ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Քաղաքացիական գործ թիվ ԱՎԴ/0594/02/09
դատարանի որոշում 2010 թ.
Նախագահող դատավոր` Ն. Հովսեփյան
դատավորներ` Ն. Բարսեղյան
Ա. Մկրտչյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Ս. Սարգսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Վ. Աբելյանի
Ս. Անտոնյանի
Վ. Ավանեսյանի
Ա. Բարսեղյանի
Մ. Դրմեյանի
Ե. Խունդկարյանի
Է. Հայրիյանի
Ե. Սողոմոնյանի
2010 թվականի հունիսի 25-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով Ավետիս Գալստյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 05.03.2010 թվականի որոշման դեմ` ըստ Փորսոր (Հասմիկ) Ավդոյանի հայցի ընդդեմ Ավետիս Գալստյանի` ձեռքբերման վաղեմության ուժով անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Փորսոր Ավդոյանը պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել սեփականության իրավունքը ՀՀ Արարատի մարզի Բերդիկ գյուղում գտնվող 978 քմ մակերեսով տնամերձ հողամասի նկատմամբ:
ՀՀ Արարատի և Վայոց ձորի մարզերի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 18.09.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 05.03.2010 թվականի որոշմամբ Դատարանի 18.09.2009 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ավետիս Գալստյանը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով:
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված` ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման հիմքերը, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի իմաստով քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատեր չէ, կարող է դրա նկատմամբ սեփականության իրավունք ձեռք բերել, եթե տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ, անընդմեջ որպես սեփական գույք տիրապետում է այն: Վերաքննիչ դատարանը չի հետազոտել և օբյեկտիվ չի գնահատել գործում առկա մի շարք ապացույցներ, մասնավորապես այն, որ Ավետիս Գալստյանը հոր մահից հետո` 2009 թվականին, որպես ժառանգություն ընդունել է վիճելի 978 քմ մակերեսով տնամերձ հողամասը, դարձել է դրա սեփականատերը, և նշված հողամասը գտնվում է Ավետիս Գալստյանի տիրապետման և օգտագործման ներքո:
Տվյալ դեպքում անհասկանալի է, թե Փորսոր Ավդոյանը որ ժամանակահատվածում է օգտագործել վիճելի հողամասը, և ինչ հիմքով է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչվել նրա սեփականության իրավունքը հողամասի նկատմամբ, քանի որ նա տնամերձ հողամասը չի տիրապետել որպես սեփական գույք:
Վերոգրյալի հիման վրա վճռաբեկ բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել և փոփոխել Վերաքննիչ դատարանի 05.03.2010 թվականի որոշումը` Փորսոր Ավդոյանի հայցը մերժել:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) ՀՀ Արարատի մարզի Բերդիկ համայնքի 978 քմ տնամերձ հողամասի սեփականատերն էր Ավետիս Գալստյանի հայրը` Հայրիկ Գալստյանը (գ.թ. 12):
2) 23.06.1998 թվականի նոտարական վավերացում չստացած առուվաճառքի պայմանագրով Հասմիկ Ավդոյանը գնել է ՀՀ Արարատի մարզի Բերդիկ համայնքի 978 քմ տնամերձ հողամասը (գ.թ. 10):
3) ՀՀ Արարատի և Վայոց ձորի մարզերի ընդհանուր իրավասության դատարանի 26.06.2009 թվականի վճռով մերժվել է Փորսոր Ավդոյանի հայցը` նոտարական վավերացում չստացած առուվաճառքի պայմանագիրը վավեր ճանաչելու և Ավետիս Գալստյանի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը, սեփականության իրավունքի գրանցամատյանում կատարված գրառումն անվավեր ճանաչելու պահանջները (գ.թ. 27):
4) 31.03.2009 թվականին տրված ժառանգության իրավունքի վկայագրի հիման վրա ՀՀ Արարատի մարզի Բերդիկ համայնքի 978 քմ տնամերձ հողամասի նկատմամբ գրանցվել է Ավետիս Գալստյանի սեփականության իրավունքը (գ.թ. 5,6):
5) ՀՀ Արարատի մարզի Բերդիկի գյուղապետարանի 29.07.2009 թվականի տեղեկանքի համաձայն` Փորսոր Ավդոյանը 1998 թվականից մինչև 2008 թվականը մշակել է Հայրիկ Գալստյանին պատկանող տնամերձ հողամասը (գ.թ. 12):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը
Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատերը չէ, սակայն այն տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է որպես սեփական գույք, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք է բերում սեփականության իրավունք (ձեռքբերման վաղեմություն):
Վերոնշյալ հոդվածից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմությունն իրենից ներկայացնում է օրենքով նախատեսված որոշակի ժամկետի լրանալու և որոշակի պայմանների վրա հասնելու ուժով մեկ անձի կողմից սեփականության իրավունքի ձեռքբերման, իսկ մյուսի կողմից այդ իրավունքի դադարման միջոց:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերլուծությունից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման համար անհրաժեշտ է մի շարք վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը: Մասնավորապես դրանք են`
1. տիրապետումը պետք է լինի բարեխիղճ: Տիրապետման բարեխղճությունը գնահատվում է գույքն անձի փաստացի տիրապետմանն անցնելիս: Տիրապետողի մոտ պետք է առկա լինի այն համոզմունքը, որ նա գույքը ձեռք է բերում օրինական հիմքերով: Տիրապետումը պետք է հիմնված լինի այնպիսի փաստի վրա, որը տիրապետողին կարող է տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը տիրապետելու է որպես սեփականություն:
