040.0560.290410
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
29 ապրիլի 2010 թվականի N 560-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզի 2011-2014 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր)` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանության մարմիններին և Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզպետին`
1) յուրաքանչյուր տարվա մինչև փետրվարի 10-ը մշակել Հայաստանի Հանրապետության Արագածոտնի մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման տարեկան աշխատանքային պլանը և այն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշմամբ հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2010 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՅԻՍԻ 18-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2010 թվականի ապրիլի 29-ի
N 560-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
Աշտարակ - 2010 թ.
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 2. ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ 3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՈՒՄ 4. ՄԱՐԶԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ 4.1. ՄԱՐԶԻ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ 4.2. ՄԱՐԶԻ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ 5. ՓՄՁ ԵՎ ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
5.1. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.2 Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
5.3. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը
6. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ 6.1. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
6.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
6.1.2. Կրթության ոլորտի զարգացման և ռազմավարությունը
6.1.3. Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումը
6.1.4. Կրթության ոլորտի տրամաբանական հենքը
6.2. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆ
6.2.1. Մշակույթ
6.2.2. Երիտասարդական հարցեր
6.2.3. Սպորտ
6.2.4. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի ֆինանսավորումը
6.2.5. Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի տրամաբանական
հենքը
6.3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
6.3.1. Առողջապահական ոլորտի իրավիճակի
6.3.2. Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը
6.3.3. Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը
6.3.4. Առողջապահության ոլորտի տրամաբանական հենքը
6.4. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
6.4.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
6.4.2. Երեխաների իրավունքների պաշտպանության ոլորտ
6.4.3. Սոցիալական պաշտպանության համակարգի տարրերը
6.4.4. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը
6.4.5. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը
7. ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱ
7.1. Մարզում արդյունաբերության և էներգետիկայի իրավիճակը և ներկա
ցուցանիշները
7.2. Հիդրոէլեկտրաէներգիա
8. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
8.1 Գյուղատնտեսական հիմնական ճյուղերում ստեղծված իրավիճակը
8.2. Մարզի գյուղատնտեսության ճյուղի ՈՒԹՀՎ վերլուծությունը
8.3. Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի նպատակները և
ռազմավարությունը
8.4. Գյուղատնտեսության ոլորտի տրամաբանական հենքը
9. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
9.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
9.2 Բնապահպանության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը
9.3. Բնապահպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը
10. ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ
10.1. Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը
10.2. Զբոսաշրջության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը
11. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ
11.1. Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում
11.2. Առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգում
11.3. Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում
11.4. Մարզական օբյեկտների հիմնանորոգում
11.5.Բնակարանաշինություն և քաղաքաշինական այլ խնդիրներ
11.6. Բնակֆոնդի և վարչական շենքերի հիմնանորոգումներ
11.7. Բազմաբնակարան շենքերի կառավարում և մարմինների ձևավորում
11.8. Ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումներ
12. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
12.1. Ենթակառուցվածքների ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
12.2. Ճանապարհաշինություն, տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ
12.3. Ջրամատակարարում
12.4. Գազամատակարարում
12.5. Ենթակառուցվածքների ոլորտի տրամաբանական հենքը
13. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
13.1. Տարածքային կառավարում
13.1.1. Վարչատարածքային բաժանում
13.1.2. Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ
13.1.3. Մարզպետարանի կառավարում
13.1.4. Քաղաքացիական ծառայություն
13.1.5. Էլեկտրոնային կառավարում
13.2. Տեղական ինքնակառավարում և ապակենտրոնացում
13.2.1. Վարչատարածքային բաժանում և համայնքային
13.2.2. Համայնքային ծառայություն
13.2.3. Տեխնիկական ապահովվածություն
13.2.4. Համայնքային զարգացման ծրագրեր
13.2.5. Քաղաքացիական հասարակություն
13.2.6. Տարածքային կառավարման և ՏԻՄ ոլորտի տրամաբանական հենքը
14. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
14.1. Քարաթափերի կանխարգելում
14.2. Բնական աղետներ
14.3. Տեխնածին աղետներ
14.4. Բնածին և տեխնածին աղետների ռիսկերի նվազեցում
15. ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ 16. ՄՈՆԻԹՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 17. ՀՀ. ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ 18. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ
ՀՀ Արագածոտնի մարզն իր սոցիալ-տնտեսական, արտադրական և բնակլիմայական պայմաններով, ձեռք բերած ցուցանիշներով էապես առանձնանում է երկրի մարզերի շարքում:
Արարատյան դաշտավայրին հարող շրջաններում, համեմատած լեռնային և բարձրլեռնային գոտիների հետ, առավել բարձր են աշխատանքի արդյունավետությունը, եկամուտները, ավելի լավ են մարդկանց սոցիալական և տնտեսական պայմանները:
ՈՒստի, զարգացման անհամաչափությունները մարզում ավելի խիստ են արտահայտված:
Բացի այդ, նույնիսկ բնակլիմայական նպաստավոր պայմաններում, տարածաշրջանների զարգացման տեմպերը բարձր չեն: Կուտակվել են հիմնախնդիրներ, որոնք, առանց լուրջ և հիմնավորված ծրագրի, դժվար է իրականացնել:
Զարգացման հստակ ծրագրերի բացակայության պայմաններում տարիներ շարունակ մարզում կատարված ներդրումները հաճախ ուղղվել են ոչ այն ոլորտներն ու բնագավառները, որտեղ ավելի շատ էր զգացվում դրանց անհրաժեշտությունը:
Ծրագրերի գերակշիռ մասն իրականացվել է առանց հստակ մեթոդաբանության, ենթակա ներդրողների և ծրագիրն իրականացնողի անձնական նկատառումներին և պատկերացումներին:
Արագածոտնի մարզի զարգացման քառամյա ծրագիրը նպատակ ունի կանոնակարգել այս իրավիճակը:
Ծրագրում հստակ սահմանված են մարզի զարգացման առաջնահերթություններն ու գերակայությունները, տրված են դրանց լուծման ուղիները, ճշտված են ֆինանսավորման աղբյուրները:
Հսկայական աշխատանք է կատարվել փաստերի հավաքագրման, վերլուծության, հասարակական պահանջմունքների ուսումնասիրման նպատակով: Ծրագրի առանձին ոլորտների քննարկումներն իրականացվել են առավել թափանցիկության մթնոլորտում: Հաշվի են առնվել նաև մարզի զարգացման ուղղությամբ գիտական և հասարակական կազմակերպությունների նկատառումները: Մարզի բոլոր համայնքները մշակել և գործողության մեջ են դրել համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերը, մարզի գործարարները ներկայացրել են իրանց բիզնես պլանները և առաջարկները:
