |       |       | 100.0 |       | 100.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|22|Թալինի մշակույթի տան     |       |       | 140.0 |       | 140.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|23|Ավանի մշակույթի տան հիմն.|       |       |       |   80  |  80.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|24|Օշականի մշակույթի տան    |       |       |       |  150  | 150.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|25|Հնաբերդի մշակույթի տան   |       |       |       |  100  | 100.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|26|ՈՒջանի մշակույթի տան     |       |       |       |   80  |  80.0  |

|  |հիմն.                    |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ     | 528.1 | 696.1 | 890.0 |  410  | 2524.2 |

|  |ՕԲՅԵԿՏՆԵՐ                |       |       |       |       |        |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 11.4.

 

ԾՐԱԳԻՐ 7. ՄԱՐԶԱԿԱՆ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

._______________________________________________________________.

|հհ|Օբյեկտի անվանումը  |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|1 |Աշտարակի մարզադպրոց| 100.0 | 150.0 | 150.0 | 150.0 | 550.0  |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|2 |Ապարանի մանկապատ.  |  0.0  |  58.3 | 150.0 | 150.0 | 358.3  |

|  |մարզադպրոց         |       |       |       |       |        |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՍՊՈՐՏ     | 100.0 | 208.3 | 300.0 | 300.0 | 908.3  |

._______________________________________________________________.

 

Հավելված 11.5.

 

ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԾԵՐԻ ՄՇԱԿՈՒՄ

 

մլն. դրամ

.___________________________________________________________________.

|հ/հ|Ծրագրերի անվանումը    |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Մարզի գոտեվորման      | 20.0  |       |       |       |  20.0  |

|   |նախագիծ               |       |       |       |       |        |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2.|Մարզի Կարբի, Օհանավան,| 25.0  |       |       |       |  25.0  |

|   |Փարպի, ՈՒշի,          |       |       |       |       |        |

|   |Բազմաղբյուր,          |       |       |       |       |        |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Ոսկեվազ               |       | 12.0  |       |       |  12.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |Քուչակ                |       |  7.0  |       |       |   7.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5 |Հնաբերդ               |       |  7.0  |       |       |   7.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6 |Արտենի                |       |  7.0  |       |       |   7.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 7 |Սասունիկ              |       |       |  7.0  |       |   7.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 8 |Արագած                |       |       |  7.0  |       |   7.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 9 |Նորաշեն               |       |       |  7.0  |       |   7.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 10|Արագածավան            |       |       | 12.0  |       |  12.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 11|Բյուրական             |       |       |       |  12.0 |  12.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 12|Օշական                |       |       |       |  12.0 |  12.0  |

|___|______________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ              |  45.0 |  33.0 | 33.0  |  24.0 | 135.0  |

.___________________________________________________________________.

 

Հավելված 11.6.

 

ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԿԵՆՏՐՈՆՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՈՒՄ

 

մլն. դրամ

._______________________________________________________________.

|հհ|Ծրագրերի անվանումը |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|1 |Վ. Սասունիկ        | 100.0 |       |       |       |  100.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|6 |Սաղմոսավան         |  80.0 |       |       |       |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|11|Վ. Սասնաշեն        | 120.0 |       |       |       |  120.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|2.|Տեղեր              |       |  80.0 |       |       |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|7 |Ղազարավան          |       | 100.0 |       |       |  100.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|10|Եղնիկ              |       |  80.0 |       |       |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|13|Գառնահովիտ         |       |  80.0 |       |       |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|14|Շենավանի համ. կենտ.|       | 100.0 |       |       |  100.0 |

|  |և  մանկապ          |       |       |       |       |        |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|3 |Անտառուտ           |       |       | 100.0 |       |  100.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|5 |Լեռնարոտ           |       |       |  80.0 |       |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|8 |Ծաղկասար           |       |       |  80.0 |       |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|4 |Դպրեվանք           |       |       |       | 120.0 |  120.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|9 |Լուսակն            |       |       |       |  80.0 |   80.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|12|Նոր Արթիկ          |       |       |       | 100.0 |  100.0 |

|__|___________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |ԸՆԴԱՄԵՆԸ           | 300.0 | 440.0 | 260.0 | 300.0 | 1300.0 |

._______________________________________________________________.

 

Հավելված 12.2.

 

ՀՀ պետբյուջեով 2011-2014 թթ. Արագածոտնի մարզային նշանակության

ավտոճանապարհների նորոգման ծրագիր

 

մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ճանապարհի  |Աշխատանքի       |2011  |2012  |2013  |2014  |Ընդամենը|

|   |անվանումը  |անվանումը       |      |      |      |      |        |

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 1 |Տ-1-128    |հիմնանորոգում   | 100.0| 100.0| 100.0|  60.0|   360.0|

|   |Մելիք գյուղ|________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |  36.0|  36.0|  36.0|   0.0|   108.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  18.0|   0.0|   0.0|   0.0|    18.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 154.0| 136.0| 136.0|  60.0|   486.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 2 |Տ-1-8      |հիմնանորոգում   | 150.0| 100.0| 100.0|   0.0|   350.0|

|   |Արուճ-     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Նոր Ամանոս |միջին նորոգում  |  15.0|   0.0|   0.0|   0.0|    15.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|   0.0|  15.0|   0.0|   0.0|    15.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 165.0| 115.0| 100.0|   0.0|   380.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 3 |Տ-1-5      |հիմնանորոգում   | 100.0| 100.0|  48.0|   0.0|   248.0|

|   |Ագարակ-Մ-1 |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |  60.0|   0.0|   0.0|  51.6|   111.6|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  30.0|   0.0|   0.0|  25.8|    55.8|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 190.0| 100.0|  48.0|  77.4|   415.4|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 4 |Տ-1-11     |հիմնանորոգում   | 100.0| 200.0| 180.0|   0.0|   480.0|

|   |Արևուտ     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Արտենի     |միջին նորոգում  |  60.0|   0.0|  60.0|  36.0|   156.0|

|   |կայարան    |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  30.0|  60.0|  18.0|   0.0|   108.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 190.0| 260.0| 258.0|  36.0|   744.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 5 |Տ-1-12     |հիմնանորոգում   |  85.0|   0.0|   0.0|   0.0|    85.0|

|   |հ-140      |________________|______|______|______|______|________|

|   |Ծաղկասար   |միջին նորոգում  |   0.0|  51.0|   0.0|   0.0|    51.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|   0.0|  20.4|   0.0|   0.0|    20.4|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  85.0|  71.4|   0.0|   0.0|   156.4|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 6 |Տ-1-9 Մ-1  |հիմնանորոգում   | 150.0|   0.0|   0.0|   0.0|   150.0|

|   |Կոշ-Մ-1    |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |   0.0|  60.0|  30.0|   0.0|    90.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  30.0|   0.0|   0.0|  30.0|    60.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 180.0|  60.0|  30.0|  30.0|   300.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 7 |Տ-1-20     |հիմնանորոգում   | 140.0| 100.0|   0.0|   0.0|   240.0|

|   |Ներքին     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Սասնաշեն-  |միջին նորոգում  |   0.0|   0.0|   0.0|   0.0|     0.0|

|   |Նորքին     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Բազմաբերդ  |ընթացիկ նորոգում|   0.0|   0.0|  48.0|  24.0|    72.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 140.0| 100.0|  48.0|  24.0|   312.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 8 |Տ-1-24     |հիմնանորոգում   |  70.0|   0.0|   0.0|   0.0|    70.0|

|   |Ապարան-    |________________|______|______|______|______|________|

|   |Սարալանջ   |միջին նորոգում  |   0.0|  45.0|   0.0|   0.0|    45.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|   0.0|   0.0|  60.0|   0.0|    60.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  70.0|  45.0|  60.0|   0.0|   175.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

| 9 |Տ-1-16     |հիմնանորոգում   | 150.0| 100.0|   0.0|   0.0|   250.0|

|   |Հարթավան-  |________________|______|______|______|______|________|

|   |Մ-3        |միջին նորոգում  |   0.0|   0.0|  90.0|   0.0|    90.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|   0.0|   0.0|   0.0|  30.0|    30.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 150.0| 100.0|  90.0|  30.0|   370.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|10 |Տ-1-27 հ-21|հիմնանորոգում   | 100.0|  80.0|      |      |   180.0|

|   |Բերքառատ   |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |      |      |  66.0|      |    66.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |  22.2|    22.2|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 100.0|  80.0|  66.0|  22.2|   268.2|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|11 |Տ-1-25 Մ-3 |հիմնանորոգում   |   110|      |      |      |   110.0|

|   |Քուչակ Մ-3 |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |  39.6|      |      |      |    39.6|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  13.2|      |    13.2|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   110|  39.6|  13.2|     0|   162.8|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|12 |Տ-1        |հիմնանորոգում   |      |  75.0|      |      |    75.0|

|   |14 Փարպի - |________________|______|______|______|______|________|

|   |Ղազարավան  |միջին նորոգում  |      |      |    45|      |    45.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |    30|    30.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |      |  75.0|  45.0|  30.0|   150.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|13 |Տ-1-22     |հիմնանորոգում   | 180.0| 100.0| 100.0| 100.0|   480.0|

|   |Հակկո-     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Արագածավան |միջին նորոգում  |      |  60.0|  36.0|      |    96.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  30.0|  18.0|    48.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 180.0| 160.0| 166.0| 118.0|   624.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|14 |Տ-1-13     |հիմնանորոգում   | 120.0|      |      |      |   120.0|

|   |Դդմասար-   |________________|______|______|______|______|________|

|   |Դաշտադեմ   |միջին նորոգում  |      |  72.0|      |      |    72.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  18.0|      |    18.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 120.0|  72.0|  18.0|   0.0|   210.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|15 |Տ-1-9հ-20  |հիմնանորոգում   | 100.0|  85.0|      |      |   185.0|

|   |Օրգով      |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |      |      |  65.0|      |    65.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |  22.2|    22.2|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 100.0|  85.0|  65.0|  22.2|   272.2|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|16 |Տ-1-1 ՈՒշի-|հիմնանորոգում   |  75.0|      |      |      |    75.0|