2. Փաստացի տիրապետողը գույքը պետք է տիրապետի որպես սեփականը, այսինքն` գույքը փաստացի տիրապետողը պետք է մասնակցի գույքի կառավարմանը, հոգ տանի դրա պահպանման համար, ինչպես իր սեփական գույքի դեպքում: Անձը պետք է գույքը տիրապետի ինչպես սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում:
3. Տիրապետումը պետք է լինի 10 տարի և անընդմեջ: Այսինքն` 10 տարվա ընթացքում գույքի տիրապետումը չպետք է ընդհատվի: Տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն:
4. Տիրապետումը պետք է լինի բացահայտ, այսինքն` փաստացի տիրապետողը գույքը չպետք է տիրապետի երրորդ անձանցից գաղտնի եղանակով (տես, օրինակ` Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններ ընդդեմ Մանվել, Սոֆիկ, Մելանյա, Սամվել Սարիբեկյաններ և Քնարիկ Աղազարյան, Մանվել Սարիբեկյան և Քնարիկ Աղազարյան ընդդեմ Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններ` ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքը ճանաչելու, ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և սեփականության իրավունքի վկայականը մասնակի անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին թիվ 3-1435/ՎԴ քաղաքացիական գործով Վճռաբեկ դատարանի 10.10.2007 թվականի որոշումը):
Սույն քաղաքացիական գործի փաստերի համաձայն` վիճելի հողամասի սեփականատերն էր Ավետիս Գալստյանի հայրը` Հայրիկ Գալստյանը: 23.06.1998 թվականի նոտարական վավերացում չստացած առուվաճառքի պայմանագրով Հասմիկ (Փորսոր) Ավդոյանը ՀՀ Արարատի մարզի Բերդիկ համայնքի 978 քմ մակերեսով տնամերձ հողամասը գնել է Հայրիկ Գալստյանից: Հետագայում Փորսոր Ավդոյանը պահանջել է նոտարական վավերացում չստացած առուվաճառքի պայմանագիրը վավեր ճանաչել: ՀՀ Արարատի և Վայոց ձորի մարզերի ընդհանուր իրավասության դատարանի 26.06.2009 թվականի վճռով նշված հայցը մերժվել է: Գյուղապետի տեղեկանքի համաձայն Փորսոր Ավդոյանը 1998 թվականից մինչև 2008 թվականը մշակել է Հայրիկ Գալստյանին պատկանող 0.097 հա տնամերձ հողամասը: Հայրիկ Գալստյանի մահից հետո 31.03.2009 թվականին տրված ժառանգության իրավունքի վկայագրի հիման վրա Ավետիս Գալստյանը որպես ժառանգություն ընդունել է վիճելի հողամասը և ստացել սեփականության իրավունքի վկայական: 06.08.2009 թվականին Փորսոր Ավդոյանը, դիմելով Դատարան, պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել սեփականության իրավունքը, Ավետիս Գալստյանին սեփականության իրավունքով պատկանող 978 քմ մակերեսով տնամերձ հողամասի նկատմամբ:
Վերաքննիչ դատարանը, վճռի հիմքում դնելով Գյուղապետի տեղեկանքը, հաստատված է համարել, որ «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված բոլոր պայմանների միաժամանակյա առկայությունը սույն իրավահարաբերությունում առկա է, ինչը հիմք է արձանագրելու, որ հայցվոր Փորսոր Ավդոյանի սեփականության իրավունքը ձեռքբերման վաղեմության ուժով կարող է ճանաչվել վիճելի գույքի նկատմամբ»:
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ Գյուղապետի տեղեկանքի համաձայն Փորսոր Ավդոյանը վիճելի հողամասը մշակել է 1998 թվականից մինչև 2008 թվականը, այսինքն` վիճելի հողամասի փաստացի տիրապետումը սկսվել է 1998 թվականից և ավարտվել մինչև 2008 թվականը: Գյուղապետի տեղեկանքում նշված է միայն վիճելի հողամասի փաստացի տիրապետման սկիզբ համարվող տարեթիվը (1998 թվականը) և ավարտը (մինչև 2008 թվականը), հստակ նշված չէ հողամասի փաստացի տիրապետման սկիզբ և վերջ համարվող տարվա ամիսը և օրը: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Փորսոր Ավդոյանի կողմից վիճելի գույքի փաստացի տիրապետման սկիզբը պետք է համարել 23.06.1998 թվականի նոտարական վավերացում չստացած առուվաճառքի պայմանագրի կնքման օրը, ինչից սկսվել է գույքի փաստացի տիրապետումը, ուստի 10 տարվա տիրապետման ավարտը կլիներ 23.06.2008 թվականը: Մինչդեռ, Գյուղապետի տեղեկանքի համաձայն Փորսոր Ավդոյանի կողմից վիճելի գույքի փաստացի տիրապետումը եղել է մինչև 2008 թվականը, այսինքն` վիճելի գույքի տիրապետման 10 տարվա վավերապայմանը չի հիմնավորվել:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի ուժով չի կարող ճանաչվել Փորսոր Ավդոյանի սեփականության իրավունքը վիճելի հողամասի նկատմամբ, քանի որ գործով չի հիմնավորվել այն 10 տարի անընդմեջ տիրապետելու հանգամանքը:
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի հիմնավոր լինելը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով վերանայվող դատական ակտը բեկանելու համար:
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն քաղաքացիական գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 05.03.2010 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` Փորսոր Ավդոյանի հայցը մերժել:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Ս. Սարգսյան
Դատավորներ` Վ. Աբելյան
Ս. Անտոնյան
Վ. Ավանեսյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Ե. Խունդկարյան
Է. Հայրիյան
Ե. Սողոմոնյան