Առաջիկայում մենք հսկայական աշխատանք ունենք անելու: Մեր նպատակն է ամբողջովին կատարել մեր առջև դրված խնդիրները, հիմքեր ստեղծել մարզի կայուն և արագ առաջընթացի համար: Մարզպետարանը դրա համար ստեղծել է բոլոր անհրաժեշտ պայմանները:
Մենք գիտակցում ենք, որ ծրագիրը վերանայման ու լրացման կարիք ունի:
Մենք պատրաստ ենք այդ առթիվ լսել ցանկացած դիտողություն և առաջարկ, աշխատել բոլորի հետ, ում համար ծրագրի իրականացումը լուրջ նշանակություն ունի:
Մարզի զարգացման ծրագիրը մեր հետագա քայլերի և անելիքների ուղեցույցն է, և մենք վճռական ենք դրանք կյանքի կոչելու գործում:
ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՊԵՏ Ս. ՍԱՀԱԿՅԱՆ
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱԽ - Աշխատանքային խումբ
ԱՄԳ - Աղքատության մասնակցային գնահատում
ԱՍՀՆ - Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն
ԱՎԾ - Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԳԶՄՀ - Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամ
ԵՄ - Եվրամիություն
ԿԶԾ - Կայուն զարգացման ծրագիր
ՀԿ - Հասարակական կազմակերպություն
ՀՀՈԲԾ- Հայաստանի հանրային ոլորտի բարեփոխումների ծրագիր
ՀՊԾ - Համաշխարհային պարենի ծրագիր
ՀՏԶԾ - Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր
ՀՕՖ - Հայ օգնության ֆոնդ
ՄԱԿ - ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր
ՄԱՄՀ - Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ
ՄԳ - Մոնիտորինգ և գնահատում
ՄԶԱՀ - Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտություն
ՄԶԾ - Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄԶՀ - Մարզային զարգացման հանձնաժողով
ՄԶՄԿ - Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն
ՄԶՆ - Միջազգային զարգացման նախարարություն
ՄԺԾԾ - Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր
ՄՄՈՒՀ - Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն
ՈԱԽ - Ոլորտային աշխատանքային խումբ
ՊՈԱԿ - Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն
ՍԾՏԳ - Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություն
ՍՄՎ - Սոցիալական մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՏԱՊ - Տարեկան աշխատանքային պլան
ՏԻ - Տեղական ինքնակառավարում
ՏԻՄ - Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՈՒԹՀՎ - ՈՒժեղ և թույլ կողմեր, հնարավորություններ, վտանգներ
ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկատիրություն
ՓՄՁ ԶԱԿ - ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոն
ՓՄՁ ԶՄԽ - ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ
ՕՈՒՆ - Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ
ՀՃԾ - Հակաճգնաժամային ծրագիր
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. ՀՀ Արագածոտնի մարզային զարգացման ծրագրի գաղափարախոսությունը ձևավորվել է ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ և միջնաժամկետ ծրագրերի, ԿԶԾ-ի, մարզի մարդկային, մասնագիտական, բնական, ավանդութային և մյուս առանձնահատկությունների, հանրապետության տնտեսական և տարածաշրջանային զարգացման ռազմավարական հեռանկարային նպատակների համատեքստում: Մարզի սոցիալ-տնտեսական իրական վիճակը ճշտելու և հիմնախնդիրները բացահայտելու նպատակով լուրջ ուսումնասիրություններ են կատարվել, հավաքվել և վերլուծվել են վիճակագրական տվյալները, համադրվել են ցուցանիշները, բնակչության, գործարարների և համայնքապետերի շրջանում անց են կացվել հարցումներ:
2. ՀՀ Արագածոտնի ՄԶԾ-ի մշակման գործընթացն սկսվել է 2008 թ. հոկտեմբերից` ի կատարումն ՀՀ կառավարության 2008 թ. սեպտեմբերի 18-ի նիստի որոշման: Այդ որոշման իրականացման համար ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարանում կային բոլոր անհրաժեշտ հիմքերը: Ստեղծվել էր վիճակագրական բազմամյա տվյալների, մարզի և համայնքների հիմնախնդիրները բնութագրող ցուցանիշների, ուսումնասիրությունների արդյունքների և գնահատման հարուստ բազա: Նախօրոք ուսումնասիրություններ էին իրականացվել համայնքներում, բացահայտվել էին հիմնախնդիրները, կազմվել էին համայնքների զարգացման եռամյա և քառամյա ծրագրեր և դրանց վրա հիմնված հիմնախնդիրների լուծման ժամանակացույցեր և միջոցառումների ցանկեր: Անց էին կացվել նաև մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանն առնչվող հարցումներ և սոցիոլոգիական ուսումնասիրություններ: Մարզում իրականացվել է աղքատության մասնակցային գնահատում` աղքատության մասին բնակչության տեսակետները հավաքագրելու նպատակով:
3. ՀՀ կառավարության ռազմավարական ծրագրերի, մարզի զարգացման ՄԺԾԾ-ի և գոյություն ունեցող այլ ծրագրերի հետ դրանք դրվել են ՄԶԾ-ի ռազմավարության, գերակայությունների և առաջնահերթությունների սահմանման և ծրագրի կազմման հիմքում: Ծրագրի կազմման և իրականացման նպատակով անհրաժեշտ հրահանգավորումներ ստանալու նպատակով մարզպետի, նրա տեղակալների և աշխատակազմի ղեկավարի մոտ հրավիրվել են մարզպետարանի կառուցվածքային ստորաբաժանումների և մասնագետների խորհրդակցություններ, որտեղ բացատրվել են ՄԶԾ-ի կազմման հիմնախնդիրները, տրվել են հանձնարարականներ, նշվել են գործունեության ուղղությունները և ոլորտները: Մարզային զարգացման ծրագրում ընդգրկված ոլորտներում տիրող վիճակի, ուսումնասիրման, վերլուծության, գնահատման և ծրագրերի մշակման գործընթացի կազմակերպման նպատակով մշակվել են աշխատանքային պլաններ և գործողությունների ժամանակացույցներ:
4. Ձևավորվել է նաև Մարզային զարգացման հանձնաժողովը` Արագածոտնի մարզպետի նախագահությամբ: Դրա կազմում ընդգրկված է մարզպետարանի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, համայնքների և ՀԿ-ների 28 ներկայացուցիչ: Մարզային զարգացման հանձնաժողովի նպատակն է եղել ուսումնասիրել և քննարկել աշխատանքային խմբերի մշակած փաստաթղթերը, լուծել հարցերը, ծրագիրը ներկայացնել մարզային խորհրդին: Հանձնաժողովի, ինչպես նաև մարզի համայնքների, ոչ պետական հատվածի, ՀԿ-ների, մարզում գործող դոնոր կազմակերպությունների և բանկերի ներկայացուցիչների համար մարզպետարանում հրավիրվել է սեմինար-խորհրդակցություն, որտեղ մանրամասն բացատրություններ են տրվել ՄԶԾ-ի, մարզի զարգացման ռազմավարական ուղղությունների, աշխատանքների կազմակերպման ձևերի և մեթոդների, հիմնախնդիրների, դրանց առաջնահերթությունների և գերակայությունների, իրականացվելիք գործընթացի փուլերի, պահանջների և արդյունքների մասին: Ոչ պետական հատվածի կազմակերպություններին առաջարկվել է գործուղել իրենց ներկայացուցիչներին` խմբերի աշխատանքներում ընդգրկվելու համար: ՄԶԾ-ի մոտեցումները, սկզբունքները, կազմն ու գործունեությունը կարգավորող տեխնիկական առաջադրանքը, ձևավորման աղբյուրները հաստատվել են ՄԽ նիստում:
5. Արագածոտնի մարզպետի կարգադրությամբ մարզում ստեղծվել է 8 ՈԱԽ.
1) Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման,
2) Գյուղատնտեսության և բնապահպանության,
3) Մարզային ենթակառույցների,
4) Քաղաքաշինության,
5) Սոցիալական ապահովության և սոցիալական ծառայությունների,
6) Կրթության, մշակույթի և սպորտի,
7) Առողջապահության,
8) Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման, քաղաքացիական հասարակության:
6. Յուրաքանչյուր աշխատանքային խումբ բաղկացած է 6-12 հոգուց, որոնք ներկայացնում են մարզպետարանը, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, մասնագիտացված կառույցները, հասարակական կազմակերպությունները, համայնքային միավորումները: ՈԱԽ-ները ղեկավարում են մարզպետարանի համապատասխան վարչությունների պետերը: Մարզպետարանի տրամադրության տակ եղած բոլոր անհրաժեշտ նյութերը, ինչպես նաև «Մարզային զարգացման ծրագրերի կազմման մեթոդական ուղեցույցը» մարզպետարանը մշակել և տրամադրել է ՈԱԽ-ներին: Խմբերը կազմել են տարեկան աշխատանքային պլաններ, որոնք հաստատել է ՄԶՀ -ն:
7. Ձևավորվել է նաև ՄԳ խումբ` բաղկացած 7 հոգուց: Խմբում ընդգրկված քաղծառայողների պաշտոնների անձնագրերում կատարվել են անհրաժեշտ փոփոխություններ: Մշակվել է խմբի գործունեության կանոնակարգը և հաշվետվությունների ցանկը: Խմբի համակարգողը փոխմարզպետն է:
ՄԶՀ-ն 2011-2014 թ.թ. ՄԶԾ-ի համար սահմանել է հետևյալ
գերակայությունները.