|   |Մ-3        |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |      |  60.0|      |      |    60.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |   0.8|      |     0.8|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  75.0|  60.0|   0.8|      |   135.8|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|17 |Տ-1-15     |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |Օշական-    |________________|______|______|______|______|________|

|   |Ոսկեվազ    |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  33.0|      |      |      |    33.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  33.0|   0.0|   0.0|   0.0|    33.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|18 |Տ-1-3 պետ/ |հիմնանորոգում   | 200.0| 160.0| 100.0| 100.0|   560.0|

|   |խճՄ-3 պետ/ |________________|______|______|______|______|________|

|   |խճհ-20     |միջին նորոգում  | 120.0|  96.0|  60.0|  60.0|   336.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  30.0|  30.0|  24.0|      |    84.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 350.0| 286.0| 184.0| 160.0|   980.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|19 |Տ-1-10 պետ/|հիմնանորոգում   | 100.0|  80.0|      |      |   180.0|

|   |խճմ-1-Թալին|________________|______|______|______|______|________|

|   |պետ/խճմ1   |միջին նորոգում  |      |  81.0|      |      |    81.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  40.5|      |    40.5|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 100.0| 161.0|  40.5|   0.0|   301.5|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|20 |Տ-1-14 մ-3 |հիմնանորոգում   | 140.0| 100.0|      | 100.0|   340.0|

|   |Արայի սար  |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |  60.0|      |      |      |    60.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      | 300.0|      |  46.5|   346.5|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 200.0| 400.0|      | 146.5|   746.5|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|21 |Տ-1-26     |հիմնանորոգում   |  80.0|      |      |      |    80.0|

|   |Ափնագյուղ  |________________|______|______|______|______|________|

|   |մ-3        |միջին նորոգում  |      |  48.0|      |      |    48.0|

|   |Ափնագյուղ  |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |  12.0|      |      |    12.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  80.0|  60.0|      |      |   140.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|22 |Տ-1-23     |հիմնանորոգում   | 100.0| 155.0|      |      |   255.0|

|   |Պարտիզակ   |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |      |      |  91.8|      |    91.8|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |  30.0|    30.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 100.0| 155.0|  91.8|  30.0|   376.8|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|23 |Տ-1-29     |հիմնանորոգում   | 150.0|      |      |      |   150.0|

|   |Սիփան Լոռու|________________|______|______|______|______|________|

|   |մարզի      |միջին նորոգում  |      |  60.0|  60.0|      |   120.0|

|   |սահման     |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |  45.0|    45.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 150.0|  60.0|  60.0|  45.0|   315.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|24 |Տ-1-2      |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |Սասունիկ-  |________________|______|______|______|______|________|

|   |Երևան      |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  60.0|  60.0|  60.0|  60.0|   240.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  60.0|  60.0|  60.0|  60.0|   240.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|25 |Տ-1-7Մ-1   |հիմնանորոգում   | 110.0|      |      |      |   110.0|

|   |ՈՒջան      |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |      |  88.8|      |      |    88.8|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  33.0|      |    33.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        | 110.0|  88.8|  33.0|   0.0|   231.8|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|26 |Տ-1-6 հ-19 |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |Օշական     |________________|______|______|______|______|________|

|   |առողջարան  |միջին նորոգում  |      | 120.0|      |      |   120.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |      | 120.0|      |      |   120.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|27 |Տ-1-17     |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |Ոսկեհատ-   |________________|______|______|______|______|________|

|   |Արմավիրի   |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |մարզ       |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  87.0|      |    87.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |      |      |  87.0|      |    87.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|28 |Տ-1-18     |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |Օշական     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Ագարակ     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |  78.0|  60.0|   138.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |      |      |  78.0|  60.0|   138.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|29 |Տ-1-21     |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |Թալին-     |________________|______|______|______|______|________|

|   |Կաթնաղբյուր|միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|  90.0| 108.0|  90.0|  60.0|   348.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  90.0| 108.0|  90.0|  60.0|   348.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|30 |Կարմրաշեն- |հիմնանորոգում   |   6.0|      |      |      |     6.0|

|   |Ոսկեթաս    |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   6.0|      |      |      |     6.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|31 |Քուչակ-    |հիմնանորոգում   |   6.0|      |      |      |     6.0|

|   |Եղիպատրուշ |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   6.0|      |      |      |     6.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|32 |Ապարան-    |հիմնանորոգում   |   3.0|      |      |      |     3.0|

|   |Սարալանջ   |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   3.0|      |      |      |     3.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|33 |Փարպի      |հիմնանորոգում   |      |   3.0|      |      |     3.0|

|   |գյուղում   |________________|______|______|______|______|________|

|   |Շաղվերդ    |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |գետի վրայի |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |      |   3.0|      |      |     3.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|34 |Արագածի    |հիմնանորոգում   |   5.0|      |      |      |     5.0|

|   |տարածաշրջան|________________|______|______|______|______|________|

|   |Նորաշենի   |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |համայնքային|________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   5.0|      |      |      |     5.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|35 |Ապարանի տա-|հիմնանորոգում   |   3.0|      |      |      |     3.0|

|   |րածաշրջանի |________________|______|______|______|______|________|

|   |Ծաղկաշենի  |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |համայնքային|________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   3.0|      |      |      |     3.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|36 |Ապարանի    |հիմնանորոգում   |   3.0|      |      |      |     3.0|

|   |Մուլքիի    |________________|______|______|______|______|________|

|   |համայնքային|միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |կամուրջ    |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   3.0|      |      |      |     3.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|37 |Ապարան-    |հիմնանորոգում   |   4.0|      |      |      |     4.0|

|   |Լուսագյուղ |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   4.0|      |      |      |     4.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|38 |Արևուտ-    |հիմնանորոգում   |   4.0|      |      |      |     4.0|

|   |Արտենի     |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   4.0|      |      |      |     4.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|39 |Կաքավաձոր- |հիմնանորոգում   |   5.0|      |      |      |     5.0|

|   |Օթևան      |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   5.0|      |      |      |     5.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|40 |Մուլքի-    |հիմնանորոգում   |   5.0|      |      |      |     5.0|

|   |Վարդենիս   |________________|______|______|______|______|________|

|   |ավտոճ,     |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |վրայի      |________________|______|______|______|______|________|

|   |կամուրջ    |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |   5.0|      |      |      |     5.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|41 |Ավտոճանա-  |հիմնանորոգում   |2610.0|1535.0| 628.0| 360.0|  5133.0|

|   |պարհների   |________________|______|______|______|______|________|

|   |նորոգում   |միջին նորոգում  | 351.0| 917.4| 639.8| 147.6|  2055.8|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում| 321.0| 605.4| 600.5| 503.7|  2030.6|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |3282.0|3057.8|1868.3|1011.3|  9219.4|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|42 |Կամուրջներ |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  44.0|   0.0|   0.0|   0.0|    44.0|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|43 |Ավտոճանա-  |հիմնանորոգում   |  89.5|   100|   100|   100|   389.5|

|   |պարհ,      |________________|______|______|______|______|________|

|   |ձմեռային   |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |պահպանու-  |________________|______|______|______|______|________|

|   |թյուն      |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |  89.5|   100|   100|   100|   389.5|

|___|___________|________________|______|______|______|______|________|

|44 |Նախագիծ-   |հիմնանորոգում   |      |      |      |      |     0.0|

|   |նախահաշիվ  |________________|______|______|______|______|________|

|   |կազմելու   |միջին նորոգում  |      |      |      |      |     0.0|

|   |արժեք      |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընթացիկ նորոգում|      |      |      |      |     0.0|

|   |           |________________|______|______|______|______|________|

|   |           |ընդամենը        |     5|     6|     5|     5|    21.0|

|   |___________|________________|______|______|______|______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ   |                |3420.5|3163.8|1973.3|1116.3|  9673.9|

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 12.3.

 

ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԲԱՐԵԼԱՎՈՒՄ

 

մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ծրագրերի անվանումը      |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |«Ջինջ ակներ» համակարգի  | 150.0 |       |       |       | 150.0  |

|   |3000 խ/մ տարողության    |       |       |       |       |        |

|   |ՕԿՋ-ի կառուցում         |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2 |Օրթաճյայի ինքնահոս      | 80.0  |       |       |       |  80.0  |

|   |ջրամատակարարման         |       |       |       |       |        |

|   |համակարգի գլխամասի      |       |       |       |       |        |

|   |կառուցում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Ամբերդի ջրաղբյուրներից  |       |       | 500.0 |       |  500.0 |

|   |Աշտարակի մի խումբ       |       |       |       |       |        |

|   |համայնքների ինքնահոս    |       |       |       |       |        |

|   |ջրամատակարարման         |       |       |       |       |        |

|   |համակարգի կառուցում     |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |Արտաշավան-Աշտարակ       |       |       |       | 300.0 |  300.0 |

|   |ինքնահոս ջրամ. համակարգի|       |       |       |       |        |

|   |գլխամասի վերակառուցում, |       |       |       |       |        |

|   |սպասարկվող ճանապարհի    |       |       |       |       |        |

|   |վերակառուցում           |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԽՄԵԼՈՒ ՋՐԱԳԾԵՐ | 150.0 |  80.0 | 500.0 | 300.0 | 1030.0 |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 12.4

 

ՀՀ Արագածոտնի մարզի գազաֆիկացվող համայնքների

 

               2011 թ.                                      մլն. դրամ

._____________________________________________________________________.