1) Մասնավոր հատված և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրություն
8. Գործարար միջավայրը մարզում կայացած է: Գործում են գործարարությանն աջակցող մարզային և տարածաշրջանային կառույցներ, այդ թվում` Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցության մարզային կենտրոնը: Մասնավոր հատվածը և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրությունը մարզում լուրջ դեր են կատարում ինչպես իրենց տնտեսական գործունեությամբ, այլև` սոցիալական հիմնախնդիրների լուծման գործում: Նոր ստեղծվող ձեռնարկություններում, համաձայն մարզի հարկային տեսչության տվյալների, ամեն տարի աշխատանքի է տեղավորվում 120-150 մարդ:
9. Մարզում մեծ հնարավորություններ կան ՓՄՁ զարգացման համար: Դրանք կարևոր դեր կարող են խաղալ արդյունաբերական արտադրանքների արտադրության, զբոսաշրջության, գյուղմթերքների արտադրության և վերամշակման, մանրամեծածախ ապրանքաշրջանառության, սպասարկման և այլ ոլորտներում: Արտադրությունների և ծառայությունների մոտեցումը բնակչությանը, լրացուցիչ աշխատատեղերի ստեղծումը ՓՄՁ հիմնական խնդիրներից է: Խնդիր է դրվում ավելացնել ծառայությունների քանակը, այն հավասարաչափ` ըստ կարիքի, բաշխել մարզի տարածաշրջաններում և բնակավայրերում, դրանք բնակչության համար դարձնել ավելի մատչելի:
2) Գյուղատնտեսություն և բնապահպանություն
10. Գյուղատնտեսությունը մարզի առաջատար ճյուղն է: Այն տալիս է մարզի համախառն տարեկան արդյունքի մոտ 70 տոկոսը, և ոլորտում զբաղված է մարզի գյուղական բնակչության շուրջ 90 տոկոսը: Բնագավառը լուծում է մարզի համար առավել կարևոր տնտեսական և սոցիալական խնդիրներ: Առաջիկա 4 տարում գյուղատնտեսությունը մնալու է մարզի զարգացման հիմնական գերակայությունը: Կբարելավվեն սերմնաբուծությունն ու տոհմային գործը, կշարունակվի ոռոգման համակարգի կատարելագործումը, կթարմացվի գյուղատնտեսական տեխնիկայի հավաքակայանը, կբարելավվեն մատակարարման և մթերքների իրացման պայմանները: Դրա հետևանքով գյուղացիական տնտեսությունները կամրապնդվեն, կբարձրանա աշխատանքի արդյունավետությունը, կավելանան ֆինանսական միջոց: Գյուղում կշարունակվի նաև արտադրական ենթակառույցների զարգացումը, կավելանա առևտրի, սպասարկման, արտադրությունների և ծառայությունների մատուցող կազմակերպությունների թիվը, կմեծանան ծավալները: Մարզի բնությունը բավականին հարուստ է, և դրա պահպանումն ու վերականգնումը կարևոր խնդիրներ են: Մարզում գործում են հանքարդյունաբերության զգալի թվով ձեռնարկություններ, զարգանում է զբոսաշրջությունը, ընդարձակվում է հանգստյան և ժամանցի գոտիների ցանցը: Դրանք առաջացնում են բնապահպանական լուրջ խնդիրներ, որոնց լուծումը նույնպես կարևոր է: Կավելանան բնապահպանությանը հատկացվող միջոցները, կակտիվացվի ոլորտով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունների և բնակչության դերը: Կգործի իրազեկման համակարգ: Միաժամանակ, կշարունակվեն բնապահպանական միջոցառումները` անտառների տնկումները, աղբավայրերի գործունեության կանոնակարգումը, կսկսվի աղբի արդյունաբերական վերամշակումը:
3) Կրթական, մարզական, մշակութային, առողջապահական և սոցիալական ծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացում
11. Գերակա ուղղություն են մնում կրթության, առողջապահության և սոցիալական ոլորտները: Կլուծվեն բնագավառների վիճակի բարելավման, դրանց որակի և մատչելիության բարձրացման հիմնախնդիրները: Կբարելավվի մարզական կյանքը, կգործեն մարզական և մշակութային կազմակերպություններ և խմբեր:
12. Մարզում առաջիկա 4 տարում կշարունակվի ուսումնական հաստատությունների շենքային պայմանների բարելավման, ուսումնակրթական բազայի հարստացման, ուսուցման և ուսման որակի բարձրացման գործընթացը, կկատարելագործվեն դպրոցների ինքնակառավարման կարողությունները, կզարգանան ներառական կրթության և նախադպրոցական կրթության համակարգերը, կաշխուժանա մարզամշակութային կյանքը և այլն: Կբարելավվեն նաև բուժական հաստատությունների շենքային պայմանները, սպասարկումը կմոտեցվի բնակչությանը և կցուցաբերվի առավել մատչելի և որակյալ բուժօգնություն: Կարևոր խնդիր է համարվում առաջնային բուժօգնության առավել արդյունավետ կազմակերպումը, պայքարը, հատկապես` մանկական, վարակիչ և այլ հիվանդությունների դեմ: Կարևոր խնդիր է նաև կրծողների դեմ հետևողական պայքարի կազմակերպումը, քանի որ մարզում առկա են տուլերեմայի և ժանտախտի տեսակետից անապահով բնակավայրեր: Մարզի բնակչությունն առավել տեղեկացված կլինի մարզում իրականացվող սոցիալական ծրագրերի մասին, կբարելավվի սոցիալական ծառայություն մատուցող կազմակերպությունների աշխատանքը, առավել բազմազան կդարձվեն ծրագրերը և կընդգրկվեն առավել շատ մարդիկ` նամանավանդ, սոցիալապես խոցելի խավերից:
4) Քաղաքաշինություն և համայնքային ենթակառուցվածքների կատարելագործում
13. Ծրագրավորվող տարիներին քաղաքաշինության և համայնքային ենթակառույցների կատարելագործման ուղղությամբ ծրագրվում է շարունակել նախորդ տարիների աշխատանքները: Կբարեկարգվեն ինչպես հանրապետական, այնպես էլ միջհամայնքային և ներհամայնքային ճանապարհները, կշարունակվի բնակավայրերի գազաֆիկացումը, կնորոգվեն համայնքների խմելու ջրագծերը, կկառուցվեն նորերը, կիրականացվեն ենթակառույցների հիմնական և ընթացիկ նորոգումներ: Դրանք կբարելավեն բնակչության կենսապայմանները, կկրճատեն անարդյունավետ ծախսերը, կհեշտացնեն և առավել մատչելի ու հասանելի կդարձնեն սպասարկման պայմանները: Բնակարանաշինության ոլորտում կշարունակվեն նախորդ տարիների աշխատանքները: Կնորոգվեն և կամրացվեն բազմաբնակարանոց շենքերը: Կիրականացվի անհատական բնակարանաշինություն:
5) Տարածքային կառավարման քաղաքականության իրականացման արդյունավետության բարձրացում, տեղական ինքնակառավարման ուժեղացում և քաղաքացիական հասարակության ակտիվության խրախուսում
14. ՄԶԾ-ի ինստիտուցիոնալ բաղադրիչն առաջարկում է շարունակել մարզպետարանի աղքատամետ ռազմավարական պլանավորման կարողությունների բարձրացումը, ՄԶԾ-ի ինստիտուցիոնալ համակարգի կենսունակության ապահովումը, մարզպետարանի աշխատակազմի տեխնիկական և մասնագիտական կարողությունների հզորացումը, տեղեկատվության կառավարման և կառուցվածքային կառավարչական համակարգի բարելավումը, համայնքային ծառայության համակարգի զարգացումը, միջհամայնքային միավորումների ձևավորումը, ՏԻՄ-երի տեխնիկական և մասնագիտական կարողությունների, մարզի բնակչության իրազեկության մակարդակի բարձրացումը, ինչպես նաև հասարակության մասնակցության ապահովումը հանրային կարևորության ծրագրերի մշակմանը, իրականացմանը և մշտադիտարկմանը:
ՄԶԾ-ի կազմման գործընթացն ուղղորդվել է հետևյալ սկզբունքներով.
1) ծրագիրը համահունչ է պետական քաղաքականության հետ:
15. ՄԶԾ-ի հիմքում դրվել են ԿԶԾ-ի, ՄԺԾԾ-ի, հանրապետության ԿԶԾ-ի, հակաճգնաժամային ծրագրերի ոլորտային ռազմավարությունները, նախարարությունների և գերատեսչությունների` մարզին վերաբերող ծրագրերը: Այդ ենթատեքստում հաշվի են առնվել մարզին բնորոշ զարգացման առաջնահերթությունները:
2) ՄԶԾ-ն ամբողջական է և ընդգրկում մարզի զարգացման բոլոր ոլորտները:
16. Դրանք դիտարկվել են ՀՀ կառավարության ծրագրերի, մասնավորապես` ԿԶԾ ենթատեքստում: Ծրագրի կազմումն սկսվել է փաստերի հավաքագրումով, վիճակի իրական գնահատմամբ, գերակայությունների և առաջնահերթությունների որոշակիացմամբ, կազմակերպական ու կառուցվածքային հնարավորությունների բացահայտմամբ և ավարտվել է ֆինանսական աղբյուրների ճշտմամբ ու նախանշմամբ:
3) ապահովվել է մարզի պետական ու ոչ պետական կառույցների և բնակչության առավելագույն մասնակցությունը գործընթացին:
17. Ծրագրի կազմմանը հնարավորինս շատ մասնակցություն է ապահովվել: Այդ աշխատանքներում ընդգրկվել են առավելագույն թվով շահառուներ, որոնց վերաբերում է ՄԶԾ-ն: Դա նպաստել է, որ ծրագիրը դառնա ավելի ամբողջական և համապատասխանի հիմնախնդիրների ներկայացման հարցերին` ըստ գերակայությունների և առաջնահերթությունների: Առավել ճշգրիտ են կազմվել ծրագրի իրականացման ժամանակացույցը և աշխատանքային գրաֆիկը: Դա ապահովել է նաև ծրագրի վրա անհրաժեշտ վերահսկողության իրականացումը: ՄԶԾ-ի մշակման հիմքերն են նաև համայնքների զարգացման եռամյա և քառամյան ծրագրերը, ինչպես նաև բնակչության տարբեր խավերի կարիքները:
4) ծրագիրը նպաստում է կառավարման համակարգի ժողովրդավարության խորացմանը և զարգացմանը:
18. Ծրագրին լայն մասնակցության ապահովումը հնարավորություն է տվել, որպեսզի ՄԶԾ-ում հաշվի առնվեն այն բոլոր առաջարկները, որոնք շոշափում են համայնքների, նրա բնակիչների, մասնավոր հատվածի, տեղական ինքանակառավարման և պետական կառավարման ոլորտների շահերն ու հետաքրքրությունները: Ծրագրի կազմման ընթացքի լայն հրապարակայնության ապահովումը հնարավորություն է ընձեռել մարզի բնակիչներին` առավել տեղեկացված լինել կատարվող աշխատանքների մասին, գնահատել կատարվող գործի կարևորությունը և զգալ իրենց մասնակցությունն այդ աշխատանքներին: Ծրագիրը մշակվել է Արագածոտնի մարզի իշխանությունների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների, փորձագետների և շահագրգիռ այլ կազմակերպությունների մասնակցությամբ:
5) ծրագիրն ապահովում է մարզպետարանի դերի բարձրացումը:
19. Ծրագրի իրականացման գործում մարզպետարանի դերի բարձրացման նպատակով ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված շրջանակներում արվել են առաջարկություններ, կատարվել են կառուցվածքային փոփոխություններ, քաղծառայողների պաշտոնների անձնագրերում կատարվել են անհրաժեշտ ճշտումներ, որոնք բարձրացնելու են մարզպետարանի դերը մարզի զարգացման ծրագրերի կազմման, իրականացման և վերահսկողության գործում, առավել արդյունավետ և նպատակային են իրականացվելու մոնիթորինգի և վերահսկողության գործառույթները: Մարզպետարանն ստանձնել է բյուջետային ու տեխնիկական կարողությունների և որոշումների ընդունման, մարզում իրականացվելիք ծրագրերի իրականացման և դրանց թափանցիկության ապահովման պարտականությունները:
6) հստակ սահմանազատված են ՄԶԾ- ների մշակման և իրականացման մասնակիցների դերերը և զարգացվել են մասնակիցների կարողությունները:
20. Ծրագրի կարևորությունը թելադրում է գործընթացի մասնակիցների կարողությունների զարգացում, նրանց պատասխանատվության և գիտելիքների անընդհատ բարձրացում, պարտականությունների և լիազորությունների ամբողջական իրականացում: Այդ նպատակով մարզպետարանում հրավիրվել են խորհրդակցություններ, անց կացվել են սեմինարներ և քննարկումներ, ընդունվել են ներկայացված բոլոր առաջարկները և դրանք քննարկվել են առավել թափանցիկության պայմաններում: Ծրագրի կազմման մասնակիցներին ցուցաբերվել է անհրաժեշտ մեթոդական և գործնական օգնություն, ուղղորդվել է նրանց աշխատանքը:
7) ստեղծվել է ՄԶԾ-ների ՄԳ կայուն համակարգ: Աշխատանքի ընթացքում համակարգը հետևողականորեն զարգացել է: Առավել ակնհայտ են դարձել ծրագրի հիմնախնդիրները, հիմնադրույթները, ներ դրվել են աշխատանքի նոր ձևեր ու մեթոդներ:
21. ՄԶԾ-ի կազմման, ուսումնասիրությունների, վերլուծությունների, գնահատման ասպարեզներում առավել կարևոր տեղ է հատկացվել մոնիթորինգի և գնահատման համակարգին: ՄԳ համակարգն ունեցել է երկու ուղղություն.