|Հ/Հ|Համայնքի անվանումը       |Խողովակի |Արժեքը|Սարքա-|Սարքա-|Ընդամենը|

|   |                         |երկարու- |մլն.  |վորում|վորում|        |

|   |                         |թյունը կմ|դրամ  |մլն.  |քանակը|        |

|   |                         |         |      |դրամ  |      |        |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 1 |Կոշ                      |    30   |  535 |   9  |   6  |   544  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 2 |ՈՒջան                    |   29.6  |  277 |   9  |   6  |   286  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 3 |Աղձք /նոր թաղամասեր      |    9.5  |  95  |  1.5 |   1  |   96.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 4 |Ալագյազ                  |    6.6  | 79.2 |   3  |   2  |   82.2 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 5 |Քուչակ /ներքին ցանց/     |    6.1  |  61  |   3  |   2  |   64   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 6 |Օհանավան                 |    4    |  40  |  1.5 |   1  |  41.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 7 |Արագած /ներքին ցանց/     |    5    |  50  |  1.5 |   1  |  51.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 8 |Արայի /ներքին ցանց/      |    2    |  20  |   0  |   0  |   20   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 9 |Ափնա /ներքին ցանց/       |    2    |  20  |   0  |   0  |   20   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|10 |Շողակն                   |    1.5  |  15  |   0  |   0  |   15   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|11 |Երնջատափ /ներքին ցանց/   |    1    |  10  |   0  |   0  |   10   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|12 |Ծաղկաշեն /ներքին ցանց/   |    4    |  48  |  1.5 |   1  |  49.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|13 |Հարթավան                 |    2.5  |  25  |   0  |   0  |   25   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|14 |Շենավան                  |    4    |  40  |  1.5 |   1  |  41.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|15 |Շամիրամ                  |    21   |  300 |   3  |   2  |   303  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|16 |Արուճ                    |    9.5  |  95  |   3  |   2  |   98   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|17 |Դպրեվանք                 |    3    |  36  |  1.5 |   1  |  37.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|18 |Մելիքգյուղ               |   15.5  |  174 |  4.5 |   3  |  178.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|19 |Միրաք                    |    3.6  |  43  |  1.5 |   1  |  44.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|20 |Նոր Ամանոս               |    4.8  |  48  |  1.5 |   1  |  49.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|21 |Անտառուտ                 |    6.3  |  63  |   3  |   2  |  66.0  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|22 |Օրգով                    |    8.5  |  53.5|   3  |   2  |  56.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|23 |Վարդենուտ /ներքին ցանց/  |    1.6  |  16  |   0  |   0  |   16   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|24 |Արտենի                   |    15   |  150 |  7.5 |   5  |  157.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|25 |Արագածավան               |   12.1  |  146 |  7.5 |   5  |  153.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|26 |Լեռնապար /ներքին ցանց/   |    4.1  |  41  |   0  |   0  |   41   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|27 |Վարդենիս /ներքին ցանց/   |     4   |  40  |   0  |   0  |   40   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|28 |Ռյա Թազա /ներքին ցանց/   |    1.5  |  20  |   0  |   0  |   20   |

|_____________________________|_________|______|______|______|________|

|Ընդամենը                     |  218.3  |2540.7| 67.5 | 45.0 | 2608.2 |

._____________________________________________________________________.

               2012 թ.

._____________________________________________________________________.

| 1 |Վ. Սասնաշեն              |    6.5  |  45  |  1.5 |   1  |  46.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 2 |Ն. Սասնաշեն              |   12.7  |  136 |  4.5 |   3  |  140.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 3 |Վ. Բազմաբերդ             |     8   |  90  |   3  |   2  |  93.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 4 |Ն. Բազմաբերդ             |   11.6  | 138.5|   3  |   2  |  141.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 5 |Կաքավաձոր                |    9.5  | 107.5|   3  |   2  |  110.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 6 |Մեծաձոր                  |     4   |  40  |  1.5 |   1  |   41.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 7 |Ագարակավան               |   12.1  |  146 |   3  |   2  |   149  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 8 |Օթևան                    |    3.5  |  35  |  1.5 |   1  |   36.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 9 |Դիան                     |     5   |  50  |  1.5 |   1  |   51.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|10 |Պարտիզակ                 |     4   |  40  |  1.5 |   1  |   41.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|11 |Բերքառատ                 |    12   | 132.5|   3  |   2  |  135.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|12 |Գեղադիր                  |    7.4  |  74  |  1.5 |   1  |  75.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|13 |Հնաբերդ                  |   11.9  |  119 |  4.5 |   3  |  123.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|14 |Գեղաձոր                  |    10   | 114.5|   3  |   2  |  117.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|15 |Սադունց                  |    2.2  |  20  |  1.5 |   1  |  21.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|16 |Շենկանի                  |    2.5  |  25  |  1.5 |   1  |  26.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|17 |Նորաշեն                  |     8   |  80  |   3  |   2  |   83   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|18 |Միջնատուն                |    3.6  |  36  |  1.5 |   1  |  37.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|19 |Ճարճակիս                 |    5.7  | 65.5 |   3  |   2  |  68.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|20 |Ավշեն                    |    4.9  |  49  |  1.5 |   1  |  50.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|21 |Ջամշլու                  |    3.2  |  38  |  1.5 |   1  |  39.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|22 |Սիփան                    |    5.5  | 67.5 |  1.5 |   1  |   69   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|23 |Ջրամբար                  |    10   |  100 |   3  |   2  |   103  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|24 |Եղիպատրուշ               |    14   |  140 |   3  |   2  |   143  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|25 |Ձորագլուխ                |     6   |  60  |  1.5 |   1  |  61.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|26 |Թթուջուր                 |    4.5  |  45  |  1.5 |   1  |  46.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|27 |Տեղեր                    |     6   |  60  |  1.5 |   1  |  61.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|28 |Գեղարոտ (ներքին ցանց)    |     3   |  30  |   0  |   0  |   30   |

|_____________________________|_________|______|______|______|________|

|Ընդամենը                     |  197.3  | 2084 | 61.5 | 41.0 | 2146.0 |

._____________________________________________________________________.

               2013 թ

._____________________________________________________________________.

| 1 |Կարմրաշեն                |    10   |  100 |  1.5 |   1  |  101.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 2 |Ոսկեթաս                  |    6.5  |  65  |  1.5 |   1  |  66.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 3 |Գառնահովիտ               |    7.5  |  75  |  1.5 |   1  |  76.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 4 |Զովասար                  |    11   |  110 |  1.5 |   1  |  111.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 5 |Ծաղկասար                 |    2.5  |  25  |  1.5 |   1  |  26.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 6 |Հակո                     |    6.5  |  65  |  1.5 |   1  |  66.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 7 |Կանչ                     |    5.5  |  55  |  1.5 |   1  |  56.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 8 |Սորիկ                    |    6.5  |  65  |  1.5 |   1  |  66.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 9 |Թլիկ                     |    5.5  |  55  |  1.5 |   1  |  56.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|10 |Գետափ                    |   11.5  |  150 |  1.5 |   1  |  151.5 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|11 |Դդմասար                  |    4.5  |  45  |  1.5 |   1  |  46.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|12 |Դաշտադեմ                 |     8   |  80  |   3  |   2  |  83.0  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|13 |Լուսակն                  |     5   |  50  |  1.5 |   1  |  51.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|14 |Արևուտ                   |     3   |  30  |  1.5 |   1  |  31.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|15 |Նոր Եդեսիա               |   12.5  |  150 |   3  |   2  |  153.0 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|16 |Արագածոտն                |    14   |  140 |   3  |   2  |  143.0 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|17 |Ավան                     |     9   |  90  |   3  |   2  |  93.0  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|18 |Լեռնարոտ                 |    13   | 130.5|  1.5 |   1  |  132.0 |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|19 |Վերին Սասունիկ           |     2   |  20  |  1.5 |   1  |  21.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

|20 |Ձորագլուխ                |    2.3  |  25  |  1.5 |   1  |  26.5  |

|_____________________________|_________|______|______|______|________|

|Ընդամենը                     |  146.3  |1525.5| 36.0 |  24  | 1561.5 |

._____________________________________________________________________.

               2014 թ

._____________________________________________________________________.

| 1 |ք. Աշտարակ               |    8.0  | 80.0 |  1.5 |   1  |  81.5  |

|   |/նոր թաղամասեր/          |         |      |      |      |        |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 2 |գ. Օշական /նոր թաղամասեր/|    3.0  | 30.0 |      |      |   30   |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 3 |գ. Ոսկեվազ               |    5.0  | 60.0 |      |      |   60   |

|   |/նոր թաղամասեր/          |         |      |      |      |        |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 4 |ք. Թալին /նոր թաղամասեր/ |    3.0  | 30.0 |  1.5 |   1  |  31.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 5 |ք. Ապարան /նոր թաղամասեր/|    8.0  | 80.0 |  1.5 |   1  |  81.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 6 |Բյուրական /նոր թաղամասեր/|    8.0  | 80.0 |  1.5 |   1  |  81.5  |

|___|_________________________|_________|______|______|______|________|

| 7 |Ծաղկահովիտ               |    1.5  | 15.0 |  1.5 |   1  |  16.5  |

|   |/նոր թաղամասեր/          |         |      |      |      |        |

|_____________________________|_________|______|______|______|________|

|Ընդամենը                     |   36.5  |  375 |  7.5 |   5  |  382.5 |

|_____________________________|_________|______|______|______|________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԳԱԶԱՖԻԿԱՑՈՒՄ        |         |      |      |      | 6698.2 |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 13

 

ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ

 

._____________________________________________________________________.

|հ.հ.|Միջոցառումը            |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1  |Տեխնիկական միջոցների   |  35.0 |  65.0 |  70.0 |   85  |  255.0 |

|    |ձեռքբերում             |       |       |       |       |        |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 2  |Կապի բարելավում        |  15.0 |  18.0 |  19.0 |   25  |   77.0 |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3  |Աշխատանքային պայմանների|  45.0 |  80.0 |  82.0 |  90.0 |  297.0 |

|    |բարելավում             |       |       |       |       |        |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4  |Կադրերի ուսուցում և    |  20.0 |  23.0 |  25.0 |  30.0 |   98.0 |

|    |վերապատրաստում         |       |       |       |       |        |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 5  |Շենքերի և  կառույցների | 150.0 | 200.0 | 220.0 | 250.0 |  820.0 |

|    |նորոգում               |       |       |       |       |        |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 6  |Համայնքային ծառայության|  35.0 |  40.0 |  40.0 |  40.0 |  155.0 |

|    |համակարգի              |       |       |       |       |        |

|    |կատարելագործում        |       |       |       |       |        |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 7  |Տեղեկատվական համակարգի |  50.0 |  50.0 |  24.0 |  30.0 |  154.0 |

|    |կատարելագործում        |       |       |       |       |        |

|____|_______________________|_______|_______|_______|_______|________|

|    |ԸՆԴԱՄԵՆԸ               | 350.0 | 476.0 | 480.0 | 550.0 | 1856.0 |

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 14

 

ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

._____________________________________________________________________.

|հ/հ|Ծրագրերի անվանումը      |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ.|ԸՆԴԱՄԵՆԸ|

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 1 |Քաղպաշտպանության        | 20.0  | 40.0  | 42.0  | 45.0  | 147.0  |

|   |պաշտպանական կառույցների |       |       |       |       |        |

|   |վերականգնում,           |       |       |       |       |        |

|   |վերանորոգում            |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|2. |Մարզպետի` քաղաքացիական  |  35.0 |  1.5  |  1.5  |  2.0  |  40.0  |

|   |պաշտպանության պետի      |       |       |       |       |        |

|   |պահեստային կառավարման   |       |       |       |       |        |

|   |կետի ստեղծում և         |       |       |       |       |        |

|   |պահպանում               |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 3 |Հրշեջ պաշտպանության     | 50.0  |  55.0 |  60.0 |  65.0 |  230.0 |

|   |կառույցների տեխնիկական  |       |       |       |       |        |

|   |միջոցների թարմացում և   |       |       |       |       |        |

|   |հարստացում              |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

| 4 |Հրշեջ հիդրանտների       | 20.0  |  25.0 |  25.0 |  30.0 |  100.0 |

|   |վերականգնում, նորերի    |       |       |       |       |        |

|   |տեղադրում և  հրշեջ      |       |       |       |       |        |

|   |ջրավազանների կառուցում  |       |       |       |       |        |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴԱՄԵՆԸ                | 125.0 | 121.5 | 128.5 | 142.0 |  517.0 |

|___|________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|   |ԸՆԴՀԱՆՈՒՐԸ              |17194.6|17372.1|16465.6|14351.1| 56474.8|

._____________________________________________________________________.

 

Հավելված 17

 

ՀՀ. ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ

 

ՄԶԾ ծրագրավորվող ֆինանսավորումը 2011-2014 թ.թ.(մլն. դրամ)

 

._____________________________________________________________________.

|  |Ոլորտ                    |Պլանավորված ֆինանսավորում      |Ընդամենը|

|  |                         |_______________________________|ֆինանսա-|

|  |                         |2011   |2012   |2013   |2014   |վորում  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|1 |ՓՄՁ աջակցություն,        | 1310.0| 2440.0| 2850.0| 4210.0| 10810.0|

|  |ընդամենը, որից           |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         |  800  |  1200 |  1300 |  2000 |  5300.0|

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Գործընկերներ             |  300  |  1000 |  1000 |  1300 | 3600.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Վարկավորում              |  210  |  240  |  550  |  910  |1910.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|2 |Գյուղատնտեսություն,      | 944.0 | 1057.0| 1380.0| 1690.0|  5071.0|

|  |ընդամենը, որից           |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           |  200  |  250  |  300  |  400  | 1150.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         |  540  |  580  |  800  |  900  | 2820.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 |   50  |   60  |   80  |  110  |  300.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  154  |  167  |  200  |  280  |  801.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|3 |Դպրոցաշինություն         | 3476.8| 2577.1| 1290.0| 1060.0| 8403.9 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 2266.0| 1847.0| 800.0 | 600.0 | 5513.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 1000.0| 500.0 | 300.0 | 250.0 | 2050.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 210.8 | 230.1 | 190.0 | 210.0 |  840.9 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Կրթություն               | 4982.0| 5480.2| 6028.2| 6631.0| 23121.4|

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 4982.0| 5480.2| 6028.2| 6631.0| 23121.4|

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|4 |Մշակութային օբյեկտների   | 528.1 | 696.1 | 890.0 | 410.0 | 2524.2 |

|  |կառուցում, հիմնանորոգում,|       |       |       |       |        |

|  |նորոգում                 |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 150.0 | 170.0 | 200.0 |  80   |  600.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         | 120.0 | 150.0 | 190.0 |  200  |  660.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 200.0 | 250.0 | 300.0 |  100  |  850.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 58.1  | 126.1 | 200.0 |  30   |  414.2 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Մշակույթ, երիտասարդական  | 102.0 | 116.0 | 127.0 | 140.0 |  485.0 |

|  |հարցեր, սպորտ (առանց     |       |       |       |       |        |

|  |կապիտալի)                |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 10.0  |  10   |  15.0 |   20  |  55.0  |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 65.0  |  72   |  80.0 |   82  | 299.0  |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 27.0  |  34   |  32.0 |   38  | 131.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|5 |Մարզական օբյեկտների      | 100.0 | 208.3 | 300.0 | 300.0 |  908.3 |

|  |կառուցում, հիմնանորոգում,|       |       |       |       |        |

|  |նորոգում                 |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 60.0  |  80.0 | 100.0 |  80.0 |  320.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         | 20.0  |  40.0 |  50.0 |  60.0 |  170.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 10.0  |  50.0 | 100.0 | 110.0 |  270.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 10.0  |  38.3 |  50.0 |  50.0 |  148.3 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|6 |Առողջապահական օբյեկտների | 150.0 | 160.0 |  50.0 |  20.0 |  380.0 |