22. Կառուցվածքային-ՄԳ խմբում ընդգրկվող մարզպետարանի կառուցվածքային ստորաբաժանումների աշխատակիցների պաշտոնների անձնագրերում կատարվել են անհրաժեշտ լրացումներ և փոփոխություններ: Դրանցում ամրագրվել է մոնիթորինգի գործառույթը:
23.Գործառութային - այն բաղկացած է հետևյալ հիմնական բաժիններից.
1) քաղաքականության վերլուծություն,
2) ՄԶԾ ցուցանիշների և թիրախների վերանայում,
3) մասնակցային ՄԳ,
4) ազդեցության գնահատում:
24. Առաջին երկուսը ներառված են մարզպետարանի ՄԳ խմբի անդամների պարտականություններում: Մասնակիցների կարողությունների վերապատրաստումն ու զարգացումն ապահովվել է մարզպետարանի կարողությունների զարգացման պլանի և տարեկան աշխատանքային պլանի շրջանակներում: ՄԶԾ մոնիթորինգի և գնահատման համակարգը համահունչ է հակաճգնաժամային ծրագրի գնահատման համակարգին և ընդգրկում է այն հիմնական չափորոշիչները, որոնք հնարավորություն կտան մարզային մակարդակում գնահատում իրականացնել: Այն ներառում է նաև ԿԶԾ-ին հատուկ չափորոշիչներ:
8) մարզային զարգացման ծրագրերի և գերակայությունների սահմանման գործընթացին տրվել է առավելագույն հրապարակայնություն, ապահովվել է թափանցիկությունը:
25. Ծրագրի մշակման և իրականացման փուլերում մեծ ուշադրություն է դարձվել մասնակցային մոտեցումների կիրարկմանը` ֆոկուս խմբային քննարկումների, աշխատանքային խմբերի, մարզային զարգացման հանձնաժողովի, մարզի ՀԿ-ների ցանցի հետ քննարկումների, մասնակցային մոնիթորինգի, միջոցառումների ազդեցության անկախ գնահատման միջոցով: Մասնավորապես` մարզի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բացահայտելու, բնակչությանը մտահոգող և նրանց առաջադրած հարցերը քննարկելու և ՀՏԶԾ-ի գործունեության վերաբերյալ իրազեկության մակարդակը բարձրացնելու նպատակով մարզի գյուղական և քաղաքային համայնքներում ՀՏԶԾ-ն և մարզպետարանը համատեղ կազմակերպել են ֆոկուս խմբային քննարկումներ: Այս նպատակով գործընթացում ներգրավվել են հանրապետությունում և մարզում գործող զանգվածային լրատվության միջոցները, հասարակական կազմակերպությունների հնարավորությունները: Մարզի կայքէջում տեղադրվել են բոլոր անհրաժեշտ նյութերը: Ստեղծվել է ծրագրի կոորդինացման և հրապարակայնության ապահովման հանձնախումբ:
26. Սոցիալ-տնտեսական զարգացման ռազմավարական ուղղությունները ՄԶԾ-ում ներկայացված են հետևյալ կառուցվածքով`
1) ներկա իրավիճակի վերլուծություն` 2005-2009 թթ.-ին ոլորտներում իրականացված աշխատանքների նկարագրություն և վերլուծություն, հիմնախնդիրների և դրանց միջև պատճառահետևանքային կապերի բացահայտում,
2) 2011-2014 թ.թ.-ի ոլորտային նպատակների և զարգացման ռազմավարության մշակում,
3) ռազմավարական ծրագրերի/միջոցառումների ֆինանսավորում,
4) համապատասխան ոլորտի զարգացման ծրագրերի տրամաբանական հենքի պատրաստում:
27. Վերջինս ոլորտային նպատակները, խնդիրները, միջոցառումների կենսագործումից ակնկալվող արդյունքները շաղկապում է միջանկյալ և վերջնական ցուցանիշներին, ինչպես նաև նկարագրում է նպատակներին հասնելու կարևոր նախապայմաններն ու հնարավոր խոչընդոտները, ռիսկերը: Տրամաբանական հենքը կազմում է ՄԶԾ-ի տարեկան աշխատանքային պլանի բաղկացուցիչ մասը, որը տարին երկու անգամ կենթարկվի մոնիթորինգի:
28. Մոնիթորինգի և գնահատման համակարգը (Գլուխ 9) ներառում է հետևյալ գործառույթները.