|  |կառուցում, հիմնանորոգում,|       |       |       |       |        |

|  |նորոգում                 |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 60.0  |  65.0 |  40.0 |  0.0  |  165.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         | 20.0  |  22.0 |  10.0 | 20.0  |  72.0  |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 50.0  |  52.0 |  0.0  |  0.0  |  102.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 20.0  |  21.0 |  0.0  |  0.0  |  41.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Առողջապահություն (առանց  | 1375.2| 1508.7| 1657.1| 1818.6| 6359.6 |

|  |կապիտալի)                |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 1285.2| 1413.7| 1555.1| 1710.6| 5964.6 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 50.0  |  50.0 |  55.0 |  60.0 |  215.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 40.0  |  45.0 |  47.0 |  48.0 |  180.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|7 |Բնակարանաշինություն      | 452.6 | 269.0 | 190.0 | 205.0 | 1116.6 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 350.0 |  240  | 150.0 |  150  |  890.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 102.6 |   29  |  40.0 |   55  |  226.6 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|8 |Խմելու ջրամատակարարում   | 150.0 |  80.0 | 500.0 | 300.0 | 1030.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 100.0 |  60.0 | 450.0 | 240.0 |  850.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  50.0 |  20.0 |  50.0 |  60.0 |  180.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|9 |Համայնքային կենտրոնների  | 300.0 | 440.0 | 260.0 | 300.0 | 1300.0 |

|  |կառուցում                |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           |  40.0 |  50.0 |  60.0 |  40.0 |  190.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         |  50.0 |  60.0 |  80.0 | 100.0 |  290.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 100.0 | 200.0 |  50.0 | 100.0 |  450.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 110.0 | 130.0 |  70.0 |  60.0 |  370.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|10|Համայնքների գլխավոր      |  45.0 |  33.0 |  33.0 |  24.0 |  135.0 |

|  |հատակագծերի մշակում      |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         |  20.0 |  20.0 |  23.0 |  18.0 |  81.0  |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  25.0 |  13.0 |  10.0 |  6.0  |  54.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|11|Քաղաքացիական             | 120.0 | 121.5 | 128.5 | 142.0 |  512.0 |

|  |պաշտպանություն           |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 100.0 | 100.0 | 100.0 | 120.0 |  420.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  20.0 |  21.5 |  28.5 |  22.0 |  92.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|12|Սոցիալական պաշտպանություն|  91.8 | 103.4 |  96.6 | 108.2 |  400.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           |  23.7 |  25.2 |  26.9 |  31.2 |  107.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 |  50.1 |  57.2 |  56.7 |   64  |  228.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  18.0 |  21.0 |  13.0 |  13.0 |  65.0  |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|13|Համայնքների գազաֆիկացում | 2608.2| 2146.0| 1561.5| 382.5 | 6698.2 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         | 280.0 | 300.0 | 400.0 | 200.0 | 1180.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 1800.0| 1700.0| 800.0 | 100.0 | 4400.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 528.2 | 146.0 | 361.5 |  82.5 | 1118.2 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|14| Ճանապարհաշինություն     | 3420.5| 3263.8| 1973.3| 1116.3| 9773.9 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           | 1400.0| 1300.0| 800.0 | 300.0 | 3800.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Սեփական միջոցներ         | 300.0 | 200.0 | 300.0 | 200.0 | 1000.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 600.0 | 800.0 | 500.0 | 400.0 | 2300.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 1120.5| 963.8 | 373.3 | 216.3 | 2673.9 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|15|Տարածքային կառավարում և  | 604.4 | 755.8 | 787.8 | 888.5 | 3036.4 |

|  |տեղական ինքնակառավարում  |       |       |       |       |        |

|  |որից`                    |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Մարզպետարանի աշխատակազմ  | 254.4 | 279.8 | 307.8 | 338.5 | 1180.4 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Համայնքային միջոցներ     | 100.0 | 150.0 | 200.0 |  250  |  700.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 | 120.0 | 180.0 | 120.0 |  130  |  550.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           | 130.0 | 146.0 | 160.0 |  170  |  606.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|16|Բնապահպանություն, այդ    | 123.0 | 151.0 | 203.0 | 224.0 |  701.0 |

|  |թվում                    |       |       |       |       |        |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Պետական բյուջե           |  88.0 |  83.0 |  93.0 |  97.0 |  361.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 |  22.0 |  35.0 |  52.0 |  64.0 |  173.0 |

|  |_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  13.0 |  33.0 |  58.0 |  63.0 |  167.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Զբոսաշրջություն,         | 133.0 | 153.0 | 170.0 | 196.0 |  652.0 |

|  |այդ թվում                |       |       |       |       |        |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Դոնորներ                 |  80.0 |  90.0 | 100.0 | 110.0 |  380.0 |

|__|_________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|  |Այլ աղբյուրներ           |  53.0 |  63.0 |  70.0 |  86.0 |  272.0 |

|____________________________|_______|_______|_______|_______|________|

|ԸՆԴԱՄԵՆԸ                    |16034.6|16279.7|14447.8|13535.1| 60297.1|

._____________________________________________________________________.