29. Քաղաքականության վերլուծություն -Այս բաղադրիչը մշակել և իրականացրել է մարզպետարանի ՄԳ խումբը: Կատարվել է աշխատանքների և արդյունքների ուսումնասիրում և վերլուծություն: Նյութերը ներկայացվել են ՄԶՀ-ին: Տարին երկու անգամ քննարկվելու է ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքում սահմանված միջոցառումների իրականացման ընթացքը, որը կարտացոլվի կիսամյակային ու տարեկան հաշվետվություններում: Մոնիթորինգի և գնահատման տարեկան հաշվետվությունը պատրաստելու համար տարվա ընթացքում կթարմացվի ՄԶԾ-ի ցուցանիշների ցանկը, որի հիմնական աղբյուրներն են ՏԱՊ-ի տրամաբանական հենքում ամրագրված ՄԶԾ-ի հատուկ ցուցանիշները, և ԿԶԾ-ի մոնիթորինգի համակարգում ընդգրկված ցուցանիշները:
30. Ոչ-պետական բաղադրիչը. Տարվա վերջում մարզի ՀԿ-ները մասնակցային մոնիթորինգ և գնահատում են իրականացնելու: Միջոցառումը հատկապես նշանակալի է այն առումով, որ իրականացվելու է քաղաքացիական հասարակության կողմից վերահսկում` մարզպետարանի մոնիթորինգի և գնահատման խմբի հետ սերտ համագործակցությամբ: Մասնակցային ՄԳ-ն հնարավորություն կտա ՏԱՊ-ով սահմանված միջոցառումների իրականացումը գնահատել ուղղակի շահառուի տեսանկյունից, որը հիմք է ծառայել արդյունավետության ու ազդեցության որակական գնահատականների ձևակերպման համար: Այս բաղադրիչով քաղաքացիական հասարակությանը հնարավորություն է տրվում ՄԶԾ-ի վարչարարության նկատմամբ իրականացնել հանրային հսկողություն: Նման մեխանիզմի միջոցով ուժեղանալու է հասարակության համագործակցությունը մարզպետարանի ՄԳ խմբի հետ: Բացի այդ, մասնակցային մոնիտորինգը և գնահատումը թույլ է տալիս քննության առնել ՏԱՊ-ի միջոցառումները մարզի բնակչության տեսանկյունից, ինչպես նաև արձանագրել դրանց արդյունավետության ու իրական ազդեցության որակական գնահատականները:
31. ՄԶԾ-ի ցուցանիշների և թիրախների վերանայում - Նույնպես իրականացնելու է ՄԳ խումբը: ՈՒսումնասիրությունների և վերլուծությունների արդյունքում ՄԶԾ-ում արվելու են անհրաժեշտ փոփոխություններ և ճշտումներ:
32. Մասնակցային մոնիթորինգ և գնահատում - Իրականացնելու են ՀԿ-ներն ու անկախ փորձագետները: ՈՒսումնասիրվելու և գնահատվելու է մասնակցային գործընթացի կազմակերպումը, ՄԶՀ-ին արվելու են դրանց արդյունավետությունը բարձրացնելու առաջարկներ:
33. Ոլորտային ազդեցության գնահատում - Աշխատանքը նույնպես իրականացնելու են ՀԿ-ները և անկախ փորձագետները: Գործընթացում ընդգրկված են նաև մարզպետարանի ստորաբաժանումների մասնագետներ: Խումբը ղեկավարում է փոխմարզպետը: Խումբը գնահատելու է կատարված աշխատանքների արդյունքները, դրանց ազդեցությունը աղքատության հաղթահարման և մյուս ծրագրերի իրականացման ընթացքի վրա: Յուրաքանչյուր տարվա վերջում իրականացվելու է «Ազդեցության գնահատում» ուսումնասիրությունը, որի հաշվետվությունը դառնալու է մոնիթորինգի և գնահատման տարեկան հաշվետվության մեկ բաժինը: Այս ուսումնասիրությունն ընդգրկում է ՄԶԾ-ով սահմանված որևէ բնագավառ (օր. 2011 թ.-ին` գյուղատնտեսության ոլորտը, 2012 թ.-ին` դպրոցաշինության ոլորտը): ՈՒսումնասիրությունն իրականացնելու են անկախ փորձագետները, որոնք կատարում են համապատասխան ոլորտում ձեռնարկված միջոցառումների որակի մասնագիտական գնահատում:
34. ՄԶԾ-ի ֆինանսական աղբյուրների ճշտում և ֆինանսավորման ապահովում - Ֆինանսավորման աղբյուրները հինգն են (կարիքները գնահատվել են 60 միլիարդ 312.2 միլիոն դրամ). պետական բյուջե, համայնքների բյուջեներ, վարկային միջոցներ, այլ աղբյուրներ և դոնոր կազմակերպություններ:
35. ՄԶԾ-ի առաջնահերթություններն արտացոլված են միջնաժամկետ ծրագրային հայտերում` այսինքն` ՄԶԾ միջոցները կառավարվում են պետական գործող ընթացակարգերով: Այս ռազմավարական մոտեցումը որոշիչ նշանակություն ունի այն տեսանկյունից, որ ՄԶԾ-ները և դրանց իրականացմանն ուղղված ֆինանսական միջոցները դառնում են միջնաժամկետ ծախսերի ամբողջ գործընթացի անբաժանելի մաս: ՄԶԾ-ում սահմանված ծրագրերի մեծ մասը ներկայումս չունի ֆինանսավորման աղբյուր: Դրանք նախատեսվում է հայթայթել ծրագրի իրականացման ընթացքում: Այդ նպատակով մարզպետարանը Հայաստանում գործող դոնոր կազմակերպություններին ներկայացնելու է ՄԶԾ-ներով սահմանված այն ծրագրերը, որոնք ֆինանսավորման կարիք ունեն:
36. Աշխատանքային խմբերի գործունեության արդյունքում մշակված ոլորտային ռազմավարությունները քննարկել և հավանության է արժանացրել Մարզային զարգացման հանձնաժողովը: Ռազմավարությունները միավորվել են մարզի զարգացման ընդհանուր փաստաթղթում: Մարզային զարգացման հանձնաժողովը, որը գործում է որպես Արագածոտնի մարզային խորհրդին առընթեր խորհրդակցական մարմին, ստեղծվել է ՀՀ Արագածոտնի մարզպետի 2009 թ. ապրիլի 10-ի N 32-Ա կարգադրությամբ: ՄԶՀ-ն նպատակ ունի համակարգել ՄԶԾ կազմման գործընթացները, այդ թվում` քննարկել ռազմավարությունները, հավանություն տալ դրանց և միավորել մեկ համապարփակ փաստաթղթում: Մարզային զարգացման հանձնաժողովը նույնպես մասնակցային միավոր է: Նրա 25 անդամները ներկայացնում են մարզպետարանը, ՏԻՄ-երը, համայնքների միությունները, հասարակական և մասնավոր հատվածները:
37. ՄԶԾ-ն գնահատվում է հետևյալ չափանիշներով.
1) ՄԶԾ-ն աղքատամետ է,
2) համահունչ է պետական ռազմավարություններին և քաղաքականություններին, ազգային և ԿԶԾ-ի նպատակներին և սկզբունքներին,
3) ընդգրկված է ՄԺԾԾ-ում և տարեկան բյուջետային ընթացակարգերում, համայնքների զարգացման եռամյա և քառամյա ծրագրերում,
4) արտացոլում է մարզի իրական կարիքները, որոնք բացահայտվել են մասնակցային գործընթացների արդյունքում,
5) հիմնված է լուրջ ուսումնասիրությունների վրա,
6) ապահովված է մոնիթորինգի և գնահատման համակարգով,
7) իրատեսական է:
38. Այս փաստաթղթում սահմանվել են տարբեր ոլորտներում միջոցառումներ իրականացնելու համար անհրաժեշտ ֆինանսական կարիքները: ՄԶԾ-ի իրականացմանն աջակցելու նպատակով մշակվել են տարեկան աշխատանքային պլաններ, որոնք սահմանում են այն միջոցառումները, որոնց իրականացման համար պատասխանատու են մարզային իշխանությունները և ներկայացնում են այն բազան, որի հիման վրա հնարավոր է վերահսկել իրականացման ընթացքը:
39. Մոնիթորինգի և գնահատման խումբը ձևավորվել է մարզպետարանի կազմում: Այն բաղկացած է 13 ոլորտային մասնագետներից և վերահսկում է ՄԶԾ-ի իրականացումն ու ազդեցությունը, ինչպես նաև ՄԶԾ-ով սահմանված նպատակների շրջանակում ընդհանուր առաջընթացը: Խումբը ղեկավարում է Արագածոտնի փոխմարզպետը: Այս խիստ կարևոր օղակը, որը ձևավորվել է մարզպետի կարգադրությամբ, կգործի նաև հետագայում: ՄԳ համակարգը կազմված է երեք բաղադրիչներից, որոնցից ստացվող տվյալների համադրմամբ հնարավոր է ստանալ ՏԱՊ-երի իրականացման համապարփակ ու վստահելի պատկերը:
40. Հիմնավորված. ՄԶԾ-ում արձանագրվող առաջնահերթություններն ու միջոցառումները հիմնված են իրական տվյալների և դրանց վերլուծությունների վրա, այդ թվում`
1) Հակաճգնաժամային ծրագրի դրույթներն ու մոտեցումները և դրանցով նախատեսված առաջնահերթություններն ու ռազմավարությունները,
2) 2005-07 թվականներին անցկացված Աղքատության մասնակցային գնահատում,
3) ՄԶԾ-ի մոնիթորինգի և գնահատման հաշվետվությունները,
4) 2007 թ., 2008 թ., 2009 թ. Տարեկան աշխատանքային պլանները,
5) Վիճակագրական տվյալների բազաները,
6) ԱՎԾ-ի, բանկերի, դոնոր, ՀԿ և միջազգային կազմակերպությունների հաշվետվությունները և ուսումնասիրությունները,
7) ՀՀ կառավարության, նախարարությունների և գերատեսչությունների հաշվետվությունները, ծրագրերը, հայեցակարգերը:
41. Գնահատելի. ՄԶԾ-ում առաջարկվող միջոցառումները չափելի են, ունեն ցուցանիշներ և թիրախներ: Բոլոր բաժիններն ունեն ոլորտային տրամաբանական հենք:
42. Իրականանալի. ՄԶԾ-ում առաջարկված միջոցառումներն իրատեսական են: Ծրագրում արտացոլված են և այն միջոցառումները, որոնց համար արդեն իսկ կան ֆինանսական միջոցներ և այն, որոնց համար ֆինանսավորման աղբյուրները պետք է գտնվեն:
43. Աշխատանքային խմբերն իրենց գործունեությունն սկսել են փաստահավաքմամբ, հիմնարար փաստաթղթերի, հաշվետվությունների և սոցիալ-տնտեսական տվյալների, եզրակացությունների քննարկումով, ինչպես նաև առաջնահերթությունների վերաբերյալ իրենց կարծիքների ձևավորումով: Ոլորտային աշխատանքային խմբերի գործունեության երկրորդ փուլում համաձայնություն է ձեռք բերվել ոլորտի խնդիրների և առաջնահերթությունների վերաբերյալ, քննարկվել են ընթացիկ վիճակն ու հիմնախնդիրները: Ոլորտի խնդիրներն ու ռազմավարություններն ամրագրվել են տրամաբանական հենքի ձևաչափով: Տրամաբանական հենքը կառավարման մի գործիք է, որտեղ հստակորեն ներկայացվում են միջոցառումների, խնդիրների ու նպատակների միջև գոյություն ունեցող և հնարավոր կապերը:
44. ՄԶԾ-ի կազմման համար կիրառվել է տրամաբանական հենքի պարզեցված տարբերակը, ինչը.
1) Նկարագրում է ոլորտի հիմնական խնդիրը, որը պետք է լուծել: Սա «քաղաքական ու ռազմավարական մակարդակի» նպատակ է, որն ամրագրված է ընդհանուր ձևակերպումներով և պարտադիր չէ, որ այն լիարժեքորեն իրականացվի ՄԶԾ-ի գործողության քառամյա ժամկետում:
2) Նկարագրում է առաջնահերթ ծրագրերը, որոնք ուղղված են ոլորտի խնդրի իրականացմանը:
3) Սահմանում է այն ցուցանիշները, որոնց միջոցով կատարվելու է ծրագրի իրականացման և ոլորտային խնդիրների լուծման մոնիթորինգ:
4) Նկարագրում են բոլոր այն հնարավոր ռիսկերը, որոնք կարող են ազդեցություն ունենալ ծրագրերի մշակման ու կատարման կամ ոլորտի ավելի լայն խնդիրների լուծման վրա:
45. Տրամաբանական հենքի նպատակն է առանձին միջոցառումների մակարդակում ավելի մանրամասն պլանավորման հիմքեր ապահովել: Այս աշխատանքները պետք է կատարվեն տարեկան կտրվածքով` ՄԶԾ-ի իրականացման ամբողջ ընթացքում: Ավելի մանրամասն պլանավորման ընթացքում բացահայտվելու են միջոցառումների արդյունքների ու անելիքների մանրամասները, ինչպես նաև գտնվելու են դրանց իրականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները:
46. Համաձայնեցնելով ոլորտային խնդիրներն ու գերակայությունները` ՈԱԽ-ները պատրաստեցին ոլորտային ռազմավարությունների նախագծերը: Սրանց հիմքում համապատասխան ոլորտների տրամաբանական հենքերն են, որոնք կազմված են համաձայն հետևյալ կառուցվածքի.
1) ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն,
2) ոլորտի ռազմավարություն,
3) ոլորտի ֆինանսավորում:
47. Վերջին բաժնում ներկայացված են ոլորտային ռազմավարությունների իրականացման ֆինանսավորման մանրամասները, ինչպես նաև միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի համաձայն տեղեկատվություններ` առկա ֆինանսական աղբյուրների ու միջոցների մասին`:
2. ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
48. ՀՀ Արագածոտնի մարզը կազմավորվել է 1996 թ.-ին: Այն ներ է առել Թալինի, Աշտարակի, Ապարանի և Արագածի նախկին վարչական շրջանների տարածքները:
Տարածքը - 2 756 քառ. կմ (հինգերորդը ՀՀ-ում): Զբաղեցնում է ՀՀ տարածքի 9.3 տոկոսը:
Բնակչությունը 140.5 հազար մարդ - (01.01.2008 թ.) Կազմում է ՀՀ բնակչության 4.4 տոկոսը: Խտությունը 1 քառ. կմ-ի վրա - 51 մարդ:
Մարզային կենտրոնը - ք. Աշտարակ (20.8 հազար բնակիչ)
Քաղաքային համայնքներ - 3 (Ապարան - 6.6 հազար, Թալին - 5.7 հազար բնակիչ - (01.01.2008 թ.):
Գյուղական համայնքներ - 111
Քաղաքային բնակչություն - 33.1 հազար մարդ
Գյուղական բնակչություն -107.4 հազար մարդ
Գյուղատնտեսական հողատեսքեր - 136667 հա,
այդ թվում` վարելահողեր 55711 հա:
Ամենաբարձր կետը ծովի մակարդակից - 4090 մ (Արագած լեռ)
-------------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
49. Մարզն իր անվանումը ժառանգել է պատմական Այրարատ աշխարհի Արագածոտն գավառի անունից: Արևմուտքում մարզը ձգվում է մինչև Թուրքիայի պետական սահմանը: Արագածոտն մարզի տարածքն ընկած է հյուսիսային լայնության 43 o 12' և 43 o 45', արևելյան երկայնության 43 o 35' և 44 o 32' միջև: Արագածոտն մարզի տարածքը Արարատյան գոգավորության արևմտյան լեռնալանջն է, որի շնորհիվ սառնամանիքներն ավելի թույլ են, քան Արարատյան դաշտում, իսկ ամռանը լանջերի և հարթավայրերի միջև զարգանում է օդի լեռնահովտային շրջանառություն (քամիներ):
50. Մարզի լանդշաֆտները կրում են ինչպես բարեխառն, այնպես էլ մերձարևադարձային կլիմայական գոտիների ազդեցությունը: Այս պատճառով ամառները մարզի ստորին գոտում (1000-1600 մ) տաք և չորային են, ձմեռները` չափավոր ցուրտ: Մարզում հունվարին օդի միջին ջերմաստիճանը փոփոխվում է -5 -8-ից մինչև -12 աստիճան, իսկ հուլիսին` 25-30 աստիճան:
51. Տարածքի ստորին գոտում նկատվում են ուժգին և միջակ ուժի երաշտներ: Հաճախ են նաև կարկտահարությունները:
52. Տարածքով անցնում է Արզնի-Շամիրամ ջրանցքը, գործում է նաև Թալինի ջրանցքը: Մարզն աչքի է ընկնում ջրամբարների առատությամբ: Գործում են Ապարանի, Հալավարի, Ծիլքարի, Ներքին Սասնաշենի, Դավթաշենի, Թալինի, Վերին Բազմաբերդի, Կաքավաձորի, Շենիկի, Աշնակի ջրամբարները: Դրանցից ամենախոշորը Ապարանի ջրամբարն է, որի հայելու մակերեսը 780 հա է, իսկ ծավալը` 91 միլիոն խմ: Գոյություն ունեն գրունտային և արտեզյան ջրերի խոշոր պաշարներ:
Արագած լեռը
-----------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
53. Կլիմայական գոտիներից հանդիպում են չոր ցամաքային, չափավոր տաք-չոր, բարեխառն տաք ամառով, չափավոր ցուրտ, ցուրտ լեռնային գոտիները: Բնական լանդշաֆտային գոտիներից հանդիպում են կիսաանապատային, չոր լեռնատափաստանային, ալպյան և նիվալ գոտիները:
54. Օգտակար հանածոներից մարզում շռայլորեն տարածված են շինանյութերը` տուֆ, բազալտ, կրաքար, կավահող, խարամ, պեմզա և պեռլիտ:
55. Արագածոտնի մարզում են գտնվում Հայաստանի Հանրապետության ամենաբարձր գագաթ Արագածը (4090 մ.) և Ծաղկասար (2219 մ.), Իրինդ (2050 մ.), Արտենի (2047 մ.) հանգած հրաբուխները:
56. Գետային ցանցը թույլ է զարգացած: Մարզի գլխավոր գետը Քասախն է, որի ընդհանուր երկարությունը 89 կմ է: Քասախի վտակներն են Գեղարոտը (25 կմ), Ամբերդը (36 կմ), Շաղվերդը (28 կմ) և Քարաղբյուրը (20 կմ): Մարզում կան ժամանակավոր հոսք ունեցող մի քանի գետակներ: Դրանցից ամենամեծը Մաստարայի սելավատարն է (90 կմ.):
57. Մարզում կա 8480 հա անտառաշերտ: Մարզի մարզի տարածքով են անցնում հանրապետական նշանակության 3 ավտոմայրուղիները` Երևան Աշտարակ-Թալին-Գյումրի, Երևան-Աշտարակ-Սպիտակ և Երևան-Արմավիր-Քարակերտ-Գյումրի:
Բյուրականի աստղադիտարանը
-----------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
58. Մարզի տարածքը հատում է նաև ՀՀ գլխավոր երկաթուղին (միայն ծայր արևմտյան հատվածով և մարզի տնտեսական զարգացման վրա էական ազդեցություն չի թողնում):
59. Մարզը հանրապետության գիտական խոշոր կենտրոններից է: Աշտարակի տարածաշրջանում գործում են ՀՀ Գիտությունների ակադեմիայի 6 գիտահետազոտական ինստիտուտ և կոնստրուկտորական բյուրո: Դրանց թվում է նաև Բյուրականի աշխարհահռչակ աստղադիտարանը: Մարզն նաև ունի հանգստյան գոտիների լայն ցանց, որոնք հիմնականում տեղավորված են Բյուրականի անտառային գոտում: Զբոսաշրջության զարգացման համար կան նպաստավոր պայմաններ:
60. Մարզում կան Հայոց պատմության գրեթե բոլոր ժամանակներին բնորոշ մեծ թվով պատմական հուշարձաններ: Լավ պահպանված են կիկլոպյան ամրոցներ, մ.թ.ա. 3-1-ին հազարամյակի բնակատեղի (Գեղարոտ), ուրարտական ամրոցներ (Հնաբերդ, Ծաղկահովիտ), Արշակունյաց թագավորների դամբարանը Աղձքում (4-րդ դար), Ագարակի, Ավանի, Քասաղի, Փարպիի բազիլիկները (5-րդ դար), Հովհանավանքը (5-8-րդ դար), Օշականում Մ. Մաշտոցի դամբարանի վրա կառուցված եկեղեցին (5-րդ դար), Սաղմոսավանքը, (13-18 րդ դդ.), Տեղերի վանքը (13-15-րդ դդ.) Աստվածընկալ վանքը (13-15-րդ դ դ.), Շենիկի (5-7-րդ դ.դ), Մաստարայի (6-րդ դար), Գառնահովիտի (6-7-րդ դար), Ներքին Սասնաշենի եկեղեցիները, Քրիստափորի վանքը (7-րդ դար), Աշտարակի կամուրջը (17-րդ դար), Աշտարակի Ականատեսի առուն (ուրարտական ժամանակաշրջան):
Ամբերդ
-----------------------
ԻՐՏԵԿ - նկարը չի բերվում
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶՈՒՄ
61. Աղքատության վերացմանը նպատակամղված պայքարն ամրագրված է ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված ԿԶԾ-ում, ԿԶԾ-ի միջոցառումների պլանում, ինչպես նաև Կառավարության հաստատած միջին ժամկետ ծախսային ծրագրում:
62. ԿԶԾ-ի քաղաքականությունների փաթեթն ընդհանուր առմամբ ներառում է ամբողջ երկրի մասշտաբով նախանշված գերակա ուղղությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում են կայուն տնտեսական աճի ապահովմանը, հանրային կառավարման բարեփոխումներին, ներառյալ կոռուպցիայի դեմ պայքարին, մարդկային զարգացման հիմնախնդիրներին, հանրության մասնակցության ու մոնիթորինգի մեխանիզմների ներդրմանը: Այն ռազմավարական ծրագիր է, որի մարտավարությունը, այսինքն, իրականացվելիք միջոցառումների ուղղվածության որոշումը, պահանջում է ռազմավարական խնդիրների տեղայնացում` ըստ երկրի առանձին տարածքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման և աղքատության դրսևորման առանձնահատկությունների:
63. Ինչպես երկրում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում աղքատությունը կրճատվելու ակնհայտ միտում ունի: 2006 թ.-ին, 1999 թ.-ի համեմատությամբ մարզում աղքատ բնակչության թիվը նվազել է 33, իսկ շատ աղքատներինը` 20.2 կետով: Նման միտում դրսևորվել է նաև հաջորդ տարիներին: 2007 թ.-ին Հայաստանում ոչ աղքատ էր համարվում բնակչության 75 տոկոսը, աղքատ` 21.2 տոկոսը, շատ աղքատ` 3.8 տոկոսը:
64. Սակայն այդ միտումն ունի իր առանձնահատկությունները: Եթե 1999 թ-ին գյուղական ոչ աղքատ բնակչության միջին ամսական եկամուտները երկրում ավելի բարձր են եղել, քան Երևանում և հանրապետության այլ քաղաքներում, ապա 2005 թ-ին գյուղական բնակչության եկամուտները 5 տարվա ընթացքում աճել են ընդամենը 612.4 դրամով, իսկ Երևանում` 1323.5 դրամով: Ընդ որում, գյուղմթերքների վաճառքից ստացվող եկամուտներն ընդհանուր եկամուտների կազմում գյուղական ոչ աղքատ բնակչության շրջանում այդ տարիների ընթացքում պակասել են` 1999 թ. 63.2 տոկոսից 2005 թ-ին իջնելով 9.6 տոկոսի: Կրճատվել են նաև գյուղմթերքներից ստացվող բացարձակ եկամուտները: Եթե 1999 թ-ին գյուղմթերքների իրացումից գյուղական ոչ աղքատ բնակիչների միջին ամսական վաստակը կազմել է 11529.5 դրամ, ապա 2005 թ-ին այն իջել է 6213.3 դրամի: Այդ տարիների ընթացքում եկամուտների մեջ ավելացել են սոցիալական և մասնավոր տրանսֆերտները` համապատասխանաբար բարձրանալով 10.9 և 8.0 տոկոսով:
65. Համաձայն վիճակագրական տվյալների, Հայաստանի գյուղական բնակավայրերի աղքատ համարվող բնակիչների միջին ամսական եկամուտները 1999-2005 թթ.-երին բարձրացել են 4005.0 դրամով և 2005 թ-ին կազմել են 4901.3 դրամ: Աճը կազմել է 70.8 տոկոս: Այդ նույն ժամանակաշրջանում Հայաստանի Հանրապետությունում միջին հաշվով այդ խավի եկամուտներն աճել են 4272.1 դրամով և կազմել 6542.5 դրամ; Աճը կազմել է 88.2 տոկոս: Այդ նույն ցուցանիշը Երևանում կազմել է 92.6 տոկոս: Գյուղական բնակավայրերի շատ աղքատ համարվող բնակիչների միջին ամսական եկամուտները 2005 թ-ին 1999 թ-ի համեմատությամբ ավելացել են 2100.4 դրամով: Աճը կազմել է 236.3 տոկոս: Երկրում միջին աճը կազմել է 213.6 տոկոս:
66. Սոցիալական տրանսֆերտները կրճատում են շատ աղքատ խավերի աղքատությունը: Սակայն հասարակության մյուս` աղքատ խավի վրա դրանք լուրջ ազդեցություն չունեն: Միաժամանակ, դրանք բավականին ցածր են` աղքատ բնակչության կենսամակարդակի վրա էական ազդեցություն ունենալու համար:
67. Արագածոտնում գրանցվել է հանրապետությունում աղքատության կրճատման ամենամեծ առաձգականությունը` 3.18, հիմնականում` աղքատության մեկնարկային շատ բարձ մակարդակի պատճառով: Սակայն աղքատությունը մարզում մնում է բարձր մակարդակի վրա: Համապետական, այդ թվում` հակաճգնաժամային ծրագրի տեղայնացման հիմնախնդիրն առավել հրատապ է այն տարածաշրջանների համար, որոնց զարգացման միտումներն զգալիորեն հետ են մնում հանրապետության միջին ցուցանիշներից` պայմանավորված լինելով`
68. Տարածքի տնտեսական ներուժի սահմանափակություններով. - Տվյալները վկայում են, որ ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ Արագածոտնի մարզում աղքատ և ծայրահեղ աղքատ բնակիչների ամսական եկամուտներն ավելի արագ տեմպերով են աճում, քան ոչ աղքատ բնակչության շրջանում: Համաձայն ՏՏԿԱՀ տվյալների, աղքատության մակարդակը ավելի բարձր է հատկապես աղետի գոտու, հեռավոր, սահմանամերձ ու գյուղատնտեսության վարման համար առավել անբարենպաստ պայմաններ ունեցող տարածքներում: ՀՀ Արագածոտնի մարզում աղքատության բարձր մակարդակը հիմնականում պայմանավորված է վերջին գործոնով: Թալինի, Ապարանի և Արագածի տարածաշրջանների գյուղատնտեսական հողերի մի մասն է ընդամենը ոռոգովի: Շատ են քարքարուտները և անօգտագործելի, մեքենայական մշակության համար անհարմար փոքր հողակտորները: Հիմնականում լեռնային և բարձրլեռնային տարածքներում ցածր է գյուղատնտեսության արդյունավետությունը:
69. Ֆիզիկական և սոցիալական ենթակառուցվածքների թերզարգացած ցանցով - Հիմնականում փոքր համայնքներում չկան բուժսպասարկման կետեր, առևտրի օբյեկտներ, բավարար չեն կրթական և մշակութային պայմանները: Այդ գյուղերի բնակչությունը ստիպված իր կարիքները հոգում է ավելի մեծ բնակավայրերում, հիմնականում` նախկին շրջկենտրոններում: Անմխիթար վիճակում են գյուղամիջյան և դաշտամիջյան ճանապարհները, շատ բնակավայրերում հեռուստահաղորդումների և կապի որակը բարձր չէ: Չնայած ավելացել են գյուղացիական տնտեսությունների վարկավորման հնարավորությունները, սակայն բանկային և վարկային ծառայությունը բնակչության մեծամասնության համար անհասանելի է մնում:
70. Բնակչության անբարենպաստ սոցիալ-ժողովրդագրական կազմով - Բավականին էական են աղքատության մակարդակների գենդերային և տարիքային տարբերությունները: Հիմնականում առավել ծանր սոցիալական վիճակում են բազմանդամ ընտանիքները: Հինգ և ավելի հոգանոց ընտանիքներում աղքատության կրճատումը տեղի է ունեցել առավել ցածր տեմպերով, քան 1-4 հոգանոց ընտանիքներում: Համաձայն վիճակագրական տվյալների, 4 և ավելի երեխա ունեցող ընտանիքների աղքատության մակարդակը զիջում է միայն գործազուրկների կենսական մակարդակին: Այս տվյալները վկայում են, որ կատարվող տնտեսական և սոցիալական բարեփոխումները առավել քիչ են անդրադառնում այդպիսի ընտանիքների կենսամակարդակի վրա: Այն փաստը, որ Արագածոտնի բնակչությունը մեծ մասամբ գյուղաբնակ է, արդեն կանխորոշում է մարզում աղքատության հաղթահարման հիմնախնդրի լուծման հետ կապված առավել բարդ իրավիճակը: Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ մարզում բնակվում են մեծ թվով եզդի ազգաբնակչության ներկայացուցիչներ, որոնք, ավանդաբար, ունեն բազմանդամ ընտանիքներ, այս բնակիչների վիճակն աղքատության տեսակետից առավել վատ է: Դա ապացուցվում է նաև ժողովրդագրական և արտաքին միգրացիայի տվյալներով. արտագնա աշխատանքի մեկնողների թիվը եզդի բնակչության շրջանում առավել մեծ է, քան հայերի: Հատկապես գյուղատնտեսական աշխատանքների շրջանում այդ ընտանիքների ճնշող մեծամասնության տղամարդիկ մեկնում են արտագնա աշխատանքի` տնտեսությամբ զբաղվելու հոգսը թողնելով կանանց և երեխաներին: Իսկ նրանց աշխատանքը պակաս արդյունավետ է: Շատ ընտանիքներ ընդհանրապես, ընդմիշտ հեռանում են մարզից և երկրից:
71. ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի շրջանակներում 2005 թ. իրականացված «Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում» հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ Արագածոտնի մարզն աչքի է ընկնում սոցիալական խոցելիության բարձր համաթվով, որը հաշվարկվել է փորձագիտական հետազոտության արդյունքում ստացված խոցելի խմբերի ցանկի և նրանց խոցելիության աստիճանների ամփոփ գնահատականների հիման վրա (տես Աղյուսակ 3.1):
Աղյուսակ 3.1. Խոցելի խմբերի ներկայացվածությունը ՀՀ մարզերում
(% մարզի բնակչության թվում)
.____________________________________________________________________.
|ՀՀ մարզեր |Խոցելի խմբերը ՀՀ մարզերում, % մարզի բնակչության |Խոցե-|
| |թվում |լիու |
| |__________________________________________________|թյան |
| |Հաշ-|Ծնողա|Միայ-|Գործա-|Տա- |Բազմա-|Փախստա-|Նպաս- |համա-|
| |ման-|զուրկ|նակ |զուրկ-|րեց-|զավակ |կաններ |տառու-|թիվ |
| |դամ-|երեխա|ծերեր|ներ |ներ |ընտա- | |ներ | |
| |ներ |ներ | | | |նիքներ| | | |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Երևան | 4.4| 2.1 | 9.8 | 25.0 |12.9| 4.9 | 4.6 | 9.2 | 31.7|
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Արագածոտն | 3.7| 3.1 | 9.8 | 16.9 |12.0| 20.2 | 5.1 | 17.5 | 34.2|
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Կոտայք | 2.6| 1.7 | 6.2 | 37.1 | 8.8| 14.8 | 11.0 | 13.7 | 38.1|
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Գեղարքունիք| 4.0| 1.4 | 8.4 | 37.3 |12.0| 21.4 | 11.0 | 23.3 |45.5 |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Տավուշ | 6.9| 5.1 | 16.2| 27.8 |15.7| 8.0 | 7.4 | 21.2 |45.6 |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Լոռի | 5.1| 3.9 | 9.6 | 19.1 |11.6| 9.0 | 5.8 | 29.4 |35.5 |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Շիրակ | 4.2| 4.8 | 13.2| 18.2 |11.8| 8.2 | 1.3 | 35.9 |36.6 |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Արարատ | 3.4| 3.1 | 7.8 | 14.9 |13.1| 12.6 | 17.0 | 12.4 |31.8 |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Արմավիր | 2.9| 2.8 | 9.6 | 18.3 |10.5| 13.8 | 8.6 | 9.1 |30.5 |
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Սյունիք | 5.5| 5.2 | 13.2| 19.7 |12.6| 9.6 | 9.0 | 14.5 | 37.5|
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Վայոց Ձոր | 5.6| 2.5 | 7.2 | 21.9 |13.3| 13.2 | 7.0 | 19.0 | 35.6|
|___________|____|_____|_____|______|____|______|_______|______|_____|
|Ընդամենը ՀՀ| 4.2| 3.2 | 10.1| 24.2 |12.2| 12.3 | 7.2 | 17.3 | 36.6|
.____________________________________________________________________.
Աղբյուրը` Հայաստանի սոցիալական միտումները: Խոցելի բնակչությունը ՀՀ մարզերում: Տեղեկատվական վերլուծական պարբերական: ՄԱԿԶԾ - Հոկտեմբեր 2005թ.: Էջ 17
72. Աղյուսակի տվյալները վկայում են, որ Արագածոտնի մարզի սոցիալական խոցելիության համաթիվը չի գերազանցում հանրապետական միջին համաթվին (36.6%): Սակայն դա չի նշանակում, թե մարզում հիմնախնդիրը սրությամբ չի ծառացած:
Գրաֆիկական պատկեր 1. Խոցելի խմբերի հարաբերակցությունը Արագածոտնի
մարզում
-----------------------------
ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում
73. Խոցելի բնակչության տեսակարար կշիռն ավելի մեծ է փոքր համայնքներում (մինչև 500 բնակիչ ունեցող): Փաստորեն, որքան փոքր է համայնքը, այնքան մեծ է այնտեղ խոցելի բնակչության տեսակարար կշիռը և որքան մեծ է փոքր համայնքների տեսակարար կշիռը մարզի համայնքների ընդհանուր թվում, այնքան բարձր է խոցելի բնակչության միջին մակարդակը մարզում: Ըստ Հայաստանի աղքատության առանձնահատկությունների, գյուղական բնակչությունը առավել դանդաղ տեմպերով է հաղթահարում աղքատությունը, քան քաղաքայինը (տես` Աղյուսակ 3.2): Միաժամանակ, անհավասարության աստիճանը գյուղական բնակավայրերում նկատելիորեն բարձր է քաղաքային բնակավայրերի համեմատ, ինչն իր հերթին հանդես է գալիս որպես չափազանց լուրջ աղքատածին գործոն:
Աղյուսակ 3.2. Գյուղական և քաղաքային աղքատության միտումները ՀՀ-ում,
1998/99-2005 թթ. (%-ով)
.________________________________________________.
|Մարզեր |1998/99|2004|2005|
|______________________________|_______|____|____|
|Աղքատության մակարդակը, որից` | 56.1 |34.6|29.8|
|______________________________|_______|____|____|
|Չքավորության մակարդակը | 9.3 | 6.4|4.6 |
|________________________________________________|
| Հայաստանի Հանրապետություն |
|________________________________________________|
| Քաղաքային բնակավայրեր |
|________________________________________________|
|Աղքատության մակարդակը, որից` | 62.1 |36.4|30.7|
|______________________________|_______|____|____|
|Չքավորության մակարդակը | 26.2 | 7.5| 5.3|
|________________________________________________|
| Գյուղական բնակավայրեր |
|________________________________________________|
|Աղքատության մակարդակը, որից` | 48.2 |31.7|28.3|
|______________________________|_______|____|____|
|Չքավորության մակարդակը | 14.1 | 4.4| 3.3|
.________________________________________________.
Աղբյուրը` 2005 թ., ՀՀ ԱՎԾ:
74. Բնակլիմայական խիստ պայմաններով - Արագածոտնում աղքատությունն առավել տարածված է հատկապես բարձրլեռնային (ծովի մակարդակից ավելի քան 1700 մ բարձրությամբ) գոտիներում: ՀՀ կառավարության 1998 թ. նոյեմբերի 27-ի N 756 որոշմամբ ՀՀ Արագածոտնի մարզում լեռնային բնակավայրերի շարքին են դասվել 16, իսկ բարձրլեռնայինինների շարքին` 23 բնակավայր: Այդ ցուցանիշով Արագածոտնը զիջում է միայն Գեղարքունիքի և Շիրակի մարզերին: Աղքատությունը բարձր է հատկապես սահմանափակ հողային հնարավորություններ ունեցող համայնքներում: Այսպես, միայն 1996-1999 թթ. ընթացքում ծովի մակարդակից 1701 մ և ավելի բարձր գոտում բնակվողների շրջանում աղքատությունն աճել է 15%-ով:
75. Համայնքների աղքատության վրա ազդում է նաև վերջիններիս մեծությունը: Որքան փոքրաթիվ է համայնքի բնակչությունը, այնքան մեծ է աղքատության հակվածությունն ու գրեթե «անտեսանելի» համայնքային զարգացման հեռանկարները: Այն փաստը, որ Արագածոտնի մարզի համայնքների 34.2%-ը (39 համայնք) ունեն մինչև 500 բնակիչ, իսկ 31.6%-ը (36 համայնք)` 501-ից 1000 բնակիչ, արդեն իսկ վկայում է մարզի համայնքների կեսից ավելիի համար համայնքային զարգացման ծրագրերի իրագործման հարցում օբյեկտիվորեն առկա խոչընդոտների մասին:
------------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում