040.0609.250510
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
6 մայիսի 2010 թվականի N 609-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի 2011-2014 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր)` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանության մարմիններին և Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզպետին`
1) յուրաքանչյուր տարվա մինչև փետրվարի 10-ը մշակել Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման տարեկան աշխատանքային պլանը և այն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշմամբ հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2010 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՅԻՍԻ 25-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2010 թվականի մայիսի 6-ի
N 609-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ 2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
ՀՐԱԶԴԱՆ 2010
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 1 ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 2 ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐ 3 ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶՈՒՄ 4 ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
4.1. ՀՀ Կոտայքի մարզի տնտեսության մասնավոր հատվածի իրավիճակի
վերլուծություն
4.2 Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2011-2014 թթ. առաջնահերթությունները
4.4 Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը բնութագրող
վիճակագրական ցուցանիշներ
4.5 Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
4.6 Զբոսաշրջության ոլորտի զարգացման ռազմավարություն
4.7 ՓՄՁ զարգացման հիմնախնդիրները
5 ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
5.1 Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.2 Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը
6 ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ
6.1 Մշակույթի ոլորտի նկարագիրը և խնդիրները
6.2 Սպորտ
6.3 Երիտասարդության հարցեր
7 ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
7.1 Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
7.2 Առողջապահական համակարգի կառուցվածքային փոփոխությունները և
ներկա խնդիրները
8 ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
8.1 Սոցիալական ապահովության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
8.2 Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն
8.3 Կենսաթոշակային ապահովություն
8.4 Տարեցներ
8.5 Հաշմանդամներ
8.6 Աշխատանքի և զբաղվածության ոլորտ
8.7 Փախստականների հիմնահարցեր
8.8 Զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) ազատամարտիկների
բնակարանային ապահովության հիմնահարցեր
8.9 Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը
9 ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
9.1 Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն, մարզի
բնատնտեսական պայմանները և տեղը հանրապետության
գյուղատնտեսության մեջ
9.2 Մարզի գյուղատնտեսության ներկայիս մասնագիտացումը
9.3 Գյուղատնտեսությունում արտադրության կազմակերպման ձևերը և նրանց
չափերը
9.4 Բուսաբուծություն
9.5 Անասնաբուծություն
9.6 Տոհմային գործ
9.7 Անասնաբուժություն
9.8 Գյուղատնտեսական մթերքների իրացումը և ապրանքայնության մակարդակը
9.9 Գյուղատնտեսական տեխնիկայով ապահովվածությունը
9.10 Ոռոգման համակարգի վիճակը
9.11 Համագործակցությունը միջազգային կազմակերպությունների հետ
9.12 Մարզի գյուղատնտեսության ճյուղի ուժեղ և թույլ կողմերի
հնարավորությունների և խոչընդոտների (ՈՒԹՀՎ) վերլուծությունը
9.13 Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի նպատակը և ռազմավարությունը
9.13.1 Ոռոգման համակարգեր
9.13.2 Իրացման շուկայի մատչելիության և արտադրողի պաշտպանվածության
ապահովումը
9.13.3 Գյուղատնտեսության ոլորտում ֆինանսական միջոցների և ներդրումների
ավելացում
9.13.4 Խորհրդատվական ծառայությունների ընդլայնում
9.13.5 Վերամշակող ձեռնարկությունների արդյունավետության բարձրացումը և
ընդլայնումը 10 ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
10.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
10.2 Անտառներ, կենսաբազմազանություն, բնության հատուկ պահպանվող
տարածքներ
10.3 Ջրային ավազան
10.4 Ընդերք, բնական ռեսուրսներ
10.5 Թափոնների կառավարում
10.6 Օդային ավազան
10.7 Հողային ռեսուրսներ
10.8 Բնապահպանության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը
11 ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ
11.1 Քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
11.2 Քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման ռազմավարություն
11.3 Բազմաբնակարան շենքերի պահպանության ուղղված միջոցառումներ
11.4 Բնակավայրերի տարածական պլանավորում
12 ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
12.1 Ավտոմոբիլային ճանապարհներ
12.2 Ջրամատակարարում
12.3 Գերեզմանատների շահագործում
12.4 Գազամատակարարում
13. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
13.1 Տարածքային կառավարում
13.1.1 Վարչատարածքային բաժանում
13.1.2 Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ
13.1.3 Մարզպետարանի կառավարում
13.1.4 Քաղաքացիական ծառայություն
13.1.5 Էլեկտրոնային կառավարում
13.2 Տեղական ինքնակառավարում
13.2.1 Համայնքային խնդիրներ
13.2.2 Համայնքային ծառայություն
13.2.3 Տեխնիկական ապահովվածություն
13.2.4 Համայնքների զարգացում
13.3 Քաղաքացիական հասարակություն
14. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
14.1 Քարաթափումների կանխարգելում
14.2 Բնական աղետներ
14.3 Տեխնածին աղետներ
14.4 Բնական և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցում
15. ՄՈՆԻԹՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 16. ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ 17. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ
Կոտայքի մարզի առանձնահատկությունները, տնտեսական միջավայրի ու հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառներում առկա իրողությունների համակողմանի վերլուծությունները հստակ ուրվագծել և ներկայացվող զարգացման ծրագրի ընթացակարգային քննարկումների արդյունքում նախանշում են 2011-2014 թվականների համար նախատեսվող այն ռազմավարական ուղղությունները, որոնք կնպաստեն մարզային ենթակառուցվածքների բնականոն գործունեությանը, մարզի համայնքների շարունակական և համաչափ զարգացմանն ու ազգաբնակչության կենսապայմանների բարելավմանը:
Լինելով Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական մարզը` Կոտայքն ունի զարգացման ուրույն հեռանկարներ ու այդ ամենին համահունչ մոտեցումներ, որոնց դիտարկումներն էլ հանդիսացել են մարզային զարգացման հանձնաժողովի, ոլորտային աշխատանքային խմբերի և այս գործընթացին իրենց մասնակցությունն ունեցած բոլոր պետական, հասարակական, փորձագիտական կազմակերպությունների ու անհատների աշխատանքի կազմակերպման հիմնական ուղենիշն ու ելակետը:
Կոտայքի մարզի զարգացման ծրագիրն ամբողջությամբ մաս է կազմում մեր երկրում ընթացող բարեփոխումների տրամաբանությանը, ՀՀ Նախագահի ու Կառավարության` մարզերում դրական զարգացումներ ապահովելու ծրագրային մոտեցումներին և դիրքորոշումներին, ինչպես նաև ընդգրկում է Հայաստանի Հանրապետության Ազգային անվտանգության ռազմավարության և խնդրի հետ կապված այլ կարևորագույն փաստաթղթերի հիմնական դրույթներն ու գերակայությունները:
Ծրագրի մշակման ընթացքում արդյունավետ կերպով համադրվել են մարզպետարանում տարիներ շարունակ կուտակված ու տարբեր ոլորտների զարգացման ուղիները նախանշող տեղեկատվական-վերլուծական նյութերը, Սյունիքի, Լոռու, Տավուշի և Գեղարքունիքի մեր գործընկերների փորձը, ինչպես նաև ներգրավված բոլոր տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների, հասարակական ու փորձագիտական կազմակերպությունների և շահագրգիռ այլ կառույցների առաջարկությունները:
Այս ամենի արդյունքում վստահաբար կարող ենք ընդգծել, որ ծրագիրը լիարժեքորեն կնպաստի տարբեր բնագավառների շարունակական զարգացմանը, ինքնատիպ դերակատարում կունենա մարզի 67 համայնքների գերակա խնդիրների լուծման ու հետագա առաջընթացի ասպարեզներում, կհանդիսանա մարզի տարեգրության առանցքային էջերից մեկը և կդառնա առօրյա աշխատանքի բացառիկ ուղեցույցն ու կողմնորոշիչը:
Մարզի զարգացման ծրագրի կազմման բոլոր փուլերում իր նշանակալի մասնակցությունն է ունեցել և հստակ աջակցություն ցուցաբերել ՀՀ Տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային աշխատանքային խմբերն իրենց գործունեությունը կազմակերպել և վերլուծություններն իրականացրել են համապատասխան նախարարությունների և պետական կառավարման այլ մարմինների հետ համագործակցության արդյունքում:
Կարևորելով ծրագրի բացառիկ նշանակությունը` Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմի ու անձամբ իմ կողմից շնորհակալության ու գնահատանքի խոսքեր ենք հղում այս աշխատանքում իրենց ներդրումն ունեցած պետական ու հասարակական բոլոր կազմակերպություններին, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ներկայացուցիչներին, մարզային զարգացման հանձնաժողովին ու ոլորտային աշխատանքային խմբերին և իրենց անձնական նախաձեռնությունը ցուցաբերած բոլոր անհատներին:
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱՁ - անհատ ձեռնարկատեր
ԱՄՆ ՄԶԳ - Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Միջազգային Զարգացման
Գործակալություն
ԱՍՆ - Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն
ԱՎԾ - Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԲՀԿ - բարեգործական հասարակական կազմակերպություն
ԲՀՊՏ - բնության հատուկ պահպանվող տարածք
ԲՍՓՀ - բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողով
ԶԼՄ - զանգվածային լրատվության միջոց
ԻԱ - իրավաբանական անձ
ԻՖԱԴ (IFAD) - Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ծրագրերի
վերահսկման և կառավարման գրասենյակ (ԾՎԿԳ)
ԾԻԳ - ծրագրերի իրականացման գրասենյակ
ԿԳՆ - Կրթության և գիտության նախարարություն
ԿԶԾ - Կայուն զարգացման ծրագիր
ՀԳՄՏԾ - հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայություն
ՀԷԿ - Հիդրոէլեկտրակայան
ՀՀԷՆ - Հայհիդրոէներգոնախագիծ
ՀԿ - հասարակական կազմակերպություն
ՀՀ ԿԳՆ ԾԻԳ - Հայաստանի Հանրապետության Կրթության և գիտության
նախարարության ծրագրերի իրականացման գրասենյակ
ՀՀ ԿԳՆ ԿԾԿ - Հայաստանի Հանրապետության Կրթության և գիտության
նախարարության կրթական ծրագրերի կենտրոն
ՀՆԱ - համախառն ներքին արդյունք
ՄԱԿ - Միացյալ ազգերի կազմակերպություն
ՄԶԾ - Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄԶՀ - Մարզային զարգացման հանձնաժողով
ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ - մարդու իմունային անբավարարության վիրուս/ձեռքբերովի
իմունային անբավարարության հիվանդություն
ՄԿՈՒԶԱԽ - Մասնագիտական կրթության և ուսուցման զարգացման ազգային
խորհուրդ
ՄԿՈՒԶԱԽ - Մասնագիտական կրթության և ուսուցման զարգացման ազգային
խորհուրդ
ՄԳ - մոնիթորինգ և գնահատում
ՄՄԳ - մասնակցային մոնիթորինգ և գնահատում
ՈԱԽ - ոլորտային աշխատանքային խումբ
ՊՆ - Պաշտպանության նախարարություն
ՊՈԱԿ - պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն
ՋԷԿ - Ջերմաէլեկտրակայան
ՍԱՊԾ - Սոցիալական ապահովության պետական ծառայություն
ՍԾՄՏՄ - Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմին
ՍՊԸ - սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերություն
ՏԻՄ - Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՈՒԹՀՎ - ուժեղ և թույլ կողմերի հնարավորությունների վերլուծություն
ՓՄՁ - փոքր և միջին ձեռնարկություն
ՓՄՁ ԶԱԿ - Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. Աղքատության նվազեցման ու մարզերի տնտեսական զարգացման համաչափության արդյունավետ ու գործուն մոտեցումների նպատակով ՀՀ կառավարության 2008 թ. դեկտեմբերի 18-ի թիվ 38-Ա որոշմամբ հավանություն տրվեց «Մարզերի զարգացման ծրագրերի մշակման ու իրականացման հայեցակարգին»:
2. Կոտայքի մարզի 2011-2014 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը մշակելիս հիմք է ընդունվել ՀՀ կառավարության` մարզերի միջև համեմատություններ կատարելու և յուրաքանչյուրում զարգացման առաջնահերթություններ սահմանելու մեթոդաբանությունը, մեթոդաբանական սկզբունքներն ու ընթացակարգերը:
3. Մարզային զարգացման ասպարեզում Հայաստանում իրականացվել են մի շարք ծրագրեր, որոնցից յուրաքանչյուրը որոշակի ազդեցություն է ունեցել մարզի զարգացման մոդելի վրա, որպես գերակայություն ունենալով տարածքային համաչափ զարգացման սկզբունքը` այն համահունչ դարձնելով կառավարության ընդհանուր պետական ծրագրերի առաջնահերթություններին:
4. Սոցիալ-տնտեսական զարգացման առավելագույն օգուտներ ապահովելու նպատակով, մարզի զարգացման ծրագիրը /ՄԶԾ/ ածանցվել է այն նվաճումներից ու քաղած դասերից, որոնք բացահայտվել են Լոռու, Սյունիքի, Գեղարքունիքի ու Տավուշի մարզերում կազմված ու փորձարկված ծրագրերից. մարզային զարգացման մոդելը համալրելու նպատակով վերցվել է յուրաքանչյուրի լավագույն փորձը` միևնույն ժամանակ արտացոլելով Կոտայքի մարզի առանձնահատկություններն ու զարգացման ներուժը:
5. 2008 թ. հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ հաստատված Կայուն Զարգացման ծրագիրը (ԿԶԾ) ամրագրում է ՀՀ կառավարության պետական ոլորտային ռազմավարությունները տնտեսական աճի ու աղքատության հիմնախնդիրների լուծման գործում:
6. Կոտայքի մարզի զարգացման ծրագրում օգտագործվել են համալիր միջոցառումներ` պետական ռազմավարական գերակայությունների առավելագույն արտացոլումն ապահովելու համար: Ծրագրի կազմման ընթացքում հաշվի են առնվել մարզի բոլոր կարիքները, տրվել են դրանց գնահատականները` նպատակ ունենալով համակարգված ներկայացնելու մարզային կարիքների առաջնահերթությունները և դրանք համապետական ծրագրերին համահունչ դարձնելը:
7. Հանրապետության յուրաքանչյուր մարզ ունի իր յուրահատկություններն ու առանձնահատկությունները, որոնք պարտադիր պետք է հաշվի առնվեն ծրագրի կազմման ու իրականացման գործում, նկատի ունենալով ԿԶԾ-ում նախանշված, աղքատության հաղթահարման ու տարածքային զարգացման ցուցանիշները:
8. Կոտայքի մարզում հաշվի են առնվել հետևյալ առանձնահատկությունները.
1) Արդյունաբերական ձեռնարկությունների բազմաճյուղությունը
2) Մարզի արտադրանքի ծավալի մեջ էլեկտրաէներգիայի արտադրության զգալի կշիռը
3) Մարզի` առողջարանային ու տուրիզմի գոտի լինելը (այստեղ կարելի է առանձնացնել Ծաղկաձորը, Հանքավանը, Արզնին, Աղվերանը):
4) Կոտայքի մարզում քաղաքային բնակչության գերակշիռ լինելը` 56,1%:
9. ՄԶԾ-ի մշակման ընթացքում առանցքային թիրախ է ընտրվել զարգացման առաջնահերթությունների համապատասխանեցումը համայնքներում առկա հիմնախնդիրների ու ռեսուրսների հետ: Այս առումով ոչ միայն օգտագործվել են մարզպետարանում առկա տեղեկատվական շտեմարանները, այլև ապահովվել է մասնակցային գործընթացն ու բնակչություն-մարզպետարան հետադարձ կապը:
10. Զգալի է եղել Կոտայքի մարզպետի դերը այդ գործընթացների ապահովման ուղղությամբ: Մարզի քաղաքային ու գյուղական համայնքներ պարբերական այցելությունների ընթացքում բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, աշխատավորական կոլեկտիվների, համայնքների ղեկավարների աշխատակազմերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ հանդիպումներ անցկացնելով` նրանց կողմից բարձրացված խնդիրներն ու առաջարկությունները հանձնարարականների տեսքով ներկայացվել է մարզպետարանի աշխատակազմի ստորաբաժանումներին` հիմնախնդիրների լուծման ծրագրեր մշակելու նպատակով:
11. ՄԶԾ-ի մշակման գործընթացի սկզբում ապահովվել է մարզպետարան-ՏԻՄ-եր համագործակցությունը, համայնքների մասնակցությունը ծրագրի ինստիտուցիոնալ կառույցներում:
12. Մարզում ընթացող ծրագրերի ու միջոցառումների մասին լիարժեք տեղեկատվություն ունենալու նպատակով մարզպետը դիմել է դոնոր, ոչ կառավարական կառույցներին ու կազմակերպություններին, ինչպես նաև մասնավոր ներդրողներին` մարզում իրենց կողմից ծավալվող գործունեության մասին տեղեկություններ տրամադրելու նպատակով:
13. Մարզպետարանը համագործակցել է այն կազմակերպությունների և մարմինների հետ, որոնք անհրաժեշտ տեղեկատվության աղբյուր կարող էին հանդիսանալ ՄԶԾ-ի մշակման և իրականացման գործընթացում (ԱՎԾ պաշտոնական հաշվետվություններ ու ուսումնասիրություններ, հանրապետական գործադիր մարմիններ, մարզային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններ):
14. Մարզպետարանում կուտակված ամբողջ տեղեկատվությունը վերլուծվել է և ներկայացվել Կոտայքի մարզպետի 2009 թ. ապրիլի 30-ի թիվ 73 որոշմամբ ստեղծված թվով 10 ոլորտային աշխատանքային խմբերին (ՈԱԽ).
1) Մասնավոր հատված և փոքր ու միջին ձեռնարկատիրություն
2) Գյուղատնտեսություն
3) Բնապահպանություն
4) Կրթություն
5) Մշակույթ և սպորտ
6) Առողջապահություն
7) Սոցիալական ծառայություններ
8) Քաղաքաշինություն
9) Մարզային ենթակառուցվածքներ
10) Տարածքային կառավարում, տեղական ինքնակառավարում և քաղաքացիական հասարակություն
15. ՈԱԽ-ների գործունեության արդյունքում մշակված ծրագրերը քննարկվել են Մարզային զարգացման հանձնաժողովի (ՄԶՀ) կողմից և ընդգրկվել են ՄԶԾ-ում: Ծրագրի վերջնական տարբերակը հաստատվել է ՀՀ Կոտայքի մարզպետի կողմից և ներկայացվել է ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարություն:
16. ՄԶԾ-ի իրագործման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները և ծախսման ուղղությունները գնահատված և ըստ ոլորտների ներկայացված են համապատասխան հավելվածներում: Բնականաբար, դրանք կենթարկվեն փոփոխության և կվերանայվեն` ելնելով տվյալ տարվա համար հաստատված պետական բյուջեով մարզին հատկացված ֆինանսական միջոցներից և համայնքային բյուջեների եկամուտների հնարավորությունից:
ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ
17. Ծրագրի սկզբում համառոտ ներկայացված է մարզի ընդհանուր բնութագիրը: Այնուհետև համապատասխան գլխում տրվում է աղքատության գնահատականը մարզում, դրա հիմնական պատճառները, դրական կամ բացասական միտումները և դրա կրճատման համար անհրաժեշտ ոլորտային բարեփոխումներն ու զարգացման ուղիները:
18. Մարզի տնտեսական զարգացման ու աղքատության հաղթահարման գլխավոր ուղղությունը` արդյունաբերության և էներգետիկայի արդի ներուժի հիման վրա բազմաճյուղ ոլորտների զարգացումն է, փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցության և գործարար ակտիվության բարձրացման նպատակով անհրաժեշտ պայմանների ապահովումը: Այս ոլորտի իրավիճակի նկարագիրն ու վերլուծությունը զետեղված է 4-րդ գլխում:
19. Մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի ռազմավարությունը ներկայացված է 5-րդ գլխում: Այս ոլորտի հիմնական նպատակը գյուղական ենթակառուցվածքների բարելավումն է, գյուղատնտեսական արտադրանքի ծավալների և ապրանքայնության աճի ու իրացման ապահովումը, դրանով իսկ գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտների ավելացումն ու գյուղական աղքատության կրճատումը:
20. Բնապահպանության ոլորտի իրավիճակը, խնդիրներն ու ռազմավարությունը ներկայացված են ծրագրի 6-րդ գլխում: Այստեղ վերլուծվում և ներկայացվում են անհրաժեշտ լուծում պահանջող այնպիսի հիմնախնդիրներ, ինչպիսիք են ընդերքի անկանոն օգտագործումը, ջրային և օդային ավազանների աղտոտումը, անտառային ֆոնդի պահպանումն ու բարելավումը:
21. Մարզի սոցիալական ոլորտների (կրթություն, մշակույթ և սպորտ, առողջապահություն, սոցիալական ծառայություններ) իրավիճակի վերլուծությունը, հիմնախնդիրներն ու դրանց լուծման համար անհրաժեշտ միջոցառումները ներառված են ծրագրի 7-ից 10-րդ գլուխներում: Առանձին ներկայացնելով նշված ոլորտներում` հատկապես կրթության և առողջապահության, վերջին երեք տարիներին կատարված պետական զգալի ներդրումներն ու բարեփոխումները, միաժամանակ առաջարկվում է այդ քաղաքականության շարունակականության ապահովումը պետության կողմից:
22. Քաղաքաշինության ոլորտի հիմնախնդիրներն ու ռազմավարությունը, որոնք ներկայացվում են 11-րդ գլխում, նպատակաուղղված են սողանքային ու աղետավտանգ գոտիներում գտնվող բնակիչների բնակարանային խնդիրների լուծմանը, քաղաքային և որոշ գյուղական համայնքների բազմաբնակարան բնակֆոնդի և ենթակառուցվածքների բարելավման նպատակով անհրաժեշտ միջոցառումների իրականացմանը:
23. Ծրագրի 12-րդ գլխում ներկայացված են մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների իրավիճակի վերլուծությունն ու վերջիններիս բարելավման համար անհրաժեշտ միջոցառումներն ու ներդրումները: Որպես հիմնախնդիրներ կարևորվում են հանրապետական և տեղական նշանակության ճանապարհների, ջրամատակարարման և ջրահեռացման հարցերը, ինչպես նաև համայնքների գազաֆիկացման խնդիրները:
24. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության ու այս գործընթացներում քաղաքացիական հասարակության մասնակցության ակտիվության բարձրացման խնդիրները ներկայացված են 13-րդ գլխում:
25. Հաջորդ (14-րդ) գլխում ներառված են վերջին տարիներին մարզում ավելի հաճախ կրկնվող և վտանգ ներկայացնող տարերային երևույթները (սողանքներ, քարաթափումներ, սելավներ, ջրհեղեղներ և այլն) և դրանց հետևանքով ստեղծվող արտակարգ իրավիճակներում պաշտպանվելու համար անհրաժեշտ կանխարգելիչ միջոցառումները:
26. ՄԶԾ իրագործման ընթացքի մոնիթորինգի և գնահատման գործառույթների անհրաժեշտությունը, ծրագրի արդյունավետ իրագործման, իրավիճակից ելնելով, անհրաժեշտ փոփոխությունների և շտկումների, ինչպես նաև վերջնական արդյունքի գնահատման միջոցառումներն ու մեխանիզմները ներկայացված են 15-րդ գլխում:
27. Կոտայքի մարզի զարգացման ծրագրի համար պահանջվող ֆինանսական միջոցների վերաբերյալ տեղեկատվությունն ըստ ոլորտների ներկայացված է վերջին` 16-րդ գլխում:
28. ՄԶԾ իրագործման պարագայում ակնկալվում է ստանալ հետևյալ հիմնական արդյունքները.
1) Մարզի ընդհանուր զարգացման կայուն աճ, այդ թվում`
ա. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման համար բարենպաստ պայմանների և հնարավորությունների ստեղծում
բ. Բնակչության զբաղվածության աճ և գործազրկության նվազում
գ. Բնակչության եկամուտների աճ և և աղքատության կրճատում
դ. Գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության և իրացման ծավալների աճ
գ. Մարզի բնապահպանական իրավիճակի բարելավում
ե. Սոցիալական ոլորտում (կրթություն, մշակույթ, սպորտ, առողջապահություն, սոցիալական ապահովություն) բնակչությանը տրամադրվող ծառայությունների որակի և մատչելիության մակարդակի բարձրացում:
զ. Մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների վիճակի բարելավում
2) Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացում
3) Քաղաքացիական հասարակության իրազեկվածություն և մասնակցության ակտիվացում` մարզային և համայնքային զարգացման գործընթացներին:
2. ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐ
29. Մարզկենտրոնը` ք. Հրազդան
Տարածքը` 2076 քառ. կմ
Բնակչությունը` 280700 մարդ (2010 թ. հունվարի 1-ի տվյալներով)
Քաղաքային` 157500 (56,1%), գյուղական` 123200 (43.9%)
Համայնքների թիվը` 67, որից քաղաքային` 7, գյուղական` 60
30. Սահմանակից է Տավուշի, Գեղարքունիքի, Լոռու, Արարատի,
Արագածոտնի մարզերին և մայրաքաղաք Երևանին:
31. Կոտայքի մարզը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական մասում, ծովի մակերևույթից մոտ 900-2500 մ բարձրության վրա: Տարածքն ընդգրկում է Հրազդան գետի վերին և միջին ավազանն ու Մարմարիկ գետի ավազանն ամբողջությամբ: Հյուսիսից սահմանափակվում է Գութանասար, իսկ հյուսիս-արևելքից` Հատիսի լեռնազանգվածներով: Հարավ-արևմուտքում աստիճանաբար ցածրանալով` ձուլվում է Արարատյան դաշտին: Կոտայքի սարավանդն ընկած է Հրազդան գետի միջին հոսանքի ձախափնյա մասից մինչև Գեղամա լեռների արևմտյան ստորոտը: Հրազդան գետի ձախակողմյան վտակների մի մասը գետնի տակ ներծծված ջրերի շնորհիվ գարնանը դուրս են ցայտում (շատ լինելու պատճառով դրանց անվանում են «40 աղբյուր»): Կոտայքով են հոսում նաև Գետառն ու Ազատը, որոնք ունեն ոռոգիչ նշանակություն: Ոռոգման համակարգում մեծ նշանակություն ունի Ակնա լիճը (3032 մ բարձրություն), որով ջրարբիացվում են ամառային արոտավայրերը: Հիմնական լեռնագրական միավորներն են Կոտայքի և Եղվարդի բլրաալիքային սարավանդները, Մարմարիկի վտակներով կտրտված Փամբակի լեռնաշղթայի լանջերը, Գեղամա լեռնաշղթայի լեռնաճյուղերն ու լավային հոսքերը: Տիրապետող են կիսաանապատային, լեռնատափաստանային լանդշաֆտները` համապատասխան բուսական և կենդանական աշխարհներով: Կլիմայական գոտին խառն է, իսկ աշխարհագրական դիրքն, ընդհանուր առմամբ, նպաստավոր: Մարզի տարածքով են անցնում Երևան-Շորժա և Հրազդան-Իջևան երկաթուղիները, իսկ մարզկենտրոնից մինչև մայրաքաղաք հեռավորությունն ընդամենը 45 կմ է: Ազգաբնակչության 97,6%-ը հայեր են: Մարզում բնակվում են նաև ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ` հիմնականում եզդիներ, ասորիներ, քրդեր, հույներ և այլն:
32. Հրազդանի տարածաշրջան: Գտնվում է Հրազդան գետի վերին և միջին ավազանում: Տարածքի մեծ մասն ունի 1500-2400 մ բարձրություն: Առավելագույն բարձր կետը Թեժ լեռան կատարն է` 3101 մ: Հյուսիսում ձգվում են Մարմարիկի վտակներով խիստ մասնատված Փամբակի լեռնաշղթայի լանջերը, արևելքում` Գեղամա լեռնաշղթայի հյուսիս-արևմտյան լեռնաճյուղերն ու լավային հոսքերը: Հարավ-արևելքում բարձրանում են Գութանասար, Մենակսար հրաբխային կոները: Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռների լանջերին տարածված են թխկու, կաղնու, արոսենու անտառները: Կենդանական աշխարհին բնորոշ են եղջերուն, գայլը, աղվեսը, նապաստակը, արջը:
33. Հրազդանի տարածաշրջանում են գտնվում արդյունաբերական քաղաքներ Չարենցավանն ու Հրազդանը և հանգստյան ու առողջարանային քաղաք Ծաղկաձորը:
34. Գյուղական համայնքներն են Ալափարսը, Աղավնաձորը, Արզականը, Արտավազը, Բջնին, Լեռնանիստը, Կարենիսը, Հանքավանը, Մարմարիկը, Մեղրաձորը, Սոլակը, Ջրառատը, Քաղսին, Ֆանտանը:
35. Աբովյանի տարածաշրջան: Գտնվում է Ազատ և Հրազդան գետերի միջև, Կոտայքի սարավանդի վրա: Հյուսիս-արևելքում բարձրանում են Գեղամա լեռնաշղթայի Աժդահակ լեռը` 3597 մ բարձրությամբ և Ողջաբերդի լեռնաբազուկը: Հյուսիսում Հատիս (2528 մ) և Գութանասար (2299 մ) լեռներն են` հանգած հրաբուխներով: Արևմուտքում ձգվում է Հրազդանի կիրճը, իսկ հարավում` Նորքի բարձրությունը: Տարածքով անցնում են Գետառ, Հրազդան, Ազատ գետերը, որոնք ունեն ոռոգիչ նշանակություն: 3030 մ բարձրության վրա գտնվում է Ակնա լիճը: Աբովյանի տարածաշրջանում է գտնվում մեծ լուսավորչի անունը կրող քաղաք Աբովյանը և երիտասարդ քաղաք Բյուրեղավանը:
36. Գյուղական համայնքներն են Ակունքը, Առինջը, Արամուսը, Արզնին, Բալահովիտը, Գեղաշենը, Զառը, Զովաշենը, Զովքը, Կաթնաղբյուրը, Կամարիսը, Կապուտանը, Կոտայքը, Հատիսը, Ձորաղբյուրը, Մայակովսկին, Նոր գյուղը, Նուռնուսը, Պտղնին, Ջրաբերը, Ջրվեժը, Գետարգելը, Սևաբերդը, Վերին Պտղնին, Գառնին, Գեղադիրը, Գեղարդը, Գողթը, Հացավանը, Ողջաբերդը:
37. Նաիրիի տարածաշրջան: Գտնվում է Քասախ և Հրազդան գետերի միջև, Եղվարդի հրաբխային սարավանդի վրա: Տարածաշրջանի առավելագույն բարձր կետը Արայի լեռան գագաթն է` 2575 մ: Այստեղ կլիման չոր ու ցամաքային է: Տարածված են հոտավետ օշինդրը, ուրցը, փետրախոտը, հացազգիները: Նաիրիի տարածաշրջանում են գտնվում Եղվարդ և Նոր Հաճըն քաղաքները` առաջինը հայտնի մարզական հագուստի, գինու և կոնյակի արտադրությամբ, իսկ երկրորդը` թանկարժեք քարերի մշակմամբ:
Գյուղական համայնքներն են Արագյուղը, Արգելը, Բուժականը, Գետամեջը, Զովունին, Զորավանը, Թեղենիքը, Մրգաշենը, Նոր Արտամետը, Նոր Գեղին, Սարալանջը, Քանաքեռավանը, Քարաշամբը, Նոր Երզնկան, Պռոշյանը, Քասախը:
38. ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՆՎԱՆԻ ՄԱՐԴԻԿ: Կոտայքի մարզն իր մեջ ընդգրկում է Հրազդանի, Աբովյանի և Նաիրիի նախկին վարչական շրջանները: Վարչատարածքային միավորը զբաղեցնում է պատմական Հայաստանի Այրարատ նահանգի Կոտայք, Մազազ, Նիգ, Վարաժնունիք, Արագածոտն գավառների մի մասը: Պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում նրա մոտավոր սահմաններն են եղել Գեղամա և Ծաղկունյաց լեռներից մինչև Արարատյան դաշտն ընկած սահմանները: Տևական ժամանակով նույնիսկ ներկայիս քաղաքամայր Երևանը մտել է Կոտայքի վարչատարածքային միավորի մեջ: Պատմամշակութային և հնագիտական արժեքները փաստում են, որ Կոտայքի ներկայիս մարզի տարածքը մարդկային քաղաքակրթության զարգացման օրրաններից մեկն է: Ըստ որոշ վարկածների` Կոտայք անվանումն առաջացել է Խոսրով Կոտակի անունից, իսկ շատ ավելի հեղինակավոր մասնագետներ ու պատմագրական աղբյուրներ Կոտայք անվանը վերագրում են էթնիկական ծագում: Ըստ ուրարտական արձանագրությունների` մարզի տարածքն ընդգրկվում էր Էթիունի (Էթիունե) խոշոր ցեղային միության տիրապետության մեջ: Արշակունիների ժամանակ մարզի հիմնական տարածքը հանդիսացել է արքայական ոստան: Ըստ Հովհաննես Դրասխանակերտցու, Կոտայքի Արամոնս գյուղը եղել է կաթողիկոսական կալված: Բագրատունիների ժամանակ մարզի տարածքի մի մասը շնորհվել է Պահլավունիներին: Հետո այն պատկանել է Իվանե Զաքարյանին և նրան ենթակա հայ իշխաններին: 591 թ. բաժանմամբ Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի միջև է բաժանվել նաև Կոտայքի գավառը: 7-րդ դարի երկրորդ կեսից այն եղել է Գրիգոր Մամիկոնյան իշխանի իրավասության ներքո: Սելջուկ-թուրքերի տիրապետությունից հետո, 12-րդ դարի վերջից 13-րդ դարի 30-ական թվականներին, այն եղել է Զաքարյանների գերիշխանության ներքո: Պարսկաթուրքական տիրապետության ժամանակ Կոտայքի մարզի տարածքն ընդգրկել է Երևանի խանության Դարաչիչակի, Կըրխ-Բուլաղի, Գառնի-Բասարի /Կարբի-Բասարի/ մահալների մեջ: Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո, մինչ ՀԽՍՀ Վարչատարածքային բաժանումը /1930 թ./, մարզի տարածքը մտնում էր Նոր Բայազետի, Էջմիածնի և Երևանի գավառների մեջ: Կոտայքի մարզը հանդիսանում է Հայկական լեռնաշխարհի հնագույն բնակավայրերից մեկը: Հայկական հելլենիստական ճարտարապետության անկրկնելի մարգարիտն է արևի աստված Միհրի պատվին կառուցված Գառնիի տաճարը /1-ին դար/: Հայկական վիմափոր ճարտարապետության եզակի ու բարձրարվեստ կոթող է Այրիվանք-Գեղարդը: Բազիլիկ և ուշ շրջանի քրիստոնեական գեղեցիկ տաճարներ կան Եղվարդում, Արամուսում, Պտղնիում, Ողջաբերդում, Ծաղկաձորում, Բջնիում և Մեղրաձորում: Մարզի մի շարք տեղանուններ կապված են հայկական հնագույն ազգային պատմությունների հետ:
39. Ծնունդով կամ ծագումով Կոտայքի մարզի տարածքից են հայ ժողովրդի շատ արժանավոր զավակներ. բջնեցի Աթիկ քահանան` Հայոց Սպարապետ Վահան Մամիկոնյանի հավատարիմ զինակիցը, Գևորգ Բ Գառնեցի /877-897 թթ./ Կաթողիկոսը, ով 885 թ. Աշոտ Ա-ին օծել է թագավոր` հիմք դնելով Բագրատունյաց հարստությանը: Կոտայքից են նաև Մուշեղ Ա Այլաբերցի /526-534/, Մովսես Բ Եղվարդեցի /574-604/, Սողոմոն Ա Գառնեցի /791-792/, Դավիթ Ա Արամոնեցի /728-741/, Մաշտոց Ա Եղվարդեցի /897-898/, Պողոս Բ Գառնեցի /1418-1430/ Կաթողիկոսները: 1006 թ. կաթողիկոսական ընտրությունները կայացել են Բջնիում:
40. ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԶԻՆԱՆՇԱՆԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ: Զինանշանն ունի երկրաչափական բարդ կառուցվածք, այն վերին կես մասով շրջանագծային պատկեր է, իսկ ներքևի տեղաշարժված փոքր շրջանագծային պատկերը երիզված է ատամնաձև ելուստներով:
41. Կոտայքի մարզի զինանշանի գլխավոր կերպար է ընտրված Գեղարդ մտնող ճանապարհի աջ մասում, ժայռի վրա տեղադրված, առյուծի խորաքանդակը /քանդակագործ Երվանդ Քոչար/, որն ուժի, իմաստության, աշխատանքի, համառության խորհրդանիշն է: Հետին պլանում մարզի ամենագեղեցիկ Գառնիի ձորի լեռներն են, հեռվում երևում է հեթանոսական տաճարը:
42. Երիզող ժապավենի վրա գրված է Կոտայքի մարզ, որն ավարտվում է եռագույնով:
43. Առյուծի շուրջը մեր բնաշխարհում աճող բերք ու բարիքն է, որը ստեղծվում է հայ աշխատավորի ջանքերով: Միջին մասում հավերժության անիվն է, որը հավատն է խորհրդանշում ապագայի նկատմամբ: Աստիճանաձև ելուստները խորհրդանշում են այն ճանապարհը, որով դժվարությամբ, բարդ և մեծ հավատքով գնում են դեպի վեր:
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶՈՒՄ
44. Այսօր Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես նմանատիպ զարգացող պետություններում, առաջնահերթ և կարևորագույն խնդիր է համարվում աղքատության դեմ պայքարը: Հենց այդ գիտակցությամբ էլ ՀՀ կառավարությունը դեռ 2003 թվականին նախաձեռնեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի» կազմումն ու իրականացումը: Բնակչության բարեկեցության աճը և աղքատության դեմ ուղղված պայքարը մնում է ՀՀ կառավարության և երկրի քաղաքացիական հասարակության կարևորագույն և հրատապ խնդիրը, որն ամրագրված է ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ ընդունված «Կայուն զարգացման ծրագրում»: ԿԶԾ-ի քաղաքականությունների փաթեթն ընդհանուր առմամբ ներառում է ամբողջ երկրի մասշտաբով նախանշված գերակա ուղղությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում են կայուն տնտեսական աճի ապահովմանը, հանրային կառավարման բարեփոխումներին, ներառյալ կոռուպցիայի դեմ պայքարին, մարդկային զարգացման հիմնախնդիրներին: Պարզ է, որ այս ծրագիրը ռազմավարական է և այնտեղ ներկայացվում են աղքատություն ծնող հիմնական պատճառները, դրա հետևանքով առաջնահերթ դարձած խնդիրները և դրանց լուծման ռազմավարական քայլերն ու գերակա ուղղությունները: Ընդհանրացված տեսքով դրանք հետևյալ գերակա ուղղություններն են.
1) տնտեսական աճի ապահովում,
2) տարածքային համաչափ զարգացում,
3) կոռուպցիայի դեմ պայքար,
4) կառավարման համակարգի կատարելագործում,
5) հանրային կառավարման մեջ հանրության հնարավորին չափ լայն ընդգրկում,
6) հանրության կողմից մոնիտորինգի մեխանիզմների ներդրում:
45. Այս ռազմավարական գերակա ուղղություններով ծրագրային քայլերի իրականացման արդյունքում հնարավոր կլինի հասնել ԱՀՌ ծրագրում որպես նպատակ դրված աղքատության ցուցանիշներին ու երկրի մրցունակության աճին:
46. Աղքատությունը որպես բազմաչափ երևույթ, պայմանավորված է ոչ միայն բնակչության եկամուտների, այլև սպառման և ծախսերի ցածր մակարդակով: Աղքատության մակարդակի վրա էական ազդեցություն ունեն բազմաթիվ գործոններ (մասնավորապես` բնակչության կրթություն ստանալու, առողջության բավարար մակարդակ ապահովելու, երկրի հասարակական կյանքին ակտիվ մասնակցություն ունենալու սահմանափակ հնարավորությունները, տարբեր սոցիալական և այլ ռիսկերի նկատմամբ պաշտպանվածության ցածր աստիճանը և այլն): Կայուն զարգացման ծրագիրը փաստում է, որ մեր երկրում աղքատության հաղթահարումը հնարավոր է մարդկանց կենսաբանական (սնունդ, բնակարանի առկայություն, ջրի, էլեկտրաէներգիայի սպառում և այլն), սոցիալական (առողջություն, կրթություն, աշխատանք, նվազագույն տեղեկացվածություն և այլն) և հոգևոր (կարդալու, մշակութային արժեքներին հաղորդակից լինելու հնարավորություն) պահանջմունքների համակցված բավարարման ճանապարհով:
47. Հիմնվելով այդ տրամաբանության վրա, նշենք, որ Կոտայքի մարզի բնակչության աղքատության հաղթահարման և բարեկեցության բարելավման կարևոր պայմաններից է մարզի սոցիալական բնագավառների` առողջապահության, կրթության և սոցիալական պաշտպանության համակարգերի լիարժեք ու արդյունավետ գործունեությունն ու զարգացումը: Իսկ ծրագրի հիմքում դրված են մի շարք գաղափարական հիմնադրույթներ (մասնավորապես` հավատարիմ լինելը ՄԱԿ-ի կողմից հռչակված Հազարամյակի զարգացման նպատակներին, եկամուտների արդար վերաբաշխման ապահովումը և աղքատության հաղթահարումը, աշխատունակ աղքատներին սեփական գործ հիմնելուն, եկամուտների ավելացմանը և սեփական աշխատանքով աղքատությունը հաղթահարելու հնարավորությունների ընդլայնումը, բնակչությանը` հատկապես աղքատ ընտանիքների և խոցելի խմբերի սոցիալական պաշտպանվածության աստիճանի բարձրացումը` նվազագույն կենսական պայմանների երաշխավորությամբ և աղքատանալու վտանգից ապահովագրման միջոցով), որոնք երաշխիք են հանդիսանում մինչև 2014 թ.-ը կրճատել աղքատությունը կրկնակի, ծայրահեղ աղքատությունը` քառակի անգամ:
48. Աղքատության վերլուծության տվյալները փաստում են, որ աղքատ են բնակչության հետևյալ սոցիալական խմբերը.
1) Բազմանդամ, հատկապես բազմազավակ ընտանիքների անդամները
2) Գործազուրկները և ցածր աշխատավարձով աշխատողները (ներառյալ մշակույթի և արվեստի աշխատողները)
3) Փախստականները (հատկապես հանրակացարաններում և ժամանակավոր կացարաններում բնակվողները)
4) Միայնակ կենսաթոշակառուների և հաշմանդամների այն մասը, որոնք բացի կենսաթոշակային ապահովումից, եկամտի այլ աղբյուրներ չունեն
5) Չաշխատող երիտասարդ ընտանիքները (այդ թվում` ամուսնալուծված և միայնակ մայրերը)
49. ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (ՀՀ ԱՎԾ) տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի իրականացված հետազոտությունների արդյունքների համաձայն աղքատության ցուցանիշներով Կոտայքի մարզը բարձր աղքատության շրջանում է: ՈՒսումնասիրության տվյալների վերլուծությամբ փաստվում է, որ աղքատ բնակչության թիվը` 29.0% է, որը բարձր է հանրապետական միջինից` 25.0%: Կոտայքի մարզում աղքատության խորությունը` 6.4%, զիջում է միայն Արմավիրի մարզին` 6.8%, իսկ հանրապետական միջինը` 4.6% է: Նույնպիսի համեմատության դեպքում կարելի է արձանագրել, որ աղքատության սրությունը Կոտայքի մարզում 1.8 % է, որը գերազանցում է հանրապետական միջինը` 1.4%:
Աղյուսակ 3.1. Աղքատության հիմնական ցուցանիշներն ըստ մարզերի 2008 թ.
.___________________________________________________________.
| Մարզեր |Շատ |Աղքատ|Տոկոսն|Տոկոսն |Աղքատու-|Աղքատու-|
| |աղքատ| |աղքատ-|ընդհանուր|թյան |թյան |
| | | |ների |բնակչու- |խորու- |սրացում |
| | | |մեջ |թյան մեջ |թյուն | |
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|ք. Երևան | 3.1| 19.9| 33.5| 26.8| 3.6| 1.2|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Արագածոտն | 2.9| 22.1| 4.1| 3.6| 2.3| 0.6|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Արարատ | 3.4| 25.4| 8.3| 8.5| 4.7| 1.2|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Արմավիր | 3.7| 30.6| 8.4| 10.4| 6.8| 1.9|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Գեղարքունիք | 2.4| 29.5| 7.4| 8.8| 5.5| 1.5|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Լոռի | 3.5| 26.7| 8.9| 9.5| 6.1| 1.7|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Կոտայք | 6.0| 29.0| 9.5| 11.4| 6.4| 1.8|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Շիրակ | 5.9| 32.0| 8.8| 11.4| 6.0| 1.7|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Սյունիք | 3.6| 23.9| 4.2| 4.1| 4.2| 1.0|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Վայոց Ձոր | 2.2| 13.6| 1.7| 0.9| 2.3| 0.8|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Տավուշ | 3.2| 21.5| 4.0| 3.5| 3.3| 0.9|
|____________|_____|_____|______|_________|________|________|
|Ընդամենը` | 3.6| 25.0| 100| 100| 4.6| 1.4|
.___________________________________________________________.
50. Վերլուծելով և ամփոփելով վերը նշվածը, կարելի է եզրակացնել, որ Կոտայքի մարզում աղքատածին գլխավոր գործոններ են հանդիսանում.
1) գործազրկությունը, գլխավորապես մարզի քաղաքային համայնքներում և հատկապես Հրազդան և Չարենցավան քաղաքներում,
2) անօթևան մնացած փախստական ընտանիքների մեծ քանակը
3) գյուղատնտեսական նշանակության հող ունեցող գյուղացիական տնտեսությունների բարձր տոկոսը (հողերը հիմնականում չեն օգտագործում որակական ցածր հատկությունների պատճառով)
4) մարզի գյուղական համայնքներում և հատկապես մինչև 700 բնակիչ ունեցող (Հանքավան, Հատիս, Զովք, Զովաշեն, Սարալանջ, Սևաբերդ) համայնքներում ենթակառուցվածքների թերզարգացվածությունը,
5) մարզի քաղաքային համայնքների (Հրազդան, Չարենցավան, Բյուրեղավան) կենսագործունեության խիստ կախվածությունը արդյունաբերական խոշոր ընկերություններից:
51. Կոտայքի մարզի աղքատության հաղթահարման գերակա խնդիրները 2011-2014 թթ. համար հանդիսանում են.
1) փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման միջոցով քաղաքային համայնքներում զբաղվածության խնդրի լուծում,
2) մարզի տարբեր համայնքներում անօթևան մնացած փախստական ընտանիքների համար բնակարանաշինության ծրագրերի իրականացում,
3) գյուղատնտեսական նշանակության հողերի պիտանելիության բարձրացման նպատակով մելիորացիոն աշխատանքների ու ոռոգման համակարգերի կառուցում
4) մարզի գյուղական համայնքներում (հատկապես փոքր գյուղերում` Հանքավան, Հատիս, Զովք, Սարալանջ, Սևաբերդ, Զովաշեն, Թեղենիք, Կարենիս, Ջրառատ և Ջրաբեր) ենթակառուցվածքների զարգացմանն ուղղված (ճանապարհների կառուցում ու հիմնանորոգում, ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի կառուցում, գազամատակարարում) համալիր ծրագրի իրականացում:
4. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
4.1. ՀՀ Կոտայքի մարզի տնտեսության մասնավոր հատվածի իրավիճակի
վերլուծություն
52. Անկախության տարիների ընթացքում մարզի արդյունաբերությունը ենթարկվել է կառուցվածքային փոփոխությունների, արտադրության ընդհանուր ծավալում իրենց առաջատար դիրքերը զիջել են մեքենաշինությունն ու սարքաշինությունը, թեթև արդյունաբերությունը: Զգալիորեն բարձրացել է սննդի արդյունաբերության, սննդի կազմակերպման, զբոսաշրջության, այլ ծառայությունների տեսակարար կշիռը: Ի շնորհիվ «ՀրազՋԷԿ» ԲԲԸ-ի և հիդրոէներգետիկայի զարգացման, վերջին տարիներին դինամիկ աճ է ապահովում էներգետիկան: Զգալիորեն ավելացել են լեռնաարդյունահանման ծավալները:
53. Այժմ մարզի արտադրության ծավալի արդյունաբերական ներուժը կենտրոնացված է Կոտայքի մարզի քաղաքներում` Հրազդանում, Չարենցավանում, Աբովյանում, Նոր Հաճընում, Եղվարդում, Բյուրեղավանում:
54. Կոտայքի մարզում արդյունաբերական արտադրանքի ինդեքսը 2009 թ. հունվար-դեկտեմբեր ամիսներին հավասար է եղել 75.4%-ի, ընդ որում թողարկված արտադրանքի իրացումը (ընթացիկ գներով) կազմել է 80093.8 մլն դրամ:
Աղյուսակ 4.1. Արդյունաբերական արտադրանքի արտադրությունն ըստ հանրապետության մարզերի և ք. Երևան 2009 թ. հունվար-դեկտեմբեր
._____________________________________________.
| |Թողարկված |Պատրաստի |Արդյունա- |
| |արտադրանքի|արտադրանքի|բերական |
| |ծավալը, |իրացումը, |արտադրանքի|
| |ընթացիկ |ընթացիկ |ինդեքսը, %|
| |գներով, |գներով, | |
| |մլն դրամ |մլն դրամ | |
|____________|__________|__________|__________|
|Ընդամենը, ՀՀ| 663921.1| 667159,8| 92.2|
|____________|__________|__________|__________|
|ք. Երևան | 299737.9| 299773,4| 91.4|
|____________|__________|__________|__________|
|Արագածոտն | 12032.6| 11884.9| 84.9|
|____________|__________|__________|__________|
|Արարատ | 57407.3| 65171.5| 94.1|
|____________|__________|__________|__________|
|Արմավիր | 33520.1| 35843.8| 99.3|
|____________|__________|__________|__________|
|Գեղարքունիք | 12145.4| 9725.9| 107.3|
|____________|__________|__________|__________|
|Լոռի | 44048.2| 46060.2| 105.0|
|____________|__________|__________|__________|
|Կոտայք | 80453.9| 80093.3| 75.4|
|____________|__________|__________|__________|
|Շիրակ | 17863.1| 18666.0| 102.5|
|____________|__________|__________|__________|
|Սյունիք | 95344.2| 88323.5| 104.8|
|____________|__________|__________|__________|
|Վայոց Ձոր | 6228.9| 6363.2| 99.1|
|____________|__________|__________|__________|
|Տավուշ | 5139.5| 5254.1| 100.3|
._____________________________________________.
55. Մարզում բավականին մեծ թիվ են կազմում էներգետիկայի, մեքենաշինական, թեթև արդյունաբերական, սննդի արդյունաբերության, քարամշակման, հանքարդյունահանման, զբոսաշրջության, ձկնաբուծության և այլ տիպի կազմակերպությունները: Այս կազմակերպությունների կողմից թողարկվող արտադրանքի մեծ մասն իրացվում է տեղական շուկայում, մյուս մասը արտահանվում է արտերկիր: Կազմակերպությունների մեծ մասը հագեցած չեն ժամանակակից սարքավորումներով և տեխնոլոգիաներով, ուստի և արտաքին շուկայում մրցունակ չեն:
56. Արդյունաբերությունը հանդիսանում է Կոտայքի մարզի տնտեսության կարևորագույն և հիմնական ոլորտներից մեկը: 2009 թ. հունվար-դեկտեմբեր ամիսների տվյալներով մարզում գործում են 243 արդյունաբերական ձեռնարկություններ:
57. 2005-2008 թթ. մարզի արդյունաբերությանն ու առևտրի ոլորտին բնորոշ է եղել կայուն և դինամիկ աճը: Այդ տարիներին մարզի արդյունաբերական արտադրանքի ծավալն աճել է մոտ 1.5 անգամ, մանրածախ առևտրի շրջանառությունն ավելացել է 1.3 անգամ:
58. Թեև 2007 թ-ի ընթացքում Կոտայքի մարզում նկատվել է շինարարական աշխատանքների և ծառայությունների ծավալի կրճատում (ընթացիկ գներով), սակայն 2008 թ-ին վերը նշված ոլորտներում ակտիվացում է գրանցվել:
Աղյուսակ 4.2. Կոտայքի մարզի ձեռնարկությունների տնտեսական ցուցանիշները ըստ ոլորտային բաշխվածքի 2005-2008 թթ.
.__________________________________________________________________.
| Ոլորտը |2005 թ.|2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|
|__________________________________|_______|_______|_______|_______|
|Արդյունաբերական ապրանքի ծավալը, |67160.9|65390.6|75585.5|89110.5|
|մլն դրամ (առանց ավելացված արժեքի | | | | |
|հարկի և ակցիզային հարկի) | | | | |
|__________________________________|_______|_______|_______|_______|
|Ծառայությունների ծավալը, մլն դրամ | 9005.8|10145.0| 8949.7|11638.9|
|__________________________________|_______|_______|_______|_______|
|Մանրածախ առևտրի շրջանառությունը, |22937.8|23847.3|25138.2|28729.2|
|մլն դրամ | | | | |
|__________________________________|_______|_______|_______|_______|
|Շինարարության ծավալները, մլն դրամ |16713.0|17720.0| 8346| 16477|
.__________________________________________________________________.
59. 2008 թ. ընթացքում մարզի արդյունաբերական ոլորտը գործել է հիմնականում դինամիկ զարգացման տրամաբանությամբ: Սակայն ռուս-վրացական հակամարտությունն ու հատկապես համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն իրենց բացասական ազդեցությունը թողեցին նաև այս ոլորտի գործունեության վրա: 2009 թվականին մարզի արդյունաբերական ձեռնարկություններն ընթացիկ գներով թողարկել են 80453.9 մլն դրամի արտադրանք 2008 թ. 89110.5 մլն դրամի դիմաց:
60. Սննդի արդյունաբերությունը մարզի առաջատար ճյուղերից մեկն է և շատ կարևոր դեր է խաղում մարզում գործազրկության նվազման և զբաղվածության խնդրի լուծման հարցում:
61. Կաթնամթերքի վերամշակում: «Չանախ» ՍՊԸ, «Արզնու տոհմային ԹՏԽ» ԲԲԸ, «Թամարա» ՍՊԸ, «Անի» կաթնամթերքի արտադրական ձեռնարկություն, «Զոհրաբյանի Տիգրան Մեծ» ՓԲԸ
62. Գինիների և կոնյակների արտադրություն: Պռոշյանի կոնյակի գործարան, Եղվարդի կոնյակի գործարան, «Պտղնի Գոլդ» ՍՊԸ,
63. Պահածոների արտադրություն: «Սավա» ՍՊԸ, «Նիկոլա Ինթերնեյշնլ Արմենիա» ՍՊԸ, «Քեն լենդ» ՍՊԸ, «Արտաշես» ՍՊԸ
64. Ձվի և թռչնամսի արտադրություն: «Արզնու տոհմային ԹՏԽ» ԲԲԸ, «Լուսակերտի տոհմային թռչնաբուծական ֆաբրիկա» ՍՊԸ, Ա/Ձ Աշոտ Չոբանյան
65. Մսամթերքի արտադրություն: «Ջրվեժի Մսի կոմբինատ», «Գեղարդ մսամթերքի կոմբինատ» ՍՊԸ, «Արմմիթ» ՍՊԸ, «Բեկոն մսամթերքի արտադրական ձեռնարկություն» ՍՊԸ, «Ա.Շիրվանյան և ընկերներ» ՍՊԸ, «Լումա մսամթերքի արտադրական ձեռնարկություն» ՍՊԸ, «Լինդա մսամթերքի արտադրական ձեռնարկություն» ՍՊԸ:
66. 2005-2007 թթ.-ին ադամանդագործությունը բուռն զարգացում էր ապրում, սակայն 2007 թ-ին պատվերների կրճատման հետևանքով արտադրության ծավալները կրճատվեցին: Այժմ մարզում ադամանդագործության զարգացման համար առկա են բավականին լավ նախադրյալներ և կառավարության կողմից անհրաժեշտ պետական օժանդակությամբ ճյուղը կարող է դառնալ մարզի տնտեսության զարգացման հզոր ուժ և հազարավոր մարդկանց ապահովել մշտական աշխատանքով:
67. Մարզում թույլ է զարգացած թեթև արդյունաբերությունը և համապատասխան հոգացածության դեպքում ճյուղը կարող է զարգանալ` բնակչությանն ապահովելով բազմաթիվ աշխատատեղերով:
68. Զարգացած է նաև ապակե տարաների արտադրությանը և այս ոլորտում մեծ ներդրում ունեն «Հրատ» ՍՊԸ-ն, «Սարանիստ ապակե տարայի արտադրական ձեռնարկություն» ՍՊԸ-ն, «Արմգլաս ապակե տարայի արտադրական ձեռնարկություն» ՍՊԸ-ն, Բյուրեղավանի ճենապակու գործարանը:
69. Կոտայքի մարզը ՀՀ տնտեսապես զարգացած տարածաշրջաններից է և ունի արդյունաբերության այնպիսի էներգատար ճյուղեր, ինչպիսիք են լեռնահանքային արդյունաբերությունը, մեքենաշինությունը, թեթև և սննդի արդյունաբերությունը, արդյունաբերական ու հյուրանոցային շինարարությունը, ադամանդագործությունը և այլն, սակայն 2008-2009 թթ. համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետևանքով կրճատվեցին արտադրական ծավալները:
70. Կոտայքի մարզը հանրապետության հիդրոռեսուրսներով համեմատաբար հարուստ տարածաշրջաններից է:
71. Մարզի ջրառատ գետերից են Հրազդանը, Մարմարիկը, որոնց էներգետիկ պոտենցիալի օգտագործման նպատակով գործում են են մի քանի հզոր ՀԷԿ-եր` Աթարբեկյանի, Գյումուշի, Արզնու:
72. Կոտայքի մարզը Հայաստանի այն մարզերից է, որտեղ անխուսափելի է հիդրոէլեկտրաէներգիայի արտադրության զարգացումը: Ներկայումս ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված արտադրության լիցենզիաների համաձայն մարզում էլեկտրական էներգիա են արտադրում 6 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ 16.97 մլն կՎտԺ տարեկան արտադրությամբ և 6004 կՎտ ընդհանուր դրվածքային հզորությամբ (տես աղյուսակ 4.3):
Աղյուսակ 4.3. 2010 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն Կոտայքի մարզում էլեկտրական էներգիա արտադրող փոքր հիդրոէլեկտրակայանների հիմնական ցուցանիշները ըստ շահագործող ընկերությունների
._____________________________________________________________________.
|Հ/հ|Շահագործող |Փոքր |Լիցենզիա |Լիցենզիայի|Դրված- |Տարե- |
| |ընկերություն |ՀԷԿ-երի |տրամադրման|գործու- |քային |կան |
| | |անունները |ամսաթիվը |նեության |հզորու-|արտա- |
| | | | |ժամկետի |թյունը |դրանքը|
| | | | |ավարտը |կՎտ |մլն |
| | | | | | |կՎտԺ |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|1. |«Էներգիա» ՍՊԸ |Կաթնաղբյուր- |29.06.1999|29.06.2014| 200| 1.00|
| | |Երևան | | | | |
| | |ջրանցքի | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|2. |«Հիդրոէներգիա»|Կոտայքի |17.10.2000|17.10.2015| 1190| 2.72|
| |ՍՊԸ |ջրանցքի | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|3. |«Էներգացանց- |Նարեկ |20.02.2002|20.02.2017| 1200| 0.77|
| |շին» ԲԲԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|4. |«Նարէներգո» |Գառնի |14.05.2004|14.05.2019| 1000| 4.70|
| |ՍՊԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|5. |«Հ.Ա.Գ. եռյակ»|Գառնի-1 |04.11.2005|04.11.2020| 350| 2.15|
| |ՍՊԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|6. |«Թեժ |Թեժ ՀԷԿ |30.03.2007|30.03.2022| 2064| 5.63|
| |Վաթերֆուլ»ՍՊԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
| |Ընդամենը | | | | 6004| 16.97|
._____________________________________________________________________.
73. Մարզում 2005-2012 թթ. ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն կառուցվում են ևս 4 փոքր ՀԷԿ-եր` 5531 կՎտ ընդհանուր դրվածքային հզորությամբ և տարեկան 14.8 մլն կՎտԺ արտադրանքով (տես աղյուսակ 4.4)
Աղյուսակ 4.4. 2010 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն Կոտայքի մարզում կառուցվող փոքր հիդրոէլեկտրակայանների ցուցանիշները ըստ շահագործող ընկերությունների
._____________________________________________________________________.
|Հ/հ|Շահագործող |Փոքր |Լիցենզիայի |Դրված- |Տարե- |
| |ընկերություն |ՀԷԿ-երի |գործողության ժամկետը |քային |կան |
| | |անունները |_____________________|հզորու-|արտա- |
| | | |Սկիզբը |Ավարտը |թյունը |դրանքը|
| | | | | |կՎտ |մլն |
| | | | | | |կՎտԺ |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|1. |«Հ.Ա.Գ. ԵՌՅԱԿ»|Հանքավան-1 |07.05.2008|07.11.2010| 950| 2.7|
| |ՍՊԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|2. |«ՋԱՂԱՑԻ ՁՈՐ» |Հանքավան-1 |12.11.2008|12.11.2011| 2316| 5.2|
| |ՓԲԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|3. |«ՋԱՂԱՑԻ ՁՈՐ» |Գողթ-1 |18.03.2009|18.03.2012| 1946| 4.8|
| |ՓԲԸ | | | | | |
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
|4. |«ՀՈՎ-ԽԱՉ» ՍՊԸ |Յոթաղբյուր-5 |30.09.2009|30.03.2011| 319| 2.1|
|___|______________|_____________|__________|__________|_______|______|
| |Ընդամենը | | | | 5531| 14.8|
._____________________________________________________________________.
74. Ներկայումս ՀՀ կառավարությունը դոնորների աջակցությամբ նախաձեռնել է Հայաստանում փոքր ՀԷԿ-երի զարգացման ծրագիրը: ՀՀ կառավարության 2009 թվականի հունվարի 22-ի թիվ 3 արձանագրային որոշման մեջ հավանության է արժանացել Հայաստանի Հանրապետությունում, այդ թվում նաև ՀՀ Կոտայքի մարզում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների զարգացման սխեման, որը ներկայացվում է աղյուսակ 4.5-ում:
Աղյուսակ 4.5. Կոտայքի մարզի փոքր հիդրոէլեկտրակայանների զարգացման սխեման
.____________________________________________________________________.
|ՀՀ Կոտայքի մարզում ճշտված և նորացված ՓՀԷԿ-երի ջրաէներգետիկական |
| ցուցանիշները |
|____________________________________________________________________|
|Հ/հ|ՓՀԷԿ-ի |Վերին |Ներքին|Դերի- |Դերի-|Հաշվար|Հաշվար|Դրված-|Էլ. |
| |անվանումը|բեյֆի |բեյֆի |վացիա-|վացիա|կային |կային |քային |էներգ.|
| | |նիշը, |նիշը, |յի |յի |ճնշու-|ելքը |հզորու|տարե- |
| | | | |երկա- |տրամա|մը | |թյունը|կան |
| | | | |րու- |գիծը,| | | |արտադը|
| | | | |թյունը| | | | |րանքը,|
| | | մ | մ | մ | մ | մ | մ | կՎտ |մլն |
| | | | | | | | | |կՎտԺ |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
| |Հրազդան | | | | | | | | |
| |գետի | | | | | | | | |
| |ավազան | | | | | | | | |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
|1 |Մեղրաձոր |1950.0|1810.0|3800.0|0.82 |124.2 |1.00 | 994 | 2.78|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
|2 |Ծաղկամարգ|2260.0|1905.0|5550.0|0.8 |340.1 |0.80 | 2270| 7.1 |
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
| |ՈՒլաշիկ | | | | | | | | |
| |գետ վրա *| | | | | | | | |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
|3 |Արջաձոր |1987.5|1862.5|1400.0|0.72 |119.2 |0.70 | 668| 2.47|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
|4 |Դալար | 200.0|1860.0|2400.0|0.53 |124.2 |0.35 | 348| 0.87|
| |ՓՀԷԿ | | | | | | | | |
|___|_________|______|______|______|_____|______|______|______|______|
| |Ընդամենը | | | | | | | 4280| 13.22|
| |Կոտայքի | | | | | | | | |
| |մարզ | | | | | | | | |
.____________________________________________________________________.
75. Վերը նշվածից երևում է, որ կառուցվող 4 և նախատեսվող ևս 4 ՓՀԷԿ-երի շահագործման դեպքում մարզում էլեկտրաէներգիայի տարեկան արտադրությունը կավելանա 28,02 մլն.կՎտԺ-ով, որը կհանգեցնի իր հերթին արդյունաբերական արտադրանքի ծավալի աճին և տասնյակ աշխատատեղերի ստեղծմանը:
76. Գերմանական KfW բանկի օժանդակությամբ DECON գերմանական ընկերության կողմից Կոտայքի մարզում կատարվելու է 50-75 Մվտ գումարային դրվածքային հզորությամբ հողմաէլեկտրակայանի կառուցման համար անհրաժեշտ քամու ներուժի մոնիթորինգ, որի արդյունքում կպատրաստվեն տեխնիկատնտեսական հիմնավորումները:
77. Առաջիկա տարիներին նախատեսվում է կառուցել` Իրան-Հայաստան 400 կՎ երրորդ էլեկտրահաղորդման օդային գիծը: Այդ աշխատանքների մի մասը կիրականացվի մարզի տարածքում:
4.2. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
78. Ելնելով մարզի մասնավոր հատվածի ներկա իրավիճակից, հեռանկարներից և հնարավորություններից, ինչպես նաև հաշվի առնելով հանրապետության աշխարհաքաղաքական իրավիճակը, առաջիկա տարիներին մարզում արդյունաբերության զարգացման հիմնական ուղղությունները կհանդիսանան`
1) մետաղամշակումը,
2) գյուղմթերքների վերամշակումը,
3) թեթև արդյունաբերությունը,
4) ադամանդագործությունը,
5) ձկնաբուծությունը,
6) սննդի արդյունաբերությունը,
7) վերականգնվող էներգիայի արտադրությունը,
8) զբոսաշրջությունը:
79. Համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական դեռևս շարունակվող ճգնաժամը, դրա հետևանքով համաշխարհային տնտեսությունում տիրող անորոշությունը թույլ չեն տալիս գոնե մոտավորապես կանխատեսել ինչպես արդյունաբերական հիմնական ճյուղերի, այնպես էլ մշակող արդյունաբերության ոլորտների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները:
80. Մարզի մասնավոր հատվածի զարգացմանը խոչընդոտող հիմնախնդիրներն են.
1) Ֆինանսական ռեսուրսների անհասանելիությունը, անբավարար ներդրումային փաթեթը, վարկային ռեսուրսների բարձր տոկոսադրույքը,
2) հաստոցային պարկի, մեքենա-սարքավորումների ֆիզիկական ու բարոյական մաշվածության բարձր աստիճանը և ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման հնարավորությունների բացակայություն,
3) տնտեսության ստվերայնության բարձր մակարդակ, փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման համար նպաստավոր դաշտի բացակայություն,
4) կազմակերպությունների կառավարման բարձր օղակի կառավարիչների ժամանակակից տնտեսական մտածելակերպի բացակայություն,
5) էներգակիրների բարձր սակագներ,
6) իրացման շուկայի սահմանափակություն:
.____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
| | |
|1. գործարարությամբ զբաղվելու |1. հավասար մրցակցային դաշտի |
|համար բնական ռեսուրսների, որակյալ |ապահովում, |
|աշխատուժի ու ենթակառույցների |2. տնտեսության ստվերայնության |
|առկայություն, |մակարդակի իջեցում, |
|2. անհրաժեշտ էժան աշխատուժի |3. արտադրության բնագավառում |
|առկայություն, |ցածր տոկոսադրույքներով և |
|3. նոր արտադրություններ ներդնելու |երկարաժամկետ վարկերի |
|համար արտադրական մասնաշենքերի և |առկայություն, |
|ինժեներական կառույցների |4. լիզինգային համակարգի |
|առկայություն, |զարգացում, |
|4. էկոլոգիապես մաքուր |5. տեղեկատվական տեխնոլոգիաների |
|սննդարդյունաբերական արտադրանք, |կիրառում, |
|5. դեռևս պահպանված ինժեներական |6. առևտրաարդյունաբերական |
|որակյալ կադրեր: |պալատի հիմնական գործառույթների |
|6. մայրաքաղաքի շուկայի |իրականացումը, |
|հասանելիությունը, |7. տեղական կազմակերպությունների|
|7. ՀՀ-ի վարչական տարածքի կենտրոնում |շուկայավարական ինքնագիտակցման |
|գտնվելը: |բարձրացում, |
| |8. ներդրումների ծավալների աճ: |
.____________________________________________________________________.
.____________________________________________________________________.
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
| | |
|1. սպառման շուկայի սահմանափակու- |1. տնտեսության ստվերայնության |
|թյունը, |բարձր մակարդակ, |
|2. առկա տեխնոլոգիական |2. բարձր որակավորման մասնագետ |
|սարքավորումների ֆիզիկական և |կադրերի (բանվոր, ԻՏԱ) |
|բարոյական մաշվածքը, |սերնդափոխություն, |
|3. ղեկավար կադրերի ոչ ժամանակակից |3. տրանսպորտային հաղորդակցման |
|մտածելակերպը, գործելակերպը, |ուղիների շրջափակում, |
|4. էներգակիրների բարձր սակագները, |4. օրենսդրական դաշտի |
|5. գիտատար տեխնոլոգիաների մշակման ու|անկայունություն: |
|ներդրման գրեթե բացակայությունը: | |
.____________________________________________________________________.
Աղյուսակ 4.6. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
._____________________________________________________________________.
|Ոլորտում առկա հիմնախնդիրները |Ազդեցությունը |Առաջարկություններ |
|_____________________________________________________________________|
|Մեքենաշինության և սարքաշինության ոլորտ |
|_____________________________________________________________________|
|Հաստոցային պարկի, մեքենա - |Անմրցունակ |Սարքավորումների |
|սարքավորումների ֆիզիկական ու |արտադրանք, |լիզինգի և վարկերի|
|բարոյական մաշվածության բարձր |արտահանման |միջոցով |
|աստիճանը |դժվարություններ |ժամանակակից |
| | |սարքավորումների |
| | |ներկրում |
|_____________________________|____________________|__________________|
|Արտադրանքի իրացման |Արտադրանքի |Հումքի ձեռք բերման|
|դժվարություններ` |ինքնարժեքի |և արտադրանքի |
|տրանսպորտային մեծ ծախսերի |բարձրացում |իրացման համար |
|պատճառով | |տրանսպորտային |
| | |ծախսերի հնարավոր |
| | |իջեցում |
|_____________________________|____________________|__________________|
|Հումքի և կոմպլեկտավորող |Մրցունակության |Նոր տեխնոլոգիաների|
|մասերի ներկրման բարձր |անկում` արտադրանքի |հոսքային գծերի, |
|մաքսատուրքերը |մեծ ինքնարժեքի |ինչպես նաև նրանց |
| |հետևանքով |կոմպլեկտավորող |
| | |մասերի ներկրման |
| | |դեպքում ճկուն |
| | |մաքսային |
| | |քաղաքականության |
| | |կիրառում |
|_____________________________________________________________________|
|Թեթև արդյունաբերության ոլորտում |
|_____________________________________________________________________|
|Արտադրանքի արտահանման |Ոլորտի |Արտահանման |
|հարցում արտերկրի 1-2 |ձեռնարկությունների |խթանմանն աջակցող |
|գործընկերներից կախվածություն |զարգացման որոշակի |պետական |
| |հեռանկարների |կառույցների կողմից|
| |բացակայություն |ոլորտի |
| | |ձեռնարկությունների|
| | |հետ անմիջական |
| | |աշխատանք |
|_____________________________|____________________|__________________|
|Արտաքին ուղիղ |Դժվարություններ |Պետական |
|կապերի ոչ բավարար |հումքի ներկրման |աջակցություն |
|վիճակ |և արտադրանքի |հանրապետությունում|
| |արտահանման հարցերում|և արտերկրում |
| | |կազմակերպվող |
| | |ցուցահանդես - |
| | |տոնավաճառներին |
| | |մասնակցության |
| | |գործում |
|_____________________________________________________________________|
|Սննդի արդյունաբերության ոլորտում |
|_____________________________________________________________________|
|Ներքին սահմանափակ շուկա |Արտադրության |Շուկայի նախնական |
| |ծավալների աճի |ուսումնասիրության |
| |դեպքում իրացման |և մարքեթինգային |
| |դժվարություններ |ռազմավարության |
| | |մշակում |
._____________________________________________________________________.
81. Մարզպետարանի կողմից հատուկ հոգածություն կդրսևորվի փոքր և միջին ձեռներեցության զարգացման նկատմամբ: Միաժամանակ օժանդակություն և աջակցություն կցուցաբերվի այն ընկերություններին, որոնք հանդես կգան զարգացման սեփական նախաձեռնություններով և ծրագրերով:
82. Ըստ կոնկրետ ճյուղերի և ոլորտների, հիմնական խնդիրներն ու դրանց լուծմանն ուղղված առաջարկություններն հետևյալն են.
1) Համակողմանիորեն աջակցել մարզում գործարար մթնոլորտի բարելավման և արդյունաբերության զարգացման համար կարևորագույն ենթակառուցվածքներից մեկի` «Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ» հիմնադրամի գործունեությանը: Պետք է նշել, որ «Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ» հիմնադրամը կայացած կառույց է, թերևս գործարարության աջակցման ոլորտում ամենաակտիվն ու կայացածը:
2) Մարզում կազմակերպել և ավանդույթ դարձնել արդյունաբերական արտադրանքի «Կոտայքպրոդէքսպո» ցուցահանդես-վաճառքները, հնարավորության սահմաններում ներգրավել արտերկրի արտադրողներին:
3) Արտերկրում մարզի արդյունաբերական արտադրանքի իրացման հիմնախնդիրների լուծման նպատակով (հատկապես թեթև և սննդի արդյունաբերությունում) ըստ ոլորտների Զարգացման հայկական գործակալության հետ համատեղ աշխատանքային ծրագրի մշակում: Զարգացման հայկական գործակալությունն արդեն այս տարի նախաձեռնել է հայաստանյան պանիր արտադրողներին մեկ ասոցիացիայի մեջ միավորելու աշխատանքներ և մարզպետարանի կողմից ցուցաբերվել է բազմակողմանի աջակցություն, որը կնպաստի հայկական պանրի արտահանման ծավալների աճին` նոր տեխնոլոգիաների ներդրման և գովազդային ակտիվ աշխատանքների իրականացմանը:
4) Մարզի արդյունաբերական ձեռնարկությունների արտադրանքի արտահանման խթանման նպատակով արտերկրի առանձին մարզերի կամ շրջանների հետ հորիզոնական կապերի հաստատման և զարգացման գործընթացի շարունակում:
5) Գործող փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացմանը խոչընդոտող հիմնական պատճառներից մեկի` ստվերային տնտեսության դեմ արդյունավետ պայքարի դեպքում, տնտեսվարող սուբյեկտների համար կապահովվի մրցակցային հավասար պայմաններ, ինչը առանց լուրջ ներդրումների կբերի արտադրության ծավալների զգալի աճի, ինչպես նաև դրական դեր կունենա արտադրանքի որակական հատկանիշների բարձրացման և իրական գնագոյացման վրա:
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2011-2014 թթ. առաջնահերթությունները
83. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մարզի տնտեսության հետագա զարգացման համար անհրաժեշտ է առանձին ՓՄՁ-ների մակարդակով ցուցաբերվող աջակցությունից անցում կատարել առանձին ոլորտների և տարածաշրջանների մակարդակով մասնավոր հատվածի զարգացման հետևյալ ծրագրային միջոցառումների իրականացմանը.
1) ՓՄՁ աջակցման և մասնավոր հատվածի զարգացման տարածաշրջանային ծրագրերի մշակում, ինչի առաջին փուլում պետք է հստակեցվեն այն ռեսուրսները, որոնք տարածաշրջանի համայնքները պատրաստ են տրամադրել մասնավոր ներդրումները խրախուսելու համար:
2) Գերակա ոլորտներում մասնավոր հատվածի զարգացման մարզային հայեցակարգերի ընդունում, որտեղ առանցքային նշանակություն է ունենալու մարզի տարածաշրջանների գերակայությունների որոշակիացումը:
3) Տարածաշրջաններում մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի, ինչպես նաև մարզում գերակա ոլորտների զարգացման հայեցակարգերի հենքի վրա կմշակվեն մասնավոր ներդրումների առաջարկներ:
84. Մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի արդյունավետ իրականացման համար կկազմվեն տարածաշրջանային և մարզային ներդրումային առաջարկների փաթեթներ և պարբերաբար կկազմակերպվեն տեղացի և արտաքին ներդրողների իրազեկում:
4.4. Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը բնութագրող վիճակագրական ցուցանիշներ
85. ՓՄՁ պետական աջակցության ուղղությամբ իրականացվող հետևողական քաղաքականության արդյունքում վերջին տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում արձանագրվել է ՓՄՁ ոլորտը բնութագրող ցուցանիշների դինամիկ աճ: 2008 թ. ՓՄՁ տեսակարար կշիռը երկրի համախառն ներքին արդյունքում (ՀՆԱ) կազմել է 41.7%, 2007 թ. 41.0%, 2006 թ. 40.3% դիմաց` կրկնակի գերազանցելով 1999 թվականի մակարդակը: Հատկանշական է, որ 2008 թվականի ՀՆԱ-ում ՓՄՁ տեսակարար կշռի կառուցվածքում առավել մեծ մասնաբաժին են ունեցել փոքր կազմակերպությունները` 16.7%, գերփոքրի 11.3% և միջինի 13.7% դիմաց:
Աղյուսակ 4.7. ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական անձանց
._____________________________________________________.
| Մարզ | ՓՄՁ սուբյեկտներ |
| |________________________________________|
| | ԱՁ | ԻԱ | Ընդամենը |
| |____________|____________|______________|
| |քանակ | % |քանակ | % |քանակ | % |
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Երևան |26,149|41.0%|35,552|53.4%| 61,701| 47.3%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Ընդամենը |37,640|59.0%|30,986|46.6%| 68,626| 52.7%|
|մարզեր | | | | | | |
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Արագածոտն | 2,553| 4.0%| 1,851| 2.8%| 4,404| 3.4%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Արարատ | 4,669| 7.3%| 3,104| 4.7%| 7,773| 6.0%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Արմավիր | 5,356| 8.4%| 2,917| 4.4%| 8,273| 6.3%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Գեղարքունիք | 2,916| 4.6%| 3,745| 5.6%| 6,662| 5.1%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Լոռի | 5,111| 8.0%| 4,773| 7.2%| 9,883| 7.6%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Կոտայք | 5,387| 8.4%| 5,079| 7.6%| 10,466| 8.0%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Շիրակ | 3,503| 5.5%| 3,257| 4.9%| 6,760| 5.2%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Սյունիք | 3,352| 5.3%| 3,226| 4.8%| 6,577| 5.0%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Վայոց Ձոր | 1,593| 2.5%| 8,93| 1.3%| 2,487| 1.9%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Տավուշ | 3,201| 5.0%| 2,141| 3.2%| 5,342| 4.1%|
|____________|______|_____|______|_____|_______|______|
|Ընդամենը, ՀՀ|63,789| 100%|66,538| 100%|130,327|100.0%|
._____________________________________________________.
86. Տվյալները ներկայացված են 01.01.09 թ. դրությամբ պետական միասնական գրանցամատյանում առևտրային իրավաբանական անձանց և անհատ ձեռնարկատերերի վերաբերյալ առկա տեղեկատվության հիման վրա:
87. ՓՄՁ մարզային քաղաքականության տնտեսական նպատակների անկյունաքարն է մարզի տարածաշրջանների տնտեսական զարգացման անհամամասնությունների հաղթահարումը` օգտագործելով յուրաքանչյուր տարածաշրջանի տնտեսական զարգացման առանձնահատկությունները, ներուժը և տնտեսվարող սուբյեկտների միջև ներմարզային և միջմարզային համագործակցության զարգացումը:
88. «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն հիմնադրամի» գործունեությունը: ՀՀ Կոտայքի մարզում ՓՄՁ պետական աջակցության տարեկան ծրագրերով նախատեսված ՓՄՁ աջակցության միջոցառումները իրականացվում են «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ) Կոտայքի մարզային մասնաճյուղի (ք. Չարենցավան) գործունեության շրջանակներում:
89. Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի գործունեությունն ուղղված է.
1) Պետական կառույցների և ՓՄՁ-ների միջև կապի հաստատմանը,
2) ՓՄՁ-ների գործունեության արդյունավետության և մրցունակության բարձրացմանը,
3) ՓՄՁ-ների համար բիզնեսի զարգացմանն ուղղված ծառայությունների մատչելիության ապահովմանը,
4) ՓՄՁ-ների համար ֆինանսական ռեսուրսների հասանելիության ապահովում,
5) Նոր ՓՄՁ ստեղծմանն աջակցություն,
6) ՓՄՁ-ների գործունեության միջազգայնացում:
90. Հայաստանի ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոնը ՓՄՁ սուբյեկտներին աջակցություն է ցուցաբերում տեխնիկական և ֆինանսական աջակցության հետևյալ ծրագրերի միջոցով.
91. Տեխնիկական աջակցության ծրագրեր.
1) Տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցություն,
2) Բիզնես ուսուցում
3) Իրացման խթանում,
4) Սկսնակ գործարարների աջակցություն:
92. Ֆինանսական աջակցության ծրագրեր.
1) Վարկային երաշխավորությունների տրամադրում,
2) Սեփական կապիտալի ֆինանսավորում,
3) Սկսնակների վարկային երաշխավորությունների տրամադրում:
93. ՀՀ Կոտայքի մարզում ՓՄՁ ոլորտի զարգացման ուղղությամբ կատարված աշխատանքները: Վերջին տարիների ընթացքում ՀՀ Կոտայքի մարզի ՓՄՁ ոլորտում զգալի առաջընթաց է նկատվում: 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ Կոտայքի մարզում գրանցված է եղել 10487 ՓՄՁ սուբյեկտ, որը կազմում է հանրապետությունում գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների 8%-ը: Միայն 2008 թ. ընթացքում ՀՀ Կոտայքի մարզում գրանցվել է 1602 ՓՄՁ սուբյեկտ` ապահովելով շուրջ 2048 նոր աշխատատեղ: ՀՀ Կոտայքի մարզում 1000 բնակչի հաշվով գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների թվաքանակը 2008 թվականին կազմել է 38:
94. 2008 թ-ի ընթացքում Հայաստանի ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոնի Կոտայքի մարզային մասնաճյուղի կողմից ՓՄՁ պետական աջակցության 2008 թ-ի ծրագրով նախատեսված բոլոր ուղղություններով բավարարվել է 1200 աջակցության հայտ: Աջակցություն ստացած ՓՄՁ սուբյեկտների բաշխվածքը ըստ գործունեության ոլորտների հետևյալն է. արտադրության ոլորտում` 25.4%, ծառայությունների ոլորտում` 27.3%, առևտրի ոլորտում` 43.5%, շինարարության ոլորտում` 3.8%:
95. 2008 թ. ընթացքում ՓՄՁ սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագրի շրջանակներում ՀՀ Կոտայքի մարզում տրամադրվել է 12.3 մլն ՀՀ դրամ գումարի երաշխավորություն 3 ՓՄՁ սուբյեկտի` ապահովելով 23.3 մլն ՀՀ դրամի վարկային փաթեթ: Սկսնակ գործարարների ձեռներեցությանն աջակցության ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերվել 18 սկսնակ գործարարների: Ծրագրի իրականացման արդյունքում առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 2 սկսնակ գործարարի տրամադրվել է 1.9 մլն ՀՀ դրամի վարկ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը կազմել է 2.3 մլն ՀՀ դրամ:
96. Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի Կոտայքի մասնաճյուղի կողմից ՓՄՁ պետական աջակցության 2008 թվականի ծրագրով նախատեսված բոլոր ուղղություններով բավարարված հայտերի բաշխվածքը ըստ ծրագրային ուղղությունների`
Աղյուսակ 4.8.
.____________________________________________________________________.
|Աջակցության ուղղությունը |Բավարարված |
| |հայտերի թիվը|
|_______________________________________________________|____________|
|Վարկային երաշխավորությունների տրամադրում | 3 |
|_______________________________________________________|____________|
|Սկսնակ գործարարների ձեռներեցության աջակցություն | 18 |
|_______________________________________________________|____________|
|Սկսնակ գործարարներին ֆինանսական աջակցություն | 2 |
|_______________________________________________________|____________|
|ՓՄՁ սուբյեկտներին նորարարությունների և ժամանակակից | 1 |
|տեխնոլոգիաների ներդրմանն աջակցություն | |
|_______________________________________________________|____________|
|ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից թողարկվող արտադրանքի | 37 |
|(մատուցվող ծառայությունների) շուկաներ առաջմղմանն | |
|աջակցություն | |
|_______________________________________________________|____________|
|Տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցություն | 1057 |
|_______________________________________________________|____________|
|ՈՒսուցողական աջակցություն | 81 |
|_______________________________________________________|____________|
|Ձեռնարկությունների եվրոպական ցանցի հաղորդակցման | 1 |
|կենտրոնի գործունեության շրջանակներում աջակցություն | |
.____________________________________________________________________.
97. 2009 թ. հունվար-դեկտեմբեր ամիսներին Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ հիմնադրամի Կոտայքի մասնաճյուղի կողմից ֆինանսական աջակցություն են ստացել առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 6 սկսնակ գործարարներ: Ստացված վարկի ընդհանուր գումարը կազմել է 6.6 մլն ՀՀ դրամ, Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ-ի երաշխավորությունը` մոտ 7.9 մլն ՀՀ դրամ: Ընդունվել և բավարարվել են թողարկված ապրանքների և մատուցված ծառայությունների շուկաներ առաջմղմանն աջակցության ուղղությամբ (պիտակավորում, գովազդային վահանակների, ինտերնետային կայքերի պատրաստում, բուկլետների տպագրություն)` 22 հայտեր, խորհրդատվական աջակցության ուղղությամբ (ներդրումային ծրագրերի մշակում)` 9 հայտեր, ուսուցողական ծրագրերի ուղղությամբ`48 հայտեր և ուսուցողական և գործարար տեղեկատվական ուղեցույցների տրամադրման` 236 հայտեր, որոնցով բաշխվել են 444 հատ գիրք:
98. Տեղեկատվական աջակցության շրջանակներում տեղեկատվություն է տրամադրվել 1385 ՓՄՁ սուբյեկտի, որոնցից 288 ՓՄՁ-ի տրամադրվել է իրավաօրենսդրական ակտերի փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն: Ինտերնետի միջոցով տեղեկատվություն է տրամադրվել 146 ՓՄՁԿ սուբյեկտի, իսկ ֆինանսական ռեսուրսների ներգրավման վերաբերյալ` 338 ՓՄՁ սուբյեկտի: 2009 թ. հունվար-դեկտեմբեր ամիսների դրությամբ տնտեսության զարգացմանը նպաստող աջակցության հայտերի և բիզնես ծրագրերի իրագործման օպերատիվ շտաբին դիմած Կոտայքի մարզի 8 կազմակերպություններից 2-ի ծրագրերը հավանության են արժանացել:
4.5 Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
99. Զբոսաշրջությունը Հայաստանի տնտեսության առավել դինամիկ զարգացող ոլորտներից մեկն է և հայտարարված է տնտեսության գերակա ճյուղ: Շնորհիվ Հայաստանի Հանրապետությունում վարվող պետական քաղաքականության, զբոսաշրջության բնագավառում վերջին տարիներին արձանագրվել է քանակական և որակական աճ: Զգալիորեն զարգացել են ենթակառուցվածքները` ճանապարհները, նոր միջազգային չափանիշներին համապատասխանող օդանավակայանը, հյուրանոցային տնտեսությունը, սննդի ու զվարճանքի օբյեկտները բարձրացել է մատուցվող ծառայությունների որակը:
100. Կոտայքի մարզում ոլորտի դինամիկան դեռևս համահունչ չէ Հայաստանի Հանրապետության զարգացումներին և երկրում ոլորտի զարգացմանը զուգընթաց կարևորվում է առկա զբոսաշրջային ներուժի հիման վրա զբոսաշրջության զարգացման ապահովումը, որը մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի բարելավման հարցում զգալի դեր կխաղա:
101. Մարզում կայացած զբոսաշրջության կենտրոններ են` ք. Ծաղկաձորը, Աղավնաձոր-Հանքավան, Աղվերան հանգստյան գոտիները, Գառնիի և Գեղարդ տաճարները: Վերը նշված գոտիները հագեցած են հյուրանոցային և հանգստյան տներով, ստեղծված է զբոսաշրջության համար անհրաժեշտ տուրիստական ենթակառուցվածքը: Նախատեսված է մարզում տուրիզմը խթանելու նպատակով հանրապետական նշանակության ճանապարհներին կառուցել հանրային սանհանգույցներ:
102. Մարզի տարածքում են գտնվում հազարից ավելի պատմամշակութային օբյեկտներ` եկեղեցիական համալիրներ, եկեղեցիներ, մատուռներ, տուն-թանգարաններ, գեղարվեստի թանգարան, երկրագիտական թանգարան և այլն: Սակայն դրանց մեծ մասը առայժմ գտնվում է անմխիթար վիճակում: Դեռևս չլուծված է մնում դրանց շրջակայքում սանհանգույցների տեղակայման, հուշանվերների վաճառքի կազմակերպման ու համակարգման հարցերը:
103. Մարզն այսօր ունի քանակական առումով լիովին բավարար ավտոճանապարհային ցանց, այն լիովին ընդգրկում է թե մարզի բոլոր համայնքները, թե պատմամշակութային օջախները: Ընդ որում, հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհների վիճակը և սպասարկումը հիմնականում բավարարում են միջազգային չափանիշներին, իսկ մարզային ու համայնքային նշանակության ավտոճանապարհների վիճակը անբավարար է:
104. Մարզի ողջ տարածքում գործում են բազմաթիվ ռեստորաններ, սրճարաններ և խորտկարաններ: Դրանցից մի քանիսը իրենց կահավորման և սպասարկման մակարդակով մոտ են միջազգային ստանդարտներին: Պետք է նշել, որ այդ օբյեկտները կառուցվել և շահագործման են հանձնվել վերջին մի քանի տարիների ընթացքում:
105. Այս տեսանկյունից կարևորագույն խնդիր ենք համարում Ծաղկաձոր, Եղվարդ, Արզական, Բժնի, Գառնի, Հանքավան, Մարմարիկ և Մեղրաձոր համայնքների զարգացման հեռանկարները:
106. Ծաղկաձորը իր բնակլիմայական պայմաններով դեռևս խորհրդային ժամանակներում համարվում էր առողջարարական, հանգստի, սպորտի (հիմնականում ձմեռային սպորտաձևերի) լավագույն տարածք: Այստեղ էին մարզվում ինչպես նախկին Խորհրդային Միության, այնպես էլ այլ երկրների հավաքականներ: Սպորտային Համալիրի, ինչպես նաև 3 նոր կառուցված ճոպանուղիների առկայությունը հնարավորություն են ստեղծում այն դարձնել միջազգային սպորտի, հանգստի, առողջարանային և տուրիզմի կենտրոն: Ծաղկաձորը ներկայումս ունի շահագործման մեջ գտնվող 22 մեծ և փոքր հյուրանոցներ` 2500 ննջատեղերով:
107. Հանքավանի ձորը իր տարածքներով և բնակլիմայական բարենպաստ պայմաններով կարող է լրացնել և ամբողջացնել Ծաղկաձորի հետ համատեղ միջազգային նշանակության հանգստի, առողջարարական և տուրիզմի կենտրոն ստեղծելու հեռանկարը:
108. Հետագա զարգացումները չեն բացառում այս ամենի կապը Աղվերան, Արզական, Արալեռ տարածքների հնարավորությունները համատեղելու ծրագիրը:
109. Եղվարդի ջրամբարի կառուցումով լուրջ զարգացումներ են սպասվում շրջակա տարածքներին: Ջրամբարի առկայությամբ մեծ հնարավորություններ կստեղծվեն գյուղատնտեսության զարգացման, ինչպես նաև քաղաքաշինական նոր ներդրումային ծրագրի համար:
110. Ջրամբարի շուրջ կկառուցվեն հասարակական սպասարկման, հանգստի և զվարճանքի կենտրոններ: Ի տարբերություն Սևանի երկու ամսվա տևողությամբ հանգստի այս ջրային մակերեսների հնարավորությունից կօգտվեն առնվազն չորս ամիս, և Երևանին ավելի մոտ լինելու հանգամանքը ավելի մեծ թվով հանգստացողների ուշադրություն կգրավի:
111. Կոտայքի մարզի զբոսաշրջությանը բնորոշ են մի շարք հիմնախնդիրներ: Ընդ որում դրանք սերտորեն առնչվում են տնտեսության այլ ոլորտների (ծառայություններ, ենթակառուցվածքներ) հետ.
1) Մարզի զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի բացակայությունը,
2) Զբոսաշրջային ենթակառույցների անհավասարաչափ կայացումը,
3) Պատմամշակութային որոշ հուշարձանների ու կոթողների անմխիթար վիճակը,
4) Զբոսաշրջության հարցերով զբաղվող պետական կառույցների ու մարզպետարանի թույլ համագործակցությունը,
5) Մարզային ենթակայության, ինչպես նաև համայնքային ճանապարհների ոչ բավարար վիճակը:
6) Մարզի, ինչպես նաև առանձին պատմաճարտարապետական օբյեկտների մասին գովազդային-տեղեկատվական բուկլետների ու գրքույկների բացակայությունը, մարզային գիդերի ինստիտուտի բացակայությունը:
112. Պատմահուշարձանների առատությունը, որն ունի տուրիստներին հետաքրքրելու որոշակի ներուժ, կարիք ունի վերանորոգման և ամենակարևորը գովազդի:
113. Մարզում կազմակերպվում են մի շարք ազգային տոնակատարություններ, որոնք հետաքրքրություն են ներկայացնում տուրիզմի տեսանկյունից` գարնանը տոնում են Տերն Ընդ Առաջ և Զատիկ տոնակատարությունները, ամռանը` «Վարդավառ»-ը, աշնանը` «Խաղողօրհնեք»-ի և «Բերքի տոն» տոնակատարությունները, որոնք կարող են հետաքրքրել արտերկրյա տուրիստներին, հատկապես հայկական սփյուռքի այն ներկայացուցիչներին, որոնք այցելում են Հայաստան` իրենց պատմական հայրենիքի պատմությանը և մշակույթին ծանոթանալու համար:
114. Կոտայքի մարզում բնական տեսարժան վայրերի և պատմամշակութային հուշարձանների շարքում առանձնահատուկ նշանակություն ունեն Գառնի, Գեղարդ պատմաճարտարապետական համալիրները, Կեչառիսի, Թեղենյաց վանական համալիրները, Պտղնիի 6-րդ դարի տաճարը:
4.6 Զբոսաշրջության ոլորտի զարգացման ռազմավարություն
115. Ստեղծել այցելուների կենտրոն, որը այցելուներին կտրամադրի տեղեկություններ Կոտայքի մարզի հնարավորությունների վերաբերյալ, կհամագործակցի Հայաստանի և արտերկրի տուր-օպերատորների հետ` գործունեությունը կազմակերպելով պրոակտիվ հիմունքներով:
116. Կենտրոնի կողմից կկազմակերպվեն փառատոներ և միջոցառումներ, գյուղատնտեսական արտադրանքի տոնավաճառներ, կիրականացվեն ուսումնական ծրագրեր: Կենտրոնը կիրականացնի նաև ինտերնետային կայքի վարում, քարտեզների, գրքույկների, տեղեկատվական բուկլետների հրատարակում, կհանդիսանա մարզում տուրիզմի խթանման առաջնային պատասխանատուն.
1) Առանձնացնել հենակետային տուրիստական կենտրոններ և դրանց շուրջ ստեղծել ենթակառուցվածքներ (ավտոկանգառներ, սննդի օբյեկտներ, հուշանվերների խանութներ):
2) Ընդլայնել ամենամյա կազմակերպվող Բերքի, Խաղողօրհնեքի, Տերն Ընդ Առաջի և Զատիկի տոնակատարությունները:
3) Կազմակերպել ուսուցում գիդերի, տուր-օպերատորների, ուղեկցողների, «Մահճակալ և նախաճաշ» հյուրընկալական տների տերերի, սպասարկման ոլորտի աշխատողների համար:
4) Կազմակերպել լեռնային հեծանվավազքի,ձմեռային մարզաձևերի և ձկնորսության միջոցառումներ:
5) Կազմել և հրատարակել քարտեզներ` ըստ թեմատիկ երթուղիների:
6) Ստեղծել Կոտայքի մարզի տուրիստական ինտերնետային կայք:
7) Պատմամշակութային հուշարձանները բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և զբոսաշրջային բացառիկ գրավչություն ներկայացնող այլ վայրերն անհրաժեշտ ենթատարածքներով ապահովում:
8) Առողջարանային զբոսաշրջության զարգացման ծրագրի մշակում:
9) Գյուղական զբոսաշրջության զարգացման ծրագրի մշակում:
117. Մարզի տարածքում տուրիստական կազմակերպությունների գործունեության խթանումը և նորերի հիմնումը կարող է դառնալ տեխնիկական աջակցություն մատուցվող խնդիրներից մեկը: Դա թույլ կտա նմանապես ինտենսիվացնել համագործակցությունը Երևանյան կազմակերպությունների հետ, որոնք մեծ ներդրում կարող են ունենալ մարզի ներկայացման և տուրիստական հոսքերի ուղղորդման գործում:
4.7 ՓՄՁ զարգացման հիմնախնդիրները
118. Կարելի է առանձնացնել ՓՄՁ զարգացման հետևյալ հիմնական հիմնախնդիրները.
1) ՓՄՁ սուբյեկտների (հատկապես սկսնակ գործարարների) համար ֆինանսական (վարկային) միջոցների անմատչելիություն` պայմանավորված դրանց կարճաժամկետայնությամբ և այլընտրանքային ֆինանսավորման (վարկավորման) աղբյուրների բացակայությամբ, ինչպես նաև երկարաժամկետ (3 տարուց ավելի ժամկետով) ֆինանսական (վարկային) ռեսուրսների բացակայությամբ, ինչը լուրջ խնդիր է հանդիսանում հատկապես արտադրության ոլորտում, մասնավորապես արտադրության գիտատար ճյուղերում գործող ՓՄՁ սուբյեկտների համար,
2) սկսնակ գործարարների համար ձեռնարկատիրական գործունեություն ծավալելու հետ կապված գործարար հմտությունների և ֆինանսական միջոցների պակաս,
3) գործարար տեղեկատվության և խորհրդատվության ստացման ու կադրերի մասնագիտական ուսուցման հարցերում առկա դժվարություններ, ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից թողարկվող արտադրանքի (մատուցվող ծառայությունների) շուկաներ առաջմղման հետ կապված խնդիրներ,
4) միջմարզային և ներմարզային տնտեսական կոոպերացիայի ոչ բավարար մակարդակ,
5) տեղեկատվական հոսքերի անմատչելիություն և դրանց ընկալման, մշակման ու փոխանակման խնդիրներ, որոնց հետ անմիջականորեն կապված են ՓՄՁ սուբյեկտների կառավարման և շուկայավարման հարցերը,
6) ՓՄՁ սուբյեկտների համար տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառմամբ ընձեռվող հնարավորությունների թերի և ոչ բավարար օգտագործման հետևանքով շուկայում թույլ մրցակցային դիրքեր, ինչը մասամբ պայմանավորված է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների անմատչելիությամբ և դրանց կիրառման հնարավորությունների վերաբերյալ ոչ բավարար պատկերացումներով:
119. ՓՄՁ աջակցության նախատեսվող հիմնական միջոցառումները.
1) ՓՄՁ սուբյեկտների իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում օրենսդրության, արտաքին շուկաներ դուրս գալու և գործարար կապեր հաստատելու վերաբերյալ,
2) գործարար տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցության ցուցաբերում գործարար ծրագրերի կազմման, հաշվապահական հաշվառման վարման, հարկային հաշվետվությունների պատրաստման ուղղությամբ,
3) «Սկսնակ գործարարների ձեռներեցությանն աջակցության ծրագրի իրականացում,
4) վարկային երաշխավորությունների տրամադրում ՓՄՁ սուբյեկտներին,
5) մարզերում գործարար գաղափարների բացահայտում, գործարար ծրագրերի կազմում և «ՓՄՁ ներդրումներ» ՈՒՎԿ ՓԲԸ-ի ֆինանսավորմանը ներկայացում,
6) ՓՄՁ-ի սուբյեկտների կողմից թողարկվող արտադրանքի (մատուցվող ծառայությունների) շուկաներ առաջմղման ուղղությամբ աջակցության ցուցաբերում,
7) ՓՄՁ-ի սուբյեկտներին ուսուցողական աջակցության ցուցաբերում, կազմակերպվող դասընթացներին նրանց մասնակցությանն աջակցելու միջոցով:
120. Մարզում ձեռնարկատիրության հետագա զարգացման առկա հնարավորություններն են.
1) բնակչության ձեռնարկատիրությամբ զբաղվելու` բարձրագույն և մասնագիտական կրթություն ունեցող անձանց, սեփական գործ սկսելու ցանկությունը,
2) տեղական գյուղմթերքների հումքային բազայի հիման վրա վերամշակման և արդյունավետ իրացման կազմակերպումը,
3) զբոսաշրջության զարգացումը` հաշվի առնելով համայնքների մի մասի բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը և բնակլիմայական պայմանները,
4) համայնքում ներդրումներ կատարելու տեղացի արտագնա ձեռներեցների պատրաստակամությունը:
121. Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մասնավոր ներդրումների ներհոսքը սահմանափակող հիմնական գործոններն են.
1) Համայնքապետերը կարևորելով մասնավոր ներդրումների ներգրավման անհրաժեշտությունը, դեռևս չունեն հստակ պատկերացում ներդրումների խրախուսման իրենց դերի վերաբերյալ,
2) մասնավոր ներդրումների համար տեղական ռեսուրսների, մասնավորապես հողի և արտադրական տարածքների հատկացման հնարավորությունների վերաբերյալ տեղեկատվության բացակայությունը,
3) գործարար նախաձեռնությունների իրականացման համար անհրաժեշտ որակյալ աշխատուժի և մասնագետների պակասը:
5. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
5.1 Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
122. Կրթությունը բոլոր ժամանակներում էլ համարվել է պետության կայուն և հարաճուն զարգացումն ու բարեկեցությունը ապահովող հուսալի գրավականը, նրա քաղաքական ապավենն ու պատվարը:
123. Որպես հասարակության ամենազգայուն և ամենից շատ շահառուներ ունեցող ենթահամակարգ` կրթական ոլորտն իր մեջ ներառում է տվյալ հասարակությանը բնորոշ գրեթե բոլոր հիմնախնդիրները: Այդ իսկ պատճառով էլ Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ կարևորագույն տեղ է հատկացվում կրթական բարեփոխումներին:
124. Ժողովրդավարական և իրավական պետության կառուցումը, հասարակական և տնտեսական զարգացման համաշխարհային միտումներին ինտեգրվելը անխուսափելիորեն պահանջում էին կրթական բարեփոխումներ, որոնց մեր նորանկախ հանրապետությունը ձեռնամուխ եղավ քայլ առ քայլ: Բարեփոխումների արդի փուլը հիմնականում ուղղված է կրթության բովանդակային կատարելագործմանը: Այդ նպատակով վերջին տարիներին մեկնարկել են բազմաթիվ նախաձեռնություններ, որոնք ներառում են կրթության ոլորտը պայմանավորող գրեթե բոլոր գործոնները` մարդկային ներուժ, ծրագրամեթոդական ապահովում, նորմատիվ-իրավական դաշտ, ինստիտուցիոնալ համակարգ:
125. Ոլորտի զարգացման քաղաքականությունը պետք է համահունչ լինի ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի «Կրթություն` հանուն կայուն զարգացման» ռազմավարությանը և բարեփոխումների արդյունքում նշանակալի ազդեցություն ունենա երկրում տնտեսական աճի, աղքատության կրճատման, անհավասարության մեղմման, էկոլոգիական անվտանգության ապահովման և մարդկային զարգացման գործընթացների վրա ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ երկարաժամկետ հեռանկարում:
126. Կոտայքի մարզի կրթության զարգացման տեսլականն անհրաժեշտ է դիտարկել երկրի ընդհանուր զարգացման, ազգային և պետական անվտանգության ապահովման հետևյալ հիմնական թիրախների հաղթահարման համատեքստում:
1) կայուն տնտեսական աճի ապահովում
2) միջազգային և տարածաշրջանային համագործակցություն
3) անկախ պետականության ամրապնդում և քաղաքացիական հասարակության զարգացում
4) բարեկեցության ապահովում և աղքատության հաղթահարում
5) հայապահպանություն:
127. Ներկայումս նախատեսվում է մշակել ՀՀ կրթության զարգացման 2011-2015 թվականների պետական ծրագիրը:
128. Նախադպրոցական կրթություն: ՀՀ կրթության համակարգում նախադպրոցական կրթության ու դաստիարակության դերը հստակեցնելու և արդի պահանջների ոգուն համահունչ դարձնելու նպատակով վերջին տարիներին իրականացվում են մի շարք ծրագրեր և միջոցառումներ: 2005 թ. ընդունվել է «Նախադպրոցական կրթության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը, որին համապատասխանեցվում և կատարելագործվում է ենթաօրենսդրական դաշտը: Արդեն մշակվել և կիրառության մեջ են մտցվել նախադպրոցական կրթության և երեխաների խնամքի չափորոշիչներն ու ծրագրերը: Պատշաճ ուշադրություն է ցուցաբերվում նաև մանկավարժական կադրերի պատրաստմանն ու վերապատրաստմանը: Հաստատվել է նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների 2008-2015 թվականների ռազմավարական ծրագիրը, որով սահմանվել են նախադպրոցական կրթության զարգացման ռազմավարական ուղղությունները:
129. Նախադպրոցական կրթությունը շարունակական կրթության համակարգի սկզբնական և բաղկացուցիչ մասն է: Այդ կրթության նպատակն է երեխայի ֆիզիկական և հոգեկան առողջության պահպանումն ու ամրապնդումը, նախադպրոցական տարիքի երեխաների ներդաշնակ զարգացումն ու դաստիարակությունը, դպրոցական ուսուցման նախապատրաստումը:
130. Նախադպրոցական կրթության ծրագրերի իրականացման գործում գլխավոր դերը պետությունը վերապահում է նախադպրոցական ուսումնական հաստատություններին, որոնք 1996 թ. անցել են համայնքային ենթակայության և հանձնվել են տեղական ինքնակառավարման մարմիններին:
131. Իրենց իրավասությունների և հնարավորությունների սահմաններում տեղական ինքնակառավարման մարմիններն որոշակի աշխատանք են կատարում նախադպրոցական կրթության ոլորտի պետական քաղաքականությունը տվյալ համայնքներում իրականացնելու ուղղությամբ: Սակայն անկախության առաջին տարիներին հանրապետությունում առկա սոցիալ-տնտեսական ծանր իրավիճակի (էներգետիկ ճգնաժամ, գործազրկություն, արտագաղթ, ֆինանսական ռեսուրսների սղություն և այլն) պատճառով նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների, հետևաբար նաև այդտեղ հաճախող երեխաների թիվը նվազել էր: Ինչպես ցույց է տալիս վիճակագրությունը, հետագա տարիներին նախադպրոցական հաստատություններ հաճախող երեխաների թիվը մերթ նվազում էր, մերթ աճում (Տես` Աղյուսակ 5.1):
132. Այնուհանդերձ, ինչպես վկայում են 2007-2009 թթ.-ի տվյալները, նախադպրոցական հաստատություններ հաճախող երեխաների թիվը ոչ միայն կայունացման, այլև աճման միտում ունի:
133. Թեև վերջին տարիներին Հրազդանի թիվ 1, թիվ 3, թիվ 16, Բյուրեղավանի, Եղվարդի նախկինում գործող երեք մանկապարտեզներից մեկի գործունեությունը ժամանակավորապես դադարեցվել է, սակայն այդ նույն ժամանակահատվածում մարզի մի շարք գյուղական համայնքներում նախկինում իրենց գործունեությունը կասեցրած նախադպրոցական հիմնարկները վերաբացվել են: 2010 թ-ի փետրվարի 1-ի տվյալներով մարզում գործում է 50 նախադպրոցական հաստատություն: Խմբերի թիվը կազմում է 189, նրանցում ընդգրկված երեխաներինը` 4876: Այլ խոսքով` մարզի մինչև 6 տարեկան երեխաների շուրջ 22%-ն է միայն ստանում նախադպրոցական կրթություն: Նախադպրոցական ուսումնական հաստատություններ չեն գործում մարզի 60 գյուղական համայնքներից 42-ում: Ընդ որում, դրանցից 28-ում առհասարակ շենքեր ու համապատասխան շինություններ չկան:
Աղյուսակ 5.1. Նախադպրոցական հաստատությունների գործունեությունը
.____________________________________________________________.
| |Նախադպրոցական |Հաճախող երեխաների |
| |հիմնարկների քանակը | թիվը |
| |___________________|_______________________|
| |2005|2006|2007|2008|2005 |2006 |2007 |2008 |
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ | 623| 623| 617| 643|47791|47308|49777|56398|
|ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ | | | | | | | | |
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|Ք. ԵՐԵՎԱՆ | 175| 172| 172| 168|21530|21371|22173|23845|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ | 25| 23| 17| 29| 782| 1471| 802| 2289|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐԱՐԱՏ | 65| 72| 66| 71| 3679| 3725| 3904| 4597|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ԱՐՄԱՎԻՐ | 52| 49| 53| 54| 3312| 3369| 3754| 3855|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ | 44| 45| 45| 58| 2593| 2404| 2461| 3213|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ԼՈՌԻ | 54| 56| 53| 54| 3179| 3283| 3221| 3373|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ԿՈՏԱՅՔ | 50| 50| 50| 50| 3326| 2529| 3839| 4741|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ՇԻՐԱԿ | 45| 45| 46| 47| 3378| 3271| 3516| 4047|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ՍՅՈՒՆԻՔ | 52| 50| 55| 48| 3303| 3137| 3467| 3413|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ՎԱՅՈՑ ՁՈՐ | 17| 17| 17| 16| 669| 778| 628| 658|
|________________|____|____|____|____|_____|_____|_____|_____|
|ՏԱՎՈՒՇ | 44| 44| 43| 48| 2040| 1970| 2012| 2367|
.____________________________________________________________.
________________________
Աղբյուրները` ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով». 2004-2006, 2008, ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի կրթության, մշակույթի և սպորտի վարչության տվյալներ
134. Փաստորեն, նախադպրոցական կրթությունը, կամա թե ակամա, վերջին տարիներին քաղաքային կյանքը բնութագրող չափորոշչի է վերածվել, և գյուղի երեխաները զրկվել են այդ կրթությունը ստանալու հնարավորությունից: Նախադպրոցական կրթության անմատչելիությունը գյուղական բնակավայրերում հիմնականում պայմանավորված է նախադպրոցական հաստատության բացակայությամբ, ինչպես նաև համայնքի բյուջեի սղությամբ: Սոցիալական և ֆինանսական գործոնները նախադպրոցական համակարգում չընդգրկվածության պատճառ են հանդիսանում նաև քաղաքային բնակչության առանձին շերտերի համար: Այդ ամենի հետևանքով հանրակրթական դպրոցի առաջին դասարան հաճախող երեխաները սկզբից ևեթ հայտնվում են մեկնարկային անհավասար պայմաններում:
135. Նախադպրոցական հաստատությունների առջև ծառացած են մի շարք խնդիրներ, որոնք հրատապ լուծման կարիք ունեն: Մասնավորապես.
1) Կապիտալ վերանորոգում - Նախադպրոցական հաստատությունների մեծ մասի շենքային պայմանները գտնվում են ոչ բարվոք վիճակում:
2) Անբավարար ջեռուցում - Կենտրոնական ջեռուցման համակարգը վաղուց չի գործում, և մանկապարտեզները հիմնականում ջեռուցվում են էլեկտրական սարքերի կամ վառելափայտի միջոցով, ինչը մեծ տարածքի պայմաններում այդքան էլ արդյունավետ չէ: Անբավարար ջեռուցման պատճառով նախադպրոցական հաստատություններից շատերը ձմռան ամիսներին ժամանակավորապես դադարեցնում են իրենց գործունեությունը:
3) Սնունդ - Թեպետ բոլոր նախադպրոցական հաստատություններում երեխաների համար կազմակերպվում է սննդի մատուցում, այնուամենայնիվ, սննդի տեսականին մնում է գրեթե միատարր: Անհրաժեշտ է մանկական սննդակարգում հիմնականում ընդգրկել կալորիականությամբ և սննդարարությամբ հագեցած սնունդ:
4) Գույք - Մանկապարտեզների օգտագործվող գույքը թե՛ բարոյապես և թե՛ ֆիզիկապես մաշված է: Գրեթե բոլոր նախադպրոցական հաստատություններն ունեն փափուկ և կոշտ գույքի, ուսուցողական-դիդակտիկ պարագաների, խաղալիքների, խմբասենյակների և դահլիճների պատշաճ կահավորման անհրաժեշտություն:
5) Մասնագիտական կադրեր - Եթե հանրակրթության բնագավառում վերջին տարիներին իրականացվում են մանկավարժների վերապատրաստման ակտիվ միջոցառումներ, ապա նախադպրոցական ոլորտում կադրերի վերապատրաստման մակարդակը ամենևին չի համապատասխանում կրթության ռազմավարական ծրագրի ոգուն և բովանդակությանը: Թեպետ Հայաստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարության Կրթության ազգային ինստիտուտի մարզային մասնաճյուղի միջոցով իրականացվում են վերապատրաստման որոշ միջոցառումներ, այնուամենայնիվ, դրանք սահմանափակ բնույթ են կրում: Բացի այդ, կարևոր է նաև համապատասխան կրթությամբ մասնագետ կադրերի ապահովման խնդիրը: Եթե գյուղական որոշ համայնքներում այդ խնդրի լուծման համար առանձին դժվարություններ կան` կապված տեղաբնակ մասնագետ կադրերի հետ, ապա քաղաքային համայնքներում կադրերի խնդիր չկա, և ցանկության դեպքում ոչ մասնագետ մանկավարժները կարող են փոխարինվել համապատասխան կրթությամբ կադրերով: Լուրջ մտահոգության տեղիք է տալիս նաև այն փաստը, որ մարզի 50 նախադպրոցական հաստատություններում աշխատող 296 դաստիարակ-մանկավարժներից համապատասխան որակավորում ունեն միայն 203-ը:
136. Հանրակրթություն, այդ թվում` հատուկ կրթություն: Ենթաոլորտի ընդհանուր նկարագիրը: Միջնակարգ կրթությունը հանդիսանում է կրթության հիմնական օղակը: Այդ իսկ պատճառով էլ պետական կրթական քաղաքականության մեջ այն դիտվում է իբրև գերակա ուղղություն: Հանրակրթության ոլորտ են ուղղվում կրթության և գիտության զարգացման համար նախատեսված ծախսերի զգալի մասը: Բարեփոխումների գերակշիռ մասը ևս իրականացվում է այդ ոլորտում:
137. Հանրակրթության ոլորտի բարեփոխումների ներկա փուլի հիմնական խնդիրը կրթության որակի և մատչելիության ապահովումն է: Այս նպատակով վերջին տարիներին ձեռնարկված առանցքային քայլերից մեկն էլ անցումն է 12-ամյա հանրակրթական համակարգին, որի իրականացումը սկսվել է 2006 թ-ին, և նախատեսվում է ավարտել 2012 թվականին: Այս գործընթացի շրջանակներում 2009-2010 ուսումնական տարվանից սկսվել է եռամյա ավագ դպրոցի ծրագրի ներդրումը և առանձին գործող ավագ դպրոցների ցանցի ստեղծումը: Ծրագիրն ուղղված է հանրակրթության երրորդ աստիճանում` ավագ դպրոցում, կրթության որակի և արդյունավետության բարձրացմանն ու արդիականացմանը: Ծրագրի ընդունումը կարևորվում է այն հիմնավորմամբ, որ ավագ դպրոցը դիտվում է որպես «նախամասնագիտական» կրթություն ապահովող հիմնական օղակ:
138. Ստեղծելով սովորողների համար նախընտրելի հոսքային ուղղություն և ճկուն կրթական ծրագրի միջոցով արձագանքելով աշակերտների կրթական պահանջմունքներին և նախասիրություններին` ավագ դպրոցը նպատակ ունի մոտ ապագայում ոչ միայն նպաստել հանրակրթության որակի բարձրացմանը, այլև իրականացնելու իր բուն առաքելությունը` սովորողների հակումներին, ընդունակություններին, կարողություններին և նախասիրություններին համապատասխան նախնական, միջին կամ բարձրագույն մասնագիտական կրթություն ստանալու հնարավորության և ինքնուրույն կյանք վարելու պատրաստվածության ապահովում:
139. Անցումն ավագ դպրոցներին իրականացվելու է աստիճանաբար: Այդ ծրագրի շրջանակներում 2009 թ-ի սեպտեմբերի 1-ից գործում են Հրազդանի թիվ 1, թիվ 10, թիվ 13, Եղվարդի թիվ 1, Գառնիի թիվ 2 ավագ դպրոցները: Տվյալ գոտիներում ընդգրկված Հրազդանի թիվ 2, թիվ 4, թիվ 5, թիվ 6, թիվ 8, թիվ 9, թիվ 11, թիվ 12, թիվ 14, Եղվարդի թիվ 2, թիվ 3, Գառնիի թիվ 1 միջնակարգ դպրոցները նոր ուսումնական տարում ունենալու են 11-րդ դասարաններ, իսկ 2010 թ-ի սեպտեմբերի մեկից վերակազմավորվելու են որպես հիմնական դպրոցներ: Նոր Երզնկայի, Գողթի, Գեղարդի, Հրազդանի թիվ 7 միջնակարգ և Գառնի բանավանի հիմնական դպրոցները պահպանելու են իրենց կարգավիճակը: Այդ մոտեցումը, կարծես թե, կասկածի տակ է դնում գյուղական գոտիներում պատշաճ մակարդակի ավագ դպրոցների ստեղծումը, սակայն անուրանալի է, որ մյուս կողմից էլ, դրանով իսկ հաշվի են առնվում գյուղական համայնքների առանձնահատկությունները (բնակավայրերի միջև եղած հեռավորություն, ճանապարհների որակ, սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ և այլն):
140. 2010-2011 ուսումնական տարվանից ավագ դպրոցների ցանցն ընդլայնվելու է և այդ ցանցի մեջ ընդգրկվելու են նաև Չարենցավանի թիվ 1, Բյուրեղավանի թիվ 1, Նոր Հաճընի թիվ 2, Աբովյանի թիվ 1, թիվ 4 և թիվ 6 դպրոցները:
141. Բարելավվել է նաև հանրակրթությանը հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը` ի հաշիվ դպրոցների օպտիմալացման և ուսուցիչների շաբաթական միջին ծանրաբեռնվածության բարձրացման:
142. 2008 թ. Կոտայքի մարզի հանրակրթության ոլորտի բյուջետային ծախսերը 2005 թ-ի համեմատ աճել են գրեթե 52.6%-ով:
Աղյուսակ 5.2. Կոտայքի մարզում 2005-2008 թթ. կրթության ոլորտին ՀՀ պետական բյուջեից հատկացումների դինամիկան
հազ. դրամ
.______________________________________________________________________
|Հ/Հ|Կրթության ոլորտ | 2006 թ.| % | 2007 թ.| % | 2008 թ.| % |
|___|_________________|_________|_____|_________|_____|_________|_____|
|1 |Հանրակրթություն |3331740.7|117.7|3881111.7|116.5|4410467.2|113.6|
|___|_________________|_________|_____|_________|_____|_________|_____|
|2 |Հատուկ կրթություն| 133620.4|119.9| 144468.8|108.1| 89683.2| 62.1|
|___|_________________|_________|_____|_________|_____|_________|_____|
|3 |Արտադպրոցական | 16338.8|107.6| 18116.6|110.9| 23391.4|129.1|
| |դաստիարակություն | | | | | | |
|___|_________________|_________|_____|_________|_____|_________|_____|
|4 |Ընդամենը |3481699.9|117.8|4043697.1|116.1|4523542.3|111.9|
.______________________________________________________________________
._____________________________________.
|Հ/Հ|Կրթության ոլորտ | 2009 թ.| % |
|___|_________________|_________|_____|
|1 |Հանրակրթություն |5793624.0|131.1|
|___|_________________|_________|_____|
|2 |Հատուկ կրթություն| 104841.7|117 |
|___|_________________|_________|_____|
|3 |Արտադպրոցական | 28707.2|122 |
| |դաստիարակություն | | |
|___|_________________|_________|_____|
|4 |Ընդամենը |5926872.9|131 |
._____________________________________.
_______________________
Աղբյուրը` ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմի ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման վարչության տվյալներ
143. Հանրակրթության որակի ապահովման գործում զգալի դեր են կատարում տարեցտարի աճող ֆինանսական հատկացումները: Կոտայքի մարզում 2008 թ.-ին մեկ աշակերտին ընկնող տարեկան միջին գումարը կազմել է 120910 դրամ, որը գրեթե 75.6%-ով ավելին է 2005 թ. մեկ սովորողին ընկնող գումարի չափից (68841 դրամ): Զգալիորեն աճել է նաև մանկավարժների միջին աշխատավարձը: 2008 թ-ին այն կազմել է 78.900 դրամ, 2009 թ-ին` 107687 դրամ: Համեմատության համար նշենք, որ մանկավարժների միջին աշխատավարձը 2005 թ-ին կազմել է 50 425 դրամ: Փաստորեն, չորս տարվա ընթացքում մարզի մանկավարժների միջին աշխատավարձն աճել է ավելի քան երկու անգամ:
144. 2008-2009 ուստարում Կոտայքի մարզում գործել են 106 հանրակրթական ուսումնական հաստատություններ, այդ թվում` 2 հատուկ և 1 երեկոյան դպրոց: Հանրակրթական ուսումնական հաստատություններից 103-ը, այդ թվում` նաև երկու հատուկը, գործել են մարզպետարանի, իսկ Աբովյանի կրթահամալիրը` ՀՀ ԿԳ նախարարության ենթակայության ներքո: Ոչ պետական հանրակրթական ուսումնական հաստատություններ են Կոտայքի երեկոյան, Հրազդանի «Բացվող այգ» հիմնական և Նաիրիի ոչ պետական միջնակարգ դպրոցները: Հանրակրթական ծրագիր է իրականացնում նաև «Փոքր Մհեր» կրթահամալիրը, որը ռազմական թեքումով գիշերօթիկ հաստատություն է:
145. 2007-2008 ուսումնական տարվանից Բյուրեղավանի որբ, ծնողական խնամքից զրկված երեխաների թիվ 1 հատուկ դպրոցը վերանվանվել է «Երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություն» և հանձնվել է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության ենթակայությանը, ուստի հատուկ դպրոցների թիվը մեկով նվազել է: 2009-2010 ուսումնական տարում փոխվել է նաև Հրազդանի մտավոր թերզարգացում ունեցող երեխաների թիվ 1 հատուկ/օժանդակ/ դպրոցի կարգավիճակը, քանի որ այն ՀՀ կառավարության որոշմամբ վերակազմակերպվել է` միանալով Հրազդանի Վ. Սարոյանի անվան թիվ 11 միջնակարգ դպրոցին: Վերջինիս կազմում հետայսու կգործի հատուկ կրթության առանձնացված ստորաբաժանում: Ներկայումս մարզում գործում է մեկ հատուկ դպրոց: Աշխատանքներ են տարվում կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների ուսուցումը հանրակրթական դպրոցում կազմակերպելու ուղղությամբ: Քննարկվում են ներառական կրթության զարգացման հեռանկարները:
146. Վերջին տարիների ընթացքում նկատվում է առաջին դասարան ընդունվողների թվի կայունացում: Այսպես, եթե 2007-2008 ուսումնական տարում մարզի հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների առաջին դասարան էին հաճախում 3097 երեխա, ապա 2008-2009 ուսումնական տարում այդ թիվը կազմել է 3088, ինչը ընդամենը 9 աշակերտով է պակաս նախորդ տարվանից: 2009-2010 ուսումնական տարում առաջին դասարան են ընդունվել 3448 աշակերտ, որը նախորդ տարվա համեմատ ավել է 360-ով: Դա պայմանավորված է ոչ միայն ծնելիության աճով, այլ նաև ուրիշ գործոններով (նախորդ տարի դպրոց չհաճախող աշակերտների, այլ մարզերից կամ արտերկրից տեղափոխվածների ընդունելության և այլ պատճառներով):
147. Ինչ վերաբերում է ուսուցիչ-աշակերտ թվաքանակի հարաբերակցությանը, ապա այն 2004-2005 թթ. համեմատ փոքր-ինչ նվազել է` 13.8-ի փոխարեն 2005-2006 ուսումնական տարում կազմելով 12.5: (Տես աղյուսակ 5.3)
148. Նվազման միտումը շարունակվել է նաև հետագայում (տե՛ս աղյուսակ 4), սակայն 2008-2009 թթ-ին այդ թիվը կայունացել է` մարզպետարանի ենթակայության հանրակրթական հաստատություններում կազմելով 10.5:
Աղյուսակ 5.3. ՈՒսուցիչ-աշակերտ թվաքանակի հարաբերակցությունը ՀՀ մարզերում
._________________________________________________________________.
| Մարզ | 2004-2005 ուս.տարի | 2005-2006 ուս.տարի |
| |__________________________|__________________________|
| |Աշակերտ-|ՈՒսու-|Հարաբերակ-|Աշակերտ-|ՈՒսու-|Հարաբերակ-|
| |ներ |ցիչներ|ցություն |ներ |ցիչներ|ցություն |
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Երևան | 139539| 10948| 12.7 | 135283| 11193| 12.1|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Արագածոտն | 23848| 2569| 9.3 | 25356| 2838| 8.9|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Արարատ | 44651| 5693| 7.8 | 43831| 3272| 13.4|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Արմավիր | 44707| 3431| 13.0 | 45025| 3565| 12.6|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Գեղարքունիք| 42265| 3894| 10.9 | 41539| 3833| 10.8|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Լոռի | 43952| 3693| 11.9 | 42614| 3776| 11.3|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Կոտայք | 42760| 3106| 13.8 | 41398| 3313| 12.5|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Շիրակ | 48355| 4654| 10.4 | 46909| 4549| 10.3|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Սյունիք | 21831| 2538| 8.6 | 20896| 2530| 8.3|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Տավուշ | 19068| 1794| 10.6 | 18684| 1940| 9.6|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Վայոց Ձոր | 10208| 941| 10.8 | 9781| 912| 10.7|
|___________|________|______|__________|________|______|__________|
|Ընդամենը | 481184| 43261| 11.1 | 471316| 41721| 11.3|
._________________________________________________________________.
149. Այդ ցուցանիշի նվազումը հիմնականում պայմանավորված է աշակերտների թվի անընդհատ նվազման հետ: Համեմատության համար նշենք, որ միայն մարզպետարանի ենթակայության հանրակրթական դպրոցներում 2006-2007 ուսումնական տարում սովորել են 41388 աշակերտներ, իսկ 2008-2009 ուստարում այդ թիվը կազմել է 35637: Փաստորեն, վերջին երկու տարվա ընթացքում սովորողների թիվը նվազել է 5751-ով:
150. Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ այս ուսումնական տարում նախորդ տարվա համեմատ մարզում գործող հանրակրթական հաստատություններում այդ թիվը պակասել է շուրջ 1500-ով, ապա կարելի է եզրակացնել, որ աշակերտների թվի նվազման միտումը համեմատաբար մեղմվել է: ԵՎ դա այն դեպքում, երբ ավագ դպրոցների գործունեության մեկնարկի հետ կապված շուրջ 200 աշակերտներ նախընտրել են ուսումը շարունակել նախնական և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում: Այդ թիվը նախորդ տարվա համեմատ աճել է գրեթե 1.3 անգամ:
Աղյուսակ 5.4. Աշակերտ-ուսուցիչ հարաբերակցությունը ըստ մարզերի, 2007 և 2008 թթ.
.__________________________________________________________.
| Մարզ |Աշակերտ-|ՈՒսու- |Հարաբ.|Աշակերտ-|ՈՒսու-|Հարաբ.|
| |ներ |ցիչներ | |ներ |ցիչներ| |
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Երևան |136.265 | 11.708|11.6 |126458 | 10791| 11.7|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Արագածոտն |24.406 | 2.837| 8.6 | 20667 | 3000| 6.9|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Արարատ |41.280 | 3.273|12.6 | 36628 | 3249| 11.3|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Արմավիր |44.592 | 3.668|12.2 | 39669 | 3786| 10.5|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Գեղարքունիք|40.811 | 3.879|10.5 | 35939 | 3816| 9.4|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Լոռի |41.576 | 4.018|10.3 | 35391 | 4105| 8.6|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Կոտայք |40.412 | 3.448|11.7 | 36927 | 3820| 9.7|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Շիրակ |46.290 | 4.622|10.0 | 39098 | 4355| 9.0|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Սյունիք |20.712 | 2.533| 8.2 | 18237 | 2512| 7.3|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Վայոց Ձոր | 9.420 | 1.042| 9.0 | 8092 | 1048| 7.7|
|___________|________|_______|______|________|______|______|
|Տավուշ |19.639 | 2.085| 9.4 | 17675 | 2119| 8.3|
.__________________________________________________________.
Աղյուսակ 5.5. Աշակերտների թվաքանակը պետական և ոչ պետական դպրոցներում 2005-2008 թթ-ին.
._________________________________________________________________________.
| Մարզ | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| |_____________|_______________|_______________|_______________|
| |պետ. | ոչ |պետ. |ոչ պետ.| պետ. |ոչ պետ.|պետ. |ոչ պետ.|
| | | պետ.| | | | | | |
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Երևան |139.539|2.780|135.283| 3.527|130.244| 6.021| 121912| 4546|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արագածոտն | 25.585| 0| 25.356| 0| 24.406| 0| 20667| 0|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արարատ | 44.651| 0| 43.831| 0| 41.280| 0| 36628| 0|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Արմավիր | 46.537| 93| 45.025| 131| 44.447| 145| 39529| 140|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Գեղարքունիք| 42.265| 117| 41.539| 130| 40.811| 0| 35917| 22|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Լոռի | 44.054| 0| 42.614| 0| 41.576| 0| 35324| 67|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Կոտայք | 42.874| 636| 41.398| 570| 40.159| 253| 36702| 225|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Շիրակ | 48.598| 270| 46.909| 677| 45.867| 423| 38537| 561|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Սյունիք | 21.831| 0| 20.896| 230| 20.712| 0| 18010| 227|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Վայոց Ձոր | 10.208| 0| 9.781| 0| 9.420| 0| 8035| 57|
|___________|_______|_____|_______|_______|_______|_______|_______|_______|
|Տավուշ | 19.205|1.306| 18.684| 1.276| 19.639| 0| 17675| 0|
._________________________________________________________________________.
Աղբյուրը` Կրթությունը Հայաստանում, 2004-2008:
151. Մյուս կողմից, ինչպես այդ, այնպես էլ հանրակրթության մյուս քանակական ցուցանիշները (դասարանների միջին խտություն, ուսուցիչների շաբաթական միջին ուսումնական բեռնվածություն), աստիճանաբար նվազել են: Խնդիրը կայանում է նորանում, որ մարզի 20 դպրոցներ (Գառնի բանավանի, Գեղարդի, Հատիսի, Գեղադիրի, Նուռնուսի, Ողջաբերդի, Վերին Պտղնիի, Սևաբերդի, Կաթնաղբյուրի, Զովաշենի, Ջրաբերի, Հացավանի, Փյունիկի, Ջրառատի, Արտավազի, Սարալանջի, Թեղենիքի, Հրազդանի թիվ 7, Գետամեջի, Աբովյանի թիվ 1 հատուկ) հաճախում են 100-ից պակաս աշակերտներ: Դասարանի միջին խտությունը այդ դպրոցներում կազմում է 7.3, իսկ ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերակցությունը` 4.8 (ավելի քան երեք անգամ պակաս պահանջվող ցուցանիշներից): Քանակական միջին ցուցանիշները ցածր են նաև մարզում գործող այլ ենթակայության պետական և ոչ պետական հանրակրթական հաստատություններում: Ինքնին հասկանալի է, որ նրանց տվյալները ազդում են մարզի ընդհանուր ցուցանիշների վրա:
152. Իր ընդգրկվածությամբ հանրակրթական ոլորտն ունի ամենամեծ շահառուների խումբը և, ըստ էության, կրթական այս մակարդակում ծառայությունները գրեթե հավասարաչափ մատչելի են բնակչության բոլոր խմբերի համար: Այսպես, կրթական տարիքի երեխաների ընդգրկվածությունը հանրակրթական հաստատությունում Կոտայքի մարզում 2009 թ. սեպտեմբերի դրությամբ գրեթե ամբողջովին ապահովվել է. տարրական դպրոցում սովորում են թվով 10578 աշակերտներ, հիմնական դպրոցում` 16721, իսկ ավագ դպրոցում` 6668: Հիվանդության կամ այլ պատճառներով հանրակրթությունից դուրս են մնացել 16 դպրոցահասակ երեխաներ:
153. ՈՒսումնական գործընթացի կազմակերպման համար անհրաժեշտ պայմանների նկարագրություն: ՀՀ պետական բյուջեի հաշվին 2008 թ. Կոտայքի մարզի 1-ին դասարաններին հատկացվել է 106644.8 հազար դրամի գույք, (աշակերտական սեղան-նստարաններ, հանդերձապահարաններ, գրատախտակներ, ինչպես նաև ուսուցչական սեղան-աթոռներ, գրապահարաններ, պահարաններ և կախիչներ, խաղալիքներ, շվեդական պատ), որի համար 2007 թ.-ին հատկացվել էր ընդամենը 34426.8 հազար դրամ: Տոկոսային առումով այդ թիվը կազմում է 309.8: Սակայն շատ դպրոցներ դեռևս աշակերտական, ուսուցողական սեղան-նստարանների, գրատախտակների, փափուկ գույքի խիստ կարիք ունեն:
154. Թեև մարզի շուրջ երկու տասնյակ դպրոցներ ապահովված են ժամանակակից ուսումնական լաբորատորիաներով, սակայն կրթական հաստատությունների մեծ մասում գրեթե բացակայում են ժամանակակից լաբորատոր սարքավորումներն ու նյութերը:
155. Լոկալ ջեռուցմամբ ապահովված են բոլոր քաղաքային դպրոցները, բացառությամբ Հրազդանի թիվ 2 դպրոցի և Բյուրեղավանի արհեստագործական ուսումնարանի: Ջեռուցման քաղաքակիրթ եղանակից են օգտվում նաև գյուղական համայնքների մի շարք հանրակրթական հաստատություններ: Ներկայումս լոկալ ջեռուցմամբ ապահովված են մարզի 70 դպրոցներ: Եվս 7 դպրոցներ ջեռուցվում են գազի վառարաններով: Մնացած դպրոցների համար շարունակում է հրատապ մնալ լոկալ ջեռուցում ունենալու խնդիրը:
156. Կրթակարգի պահանջներին համապատասխան համակարգիչներով ապահովված են 79 դպրոցներ: Մարզում չկա այնպիսի հանրակրթական հաստատություն, որը գոնե մի քանի համակարգիչ չունենա: Հանրակրթական ծրագրեր իրականացնող մարզի 114 ուսումնական հաստատություններից ինտերնետ կապով ապահովված չեն միայն 8-ը: Առաջիկա մեկ-երկու ամսում ինտերնետ կապից կօգտվեն մարզի բոլոր դպրոցները:
157. Մարզի դպրոցական գրադարանային ֆոնդում առկա գեղարվեստական և մեթոդամանկավարժական գրականության գրեթե կեսը հնամաշ է, իսկ 20%-ը օգտագործման պիտանի չէ` կապված հանրակրթական ծրագրերի փոփոխման հետ:
158. Ակնհայտ է, որ կրթական գործընթացի որակը կախված է ոչ միայն համապատասխան նյութատեխնիկական բազայի առկայությունից, այլև ուսուցչական անձնակազմի գիտելիքների մակարդակից: Այսօր մարզի համար արդիական խնդիր է ուսուցիչների գիտելիքների և հմտությունների համապատասխանեցումը ժամանակակից պայմաններին: Այս առումով կարևորվում է նրանց մասնագիտական և մանկավարժական վերապատրաստումը, ինչը վերջին տարիներին բավականին ակտիվացել է:
159. Մարզի հանրակրթական դպրոցների տնօրենների, ուսումնական և դաստիարակության գծով փոխտնօրենների և ուսուցիչների մասնագիտական, մեթոդական զարգացման աջակցության նպատակով կազմակերպվել են վերապատրաստման դասընթացներ, թեմատիկ սեմինարներ և խորհրդատվություններ: ՈՒսուցիչների վերապատրաստումները կազմակերպվել են ՀՀ Կրթության և գիտության նախարարության Կրթության ազգային ինստիտուտի կողմից հաստատված 20, 30 և 60-ժամյա դասընթացների ծրագրերով, ՀՀ ԿԳՆ ԾԻԳ-ի (ծրագրերի իրականացման գրասենյակի) «Կրթության որակ և համապատասխանություն», IREX-ի Հայաստանյան գրասենյակի, ԱՄՆ դեսպանատան «Անգլերենի ուսուցիչների վերապատրաստում», «Հայաստանի պատանեկան նվաճումներ» ՀԿ-ի կրթական և այլ ծրագրերի շրջանակներում:
160. Բովանդակային բարեփոխումների տարբեր փուլերի խնդիրներին համապատասխան փոխվել է նաև վերապատրաստումների և սեմինարների հիմնական նպատակը: Սկզբում դրանք ուղղված էին դասարանական մթնոլորտում դրական փոփոխությունների խթանմանը` նպատակ ունենալով անցում կատարելու ուսուցչակենտրոն մեթոդներից դեպի աշակերտակենտրոն մեթոդների կիրառմանը: Բարեփոխումների ներդրման ու իրականացման ընթացքում վերապատրաստումները նպատակ ունեին ուսուցիչներին ծանոթացնել 12-ամյա ուսուցման կրթակարգին, պետական և առարկայական չափորոշիչներին, ուսումնական առարկաների ծրագրերում տեղի ունեցած փոփոխություններին, ինչպես նաև դասավանդման ժամանակակից մեթոդներին և հնարներին: Դասընթացներն անց են կացվել փոխներգործուն մեթոդներով, որոնք հնարավորություն են ընձեռել ուսուցիչներին ձեռք բերելու պետական և առարկայական չափորոշիչները գործարկելու հմտություններ, ծրագրային նյութի դասավանդման ճկունություն, կիրառելու ուսուցանվող նյութի բովանդակությանը և նպատակներին համահունչ մեթոդներ և լուծելու վերապատրաստման ծրագրով նախատեսված այլ խնդիրներ:
161. 2007 թ. զանազան ծրագրերով վերապատրաստման դասընթացներ են անցել թվով 1200 ուսուցիչներ: 2008 թ-ին միայն Կրթության ազգային ինստիտուտի մարզային մասնաճյուղում վերապատրաստվել են 630 ուսուցիչներ, իսկ 2009 թ-ին` 592 ուսուցիչներ և 102 փոխտնօրեններ:
162. Արդիական է նաև դպրոցի կառավարման խնդիրը: Չնայած դպրոցի կառավարման ապակենտրոնացման քաղաքականությանը, շատ դպրոցներում կոլեգիալ կառավարման մարմինները ձևական բնույթ են կրում: Խորհուրդների անդամները մեծամասամբ տեղյակ չեն այդ կառույցի կանոնադրական և գործառնական խնդիրներին: Այլ խոսքով` դպրոցը դեռ չի կայացել որպես ինքնուրույն և ինքնակառավարվող կրթական օղակ: Այսպես, դպրոցի կառավարման գործում աշակերտների, ծնողների մասնակցությունը դեռևս ցածր է կամ ձևական: Համայնքը, տեղական իշխանությունները չեն շտապում աջակցություն ցուցաբերել դպրոցին, համարելով, որ դա պետության խնդիրն է:
163. Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամի կողմից յուրաքանչյուր տարի մարզ է տեղափոխվում աշակերտների թվին և դասագրքերի օգտագործման` նախատեսված տարիներին համապատասխան ուսումնական գրականություն: Դասագրքերի վարձավճարների գանձման աշխատանքները կազմակերպվում են սահմանված կարգով: Անապահով ընտանիքների երեխաները և տարրական դասարանների աշակերտները ապահովված են անվճար դասագրքերով: Դպրոցներին իրավունք է վերապահված աշակերտների թվի 8%-ի շրջանակում սոցիալապես անապահով աշակերտներին ապահովել անվճար դասագրքերով: Վարձակալական դասագրքերի վարձավճարների հավաքագրման ցուցանիշներով Կոտայքի մարզը վերջին տարիներին գտնվում է լավագույնների ցանկում:
164. Արտադպրոցական դաստիարակություն: Արտադպրոցական դաստիարակության ոլորտում պետության ռազմավարությունն ուղղված է համակարգի արդիականացմանը և զարգացման նախադրյալների ստեղծմանը: Մասնավորապես, ոլորտի գործունեության առաջնային ուղղություններն են օրենսդրական դաշտի և կառավարման համակարգի կատարելագործումը, կադրերի մասնագիտական կարողությունների զարգացումը, նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքի բարելավումը, ծառայությունների մատչելիության և ընդգրկվածության մեծացումը:
165. Մարզում գործում է 25 արտադպրոցական հաստատություն, որոնցից 9-ը երաժշտական դպրոցներ են, իսկ 16-ը` արվեստի և գեղարվեստի դպրոցներ: Երեխաների արտադպրոցական դաստիարակության ասպարեզում որոշակի դեր են կատարում նաև մարզում գործող 3 մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնները, 14 մանկապատանեկան մարզադպրոցները, 62 մշակույթի տներն ու ակումբները, 2 երաժշտական ստուդիաները, մեկ գեղարվեստի ստուդիան, 74 գրադարանները, ինչպես նաև մեկ թատրոնը:
166. Արտադպրոցական հաստատությունները ևս ունեն մի շարք խնդիրներ, որոնք հիմնականում ներառում են.
1) շենքային պայմանները
2) նյութատեխնիկական բազան
3) ոչ ավանդական արհեստագործական խմբակների բացակայությունը, աշակերտի ընտրության սահմանափակությունը
4) համայնքների բյուջեների սղությունը:
167. ՈՒսումնական գործընթացի շարունակությունը հանդիսացող արտադասարանական և արտադպրոցական աշխատանքների անբավարար ֆինանսավորումը, լրացուցիչ կրթություն իրականացնող կառույցների` հիմնականում վճարովի հիմունքով գործունեությունը հանգեցրել են արտադպրոցական կրթության մատչելիության կտրուկ նվազման, մատուցվող ծառայությունների կրճատման:
168. Արտադպրոցական կրթության որոշ ուղղություններ գտնվում են կառավարության ուշադրության կենտրոնում: Այսպես, ազգային երգարվեստի զարգացման նպատակով` ՀՀ կառավարությունը, մարզպետարանի միջոցով, երաժշտական և արվեստի դպրոցներին 2008 թվականին հատկացրել է 16150.2 հազ. դրամ` ազգային նվագարանների ուսուցման համար: 2007 թ-ին այս ծրագրով հատկացվել և ծախսվել էր 4785.7 հազ. դրամ: Այլ խոսքով` աճը կազմել է 339.4%, ինչը պայմանավորված է աշակերտների թվի և վարձավճարի աճով:
169. Մարզում կազմակերպվում են մարզամշակութային, գեղարվեստական և առարկայական զանազան միջոցառումներ ու օլիմպիադաներ, ինչպես նաև ֆիզկուլտուրայի և շախմատի օլիմպիադաներ, սակայն հեռավոր համայնքների աշակերտները դժվարանում են մասնակցել այդ կարևոր ստուգատեսներին: ՀՀ շախմատի ֆեդերացիայի միջոցով մարզի գյուղական դպրոցներին հատկացվել է շախմատի խաղատախտակ և խաղաքարեր` այդ ինտելեկտուալ խաղի մասսայականությունը մարզում էլ ավելի խթանելու համար:
170. Մասնագիտական կրթություն: Ներկայումս Կոտայքի մարզում գործում են տարբեր գերատեսչությունների ենթակայության ներքո գտնվող հետևյալ միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունները.
1) Հրազդանի պետական քոլեջ
2) Հրազդանի պետական բժշկական քոլեջ
3) «Հայաստանում Եվրոպական քոլեջ-հիմնադրամ» Հրազդանի մասնաճյուղ
4) Չարենցավանի պետական քոլեջ
5) Աբովյանի պետական ճարտարագիտական քոլեջ
6) Աբովյանի պետական էներգետիկական քոլեջ
7) Նոր Գեղիի` ակադեմիկոս Ա. Աղաջանյանի անվան պետական գյուղատնտեսական քոլեջ
171. Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթության ոլորտում գործունեության հիմնական նպատակներն են եղել որակյալ մասնագետների պատրաստումն ու նրանց մրցունակության բարձրացումն աշխատաշուկայում, կրթական ծրագրերի համապատասխանեցումը երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման պահանջներին, կրթության բովանդակության միջազգային չափանիշներին համադրելիության և ուսումնական գործընթացի թափանցիկության, ինչպես նաև մատչելիության ու հավասարության ապահովումը:
172. Մարզում նախնական մասնագիտական կրթություն իրականացնում են տարբեր գերատեսչությունների ենթակայությամբ գործող Աբովյանի, Բյուրեղավանի, Հրազդանի, Նաիրիի արհեստագործական ուսումնարանները, ինչպես նաև Աբովյանի թիվ 2 հատուկ ուսումնարանը, Չարենցավանի պետական քոլեջը: Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթական ծրագիր է իրականացնում նաև Աբովյանի կրթահամալիրը:
173. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից 2004 թվականին հավանության է արժանացել «Նախնական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության և ուսուցման ռազմավարությունը», որով սահմանվել է այս համակարգի հիմնական նպատակներն ու խնդիրները և դրանց լուծման ուղիները:
174. Վերջին տարիներին իրավիճակն այս բնագավառում ավելի էր վատթարացել մի շարք պատճառներով: Մի կողմից, անընդհատ և սրընթաց նվազում էր մասնագիտական-տեխնիկական կրթության պետական պատվերը, և կրթական հաստատությունները պետք է մտածեին ինքնաֆինանսավորմամբ զարգանալու մասին: Մյուս կողմից, այդ հաստատությունները, ոչ իրենց մեղքով, օբյեկտիվորեն ունեին անբավարար պայմաններ` ուսումնանյութական բազայի հագեցվածության, մանկավարժական անձնակազմի, պրակտիկաների կազմակերպման առումով: Այսօր այդ կրթական հաստատություններն իրենց առկա տեսքով գրեթե մրցունակ չեն կրթական ծառայությունների շուկայում: Ինքնին հասկանալի է, որ այդ հաստատությունների շրջանավարտները նույնպես մրցունակ չեն աշխատանքային շուկայում:
175. Ոլորտում առկա հիմնախնդիրները լուծելու նպատակով նախորդ երկու տարիներին մշակվել են լուրջ ռազմավարական ծրագրեր: Կատարելագործվել է օրենսդրական դաշտը, կիրառության մեջ են մտել կրթական նոր չափորոշիչները, նախնական և միջին մասնագիտական հաստատություններում ներդրվել է կոլեգիալ կառավարման մարմնի` խորհրդի համակարգը: 2008-2010 թթ-ի ընթացքում Եվրամիության կողմից ՀՀ պետական բյուջեին տրամադրվել և տրամադրվելու է 15 մլն. եվրո աջակցություն, որի հիմքում նույնպես այդ ոլորտի արդիականացումն է: Տվյալ համակարգը եվրոպական զարգացումներին համահունչ բարեփոխելու նպատակով ակտիվ գործունեություն է սկսել ՄԿՈՒԶԱԿ-ը (Մասնագիտական կրթության և ուսուցման զարգացման ազգային կենտրոնը): 2008 թ-ին ստեղծվել է նաև մեկ այլ հիմնադրամ` «Մասնագիտական կրթության որակի ապահովման ազգային կենտրոնը»: Նույն թվականի դեկտեմբերին հաստատվեց ոլորտի զարգացմանը միտված խորհրդակցական նոր մարմին` ՄԿՈՒԶԱԽ-ը: Վերոնշյալ բոլոր ծրագրերի մեջ ընդգրկված է նաև Հրազդանի պետական քոլեջը` որպես միջին մասնագիտական կրթության զարգացման տարածքային կենտրոն:
176. Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության ոլորտում բարեփոխումներն իրականացվում են ՀՀ նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական կրթության զարգացման հայեցակարգի և ԵՀՔ ԵՄ-Հայաստան գործողությունների ծրագրի շրջանակներում: 2010-2014 թթ. նախատեսվում է Եվրոպական Միության կողմից Հայաստանի մասնագիտական կրթության և ուսուցման ոլորտում բարեփոխումների շրջանակներում Հրազդանի պետական քոլեջը դարձնել տարածաշրջանի բազմագործառութային քոլեջ, որը կհանդիսանա մարզի մասնագիտական կրթության զարգացման (ՄԿՈՒ) կենտրոն` արդի կրթական չափորոշիչների պահանջներին համապատասխանող մասնագետների պատրաստման համար: Այստեղ կիրականացվեն մանկավարժական և դասախոսական կադրերի վերապատրաստման, վերաորակավորման դասընթացներ և կշարունակվեն նախկինում սկսած բոլոր ներդրումները:
177. Կոտայքի մարզում գործում է մեկ բարձրագույն ուսումնական հաստատություն` Հրազդանի հումանիտար ինստիտուտը, որը, ինչպես նաև այդ հաստատությունում գործող «Մանկավարժություն և մեթոդիկա», «Ֆինանսներ և վարկ», «Իրավագիտություն» մասնագիտությունները, պետության կողմից հավատարմագրված են: Ինստիտուտը հիմնադրվել է 1996 թ-ին: Բուհը համագործակցում է ԱՄՆ-ի Ֆլորիդա նահանգի Գյուղատնտեսության ու մեխանիկայի և Մոսկվայի ինդուստրիալ համալսարանների հետ: Համալրված է բարձր որակավորում և աշխատանքային մեծ փորձ ունեցող համապատասխան մասնագետներով, որոնց 64 տոկոսը ունեն գիտությունների դոկտորի կամ թեկնածուի գիտական աստիճաններ: Բուհն ունի հարուստ գրադարան-ընթերցասրահ` հագեցված շուրջ 15 հազ. կտոր ինչպես մասնագիտական, այնպես էլ գեղարվեստական ու մեթոդական գրականությամբ: Արդի պահանջներին համահունչ է նաև վերջերս ԱՄՆ-ից նվեր ստացած էլեկտրոնային գրադարանը (ավելի քան 20 հազ. անուն ձեռնարկներ և գրքեր):
178. Համապատասխան քանակի դիմորդներ չունենալու և այլ պատճառներով, 2009-2010 ուսումնական տարում մարզում չկարողացավ բարձրագույն կրթական գործունեություն ծավալել Եվրոպական տարածաշրջանային ակադեմիայի Հրազդանի նորաբաց մասնաճյուղը:
179. Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության ոլորտի հիմնախնդիրը Բոլոնիայի գործընթացի սկզբունքների իրագործումն է, որը կապահովի հանրապետության բարձրագույն կրթության ինտեգրումը Եվրոպական միասնական կրթական համակարգին: Հայաստանում Բոլոնիայի սկզբունքների իրագործումն իրականացվում է համաձայն ՀՀ կառավարության հաստատած ՀՀ բարձրագույն մասնագիտական կրթության ոլորտում Բոլոնիայի գործընթացի սկզբունքների իրագործման 2006-2010 թթ. ժամանակացույցի: Բարձրագույն մասնագիտական կրթության ոլորտի կարևոր խնդիրներ են նաև աշխատաշուկայի պահանջներին համապատասխան որակապես նոր կադրերի պատրաստումը, բուհերում ներդրվող խոշորացված մասնագիտությունների ցանկի մշակումը, ինչպես նաև բուհերի կառավարման և ֆինանսավորման ինքնավարության ընդլայնման ապահովումը:
180. Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում: Մարզի դպրոցական շենքերը և շինությունները, հատկապես հեռավոր համայնքներում, գտնվում են ՀՀ կառավարության և մարզպետարանի ուշադրության կենտրոնում, և յուրաքանչյուր տարի այդ ուղղությամբ ներդրումների ծավալն աճում է:
181. 2006-2009 թթ-ին մարզի հանրակրթական հաստատություններում պետական բյուջեի միջոցներով իրականացվել են զգալի շինվերանորոգման աշխատանքներ: Երկար տարիներ փայտաշեն տնակներում տեղակայված Սարալանջի հիմնական դպրոցը 2007 թ-ի սեպտեմբերի 1-ից ուսումնական գործընթացը կազմակերպում է նորակառույց շենքում (նախագծային արժեքը` 210 մլն. 580 հազ. դրամ): Նախորդ տարիներին նույնատիպ (100 աշակերտի համար) դպրոցական նոր շենքեր են կառուցվել Հացավան և Գեղարդ գյուղերում: Քասախի թիվ 2, Նուռնուսի, Ջրաբերի, Կաթնաղբյուրի, Սևաբերդի և Զովաշենի դպրոցները տեղակայված են ոչ տիպային, հարմարեցված շենքերում: Այդ հաստատությունների համար ևս անհրաժեշտ է առաջիկայում կառուցել նոր շենքեր: Ողջաբերդի դպրոցը կրթական գործունեություն է ծավալում փայտաշեն տնակներում: Այդ հաստատության համար քարաշեն նոր դպրոցի կառուցումը, ինքնին հասկանալի պատճառներով (սողանքային գոտի), նպատակահարմար չէ: Հարմարեցված շենքում (նախկին մանկապարտեզում) տեղակայված Նոր Գեղիի թիվ 2 դպրոցի համար կառուցվում է նոր շենք: Այդպիսի պայմաններում է գտնվում նաև Նոր Հաճնի թիվ 4 դպրոցը, որտեղ վերջին տարիներին իրականացվել են վերանորոգման աշխատանքներ: «Լինսի» հիմնադրամի միջոցներով (660 մլն. դրամ ընդհանուր արժողությամբ) հիմնովին վերանորոգվել է Հրազդանի թիվ 12 դպրոցը:
182. 2008 թ-ին ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության պատվիրատվությամբ հիմնանորոգման աշխատանքներ են իրականացվել մարզի 21 դպրոցներում (Հրազդանի թիվ 13, Եղվարդի թիվ 1, թիվ 2, թիվ 3, Աբովյանի թիվ 1, թիվ 2, թիվ 4, թիվ 5, թիվ 6, թիվ 7, թիվ 8, Գառնիի թիվ 2, Քասախի թիվ 1, Ձորաղբյուրի, Պտղնիի, Առինջի, Նուռնուսի, Ջրաբերի, Արզնիի, Հատիսի, Աբովյանի թիվ 1 մտավոր թերզարգացում ունեցող երեխաների հատուկ (օժանդակ), Մայակովսկու, իսկ Կոտայքի Մարզպետարանի պատվիրատվությամբ` 15 հանրակրթական հաստատություններում (Հրազդանի թիվ 4, թիվ 6, թիվ 13, Չարենցավանի թիվ 1, թիվ 2, թիվ 4, թիվ 5, թիվ 6, Բյուրեղավանի թիվ 1, Նոր Հաճնի թիվ 1, Գողթի, Արզականի, Մեղրաձորի, Ջրվեժի և Մրգաշենի դպրոցները):
183. Նախորդ տարիներին լայն թափով ծավալվող շինվերանորոգման աշխատանքները 2009 թ-ին, հասկանալի տնտեսական պատճառներով, համեմատաբար կրճատվել են: Սակայն, նույնիսկ համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, նախատեսված ծրագրերի զգալի մասը իրականացվում է:
184. 2009 թ-ին մարզպետարանի պատվիրատվությամբ շինարարական աշխատանքներ են իրականացվել Հրազդանի թիվ 1, թիվ 4, թիվ 6, Չարենցավանի թիվ 1, թիվ 2, թիվ 4, թիվ 5, թիվ 6, Արզականի, Մրգաշենի, Բյուրեղավանի թիվ 1, Ջրվեժի, Մեղրաձորի, Գողթի, Նոր Հաճնի թիվ 1, իսկ Քաղաքաշինության նախարարության պատվիրատվությամբ` Ձորաղբյուրի, Նուռնուսի, Հատիսի, Քասախի թիվ 1, Գառնիի թիվ 2, Արզնիի, Աբովյանի թիվ 1, թիվ 2, թիվ 4, թիվ 5, թիվ 6, Հրազդանի թիվ 5, թիվ 13, Պտղնիի, Մայակովսկու դպրոցներում, Աբովյանի կրթահամալիրում, ինչպես նաև Հրազդանի պետական ու Աբովյանի էներգետիկական քոլեջում: Վերանորոգվող 32 կրթական հաստատություններից 13-ում այդ աշխատանքները ավարտվել են այս ուսումնական տարվա նախաշեմին, իսկ մյուսներում` դեկտեմբերի կեսերին: Չարենցավանի թիվ 2 դպրոցի շինվերանորոգման համար նախատեսված ծախսերի մի մասը տեղափոխվել է հաջորդ տարի:
185. Վերջին տարիների ընթացքում տարբեր ծրագրերի շրջանակներում, անհատ բարերարների աջակցությամբ կամ սեփական միջոցների հաշվին մասնակի շինվերանորոգման և բարեկարգման աշխատանքներ են կատարվել մարզի շուրջ վեց տասնյակ հանրակրթական հաստատություններում: Հիմնականում իրականացվել են տանիքների թիթեղապատման, սանհանգույցների վերանորոգման, լոկալ ջեռուցման անցկացման, լուսամուտների տեղադրման և այլ աշխատանքներ:
186. Հաստատությունների շենքային պայմանները բարելավելու նպատակով մի շարք դպրոցներ համագործակցում են միջազգային բարեգործական կազմակերպությունների հետ: Այդ համագործակցությունը մարզի հանրակրթական հաստատություններին խիստ անհրաժեշտ է, քանի որ ՀՀ պետական բյուջեով նախատեսվող միջոցները դեռևս բավարար չեն դպրոցների վերանորոգման աշխատանքները անհրաժեշտ ծավալով իրագործելու համար:
5.2 Կրթության ոլորտի ռազմավարությունը
187. Կոտայքի մարզում կրթության զարգացման գերակայությունները և առկա հիմնախնդիրները: Ապահովելով կրթության համակարգի արդեն իսկ արձանագրված ձեռքբերումների աստիճանական զարգացումն ու ընդլայնումը, կրթության զարգացումներն առավել նպատակային և արդյունավետ դարձնելու համար, ոլորտի հետագա զարգացումներն անհրաժեշտ է իրականացնել ստորև ներկայացվող գերակա ուղղություններով.
1) Բարելավել նախադպրոցական կրթական ծառայությունների մատուցման նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքերը, նախադպրոցական հաստատությունների շենքային պայմանները և այդ նպատակով համապատասխան գումար նախատեսել Հայաստանի Հանրապետության 2011-2014 թթ. բյուջետային ծախսերում: Նման աշխատանքների կատարման արդյունքում կավելանան նախադպրոցական հաստատությունների թիվը, մոտ 20%-ով կաճի 3-5 տարեկան երեխաների հաճախումները այդ հաստատություններ:
2) Մեծացնել և ապահովել կրթության մատչելիությունը հատկապես սոցիալապես անապահով ընտանիքների երեխաների համար նախադպրոցական կրթական ծառայություններում: Առկա հիմնախնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է նախադպրոցական կրթության հանդեպ ցուցաբերել պետական հոգածություն, կամ էլ այդ կրթության իրականացումն օրենքով ամրագրել որպես համայնքապետարանի պարտադիր պարտականություն, իսկ ֆինանսական սուղ հնարավորություններ ունեցող համայնքներին հատկացնել անհրաժեշտ փոխհատուցում:
3) Ապահովել նախադպրոցական կրթության կադրերի արդյունավետ մասնակցությունը վերապատրաստման, կատարելագործման և ատեստավորման ծրագրերին:
4) Բարելավել հանրակրթական հաստատություններում համակարգչային գրագիտության դասավանդման որակը:
5) Ընդլայնել ուսումնական գործընթացում տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաների` որպես ուսուցման և դասավանդման միջոցի կիրառումը:
6) Իրականացնել «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքին և այդ օրենքից բխող նորմատիվ փաստաթղթերին համահունչ կրթական գործունեություն:
7) ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության հետ համատեղ մասնակցել «Կրթության օրենսգրքի» մշակման գործընթացին` կրթության ոլորտը կարգավորող օրենքները արդի պահանջների ոգուն համապատասխանեցնելու և օրենսդրական դաշտը հստակեցնելու նպատակով:
8) Ակտիվացնել մարզի լավագույն ուսուցիչների հայտնաբերման աշխատանքները, խրախուսել և տարածել նրանց կողմից կիրառվող ուսանելի մանկավարժական փորձը:
9) Գործող ավագ դպրոցների ցանցի ընդլայնում և եռամյա ավագ դպրոցի կրթական ծրագրի պատշաճ իրականացում:
10) ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության հետ համատեղ մշակել և ներդնել արտադասարանական և արտադպրոցական դաստիարակության համակարգի զարգացման հայեցակարգ` աշակերտների կրթական, գեղագիտական, տեխնիկական, մարզական, ռազմական նախասիրությունների բավարարումը ապահովող ճկուն համակարգ:
11) նախնական և միջին մասնագիտական կրթության պետական քաղաքականության պատշաճ իրականացման ապահովում:
188. Մարզպետարանի կողմից կատարված կարիքի գնահատման արդյունքների համաձայն, լիարժեք կրթական գործունեություն իրականացնելու համար անհրաժեշտ է`
1) Մարզի հանրակրթական հաստատություններն ապահովել ժամանակակից լաբորատորիաներով և լաբորատոր սարքավորումներով, ինչպես նաև նորագույն տեղեկատվական-տեխնոլոգիական միջոցներով:
2) Վերանորոգել և կահավորել մարզի շուրջ 50 դպրոցների մարզադահլիճները, մարզահրապարակները, զենքի պահպանման սենյակները և շարային պատրաստության հրապարակները:
3) Հաստատության պահպանման ծախսերի հատկացումների հանդեպ ցուցաբերել տարբերակված մոտեցում` հաշվի առնելով սպասարկման ծավալների միջև եղած էական տարբերությունները:
4) Աշակերտների` միջին ցածր խտության պատճառով ֆինանսական դժվարություններ ունեցող դպրոցների ֆինանսավորումը իրականացնել անկախ աշակերտների թվից:
5) Հանրակրթական և նախադպրոցական հաստատություններում միջազգային կազմակերպությունների գործունեության ակտիվացում, մարզում միջազգային կրթական ծրագրերի ներդրման հարցում կառավարության աջակցություն:
6) Հիմնանորոգման ծրագրի մեջ ընդգրկել նաև նախադպրոցական հիմնարկների շենքերը, իսկ 28 համայնքներում նման հաստատությունների համար կառուցել շենքեր կամ էլ այդ համայնքներում գործող հանրակրթական դպրոցներում բացել նախակրթարաններ:
189. Մարզպետարանի կողմից կատարված կարիքի գնահատման արդյունքների համաձայն, այսօր մարզի դպրոցների համար պահանջվում է.
1) 10340 աշակերտական սեղան-նստարան
2) 2800 ուսուցչական սեղան, աթոռ
3) 930 գրատախտակ
4) 1240 գրապահարան:
190. Նշված գույքի ձեռքբերման համար անհրաժեշտ է շուրջ 460.0 մլն. դրամ: Մարզի կրթության ոլորտի 2011-2014 թթ-ի ռազմավարության ֆինանսավորումը ներկայացված է համապատասխան աղյուսակով:
6. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ
191. Մշակույթի ոլորտում ՀՀ Կոտայքի մարզում իրականացվող համապետական ծրագրերը պայմանավորված են «ՀՀ Կառավարության 2008-2012 թթ. գործունեության միջոցառումների ծրագրով», որի «4.4.4. Մշակույթ» բաժնի 5-րդ` «Մշակույթի համաչափ զարգացում» կետում ՀՀ մարզերում մշակույթի զարգացման ապահովումը դիտարկվում է գործունեության հիմնական ուղղություն:
192. Մարզերում մշակույթի զարգացման խնդիրները ներառված են նաև մի շարք այլ ծրագրերում, մասնավորապես` ՀՀ Կառավարության 2007 թ. ապրիլի 5-ի «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում մշակույթի զարգացման ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 589 որոշմամբ հաստատված ծրագրում, ՀՀ Կառավարության 2007 թ. մայիսի 3-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության, դրա կենսունակության պաշտպանության հայեցակարգից բխող միջոցառումների մասին» թիվ 17 արձանագրային որոշմամբ ընդունված ժամանակացույցի միջոցառումներում:
193. Մարզում մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի բնագավառների հիմնախնդիրները կապված են հիմնականում մշակույթի տների, գրադարանների, թանգարանների, թատրոնների, երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի դպրոցների, մանկապատանեկան մարզադպրոցների, պատմամշակութային հուշարձանների և ոչ նյութական մշակութային արժեքների ու արվեստի տարբեր ճյուղերի պահպանման և զարգացման հետ: Ոլորտը հիմնականում ապահովված է մասնագետ կադրերով, սակայն առկա է կադրերի վերապատրաստման խնդիրը:
194. Տարածքային համաչափ զարգացման նպատակն է իրականացնել միասնական մշակութային քաղաքականություն` ազգային մշակույթը համամասնորեն զարգացնելու և ստեղծագործական ներուժն օգտագործելու, ինչպես նաև ազգաբնակչության համար մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային ծառայություններից օգտվելու մատչելիություն ապահովելու նպատակով:
195. Վերոնշյալ ծրագրերից բխող ՀՀ Կոտայքի մարզում գործողությունների հիմնական խնդիրներն են`
1) միջմարզային մշակութային համագործակցության զարգացում և միասնական մշակութային դաշտի ձևավորում
2) մշակութային կյանքին բնակչության մասնակցության պայմանների, մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային ծառայություններից օգտվելու մատչելիության ապահովում, արդյունքում` մշակույթի ոլորտի շահառուների թվի ավելացում
3) մշակութային կազմակերպությունների համաչափ բաշխվածության բարելավում (օպտիմալացում), մշակութային կազմակերպությունների բնականոն գործունեության ապահովում` նյութատեխնիկական պայմանների բարելավման, շենքերի հիմնանորոգման ծրագրերի կազմման և իրականացման միջոցով
4) մշակույթի ոլորտի կադրերի պատրաստման, վերապատրաստման և վերաորակավորման ծրագրերի իրականացում, մարզում մշակութային միջավայրի զարգացման միջոցով մշակույթի ոլորտի մասնագետների` մարզերից դեպի մայրաքաղաք և արտերկիր տեղի ունեցող արտահոսքի նվազեցում
5) մշակութային զբոսաշրջության զարգացում` պատմամշակութային հուշարձանների օգտագործման, մշակութային զբոսաշրջության նոր երթուղիների և ազգային արհեստագործական կենտրոնների ստեղծման միջոցով:
196. 2009 թ. մարզում գործել են 1 դրամատիկական թատրոն, 1 տիկնիկային թատրոն, 6 թանգարան, 72 գրադարան, 25 արվեստի, գեղարվեստի և երաժշտական դպրոց, 62 մշակույթի կենտրոն,մշակույթի տուն և ակումբ,14 մանկապատանեկան մարզադպրոց, 7 մարզադաշտ և այլ մշակութային ու մարզական կառույցներ:
6.1 Մշակույթի ոլորտի նկարագիրը և խնդիրները
Գրադարաններ
197. Մարզում առկա 77 գրադարաններից 1-ը` մարզային գրադարանն է, 14-ը` քաղաքային և 60-ը` գյուղական համայնքների և 2-ը մանկական: Մարզի գրադարանային համակարգի գրքային ֆոնդը կազմում է 916114 միավոր գիրք: Մարզի գրադարանների խնդիրները հիմնականում կապված են տարածքների կարգավիճակի, վերանորոգման, գույքի ձեռքբերման, գրքային ֆոնդերի համալրման, նոր տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման հետ:
198. Գրադարանների շենքային պայմանները մեծամասամբ անբավարար են, ինչը խիստ վտանգում է գրքային ֆոնդի պահպանությունը, լիակատար օգտագործումը, «և արգելակում են զարգացման ընթացքը և ընթերցանության խթանման գործընթացը: Գրապահոցներում բացակայում են հավաքածուների պահպանությունն ապահովող տեխնիկական սարքավորումները, ինչը խիստ վտանգում է նրանց հետագա պահպանվածությունը և լիակատար օգտագործումը:
199. «Գրադարանների անբավարար համալրումը մարզում խոչընդոտում է տեղեկատվական պահանջարկի բավարարմանը, միասնական տեղեկատվական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործմանը և տարածաշրջանի բնակչության` տեղեկույթի մատչելիության իրավունքի արդյունավետ իրականացմանը: Պարբերական հրատարակությունները գրեթե մատչելի չեն բնակչությանը: Գրադարանների անբավարար զարգացումը խոչընդոտ և սպառնալիք է հանդիսանում երկրի ժամանակակից և հաջորդական զարգացման համար: Մարզի համայնքային գրադարանների նյութատեխնիկական բազային անկատար վիճակը, խոչընդոտում է տնտեսական և կազմակերպչական խնդիրների օպերատիվ և արդյունավետ լուծմանը: Մարզային և համայնքային գրադարանների գրապահոցների տարածքների անբավարարությունը առաջացնում է ֆոնդերի ֆիզիկական վիճակի վատթարացում և գրականության սպասարկման մերժումների թվաքանակի աճ:
200. Հիմնախնդիրների լուծման առաջնային քայլեր են համարվում գրադարանների շենքերի և շինությունների վերանորոգումը, նոր գույքով և գրականությամբ համալրումը:
201. «Գրադարանների շենքերի հիմնանորոգում» ծրագրի շրջանակներում 2008 թ. իրականացվել է մարզային գրադարանի շենքի վերանորոգման նախագծային աշխատանքները, որի համար 2008 թ. պետական բյուջեից հատկացվել է 1 278.4 հազար դրամ: Կոտայքի մարզային գրադարանի հիմնանորոգումը համարվում է առաջնային, քանի որ այն հանդիսանում է մարզի գրադարանային համակարգի կենտրոնը:
202. 2011-2014 թթ. առաջնային է համարվում մարզի խոշոր բնակավայրերի` Հրազդանի, Աբովյանի, Չարենցավանի, Եղվարդի, Նոր Հաճնի, Բյուրեղավանի համայնքային գրադարանների վերանորոգումը, նոր գույքով համալրումը:
203. Անհրաժեշտ է կենտրոնացված կարգով գրադարանների համար պետական բյուջեից հատկացնել ֆինանսական միջոցներ համակարգիչների և համակարգչային սարքերի ձեռքբերման համար:
204. Մարզի գրադարաններն ունեն հարուստ գրադարանային ֆոնդ, սակայն գրականության հիմնական մասը հնամաշ է, ինչպես նաև մարզում մեծ կարիք կա մասնագիտական գրականության:
205. Պետական բյուջեի հատկացումների շրջանակներում, համայնքային գրադարանների հավաքածուները ժամանակակից գրականությամբ համալրելու, տեսականին նորացնելու նպատակով, 2009 թ. մարզային գրադարանի միջոցով համայնքային գրադարաններին տրամադրվել է 1250 միավոր գրականություն:
206. Մարզում գրադարանային ծառայությունների բարելավումը դիտարկվում է նաև գրադարաններում ժամանակակից տեղեկատվական միջոցների ներդրմամբ, ինտերնետային ցանցին միացմամբ: «Ինտերնետ» համացանցի բացակայությունը, հաճախ նաև որակը տարածաշրջանում արգելակում են համայնքների սոցիալ-տնտեսական զարգացումը: Գրադարանային ծառայությունների բարելավման ուղղություններից է նաև ընդհանուր գրադարանային ցանցի ստեղծումը, որի կենտրոնը Կոտայքի մարզային գրադարանն է: Ընդհանուր գրադարանային ցանցում, ըստ առաջնայնության, կընդգրկվեն քաղաքային, այնուհետ գյուղական գրադարանները, որոնք նույնպես կիրականացնեն էլեկտրոնային սպասարկում:
207. Գրադարանային ծառայությունների որակի բարձրացման և մատչելիության ապահովման համար գրադարանում կընդլայնվի նաև էլեկտրոնային հրապարակումների միջոցով էլեկտրոնային տեղեկատվության տրամադրումը մարզի բնակչությանը: Ընթերցանության նկատմամբ հետաքրքրության բարձրացման և Գրադարանային ծառայությունների որակի բարձրացման և մատչելիության ապահովման համար անհրաժեշտ է` համայնքային գրադարանների ընթերցասրահների կահավորումը, հարմարավետ պայմանների ստեղծումը:
208. Անհրաժեշտ է իրականացնել աշխատանքներ նոր գրադարանային ծառայությունների մատուցման ասպարեզում, ինչը հնարավորություն կտա ապահովել տեղեկույթի հասանելիությունը և մատչելիությունը հատուկ կարիքներ ունեցող անձանց համար, նրանց ինտեգրել հասարակությանը:
209. Մարզի գրադարանների հիմնախնդիրների լուծման նպատակով 2011-2014 թթ. համար մշակվում է համալիր ծրագիր, ուր կներառվեն գրադարանների վերանորոգման, գրքային հավաքածուների համալրման, նոր տեխնիկական միջոցների ներդրման հարցերը: Մարզի գրադարանային կադրերի պատրաստվածության որակը հետ է մնում ժամանակակից գրադարանների զարգացման դինամիկայից ու պահանջներից, ինչը խոչընդոտում է գրադարանային գործի արդիականացմանը, գրադարանային ծառայությունների որակյալ մատուցմանը:
210. Թանգարաններ: ՀՀ Կոտայքի մարզում գործում են 6 թանգարան, 1 պատկերասրահ, այդ թվում` ՀՀ մշակույթի նախարարության ենթակայության` Հրազդան քաղաքի երկրագիտական թանգարանը, Աբովյան քաղաքի «Հայ և ռուս ժողովուրդների բարեկամության» թանգարանը, Ծաղկաձորի Օրբելի եղբայրների տուն-թանգարանը, «Գառնի» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանը, Հրազդանի պատկերասրահը (Հայաստանի ազգային պատկերասրահի մասնաճյուղ):
211. Համայնքային ենթակայությամբ գործում են Նոր Հաճնի «Կիլիկիայի հայերի պատմության» թանգարանը, Չարենցավանի «Ե. Չարենցի հուշասրահը»:
212. Մարզի թանգարանների խնդիրները հիմնականում կապված են տարածքների կարգավիճակի, վերանորոգման, անվտանգության համակարգերի ներդրման, գույքի ձեռքբերման, ֆոնդերի համալրման և նոր ցուցադրությունների կազմակերպման, թանգարաններին կից ազգագրական և արհեստագործական կենտրոնների ստեղծման հետ:
213. 2011-2014 թթ. թանգարանների հիմնական խնդիրներն են` Հայաստանի ազգային պատկերասրահի մասնաճյուղ Հրազդանի պատկերասրահի շենքի վերանորոգման, ջեռուցման, անվտանգության համակարգերի տեղադրման և գույքով կահավորման խնդիրները: Պատկերասրահի շենքի հիմնանորոգման աշխատանքների համար անհրաժեշտ է 85.000.0 հազար դրամ:
214. Հրազդանի պատմաերկրագիտական թանգարանի` հակահրդեհային և ձայնային ահազանգի համակարգերի տեղադրումը, օդափոխման և ջեռուցման համակարգերի ներդնումը:
215. Աբովյանի «Հայ և ռուս ժողովուրդների բարեկամության» թանգարանի ներքին հարդարման, օդափոխության և ջեռուցման համակարգերի տեղադրումը: 2007 թվականին իրականացվել է 7000.0 հազար դրամի, 2008 թվականին` 27 367.0 հազար դրամի շինարարական աշխատանքներ:
216. Վերանորոգումից և նյութատեխնիկական բազայի համալրումից հետո հիմնական խնդիրներից է նաև թանգարանային հավաքածուների համալրումը և նոր ցուցադրությունների կազմակերպումը:
217. Թանգարանների աշխատանքներն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար նախատեսվում է թանգարաններին կից ստեղծել ազգագրական և արհեստագործական կենտրոններ:
218. Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանում: ՀՀ Կոտայքի մարզում հաշվառված և ՀՀ Կառավարության 2003 թ. դեկտեմբերի 24-ի N 1793 որոշմամբ հաստատված պետական ցուցակում ընդգրկված է 3208 պատմամշակութային հուշարձան` 811 պահպանական միավորով, այդ թվում` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցանկերում ընդգրկված միջնադարյան Հայաստանի նշանավոր համալիր Գեղարդավանքը, ինչպես նաև Գառնո հեթանոսական տաճարը, Կեչառիսի, Թեղենյաց, Նեղուցի վանքերը, Մայրավանքը և Մաքրավանքը, ճարտարապետական եզակի կառույցներ Եղվարդի Սբ. Աստվածածին եռահարկ դամբարանը, Կապուտանի «Կապտավանք» եկեղեցիները, Պտղնու 6-րդ դարի տաճարը, Զովունու «Կարմիր բերդը», Բջնո ամրոցը և այլ արժեքավոր կառույցներ:
219. Մարզում կան նաև մեծարժեք քարեդարյան բացօթյա կայաններ, նախամարդու քարանձավներ, բրոնզեդարյան դամբարանադաշտեր, կիկլոպյան ամրոցներ և միջնադարյան հնագիտական հուշարձաններ, որոնց պեղման արդյունքներով բացահայտվում են տարածքի պատմության և մշակույթի, տնտեսության և կենցաղին վերաբերող արժեքավոր տեղեկություններ:
220. Մարզի հուշարձանների ցանկից առանձնացվել և ՀՀ Կառավարության 2007 թ. մարտի 15-ի N 385-Ն որոշմամբ հաստատվել է «Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի պետական սեփականություն համարվող և օտարման ոչ ենթակա պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակը», որը ներառում է 2640 հուշարձան` 758 պահպանական միավորով: Առ այսօր Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին է հանձնվել ընդհանուր քանակով 22 վանքեր ու եկեղեցիներ: Հեթանոսական շրջանի եզակի կառույց հանդիսացող Գառնո տաճարի պահպանության իրականացման նպատակով ՀՀ Կոտայքի մարզում ստեղծվել է «Գառնի» պատմամշակութային արգելոց թանգարանը:
221. Մարզում վերջին 30-40 տարիների ընթացքում վերականգնվել և ամրակայվել են Գառնո տաճարը, Գեղարդավանքը, Կեչառիսի վանքը, Կապուտանի Կապտավանքը, Եղվարդի եռահարկ Սբ. Աստվածածին եկեղեցին, Ալափարսի և Բջնու Սբ. Աստվածածին եկեղեցիները:
222. Պատմամշակութային հուշարձանների ուսումնասիրման, հաշվառման, պեղումների, պահպանության, վերականգնման և օգտագործման գործընթացների համակարգումը կարիք ունի պետության կողմից ֆինանսական աջակցության: Այդ նպատակով պետական աջակցությունը տարեց տարի ընդլայնվում է` սակայն այն հեռու է բավարար լինելուց:
223. Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանման ոլորտում մարզում հիմնական խնդիր է համարվում վերականգնված հուշարձանների օգտագործումը զբոսաշրջության բնագավառում:
224. 2011-2014 թթ. կշարունակվեն պատմամշակութային հուշարձանների ուսումնասիրման, հաշվառման, պեղումների, պահպանության, վերականգնման և օգտագործման աշխատանքները:
225. Ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն: Մարզերում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության խնդիրները ներառված են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008-2012 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագրի «4.4.4. Մշակույթ» բաժնի «1.11.» և «1.12.» կետերում, ինչպես նաև ՀՀ Կառավարության 2007 թ. մայիսի 3-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության, դրա կենսունակության պաշտպանության հայեցակարգից բխող միջոցառումների մասին» թիվ 17 արձանագրային որոշմամբ ընդունված ժամանակացույցի միջոցառումներում:
226. Այդ միջոցառումների հիմնական խնդիրներն են.
1) ավանդական ժողովրդական արհեստագործական ծրագրերի մշակումը և իրականացումը
2) ազգագրական երգի ու պարի համույթներին աջակցելը
3) ազգային, ավանդական տոների, ծեսերի և ծիսակատարությունների վերականգնումը և իրականացումը
4) ազգային լեզվի և բարբառների պահպանման և զարգացման տարբեր միջոցառումների իրականացումը
5) ազգագրական և արհեստագործական կենտրոնների ստեղծումը:
227. Վերոնշյալ խնդիրների իրականացման ուղղությամբ հիմնական քայլեր են համարվում վերանորոգված և համապատասխան նյութատեխնիկական միջոցներով համալրված մշակույթի տներում արհեստագործական կենտրոնների հիմնումը, առկա ազգագրական երգի ու պարի համույթներին անհրաժեշտ տարազով երաժշտական գործիքներով և տեխնիկայով պետական աջակցության ցուցաբերումը, նոր ազգագրական համույթների ստեղծումը:
228. Արվեստ (թատերարվեստ, երաժշտարվեստ, պարարվեստ, կերպարվեստ): Այս բնագավառի հիմնական խնդիրներն են թատերարվեստի, երաժշտարվեստի, պարարվեստի, կերպարվեստի պահպանումը, զարգացումը և տարածումը, թատերահամերգային կազմակերպությունների գործունեության ապահովումը, ժողովրդական ստեղծագործությանը աջակցության ցուցաբերումը, հասարակության ստեղծագործական ներուժի օգտագործման, վերարտադրման և զարգացման համար պայմանների ստեղծումն ու խթանումը, տարածքային մշակութային համագործակցությունը և մշակութային կյանքի զարգացումը:
229. Առաջնային լուծման կարիք ունեն մշակույթի տների, կենտրոնների շենքային պայմանների ապահովումը` վերանորոգումը, բեմերի կահավորումը, լուսաձայնային տեխնիկայի, ջեռուցման և օդափոխման համակարգերի ներդրումը (որի բացակայության հետևանքով տարվա որոշ ամիսներին մշակութային կազմակերպությունները չեն գործում), ինչը հնարավորություն կտա ապահովել թատերական, համերգային և հյուրախաղային միջոցառումների իրականացումը:
230. Վերոնշյալ խնդիրների իրականացման ուղղությամբ նախատեսվում է. Թատերարվեստի ոլորտում ՀՀ Կոտայքի մարզում գործող 2 թատրոնների հիմնախնդիրների լուծում, մասնավորապես.
1) «Կոտայքի մարզային մշակույթի կենտրոնի» շենքի վերանորոգում (որտեղ գործում է Հրազդանի դրամատիկական թատրոնը), ջեռուցման համակարգի կառուցում, նոր բեմական հագուստի, վարագույրների, փորձասենյակների, գրիմանոցների և գույքի ձեռքբերում: Առաջնային խնդիր է համարվում նաև դահլիճի կահավորումը, ինչպես նաև պետական աջակցությամբ հյուրախաղային գործունեության ընդլայնումը:
2) Աբովյանի մշակույթի պալատի տիկնիկային թատրոնի վերանորոգման, ջեռուցման խնդիրը, օդափոխման համակարգի տեղադրումը, թատրոնի դեկորացիաների և ռեկվիզիտների պահպանման համար օժանդակ և պահեստային սենյակների խնդիրը:
231. 2011-2014 թթ երաժշտարվեստի և պարարվեստի բնագավառում երաժշտական և պարային համույթների բնականոն գործունեության ապահովման նպատակով հիմնական խնդիրներն են դիտարկվում` վերականգնված մշակութային տների և կենտրոնների դահլիճների կահավորումը, ջեռուցման համակարգերի գործարկումը, լուսաձայնային տեխնիկայով հագեցումը, երաժշտական գործիքների ձեռքբերումը:
232. Մարզում արվեստի զարգացման նպատակով նախատեսվում է պետական աջակցության տրամադրում երաժշտական և պարային համույթներին, թատերական խմբերին, կիրառական արվեստի վարպետներին` դրամաշնորհային ծրագրերի իրականացման միջոցով:
233. Թատրոնների, մշակութային կենտրոնների և տների բնականոն գործունեության ապահովման նպատակով «Կրթական, մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում, կառուցում և արդիականացում» համալիր ծրագրի շրջանակներում ՀՀ մշակույթի նախարարություն է ներկայացվել 2010-2014 թթ. ընթացքում վերանորոգման ենթակա մշակույթի տների, ակումբների, երաժշտական և արվեստի դպրոցների ցանկը և նախատեսվող ծախսերի նախահաշիվը:
234. Գեղարվեստական կրթություն: Մարզում գործում են 9 երաժշտական, 14 արվեստի և 2 գեղարվեստի դպրոցներ: Դպրոցները հիմնականում ապահովված են ուսումնական տարածքներով:
235. Գեղարվեստական կրթության խնդիրները կառավարության ուշադրության կենտրոնում են: 2008 թ. ՀՀ Կոտայքի մարզի 13 երաժշտական և արվեստի դպրոցների 242 սովորողներ ազգային նվագարանների ուսուցման գծով ստացել են ուսման վարձավճարների փոխհատուցում (17 605.0 հազար դրամ): 2009 թ. ուսման վարձավճարների փոխհատուցում (32687.6 հազ. դրամ) տրամադրել 15 արվեստի և երաժշտական դպրոցների ազգային, փողային և լարային նվագարանների բաժինների 270 սովորողների: 2010 թ. այդ նպատակով տրամադրվել է 32782.3 հազար դրամ: Մարզի Աբովյան, Չարենցավան, և Հրազդան քաղաքներում մեթոդական աջակցության շրջանակներում իրականացվել են «վարպետության դասեր», որին մասնակցել են բոլոր դպրոցների 120 սովորողներ և 100 դասատուներ: 2008 թ. «Երաժշտական, գեղարվեստի և արվեստի դպրոցների համար նոր գրականության մշակում և հրատարակում» ծրագրով հրատարակված 106 անուն գիրք անվճար տրամադրվել է մարզի բոլոր դպրոցներին: Մարզի երաժշտական և արվեստի դպրոցների 27 սաներ ընդգրկվել են ՀՀ մշակույթի նախարարությունում ստեղծված «Շնորհալի երեխաների տեղեկատվական բանկում»: Վերոնշյալ ծրագրերը շարունակական են և կիրականացվեն նաև 2011-2014 թթ.:
236. Գեղարվեստական կրթական համակարգում հիմնական խնդիրները կապված են դպրոցների շենքերի վերանորոգման, ջեռուցման համակարգերի ներդրման, նոր գույքի և երաժշտական գործիքների ձեռքբերման, դահլիճների կահավորման, նոր ուսումնամեթոդական գրականության ձեռքբերման հետ:
237. Մշակութային կյանքի կազմակերպում և մշակութային միջոցառումներ: Մարզային մշակութային միջոցառումների կազմակերպման համար վերջին տարիներին պետական բյուջեից մարզպետարանին հատկացվում է 2 404.0 հազար դրամ:
238. Մշակութային կյանքի զարգացմանն է նպատակաուղղված ՀՀ մարզերում հանրապետական փառատոների և միջոցառումների կազմակերպումը: Մշակութային միջոցառումների կազմակերպման ուղղությամբ պետական աջակցությամբ իրականացվում են մի շարք ծրագրեր, որի նպատակն է աշխուժացնել մարզային մշակութային կյանքը, խթանել մշակութային փոխանակումները մայրաքաղաքի և մարզերի մշակութային կազմակերպությունների միջև, նպաստել փորձի փոխանակմանը, բնակչությանը ծանոթացնել արվեստի նոր ձեռքբերումներին:
239. «Պետական աջակցություն մարզային մշակութային միջոցառումներին» ծրագրով իրականացվում է «Մշակութային մարզ» ենթածրագիրը, որի շրջանակներում կազմակերպվում են Երևանի թատերական և համերգային կազմակերպությունների հյուրախաղերը մարզերում: Վերոնշյալ ծրագրի շրջանակներում 2008 թ. իրականացված ուշագրավ ծրագրերից էր Ծաղկաձորում կազմակերպված «Մնջախաղի» թատրոնների առաջին միջազգային փառատոնը, որի կազմակերպումը պայմանավորված էր մարզում մշակութային կյանքի և զբոսաշրջության համաչափ զարգացմամբ:
240. 2007-2009 թվականներին «Մշակութային մարզ» ծրագրով ՀՀ Կոտայքի մարզում իրականացվել են.
1) Գ. Թալալյանի 80-ամյակին նվիրված փառատոն և վարպետաց դասեր Աբովյան և Չարենցավան քաղաքներում:
2) Հայաստանի հնագույն երաժշտության «Տաղարան» համույթի համերգները Եղվարդում:
3) Աբովյան և Հրազդան քաղաքներում կազմակերպվել են «Մանկական գրքի շաբաթ» միջոցառումները:
4) Ծաղկաձոր և Հանքավան համայնքներում կազմակերպվել են Հ. Թումանյանի անվան տիկնիկային պետական թատրոնի հյուրախաղերը:
5) Աբովյան և Չարենցավան քաղաքներում կազմակերպվել են Հայաստանի պետական կամերային նվագախմբի համերգները:
6) Հրազդանում կազմակերպվել է Հայաստանի հնագույն երաժշտության «Տկզար» համույթի ելույթը:
241. 2008 թ. Կապանում կազմակերպված «Մենք ենք, մեր մարզերը» համայնքային թատրոնների հանրապետական փառատոնին մասնակցել է նաև Հրազդանի դրամատիկական թատրոնը:
242. Մարզերում մշակութային կյանքի աշխուժացման, ինչպես նաև մայրաքաղաքից դեպի մարզեր մշակութային կյանքի ապակենտրոնացման նպատակով մի շարք մշակութային միջոցառումներ ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից կազմակերպվում են ՀՀ մարզերում: Մասնավորապես` «Տիկնիկային թատերախմբերի հանրապետական փառատոնը», որին պարբերաբար մասնակցում է Աբովյանի մշակույթի տան տիկնիկային թատրոնը:
243. Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում: ՀՀ Կոտայքի մարզում գործում են 62 մշակույթի կենտրոններ, մշակույթի տներ և ակումբներ:
244. Խոշոր մշակույթի կենտրոններն են` «Կոտայքի մշակույթի կենտրոնը»` քաղաք Հրազդան, Աբովյանի, Չարենցավանի համայնքային մշակույթի կենտրոնները: Համայնքային մշակույթի տներում և ակումբներում մեծամասամբ տեղակայված են նաև գրադարանները:
245. Մինչև 2010 թ. լրիվ կամ մասնակի հիմնանորոգվել են մարզի 14 մշակութային օբյեկտներ, որոնք կազմում են մշակույթի տների 26%-ը: Վերանորոգման ավարտական փուլում են` Նոր Երզնկայի, Քարաշամբի և Արգելի մշակույթի տները:
246. Մարզում մշակույթի տները հիմնականում ոչ բարվոք վիճակում են, ունեն հիմնանորոգման, գույքի համալրման, բնականոն գործունեության ապահովման համար բազմաթիվ խնդիրներ:
247. Առաջնային է համարվում մարզային ենթակայության «Կոտայքի մշակույթի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի շենքի վերանորոգման, գույքով և սարքավորումներով ապահովման, հաստիքներով համալրման խնդիրը: Մշակույթի կենտրոնի գործունեության նպատակը և խնդիրները մշակութային գործունեության իրականացումն է` մշակութային արժեքների ստեղծումը, տարածումը, մեկնաբանումը, մշակութային ծառայությունների մատուցումը: Սակայն մշակույթի կենտրոնը չի կարողանում իրականացնել վերը նշված գործունեությունը, քանի որ չունի համապատասխան հաստիքներ և չի ստանում պետական աջակցություն կազմակերպության տնտեսական կարիքները հոգալու և ապրանքների գնման համար:
6.2 Սպորտ
248. ՀՀ Կոտայքի մարզում գործում են մարզպետարանի, համայնքային և գերատեսչական ենթակայության 15 մարզադպրոցներ և շուրջ 2 տասնյակ մարզական ակումբներ: Պարապմունքներն անցկացվում են 22 մարզաձևերից, որոնցից 16-ը` օլիմպիական:
249. Մարզական հերթափոխի ձևավորման համար կատարվում են որոշակի աշխատանքներ, կազմակերպվում են զանազան մրցումներ: Այդ հաստատություններում ընդգրկված դպրոցականներն ակտիվորեն մասնակցում են նաև ամենամյա մարզական խաղերին, ՀՀ Ազգային Ժողովի գավաթի մրցումներին, «Կորյուն» ռազմամարզական խաղերին, ինչպես նաև հանրապետական ու միջազգային առաջնություններին:
250. Մարզում գործող մարզադպրոցների, մարզակառույցների և 7 մարզադաշտերի որոշ մասը տասնյակ տարիներ չեն նորոգվել, գտնվում են ոչ բարվոք վիճակում, ինչը խոչընդոտում է սպորտի զարգացմանն ու մասսայականացմանը, բնակչության շրջանում ֆիզիկական կուլտուրայով և սպորտով զբաղվելու մատչելիությանը, բարձրակարգ մարզիկների պատրաստմանը:
251. Մինչև 2010 թվականը վերանորոգվել են Գառնիի մենապայքարային մարզաձևերի օլիմպիական մարզադպրոցը, Հրազդանի մականախաղի և շախմատի օլիմպիական մարզադպրոցը, Աբովյանի և Հրազդանի համայնքային մանկապատանեկան մարզադպրոցները: Աբովյանում կառուցվել է շախմատի դպրոց, Քասախում` ծանրամարտի մարզադահլիճ: Երրորդ տարին է ընթացքի մեջ է Եղվարդի մանկապատանեկան մարզադպրոցի նոր շենքի կառուցումը:
252. Մարզի տարածքում գործող 15 մանկապատանեկան մարզադպրոցներում մարզվում են 3600 պատանիներ և աղջիկներ: Շուրջ 2000 դպրոցականներ էլ պարապում են մարզական ակումբներում: Մարզում լայն տարածում ունեն սամբո, ձյուդո, ազատ ոճի ըմբշամարտ, բազկամարտ, բռնցքամարտ, շախմատ, թեթև ատլետիկա, ֆուտբոլ, մականախաղ, դահուկային սպորտաձևերը: Մեր մարզիկները մասնակցել են Աշխարհի, Եվրոպայի, Հայաստանի Հանրապետության առաջնություններին` նվաճելով մեդալներ և այլ մրցանակներ. Արմեն Նազարյանն «Ձյուդո» մարզաձևում նվաճել է Աշխարհի գավաթն ու Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալը, Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր է նաև Հռիփսիմե Խուրշուդյանը (ծանրամարտ), Եվրոպայի երիտասարդական առաջնություններում երկրորդ տեղն են գրավել Սևակ Սահակյանը (ծանրամարտ) և Անուշ Հակոբյանը (ձյուդո), ազատ ոճի ըմբշամարտում Եվրոպայի չեմպիոն է դարձել Սուրեն Մարկոսյանը: Մարզիկներն աչքի են ընկել նաև շախմատի, լեռնադահուկային սպորտի և արևելյան մարզաձևերի մրցումներում: Մարզի 3 մարզիկներ մասնակցել են 29-րդ օլիմպիական խաղերին:
253. Մարզում սպորտի զարգացման համար անհրաժեշտ է 2011-2014 թվականներին շարունակել մարզակառույցների հիմնանորոգման և կառուցման աշխատանքները, ինչպես նաև պայմաններ ստեղծել մանկապատանեկան և մասսայական սպորտի զարգացման համար:
254. Տեղական ինքնակառավարման մարմինները, համագործակցելով մարզպետարանի հետ, լուրջ ուշադրություն են դարձնում նախադպրոցական, դպրոցական, արտադպրոցական և այլ ուսումնական հաստատություններում ֆիզիկական կուլտուրայի ուսուցման գործընթացին: Սակայն այդ ոլորտում դեռևս կան զգալի անելիքներ: Կարևոր է նաև համայնքների բնակչության հետ ֆիզկուլտուրային-առողջարարական և մարզական զանգվածային միջոցառումների կազմակերպումը, ինչպես նաև մանկապատանեկան մարզադպրոցների ցանցի ընդլայնումը և ավանդական մարզաձևերի զարգացումը:
255. Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի զարգացման համար կարևորում ենք.
1) Մարզիչ-մանկավարժների վերապատրաստումը
2) Մարզադպրոցներում աշխատող մարզիչ-մանկավարժների և ղեկավար կազմի սոցիալական վիճակի բարելավումը
3) Մարզադպրոցներին անհրաժեշտ մարզագույքով ապահովումը
4) Հանրակրթական դպրոցներին անհրաժեշտ գույքով ապահովումը
5) Մարզական մասսայական միջոցառումների անցկացման համար ֆինանսական միջոցների տրամադրումը:
6.3 Երիտասարդության հարցեր
256. Մարզի բնակչության 25.8%-ը կազմում է երիտասարդությունը, որն ունի իրեն բնորոշ արժեքային համակարգ և տարաբնույթ հիմնախնդիրներ:
257. Պետության քաղաքականությունն այս ոլորտում սոցիալ-տնտեսական, իրավաքաղաքական, հոգևոր-մշակութային, կազմակերպական պայմանների ու երաշխիքների ապահովումն է` երիտասարդների սոցիալական կայացման, առողջ ապրելակերպի, նրանց ստեղծագործ ներուժը հասարակության շահերին առավել լիարժեք ծառայեցնելու համար:
258. Երիտասարդության շրջանում առկա սոցիալ-տնտեսական, կրթական, մարզամշակութային, առողջապահական և այլ խնդիրների լուծման նպատակով մարզպետարանը և համայնքային իշխանությունները որոշակի աշխատանքներ են կատարում, համագործակցում ՀՀ սպորտի և երիտասարդության նախարարության ու այլ գերատեսչություններին, ինչպես նաև տարբեր հասարակական կազմակերպությունների հետ:
259. Շարունակական միջին մասնագիտական և բարձրագույն կրթություն ստանալու համար մարզի երիտասարդության հնարավորությունները համեմատաբար բարենպաստ են, քանի որ մարզը մայրաքաղաքին մոտ է գտնվում: Սակայն նույնիսկ բարձրագույն կրթությունն այսօր կենսապահովման համար անհրաժեշտ եկամտի աղբյուր հանդիսացող աշխատանքի ձեռքբերման լիարժեք նախադրյալ չէ:
260. Կրթությունը ներկայումս չի համապատասխանում աշխատաշուկայի պահանջներին, իսկ երիտասարդներից շատերն էլ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ են դիմում ավանդույթի ուժով` իրենց հետագա զբաղվածության խնդիրները լուծելու մղումով:
261. Սոցիալական առումով խոցելի է հատկապես գյուղական երիտասարդությունը, որը հիմնականում ընդգրկված է գյուղացիական տնտեսություններում: Ոչ մշտական զբաղվածության և միապաղաղ առօրյայի պատճառով երիտասարդներից շատերը դիմում են արտագնա աշխատանքի: Զբաղվածության առումով լուրջ խնդիրներ ունի նաև քաղաքային երիտասարդությունը, քանի որ նախկին արդյունաբերական հզոր կենտրոններ հանդիսացող Հրազդան, Աբովյան, Չարենցավան քաղաքների գործարանների մեծ մասը դադարեցրել են իրենց գործունեությունը, իսկ դեռևս գործող առանձին ձեռնարկություններ կամ արտադրամասեր շատ քիչ աշխատատեղեր են ապահովում:
262. Երիտասարդության կենսագործունեությունն ապահովող հիմնական գործոններից մեկն էլ ժամանցն է, որի պատշաճ և արդյունավետ կազմակերպման համար վերջին տարիներին որոշ քայլեր են կատարվել, սակայն դրանք դեռևս հեռու են բավարար լինելուց: Հանգստի և ազատ ժամանցի հնարավորությունից ոչ արդյունավետ է օգտվում հատկապես գյուղական երիտասարդությունը: Բյուջեների սղության հետ մեկտեղ դրա պատճառներից մեկն էլ համայնքներում երիտասարդական հստակ քաղաքականության կազմակերպման և նախաձեռնության բացակայությունն է: Այնուհանդերձ, այդ ոլորտում մարզում ծրագրվել և իրականացվել են որոշակի աշխատանքներ:
263. Այս ուղղությամբ կարևորագույն միջոցառումներից մեկը ՀՀ Կոտայքի մարզում «Երիտասարդական միջոցառումների կազմակերպման կենտրոնի» ստեղծումն էր: Այն նպատակ է հետապնդում Հայաստանի Հանրապետությունում պետական երիտասարդական քաղաքականության մշակմանն ու իրականացմանը մասնակից դարձնել մարզի առավել մեծ թվով երիտասարդների և ոլորտում գործող տարբեր կազմակերպությունների:
264. Պետական երիտասարդական քաղաքականությունն մարզում առավել արդյունավետ և համակողմանի կազմակերպելու նպատակով Երիտասարդական կենտրոնում իրականացվում են տարաբնույթ միջոցառումներ և նախաձեռնություններ, որոնք միտված են բացահայտել երիտասարդության շրջանում առկա հիմնախնդիրները, ինչպես նաև պետական քաղաքականության իրականացման առաջնահերթություններից ելնելով մշակել այդ ամենի լուծման համար անհրաժեշտ ռազմավարական ուղղությունները:
265. Կենտրոնի միջոցով անհրաժեշտ է նպաստել մարզային երիտասարդական կառույցների, ինչպես նաև երիտասարդական քաղաքականության սուբյեկտների խնդիրների մասին եղած տեղեկատվության հավաքմանը, համակարգման և հրապարակման կազմակերպմանը: Երիտասարդական կազմակերպությունների անմիջական մասնակցությամբ աջակցել երիտասարդության շահերի ու իրավունքների պաշտպանությանը:
266. Մարզում մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հարցերի բնագավառներում զարգացման հիմնական գերակայություններն են.
1) Մարզի մշակութային ու սպորտային կյանքի զարգացում` պետական աջակցության ընդլայնմամբ:
2) Ոլորտի կադրերի վերապատրաստում և վերաորակավորում: Նյութական և ոչ նյութական մշակութային արժեքների հավաքածուների համալրում, պահպանություն ու հասարակության ուշադրության ներկայացում:
3) Մշակութային ու սպորտային կազմակերպությունների շենքերի ու շինությունների հիմնանորոգում:
4) Պատմական հուշարձանների պահպանություն, ամրակայում, նորոգում, վերականգնում, բարեկարգում և օգտագործում:
5) Միջմարզային մշակութային համագործակցության զարգացում և միասնական մշակութային դաշտի ձևավորում:
6) Մշակութային կյանքին բնակչության մասնակցության պայմանների, մշակութային գործունեություն իրականացնելու և մշակութային ծառայություններից օգտվելու մատչելիության ապահովում, արդյունքում` մշակույթի ոլորտի շահառուների թվի ավելացում:
7) Մարզի մշակութային արժեքների հավաքածուների և արխիվային ֆոնդերի պահպանման պայմանների բարելավում:
8) Մշակութային կազմակերպությունների միջև էլեկտրոնային ներքին ցանցի ստեղծում:
9) Ոլորտի կառույցներում ժամանակակից տեխնիկական սարքավորումների հագեցվածության ապահովում:
10) Աջակցություն մարզային երիտասարդական կենտրոնի գործունեությանը և համայնքային երիտասարդական կենտրոնների ստեղծման աշխատանքներին:
11) Երիտասարդությանը սոցիալական, իրավաբանական, կազմակերպչական ծառայությունների մատուցում:
12) Մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ոլորտում աշխատողների սոցիալական վիճակի բարելավում (աշխատավարձերի դրույքաչափերի վերանայում):
13) Սոցիալ-տնտեսական, իրավաքաղաքական, հոգևոր-մշակութային, սպորտային միջոցառումների կազմակերպական պայմանների ու երաշխիքների ապահովում` երիտասարդների սոցիալական կայացման, նրանց ստեղծագործ ներուժն ի շահ հասարակությանը առավել լիարժեք օգտագործելու համար:
267. Մարզի մշակույթի և սպորտի ոլորտի 2011-214 թթ. ռազմավարության ֆինանսավորումը ներկայացված է 6.1 և 6.2 աղյուսակներում:
7. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
7.1 Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
268. Կոտայքի մարզի առողջապահության ոլորտի 2011-2014 թթ. մարզային զարգացման ծրագրի կազմման հիմքում դրվել է ՀՀ կառավարության 2003 թ. օգոստոսի 8-ի «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 994 որոշմամբ ամրագրված առողջապահության վերաբերյալ դրույթները և ՀՀ կառավարության առաջիկա տարիների ռազմավարության գերակայությունները:
269. Ներկա դրությամբ աղքատության մակարդակի վրա ազդում են բնակչության առողջության բավարար մակարդակ ապահովելու, երկրի հասարակական կյանքին ակտիվ մասնակցելու սահմանափակ հնարավորությունները: Այդ իսկ պատճառով պետական քաղաքականության նպատակն է հասարակության անդամների համար օպտիմալ կենսապայմանների զարգացումը, մարդու իրավունքների և ազատությունների տնտեսական, սոցիալական, իրավական երաշխիքների պաշտպանությունն ու իրացումը:
270. Հանրապետությունում աղքատության հաղթահարմանը նպաստում է սոցիալական պաշտպանության, կրթության և առողջապահության ոլորտներում համապատասխան քաղաքականության մշակումն ու իրականացումը:
271. Ներկայումս առողջապահական համակարգում իրականացվում են իրավատնտեսական բարեփոխումներ, որոնց նպատակն է առողջապահական հիմնարկների հարմարեցումը հանրապետության ներկա համընդհանուր տնտեսական իրավիճակին:
272. Առողջապահության ոլորտի զարգացման վերջին տարիներին կատարվել է շրջադարձ դեպի առողջության պահպանման առաջնային օղակը: Բուժկանխարգելիչ հիմնարկությունները ներկայումս ունեն փակ բաժնետիրական ընկերությունների կարգավիճակ և բուժսպասարկումը իրականացնում են պետական պատվերի շրջանակներում` բյուջետային ֆինանսավորմամբ, առաջնահերթ կարևորելով մոր և մանկան ծառայությունը:
273. Հետխորհրդային տարիներից մնացած առողջապահական համակարգի կառուցվածքը (ուռճացված հզորություններ` զբաղեցրած տարածքներ, մահճակալային ֆոնդ, բժշկական սարքավորումներով հագեցվածության ցածր մակարդակ, կադրեր և այլն) այլևս չէր համապատասխանում զարգացող երկրում առաջացած շուկայական պայմաններին և պահանջներին: Նման իրավիճակից դուրս գալու, համակարգի ֆինանսական ծախսերի օպտիմալացման և ինքնաֆինանսավորման բաղադրիչի զարգացման նպատակով առաջացել էր առողջապահական համակարգի կառուցվածքային բարեփոխումների (օպտիմալացման) անհրաժեշտությունը:
274. Բնակչության առողջական վիճակն ու առողջապահության մատչելիությունը: Կոտայքի մարզի հանրային առողջության վիճակի մասին պատկերացում կարելի է կազմել հիմնվելով նախորդ երեք տարիների հիմնական ժողովրդագրական ցուցանիշների վրա: Ստորև ներկայացված են մարզի բնակչության թվաքանակի և սեռատարիքային կառուցվածքի, ինչպես նաև ծնելիության, մահացության, բնական աճի վերաբերյալ տվյալները (աղյուսակ 7.1, 7. 2, 7.3, 7.4):
Աղյուսակ 7.1. Կոտայքի մարզի բնակչության թվաքանակը և սեռատարիքային կառուցվածքը 2006-2008 թթ.
.__________________________________________.
| | 2006 թ. |
| |_______________________________|
| |ընդա- | 18 և բարձր| 0-18 տ. |
| |մենը |____________|___________|
| | | ար | իգ | ար | իգ |
|__________|______|_____|______|_____|_____|
|Աբովյան |108309|36343| 43281|14029|14656|
|__________|______|_____|______|_____|_____|
|Հրազդան | 67195|22431| 25943| 9077| 9744|
|__________|______|_____|______|_____|_____|
|Նաիրի | 66276|20946| 22241|13038|10051|
|__________|______|_____|______|_____|_____|
|Չարենցավան| 35730|11736| 13379| 4118| 6497|
|__________|______|_____|______|_____|_____|
|ընդամենը |277510|91456|104844|39838|40948|
.__________________________________________.
.___________________________________________.
| | 2007 թ. |
| |________________________________|
| |ընդա- | 18 և բարձր | 0-18 տ. |
| |մենը |_____________|___________|
| | | ար | իգ | ար | իգ |
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Աբովյան |113900| 38631| 42062|12723|20484|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Հրազդան | 64291| 23185| 26676| 9190| 5240|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Նաիրի | 60521| 21317| 22385| 9273| 7546|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Չարենցավան| 36359| 14040| 13756| 3863| 4700|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|ընդամենը |275071| 97173|104879|35049|37970|
.___________________________________________.
.___________________________________________.
| | 2008 թ. |
| |________________________________|
| |ընդա- | 18 և բարձր | 0-18 տ. |
| |մենը |_____________|___________|
| | | ար | իգ | ար | իգ |
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Աբովյան |111605| 39820| 42932|14982|13871|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Հրազդան | 67603| 24458| 26009| 8966| 8170|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Նաիրի | 61644| 21709| 23724| 8475| 7736|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Չարենցավան| 35375| 13041| 13947| 4369| 4018|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|ընդամենը |276227| 99028|106612|36792|33795|
.___________________________________________.
.___________________________________________.
| | 2009 թ. |
| |________________________________|
| |ընդա- | 18 և բարձր | 0-18 տ. |
| |մենը |_____________|___________|
| | | ար | իգ | ար | իգ |
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Աբովյան |112169| 41363| 43685|14237|12884|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Հրազդան | 67814| 24618| 26241| 8889| 8066|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Նաիրի | 62136| 22303| 24294| 8096| 7443|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|Չարենցավան| 35683| 12583| 14178| 4631| 4291|
|__________|______|______|______|_____|_____|
|ընդամենը |277802|100867|108398|35853|32684|
.___________________________________________.
275. 2006-2008 թվականների ընթացքում մարզի բնակչության թիվը նվազել է 1283-ով, իսկ 18 և բարձր բնակչության սեռատարիքային կազմում արձանագրվել է արական սեռի ներկայացուցիչների աճ 7572-ով, իգական սեռի ներկայացուցիչների` 1768-ով աճ: Մանկական բնակչությունը նվազել է 10200-ով, որից արական սեռի ներկայացուցիչները 3047-ով, իգականը` 7153-ով:
276. 2008-2009 թթ. բնակչության թիվը աճել է 1575-ով, որից մեծահասակը աճել է 3625-ով, այդ թվում արական սեռի ներկայացուցիչները 1839-ով, իսկ իգական 1886-ով, մանկական ազգաբնակչության ընդհանուր թիվը նվազել է 2050-ով, որից արական սեռի ներկայացուցիչների թիվը 939-ով, իսկ իգականը 1111-ով:
Աղյուսակ 7.2. Առողջության վիճակը բնութագրող հիմնական ցուցանիշների դինամիկան Կոտայքի մարզում
.__________________________________________________.
| | Կենդանի ծնվածների թվաքանակը |
| |_____________________________________|
| |բացարձակ թվեր|1000 բնակչի հաշվով |
|____________|_____________|_______________________|
| | 2006| 2007| 2008| 2006| 2007| 2008|
|____________|_____|_______|_____|_____|_____|_____|
|Աբովյան | 1455| 1633| 1597|13.03|14.52|14.11|
|____________|_____|_______|_____|_____|_____|_____|
|Նաիրի | 736| 774| 774|12.31|12.86|12.77|
|____________|_____|_______|_____|_____|_____|_____|
|Հրազդան | 936| 1009| 987|11.80|12.69|12.38|
|____________|_____|_______|_____|_____|_____|_____|
|Չարենցավան | 306| 362| 344|12.39|14.60|13.87|
|____________|_____|_______|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայքի մարզ| 3433| 3778| 3702| 12.4|13.64| 13.3|
|____________|_____|_______|_____|_____|_____|_____|
|ՀՀ |37639| 40105|41185|11.69|12.43|12.73|
.__________________________________________________.
Աղյուսակ 7.3.
._________________________________________________
| | Մահացածների թիվը |
| |___________________________________|
| |բացարձակ թվեր |1000 բնակչի |
| | | հաշվով |
| |_________________|_________________|
| | 2006| 2007| 2008| 2006| 2007| 2008|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Աբովյան | 851| 903| 900| 7.62| 8.03| 7.95|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Նաիրի | 451| 493| 496| 7.54| 8.19| 8.19|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Հրազդան | 585| 608| 631| 7.38| 7.65| 7.92|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Չարենցավան | 189| 193| 205| 7.65| 7.78| 8.27|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայքի մարզ| 2076| 2197| 2232| 7.53| 7.93| 8.02|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀՀ |27202|26830|27412| 8.45| 8.32| 8.48|
._________________________________________________
.________________________________________________.
| |Այդ թվում մինչև մեկ տարեկան |
| |___________________________________|
| |բացարձակ թվեր |1000 բնակչի |
| | | հաշվով |
| |_________________|_________________|
| | 2006| 2007| 2008| 2006| 2007| 2008|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Աբովյան | 19| 19| 14|13.08|11.78| 8.74|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Նաիրի | 7| 8| 4| 9.59|10.54| 5.17|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Հրազդան | 16| 20| 11|17.09| 1982|11.14|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Չարենցավան | 5| 4| 2|17.09|19.82|11.14|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայքի մարզ| 47| 51| 31|13.78|13.66| 8.34|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀՀ | 523| 433| 442|13.9 |10.88|10.77|
.________________________________________________.
278. Չնայած այն հանգամանքին, որ ծնելիության և բնական աճի ցուցանիշները ունեն նվազեցման միտում այնուամենայնիվ նրանք բարձր են միջին հանրապետական ցուցանիշից: ՈՒշադրության արժանի են նաև մանկական և մայրական մահացության ցուցանիշները: Մոր և մանկան առողջության պահպանումն առողջապահության գերագույն խնդիրն է: Վերջին 3 տարիների ընթացքում մարզի առողջապահական հաստատություններում մայրական մահացության դեպք չի արձանագրվել, իսկ մանկական մահացության ցուցանիշը ունի նվազեցման միտում:
279. Մանկական մահացության ցուցանիշը բնակչության ամենախոցելի տարիքային խմբի 0-1 տարեկան երեխաների առողջության վիճակը բնութագրող կարևորագույն ցուցանիշ է: Այն հանդիսանում է նաև երկրի տնտեսական և հասարակության սոցիալական բարեկեցության կարևորագույն ցուցանիշ: Ինչպես ցույց է տալիս համաշխարհային փորձը, տնտեսական անկայունության և սոցիալական իրավիճակի վատթարացման պայմաններում առաջին հերթին տուժում են կանայք և երեխաները: Մանկական մահացության ցուցանիշի պատճառական կառուցվածքում առաջին տեղում է պերինատալ հիվանդությունները, երկրորդում բնածին արատները և երրորդում շնչառական համակարգի հիվանդությունները: Հետևաբար, մանկական մահացության հետագա իջեցման համար անհրաժեշտ են զարգացումներ ուղղված «պերինատալ» ծառայության ուժեղացմանը: Պաշտոնական վիճակագրությունը փաստում է նաև, որ վերջին տարիներին մանկական մահացության նվազումը հիմնականում տեղի է ունեցել շնչառական և փորլուծային հիվանդությունների կրճատման, կրծքով կերակրման խրախուսման շնորհիվ, այսինքն ակնհայտ են միջազգային ծրագրերի արդյունավետությունը, որոնց ազդեցությունը առավելապես դրսևորվել է հետծննդյան և 1-5 տարեկան երեխաների շրջանում:
280. Մանկական և մայրական մահացության իջեցման հարցում կարևորվում է նաև կանանց կոնսուլտացիաների պատշաճ գործունեությունը: 2008 թվականի II կիսամյակից մարզում սկսվել է ծննդօգնության պետական հավաստագրերի տրամադրման գործընթացը: Հղիների հսկողության գործընթացում ուշադրության կենտրոնում է մնում նրանց վաղ ընդգրկվածության (մինչև 12 շաբաթական) ցուցանիշը, որը մարզում լավացման միտում ունի: Հավաստագրերի ներդրման գործընթացի հետ մեկտեղ առաջացել է նաև դեպի մայրաքաղաքի ծննդատներում ծննդալուծվել նախընտրող հղիների թիվը: Վերջինիս նպաստում են մի շարք հանգամանքներ`
1) Երևան քաղաքին մարզի մոտ գտնվելը
2) Մայրաքաղաքի ծննդատների արդի սարքավորումներով հագեցվածությունը և մասնագետների բարձր որակավորումը:
281. Առ այսօր վերը նշված խնդիրը մնում է մարզի համար արդիական: Այդ պատճառով մարզի առողջապահության գերխնդիրն է մարզի ծննդօգնություն իրականացնող բուժհաստատությունների սպասարկման որակը համապատասխանեցնել առողջապահության արդի պահանջներին:
282. Մոր և մանկան ծառայության հիմնախնդիրներ: Մասնագետներով ոչ լրիվ ապահովվածություն (նեոնատոլոգներ, գինեկոլոգներ, անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգներ):
283. Անհրաժեշտ սարքավորումների բացակայություն, հղիության ախտաբանական ընթացքի վաղ հայտնաբերման և վերջիններիս ժամանակին և արդյունավետ բուժման, ներարգանդային բնածին արատների վաղ հայտնաբերման նպատակով:
284. Հղիների ուշացած ընդգրկվածության (12 շաբաթականից բարձր) բավականին բարձր տոկոս (30-35%):
285. Մանկական հաշմանդամության վաղ հայտնաբերում, հաշվառում և վերականգնողական բուժման ապահովում:
286. Կանանց մոտ սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների, կրծքագեղձի և արգանդի վզիկի նախաքաղցկեղային վիճակների վաղ հայտնաբերում և բուժման կազմակերպում:
Աղյուսակ 7.4. Բնական աճ
.________________________________________________.
| |բացարձակ թվեր |1000 բնակչի |
| | | հաշվով |
| |_________________|_________________|
| | 2006| 2007| 2008| 2006| 2007| 2008|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Աբովյան | 604| 730| 697| 5.41| 6.49| 6.16|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Նաիրի | 285| 281| 278| 4.77| 4.67| 4.59|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Հրազդան | 351| 401| 356| 4.43| 5.04| 4.47|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Չարենցավան | 351| 401| 356| 4.74| 6.81| 5.61|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայքի մարզ| 1357| 1581| 1470| 4.92| 5.71| 5.28|
|____________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀՀ |10437|13275|13773| 3.24| 4.11| 4.26|
.________________________________________________.
287. Վերը նշված տվյալների ուսումնասիրությունից ակնհայտ է դառնում մարզում բնական աճի նվազման միտումը, որը սոցիալ-տնտեսական պայմաններից բացի, պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ առողջության առաջնային պահպանման համակարգում իրականացվող բարեփոխումները դեռևս չեն ավարտվել և ԱԱՊ ոլորտում բուժօգնության որակի բարելավմանն ուղղված գործընթացները դեռ ներդրման փուլում են, ինչպես նաև առաջնային օղակի ֆինանսավորման, բուժօգնության և սպասարկման ծառայությունների որակի ֆինանսական խթանման մեխանիզմները ամբողջությամբ մշակված չեն, կամ դեռ չեն ներդրվել համակարգում: Անբավարար են նաև հիվանդանոցային համակարգում առկա պայմանները:
288. Նախորդ երեք տարիների ընթացքում ամբուլատոր հաճախումների վերաբերյալ տվյալները և մարզի հիվանդանոցային համակարգը բնութագրող ցուցանիշները (մահճակալային ֆոնդ, բնակչության ընդգրկումը հիվանդանոցային բուժօգնությունով) ներկայացված են ստորև (աղյուսակ 7.5, 7.6, 7.7, 7.8):
Աղյուսակ 7.5
._________________________________________________________.
| | Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաճախումների թիվը |
| |______________________________________________|
| |բացարձակ թվեր (հազար մարդ) | 1 բնակչի հաշվով |
| |___________________________|__________________|
| | 2006| 2007| 2008 |2006|2007| 2008|
|__________|________|________|_________|____|____|________|
|Աբովյան | 292.7| 316.8| 292.6| 2.6| 2.8| 2.6|
|__________|________|________|_________|____|____|________|
|Նաիրի | 163.9| 171.2| 202.8| 2.7| 2.8| 3.3|
|__________|________|________|_________|____|____|________|
|Հրազդան | 129.0| 159.2| 165.0| 1.6| 2.0| 2.1|
|__________|________|________|_________|____|____|________|
|Չարենցավան| 81.2| 103.0| 111.7| 3.3| 4.2| 4.5|
|__________|________|________|_________|____|____|________|
|Կոտայք | 666875| 750209| 772150| 2.4| 2.6| 2.8|
|__________|________|________|_________|____|____|________|
|ՀՀ |9078.100|9522.600|10402.600| 2.8| 3.0| 3.2|
._________________________________________________________.
289. Վերջին 3 տարիների ընթացքում ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում հաճախումները աճման միտում ունեն: Դա պայմանավորված է ԱԱՊ ոլորտի հզորացմամբ, մասնագետներով և սարքավորումներով համալրմամբ, ինչպես նաև այն հանգամանքով, որ 2006 թվականից ՀՀ ամբուլատոր-պոլիկլինիկական սպասարկումը և բուժօգնությունը երաշխավորված են պետության կողմից:
290. Հաճախումների թվերում ընդգրկված են նաև մասնավոր ստոմատոլոգիական կաբինետների տվյալները և շտապ օգնության կանչերի թիվը:
Աղյուսակ 7.6. Բնակչության ապահովվածությունը մահճակալային ֆոնդով ըստ տարածաշրջանների, նրա օգտագործումը և բնակչության ընդգրկումը հիվանդանոցային բուժօգնությունով
._______________________________________________________________________.
| | Մահճակալների թիվը | Ընդունվել են հիվանդներ |
| |_____________________________|______________________________|
| |բացարձակ թվեր | 10000 բնակչի |բացարձակ թվեր |100 բնակչի |
| | | հաշվով | |հաշվով |
| |______________|______________|_______________|______________|
| |2006|2007|2008|2006|2007|2008|2006|2007| 2008|2006|2007|2008|
|__________|____|____|____|____|____|____|____|____|_____|____|____|____|
|Աբովյան | 195| 95| 95|17.4| 8.5| 8.5|3926|4214| 4504| 3.5| 3.7| 4.0|
|__________|____|____|____|____|____|____|____|____|_____|____|____|____|
|Նաիրի | 65| 40| 40|10.8| 6.6| 6.6|1160|1305| 1375| 1.9| 2.2| 2.3|
|__________|____|____|____|____|____|____|____|____|_____|____|____|____|
|Հրազդան | 155| 130| 80|19.5|16.4|10.0|2857|3060| 3051| 3.6| 3.8| 3.8|
|__________|____|____|____|____|____|____|____|____|_____|____|____|____|
|Չարենցավան| 60| 60| 35|24.3|24.2|15.7|1334|1406| 1338| 5.4| 5.7| 5.4|
|__________|____|____|____|____|____|____|____|____|_____|____|____|____|
|Կոտայք | 475| 325| 250|17.2|11.7| 9.2|9277|9885|10268| 3.3| 3.5| 3.7|
._______________________________________________________________________.
291. Հիվանդանոցային բուժօգնության հիմնախնդիրները: Մարզում հիվանդանոցային բուժօգնությունը իրականացվում է 4 բժշկական կենտրոններում (Չարենցավանի (35 մահճակալ), Նաիրիի (40 մահճակալ), Աբովյանի (55 մահճակալ), Հրազդանի (45 մահճակալ), (2 ծծնդատներում (Հրազդան (35 մահճակալ), Աբովյան (35 մահճակալ)) և Գառնիի (5 մահճակալ) առողջության կենտրոնում:
292. Առողջապահության համակարգի հիվանդանոցային ծառայության մահճակալների ֆոնդը` 250 է, որից
թերապևտիկ պրոֆիլի` 75
վիրաբուժական` 58
ինֆեկցիոն` 22
մանկաբարձագինեկոլոգիական` 95:
293. 2006-2008 թվականներին օպտիմալացման արդյունքում բավականին կրճատվել է մարզի մահճակալային ֆոնդը և մահճակալի վրա մեկ հիվանդի անցկացրած օրերի միջին թիվը, որի արդյունքում աճել է մահճակալի տարեկան զբաղվածության ցուցանիշը:
Աղյուսակ 7.7. Մարզի բնակչության բժշկական օգնությունը և սպասարկումը ապահովող բժշկական կադրերի վերաբերյալ տեղեկատվություն
._____________________________________________.
| |Մահճակալների |Մահճակալի վրա|
| |տարեկան միջին |մեկ հիվանդի |
| |զբաղվածությունը |անցկացրած |
| | |օրերի միջին |
| | |թիվը |
| |___________________|_____________|
| | բացարձակ թվեր |բացարձակ թվեր|
| |___________________|_____________|
| |2006|2007|2008|2006| 2007 | 2008|
|___________|____|____|____|____|_______|_____|
|Աբովյան |121 |275 |270 |6.0 | 5.6 | 5.6 |
|___________|____|____|____|____|_______|_____|
|Նաիրի |131 |208 |206 |7.3 | 6.4 | 6.0 |
|___________|____|____|____|____|_______|_____|
|Հրազդան |109 |140 |211 |5.9 | 6.0 | 5.5 |
|___________|____|____|____|____|_______|_____|
|Չարենցավան |135 |138 |220 |6.1 | 5.9 | 6.4 |
|___________|____|____|____|____|_______|_____|
|Կոտայք |120 |187 |233 |6.1 | 5.8 | 5.7 |
._____________________________________________.
Աղյուսակ 7.8. Բժշկական կադրերը և նրանցով ապահովվածությունը
.___________________________________________________
| |Բժիշկների բոլոր մասնագիտությունների |
| |(ներառյալ ստոմատոլոգներ) |
| |_______________________________________|
| | 2006 | 2007 | 2008 |
| |____________|_____________|____________|
| |բացար|10000 |բացար-|10000 |բացար|10000 |
| |ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
| |թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
| | | | | | | |
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Աբովյան | 185| 16.5| 168| 15.4| 167| 14.9|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Նաիրի | 107| 17.8| 103| 17.0| 94| 15.5|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Հրազդան | 161| 20.3| 169| 21.3| 163| 20.3|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Չարենցավան| 51| 20.6| 48| 19.4| 53| 21.4|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Կոտայք | 504| 18.2| 488| 17.7| 477| 17.3|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|ՀՀ |12177| 37.8| 11937| 37.0|12558| 38.8|
.___________________________________________________
.__________________________________________________.
| | Միջին բուժանձնակազմ |
| |_______________________________________|
| | 2006 | 2007 | 2008 |
| |____________|_____________|____________|
| |բացար|10000 |բացար-|10000 |բացար|10000 |
| |ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|ձակ |բնակչի|
| |թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|թվեր |հաշվով|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Աբովյան | 425| 38.0| 402| 35.9| 382| 34.2|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Նաիրի | 229| 38.2| 208| 34.4| 217| 35.7|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Հրազդան | 392| 49.4| 355| 44.7| 383| 48.3|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Չարենցավան| 133| 53.8| 129| 52.0| 122| 49.2|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|Կոտայք | 1179| 42.7| 1094| 39.6| 1104| 40.0|
|__________|_____|______|______|______|_____|______|
|ՀՀ |18428| 57.2| 18371| 56.9|18328| 56.6|
.__________________________________________________.
294. Առողջապահության ոլորտի հիմնախնդիրներից է բժշկական կադրերով ապահովման գործընթացը: Մարզի բուժհիմնարկները հիմնականում համալրված են կադրերով, սակայն կա որոշ նեղ մասնագետների կարիք (աղյուսակ 7.9): Մարզում մեծ ուշադրություն է դարձվում բժիշկների և միջին բուժանձնակազմի վերապատրաստման հարցերին: Ելնելով մարզի բնակչության թվից, նախատեսվում է մարզում ունենալ 140 ընտանեկան բժիշկ և 140 ընտանեկան բուժքույր: 2005-2009 թթ. ընտանեկան բժշկության և ընտանեկան բուժքույրության մասնագիտացման ծրագրերում Կոտայքի մարզից ընդգրկվել են 126 բժիշկ 119 բուժքույր: Համաշխարհային բանկի առաջին վարկային ծրագրով վերապատրաստված Կոտայքի մարզից 3 ընտանեկան բժիշկներ (Ջրվեժի, Առինջի, Բալահովիտի ամբուլատորիաներից) վերապատրաստվել են որպես ընտանեկան բժիշկ-դասախոսներ և հանդիսանում են որպես կլինիկական դասավանդողներ Կոտայքի մարզային կրթական վայրերի համար: Գյուղական համայնքներում, որտեղ բացակայում են բժշկական կադրերը 32 ԲՄԿ-ների բուժքույրեր 2008 թվականին անցել են 6-ամսյա վերապատրաստման դասընթացներ մասնագիտական գիտելիքների և աշխատանքային ունակությունների կատարելագործման նպատակով: Բացի վերապատրաստումներից բուժաշխատողների գիտելիքների բարձրացմանը նպաստում են մարզի տարածքում և մարզից դուրս կազմակերպվող արդի բժշկության հիմնախնդիրներին նվիրված բազմաթիվ սեմինար պարապմունքները և կոնֆերանսները:
Աղյուսակ 7.9. 2010 թվականի հունվարի 20-ի դրությամբ թափուր բժշկական հաստիքների վերաբերյալ տեղեկատվություն (* Հրատապ պահանջարկ ունեցող բժիշկ-մասնագետ)
.__________________________________________________________.
| «Հրազդանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ |
|__________________________________________________________|
|1 |* Անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ |3.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|2 |Բժիշկ վնասվածքաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|3 |Թերապևտ (օրդինատոր-ստացիոնարում) |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|4 |Մանրէաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|5 |Վարակաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|6 |ՈՒրոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|7 |Հոգեբույժ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|8 |Թոքախտաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|9 |Նյարդաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|10|Քիթ-կոկորդ-ականջաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|11|Համաճարակաբան |1.0 |
|__________________________________________________________|
| «Հրազդանի ծննդատուն» ՊՓԲԸ |
|__________________________________________________________|
|12|Համաճարակաբան |1.0 |
|__________________________________________________________|
| «Չարենցավանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ |
|__________________________________________________________|
|13|* Նեոնատոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|14|* Մանկաբույժ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|15|Անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|16|ինֆեկցիոնիստ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|17|Էնդոսկոպիստ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|18|Համաճարակաբան |1.0 |
|__________________________________________________________|
| «Նաիրիի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ |
|__________________________________________________________|
|19|Ինֆեկցիոնիստ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|20|Հոգեբույժ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|21|* Նեոնատոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|22|* Անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|23|* Բժիշկ ռենտգենոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|24|Համաճարակաբան |1.0 |
|__________________________________________________________|
| «Աբովյանի ծննդատուն» ՊՓԲԸ |
|__________________________________________________________|
|25|Անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|26|Բիոքիմիական լաբորատորիայի բժիշկ |1.0 |
|__________________________________________________________|
| «Աբովյանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ |
|__________________________________________________________|
|27|Բժիշկ ախտաբանաանատոմ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|28|Շտապ բժշկական օգնության բժիշկ |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|29|Բժիշկ լաբորանտ ախտաբան-հյուսվածքաբան |1.0 |
|__|_________________________________________________|_____|
|30|Համաճարակաբան |1.0 |
.__________________________________________________________.
295. Կոտայքի մարզի սանիտարահամաճարակային իրավիճակի վերլուծություն.: Վերլուծելով Կոտայքի մարզի ազգաբնակչության շրջանում հիվանդության վիճակագրությունը պարզվում է, որ վարակիչ հիվանդություններով հիվանդությունը նշանակալի տեսակարար կշիռ ունի ընդհանուր հիվանդության կառուցվածքում և դրանց կանխարգելումն ու վերահսկումը եղել և շարունակվում է մնալ որպես գերակա խնդիր: Մարզում առկա բազմաթիվ սոցիալ-տնտեսական, բնակլիմայական գործոնները, բնակչության տեղաշարժը նպաստավոր պայմաններ են ստեղծում վարակիչ հիվանդությունների ծագման ու տարածման համար: Մարզում վերջին երեք տարիներին արձանագրված հիվանդության վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ համաճարակային առումով իրավիճակը եղել է հանգիստ: Մարզում աղիքային խմբի վարակիչ հիվանդությունների բռնկում չի արձանագրվել, չեն արձանագրվել նաև զանգվածային թունավորման դեպքեր: Ըստ հիվանդությունների պատկերը հետևյալն է.
Աղյուսակ 7.10
._____________________________________________________________________.
|Հիվանդություն |Հիվանդության|Հիվանդություն |Հիվանդության|
| |ինտենսիվ | |ինտենսիվ |
| |ցուցանիշ | |ցուցանիշ |
|_____________________|____________|_____________________|____________|
| | 2008 թ. | | 2008 թ. |
|_____________________|____________|_____________________|____________|
|Սուր աղիքային վարակիչ| 223.1 |Սուր աղիքային վարակիչ| 223.1 |
|հիվանդություն | |հիվանդություն | |
|_____________________|____________|_____________________|____________|
|Հեպատիտ | 28.1 |Հեպատիտ | 28.1 |
|_____________________|____________|_____________________|____________|
|Տուբերկուլյոզ | 38.2 |Տուբերկուլյոզ | 38.2 |
._____________________________________________________________________.
296. Նպատակը: Մարզի ազգաբնակչության շրջանում վարակիչ հիվանդություններով հիվանդացության նվազումն է և դրանց հետևանքով բարդությունների ու մահվան դեպքերի կանխարգելումը:
297. Խնդիրները: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վարակիչ հիվանդությունների ծագումն ու տարածումը պայմանավորված են երեք հիմնական գործոններով (հիվանդության հարուցիչ, փոխանցման ուղի, ընկալ օրգանիզմ), ուստի 2011-2014 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրում սանիտարահամաճարակային միջոցառումներն ունեն համալիր բնույթ: Առ այսօր գերակա խնդիր է մնում մարզի ջրամատակարարման հարցը: Այն իրականացվում է «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի և «Երևան-Ջուր» ընկերության մասնաճյուղի կողմից: Չնայած վերջին տարիներին բավականին աշխատանքներ են կատարվել ջրամատակարարման աղբյուրների և ջրմուղի կառույցների սանիտարահիգիենիկ ու սանիտարատեխնիկական վիճակի բարելավման ուղղությամբ, սակայն դեռևս շատ են արձանագրվում ջրագծերի և կոյուղագծերի վթարներ (հատկապես Հրազդան և Եղվարդ քաղաքներում) ներքին ցանցի մաշվածության պատճառով: Անհանգստացնող են գյուղական ջրամատակարարման համակարգերի վիճակը, որտեղ գլխամասային կառույցները չունեն սան-պահպանական գոտիներ: Արդիական է նաև մարզի տարածքում գործող հանգստյան տների և առողջարանների տնտեսաֆեկալ կեղտաջրերի մաքրման հարցը, որոնք առանց նախնական մաքրման և վարակազերծման լցվում են հարակից տարածքով հոսող գետերը կամ ներծծվում են հողի մեջ: Չնայած վերջին տարիներին որոշ հանգստյան տների կողմից կառուցվել ու շահագործվում են լոկալ մաքրման կայաններ, սակայն դրանցում իրականացվում են միայն մեխանիկական մաքրում: Ըստ ուսումնասիրության տվյալների, գետերի ջրերի աղտոտվածության ցուցանիշներն ուղիղ համեմատական են հանգստացողների թվի հետ:
298. Կարևոր է նաև կենդանական և բուսական ծագում ունեցող սննդամթերքների դերը վարակիչ հիվանդությունների, սնկային թունավորումների առաջացման ու տարածման գործում: Մարզի տարածքի մի շարք բնակավայրերում ճանապարհաեզրերին ժամանակ առ ժամանակ իրականացվում է շուտ փչացող սննդամթերքի պահպանման ու վաճառքի համար հատուկ պայմաններ պահանջող, ինչպես նաև տնային պայմաններում պատրաստված և պահածոյացված սննդամթերքների վաճառքը, չնայած նրան, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինների և ոստիկանության բաժինների կողմից իրականացվում են աշխատանքներ` վերջինիս արգելման ուղղությամբ: Վերջին տարիներին բավականին բարելավվել են մարզի տարածքում գործող հանրակրթական դպրոցների և նախադպրոցական հիմնարկների սանիտարահիգիենիկ վիճակը, սակայն դեռևս գործում են հաստատություններ, որոնք տարիներ շարունակ չեն ենթարկվել հիմնանորոգման, ապահովված չեն ջեռուցմամբ, շուրջօրյա ջրամատակարարմամբ, որտեղ հաճախող երեխաների մոտ սուր շնչառական վիրուսային վարակներով և մակաբուծային հիվանդություններով հիվանդության ցուցանիշը բարձր է:
299. Մարզի մի շարք համայնքներում բարելավվել է կենցաղային թափոնների հեռացման կազմակերպումը, սակայն դեռևս լուծված չէ բազմաբնակարան շենքերի ժամանակին աղբահեռացման, աղբատար խողովակների, աղբատնակների և աղբարկղերի ախտահանման և կրծողների դեմ պայքարի հարցը, որը միջատների և կրծողների բազմացման ու նրանց միջոցով վարակիչ հիվանդությունների տարածման պատճառ կարող է հանդիսանալ: Լուծման կարիք ունի նաև աղբաթափման վայրերի հարցը: Նրանց շահագործման ժամկետները վաղուց լրացել են, չունեն սան-պահպանման գոտիներ, սպասարկող անձնակազմ, աղբատար մեքենաների լվացման և ախտահանման հնարավորություն, ցանկապատված չեն: Ժամանակ առ ժամանակ կատարվում է աղբի այրում, որը բնակավայրերի մթնոլորտային օդի աղտոտման պատճառ է դառնում:
300. Առ այսօր արդիական է մնում մարզի մի շարք բժշկական հաստատությունների «Չարենցավանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ, «Նաիրիի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ, բուժմանկաբարձական կետեր և այլն/ սանիտարահիգիենիկ ու սանիտարատեխնիկական վիճակի վերաբերյալ հարցը, որոնցում տարիներ շարունակ չեն իրականացվել հիմնանորոգման աշխատանքներ, ապահովված չեն ջեռուցման համակարգերով, շուրջօրյա տաք և սառը ջրամատակարարմամբ, ինչը կարող է հանգեցնել ախտահանման և վարակազերծման ռեժիմի խախտման, հետևաբար նաև ներհիվանդանոցային վարակների առաջացման: Կարևորվում է նաև բժշկական թափոնների, ինչպես նաև ժամկետանց դեղորայքի ոչնչացման հարցը:
301. Մարզի առողջապահական համակարգի հիմնախնդիրներից է իմունականխարգելման աշխատանքների կազմակերպումը և իրականացումը: ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ պլանային պատվաստումների արդյունավետությունն ակնհայտ է կառավարելի վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման գործում: Մարզում վերջին տարիներին չեն արձանագրվում այնպիսի կառավարելի վարակիչ հիվանդություններ, ինչպիսիք են դիֆթերիան, պոլիոմիելիտը և այլն: Չեն գրանցվել կառավարելի վարակիչ հիվանդություններից մահվան դեպքեր:
302. Չնայած պատվաստումներում նպատակային տարիքային խմբերի ընդգրկվածությունը 95 տոկոսից բարձր է, սակայն դեռևս ցածր են պատվաստումներում ժամանակին (համաձայն պատվաստումների ազգային օրացույցի) և ամբողջական ընդգրկվածության մակարդակը: Մտահոգիչ է նաև մարզում կենդանիներին մարդուն փոխանցվող հիվանդությունների վիճակագրությունը (հատկապես բրյուցելոզը): Գյուղատնտեսության նախարարության մարզային կառույցների կողմից իրականացվում են համապատասխան կանխարգելիչ պատվաստումներ, արյան լաբորատոր հետազոտություններ, սակայն դեռևս որոշ տարածաշրջաններում արձանագրվում են բրուցելյոզով հիվանդության դեպքեր: Վերջին հինգ տարիների ընթացքում Կոտայքի մարզում կատաղություն հիվանդության դեպք չի արձանագրվել, սակայն դեռևս անհանգստացնող է թափառող շների կողմից մարդկանց մոտ կծված դեպքերի արձանագրման փաստը, որը 2008 թ.-ին նախորդ տարիների համեմատ աճել է 1.5 անգամ: Նշված դեպքում (ըստ անհրաժեշտության) իրականացվել է կանխարգելիչ բուժման կուրս, սակայն ոչ բոլոր բժշկական կազմակերպություններն են ապահովված հակակատաղության բուժական պատրաստուկների բավարար քանակներով: Ներկայումս մարզի համայնքներում, բացառությամբ միայն 2 քաղաքների, չկան թափառող կենդանիների դեմ պայքարի ջոկատներ:
303. Հիմնական ռազմավարական ուղղությունները
1) Ջրամատակարարման աղբյուրների, կառույցների պոմպակայանների, օրվա կարգավորիչ ջրամբարների և նրանց սանպահպանման գոտիների վերակառուցում` սանիտարական կանոններին և հիգիենիկ նորմերին համապատասխան:
2) Ազգաբնակչությանը խմելու և տնտեսակենցաղային նպատակով տրվող ջրի շարունակական վարակազերծման ապահովում, ջրի որակի անվտանգության նկատմամբ արտադրական լաբորատոր հսկողության ապահովում:
3) Հանգստյան տների և առողջարանների կողմից գետերի կամ հողի աղտոտումը բացառելու նպատակով ընդհանուր կամ լոկալ մաքրման կայանների կառուցում` սանիտարական և շինարարական նորմերին համապատասխան:
4) Տեղական ինքնակառավարման մարմինների և ոստիկանության բաժինների կողմից փողոցներում և ճանապարհամերձ տարածքներում շուտ փչացող, վաճառքի համար հատուկ պայմաններ պահանջող, ինչպես նաև տնային պայմաններում պատրաստված և պահածոյացված սննդամթերքի վաճառքի արգելման ուղղությամբ տարվող աշխատանքները դարձնել շարունակական և հետևողական, անհրաժեշտության դեպքում ստեղծել սանիտարական ու շինարարական նորմերին համապատասխան մինի շուկաներ:
5) Մարզի տարածքում գործող բուժկանխարգելիչ, ուսումնադաստիարակչական հիմնարկների հիմնանորոգում, ջեռուցման, շուրջօրյա ջրամատակարարման ապահովում:
6) Պատվաստումների գործընթացի կազմակերպում ՀՀ կառավարության 2010 թվականի հունվարի 14-ի «Իմունականխարգելման 2010-2015 Ազգային ծրագրի» N 46-Ն որոշման համաձայն:
7) Ձեռնարկել միջոցառումներ ՀՀ-ում գործող կենցաղային կոշտ թափոնների գործածության վերաբերյալ սանիտարական օրենսդրության պահանջների կատարման, այդ թվում պահանջվող կառուցվածքի աղբատար մեքենաների, կափարիչով կոնտեյներների ձեռք բերման, սանիտարական ու շինարարական նորմերին համապատասխան աղբավայրերի կառուցման ուղղությամբ:
8) Հասարակական նշանակության ու բազմաբնակարան շենքերում իրականացնել կրծողների և միջատների դեմ պայքարի աշխատանքներ:
9) Ձեռնարկել միջոցառումներ մարզի տարածքում գյուղատնտեսական կենդանիների հաշվառման, կանխարգելիչ պատվաստումների իրականացման, ինչպես նաև թափառող կենդանիների ոչնչացման աշխատանքներ արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ:
304. Մարզում կարևորվում է բժշկական թափոնների, ինչպես նաև ժամկետանց դեղերի ոչնչացման գործընթացը: Այդ նպատակով մարզի 4 բժշկական կենտրոնները, 2 ծննդատները և 2 պոլիկլինիկաները կնքել են պայմանագրեր «Էկոլոգիա Վ.Կ.Հ» ՍՊԸ-ի հետ:
305. Սոցիալական նշանակություն ունեցող հիվանդությունների վիճակագրություն: Վերջին 3 տարիների ընթացքում Կոտայքի մարզում ինչպես նաև ամբողջ հանրապետությունում զգալի աճել են սոցիալական նշանակություն ունեցող հիվանդությունները (շաքարային դիաբետ, չարորակ նորագոյացություններ, հոգեկան և սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններ), որոնք հանդիսանում են մեծահասակ բնակչության մահացության հիմնական պատճառը: Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմի առողջապահության և սոցիալական ապահովության վարչության կարևոր խնդիրներից մեկն է ապահովել այդ հիվանդների դեղորայքային սպասարկումը և բուժման շարունակական հսկողությունը:
306. ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի 2007-2011 թթ. հակազդման ծրագրի շրջանակներում մարզում գործում է 9 կամավոր խորհրդատվության և հետազոտության (ԿԽՀ) կետեր, որոնք իրականացնում են բնակչության տարբեր խմբերի` այդ թվում հղիների, ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ խորհրդատվության և հետազոտության աշխատանքներ: Տուբերկուլյոզի 2007-2015 թթ. ազգային ծրագրի շրջանակներում մարզում իրականացվում է տվյալ հիվանդությամբ տառապող անձանց ակտիվ հայտնաբերում, հիվանդանոցային բուժման ուղեգրում, շարունակական հսկողություն, դեղորայքային և վերականգնողական բուժման կազմակերպում: Չնայած տուբերկուլյոզով հիվանդների ընդհանուր թիվը նվազել է, առաջնային օղակի բժիշկների ակտիվ հայտնաբերման շնորհիվ նկատվում է առաջնակի հայտնաբերված հիվանդների թվի աճ: Մարզում 2004 թվականից գործում է Առողջապահական ազգային ծրագրերը համակարգող տարածքային միջգերատեսչական խորհուրդ:
Աղյուսակ 7.11
.________________________________________________________________.
|Հիվանդություններ | Բացարձակ թվեր |100.000 բնակչի|
| | |հաշվով |
| |__________________|______________|
| |2006| 2007| 2008|2006|2007|2008|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Շաքարային դիաբետ, որից |2609| 2951| 3276| 940|1073|1186|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|ինսուլինակախյալ | 331| 435| 552| 119| 158| 200|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|ինսուլինաանկախ |2278| 2516| 2724| 821| 915| 986|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Չարորակ նորագոյացություններ, |2287| 2312| 2472| 824| 840| 895|
|որից | | | | | | |
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Կրծքագեղձի | 475| 499| 546| 171| 181| 198|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Արգանդի վզիկի | 190| 195| 200| 68| 71| 72|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Թոքի | 108| 92| 100| 39| 33| 36|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Հոգեկան հիվանդություններ |2988| 3179| 3225|1076|1156|1168|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Վարակիչ հիվանդություններ | 549| 934| 764| 198| 340| 277|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Տուբերկուլյոզի նոր դեպքեր | 206| 127| 140| 74| 46| 51|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|ՄԻԱՎ վարակակիր | 4| 6| 5| 1.4| 2.1| 1.8|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|ՁԻԱՀ | 1| 6| 2| 0.4| 2.1| 0.7|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Սեռավարակներ |1273| 1255| 2293| 459| 456| 830|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Պարբերական հիվանդություն | 261| 268| 280| 94| 97| 101|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Էպիլեպսիա | 340| 376| 324| 122| 137| 117|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Սրտամկանի սուր ինֆարկտ | 111| 122| 185| 40| 44| 67|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Զարկերակային հիպերտենզիաներ |3200| 3615| 4542|1153|1314|1644|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|ՈՒղեղի արյան շրջանառության | 889| 1009| 935| 320| 367| 338|
|սուր խանգարումներ | | | | | | |
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Կատարակտա | 368| 311| 484| 133| 113| 175|
|______________________________|____|______|______|____|____|____|
|Գլաուկոմա | 350| 327| 429| 126| 119| 155|
.________________________________________________________________.
307. Մարզի համայնքներում NOVA, UMCOR և PHCR կազմակերպությունները անցկացրել են ազգաբնակչության հետ դասընթացներ առողջ ապրելակերպի վերաբերյալ: Մարզի ԶԼՄ-ների միջոցով անցկացվում է լայն և հանրամատչելի քարոզչական աշխատանք ազգաբնակչության առողջության պահպանման վերաբերվող թեմաների շուրջ (զարկերակային գերճնշում, ճարպակալում, հիպոդինամիա, առողջ սնունդ, սեռավարակների կանխարգելում, ծխելու դեմ պայքար և այլն):
308. Շտապ օգնության ծառայություն: Շտապ օգնության ծառայությունը ծավալված է մարզի 4 բժշկական կենտրոններում, Նոր Հաճընի և Բյուրեղավանի պոլիկլինիկաներում, Գառնիի և Արգելի առողջության կենտրոններում:
2006 թվականին կատարվել է - 23897 կանչ
2007 թվականին` - 23124 կանչ
2008 թվականին` - 24618 կանչ:
Ինչպես երևում է 2006-2007 թթ կանչերի թիվը նվազել է 773-ով, իսկ 2007-2008 թթ աճել է 1494-ով:
309. Ծառայության հիմնախնդիրներն են`
1) Բժշկական կադրերով համալրում (Հրազդանի և Աբովյանի բժշկական կենտրոններ)
2) Ժամանակակից սարքավորումներով համալրված սանիտարական տրանսպորտով ապահովում:
310. Միջազգային կազմակերպությունների գործունեությունը մարզում: 2006-2008 թվականներին Կոտայքի մարզում գործող տարբեր միջազգային կազմակերպությունների գործունեությունը տվել է դրական արդյունք հետևյալ ուղղություններով`
1) Գերմանացի մասնագետների կողմից հաշմանդամ երեխաների բուժսպասարկում, հետագայում ընտրվածներին եվրոպական երկրների լավագույն հիվանդանոցներում վիրահատելու նպատակով:
2) «ՀԱՆ» (Հայ Ակնաբուժական Նախագիծ) 2007 և 2009 թվականների ընթացքում տեսողության խնդիրներ ունեցող հիվանդների անվճար զննում (այդ թվում նաև գյուղական վայրերում) և շարժական հիվանդանոցի պայմաններում անվճար վիրահատությունների կազմակերպում: Բնակչության սոցանապահով խավերին անվճար ակնոցների տրամադրում:
3) ՈՒռուցքաբանության ազգային կենտրոնի մասնագետների կողմից կրծքագեղձի և արգանդի վզիկի նախաքաղցկեղային վիճակի վաղ հայտնաբերման նպատակով ընդունելությունների կազմակերպում:
4) «NOVA» (նորարարական օժանդակություն վերարտադրողական առողջություն) կազմակերպությունը կատարել է վերանորոգման աշխատանքներ (10 ԲՄԿ-ներում) ընտանեկան բժիշկների և բուժքույրերի հետ դասընթացների կազմակերպում, գործիքների տրամադրում:
5) «UNICEF» (ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ): Մոր և մանկան հիմնախնդիրներին նվիրված ծրագրերի ներդրում, դասընթացների կազմակերպում, ուղեցույցների տրամադրում:
6) «PHCR» (Առողջության առաջնային պահպանման բարեփոխումների ծրագիր): Վերանորոգման աշխատանքներ, դասընթացների կազմակերպում, գործելակարգերի տրամադրում, հավաքագրման ծրագրերի ներդրում:
7) ԱԾԻԳ (Առողջապահական ծրագրերի իրականացման գրասենյակ): Բժիշկների և բուժքույրերի վերապատրաստման կազմակերպում ընտանեկան բժշկության ամբիոններում,համակարգչային սարքավորումների հավաքածուների տրամադրում (29 հավաքածու), ամբուլատորիաներին սանիտարական տրանսպորտի տրամադրում, շինարարական և վերանորոգման աշխատանքների կազմակերպում:
8) «Jica» ճապոնական կազմակերպությունը «Հրազդանի ծննդատուն» ՓԲԸ-ին սարքավորումների տրամադրում և Ճապոնիայում մի շարք մասնագետների վերապատրաստում:
7.2 Առողջապահական համակարգի կառուցվածքային փոփոխությունները և ներկա խնդիրները
311. Կոտայքի մարզի առողջապահական համակարգի օպտիմալացման ծրագրի իրականացման արդյունքում մարզում մահճակալային ֆոնդը 473-ից կրճատվել է մինչև 250-ը, որի հետևանքով ազատված տարածքները (շուրջ 11 000 ք.մ. ընդհանուր մակերեսով) հանձնվել են Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական գույքի կառավարման վարչության տնօրինմանը:
312. Մարզում գործում են կազմակերպաիրավական տարբեր ձևեր և ենթակայություն ունեցող առողջապահական ընկերություններ: Մարզպետարանի ենթակայության տակ գտնվող ընկերություններն են`
1) 1 մարզային արյան բանկ («Հրազդանի մարզային արյան բանկ» ՊՓԲԸ)
2) 4 բժշկական կենտրոն (Հրազդան, Չարենցավան, Աբովյան, Նաիրի)
3) 2 ծննդատուն (Հրազդան, Աբովյան)
4) 1 պոլիկլինիկա (Նոր Հաճըն)
5) 2 առողջության կենտրոն (Գառնի, Արգել)
6) 26 «առողջության առաջնային պահպանման կենտրոն»
313. Համայնքային ենթակայության տակ գտնվող ընկերություններն են` Լեռնանիստի ԲԱ, Մեղրաձորի ԲԱ, Առինջի ԲԱ, Բուժականի ԲԱ և Բյուրեղավանի քաղաքային պոլիկլինիկա:
314. Մարզի 27 ԲՄԿ-ները վերանորոգված են տարբեր միջազգային կազմակերպությունների կամ բարերարների կողմից:
1) 2006 թվականին (ՆՕՎԱ)`
Աբովյանի տարածաշրջան - Գեղադիր, Գեղարդ, Հատիս,
Հրազդանի տարածաշրջան - Մարմարիկ, Աղավնաձոր, Փյունիկ:
Չարենցավանի տարածաշրջան - Ֆանտան, Կարենիս,
Նաիրիի տարածաշրջան - Նոր-Արտամետ, Քարաշամբ,
2) 2007 թվականին (PHCR) `
Աբովյանի տարածաշրջան - Ջրաբեր, Գողթ, Նուռնուս, Գետարգել, Նոր-Գյուղ, Զովք, Կամարիս, Կաթնաղբյուր, Պտղնի, Սևաբերդ, Զովաշեն, Հացավան (բարերար):
Նաիրիի տարածաշրջան - Զորավան, Գետամեջ, Թեղենիք, Սարալանջ):
3) 2009 թվականին`
Հրազդանի տարածաշրջան - Արտավազ (գյուղապետարան):
315. Համաշխարհային բանկի երկրորդ վարկային ծրագրում ընդգրկվել են Գառնի, Ալափարս, Գեղաշեն համայնքների ամբուլատորիաները: Ծրագրով նախատեսված էր հիմնովին վերանորոգել ամբուլատորիաները: Շինարարական աշխատանքները ավարտված են և կազմել են 121,2 հազար ԱՄՆ դոլար:
1) 2006 թվականին`
ա. Ալափարս, Գեղաշեն, Բուժական համայնքների ամբուլատորիաները, Գառնիի, Բյուրեղավանի առողջության կենտրոնները հագեցվել են բժշկական սարքավորումներով, բժշկական կահույքով և բժշկական պարագաներով` 52,0 հազար ԱՄՆ դոլար:
բ. Գառնիի, Ալափարսի, Գեղաշենի ամբուլատորիաներին տրամադրվել են տրանսպորտային միջոցներ (22,8 հազար ԱՄՆ դոլար)
գ. բժշկական սարքավորումներ, բժշկական կահույք, բժշկական պարագաներ են տրամադրվել Մեղրաձորի, Լեռնանիստի, Մայակովսկու, Կոտայքի, Ձորաղբյուրի, Արամուսի, Զովունիի, Քանաքեռավանի, Պռոշյանի, Մրգաշենի, Նոր Գեղիի, Քասախի ամբուլատորիաներին (155,9 հազար ԱՄՆ դոլար):
2) 2005-2009 թվականներին ընտանեկան բժշկության ամբիոններում վերապատրաստվել են 126 բժիշկ և 119 բուժքույր: Ծրագրով նախատեսվում է ընտանեկան բժշկության մասնագիտացման ծրագրերում ընդգրկել 140 բժիշկ և 140 բուժքույր (238,000.0 ԱՄՆ դոլար):
3) 2006 թվականի ընթացքում մարզի առողջության կենտրոններին և առանձին իրավական կարգավիճակ ունեցող ամբուլատորիաներին տրամադրվել է համակարգչային սարքավորումների 29 հավաքածու (37,323.0 ԱՄՆ դոլար):
316. Ընդհանուր առմամբ երկրորդ վարկային ծրագրով նախատեսվում է մարզում կատարել մոտ 627,297.0 ԱՄՆ դոլարի չափով ներդրում:
317. 2008 թվականի ընթացքում Համաշխարհային բանկի երկրորդ վարկային ծրագրերի շրջանակներում վերանորոգվել են «Մեղրաձորի ԲԱ» (17 մլն 541 հազար դրամ), «Նոր Գեղիի ԱԱՊԿ» (16 մլն 536 հազար դրամ) և «Արամուսի ԱԱՊԿ»-ները (12 մլն 956 հազար դրամ): 282. Ակունքի, Քաղսիի և Սոլակի ԱԱՊԿ-ները հագեցվել են բժշկական սարքավորումներով, բժշկական կահույքով և բժշկական պարագաներով 7 մլն 616 հազար դրամ արժեքով:
318. 2009 թվականին կառուցվել է Բուժականի և վերանորոգվել Մրգաշեն, Քանաքեռավան, Զովունի և Քասախ համայնքների ամբուլատորիաները մոտ 146 մլն դրամ արժեքով:
319. Գյուղական համայնքներում առողջության առաջնային պահպանման գործառույթ իրականացնող կենտրոններից (առողջության կենտրոն, ամբուլատորիա կամ ընտանեկան բժիշկի գրասենյակ) մի մասը կառուցվել և վերանորոգվել են Համաշխարհային Բանկի վարկավորմամբ` Գառնիի ԱԿ (ամբուլատոր մաս), Արգելի ԱԿ, Ծաղկաձորի ԲԱ, Բջնիի ԲԱ, Արզականի ԲԱ, Ջրվեժի ԲԱ, Առինջի ԲԱ, Բալահովիտի ԲԱ, Արզնիի ԲԱ, Ալափարսի ԱԱՊԿ, Գեղաշենի ԱԱՊԿ: Պռոշյանի ԱԱՊԿ-ն վերանորոգվել է սփյուռքահայ բարերարի կողմից:
2007 թվականի ընթացքում ԱՄՆ ՄԶԳ-ի կողմից ֆինանսավորվող PHCR ծրագրի կողմից վերանորոգվել են` Զառի, Կապուտանի, Արագյուղի և Նոր Երզնկայի ԱԱՊԿ-ները:
320. «Հրազդանի ԲԿ» ՓԲԸ-ում Համաշխարհային բանկի վարկային ծրագրի շրջանակներում կատարվել են շինարարական աշխատանքներ և բժշկական ծառայությունների բաժանմունքների վերակազմակերպում:
1) Այդ աշխատանքների համար պահանջվող ներդրումները կազմել են շուրջ 3 088 հազար ԱՄՆ դոլար: Այդ թվում`
ա. Շինարարական աշխատանքներ ընդամենը` շուրջ 1 630.5 հազար ԱՄՆ դոլար
բ. Հավելյալ շինարարական աշխատանքներ (ծննդատան և մասամբ պոլիկլինիկական ծառայությունների տեղակայման նպատակով) ընդամենը` շուրջ 620 հազար ԱՄՆ դոլար
գ. Ապրանքների ձեռքբերում ընդամենը` շուրջ 725 հազար ԱՄՆ դոլար
դ. Խորհրդատվական ծառայություններ (նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի մշակում) ընդամենը` շուրջ 112.8 հազար ԱՄՆ դոլար:
2) Բժշկական ծառայությունների - բաժանմունքների վերակազմակերպումը
ա. «Հրազդանի ծննդատուն» ՊՓԲԸ-ն միավորվում է «Հրազդանի ԲԿ» ՓԲԸ-ի հետ 2010 թվականին
բ. Հրազդանի նախկին ծննդատան շենքի շուրջ 2300 քառ.մ մակերեսով և նախկին թիվ 2 պոլիկլինիկայի շուրջ 650 քառ.մ տարածքի ազատում բժշկական ծառայություններից և հանձնում ՀՀ կառավարության առընթեր պետական գույքի կառավարման վարչությանը
գ. «Հրազդանի ԲԿ» ՓԲԸ-ի ազատված 4-րդ հարկը հատկացվելու է Հրազդանի բժշկական քոլեջին
դ. Մահճակալների ընդհանուր թիվը կրճատվում է 155-ից 80:
3) Բժշկական սարքավորումների (38 անվանում) և կահույքի ձեռք բերում (20 անվանում):
321. Հիվանդանոցային ծառայության հիմնախնդիրներն են`
1) Շենքային պայմանների բարելավում, հիվանդասենյակների ժամանակակից կահավորում
2) Արդի սարքավորումներով հագեցվածություն:
3) Անհրաժեշտ բժիշկ մասնագետներով համալրում:
4) Ստացիոնար մահացության նվազեցում (այդ թվում երբ մահը վրա է հասել ստացիոնար ընդունվելուց 24 ժամվա ընթացքում)
5) Վերակենդանացման ծառայության բարելավում:
6) Ներհիվանդանոցային ինֆեկցիաների կանխարգելում:
322. Վերանորոգման կարիք ունեցող հաստատություններն են` Հրազդանի մարզային արյան բանկ, Աբովյանի ծննդատան հիվանդանոցային մասնաշենք, Նաիրիի բժշկական կենտրոնը, Չարենցավանի բժշկական կենտրոնի հիվանդանոցային մասնաշենքը, Աբովյանի բժշկական կենտրոնի հիվանդանոցային մասնաշենքը, Գառնիի առողջության կենտրոնի հիվանդանոցային մասնաշենքը,Նոր Հաճնի պոլիկլինիկան, Բյուրեղավանի քաղաքային պոլիկլինիկան, Լեռնանիստի բժշկական ամբուլատորիան, ինչպես նաև Քաղսիի, Սոլակի, Կոտայքի, Ակունքի, Մայակովսկու, Ձորաղբյուրի, Վերին Պտղնիի առողջության առաջնային պահպանման կենտրոնները, որոնց ֆինանսավորման ծրագրերը ներկայացված են համապատասխան հավելվածում:
2011-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԳԵՐԱԿԱ ԽՆԴԻՐՆԵՐ
._____________________________________________________________________.
|Պատասխանատու մարմին |Գերակա խնդիրները |Գերակա խնդիրների |
| | |լուծմանն ուղղվող |
| | |քայլերը |
|______________________|_______________________|______________________|
| 1 | 2 | 3 |
|______________________|_______________________|______________________|
|Կոտայքի մարզպետարանի |1. Մարզի առողջապահական |Կոտայքի մարզպետարանի |
|աշխատակազմի |համակարգի օպտիմալացման |աշխատակազմի |
|առողջապահության և |պլաններում ներառված |առողջապահության և |
|սոցիալական |բժշկական հաստատություն-|սոցիալական |
|ապահովության |ների կառավարման |ապահովության |
|վարչություն |կառուցվածքների |վարչության և ՀՀ ԱՆ |
| |արդիականացում |«Առողջապահական ԾԻԳ» |
| |(ղեկավար անձնակազմի |պետական հիմնարկի |
| |վերապատրաստում), |համագործակցություն |
| |մենեջմենթի թափանցիկ | |
| |կազմակերպչական | |
| |կառուցվածքի ներդրում: | |
| |_______________________|______________________|
| |2. Բժշկական |Կոտայքի մարզպետարանի |
| |հաստատությունները |աշխատակազմի |
| |անհրաժեշտ կադրերով |առողջապահության և |
| |համալրում և առկա |սոցիալական |
| |մասնագիտական ներուժի |ապահովության |
| |հմտությունների |վարչության և ՀՀ ԱՆ |
| |բարելավում: |համագործակցություն: |
| |_______________________|______________________|
| |3. Ընտանեկան բժշկության|Համագործակցություն ՀՀ |
| |համակարգի զարգացում: |Կոտայքի մարզպետարանի |
| |3.1 ԱԱՊ համակարգը |և ՀՀ ԱՆ-ի միջև: |
| |ամբողջությամբ ապահովել | |
| |ընտանեկան բժիշկներով և | |
| |բուժքույրերով. | |
| |3.2 Գյուղական | |
| |բնակավայրերում 1 | |
| |բժշկական ամբուլատորիայի| |
| |և 7 առողջապահական | |
| |առաջնային պահպանման | |
| |կենտրոնների | |
| |վերանորոգում և | |
| |անհրաժեշտ սանիտարական | |
| |տրանսպորտով ապահովում. | |
| |3.3 Ընտանեկան | |
| |բժիշկների անկախ | |
| |անհատական կամ խմբային | |
| |պրակտիկաների ձևավորում | |
| |քաղաքային | |
| |համայնքներում: | |
| |_______________________|______________________|
| |4. Մոր և մանկան |Կոտայքի մարզպետարանի |
| |ծառայության բարելավում |աշխատակազմի |
| |4.1 Անհրաժեշտ |առողջապահության և |
| |մասնագետներով ապահովում|սոցիալական |
| |(նեոնատոլոգ, գինեկոլոգ,|ապահովության |
| |անեսթեզիոլոգ - |վարչության և ՀՀ ԱՆ-ի |
| |ռեանիմատոլոգ) |և միջազգային |
| |4.2 Հղիության |կազմակերպությունների |
| |ախտաբանական ընթացքի վաղ|հետ |
| |հայտնաբերման և |համագործակցություն: |
| |արդյունավետ բուժման, |Վճարովի |
| |ներարգանդային բնածին |ծառայություններից |
| |արատների վաղ |գոյացած գումարներ: |
| |հայտնաբերման նպատակով | |
| |արդի սարքավորումներով | |
| |ապահովում | |
| |4.3 Կանանց մոտ | |
| |սեռավարակների, | |
| |կրծքագեղձի և արգանդի | |
| |վզիկի նախաքաղցկեղային | |
| |վիճակների վաղ | |
| |հայտնաբերում և բուժման| |
| |կազմակերպում | |
| |4.4 Մանկական | |
| |հաշմանդամության վաղ | |
| |հայտնաբերում և | |
| |վերականգնողական բուժման| |
| |ապահովում | |
| |4.5 Հղիներին վաղ | |
| |ընդգրկվածության տոկոսի | |
| |բարձրացում | |
| |_______________________|______________________|
| |5. Շտապ բուժօգնության |Վարկային ծրագրեր, |
| |ծառայության |վճարովի |
| |բարեփոխումներ, այդ |ծառայություններից |
| |թվում մատչելի և |գոյացած միջոցներ, |
| |որակյալ անհետաձգելի |բարերարների հետ |
| |բուժօգնության |բանակցություններ |
| |կազմակերպումն | |
| |ապահովելու նպատակով | |
| |վերակենդանացման | |
| |միջոցառումներ | |
| |իրականացնող բժշկական | |
| |սարքավորումներով | |
| |հագեցված սանիտարական | |
| |տրանսպորտի (ռեանիմոբիլ)| |
| |ձեռքբերում (մեկական | |
| |յուրաքանչյուր | |
| |տարածաշրջանի համար): | |
| |_______________________|______________________|
| |6. Մարզի բնակչության |Համագործակցություն |
| |ժողովրդագրական |«Առողջապահական ԾԻԳ» |
| |ցուցանիշների, |պետական հիմնարկի ԱԱՊԲ |
| |ծնելիության, |և այլ միջազգային |
| |հիվանդացության, |դոնոր |
| |մահացության |կազմակերպությունների |
| |ցուցանիշների |և Առողջապահական |
| |վերլուծություն և |ազգային ինստիտուտի |
| |հիվանդությունների |տեղեկատվավերլուծական |
| |կանխարգելիչ ծրագրերի |կենտրոնի հետ: |
| |իրականացման նպատակով | |
| |բուժհաստատություններում| |
| |տեղեկատվական | |
| |վերլուծական համակարգի | |
| |ներդրում և ընդլայնում:| |
| |_______________________|______________________|
| |7. Ախտաբանաանատոմիական |Վճարովի |
| |հերձումների |ծառայություններից |
| |կազմակերպման համար |գոյացած միջոցների |
| |բժշկական կենտրոնների |տնտեսում |
| |կազմում արդիական | |
| |դիահերձարանների | |
| |ստեղծում: | |
._____________________________________________________________________.
8. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
8.1 Սոցիալական ապահովության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
323. Կոտայքի մարզում ներկայումս գործում են մարզպետարանի աշխատակազմի 4 սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություններ, ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության (ՀՀ ԱՍՀՆ) աշխատակազմի «ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչության» Կոտայքի մարզի տարածքային 1 կենտրոն, Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության (ՍԱՊԾ) տարածքային 4 բաժիններ, «ՀՀ բժշկասոցիալական փորձաքննության» գործակալության Կոտայքի մարզային 1 հանձնաժողով (ԲՍՓՀ), «Զբաղվածության պետական ծառայություն» գործակալության տարածքային (մարզային) 4 կենտրոններ: Բյուրեղավանի երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ 1 հաստատություն, ՍՕՍ մանկական գյուղ «Կոտայք» ոչ պետական մանկատունը Կոտայք համայնքում և «Առաքելություն Հայաստան» հասարակական բարեգործական կազմակերպության 2 ճաշարաններ:
324. Պետական քաղաքականության նպատակը հասարակության անդամների բարեկեցության բարձրացումն է արդյունավետ կենսապայմանների շարունակական բարելավման, մարդու իրավունքների և ազատությունների տնտեսական, սոցիալական, իրավական պաշտպանության միջոցով: Հասարակական կյանքում սոցիալական բնագավառը էական դեր ունի մարդկանց կենսագործունեության պայմանների ապահովման, կենսական պահանջմունքների գնահատման և բավարարման գործում: Սոցիալական ապահովության բնագավառի զարգացումը Հայաստանի համար կարևորվում է նաև աղքատության հաղթահարման տեսանկյունից:
325. ԿԶԾ-ի համաձայն առաջիկա տարիներին կշարունակվեն սոցիալական ապահովության բնագավառի հետագա կատարելագործման և դրամական փոխատվությունների բարձրացման միջոցառումները: Այս առումով Կոտայքի մարզի համար սոցիալական պաշտպանության բնագավառում կարևորվում են հետևյալ միջոցառումները.
1) հաշմանդամներին (հատկապես հաշմանդամ երեխաներին) վերականգնողական և տեխնիկական այլ միջոցներով ապահովումը, ինչպես նաև նրանց հասարակության մեջ ինտեգրելու ծրագրերի իրականացումը,
2) ծերերի համար ցերեկային խնամքի կենտրոնների և տնային պայմաններում խնամքի ծառայության գործարկումը և կատարելագործումը,
3) փախստականներին հասարակությանը ինտեգրվելու ծրագրերի իրագործումը,
4) խնամատար ընտանիք ինստիտուտի զարգացումը,
5) սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով ընտանիքների, որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական հմտությունների ուսուցմամբ),
6) գործազուրկների և հաշմանդամների մասնագիտական ուսուցումը և նրանց առնվազն ժամանակավոր զբաղվածության ապահովումը` վարձատրվող հասարակական աշխատանքների ծրագրերի ընդլայնմամբ, ինչպես նաև զբաղվածության կարգավորման այլ ծրագրեր,
7) սոցիալական և այլ իրավունքների վերաբերյալ խորհրդատվական ծառայությունների զարգացումը:
326. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում մարզի զարգացման գերակա նպատակն է համարվում սոցիալական ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացումը, որի համար հարկավոր են`
1) Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում, որի համար նախատեսվում է մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
2) Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական վերապատրաստումներ. Ծրագրերի իրականացման արդյունավետության հիմնական գործոն է կադրերի մասնագիտական պատրաստվածության աստիճանը: Կարևորվում է պետական և ոչ պետական սոցիալական ծառայությունների մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը, դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը, խնամվողների վերապատրաստումը` հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ թվում տան պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար:
3) Սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով ընտանիքների, որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական հմտությունների ուսուցմամբ): Սա ենթադրում է երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանություն, բազմամասնագիտական (սոցիալ-հոգեբանական և բժշկական վերականգնման աշխատանքների իրականացում) աջակցության ցուցաբերում:
4) Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների (ՍԾՄՏՄ) նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում և արդիականացում. ՍԾՄՏՄ-ների գործունեության արդյունավետության բարձրացման նպատակով անհրաժեշտ է բարելավել նաև այդ կենտրոնների նյութատեխնիկական բազան:
5) Սոցիալական ծառայությունների համակարգի կառավարման բարելավումը. Այստեղ կարևորվում են` ՀԿ-ների, ՏԻՄ-երի և ՍԾՄՏՄ-ների միջև տեղեկատվության փոխանակման, մարզում իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակումը և ներդնումը, ինչպես նաև պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացումը, սոցիալապես խոցելի բնակչության տվյալների շտեմարանի ստեղծումը:
327. Համաձայն ԿԶԾ-ի սոցիալական պաշտպանությունը, ըստ միջազգայնորեն ընդունված սահմանման, պետական և ոչ պետական մարմինների այն գործողությունների ամբողջությունն է, որն ուղղված է տնային տնտեսությունների ու անհատների` որոշակի ռիսկերին դիմագրավելու կամ կարիքներ հոգալու հնարավորությունների ընդլայնմանը: Ըստ մեթոդաբանության դասակարգվում են հետևյալ սոցիալական ռիսկի խմբերը.
1) վատառողջություն (ընդգրկում է ժամանակավոր անաշխատունակության/հիվանդության հետ կապված դրամական օժանդակությունը` բացի հաշմանդամությունից),
2) հաշմանդամություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական, ոչ առողջապահական օժանդակությունը` կապված հաշմանդամների տնտեսական և սոցիալական կյանքում ներգրավվելու դժվարությունների հաղթահարման հետ),
3) ծերություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական, ոչ առողջապահական օժանդակությունը` կապված ծերության հետ),
4) վերապրում/հարազատին կորցրածներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված ընտանիքի անդամի մահվան հետ),
5) ընտանիք/երեխաներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական, առողջապահական օժանդակությունը` կապված հղիության, ծննդաբերության, երեխաներին մեծացնելու և ընտանիքների ու երեխաների սոցիալական օժանդակության և պաշտպանության հետ),
6) գործազրկություն (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված գործազրկության հետ),
7) բնակարանային ապահովություն (ընդգրկում է պետական հոգածության տարբեր մեխանիզմներ` ուղղված տնային տնտեսությունների կամ անհատների կողմից բնակարանային խնդիրների լուծման օժանդակությանը),
8) սոցիալական մեկուսացվածության այլ տեսակներ (ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական օժանդակությունը` կապված սոցիալական մեկուսացվածության վերը չնշված դեպքերի ու տեսակների հետ):
328. Հիշյալ բոլոր խմբերի համար սոցիալական ապահովության պետական համակարգի գործառույթները հստակորեն սահմանված են: Այսպես`
1) Պետական սոցիալական աջակցության ծրագրերը, ներառյալ` ընտանեկան նպաստները, երեխայի ծնվելու հետ կապված միանվագ նպաստները, երեխային խնամելու նպաստները, ինչպես նաև այլ դրամական և ոչ դրամական սոցիալական ծառայությունները:
2) Սոցիալական ապահովության ծրագրեր հաշմանդամների, վետերանների և երեխաների համար, մասնավորապես` հաշմանդամների վերականգնման ծրագրեր` ելնելով հաշմանդամների վերականգնողական անհատական ծրագրերի տվյալներից, հաշմանդամների, վետերանների և երեխաների տնային պայմաններում և համապատասխան հիմնարկներում սպասարկելու սոցիալական ծրագրեր:
3) Պետական սոցիալական ապահովագրության ծրագրեր, որոնք բաղկացած են տարիքային և հաշմանդամության կենսաթոշակներից, ինչպես նաև ժամանակավոր անաշխատունակության և հղիության հետ կապված նպաստներից:
4) Զբաղվածության ծրագրեր` ներառյալ գործազրկության նպաստները, գործազուրկների և հաշմանդամների մասնագիտական ուսուցման, վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ, ինչպես նաև` զբաղվածության կարգավորման այլ ծրագրեր:
5) Բնակչության առանձին նպատակային խմբերի համար արտոնությունների համակարգ:
329. Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկության բարձրացումը նախատեսում է մարզում սոցիալական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների (պետական, հասարակական, միջազգային) և նրանց կողմից իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ տեղեկատվության հրատարակում և տարածում բնակչության լայն շերտերի մեջ:
330. Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական վերապատրաստումը մասնավորապես կարևորում է սոցիալական ծառայությունների մասնագետների կարիքների գնահատման հմտությունների ուսուցանումը, դոնորներ, հովանավորներ որոնելու հմտությունների զարգացումը, հաշմանդամներին, ծերերին խնամելու, այդ թվում տան պայմաններում խնամք կազմակերպելու համար խնամողների վերապատրաստումը:
331. Մարզի ՍԾՄՏՄ-ների աշխատանքների բարելավմանն են միտված`
1) ՍԾՄՏՄ-ների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավումը.
2) սոցիալական սպասարկման համակարգի կառավարման բարելավումը, որտեղ կարևորվում է` ՍԾՄՏՄ-ների, ՏԻՄ-երի և ՀԿ-ների միջև տեղեկատվության փոխանակման, մարզի մակարդակով իրականացվող սոցիալական ծրագրերի համակարգման մեխանիզմների մշակումը և ներդրումը,
3) պետական և ոչ պետական կառույցների համատեղ ջանքերով խոցելի խմբերի կարիքների գնահատման միջոցառումների կանոնավոր իրականացումը.
4) մասնագետ կադրերի վերապատրաստումը,
5) կամավորական շարժման (կենտրոնի) զարգացումը:
8.2 Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն
332. Հանրապետությունում շուկայական տնտեսավարման նոր հարաբերությունները հանգեցրին բնակչության գերակշիռ մասի կենսամակարդակի կտրուկ անկմանը: ՀՀ կառավարությունը այս բնագավառը դիտեց առաջնային և ձեռնամուխ եղավ դրա առողջացման գործընթացին: Օգնության բաշխման «Փարոս» համակարգում ներառվեց բնակչության գրեթե 95 տոկոսը (ընտանիքների վերաբերյալ կամավոր և փոխադարձ վստահության տեղեկատվության հավաքման ճանապարհով), որը նկատելիորեն նվազեց 1999 թ. (ընտանեկան նպաստի ներդրում` ֆինանսական աջակցության միջոցով) և հետագա տարիներին, երբ գործի դրվեցին աղքատությունը գնահատող տարբեր չափորոշիչներ: Բնակչության մի ստվար մասն էլ ներգրավվեց հասարակական աշխատանքներում «Սնունդ` աշխատանքի դիմաց» և «Նպաստ` աշխատանքի դիմաց» (հետագայում` վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ) ծրագրերում: Ապա 2003 թ. ամփոփվեց սահմանված աշխատավարձերի, կենսաթոշակների, նպաստների և կրթաթոշակների միջև համամասնությունների ձևավորման, ընտանիքի տնտեսական, սոցիալական պաշտպանության կազմակերպմանն ուղղված աշխատանքների նախնական փուլը և 2004 թ.-ից ըստ «Աղքատության նվազեցման ռազմավարական ծրագրի» աշխատանքները ընթացան առավել նպատակաուղղված: Մասնավորապես արդյունավետ և ֆինանսավորման տեսանկյունից առավել հուսալի միասնական համակարգ ձևավորվեց սոցիալական ապահովագրության համակարգի պետականորեն կարգավորման, կենսաթոշակային, գործազրկության, արտադրությունում աշխատանքային խեղման, մասնագիտական հիվանդության, ժամանակավոր անաշխատունակության դեպքերի, ինչպես նաև պարտադիր բժշկական ապահովագրություն համատեքստում: ՀՀ կառավարությունը իր 2004-2008 թթ. գործունեությունը մեծապես նպատակաուղղեց սոցիալական բնագավառի օրենսդրական բարեփոխումներին: Այդ աշխատանքներին մեծապես նպաստեց սոցիալական ապահովության քարտերի կիրառման գործընթացը: 2008 թ.-ից ՀՀ կառավարությունը «Կայուն զարգացման ծրագրում» համալիր վերլուծության արդյունքում փաստեց, որ պետությունը նպատակադրում է ավելացնել բնագավառին ուղղվող պետական ծախսերը:
333. Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն ոլորտի հիմնական նպատակն է նպաստել հանրապետության բնակչության աղքատության նվազեցմանն ու հաղթահարմանը, մեծացնել ֆինանսական միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը ծրագրերի հասցեականության մեծացման և նպատակային ծրագրերի իրականացման միջոցով:
334. Սոցիալական աջակցության ծրագրերը «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված նպաստներն են, և ՀՀ մարզերում իրականացվում են «ՀՀ պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքով այդ ծրագրերի համար նախատեսված ֆինանսական միջոցների շրջանակներում:
335. «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված են և ներկայումս երկրում իրականացվում են հետևյալ նպաստների նշանակման և վճարման աշխատանքները.
1) ընտանեկան նպաստի և միանվագ դրամական օգնության,
2) մինչև 2 տարեկան երեխայի խնամքի նպաստ,
3) երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստ,
4) զոհված` ՀՀ ազգային հերոսի կամ Մարտական խաչ շքանշանով պարգևատրված անձանց ընտանիքի նպաստ:
336. Հայաստանի Հանրապետության սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության բնագավառի հիմնական գերակայություններն են`
1) բնակչության աշխատանքի իրավունքի պաշտպանությունը,
2) բնակչության զբաղվածության ապահովման համար պայմանների ստեղծումը,
3) պետական կենսաթոշակային ապահովությունը,
4) սոցիալական աջակցության տրամադրումը,
5) ընտանիքի, կանանց և երեխաների պաշտպանությունը,
6) հաշմանդամների և տարեցների սոցիալական պաշտպանությունը:
337. Այս առումով կարևորվում են հետևյալ միջոցառումները.
1) բնագավառի օրենսդրության կատարելագործման ու դրա իրականացման ապահովումը,
2) սոցիալական ապահովության քարտերի համակարգի արդյունավետ կիրառումը
3) սոցիալական մոնիտորինգի համակարգի կատարելագործումը
4) ընտանեկան նպաստի համակարգի հասցեականության մեծացումը և նպաստի միջին չափի բարձրացումը,
5) մանկատան շրջանավարտներին ցուցաբերվող պետական աջակցությունը
6) ընտանիքին և երեխաների իրավունքների պաշտպանության ուղղված միջոցառումները
7) կենսաթոշակների աստիճանական բարձրացումը, առավել նպատակային և կայուն հեռանկար կարող է ապահովվել սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության բնագավառի բարեփոխման համար
8) զբաղվածության աջակցության ակտիվ ծրագրերի ներդրումը:
338. Տարաբնույթ է բնագավառի գործունեությունը, որում կենտրոնացվածը թերևս պետության կողմից երաշխավորված ընտանեկան նպաստն է:
339. «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն ընտանիքների անապահովության գնահատման ժամանակ օգտագործվում են ցուցանիշներ ու չափորոշիչներ, որոնց կշիռը որոշվում է տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի ամբողջացված ամենամյա հետազոտությունների տվյալների հիման վրա: Յուրաքանչյուր տարի այդ հետազոտությունների արդյունքների օգտագործմամբ ամբողջ հանրապետության համար վերանայվում է ընտանիքների անապահովության գնահատման կարգը, ինչպես նաև սահմանվում են նպաստի բազային չափը, երեխաների համար տրվող հավելման և միանվագ դրամական օգնության չափերը:
8.1 Կոտայքի մարզում նպաստառու ընտանիքների թիվը` ըստ տարածաշրջանների (2005-2009 թթ.)
.__________________________________________________.
| |Աբովյան|Հրազդան|Չարենցավան|Եղվարդ|Կոտայքի|
| | | | | |մարզ |
|________|_______|_______|__________|______|_______|
|2005 թ. |2682 |2841 | 1493 |2068 | 9084|
|________|_______|_______|__________|______|_______|
|2006 թ. |2800 |2936 | 1530 |2212 | 9478|
|________|_______|_______|__________|______|_______|
|2007 թ. |2750 |2901 | 1460 |2106 | 9217|
|________|_______|_______|__________|______|_______|
|2008 թ. |3300 |3047 | 1670 |2228 | 10245|
|________|_______|_______|__________|______|_______|
|2009 թ. |2918 |2683 | 1430 |2166 | 9197|
.__________________________________________________.
340. Տարեցտարի ավելացվեցին ընտանեկան նպաստների չափերը և ընտանիքների յուրաքանչյուր մինչև 18 տարին չլրացած անդամին տրվող հավելումները: Երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող 35.000 դրամ նպաստը և մինչև երկու տարեկան երեխայի խնամքի 3.000 դրամ նպաստը 2009 թ. դարձան համապատասխանաբար` 50.000 դրամ և 18.000 դրամ: Իսկ 2005 թ.-ից սահմանվեցին նպաստի իրավունք ունեցող ընտանիքում միանվագ դրամական օգնություններ` երեխայի ծննդյան կապակցությամբ (2009 թ.` ծննդյան նպաստի նույն չափով` 50.000 դրամ) և ընտանիքում երեխայի առաջին դասարան ընդունվելու դեպքում (2009 թ.` 25.000 դրամ) տրվող միանվագ դրամական օգնություն, իսկ 2006 թ.-ից` ընտանիքի անդամի մահվան դեպքում` 50.000 դրամ (եթե այդ անդամը կենսաթոշակառու, աշխատող կամ գործազուրկ չէ):
341. Վերջին տարիներին պետական աջակցություն են ստանում նաև ընտանիքում ծնված երրորդ, ինչպես նաև հաջորդ յուրաքանչյուր երեխայի համար, որը տարեցտարի ավելանում է. 2007 թ.` 200.000 դրամ, 2008 թ.` 300.000 դրամ, 2009 թ.` 430.000 դրամ:
342. Ստորև ներկայացվում է ամփոփ տեղեկատվություն Կոտայքի մարզի 2009 թ. պետական նպաստների և ավանդի փոխհատուցման վերաբերյալ` ըստ գործակալությունների:
Աղյուսակ 8.2
.___________________________________________________________.
| |2009 թ. միջին ամսական |2009թ երեխայի|2009 թ. |
| |ընտանիքների թիվը |ծննդյան |Ավանդի |
| | |միանվագ |փոխհատու-|
| | |դրամական |ցում |
| | |օգնություն |ստացած |
| | |ստացած |ընտանիքնե|
| | |ընտանիքների |րի թիվը |
| | |թիվը | |
| |______________________|_____________|_________|
| |Ընտա-|Խնամքի|Զոհված` |Երեխայի |Ավանդի |
| |նեկան|նպաստ |Հայաստանի|ծննդյան |փոխհատու-|
| |նպաստ| |Ազգային |միանվագ նպաստ|ցում |
| | | |հերոսի | | |
| | | |կամ | | |
| | | |մարտական | | |
| | | |խաչ | | |
| | | |շքանշանով| | |
| | | |պարգևա- | | |
| | | |տրվածի | | |
| | | |նպաստ | | |
|____________|_____|______|_________|_____________|_________|
| | | | |50000|430000 | |
| | | | |դրամ |դրամ | |
|____________|_____|______|_________|_____|_______|_________|
|Աբովյան | 3161| 236| 2 | 1680| 280| 350 |
|____________|_____|______|_________|_____|_______|_________|
|Հրազդան | 2972| 159| 0 | 871| 170| 260 |
|____________|_____|______|_________|_____|_______|_________|
|Չարենցավան | 1552| 125| 3 | 426| 93| 116 |
|____________|_____|______|_________|_____|_______|_________|
|Նաիրի | 2321| 123| 3 | 969| 199| 147 |
|____________|_____|______|_________|_____|_______|_________|
|Ընդամենը |10006| 643| 8 | 3946| 742| 873 |
.___________________________________________________________.
343. Բնագավառը պարբերաբար պետք է գտնվի մոնիտորինգի և գնահատման փուլերում, որպեսզի կատարված աշխատանքները նկատելի և ազդեցիկ լինեն:
344. «Կայուն զարգացման ծրագրի» ծախսային ծրագրով ընտանեկան նպաստի համակարգում աճ է նախատեսված: Ստորև բերվում է 2010-2014 թթ. ընտանեկան նպաստների համեմատական պատկերը նվազագույն և միջին աշխատավարձերի նկատմամբ:
345. Ընտանեկան նպաստների հարաբերակցությունը նվազագույն և միջին աշխատավարձերի նկատմամբ 2010-2014 թթ.
Աղյուսակ 8.3
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2010թ.|2011թ.|2012թ.|2013թ.|2014թ.|
|__________________________________|______|______|______|______|______|
|Նպաստի միջին ամսական մեծությունը | 5914| 5914| 6674| 7390| 8480|
|մեկ շնչի հաշվով, դրամ | | | | | |
|__________________________________|______|______|______|______|______|
|Նվազագույն ամսական աշխատավարձ, | 30000| 37000| 45000| 50000| 50000|
|դրամ | | | | | |
|__________________________________|______|______|______|______|______|
|Միջին ամսական աշխատավարձ, դրամ |103313|103313|115665|128692|139792|
|__________________________________|______|______|______|______|______|
|Մեկ շնչի հաշվով նպաստ/նվազագույն | 19.7| 19.7| 17.9| 17.8| 18.7|
|աշխատավարձ հարաբերակցություն, % | | | | | |
|__________________________________|______|______|______|______|______|
|Մեկ շնչի հաշվով նպաստ/միջին | 5.7| 5.7| 5.8| 5.7| 6.1|
|աշխատավարձ հարաբերակցություն, % | | | | | |
._____________________________________________________________________.
346. Հիմք ընդունելով 2010 թ տվյալները 2011-2014 թթ. համար կատարվել են կանխատեսումներ երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստի չափի վերաբերյալ:
347. Կանխատեսումներ 2011-2014 թթ. երեխայի ծննդյան կապակցությամբ միանվագ նպաստի չափի վերաբերյալ (2010 թ. տվյալների հիման վրա)
Աղյուսակ 8.4
._____________________________________________________________________.
|Ցուցանիշներ |2010 թ.|2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|2014 թ. |
|___________________________|_______|_______|_______|_______|_________|
|Առաջին և երկրորդ երեխայի | 50.000| 50.000| 56.000| 58.000| 64.000|
|ծննդյան միանվագ նպաստի | | | | | |
|մեծությունը, դրամ | | | | | |
|___________________________|_______|_______|_______|_______|_________|
|Նվազագույն սպառողական | 38.500| 38.500| 39.977| 41.325| 42.566|
|զամբյուղ, ամսական, դրամ | | | | | |
|___________________________|_______|_______|_______|_______|_________|
|Նպաստի չափ/նվազագույն | 129.9| 129.9| 140.1| 140.4| 150.4|
|սպառողական զամբյուղի | | | | | |
|հարաբերակցություն, % | | | | | |
|___________________________|_______|_______|_______|_______|_________|
|Երրորդ և հաջորդ երեխայի |430.000|430.000|480.000|496.000|1.000.000|
|ծննդյան միանվագ նպաստի | | | | | |
|մեծությունը, դրամ | | | | | |
|___________________________|_______|_______|_______|_______|_________|
|Երեխայի ծննդյան միանվագ | 4.1| 4.1| 4.7| 5.1| 8.2|
|նպաստի գծով պետական ծախսեր,| | | | | |
|մլրդ դրամ | | | | | |
._____________________________________________________________________.
348. Համաձայն ՀՀ կառավարության 16.03.2006 թ. «Նախկին ԽՍՀՄ խնայբանկի ՀԽՍՀ հանրապետական բանկում մինչև 1993 թվականի հունիսի 10-ը ներդրված դրամական ավանդների դիմաց փոխհատուցման տրամադրման կարգը հաստատելու մասին» թիվ 352-Ն որոշման շարունակվում են նաև նախկին ԽՍՀՄ խնայբանկի ՀԽՍՀ հանրապետական բանկում ներդրված ավանդների դիմաց փոխհատուցման վճարման աշխատանքները: Կոտայքի մարզում հաշվառված 5750 անձից, 2008 թ. ընթացքում ավանդի փոխհատուցում է ստացել 534 անձ, իսկ 2009 թվականին` 873 անձ:
8.3 Կենսաթոշակային ապահովություն
349. Կենտրոնացված պլանային համակարգից շուկայական հարաբերություններին անցման հետևանքով արտադրական ծավալների անկումը և ցածր տեմպերով դրանց վերականգնումը, զբաղվածության մակարդակի կրճատումը, ստվերային տնտեսության առկայությունը ուղղակիորեն նպաստեցին համակարգի վիճակի վատացմանը:
350. ՀՀ-ում կենսաթոշակային օրենսդրության միասնական քաղաքականության վերջնական նպատակներն են.
ա) կատարած ներդրումներին համապատասխան կենսաթոշակի նշանակումը,
բ) սոցիալական ապահովության ոլորտում լարվածության մեղմացումը:
351. Ներկայումս ընթացող աշխատանքները երկու ուղղություն են նախանշել` սերունդների համերաշխության սկզբունքով գործող կենսաթոշակային համակարգի շարունակական կատարելագործում և համապատասխան ենթակառուցվածքների ստեղծում` կուտակային կենսաթոշակային ապահովագրության համակարգի ներդրում:
352. Ելնելով ՀՀ կառավարության «Կայուն զարգացման ծրագրի» պահանջներից հատկապես կարևորվում է պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների հաշվարկման բազան մեծացնելուն ուղղված ներկայիս գործընթացը: Այս համակարգը հնարավորություն է տալիս իրականացնել ապահովագրվածների իրավունքների հստակ հաշվառում (յուրաքանչյուր աշխատողի աշխատավարձի չափը, գործատուի և վարձու աշխատողի կողմից կատարված սոցիալական վճարների չափը, ապահովագրական ստաժի տևողությունը և այլն) և կենսաթոշակ նշանակել` անհատական հաշվում պահպանվող անհատական հաշվառման տվյալների հիման վրա, ելնելով կենսաթոշակային օրենսդրությունից:
353. Կենսաթոշակների բացարձակ ավելացումները, որոնք հիմնականում համընկել են ՀՀ կառավարության ռազմավարությանը, զգալիորեն հետ են մնացել հանրապետությունում միջին աշխատավարձի աճի տեմպերից, որոնք իրենց հերթին զգալիորեն գերազանցել են կանխատեսումները:
354. 2005 թ. ապրիլին կենսաթոշակի չափը (համեմատությունը կատարվում է 20 տարվա ապահովագրական ստաժի դեպքում) կազմեց 6.560 դրամ, 2006 թ. հունվարին` 7.130 դրամ, 2007 թ. հունվարին` 7.930 դրամ, 2008 թ. հունվարին` 13.120 դրամ, 2009 թ. հունվարին` 15.200 դրամ: Փաստում ենք, որ նշված տարիներին աստիճանաբար աճել է կենսաթոշակի հիմնական չափը` կրկնապատկվելով 4000 դրամից դառնալով 8000 դրամ, իսկ ապահովագրական ստաժի արժեքը գրեթե եռապատկվելով 160 դրամից` 450 դրամ:
355. Համաձայն «Կայուն զարգացման ծրագրի» հիմնադրույթների ժողովրդագրական կանխատեսումները երկարաժամկետ հեռանկարում հետզհետե ավելի զգալի է դառնալու կենսաթոշակային համակարգի ֆինանսական կայունության առումով բնակչության անբարենպաստ կառուցվածքի` բնակչության «ծերացման» ազդեցությունը: Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ կենսաթոշակային համակարգի պարամետրիկ բարեփոխումները և կուտակային համակարգի ներդրումը կարող են զգալիորեն մեղմել բնակչության ծերացման հետևանքով ուժգնացող ֆիսկալ ճնշումները:
356. Կոտայքի մարզում 01.12.2009 թ. դրությամբ բնակվում են 40174 կենսաթոշակառուներ, որից Հրազդանում 8806, Աբովյանում 16938, Եղվարդում 8512, Չարենցավանում 5918:
357. Ոլորտի առաջիկա տարիների զարգացման միտումները պայմանավորված կլինեն նաև բարեփոխումների շարունակական իրականացման ապահովմամբ, մասնավորապես ապահովագրական կենսաթոշակների չափերը` համակարգին կատարված վճարումների չափերով պայմանավորելու և բոլոր կենսաթոշակների չափերի շարունակական բարձրացում ապահովելու ուղղությամբ:
358. ՀՀ կառավարության գործունեությունը միտված է լինելու`
1) նվազագույնի հասցնել, ապա` բացառել աղքատությունը և աղքատության ռիսկը կենսաթոշակառուների շրջանում,
2) շարունակաբար նվազեցնել աշխատող բնակչության և կենսաթոշակառուների (ներառյալ` հաշմանդամների) կենսամակարդակների միջև առկա մեծ տարբերությունը` թույլ չտալով վերջինիս հետագա խորացումը:
8.4 ՏԱՐԵՑՆԵՐ
360. Համաձայն միջազգայնորեն ընդունված սահմանման սոցիալական պաշտպանության առարկա է ծերությունը, որը ընդգրկում է դրամական ու ոչ դրամական առողջապահական օժանդակությունը` կապված ծերության հետ: Տարեցների հիմնախնդիրը ևս դիտարկելով կենսաթոշակառուների թվակազմում կարելի է փաստել, որ առկա է ծերացման միտումը: Այս հանգամանքը նաև իր ազդեցությունը ունեցավ կենսաթոշակային տարիքի բարձրացմամբ, որոշ տեսակներով կենսաթոշակի անցման դժվարացմամբ, երիտասարդ ընտանիքների արտագաղթով, ծնելիության կտրուկ անկմամբ, որը և հանգեցրեց տարեց բնակչության չափաբաժնի ավելացմանը:
361. Պետական քաղաքականությամբ մեծ ուշադրություն է դարձված նաև տարեցներին: Ներկայումս ուշադրության կենտրոնում են նաև կարիքավոր տարեց քաղաքացիները. ոչ մի դժվարություն չկա կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված, խնամքից զուրկ տարեցներին տուն ինտերնատներում տեղավորվելու հարցում: Գործընթացն իրականացվում է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համագործակցված:
362. Խնամքի կարիք ունեցող տարեցների և հաշմանդամների շուրջօրյա խնամքը և սոցիալական սպասարկումը իրականացվում է ստացիոնար և տնային պայմաններում: Հանրապետությունում ստացիոնար սպասարկում իրականացնում են համակարգի տարեցների տուն-ինտերնատները, որտեղ սպասարկվում են ավելի քան 1010 տարեցներ, որոնց խնամքը լրիվ իրականացվում է պետության կողմից: 2010-2012 թթ. միջնաժամկետ ծրագրով մեծ ուշադրություն է դարձվելու տնային պայմաններում միայնակ տարեցների և հաշմանդամների սոցիալական սպասարկմանը:
363. Հանրապետությունում տնային պայմաններում ներկայումս սպասարկվում են ավելի քան 6000 միայնակ ծեր և հաշմանդամ: Այս բնագավառում անհրաժեշտ է համարվել ընդլայնել տնային սոցիալական սպասարկման ձևը, որն ավելի ընդունելի կլինի քաղաքացիների համար, քանի որ նրանք չեն կտրվի իրենց միջավայրից, միաժամանակ հենց տանը սպասարկելով ավելի քիչ պետական միջոցներ կպահանջվեն:
364. Ներկայիս սոցիալ-տնտեսական պայմաններում տարեցների լիարժեք սոցիալական պաշտպանության անհրաժեշտությունը պայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով;
1) Քանի որ ծերությունը կյանքի յուրահատուկ կենսաբանական փուլերից է, ապա տարեցների խոցելիությունը օբյեկտիվ է: Նրանք համարվում են բժշկական և սոցիալական ծառայությունների ամենախոշոր սպառողները, սակայն կենսաթոշակների ցածր մակարդակի պատճառով տարեցներն այսօր բնակչության ամենաանպաշտպան խմբերից են:
2) Տարեցներն ավելի զգայուն են հասարակական փոփոխությունների նկատմամբ և դրա համար կրում են սոցիալական, քաղաքական և տնտեսական համակարգերի արմատական փոփոխությունների ամբողջ բեռը:
3) Քանի որ բնակչության կատեգորիան սոցիալականացվել է բոլորովին այլ միջավայրում, ապրելակերպի փոփոխությունները, սոցիալական և տնտեսական համակարգերի տրանսֆորմացիան նպաստել են տարեցների, հատկապես միայնակ ծերերի, հասարակությունից օտարմանը, մեկուսացմանը:
8.5 ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՆԵՐ
365. Պետության կողմից սոցիալական աջակցության համար նախատեսված միջոցների բաշխումը նպատակային դարձնելու համար սոցիալական հավասարության սկզբունքից անցում կատարվեց սոցիալական արդարության սկզբունքին. 1999 թ. ներդրվեց ընտանեկան նպաստի համակարգը` հիմքում ունենալով ընտանիքների անապահովության աստիճանը: Խնդրի լուծումը թեև որոշակիորեն բարելավվեց աղքատության ընտանեկան նպաստի համակարգի ներդրումով, սակայն այդ համակարգին անցնելով բնակչության մի մասը (հատկապես` հաշմանդամները` «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով 1993 թ.) զրկվեցին իրենց ամրագրված արտոնություններից: Հաշմանդամների հիմնահարցերը մասամբ լուծվում են «ՀՀ հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով: Այս օրենքին համապատասխան, հաշմանդամները օգտվում են պրոթեզաօրթոպեդիկ և վերականգնողական պարագաներով անվճար ապահովման իրավունքից:
366. Ստորև ներկայացվում է Կոտայքի մարզի հաշմանդամների թվաքանակը` 2009 թ. համար` ըստ տարածաշրջանների:
Աղյուսակ 8.5
.______________________________________________________________.
|Տարածաշրջանները |հաշմանդամների թիվը|բնակչության թիվը| % |
|___________________|__________________|________________|______|
|Հրազդանի տ/շրջանը | 3005 | 68231 | 4.3 |
|___________________|__________________|________________|______|
|Աբովյանի տ/շրջան | 4880 | 115187 | 4.2 |
|___________________|__________________|________________|______|
|Եղվարդի տ/շրջան | 2060 | 62112 | 3.3 |
|___________________|__________________|________________|______|
|Չարենցավանի տ/շրջան| 1230 | 35170 | 3.4 |
|___________________|__________________|________________|______|
|Կոտայքի մարզ | 11175 | 280700 | 3.8 |
.______________________________________________________________.
367. ՀՀ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին իրականացվում են հետևյալ ծրագրերը, որոնք նախատեսված են հանրապետության բոլոր մարզերում բնակվող հաշմանդամների համար, թեպետ, այդ ծառայությունները կենտրոնացված են Երևանում.
1) պրոթեզաօրթոպեդիկ օգնության, վերականգնողական պարագաների, սայլակների և լսողական սարքերի տրամադրում,
2) աչքի պրոթեզավորում,
3) ձայնաստեղծ սարքերի տրամադրում,
4) տեսողությունից հաշմանդամություն ունեցող անձանց «Արև» համակարգով ուսուցանում և համակարգչային տեխնիկայով ապահովում,
5) ուշ տարիքում տեսողությունը կորցրած հաշմանդամների համար ձայնագրության ծառայությունների ձեռքբերում,
6) հոգեկան առողջության վերականգնում «Սթրես» կենտրոնում,
7) բժշկասոցիալական վերականգնում և հիվանդանոցային բուժում «Արթմեդ» բժշկական կենտրոնում:
368. Վատ լսող երեխաների զարգացման ցերեկային կենտրոնը գտնվում է Երևանում, սակայն սպասարկում է ողջ հանրապետությունը: Ծրագրի իրականացնողը` «Հավատ» վատ լսող երեխաների մայրերի հասարակական կազմակերպություն է, ծրագրի իրականացմանն աջակցում է ԱՄՆ ՄԶԳ Հայաստան սոցիալական պաշտպանության համակարգերի հզորացման ծրագիրը:
369. Միայնակ տարեցներին և հաշմանդամներին տնային պայմաններում խնամքի ծառայություններ են տրամադրվում «Առաքելություն Հայաստան» ԲՀԿ-ի կողմից:
370. Հաշմանդամների պրոթեզավորումը և վերականգնողական պարագաներով ապահովումը նպաստում է նրանց հասարակություն ինտեգրմանը: Վերականգնման արդյունքում նրանք հնարավորություն ունեն աշխատելու` մասամբ հոգալու իրենց, ինչպես նաև` ընտանիքի սոցիալական խնդիրները, որն այսօր մեր երկրի սոցիալական քաղաքականության ռազմավարության պահանջներից է: ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համագործակցված աշխատանք է իրականացվել մարզի հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով (վերին և ստորին վերջույթների պրոթեզներ, օրթեզներ, պրոթեզի և օրթոպեդիկ կոշիկներ, հենակներ, արմնկահենակներ, ձեռնափայտեր, բուժական սեղմիրաններ և աղեկապեր, սուպինատորներ և այլն) ապահովելու ուղղությամբ: Նման պարագաների կարիքավորների հերթագրումը կատարվում է մարզի սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալությունների կողմից` մարզի թվով երեք բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովների (ԲՍՓՀ) կողմից լրացված վերականգնողական անհատական ծրագրերի հիման վրա: Նրանց միջոցով կազմակերպվում է նաև պետական բյուջեի միջոցներով գնված վերականգնողական պարագաների (սայլակներ, քայլակներ, լսողական սարքեր, աչքի և կրծքագեղձի պրոթեզներ) տրամադրում:
371. Նպատակահարմար է, որ հաշմանդամների գույքի վերանորոգման ծառայություն ստեղծվի նաև Հրազդանում: Հաշմանդամներին օգնություն է ցուցաբերվել նաև «Ինտերկապ» բարեգործական հասարակական կազմակերպության շնորհիվ: Մարզի հաշմանդամներին աջակցություն է ցույց տրվում եվրոպական տարբեր երկրներից ներկրված բուժական և հաշմանդամներին առաջնահերթ անհրաժեշտ պարագաներով (հենակ, սայլակ, բուժպարագաներ, հանդերձանք և այլն):
372. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովին աջակից է նույնատիպ Կոտայքի մարզային հանձնաժողովը, որը բավականին կառուցողական գործառույթներ է մշակել: Մասնավորապես, ներկայացվել է 2009 թ. հաշմանդամների խնդիրների լուծմանն ուղղորդված ծրագրերի նախագծեր, որոնք պետք է իրականացվեն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության համապատասխան վարչության հետ համատեղ:
373. Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության պետական ռազմավարական նպատակը նրանց առավելագույնս և համակողմանի ինտեգրումն է հասարակայնության լիարժեք կյանքին, նրանց մասնակցության ապահովումը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներին: Ի տարբերություն մայրաքաղաքում եղած հնարավորությունների, մարզերում դեռևս լուրջ բարեփոխումների անհրաժեշտություն կա: Հիմնախնդիր է մնում այնպիսի տարրական հարցերի կարգավորումը, ինչպիսին շարժողական խնդիրներ ունեցող հաշմանդամների մուտքի մատչելիության ապահովումն է դեպի պետական ու տեղական ինքնակառավարման հիմնարկներ, հասարակական, մշակութային, մարզական կառույցներ, ընտրատեղամասեր և այլն:
8.6 Աշխատանքի և զբաղվածության ոլորտ
374. Գործազրկությունը աղքատության ամենակարևոր պատճառներից է: Ինչպես ցույց են տալիս հետազոտությունները, երեք գործազուրկներից մոտավորապես երկուսը ենթակա են աղքատության ռիսկի: Սակայն, նույնիսկ զարգացած երկրների համար միայն զբաղվածության ապահովումը դեռ բոլոր հիմնախնդիրների լուծումը չէ: Զբաղվածության և աղքատության մակարդակների համեմատությունը վկայում է, որ աղքատությունը կարող է տարածված լինել նույնիսկ զբաղվածության բարձր մակարդակի դեպքում: Այս առումով կարևորվում է նաև ակտիվ սոցիալական այն միջոցառումների իրականացումը, որոնք ուղղված են աշխատուժի վերարտադրմանը, նրա որակավորման բարձրացմանը և աշխատաշուկայի ժամանակակից պահանջներին համապատասխանող պայմանների ստեղծմանը:
375. Օրենսդրական փոփոխությունների հետևանքով շարունակվեցին աշխատաշուկայի կառուցվածքի որակական և քանակական փոփոխությունները, գործազրկության կառուցվածքը, հաշվառման մեջ մնացին հիմնականում ակտիվ աշխատանք փնտրողները, շարունակվեց ավելանալ գործազուրկ երիտասարդների թվաքանակը:
376. Զբաղվածության ոլորտի գերակայություններ են.
1) աշխատուժի մրցունակության շարունակական բարձրացում,
2) աշխատուժի առաջարկի և պահանջարկի անհամամասնությունների մեղմում,
3) երիտասարդների (այդ թվում` գյուղական երիտասարդության) զբաղվածության ապահովման աջակցություն,
4) աշխատաշուկայում անմրցունակ խմբերի, մասնավորապես` հաշմանդամների զբաղվածության ապահովմանն ուղղված ծրագրերի ծավալների մեծացում,
5) սոցիալական գործընկերության համագործակցության ընդլայնում:
377. Զբաղվածության մարզային և տարածքային կենտրոնի հիմնական խնդիրը զբաղվածության կարգավորման պետական ծրագրերի իրականացումն է, որոնք ուղղված են բնակչության լրիվ և արդյունավետ զբաղվածության ապահովման համար պայմանների ստեղծմանը:
378. Հանրապետության բոլոր մարզերում (այդ թվում` Կոտայքի մարզում) զբաղվածության տարածքային կենտրոնների միջոցով իրականացվում են հետևյալ ծրագրերը.
1) «Մասնագիտական ուսուցման կազմակերպում»,
2) «Աշխատաշուկայում անմրցունակ անձանց աշխատանքի ընդունելու դեպքում աշխատավարձի մասնակի փոխհատուցում գործատուին»,
3) «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքների կազմակերպում»,
4) «Ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու նպատակով պետական գրանցման համար գործազուրկներին և հաշմանդամներին տրամադրվող ֆինանսական աջակցություն»,
5) «Գործազուրկներին այլ վայր աշխատանքի գործուղելու կապակցությամբ նյութական ծախսերի հատուցում»,
6) «Աշխատանքի տոնավաճառի կազմակերպում»
7) «Գործազրկության նպաստի վճարում»
8) «Գործազուրկի մահվան դեպքում` թաղման նպաստի վճարում»
379. Համաձայն վիճակագրական տվյալների կարող ենք փաստել թե ինչպիսի բաշխվածություն կա չզբաղված աշխատանք փնտրող քաղաքացիների և գործազուրկների թվաքանակների միջև:
Աղյուսակ 8.6.Չզբաղված քաղաքացիների և գործազուրկների թվաքանակի բաշխումը` ըստ մարզերի (01.01.2006-01.01.2009 թթ. ժամանակահատվածում)
.____________________________________________________________________.
|Մարզեր |Չզբաղված քաղաքացիների թիվը | Նրանցից` գործազուրկներ |
| |___________________________|____________________________|
| |2006թ.|2007թ.|2008թ.|2009թ.| 2006թ.|2007թ.|2008թ.|2009թ.|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|ք. Երևան | 25773| 18882| 17066| 26740| 22443| 17832| 16736| 26543|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Արագածոտն | 1796| 1512| 1337| 1508| 1257| 1437| 1310| 1457|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Արարատ | 4065| 2759| 2910| 3450| 3086| 2674| 2860| 3419|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Արմավիր | 5111| 3806| 3234| 3816| 3422| 2902| 3158| 3770|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Գեղարքունիք| 6750| 5918| 5760| 6257| 4471| 5414| 5454| 6068|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Լոռի | 24235| 18798| 11102| 11293| 19000| 17670| 10673| 11078|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Կոտայք | 6411| 4899| 5806| 8050| 4872| 4723| 5676| 7925|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Շիրակ | 19872| 18600| 16306| 12351| 16071| 16321| 15422| 11694|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Սյունիք | 11481| 10031| 8495| 6870| 9745| 9829| 8341| 6689|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Վայոց Ձոր | 1774| 1392| 1104| 1134| 1298| 1321| 1050| 1090|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Տավուշ | 4649| 4674| 4460| 4798| 3326| 4448| 4370| 4760|
|___________|______|______|______|______|_______|______|______|______|
|Ընդամենը` |111917| 91271| 77580| 86267| 88991| 84571| 75050| 84493|
.____________________________________________________________________.
380. Մարզի տարածքում գրանցված գործազուրկների ճնշող մեծամասնությունը քաղաքաբնակներ և միջին տարիք (30-50 տարեկան) ունեցողներն են: Գործազրկությունը սերտորեն կապված է աղքատության հետ: Թվական տվյալներով այսօր շատ աղքատ է յուրաքանչյուր հինգերորդը: Աղքատ է զբաղված բնակչության գրեթե չորսից մեկը, որը հետևանք է ցածր վարձատրության (հատկապես մշակույթի և արվեստի բնագավառների):
381. Կոտայքի մարզում 01.01.2010 թ. պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների թիվը կազմում է 7925 մարդ
1. Գործազրկության մակարդակը` 9.2%
2. Աշխատանք են փնտրում 8795 մարդ
3. Չզբաղված, աշխատանք փնտրողների թիվը կազմում է` 8050 մարդ:
382. Կոտայքի մարզի գործազուրկների և աշխատանք փնտրող քաղաքացիների թվական տվյալները` ըստ տարածաշրջանների
Աղյուսակ 8.7
._________________________________________________________________.
| | |Հրազդան|Աբովյան|Եղվարդ|Չարենցավան|Կոտայքի|
| | | | | | |մարզ |
|________________|______|_______|_______|______|__________|_______|
|Աշխատանք |01.01.|1769 |3052 |1286 |2688 |8795 |
|փնտրողների թիվը |2010թ.| | | | | |
|________________|______|_______|_______|______|__________|_______|
|Գործազուրկների |01.01.|1579 |2667 |1178 |2501 |7925 |
|թիվը |2010թ | | | | | |
._________________________________________________________________.
383. Ակնհայտ է, որ գործազրկությունը լրջագույն խնդիր է այսօր, հատկապես` կանանց շրջանում, և իր բացասական ազդեցությունն է ունենում բնակչության կենսագործունեության վրա: Ակնառու տնտեսական հետևանքներից (անհատի, ընտանիքի եկամտի կորուստ) բացի, այն այսօր ունի մի շարք սոցիալական հետևանքներ, մանավանդ եթե խոսքը գնում է երկարատև գործազրկության մասին: Այսպես.
1) մեկից ավելի տարով աշխատանքային գործունեության դադարեցումը հանգեցնում է մասնագիտական հմտությունների կորստի,
2) եկամուտների, գոյության միջոցների բացակայությունը հասարակության մեջ սոցիալական դիրքի նվազման, ցածր ինքնագնահատականի ձևավորման, մեկուսացման և բարոյազրկման պատճառ է դառնում,
3) աշխատանք փնտրելու անհաջող փորձերը սթրեսների, վարքագծի շեղումների տարբեր ձևերի դրսևորման (հարբեցողություն և այլն) պատճառ են դառնում:
384. Վերջին տարիներին նկատելի է գործազուրկների թվաքանակի նվազումը:
Սա բացատրվում է նրանով, որ.
1) 2006 թ. հունվարի 1-ից գործողության մեջ մտած «Բնակչության զբաղվածության և գործազրկության դեպքում սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 5-րդ կետի համաձայն` եթե գործազուրկը «Անհարգելի պատճառով 6 ամսվա ընթացքում 3 անգամ զբաղվածության պետական ծառայության հրավերով չի ներկայացել աշխատանքի տեղավորման առաջարկություն ստանալու համար», ապա դադարեցվում է նրա գործազուրկի կարգավիճակը և հանվում է հաշվառումից,
2) տարեցտարի ավելանում են աշխատանքի տեղավորման ցուցանիշները:
385. Գործազուրկների թվի մեջ գերակշռում են 40-55 տարեկանները: Այս տարիքի մարդիկ հիմնականում երկարատև գործազուրկներ են (1-ից ավելի տարի մնացել են գործազուրկի կարգավիճակում), որի պատճառով կորցրել են իրենց մասնագիտական հմտությունները և ունակությունները, որոնք զբաղվածության տարածքային կենտրոններ են դիմում ընդգրկվելու այնպիսի աշխատանքներում, որտեղ մասնագիտական ունակություններ չեն պահանջում: Մասնավորապես դիմում են «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» ծրագրերում կամ ժամանակավոր աշխատանքներում ընդգրկվելու համար: Այս հանգամանքը չի ազդում երիտասարդների վրա, քանի որ ավելի ակտիվ են կողմնորոշվում աշխատաշուկայում և ավելի հեշտությամբ տեղավորվում հարմար աշխատանքի:
386. 2008-2009 թթ. ընթացքում Կոտայքի մարզի զբաղվածության կենտրոնների կողմից իրականացվել են աշխատաշուկայում աշխատանք փնտրողների մրցունակության բարձրացման և աշխատանքի տեղավորման 6 ծրագրեր:
Աղյուսակ 8.8
._____________________________________________________________________.
|հ/հ|Ծրագրերի բովանդակությունը|Հրազդան|Աբովյան|Եղվարդ |Չարենցա|Կոտայքի|
| | | | | |վան |մարզ |
|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|1 |Ընդամենը` մասնագիտական |24/66 |8/25 |9/12 |7/10 |48/113 |
| |ուսուցման կազմակերպում | | | | | |
| |(մարդ) 2008/2009 | | | | | |
|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|2 |Ձեռնարկատիրական |0/2 |0/0 |0/0 |0/1 |0/3 |
| |գործունեությամբ զբաղվելու| | | | | |
| |նպատակով պետական | | | | | |
| |գրանցման համար | | | | | |
| |գործազուրկներին և | | | | | |
| |հաշմանդամներին | | | | | |
| |տրամադրվող ֆինանսական | | | | | |
| |աջակցություն (մարդ) | | | | | |
| |2008/2009 | | | | | |
|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|3 |Աշխատաշուկայում |4/10 |2/3 |2/2 |3/5 |11/20 |
| |անմրցունակ խմբերին | | | | | |
| |աշխատանքի ընդունելու | | | | | |
| |դեպքում աշխատավարձի | | | | | |
| |մասնակի փոխհատուցում | | | | | |
| |գործատուին (մարդ) | | | | | |
| |2008/2009 | | | | | |
|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|4 |«Վարձատրվող հասարակական |6/6 |5/7 |8/4 |7/9 |26/26 |
| |աշխատանքներ» ծրագրերի | | | | | |
| |թիվը 2008/2009 | | | | | |
|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|5 |Վարձատրվող հասարակական |115/93 |67/99 |115/51 |38/65 |335/308|
| |աշխատանքների կազմակերպում| | | | | |
| |(մարդ) 2008/2009 | | | | | |
|___|_________________________|_______|_______|_______|_______|_______|
|6 |Աշխատանքի տեղավորում |178/183|169/173|128/108|343/298|818/762|
| |2008/2009 | | | | | |
._____________________________________________________________________.
387. Մասնագիտական ուսուցման մեջ ընդգրկված 113 աշխատանք փնտրողներից 17-ը եղել են հաշմանդամներ: Մասնագիտական ուսուցման, վերամասնագիտացման, որակավորման բարձրացման դասընթացներն անցել են հետևյալ մասնագիտությունների գծով` «Վարսահարդար», «Մատնահարդար», «Դիմահարդար», «Խոհարարություն», «Հրուշակագործություն», «Սեղանի ձևավորում», «Ծաղկի դիզայներ», «Համակարգչային դիզայն», «Համակարգչային գործավարություն, ղեկավարի օգնական ռեֆերենտ», «Տեքստերի համակարգչային ձևավորում և տպագրություն» և այլն:
388. 2001 թ.-ից հանրապետությունում իրականացվում է «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքների կազմակերպում» (նախկինում «Նպաստ աշխատանքի դիմաց» ծրագիրը), որը ապահովում է գործազուրկ և աշխատանք փնտրող անձանց ժամանակավոր զբաղվածություն. չի պահանջում մասնագիտական որակավորում, ունի սոցիալական օգտակար ուղղվածություն և նպատակաուղղված է համայնքի սոցիալ-կենցաղային նշանակության աշխատանքների կատարմանը:
389. Հասարակական աշխատանքների կազմակերպումն զբաղվածության բնագավառում իրականացվող կարևոր ծրագրերից մեկն է, որի հիմնական նպատակը աշխատաշուկայի լարվածության թուլացումն է և աշխատանք փնտրող քաղաքացիների ժամանակավոր զբաղվածության ապահովումը և սոցիալական վիճակի բարելավումը, ինչպես նաև լրացուցիչ եկամտի ապահովումը:
390. 2009 թ. «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» ծրագրով Կոտայքի մարզում իրականացվել են 25 ծրագրեր, որոնցում ընդգրկվել են 284 մարդ, իրացվել է 42.003.132 դրամ:
391. Կոտայքի մարզում իրականացված վարձատրվող հասարակական աշխատանքների մասին` թվական տվյալներ (2007-2009 թթ.)
Աղյուսակ 8.9
.________________________________________________________
|Մարզի | 2007 թ. | 2008 թ. |
|Զբաղվածության |___________________|___________________|
|տարածքային |Ծրագ-|գումա-|մասնա-|Ծրագ-|գումա-|մասնա-|
|կենտրոնները |րերի |րը |կից- |րերի |րը |կից- |
| |թիվը |(հազ. |ների |թիվը |(հազ. |ների |
| | |դ) |թիվը | |դ) |թիվը |
| | | |(մարդ)| | |(մարդ)|
|_______________|_____|______|______|_____|______|______|
|Հրազդանի ԶՄԿ | 6| 13092| 80| 6| 11256| 115|
|_______________|_____|______|______|_____|______|______|
|Աբովյանի ԶՏԿ | 0| 0| 0| 5| 9507| 67|
|_______________|_____|______|______|_____|______|______|
|Եղվարդի ԶՏԿ | 8| 13570| 193| 8| 9630| 115|
|_______________|_____|______|______|_____|______|______|
|Չարենցավանի ԶՏԿ| 9| 8403| 155| 7| 6504| 38|
|_______________|_____|______|______|_____|______|______|
|Կոտայքի մարզ | 23| 35065| 428| 26| 36897| 335|
.________________________________________________________
.___________________________________.
|Մարզի | 2009 թ. |
|Զբաղվածության |___________________|
|տարածքային |Ծրագ-|գումա-|մասնա-|
|կենտրոնները |րերի |րը |կից- |
| |թիվը |(հազ. |ների |
| | |դ) |թիվը |
| | | |(մարդ)|
|_______________|_____|______|______|
|Հրազդանի ԶՄԿ | 5| 10300| 69|
|_______________|_____|______|______|
|Աբովյանի ԶՏԿ | 7| 15795| 99|
|_______________|_____|______|______|
|Եղվարդի ԶՏԿ | 4| 4982| 51|
|_______________|_____|______|______|
|Չարենցավանի ԶՏԿ| 9| 10926| 65|
|_______________|_____|______|______|
|Կոտայքի մարզ | 25| 42003| 284|
.___________________________________.
392. 2007-2009 թթ. Կոտայքի մարզում կենսագործված «Վարձատրվող հասարակական աշխատանքներ» 74 ծրագրերում ստեղծվել է 1047 ժամանակավոր աշխատատեղ, իրացվել 113 մլն 965,2 հազար դրամ գումար:
8.7 Փախստականների հիմնահարցեր
393. Որպես առանձնահատկություն ունեցող սոցիալապես անապահով առանձին խումբ փախստականները սոցիալական օժանդակության խնդիր ունեն: Կոտայքի մարզը մեծաթիվ փախստականներ է ընդունել, որոնցից մեծ մասը կրկնակի արտագաղթի են ենթարկվել: Այսպես, նախորդ դարի 90-ական թվականներին փաստված ավելի քան 12 հազար փախստականներ բռնագաղթվել են Ադրբեջանի հանրապետությունից: Հատկանշական է, որ տարվա ընթացքում փախստականների թիվը փոփոխվում է նաև կապված նրանց սեզոնային արտագնա աշխատանքի մեկնելու փաստի հետ: Փախստականաբնակ են մարզի բոլոր տարածաշրջանները:
394. 01.01-2009 թ. դրությամբ մարզում փաստացի բնակվում է 10113 փախստական, որոնցից
1) աշխատունակ են` 4673 մարդ (46.2%),
2) նախկին քաղաքաբնակներ են` 8596 մարդ (85%),
3) ստացել են ՀՀ քաղաքացիություն` 8530 մարդ,
4) բնակարանի կարիքավոր են փախստականի 327 ընտանիքներ:
395. Ժողովրդագրական առումով փախստականները բնութագրվում են որպես`
1) Բնական վերարտադրության խաթարումներով ու ինտենսիվ «ծերացող համակցություն»: Փախստականների 60-69 տարեկանների տեսակարար կշիռը մոտ 1.5-3.5 անգամ ավելի մեծ է, քան 0-4 տարեկան երեխաներն ու 25-29 տարեկան երիտասարդներինը: Փախստականների մոտ տեղաբնակների համեմատ 3-4 անգամ շատ են միայնակ ընտանիքները, հատկապես միայնակ ծերերը, 1.5 անգամ պակաս են երիտասարդ տղամարդիկ, 2-3 անգամ պակաս են 5-14 տարեկան երեխաները:
2) Միգրացիոն մեծ ակտիվությամբ, փախստականների միգրացիան 2-3 անգամ բարձր է տեղաբնակներից, որով և բացատրվում է նրանց թվաքանակի նվազումը:
3) 2006-2009 թթ. ընթացքում մարզի 318 փախստական ընտանիքներ բնակարանի գնման վկայագրերով ձեռք են բերել բնակարաններ: Ժամանակավոր կացարաններում բնակվում են դեռևս 327 փախստական ընտանիքների:
4) Զբաղվածության ցածր մակարդակը: Փախստականների մեջ տեղաբնակների համեմատ 1.7 անգամ քիչ են գործատուները, 2 անգամ քիչ են արտադրության մեջ զբաղվածները, 3 անգամ պակաս են մշտական աշխատանք ունեցողները:
396. Փախստականների համար ամենահրատապ լուծում պահանջող հարցը բնակարանային հիմնահարցն է, քանի որ այսօր հարյուրավոր փախստական ընտանիքներ բնակվում են անբարեկարգ ժամանակավոր կացարաններում, հանրակացարաններում:
8.8 Զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) ազատամարտիկների
բնակարանային ապահովության հիմնահարցեր
397. 2003-2008 թթ. աջակցություն են ստացել զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) ազատամարտիկների 135 ընտանիքներ: 01.01-2009 թ. դրությամբ Կոտայքի մարզում հաշվառված են բնակարանի 280 կարիքավոր ընտանիքներ (անօթևան, բնակարանի բարելավում), այդ թվում
ա) զոհված զինծառայողի 98 ընտանիքներ (որից` 13 անօթևան)
բ) հաշմանդամ զինծառայողի 182 ընտանիքներ (որից` 48 անօթևան):
398. ՀՀ կառավարության 09.06.2005 թ. թիվ 947-Ն որոշման պահանջներով մարզի համայնքներից պարբերաբար (ամեն տարի) հավաքագրվել է մարզի զոհված (մահացած) կամ հաշմանդամ (վիրավոր) զինծառայողների (ազատամարտիկների) բնակարանային հիմնախնդիր ունեցող ընտանիքների փաստաթղթերը: ՀՀ պաշտպանության նախարարության (ՀՀ ՊՆ) հատուկ հանձնախմբի հետ համատեղ ուսումնասիրվել է հիշյալ բնակարանի կարիքավոր ընտանիքների փաստաթղթերը, կատարվել տնայցեր:
8.9 Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը.
399. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում մարզի զարգացման գերակա նպատակն է համարվում սոցիալական ծառայությունների մատչելիության և որակի բարձրացումը:
1) Սոցիալական աջակցության ծրագրերի վերաբերյալ բնակչության իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում,
2) Սոցիալական ծառայություններ մատուցող կադրերի շարունակական վերապատրաստումներ.
3) Սոցիալական աշխատանքի ծառայությունների հիմքի վրա ընտանեկան կենտրոնների հիմնում (որոնք կզբաղվեն կյանքի դժվարին պայմաններում հայտնված անապահով, բազմազավակ, միայնակ մոր կարգավիճակով ընտանիքների, որբ և մուրացիկ երեխաների խնդիրներով, նաև ծնողական հմտությունների ուսուցմամբ),
4) Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների նյութատեխնիկական պայմանների բարելավում և արդիականացում.
5) Սոցիալական ծառայությունների համակարգի կառավարման բարելավումը.
400. Նշված գերակա խնդիրները իրականացնելու նպատակով մշակվել են հետևյալ 8 ծրագրերը.
1) Կոտայքի մարզի յուրաքանչյուր համայնքի բնակչության սոցիալական վիճակի հիմնավոր ուսումնասիրություն և ըստ դրա սոցիալական տարաբնույթ ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում,
2) Սոցիալական ծառայություններ մատուցող տարածքային մարմինների շենքային պայմանների բարելավում և սոցիալական տարբեր ծառայությունների գործունեության կազմակերպում և համակարգում
3) Հրազդան քաղաքում տարեցների և հաշմանդամների սոցիալական ծառայություններ մատուցող շուրջօրյա խնամքի կենտրոնի կառուցում և գործունեության կազմակերպում և համակարգում
4) Հրազդանում հաշմանդամների վերականգնողական և պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների վերանորոգման ծառայության կազմակերպում և համակարգում
5) «Աբովյանի թիվ 1 հատուկ օժանդակ դպրոցի» զարգացում,
6) Գործազրկության մակարդակի նվազեցում,
7) Փախստականների ընտանիքների բնակարանային ապահովում
8) Զոհված կամ հաշմանդամ դարձած զինծառայողների ընտանիքների բնակարանային ապահովում:
9. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
9.1 Գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը, մարզի
բնատնտեսական պայմանները և տեղը հանրապետության գյուղատնտեսության մեջ
401. Կոտայքի մարզի գյուղատնտեսական հողատեսքերն ընդգրկում են մարզի ընդհանուր տարածքի 76.8%-ը (161598.0 հա): Մարզը սահմանամերձ չէ և ըստ բնակլիմայական պայմանների բաժանվում է լեռնային և բարձր լեռնային գոտիների: Մարզում, ըստ բարձունքային գոտիականության, հերթափոխվում են Հանրապետության տարածքին բնորոշ կլիմայի գրեթե բոլոր տեսակները: Արևափայլքի տարեկան տևողությունը տատանվում է 1920 ժամից մինչև 2400 ժամի սահմաններում: Տարվա ամպամած օրերի միջին թիվը կազմում է 75: Օդի միջին ջերմաստիճանը հունվարին -7.9 ՛C-ից մինչև - 19.8 ՛C է, հուլիս-օգոստոսին` 13.0-25.4 ՛C: Օդի նվազագույն ջերմաստիճանը դիտվել է Հրազդանում (-31 ՛C), առավելագույնը` Եղվարդում (32 ՛C): Տեղումների տարեկան քանակը տատանվում է 310 մմ - մինչև 726 մմ: Տեղումների առավելագույն մասը դիտվում է ապրիլին, նվազագույնը` օգոստոսին: Աշնանը դիտվում է առատ տեղումների երկրորդ շրջանը:
402. Մարզի 37.9 հազ. հա վարելահողերից 2008 թ. գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսությունների կողմից օգտագործվել է 17.5 հազ. հա, որից 13.1 հազ. հա հացահատիկային մշակաբույսերի տակ: Համայնքներում փաստացի չի օգտագործվել 19.7 հազ. հա վարելահող: Չօգտագործվող վարելահողերը հիմնականում գտնվում են բարձրադիր գոտում և բնակավայրից հեռու, քարքարոտ են, դժվար մշակելի:
403. Ըստ հողային հաշվեկշռի մարզում գյուղատնտեսական հողատեսքերի կառուցվածքը բնութագրվում է աղյուսակ 9.1-ում ներկայացված տվյալներով:
Աղյուսակ 9.1. Կոտայքի մարզի գյուղատնտեսական հողատեսքերի կազմը բնորոշող ցուցանիշներն ըստ 2008 թ. հաշվեկշռի տվյալների (հա)
.____________________________________________________________________.
| |Գյուղա- | Այդ թվում |
| |տնտեսական |________________________________________________|
| |հողատեսքերը|Վարելա-|Բազմամյա |Խոտհարքներ|Արոտա- |Այլ |
| |ընդամենը |հողեր |տնկարկներ| |վայրեր |հողատեսքեր|
|_______|___________|_______|_________|__________|________|__________|
|Տարածքը| 161598.0|37904.7| 2317.4| 10833.9| 84001.9| 26456.2|
|(հա) | | | | | | |
.____________________________________________________________________.
404. Մարզի գյուղատնտեսական հողատեսքերի մեջ մեծ կշիռ ունեն արոտավայրերը (51.9%) և վարելահողերը (23.5%): Մարզի գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը 2008 թ.-ի տվյալներով կազմել է 63.7 մլրդ. դրամ, որը կազմում է հանրապետության գյուղատնտեսության ամբողջ համախառն արտադրանքի 10.0%-ը: 2008 թ. տվյալներով Հանրապետության համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) ձևավորման մեջ գյուղատնտեսության Կոտայքի մարզի բաժնեմասը կազմել է 9.5%:
Աղյուսակ. 9.2 ՀՀ Կոտայքի մարզում 2006-2008 թթ. գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքսի և բերքահավաքի տվյալները
._____________________________________________________________________.
| | 2007 | 2008 | 2009 |
|___________|__________________|__________________|___________________|
| |տարա- |համա- |մի- |տարա- |համա- |մի- |տարա- |համա- |միջին|
| |ծու- |խառն |ջին |ծու- |խառն |ջին |ծու- |խառն |բերքը|
| |թյունը|բերքը |բեր-|թյունը|բերքը |բեր-|թյունը|բերքը |(տ) |
| |(հա) |(տ) |քը |(հա) |(տ) |քը |(հա) |(տ) | |
| | | |(տ) | | |(տ) | | | |
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Հացահատիկ | 13146|243316| 1.8| 12996|197726| 1.5| 11647| 17461|15.00|
|և ընդեղեն | | | | | | | | | |
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Կարտոֆիլ | 811|181911|22.4| 841|173325|20.6| 833| 16075|193.6|
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Բանջարեղեն | 1380|298319|21.6| 1344|304210|22.6| 1336| 26817|200.7|
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Պտուղ | 2075|191067| 9.2| 2095|263578|12.5| 2420| 22219| 58.1|
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Խաղող | 335| 5242| 1.6| 342| 1835| 5.3| 349| 283| 8.1|
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Կուտակվել է| -| 69614| -| -| 70036| -| -| 69410| -|
|խոտ | | | | | | | | | |
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Ծղոտ | -| 10352| -| -| 10005| -| -| 840| -|
|___________|______|______|____|______|______|____|______|______|_____|
|Աշնանացան | 5814| -| -| 6193| -| -| 4633| -| -|
._____________________________________________________________________.
405. Ներկայացված տվյալները հնարավորություն են տալիս հետևություն անելու, որ Կոտայքի մարզի գյուղատնտեսության համար առաջնահերթ հիմնախնդիր է տնտեսությունների մասնատվածությունը, հողատեսքերի փոքր չափերը: Վերջինիս հետևանքով ցածր է արտադրության արդյունավետությունը, հնարավոր չէ կիրառել անհրաժեշտ ցանքաշրջանառություն և արտադրության տեխնոլոգիաներ, դժվարություններ են ծագում գյուղատնտեսական արտադրության սպասարկումների, արտադրանքի իրացման և այլ բնագավառներում: Ստեղծված իրավիճակը պահանջում է տնտեսությունների միավորման, դրանց համատեղ գործունեության կազմակերպման մեխանիզմների (կոոպերացիաների ստեղծում և գյուղացիական տնտեսությունների հզորացում) մշակում և ներդնում:
9.2 Մարզի գյուղատնտեսության ներկայիս մասնագիտացումը
406. Մարզի գյուղատնտեսության մասնագիտական ուղղվածության և ճյուղերի հարաբերակցության մասին պատկերացում է տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի կառուցվածքը (Աղյուսակ 9.3)
Աղյուսակ 9.3. Կոտայքի մարզի գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի կառուցվածքը 2008 թ.-ի տվյալներով (հաշվարկված 2008 թ.-ի գներով)
.______________________________________________________________________.
| |Գյուղատնտեսական |ՀՀ |Տեսակարար|Կոտայքի |Տեսակարար|Կոտայքի |
| |մթերքների |համախառն|կշիռը |մարզի |կշիռը ըստ|մարզի |
| |անվանումը |արտադրան|ըստ |համախառն|մթերքների|տեսակարար|
| | |քը |մթերքների|արտադը- |տեսակների|կշիռը ՀՀ |
| | |(մլրդ |տեսակների|րանքը |(%) |նկատմամբ |
| | |դրամ) |(%) |(մլրդ | |(%) |
| | | | |դրամ) | | |
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|1 |Հացահատիկ | 55.4| 12.9| 2.870| 6.7| 4.9|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|2 |Կարտոֆիլ | 71.5| 16.7| 16.230| 38.9| 22.1|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|3 |Բանջարեղեն | 75.2| 17.8| 18.170| 42.9| 22.6|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|4 |Պտուղ | 40.1| 9.7| 2.630| 5.8| 2.2|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|5 |Բուսաբուծական | 182.1| 42.9| 2.56| 5.7| 12.0|
| |այլ արտադրանք | | | | | |
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
| |Ընդամենը | 424.3| 100| 42.46| 100| 9.9|
| |բուսաբուծական | | | | | |
| |արտադրանք | | | | | |
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|1 |Միս | 103.698| 48.7| 11.1| 52.5| 11.2|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|2 |Կաթ | 76.130| 35.7| 4.2| 19.7| 5.6|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|3 |Ձու | 27.600| 13.0| 4.84| 22.7| 16.0|
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|4 |Անասնաբուծական | 5.572| 2.6| 1.1| 5.1| 4.2|
| |այլ արտադրանք | | | | | |
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
|5 |Ընդամենը | 213.0| 100| 21.24| 100| 12.0|
| |անասնաբուծական | | | | | |
| |արտադրանք | | | | | |
|___|__________________|________|_________|________|_________|_________|
| |Ընդամենը | 637.3| 100| 63.7| 100| 10.0|
| |գյուղատնտեսության | | | | | |
| |համախառն | | | | | |
| |արտադրանքը | | | | | |
.______________________________________________________________________.
407. Ներկայացված տվյալներից երևում է, որ մարզն ունի անասնաբուծական (կաթ, միս) և բուսաբուծական (հացահատիկ, կարտոֆիլ, բանջար) արտադրության ուղղություն: Վերջին տարիներին փաստացի ձևավորված մասնագիտացման հետ մեկտեղ պետք է նշել, որ մարզի բնակլիմայական պայմանները բարենպաստ են կորիզավոր հնդավոր պտղատեսակների համար: Առաջիկա ծրագրային միջոցառումները իրականացնելիս պետք է հաշվի առնել նշված նախընտրելի մասնագիտացումը:
9.3 Գյուղատնտեսությունում արտադրության կազմակերպման ձևերը և նրանց
չափերը
408. ՀՀ Կոտայքի մարզում գյուղատնտեսական արտադրությունը հիմնականում կազմակերպվում է գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսությունների միջոցով: 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ մարզում գործում է 36390 գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսություն:
409. Մարզում գյուղատնտեսական արտադրությամբ զբաղվում են 36390 գյուղացիական տնտեսություններ, այդ թվում 29-ը ֆերմերային տնտեսություններ, որոնցից 7-ը զբաղվում են անասնապահությամբ, 2-ը` դաշտավարությամբ, 1-ը` այգեգործությամբ, 15-ը` մեղվաբուծությամբ, 3-ը` գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակմամբ (կաթ, միս, հացահատիկ, պտուղ), 1-ը` սերմարտադրությամբ:
410. Կոտայքի մարզում մեկ գյուղացիական տնտեսությանը բաժին ընկնող հողերի միջին չափը ըստ գյուղատնտեսական հողատեսքերի կազմում է 1,4 հա որից վարելահող` 1 հա, բազմամյա տնկարկ 0.1 հա, խոտհարք 0.3 հա, իսկ մեկ գյուղացիական տնտեսությանը միջին հաշվով բաժին ընկնող անասնագլխաքանակը կազմում է` խոշոր եղջերավոր անասուններ 1.44 (որից կովեր 0.71), ոչխարներ և այծեր 1.1, խոզեր 0.34, իսկ պայմանական անասնագլխաքանակը կազմում է 2.6:
411. Ներկայացված տվյալներից ակնհայտ է, որ մարզում գյուղացիական տնտեսությունների հողերի միջին չափը ըստ գյուղատնտեսական հողատեսքերի և գյուղատնտեսական կենդանիների միջին գլխաքանակը բնորոշող ցուցանիշների վկայում են տնտեսությունների մասնատվածության մասին:
Աղյուսակ 9.6. Կոտայքի մարզում խոշոր անասնաբուծական տնտեսությունների (10 և ավելի կով, 50 և ավելի մաքի, 5 և ավելի խոզամայր) քանակը 01.01.2009 թ. դրությամբ
.____________________________________________________________________.
|Մարզը |Տարածաշրջանը|Տավարա-|Ոչխարա-|Խոզա- |Տավարա-|Տավարա-|Ընդամենը|
| | |բուծու-|բուծու-|բուծու-|բուծու-|բուծու-| |
| | |թյուն |թյուն |թյուն |թյուն |թյուն | |
| | | | | |և |և | |
| | | | | |ոչխարա-|խոզա- | |
| | | | | |բուծու-|բուծու-| |
| | | | | |թյուն |թյուն | |
|______|____________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
|Կոտայք|Հրազդան | 25 | 12 | 6 | 3 | -- | 46 |
| |____________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| |Աբովյան | 147 | 45 | 22 | 14 | 5 | 233 |
| |____________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
| |Նաիրի | 96 | 38 | 7 | 17 | 1 | 159 |
|___________________|_______|_______|_______|_______|_______|________|
|Ընդամենը մարզում | 268 | 95 | 35 | 34 | 6 | 438 |
.____________________________________________________________________.
9.4 Բուսաբուծություն
412. Ինչպես հանրապետության, այնպես էլ Կոտայքի մարզի բուսաբուծության ճյուղի արդյունավետ վարման հիմքը և վճռական գործոններից մեկը սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության զարգացումն է, բարձրորակ սերմերի ու տնկանյութի արտադրության, վերարտադրության և օգտագործման համապատասխան համակարգի ձևավորման հիման վրա:
413. Հանրապետության ագրարային հատվածում իրականացված համակարգային փոփոխություններին ու հողի սեփականաշնորհմանը զուգընթաց, տարբեր պատճառներով տեղի ունեցած գործընթացների հետևանքով լուծարվել են նախկինում գոյություն ունեցող սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության համակարգը, որը մինչև այժմ դեռ լրիվ չի վերականգնվել:
414. ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության, միջազգային կազմակերպությունների և տնտեսավարող սուբյեկտների կողմից վերջին տարիներին սերմի և տնկանյութի արտադրության բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվել են մի շարք միջոցառումներ,սակայն դրանք դեռևս չեն ապահովել հիմնախնդրի ամբողջական լուծումը և կրել են ժամանակավոր բնույթ, հիմնականում լուծելով տեղական նշանակության խնդիրներ:
415. Հանրապետության պարենային անվտանգության ապահովման, գյուղատնտեսության և առաջին հերթին բուսաբուծության զարգացման համար նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու գործում վճռորոշ դեր է ստանում բարձր վերարտադրության սերմերի և որակյալ տնկանյութի արտադրության կազմակերպումը: Նշված հիմնախնդիրների լուծումը պահանջում է սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության զարգացմանն ուղղված ինչպես միջնաժամկետ, այնպես էլ երկարատև (մինչև 2010-2014 թթ.-ը) միջոցառումների իրականացում, ինչը հնարավորություն կընձեռի խթանել սերմնաբուծության և տնկարանային տնտեսության զարգացումը և պայմաններ ստեղծել մարզում բարձրորակ սերմերի արտադրության ու օգտագործման համար: Մարզում հացահատիկի և բանջարաբոստանային կուլտուրաների երաշխավորված և կայուն բերք ապահովելու նպատակով մարզպետարանի կողմից անհրաժեշտ ուշադրություն է դարձվել ցանվող սերմանյութի սերմաթարմացման, սերմափորձարկման և սերմնաբուծության զարգացման ոլորտի, ինչպես նաև տնկարանային տնտեսության աշխատանքների կազմակերպման վրա:
416. Վերջին տարիներին մարզում մեծ առաջխաղացում կա հին պտղատու այգիների վերականգնման և նոր այգիների հիմնման աշխատանքներում: 2006-08 թթ. հիմնվել է ավելի քան 276 հա պտղատու այգի, ըստ տարիների կազմում է` 2006 թ.- 56 հա, 2007 թ. - 100 հա, 2008 թ.-ին 120 հա:
417. Բուսաբուծության ճյուղի արտադրության ներկայիս մակարդակի և առաջիկա միտումների գնահատման համար ներկայացնենք մարզի բուսաբուծության արտադրական հիմնական ցուցանիշները:
Աղյուսակ 9.7. Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի հիմնական արտադրական ցուցանիշները 2007-2009 թթ.
._________________________________________________________________________.
| |Տարածքը (հա) |Բերքատվությունը | Համախառն բերք (տոննա) |
| | | (ց/հա) | |
|_________|____________________|_________________|________________________|
| |2007 |2008 |2009 |2007 |2008 |2009 | 2007 |2008 |2009 |
|_________________________________________________________________________|
| Հացահատիկ |
|_________________________________________________________________________|
|Կոտայք | 13146| 12996| 11647| 18.0| 15.3| 15.0| 23662.8| 19837.9| 17481|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|ՀՀ |176213|172838|171637| 25.9| 24.1| 13.3|452522.2| 4154178|374950|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|Մարզի | 7.4| 7.5| 6.7| 0.7| 0.6| 112| 5.2| 4.7| 4.6|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Կարտոֆիլ |
|_________________________________________________________________________|
|Կոտայք | 811| 841| 833| 233| 206|193.6| 18911| 17332| 16075|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|ՀՀ | 31674| 34298| 31999|183.3|188.7|163.4| 583934|648562.4|593550|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|Մարզի | 2.5| 2.4| 2.6| 126| 108| 118| 3.2| 2.6| 2.7|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Բանջարեղեն |
|_________________________________________________________________________|
|Կոտայք | 1375| 1328| 1336| 216| 228|200.7| 29732| 30341| 26817|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|ՀՀ | 25607| 24219| 23713| 330| 340| 320|845285.1|825337.6|819840|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|Մարզի | 5.3| 5.4| 5.1| 65.4| 67| 62| 3.5| 3.6| 3.2|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Պտուղ և հատապտուղ |
|_________________________________________________________________________|
|Կոտայք | 2075| 2095| 2420| 92.0| 59.9| 58.1| 19107| 26344| 22219|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|ՀՀ | 38020| 36748| 35403| 68.4| 86.4| 80.8| 260239|317834.8|286133|
|_________|______|______|______|_____|_____|_____|________|________|______|
|Մարզի | 5.4| 5.7| 6.8|134.5| 69.3| 71.0| 7.3| 8.2| 3.9|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
418. Աղյուսակում բերված տվյալներից ակնհայտ է, որ բոլոր մշակաբույսերի համար, բացառությամբ կարտոֆիլի և պտղի, մարզի բերքատվության ցուցանիշները զգալիորեն զիջում են հանրապետության միջին ցուցանիշին: Վերջիններս վկայում են, որ մարզում արդյունավետ չեն օգտագործվում գյուղատնտեսությունում առկա ռեսուրսները:
419. Մարզի գյուղատնտեսությունը գտնվում է ռիսկային գոտում, որտեղ գրեթե ամեն տարի անպակաս են տարերային աղետները (ցրտահարություն, կարկտահարություն, երաշտ) որոնց հետևանքով գրեթե ամեն տարի տուժում են մարզի գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքատարածությունները և պտղատու այգիները: Հետևաբար ապահովագրական համակարգի և բնական անցանկալի երևույթների դեմ պայքարի ձևավորումն ունի կարևոր ռազմավարական նշանակություն: Մարզում ապահովագրական համակարգի ներդրման դեպքում անհրաժեշտ է անպայմանորեն հաշվի առնել գյուղատնտեսության առանձնահատկությունները և գյուղատնտեսությունում տնտեսվարողների շահերը:
420. Մարզի բուսաբուծության ճյուղի հիմնական ցուցանիշների փոփոխության գնահատումը հնարավորություն է տալիս հետևություն անելու, որ ցածր է մշակաբույսերի բերքատվությունը, արտադրության ծավալների ավելացումը հիմնականում իրականացվել է էքստենսիվ եղանակով, ուստի առաջնահերթ հիմնախնդիրը գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացմանն ուղղված համալիր միջոցառումների իրականացումն է:
9.5 Անասնաբուծություն
Աղյուսակ 9.8 Կոտայքի մարզի անասնապահության ճյուղը բնութագրող ցուցանիշները 2007-2009 թթ. տվյալներով (տարեվերջի դրությամբ)
.____________________________________________________________________.
|Տարածաշրջանի |Խ.Ե.Ա.|Որից |Ոչխար|Այծեր| Խոզեր|Ձիեր|Թռչուն-|Մեղուներ|
|անվանումը | |կովեր| | | | |ներ | |
| | | | | | | | | |
|______________|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| 1 | | 2 | 3 | 4 | | 7 | 8 | 9 | 10 |
|_________|____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
|ՀՐԱԶԴԱՆ |2007| 12125| 8614|13696| 2538| 1875| 299| 30029| 5797|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2008| 11307| 6170|13110| 2185| 1238| 318| 30521| 5975|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2009| 10266| 5656|11191| 1809| 1313| 191| 40948| 7011|
|_________|____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
|ԱԲՈՎՅԱՆ |2007| 27154|12957|16337| 2214| 9590| 314| 558035| 6859|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2008| 22942|11138|12222| 1297| 3230| 254|1652941| 6975|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2009| 21791|10792|11143| 1276| 6135| 206| 274130| 7318|
|_________|____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
|ՆԱԻՐԻ |2007| 17217| 8250|11351| 516| 3204| 76| 864653| 3259|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2008| 12325| 5952| 9183| 489| 2258| 80| 29059| 2116|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2009| 15277| 7240| 6450| 332| 5180| 73| 683590| 3630|
|_________|____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ |2007| 59083|28499|41306| 5281| 15864| 649|1455666| 15933|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2008| 52365|25925|34515| 3971| 14698| 652|1719256| 16213|
| |____|______|_____|_____|_____|______|____|_______|________|
| |2009| 47334|21688|28784| 3417| 12628| 470| 998668| 17959|
.____________________________________________________________________.
Աղյուսակ 9.9. Մարզի գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակի տեսակարար կշիռը հանրապետությունում
(հազ. գլուխ)
.________________________________________________________________
| | Խոշոր |այդ թվում` կովեր | Խոզեր |
| | եղջերավորներ | | |
|_________|_________________|__________________|________________|
| |2007 |2008 |2009 |2007 |2008 | 2009 | 2007|2008|2009 |
|_________|_____|_____|_____|_____|_____|______|_____|____|_____|
|Կոտայք | 56.5| 52.7| 47.3| 27.6| 25.5| 23.6| 15.8|14.6| 12.6|
|_________|_____|_____|_____|_____|_____|______|_____|____|_____|
|ՀՀ |629.1|584.8|620.2|307.1|310.6| 297.1|152.8|86.7|137.5|
|_________|_____|_____|_____|_____|_____|______|_____|____|_____|
|Մարզի | 9.0| 8.3| 7.6| 9.0| 8.2| 7.9| 10.3|16.9| 9.1|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
.________________________________________________________________
.__________ __________________.
| | |Ոչխարներ և այծեր|
|_________| |_________________|
| | |2007 |2008 |2009 |
|_________| |_____|_____|_____|
|Կոտայք | | 46.5| 32.2| 38.4|
|_________| |_____|_____|_____|
|ՀՀ | |632.9|637.1| 91.6|
|_________| |_____|_____|_____|
|Մարզի | | 7.3| 6.0| 6.5|
|տեսակարար| | | | |
|կշիռը (%)| | | | |
.__________ __________________.
Ըստ աղյուսակ 9.8-ի և աղյուսակ 9.9-ի տվյալների մարզում 2007-2009 թթ. ընթացքում նկատվում է գյուղացիական կենդանիների գլխաքանակի նվազում:
Աղյուսակ 9.10. Անասնապահական հիմնական մթերքների արտադրության ծավալները 2007-2009 թթ.-ին
._______________________________________________________________.
| |Իրացվել է միս | Կաթ | Ձու (մլն հատ) |
| |կենդանի քաշով | (հազ. տոննա) | |
| |(հազ. տոննա) | | |
|_________|_________________|_________________|_________________|
| |2007 |2008 |2009 | 2007|2008 |2009 |2007 |2008 |2009 |
|_________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Կոտայք |14.0 |15.6 | 13.1| 66.0| 68.1|59.0 |161.0|165.7|181.4|
|_________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀՀ |122.2|125.9|126.2|642.0|661.9|653.0|525.4|574.9|630.1|
|_________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Մարզի |12.0 | 12.3| 10.3| 8.8| 9.6| 9.0| 30.0| 28.8| 28.7|
|տեսակարար| | | | | | | | | |
|կշիռը (%)| | | | | | | | | |
._______________________________________________________________.
421. Մարզի անասնաբուծության ճյուղի հիմնական ցուցանիշների փոփոխության գնահատումը հնարավորություն է տալիս հետևություն անելու, որ ցածր է գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվությունը: Արտադրության ծավալների ավելացումը հիմնականում իրականացվում է էքստենսիվ եղանակի հաշվին, ուստի առաջնահերթ հիմնախնդիրը գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվության բարձրացմանն ուղղված համալիր միջոցառումների իրականացումն է:
422. Մարզի անասնաբուծության հիմնական ուղղվածությունը կաթնամսամթերքի արտադրությունն է: Մարզում չկան կաթի ընդունման կետեր: Մի շարք մասնագիտացված և հարմարեցված արտադրամասերում արտադրվում է բարձրորակ պանիր, որի պահանջարկը հանրապետության շուկաներում բավականին բարձր է: Սակայն պետք է նշել, որ կաթի իրացումից գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսությունների ստացված եկամուտը բավականին ցածր է, քանի որ կաթի 1 լիտրը իրացվում է 80-100 դրամով:
423. Վերջին տարիների ընթացքում մարզում ստեղծվել են 3 խոշոր տոհմային տնտեսություններ` Արզնի համայնքում «Արզնի ԹՏԽ» ՍՊԸ-ն, Հրազդան համայնքում «Որդի Արմեն» ՍՊԸ, Առինջ համայնքում «Մուլտի ագրո» ՍՊԸ: Նախատեսվում է առաջիկա տարիներին տոհմային անասունների ձեռք բերման միջոցով տոհմային կովերի գլխաքանակը հասցնել մինչև 200 գլուխ: Այդ տնտեսությունների բազայի վրա նախատեսված է մարզի գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսություններին ապահովել բարձր մթերատու կենդանիներով:
424. Մարզում լայն թափ են ստացել նաև թռչնաբուծությունն ու մեղվաբուծությունը: Վիճակագրական տվյալներով 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ մարզում առկա է 1719256 թև թռչուն և 16213 մեղվաընտանիքներ:
425. Մարզում մեղվաբուծության զարգացման համար առկա է բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները: Մարզի տարածքը ունենալով տարբեր գոտիներ ցածրադիրից մինչև բարձրադիր, ալպիական և մարգագետնային արոտավայրեր բարենպաստ է էկոլոգիապես մաքուր մեղր արտադրելու համար:
9.6 Տոհմային գործ
426. Անասնագլխաքանակի մասնատումը, կերի կայուն բազայի բացակայությունը, կերային մշակաբույսերի ցանքատարածությունների նվազումը ոչ միայն հանգեցրին անասնագլխաքանակի և անասնապահական մթերքների հումքի արտադրության կրճատմանը, այլև լուրջ խոչընդոտներ ստեղծեցին լայնածավալ տոհմասելեկցիոն համալիր միջոցառումների իրականացման համար: Վերջինից անմասն չմնաց Կոտայքի մարզը: Լուրջ խնդիրներ առաջացան գյուղատնտեսական կենդանիների արհեստական սերմնավորման աշխատանքներում:
427. 2008 թ. առկա 25569 գլուխ կովերից արհեստական եղանակով սերմնավորվել է 2700 գլուխ կով, որը կազմում է կովերի ընդհանուր գլխաքանակի 10.5%-ը: Անասնաբուծությունը զարգացնելու, բարձր մթերատու և տոհմային հատկանիշներով օժտված կենդանիներ աճեցնելու, նախիրներն ու հոտերը որակյալ կազմով համալրելու համար անհրաժեշտ է առաջին հերթին մարզում վերականգնել գյուղատնտեսական կենդանիների արհեստական սերմնավորման կայանները:
428. Ստեղծված իրավիճակի գնահատումից ակնհայտ է, որ առաջնային խնդիր է համարվում արհեստական սերմնավորմամբ կովերի գլխաքանակի ավելացումը, այն հասցնելով կովերի առկա գլխաքանակի 60-70%-ի, որը կնպաստի կենդանիների հիվանդությունների կանխմանը և մթերատվության բարձրացմանը:
9.7 Անասնաբուժություն
429. Ելնելով հանրապետության առանձին տարածաշրջաններում տիրող կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների համաճարակային վիճակից և ղեկավարվելով «Անասնաբուժության մասին» ՀՀ օրենքով, հանրապետությունում կենդանիների վարակիչ հիվանդությունները կանխելու նպատակով, իրականացվում են անասնահամաճարակային միջոցառումներ: Համապատասխան անասնաբուժական ծառայությունների կողմից ժամանակին կատարվել են գյուղատնտեսական կենդանիների հիվանդությունների դեմ պայքարի, կարանտինային և հակահամաճարակային միջոցառումները:
430. 2007-2009 թթ.-ին պետպատվերի շրջանակներում կատարվել է բրուցելոզ և տուբերկուլոզ հիվանդությունների նկատմամբ տարեկան երկու անգամ ախտորոշիչ հետազոտություն իսկ սիբիրախտ, դաբաղ, խշխշան պալար, պաստերելիոզ ու ժանտախտ հիվանդությունների նկատմամբ կանխարգելիչ պատվաստումներ:Սակայն վերջին տարիներին գյուղատնտեսական կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցառումների անվանացանկի կրճատման հետևանքով ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ մարզում որոշակիորեն վատթարացել է անասնահամաճարակային վիճակը:
431. Մարզում ներկայումս գործում է ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժական պետական տեսչության մարզային կենտրոն, որն իր լիազորությունների շրջանակներում իրականացնում է սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժության բնագավառում «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» և «Անասնաբուժության մասին» ՀՀ օրենքների ու իրավական ակտերով սահմանված պահանջներին համապատասխան վերահսկողություն:
432. Մարզի բոլոր համայնքները համալրված են անասնաբույժներով որոնք իրականացնում են անասնաբուժական բոլոր տեսակի միջոցառումները: Սակայն անասնաբույժների աշխատանքի արդյունավետությունը պահանջում է ներդրումներ, որոնք կուղղվեն անասնաբույժների գործունեության համար անհրաժեշտ բազայի ստեղծմանը:
433. Մարզում նշված աշխատանքների վերահսկողության պատասխանատուն հանդիսանում է սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժական պետական տեսչության մարզային կենտրոնը: 2008 թ. ընթացքում 90-95%-ով պետպատվերի շրջանակներում կատարվել է գյուղատնտեսական կենդանիների հիվանդությունների դեմ պատվաստումներ, ինչպես նաև ախտորոշիչ բոլոր հետազոտությունները և մնացած անասնաբուժական ու անասնաբուժասանիտարական միջոցառումները:
434. Ստեղծված իրավիճակում Կոտայքի մարզում առաջնահերթ խնդիր է դառնում անասնաբուժական պարտադիր միջոցառումների մեջ ներառվող հիվանդությունների ցանկի ընդլայնումը, սննդամթերքի անվտանգության և անասնաբուժական պետական տեսչության մարզային կենտրոնի բազայի ամրապնդումը:
435. 2007-2009 թվականների ընթացքում համայնքային անասնաբույժ մասնագետները ապահովվել են կենսապատրաստուկների պահպանման համար սառնարաններով:
436. 2006-2007 թթ. մարզում հիմնանորոգվել է մարզային անասնաբուժական կենտրոնի շենքը:
9.8 Գյուղատնտեսական մթերքների իրացումը և ապրանքայնության մակարդակը
437. Գյուղատնտեսության կայունության, գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտների ապահովման և գյուղատնտեսության վերարտադրության համար կարևոր հանգամանք է արտադրանքի իրացման խնդրի լուծումը, որը բնութագրվում է արտադրության ապրանքայնության մակարդակով: 2008 թ.-ին ապրանքայնության մակարդակի վերաբերյալ տվյալները ներկայացված են Աղյուսակ 9.11-ում:
Աղյուսակ 9.11 Գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության մակարդակը բնորոշող ցուցանիշներ (2008 թվականին)
._________________________________________________________.
|Մթերքների անվանումը |Ապրանքայնության մակարդակը (%)|
| |_____________________________|
| |Կոտայքի մարզ |Հայաստանի |
| | |Հանրապետություն|
|___________________________|_____________|_______________|
|Հացահատիկ | 25.7 | 23.0 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Կարտոֆիլ | 52.6 | 42.3 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Բանջարանոցային մշակաբույսեր| 70.4 | 75.0 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Պտուղ | 52.7 | 53.1 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Խաղող | 21.3 | 83.7 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Միս | 74.0 | 80.3 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Կաթ և կաթնամթերք | 44.6 | 45.1 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Ձու | 54.9 | 44.2 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Բուրդ | 53.1 | 48.6 |
|___________________________|_____________|_______________|
|Մեղր | 64.9 | 50.9 |
._________________________________________________________.
438. Չնայած վերջին տարիներին մարզում որոշակի դրական տեղաշարժեր կան գյուղատնտեսական մթերքների իրացման, հատկապես պտղատեսակների արտահանման ուղղությամբ, սակայն իրացման հիմնախնդիրները մարզում առավել սրված է: Վերջինիս մասին վկայում է այն փաստը, որ վերջին տարիներին մարզում անլուծելի խնդիր է դարձել կարտոֆիլի իրացումը: Գյուղատնտեսության ապրանքայնության մակարդակը որոշ արտադրատեսակների գծով (հացահատիկ, կարտոֆիլ, ձու, բուրդ, մեղր) գերազանցում է հանրապետության միջին ցուցանիշին, իսկ մնացած արտադրատեսակների գծով ապրանքայնության մակարդակը համարյա չի զիջում հանրապետության միջին ցուցանիշին (բանջարեղեն, պտուղ, միս, կաթ և կաթնամթերք):
439. Ներկայացված տվյալները վկայում են, որ մարզի գյուղատնտեսության համար կարևոր հիմնախնդիր է ապրանքայնության մակարդակի բարձրացումը, որի ուղղությամբ անհրաժեշտ է իրականացնել համապատասխան միջոցառումներ, որոնցով մեծապես պայմանավորված է գյուղացիական տնտեսությունների կայունությունը և գյուղական բնակավայրերում աղքատության կրճատումը:
440. Գյուղատնտեսական մթերքների մրցունակությունը ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին շուկաներում մեծապես պայմանավորված է միավոր արտադրանքի վրա կատարվող ծախսերի մակարդակով:
Աղյուսակ 9.12. Մարզի հիմնական մշակաբույսերի վրա կատարված ծախսերը և ստացված եկամուտը մեկ հեկտարի հաշվով:
.______________________________________________________________________
| |Մշակա- |Տարած.|Համախառն|Միջին|1 ց-ի |Համախառն |1 հա-ի |1 հաից |
| |բույսի |(հա) |բերքը |բերքը|իրացման|արտ. |վրա |ստացված|
| |անվանումը| | (ց) | (ց) |գինը |արժեքը |կատար- |համախ. |
| | | | | |(հազ. |(հազ. |ված |արտ.-ի |
| | | | | |դրամ) |դրամ) |ծախսերը|արժեքը |
| | | | | | | |(հազ. |(հազ. |
| | | | | | | |դրամ) |դրամ) |
|___|_________|______|________|_____|_______|_________|_______|_______|
| | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
|___|_________|______|________|_____|_______|_________|_______|_______|
| |Հացահատիկ| 13003| 196372| 5.1 |10.0 |1963720.0| 185.0| 151.0|
|___|_________|______|________|_____|_______|_________|_______|_______|
| |Բանջար | 1328| 303410|228.4| 5.0 |1517050.0| 400.0| 1142.0|
|___|_________|______|________|_____|_______|_________|_______|_______|
| |Պտուղ | 3717| 26344| 70.8|10.0 |2634400.0| 400.0| 708.0|
|___|_________|______|________|_____|_______|_________|_______|_______|
| |Կարտոֆիլ | 841| 173325|206.0| 8.0 |1386600.0| 775.0| 1648.0|
|___|_________|______|________|_____|_______|_________|_______|_______|
| |Խոտ | 30450| 700359| 23.0| 2.5 |1750897.5| 100.0| 57.4|
.______________________________________________________________________
.______________ _____________.
| |Մշակա- | |Իրացված արտ.|
| |բույսի | |ստացված |
| |անվանումը| |եկամուտը 1 |
| | | |հա-ի հաշվով |
| | | |օգուտ կամ |
| | | |վնաս |
|___|_________| |____________|
| | 1 | | 9 |
|___|_________| |____________|
| |Հացահատիկ| | -34.0|
|___|_________| |____________|
| |Բանջար | | +742.0|
|___|_________| |____________|
| |Պտուղ | | +308.0|
|___|_________| |____________|
| |Կարտոֆիլ | | +873.0|
|___|_________| |____________|
| |Խոտ | | -42.6|
.______________ _____________.
441. Բարձրորակ տնկանյութի և սերմանյութի օգտագործման, ագրոտեխնիկական պահանջների կատարման, ինչպես նաև գյուղատնտեսական կենդանիների տոհմային հատկանիշների բարելավման միջոցով անհրաժեշտ է բարձրացնել ինչպես մշակաբույսերի բերքատվությունը, այնպես էլ կենդանիների մթերատվությունը` արդյունքում բարձրացնելով արտադրության արդյունավետությունը:
442. Վերը նշվածից կարելի է հետևություն անել, որ մարզում առաջնային հիմնախնդիր է գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության ինքնարժեքի իջեցման և արտադրության արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ միջոցառումների իրականացումը:
9.9 Գյուղատնտեսական տեխնիկայով ապահովվածությունը
443. Մարզում գյուղատնտեսական աշխատանքները կազմակերպելու համար կարևոր նշանակություն ունի գյուղատնտեսությունում տնտեսավարողների նորագույն տեխնիկայով հագեցվածությունը և ապահովվածությունը: Ներկայիս շահագործվող տեխնիկան օգտագործվում է քսան տարուց ավելի և անցել է ամորտիզացիայի համար սահմանված ժամկետները: Մաշված տեխնիկայի շահագործումը հանգեցնում է վառելանյութի և քսայուղերի գերածախսի, բերքի գերնորմատիվային կորուստներին, թանկացնում նորոգման և տեխ սպասարկման աշխատանքները: Երկար տարիներ տեխնիկական նոր միջոցներով գրեթե չհամալրվելու, տեխնիկական խնամքներով չապահովվելու հետևանքով աստիճանաբար նվազել է գյուղատնտեսական տեխնիկայի սարքինության մակարդակը: 2006 թ. կառավարությունը մարզին շուկայականից էժան գներով հատկացրել է 4 միավոր անիվավոր տրակտորներ, անհրաժեշտ գյուղատնտեսական գործիքներով և 2 միավոր կոմբայն, սակայն դա դեռ խնդրի լուծում չէ:
444. Մաշված տեխնիկայի շահագործումը հանգեցնում է վառելանյութերի և քսանյութերի գերածախսի,թանկացնում նորոգման և տեխսպասարկման աշխատանքները, ինչը ի վերջո հանգեցնում է մատուցվող ծառայությունների սակագների բարձրացմանը և գյուղացիական տնտեսությունների զգալի մասի կողմից այդ ծառայություններից հրաժարվելուն:
445. 2009 թ. գյուղատնտեսական աշխատանքներին և բերքահավաքին մասնակցել է միջին հաշվով մարզի առկա տեխնիկայի 60-62%-ը:
Աղյուսակ 9.13. Գյուղատնտեսական տեխնիկայի առկայությունը և տեխնիկական վիճակը (2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ)
.___________________________________________________________________.
|Տեխնիկայի տեսակը | Կոտայքում | ՀՀ-ում |
| |_____________________|_____________________|
| |Առկա |Սարքինության|Առկա |Սարքինության|
| |քանակը |մակարդակը |քանակը |մակարդակը |
| |(միավոր)| (%) |(միավոր)| (%) |
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Տրակտորներ | 753| 79.7| 14732| 78.7|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Բեռնատար ավտոմեքենաներ | 1652| 79.9| 14663| 75.2|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Հացահատիկահավաք | 86| 78.0| 1410| 84.8|
|կոմբայններ | | | | |
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Տրակտորային կցասայլեր | 373| 87.4| 6113| 87.5|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Տրակտորային խոտհնձիչներ| 138| 84.1| 1867| 86.3|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Կերահավաք կոմբայններ | 15| 73.3| 296| 73.3|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Հատիկազտիչ մեքենաներ | 34| 85.3| 456| 82.5|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Տրակտորային շարքացաններ| 104| 86.5| 1774| 89.2|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Տրակտորային գութաններ | 260| 87.7| 3710| 86.7|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Կուլտիվատորներ | 108| 88.9| 1977| 91.1|
|_______________________|________|____________|________|____________|
|Հավաքիչ-մամլիչներ | 137| 92.0| 1376| 90.6|
.___________________________________________________________________.
446. Ներկայացված տվյալներից ակնհայտ է, որ տրակտորների և բեռնատար ավտոմեքենաների ու մի շարք այլ տեխնիկական միջոցների ապահովվածության առումով մարզը գտնվում է միջին մակարդակի վրա: Սակայն տեխնիկայի օգտագործման արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ այստեղ կարևորվում է դրանց համատեղ օգտագործման մեխանիզմների ներդրումը, տեխնիկայով ապահովվածության մակարդակի բարձրացումը և տեխնիկական վիճակի բարելավումը:
447. Ընդհանուր առմամբ տեխնիկական հավաքակազմը, ինչպես Կոտայքի մարզում, այնպես էլ ամբողջ հանրապետությունում ֆիզիկապես և բարոյապես մաշված է, առկա տեխնիկան իր հզորություններով չի համապատասխանում ներկայիս հողօգտագործման պահանջներին:
9.10 Ոռոգման համակարգի վիճակը
448. Մարզի 37.9 հազ հա. վարելահողերից ոռոգվում են 6880 հա-ը, որը խիստ ազդում է գյուղատնտեսական արտադրության ծավալների ավելացման և հողի մշակության արդյունավետության բարձրացման վրա: Խնդիրը կարգավորելու համար, մարզում վերակառուցվել և վերանորոգվել են ոռոգման ինքնահոս ջրագծերը, մայր առուները և ներքին ցանցերը, որի արդյունքում ավելացել է ոռոգման ցանքատարածությունները:
449. 2009 թ. մարզում առկա 6 ջրօգտագործող ընկերությունների կողմից ոռոգվել է 2100 հա ցանքատարածություն, մատակարարվել է 27.9 մլն.խ.մ. ջուր, հասույթը կազմել է 240.6 մլն դրամ գանձվել է 226.3 մլն. դրամ վարձավճար, կամ վարձավճարների գանձումը կազմել է 94.0%, 2008 թ-ի համեմատությամբ ապահովելով 17% աճ:
450. ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված «Ոռոգման համակարգի բարեփոխումներ» ծրագրով նախատեսվում է ոռոգման համակարգի կառավարման մասնակցային ձևը, որը նպատակ ունի բարելավելու և հուսալի դարձնելու ոռոգման համակարգը:
9.11 Համագործակցությունը միջազգային կազմակերպությունների հետ
451. Գյուղատնտեսության ճյուղի առանձնահատկություններով պայմանավորված գյուղացիական տնտեսությունները արտադրական գործընթացում ունենում են շրջանառու միջոցների համալրման անհրաժեշտություն: Բացի այդ գյուղատնտեսությամբ զբաղվող տնտեսավարողները հաճախ ունենում են խոշոր ներդրումների անհրաժեշտություն:
452. ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանը համագործակցում է մի շարք միջազգային կազմակերպությունների հետ, որոնք մեծ աջակցություն և օգնություն են ցուցաբերում գյուղատնտեսության բոլոր բնագավառների աշխատանքների կազմակերպման ուղղությամբ:
453. 2008 թ. գյուղական ձեռնարկությունների և փոքրածավալ առևտրային գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի (ԾԻԳ-ի) շրջանակներում տարբեր տեսակի աշխատանքներ կազմակերպելու նպատակով ներդրվել է 31.3 մլն. դրամ գումար, իսկ գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ծրագրի գրասենյակի (ԻՖԱԴ-ի) կողմից ոռոգման ջրատարի կառուցման նպատակով 52.5 մլն. դրամ գումար:
454. Մարզում գյուղատնտեսության ոլորտին տրամադրված ներդրումների քանակի և դրանց ծավալների վերաբերյալ ներկայացված տվյալները վկայում են, որ ընդհանուր առմամբ չի բավարարում մարզի գյուղացիական տնտեսությունների վարկավորման պահանջը, որը խոչընդոտող գործոն է գյուղատնտեսության վերարտադրության, տեխնիկական վերազինման, արտադրության արդյունավետության ապահովման համար:
455. Մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի առջև ծառացած հիմնախնդիրներից մեկը ճյուղի վարկավորումն է` կապված ինչպես վարկավորման ծավալների, այնպես էլ ժամկետների, տոկոսադրույքի և գրավադրման պայմանների հետ:
9.12 Մարզի գյուղատնտեսության ճյուղի ուժեղ և թույլ կողմերի,
հնարավորությունների ու խոչընդոտների (ՈՒԹՀՎ) վերլուծությունը
456. Մարզի գյուղատնտեսության ճյուղում ներկա իրավիճակի վերլուծությունը և հիմնախնդիրների բացահայտումը հնարավորություն է տվել իրականացնելու տվյալ բնագավառում ուժեղ և թույլ կողմերի, հնարավորությունների ու խոչընդոտների վերլուծություն:
457. ՈՒժեղ կողմեր են
1) գյուղատնտեսական հողային ռեսուրսների որոշակի առկայությունը (մարզին է պատկանում հանրապետության վարելահողերի 5.6%-ը, բազմամյա տնկարկների 25.2%-ը խոտհարքների 12.1%-ը, արոտավայրերի 1.6%-ը)
2) գյուղատնտեսության մասնագիտացումը պայմանավորող բնական պայմանների բազմազանությունը
3) մսակաթնային անասնապահության և հատկապես խոզաբուծության համար զարգացման հնարավորությունների առկայություն
4) էկոլոգիական գյուղատնտեսություն վարելու նախադրյալների առկայությունը
5) մարզի գյուղացիական տնտեսությունների կողմից արտադրության ծավալների ընդլայնման և արտադրության արդյունավետության բարձրացման ձգտումը:
458. Թույլ կողմերն են
1) հողային ռեսուրսների ոչ ռացիոնալ օգտագործումը
2) աշխատուժի թերբեռնված օգտագործումը (գյուղատնտեսությունում ամբողջ տարին զբաղվածների տեսակարար կշիռը մարզում կազմում է 36.4%)
3) գյուղատնտեսության ապրանքայնության ցածր մակարդակը
4) արտադրության մասնատվածությունը (գյուղացիական տնտեսությունները ունեն փոքր չափեր և դրանց խոշորացման միտումները դեռևս զգալի չեն, մեկ գյուղացիական տնտեսությանը պատկանող գյուղատնտեսական հողատեսքերը կազմում են 1.4 հա, իսկ պայմանական անասնագլխաքանակը` 2.6)
5) գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվող ռեսուրսների սակավության հետևանքով ագրոտեխնիկական պահանջների ոչ լիարժեք կատարումը
6) ոռոգման ներտնտեսային ցանցի անբավարար վիճակը, դրանց անհամապատասխանությունը հողօգտագործման չափերին, ոռոգման ջրի մեծ կորուստների առկայությունը, դեռևս մեխանիկական ջրամատակարարման բարձր տեսակարար կշիռը, ոռոգելի տարածքների սակավությունը:
7) տեխնիկական ապահովվածության ցածր մակարդակը, առկա տեխնիկայի ֆիզիկական և բարոյական մաշվածությունը, դրա հետևանքով մեքենայացված աշխատանքների բարձր ինքնարժեքը և դրանց համապատասխան բարձր սակագների ձևավորումը, համատեղ սկզբունքով տեխնիկայի օգտագործման կազմակերպական ձևերի կիրառման գրեթե բացակայությունը
8) հողերի, մասնավորապես արոտների, խոտհարքների բարելավման ուղղությամբ աշխատանքների բացակայությունը
9) գյուղական բնակավայրերում գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման արտադրական կարողությունների գրեթե բացակայությունը և դրանց ստեղծման դանդաղ ընթացքը
10) գյուղացիական տնտեսությունների կողմից մարքեթինգի, շուկայավարման չափազանց ցածր մակարդակը
11) գյուղատնտեսության վարկավորման ծավալների անբավարարությունը և վարկավորման տոկոսադրույքի, ժամկետների և գրավադրման անբարենպաստ պայմանների առկայությունը
12) գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական համակարգի բացակայությունը:
13) արտադրանքի արտահանման համար տնտեսությունների սակավ հնարավորությունները և դրա իրականացմամբ զբաղվող կառույցների գրեթե բացակայությունը
14) գյուղատնտեսական արտադրության բարձր ռիսկի առկայությունը և գյուղացիական տնտեսությունների սեփական միջոցների բացակայությունը:
459. Հնարավորություններն են
1) տնկարանային տնտեսության զարգացման, այգետարածքների ընդլայնման, կարտոֆիլի և հացահատիկային մշակաբույսերի սերմնաբուծության համակարգի բարելավման միջոցով գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության համախառն արտադրանքի և արտադրության արդյունավետության բարձրացումը
2) տոհմային գործի և անասնաբուժական ծառայությունների վիճակի բարելավման միջոցով գյուղատնտեսական կենդանիների մթերատվության ավելացումը և անասնապահական մթերքների որակի և արտադրության արդյունավետության աճը
3) վարելահողերի նպատակային օգտագործման մակարդակի բարձրացումը, մասնավորապես բազմամյա կերային մշակաբույսերի, կարտոֆիլի, հացահատիկի տարածքների ընդլայնումը
4) նպատակային վարկերի միջոցով գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման փոքր կարողությունների ձևավորումը
5) գյուղացիական տնտեսությունների տեղեկատվության և խորհրդատվության մատչելիության բարձրացումը և համակարգի կատարելագործումը
9.13 Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի նպատակը և ռազմավարությունը
Ծրագրի հիմնական նպատակը
460. Ծրագրի հիմնական նպատակն է Կոտայքի մարզում գյուղատնտեսության գործունեության համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների ձևավորման ու կատարելագործման միջոցով ավելացնել բուսաբուծական և անասնաբուծական մթերքների ծավալները, բարձրացնել արտադրության արդյունավետությունը, լուծել իրացման հիմնախնդիրները, որի արդյունքում կավելանան գյուղացիական տնտեսությունների եկամուտները և կկրճատվի աղքատությունը գյուղական բնակավայրերում:
9.13.1 Ոռոգման համակարգեր
461. Մարզում գյուղատնտեսական մշակաբույսերից երաշխավորված և բարձր բերք ստանալու կարևորագույն պայմանը ոռոգման համակարգերի անխափան աշխատանքն է:
462. Այս բնագավառում նախատեսվող կարևոր միջոցառումներն են.
1) ոռոգման գոյություն ունեցող համակարգերի և ոռոգման կարիքների գույքագրումը
2) ջրօգտագործողների համակարգում էներգակիրների ծախսերի կրճատումը և ինքնահոս ջրամատակարարումների ընդարձակումը
3) փոքր և միջին կարգավորման ջրամբարների կառուցումը
4) համայնքներում ոռոգելի ջրի վերաբերյալ առկա խնդիրների ուսումնասիրումը և դրա լուծման միջոցառումների ժամանակացույցի կազմումը:
9.13.2 Իրացման շուկայի մատչելիության և արտադրողի պաշտպանվածության
ապահովումը
463. ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ գյուղացիական տնտեսությունների համար ներկայումս հրատապ է գյուղմթերքի մեծածախ շուկաների ձևավորումը: Այսօր գյուղացիական տնտեսություններն իրենց արտադրանքն իրացնում են տարերայնորեն, պատահական վայրերում: Այս առումով, ինչպես նշվել է, կարևորվում է ժամանակակից պահանջներին համապատասխան մեծածախ շուկայի ձևավորվումը, որը կօգնի նաև հանրապետության մյուս մարզերի գյուղմթերք արտադրողներին բերքի կազմակերպված իրացման և արտահանման գործում:
464. Չունենալով պահպանելու հնարավորություն գյուղացիական տնտեսություններն իրենց մթերքներն իրացնում են կարճ ժամանակահատվածում շուկայական գներից էժան գներով, որի հետևանքով չի ակնկալվում շահութաբերության բարձր մակարդակ:
9.13.3 Գյուղատնտեսության ոլորտում ֆինանսական միջոցների և
ներդրումների ավելացում
465. Ինչպես նշվել է ֆինանսական միջոցների մատչելիությունը կարևորագույն դեր ունի գյուղացիական տնտեսությունների տնտեսական բազայի ամրապնդման և գյուղարտադրության զարգացման համար: Դրա հետ կապված սկզբունքային նշանակություն ունի գյուղատնտեսության ոլորտի վարկավորման տոկոսադրույքների իջեցումը և գրավի պայմանների մատչելիության ապահովումը, որը կմեծացնի վարկերի մատչելիությունը, նորանոր մասնակիցներ կընդգրկվի վարկավորման գործընթացում և կարևոր խթան կհանդիսանա գյուղատնտեսական արտադրության համար: Կոտայքի մարզում անասնապահությամբ մասնագիտացված իրացման շուկայի մատչելիությանը և արտադրողի շահերի պաշտպանությանն ուղղված քայլ կարող է լինել գյուղական համայնքներում կաթի հավաքման և նախնական վերամշակման կետերի և փոքր սպանդանոցների հիմնումը:
466. Իրացման շուկայի մատչելիությունը և սպառողների շահերի պաշտպանվածությունը կնպաստի մարզում գյուղատնտեսական մթերքների իրացման, վերամշակման գործառույթ ունեցող տնտեսավարող սուբյեկտների կայացմանը: Կոտայքում գյուղատնտեսության զարգացման ոլորտներից մեկը կարող է դառնալ ծխախոտի հումքի արտադրությունը: Նախկինում մարզի շրջաններում այն որոշակիորեն զարգացած էր: Օրինակ` Աբովյանի շրջանում 1982 թվականի տվյալներով ծխախոտի ցանքատարածությունները կազմում էին 150 հա, որից ստացվել էր 1860 տոննա ծխախոտի հումք, միջին բերքատվությունը կազմում էր 12.4 ցենտներ: Այսօր հայրենական ծխախոտ վերամշակող և արտադրող ձեռնարկությունների առկայության պայմաններում սա հնարավոր տարբերակ է և արտադրանքի իրացումն ապահովված կլինի:
9.13.4. Խորհրդատվական ծառայությունների ընդլայնումը
467. Խորհրդատվական ծառայությունների բնագավառում Կոտայքի մարզի զարգացման ծրագրի հիմնական նպատակն է այդ ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը, նրանց առավել նպատակային, հասցեացված օգտագործումը: Ծրագրի ռազմավարությունը այս ուղղությամբ ենթադրում է հետևյալ կարևոր միջոցառումների իրականացումը:
1) Մարզային ուսուցողական-խորհրդատվական ծառայության կողմից կազմակերպել ուսուցողական-խորհրդատվական դասընթացներ գյուղմթերքների արտադրության և վերամշակման առաջավոր տեխնոլոգիաների վերաբերյալ
2) Անցկացնել սեմինար դասընթացներ տնտեսավարման արդյունավետ ձևերի, մասնավորապես կոոպերացիայի տարբեր ձևերի, արմատավորման ուղղությամբ
3) Գյուղացիական տնտեսություններին տրամադրել խորհրդատվություն նոր ներդրվող թունաքիմիկատների, պարարտանյութերի օգտագործման կանոնների վերաբերյալ
4) Մշակել տեղեկատվական թերթիկներ, բուկլետներ գյուղատնտեսությանը վերաբերվող մասնագիտական աշխատանքների մասին:
9.13.5 Վերամշակող ձեռնարկությունների արդյունավետության բարձրացումը
և ընդլայնումը
468. Մարզի բոլոր տարածաշրջաններում անհրաժեշտ է ստեղծել կամ վերագործարկել կաթի մթերման և վերամշակման, միս և մսամթերք վերամշակող կառույցներ, կազմակերպել պտղի, բանջարեղենի չորացման փոքր արտադրամասեր, ծխախոտի ֆերմետացիոն և բուսայուղերի արտադրության փոքր արտադրամասեր, բրդի ընդունման և լվացման կետեր, հացաբուլկեղենի և հրուշակեղենի արտադրամասեր, բնական հյութերի և խտահյութերի արտադրության, կաշվի, մորթեղենի վերամշակման, դեղաբույսերի արտադրության և փաթեթավորման արտադրամասեր և այլն: Այս նպատակին կարելի է հասնել` ընդլայնելով արտադրանքի իրացման հնարավորությունները, ակտիվորեն համագործակցելով գոյություն ունեցող և պոտենցիալ գնորդների հետ: Առաջնահերթությունը պետք է տրվի փոքր ձեռնարկությունների ստեղծմանը: Մարզում ՓՄՁ-ների գործունեության ակտիվացումը կնպաստի համապատասխան ենթաճյուղերի վերականգնմանը:
469. Անհրաժեշտ է նաև բանջարաբոստանային կուլտուրաների և պտղաբուծության զարգացման հետ համատեղ նախապայմաններ ստեղծել գյուղատնտեսական արտադրանքի վերամշակման, պահպանության և իրացման համար: Այս առումով կարևորվում է մարզում սառնարանային տնտեսության ստեղծումը:
470. Գյուղատնտեսական հումքի վերամշակող կարողությունների ձևավորումը և գոյություն ունեցող արտադրությունների ծավալների ընդլայնումը հնարավոր է դրամաշնորհների, նպատակային վարկերի միջոցով:
471. Գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրի իրագործման համար պահանջվող ֆինանսական միջոցները ներկայացված են Հավելվածում:
472. Ծրագրի հաջող իրագործման դեպքում ակնկալվող արդյունքները.
1) մարզի հողային և մարդկային ռեսուրսների նպատակային օգտագործման ապահովում, ինտենսիվ տեխնոլոգիաների կիրառում, ոռոգելի ցանքերի ընդարձակում, անմշակ հողերը ցանքաշրջանառության մեջ ներառում:
2) բուսաբուծական, անասնապահական մթերքների արտադրության ծավալների ավելացում, արդյունավետության բարձրացում, մթերքների ապրանքայնության մակարդակի բարձրացում և դրանց վերամշակումից ստացված արտադրատեսակների արտահանման ծավալների էական ավելացում
3) մասնագիտացված տնկարանային և սերմնաբուծական տնտեսությունների (տարբեր պտղատեսակների, կարտոֆիլի և հացահատիկային մշակաբույսերի) ձևավորում, որոնք հիմնականում կբավարարեն գյուղացիական տնտեսությունների պահանջարկը բարձրորակ տնկանյութի և սերմացուների նկատմամբ
4) բույսերի պաշտպանության (հատկապես պտղատու այգիներում) պայքարի կենտրոնացված միջոցառումների իրականացում
5) մարզում արհեստական սերմնավորման աշխատանքների ընդլայնման միջոցով կենդանիների տոհմային հատկանիշների պահպանում և կատարելագործում, տոհմաբուծական ծառայությունների ձևավորում
6) կերային բազայի ընդլայնում, բազմամյա արժեքավոր կերային մշակաբույսերի ծավալների ավելացում, խոտհարքների և արոտների արդյունավետ օգտագործում
7) մարզի գյուղատնտեսության մասնագիտացմանը համապատասխան փոքր վերամշակող արտադրական կարողությունների (պտղի, կաթի, մսի, բրդի) ձևավորում
8) գյուղատնտեսական տեխնիկայով մարզի ապահովվածության մակարդակի բարձրացում, տեխնիկայի համատեղ օգտագործման (կոոպերացման սկզբունքով) կառույցների ձևավորում
9) տեղեկատվական և խորհրդատվական համակարգի կատարելագործում և մատչելիության մակարդակի բարձրացում
10) խոշոր ապրանքային ֆերմերային տնտեսությունների և կոոպերատիվների ձևավորում
11) մարզում ապահովագրական համակարգի ձևավորման համար նախադրյալների ստեղծում
10. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
10.1 Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
Օրենսդրական դաշտ, կառավարման համակարգ
473. Հայաստանի Հանրապետությունում բնապահպանության ոլորտի քաղաքականությունն ու օրենսդրությունը հիմնականում ձևավորվել և կատարելագործվել են վերջին 15 տարիների ընթացքում: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի համաձայն պետությունն ապահովում է շրջակա միջավայրի պահպանությունը և վերականգնումը, բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումը: Հայաստանն ակտիվորեն մասնակցում է միջազգային համագործակցության գործընթացներին, ստորագրել ու վավերացրել է բնապահպանական մի շարք միջազգային ու եվրոպական կոնվենցիաներ և դրանցից բխող արձանագրություններ: Հայաստանը կարևորում է ազգային բնապահպանական իրավական լծակների համապատասխանեցումը միջազգային չափանիշներին և միջազգային բնապահպանական կոնվենցիաների իրականացման մեխանիզմների կատարելագործումը: Միջազգային այդ համաձայնագրերի ու կոնվենցիաների շրջանակներում Հայաստանը նպատակ ունի կանխարգելել կամ սահմանափակել մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի վրա վնասակար ներգործությունը, վերացնել մթնոլորտի գերնորմատիվային աղտոտվածությունը, մեղմացնել կլիմայի գլոբալ փոփոխության բացասական հետևանքները, պահպանել կենսաբազմազանությունը, ապահովել վերականգնվող բնական ռեսուրսների վերարտադրության անհրաժեշտ ծավալները և չվերականգնվող բնական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումը:
474. Շրջակա միջավայրի և բնական ռեսուրսների պահպանության և կառավարման խնդիրները մեծ չափով առկա են նաև Կոտայքի մարզում: Դրանք են` անտառային ռեսուրսների կայուն կառավարումը, կենցաղային և շինարարական աղբի հեռացման, աղբավայրերի կանոնակարգված ձևով շահագործման խնդիրները, ջրային ռեսուրսների առավել արդյունավետ և նպատակաուղղված կառավարումը և կեղտաջրերի մաքրման աշխատանքների կազմակերպումը, հողերի բերրի շերտի պահպանումը և դեգրադացիայի կանխումը, անապատացմանը նպաստող անտրոպոգեն գործոնների նվազեցումը, լեռնատափաստանային, մերձալպյան և ալպյան լանդշաֆտների պահպանումը և արդյունավետ օգտագործումը:
475. Հատկանշականն այն է, որ 2000 թվականից սկսած վերանայվեցին բնապահպանական ոլորտի մի շարք օրենքներ, ինչի անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման հետ, ընդունվեցին նոր ՀՀ հողային օրենսգիրքը, ՀՀ ջրային օրենսգիրքը, «Ընդերքի մասին» ՀՀ օրենսգիրքը, ՀՀ անտառային օրենսգիրքը, ինչպես նաև կիրարկվեցին «Թափոնների մասին» և «Բնապահպանական վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքները:
476. Բնապահպանության ոլորտում օրենսդրությունը մարզպետների համար նախատեսել է գործունեության որոշակի շրջանակ: «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի 1997 թ. մայիսի 6-ի ՆՀ-728 հրամանագրի 1.20 կետի համաձայն, բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում մարզպետը`
1) մասնակցում է բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության պետական ծրագրերի մշակմանը և իր լիազորությունների շրջանակներում ապահովում է դրանց իրականացումը մարզի տարածքում
2) մարզի տարածքում վերահսկում է բնապահպանական օրենսդրության կատարումը և խախտման փաստերի վերաբերյալ տեղյակ է պահում համապատասխան մարմիններին
3) աջակցում է արգելոցների, արգելավայրերի, հատուկ պահպանվող գոտիների պահպանությանը և օգտագործմանը, որսագողության, ապօրինի ձկնորսության, ծառահատումների դեմ կազմակերպվող միջոցառումների իրականացմանը
4) համագործակցում է բնապահպանական խնդիրներ իրականացնող հասարակական կազմակերպությունների, ինչպես նաև քաղաքացիների հետ:
5) Ինչպես նաև «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին», «Բուսական աշխարհի մասին», «Կենդանական աշխարհի մասին» ՀՀ օրենքներով պետական կառավարման մասին տարածքային և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված իրավասություններ:
477. Բնագավառի խնդիրներով զբաղվելու իրավասություններ ունեն նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինները: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ նոր օրենքի 32-րդ հոդվածի համաձայն համայնքի ղեկավարը օրենքով կամ կառավարության սահմանած կարգով վարում է համայնքի բնապահպանական կադաստրը, 45-րդ հոդվածի համաձայն` բնության և շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում իրականացնում է համայնքի սեփականություն համարվող հողերի, անտառային և ջրային տարածքների, շրջակա միջավայրի պահպանության կազմակերպման` պարտադիր, ինչպես նաև պետության կողմից պատվիրակված հետևյալ լիազորությունները
1) վերահսկողություն է իրականացնում բնության պահպանության բնագավառում, կազմակերպում է ընդերքի, անտառային, ջրային և օդային տարածքների, ինչպես նաև բուսական ու կենդանական աշխարհի օգտագործման և պահպանման միջոցառումները
2) ապահովում է հողերի պահպանությունը հողատարումից, ողողումներից, ճահճացումից, քիմիական, ռադիոակտիվ նյութերով և արտադրական թափոններով աղտոտումից:
478. Բնապահպանության ոլորտը Կոտայքում ներկայացված է նաև որոշակի կառավարման համակարգով: Մարզում բնապահպանությանը հիմնականում առնչվում են հետևյալ կառուցվածքային միավորները`
1) ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմի գյուղատնտեսության և բնապահպանության վարչության բնապահպանության բաժինը
2) ՀՀ բնապահպանության նախարարության աշխատակազմի բնապահպանական պետական տեսչության Կոտայքի տարածքային բաժինը
3) Մարզի անտառտնտեսությունը, որը գտնվում է ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության գերատեսչական ենթակայության տակ
4) ՀՀ բնապահպանության նախարարության Ջրային ռեսուրսների կառավարման գործակալության Հրազդանի ջրավազանային տարածքային կառավարման բաժինը:
5) Բնապահպանական խնդիրներով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունները, մարզում գործող Օրհուս կենտրոնները:
479. Այսպիսով մարզում բնապահպանական իրավիճակը վերահսկվում է գործող օրենսդրական և կառավարման համակարգերի միջոցով:
10.2 Անտառներ, կենսաբազմազանություն, բնության հատուկ պահպանվող
տարածքներ
480. Բնապահպանական առումով մարզի ցայտուն կողմերից է բնական լանդշաֆտների, լեռների ու անտառների առկայությունը: Սակայն 1991-2001 թթ-ի տնտեսական շրջափակման և էներգետիկ ճգնաժամի հետևանքով մարզի անտառները ինտենսիվ շահագործման հետևանքով կրեցին զգալի տարածքային և որակական կորուստներ: Չհամակարգված անտառհատումների հետևանքով հազարավոր հեկտարների վրա խաթարվել է անտառի ինքնակարգավորման և ինքնավերականգնման ունակությունը, ինչպես նաև բնապահպանական հատկությունները: Ըստ փորձագետների ուսումնասիրության տվյալների էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին հանրապետության անտառներում յուրաքանչյուր տարի հատվել է մոտ` 700.000 խմ - 1.000.000 խմ անտառանյութ, որի 70%-ը բաժին է ընկել ապօրինի հատումների:
481. Հայաստանի Հանրապետությունում անտառածածկ տարածքները զբաղեցնում են 334.1 հազ. հա, կամ հանրապետության մակերեսի մոտ 11,2%, որը հանրապետության մեկ շնչի հաշվով կազմում է ընդամենը 0.1 հա:
482. Կոտայքի մարզի անտառային հողերի կառավարումը իրականացվում է մեկ անտառտնտեսության` «Հրազդանի անտառտնտեսություն» մասնաճյուղի կողմից (տարածքը - 22761 հա), որը պատկանում է ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության «Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ին (ՀՀ կառավարության 15.01.2004 թ. թիվ 7 որոշման համաձայն): Իսկ 423.80 հա ներկայացված է արգելոցապարկային համալիրի տեսքով, որը պատկանում է ՀՀ բնապահպանության նախարարության «Արգելոցապարկային համալիր» ՊՈԱԿ-ին, որը զբաղվում է գիտափորձարարական, տնկարանային տնտեսության հիմնման աշխատանքներով:
483. Մարզի ընդհանուր անտառային ֆոնդը կազմում է 23184.80 հա, որը Կոտայքի տարածքի համեմատ համարժեք է հանրապետության միջինին:
484. Մարզի անտառները լեռնային են, ունեն ընդգծված հողապաշտպան, ջրապաշտպան և կլիմայակարգավորիչ նշանակություն, ինչպես նաև աչքի են ընկնում բուսական տեսակների բազմազանությամբ:
485. Մարզի անտառկազմող հիմնական ծառատեսակներն են` կաղնին, բոխին, լորենին, սոճին, հացենին, կեչին, թեղին: 1991-2001 թթ. մարզի անտառների մոտ 35%-ը ինտենսիվ կերպով ոչնչացվել են: Վառելափայտի և շինափայտի ստացման նպատակով կատարված ապօրինի ծառահատումները զգալիորեն նոսրացրել են անտառապատ լեռնալանջերի բազմաթիվ հեկտարներ:
486. Ստորև ներկայացվում է «Հրազդան անտառտնտեսություն» մասնաճյուղի անտառների և անտառային հողերի տարածքները ըստ անտառպետությունների (աղ. 10.1):
Աղյուսակ 10.1.
._______________________________________________________.
|Անտառտնտեսության|N |Անտառպետության|Ընդհանուր|Այդ թվում |
|անվանումը | |անվանումը |տարածքը |անտառածածկ|
|________________|__|______________|_________|__________|
|Հրազդանի |1 |Արզականի | 9647 | 6727 |
| |__|______________|_________|__________|
| |2 |Ծաղկաձորի | 4792 | 3307 |
| |__|______________|_________|__________|
| |3 |Մեղրաձորի | 6762 | 4639 |
| |__|______________|_________|__________|
| |4 |Արզնիի | 1560 | 395 |
| |_________________|_________|__________|
| | Ընդամենը | 22761 | 15068 |
._______________________________________________________.
487. Կոտայքի մարզի անտառածածկ տարածքները գտնվում են հիմնականում մարզի կենտրոնական և հյուսիսային հատվածներում: Մարզի անտառտնտեսության գործունեությունը լուրջ բարեփոխումների խնդիր ունի: Պետական բյուջեից տրվող սահմանափակ աջակցությունը հնարավորություն չի տալիս նորմալ տնտեսվարելու համար առավելագույն կերպով օգտագործել անտառը, միևնույն ժամանակ չավելացնելով անտառվերականգնման ծախսերը:
488. Կոտայքի անտառներն այդ «ինքնապահպանման-ինքնածախսածածկման» ներուժը, ռեսուրսներն ու հնարավորությունները չունեն և այս առումով միայն ազգային-պետական աջակցության և ներդրումների շնորհիվ է, որ անտառները կարող են երկար ժամանակաշրջանի համար պահպանվել, վերականգնվել և փոխանցվել սերունդներին:
489. Կոտայքի մարզում «Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի կողմից 2006-2008 թթ. ընթացքում իրականացված անտառվերականգնման աշխատանքներն են.
Աղյուսակ 10.2.
.___________________________________________________.
| |Անտառի տնկում|Անտառի լրացում|Բնաշվային վերաճի|
| | | | օժանդակում |
|_____|_____________|______________|________________|
|2006 | 109 հա | 136.1 հա | 451 հա |
|_____|_____________|______________|________________|
|2007 | 27 հա | 40 հա | 200 հա |
|_____|_____________|______________|________________|
|2008 | 52 հա | 41 հա | 342 հա |
.___________________________________________________.
490. Անտառվերականգնման աշխատանքների զգալի մասը իրականացվել է Ճապոնիայի կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» ծրագրի շրջանակներում ձևավորված գործընկերային ֆոնդի հաշվին, իսկ 2009 թ. 80 հա անտառի տնկումը ամբողջությամբ կատարվել է այդ ծրագրի միջոցներով: Անտառի հիվանդությունների և վնասատուների դեմ կատարվել են պայքարի միջոցառումներ` 2007 թ.-2300 հա-ի վրա, 2008 թ.-700 հա-ի վրա, 2009 թ. չի իրականացվել:
491. Կոտայքի անտառներում բացի փայտանյութից կան նաև բավական քանակությամբ պտղատու ծառեր ու թփուտներ, որոնց պտուղները կարելի է արդյունաբերական ծավալներով օգտագործել պահածոների, հյութերի, դեղաբույսերի արտադրություն կազմակերպելու համար:
492. Կոտայքի անտառները նաև առողջարար և գեղատեսիլ են: Անտառների, որոշակի չափով նաև բուժիչ հանքային ջրերի, պատմամշակութային հուշարձանների, ռելիեֆի այս ձևավորված ամբողջությունը խոսում է մարզում առողջարաններ հիմնելու, ինչպես նաև զբոսաշրջությունը զարգացնելու մեծ ներուժի մասին:
493. Կարևոր է համայնքների, հասարակության լայն շերտերի մասնակցությունը անտառի պահպանության հարցերում: Այստեղ համայնքների, հասարակության և պետության փոխհամաձայնեցված, ներդաշնակ գործունեությունը կարող է ապահովվել միայն տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հասարակության լայն խավերի, հասարակական կազմակերպությունների ակտիվ ներգրավման միջոցով: Օրենսդրական որոշակի բազա կա (ՀՀ Սահմանադրություն, ՀՀ միջազգային պայմանագրեր, «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենք, ՀՀ Անտառային օրենսգիրք, «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀՀ օրենք և այլն), հասարակությանը նույնպես այս գործընթացներում ներգրավելու համար և այդ ներգրավվածությունը որոշակի չափով առկա է, սակայն այն բավարար համարել չի կարելի, քանզի ակնկալվում է ավելի մեծ մասնակցություն այս խնդիրներին: Ինչ-որ տեղ հասարակության անբավարար մասնակցությունն այստեղ հենց մարդկանց մի ստվար հատվածի պասիվ դիրքորոշման արդյունք է:
494. Հասարակության անդամները նաև կոնկրետ համայնքների բնակիչներ են: Մի շարք բնակավայրեր տեղադրված են անտառաշատ տարածքներում և կարծես թե այդ բնակավայրերի բնակչությունը ամենասերտ հոգեկան, ֆիզիկական, փոխներգործուն կապի մեջ է գտնվում տվյալ բնակավայրի անտառի հետ: Այսօր անտառային հարցերով հիմնականում որոշումներն ընդունվում են իշխանության բարձր մակարդակներում, բայց ստացվում է այնպես, որ անտառկառավարմանը վերաբերող մի շարք հարցեր ունեն ոչ միայն ազգային պետական այլ նաև տվյալ համայնքների համար համայնքային նշանակություն: Ցանկալի է, որ այս իրողությունը բոլոր դեպքերում հաշվի առնվի և պրակտիկայում ավելի շատ հնարավորություն ստեղծվի նաև համայնքներում քննարկելու անտառկառավարման հարցերը և մասնակցել որոշումների ընդունման գործընթացին:
495. Կոտայքի մարզում համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող անտառների կայուն կառավարումն իրականացվում է անտառտնտեսության կողմից: Մեկ անգամ չէ, որ քննարկվել են անտառների կայուն կառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմիններին հանձնելու խնդիրները: Խնդիրը կարևոր նշանակություն ունի և դեռ ենթակա է քննարկումների: Այստեղ մոտեցումը հետևյալն է` եթե համայնքային անտառկառավարումը կարող է նպաստել անտառի պահպանմանը, ինքնավերականգնմանը և ապահովել օպտիմալություն, ապա անտառների մի մասը համապատասխան համայնքների կառավարմանը հանձնելը կարող է արդյունավետ լինել:
496. Կոտայքի անտառներին լուրջ վնաս հասցրեցին 1990-ական թթ. կատարված անտառհատումները, որոնք պայմանավորված էին տնտեսական ու էներգետիկ ճգնաժամով, կենտրոնացված ջերմամատակարարման բացակայությամբ: Էներգետիկ իրավիճակի բարելավման շնորհիվ անտառհատումները զգալիորեն նվազել են, տեղի է ունենում մարզի բնակավայրերի գազիֆիկացում, որը զգալիորեն կրճատում է բնակչության վառելափայտի պահանջարկը: Գործընթացը հնարավորություն կտա հատկապես անտառներին մոտ գտնվող գյուղերում զգալիորեն կրճատել անտառհատումները և բարձրացնել անտառի ինքնավերականգնման ներուժը:
497. Վերջին տարիներին իրականացված հետևողական աշխատանքների շնորհիվ կտրուկ նվազել են ապօրինի անտառխախտման դեպքերը: Արձանագրված անտառխախտման ակտերի թիվը 2006-2009 թթ. կազմել է 29, որից` 2006 թ.-13, 2007 թ.-5, 2008 թ.-4, 2009 թ.-7:
498. Անտառի պահպանմանը էականորեն կնպաստեն նաև մարզում աղքատության հաղթահարման խնդիրները, բնապահպանական հիմնահարցերին բնակչության իրազեկումը, էկոդաստիարակությունը և այլն:
499. Մարզի դիրքը և ռելիեֆը նպաստել են կենսաբազմազանության մեծ տեսականու, էնդեմիզմի բարձր մակարդակի և հարուստ ագրոկենսաբազմազանության ձևավորմանը: Մարզը Հայաստանի այն տարածքներից է, որն ունենալով հարուստ և ինքնատիպ կենսաբազմազանություն, միաժամանակ ենթարկվում է վտանգող մարդածին և տեխնածին մի շարք գործոնների ազդեցությանը: Այդ ազդեցության հետևանքով տեղի են ունենում բնական միջավայրի, էկոհամակարգերի և դրանց համակեցությունների տեսակային կազմի փոփոխություն, ընդհուպ առանձին տեսակների ոչնչացում, կենսառեսուրսների գերօգտագործում, աղտոտում: Մարզում ԲՀՊՏ-ը (բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ) այդ թվում` արգելավայրեր, բնության հուշարձաններ կազմում են Կոտայքի մարզի մակերեսի մոտ 10%-ը: Լանդշաֆտային և կենսաբանական հարուստ բազմազանություն և բնական էկոհամակարգերի վրա անտրոպոգեն ու տեխնոգեն ակտիվ ճնշում ունեցող մարզի համար պահպանվող տարածքների պահպանությունը դեռևս անբավարար է: 2009 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Կոտայքում գործում են «Արզականի և Մեղրաձորի», «Բանքսի սոճու» և «Հանքավանի» ջրաբանական արգելավայրերը (Հավելված 10-1): Կոտայքի մարզի բնության հուշարձանների ցանկը հաստատվել է ՀՀ կառավարության 2008 թ. օգոստոսի 14-ի թիվ 967 որոշմամբ, որը խմբագրվել է ՀՀ կառավարության 2009 թ. հունվարի 8-ի թիվ 53 որոշմամբ: Ըստ նոր խմբագրված տարբերակի մարզում կա ՀՀ բնության 33 հուշարձան, որից` 20-ը` երկրաբանական, 5-ը ջրաերկրաբանական, 4-ը` ջրագրական, 1-ը` բնապատմական, 3-ը` կենսաբանական (Հավելված 10-2):
500. Վերոնշյալ բոլոր հարցերի վերաբերյալ մարզպետարանում պարբերաբար անց են կացվում քննարկումներ, որոնց արդյունքում ձևավորված կարծիքները, առաջարկությունները ներկայացվում են ՀՀ կառավարությանը, իրավասու պետական, տարածքային և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, կազմակերպություններին:
10.3 Ջրային ավազան
501. Մարզի ջրային ավազանը բավականին հարուստ է: Մարզի տարածքով են հոսում Հրազդան, Մարմարիկ, Մեղրաձոր, Ծաղկաձոր, Դալար, Արջաձոր, ինչպես նաև Գետառ և Ազատ գետերը: Այստեղ են գտնվում նաև Ակնա լիճը, Սևաբերդի (չգործող), Մարմարիկի (կառուցման փուլում գտնվող) և Ախպարայի ջրամբարները:
502. Ստորև ներկայացվում է գետերի, լճերի և ջրամբարների համառոտ բնութագրերը.
Աղյուսակ 10.3 Գետեր
._________________________________________.
|Անվանումը |Ջրհավաք մակերեսը|Երկարությունը|
| | (քառ. կմ) | |
|__________|________________|_____________|
|Հրազդան | 2560 | 141 |
|__________|________________|_____________|
|Մարմարիկ | 427 | 42 |
|__________|________________|_____________|
|Մեղրաձոր | 104 | 15 |
|__________|________________|_____________|
|Դալար | 90 | 14 |
|__________|________________|_____________|
|Արջաձոր | 21 | 11 |
._________________________________________.
Աղյուսակ 10.4 Լճեր և ջրամբարներ
._____________________________________________________.
|Անվանումը |Ծավալը |Հայելու |Բարձր. |
| |(մլն. մ3)|մակերեսը|ծովի մակ.|
| | | (հա) | |
|________________________|_________|________|_________|
|Ախպարայի (ջր) | 2.5| 55| 1695|
|________________________|_________|________|_________|
|Մարմարիկի (ջր) | 24| 180| 1903|
|________________________|_________|________|_________|
|Սևաբերդի (ջր) | 6| 37| 2000|
|________________________|_________|________|_________|
|«Սագերի» լիճ/Ղազի գյոլ | 0.25| 6.5| 2202|
|________________________|_________|________|_________|
|«Ակնա» լիճ | 5| 50| 3030|
|________________________|_________|________|_________|
|«Բազմալիճք» լիճ (Բիշար) | 0.24| 2.9| 3066|
|________________________|_________|________|_________|
|«Լուսնալիճ» լիճ (Զեյնալ)| 0.11| 1.25| 2989|
._____________________________________________________.
503. Մարզը հարուստ է իր քաղցրահամ ջրերի աղբյուրներով (Գառնիի, Կաթնաղբյուրի, Սոլակի, Ալափարսի, Նուռնուսի, Արզականի, Գյումուշի, Մաքրավանի), որոնք խմելու ջրով ապահովում են ոչ միայն մարզի բնակավայրերը, այլ նաև Երևան քաղաքը: 2008 թ. կատարված գույքագրման տվյալներով մարզում առկա են 440 բնաղբյուրներ և շուրջ 200 խորքային հորեր, որոնցից շահագործվում է շուրջ 60 տոկոսը:
504. Առավել հզորությամբ աղբյուրները օգտագործվում են ջրամատակարար ընկերությունների, իսկ մնացածը համայնքների և մի շարք տնտեսավարողների կողմից: Սակայն անմխիթար վիճակում են գտնվում հատկապես լեռնային և անտառային գոտու բնակավայրերի խմելու ջրի ակունքները, որոնք ցանկացած պահի կարող են աղտոտվել տարբեր տեսակի վնասակար նյութերով:
505. Հրազդան քաղաքում ջրատարների երկարությունը, որը կազմում է շուրջ 300 կմ, իրենց մաշվածության պատճառով ունեն բազմաթիվ վթարներ, նորմալ չեն գործում կոյուղատարները` կեղտաջրերը լցվում են առուները և Հրազդան գետը` տեղափոխվում Ախպարայի ջրամբար:
506. Համաշխարհային բանկի միջոցներով 5.8 մլն ԱՄՆ դոլար է տրամադրվել Հրազդան քաղաքում 2010 թ. իրականացնելու 120 կմ ջրատարների վերանորոգում, իսկ գումարի շուրջ երեք տոկոսը կոյուղատարների վերականգնման համար:
507. Իսկ Հազարամյակների մարտահրավերների հիմնադրամի փորձագետների ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Հրազդանի տարածաշրջանում ժամանակակից մաքրման կայանի կառուցման համար անհրաժեշտ կլինի շուրջ 10 մլն ԱՄՆ դոլար, դրա հետ մեկտեղ կարող է վերականգնվել նաև նախկին մաքրման կայանի կենսաբանական մաքրման տանկերները:
508. 2009 թվականի դրությամբ մարզում ջրօգտագործման թույլտվություններ են տրված 131 տնտեսավարող սուբյեկտների, որոնցից միայն 44-ը քաղցրահամ ջրերի աղբյուրների համար: Այսինքն կարելի է փաստել, որ զգալի թվով համայնքներ, հանգստյան տներ և այլ տնտեսավարողներ մինչև օրս չունեն ջրօգտագործման թույլտվություններ, այն դեպքում, երբ վերջին տարիներին այդ մասին բազմիցս զգուշացվել է:
509. Ջրերի էկոլոգիական պահպանության առաջնահերթ խնդիրներից է մնում կեղտաջրերի մաքրման և հեռացման աշխատանքների կազմակերպումը: Մարզում մաքրման կայանների բացակայության և կոյուղատարների վթարների հետևանքով կեղտաջրերը վերջնականապես հեռացվում են Դալար, Ծաղկաձոր, Մարմարիկ, Հրազդան գետերի միջոցով:
510. Վերջին տարիներին փորձ է արվում գոնե լուծել հանգստյան տներից դուրս եկող կեղտաջրերի մաքրման հարցը: 2009 թ. հուլիսի 29-ին մարզպետի մոտ հերթական անգամ քննարկվել է մարզի հանգստյան գոտիներում սեպտիկ հորերի տեղադրման խնդիրների մասին հարցը, որին մասնակցել են բնագավառի պատասխանատուներ, համայնքապետեր և շուրջ երկու տասնյակ հանգստյան տան տնօրեններ: Քննարկման ընթացքում հրավիրված մասնագետների կողմից ներկայացվել է ժամանակակից լոկալ մաքրման կայանների նախագծեր: Միաժամանակ առաջարկվել է արձագանքելու և դրանց տեղադրման վերաբերյալ գործնական քայլեր ձեռնարկելու համար: Մինչ օրս այդ ուղղությամբ աշխատանքներ են իրականացրել` «Արտուրս» ՍՊԸ, «Աղվերան Հոթել» ՓԲԸ, «Նալ» ՍՊԸ հանգստյան տները:
511. Այնուամենայնիվ լուծելով լոկալ մաքրման կայանների տեղադրման հարցը խիստ անհրաժեշտություն կա Հրազդանի տարածաշրջանում կառուցելու նոր հզոր մաքրման կայան, դրա հետ մեկտեղ վերականգնելով Հանքավանի և Ծաղկաձորի կոյուղու կոլեկտորները, որը հնարավորություն կտա տարածաշրջանում վերջնականապես լուծելու ջրային ավազանները կեղտաջրերից զերծ պահելու հարցը:
10.4 Ընդերք, բնական ռեսուրսներ
512. Մարզը հարուստ է օգտակար հանածոների` ոսկու, ալյումինի, երկաթի, պերլիտի, մարմարի, գրանիտի, լիտոիդային պեմզայի, նեֆելինային սիենիտների, անդեզիտաբազալտների, հրաբխային խարամների, քարաղի, զանազան շինարարական նյութերի, ինչպես նաև հանքային ջրերի 3 խոշոր հանքավայրերով (Հանքավան, Բջնի, Արզնի):
513. 2009 թ. դրությամբ մարզում հանքարդյունահանման լիցենզիաներ են տրված թվով 65 գործող և չգործող հանքավայրերի տեղամասերի համար, որոնք պատկանում են 54 տնտեսվարող սուբյեկտների, որոնցից շահագործվել են 35-ը. չեն շահագործվել 8-ը, իսկ մնացած 22-ը գտնվում են փաստաթղթային ձևակերպումների փուլում:
514. Հանքային ջրերի հանքավայրերից լիցենզիաներ են տրամադրված Արզնիի և Բջնիի համար, որոնցից ներկայումս առավել քանակի շշալցումներ իրականացվում է Արզնի գործարանի կողմից, հանքային ջուրը օգտագործվում է նաև բուժական նպատակներով: Իսկ Հանքավան հանքային ջրի օգտագործման համար որևէ տնտեսավարող մինչև օրս հայտ չի ներկայացրել:
515. Անտառներով համեմատաբար հարուստ Կոտայքը գտնվում է որոշակի հակասական վիճակում` մի կողմից առկա են հարուստ և գեղատեսիլ անտառներ, իսկ մյուս կողմից` հանքային պաշարներով` մետաղներով, քարերով հարուստ ընդերքի հետագա հանքարդյունահանումը իր սոցիալ-տնտեսական դրական հետևանքների հետ մեկտեղ մարզում կարող է առաջացնել բնապահպանական բազում խնդիրներ:
516. Գործող հանքարդյունաբերությանը զուգահեռ իրականացվում է նաև հանքային պաշարների հետազոտություն և գնահատում, որը կարող է մարզի տարածքում փոխել հանքարդյունաբերության աշխարհագրությունը: Հանքարդյունաբերության տեղաշարժը, կլուծի բազմաթիվ ռազմավարական հարցեր, բայց էկոլոգիական տեսանկյունից լուրջ մտահոգությունների պատճառ է, քանի որ` որքան շատանան հանքավայրերը, այնքան կմեծանա շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը, բնական լանդշաֆտների քայքայումը և չվերականգնումը, կվտանգվի անտառների հետագա գոյությունը:
517. Երկրաբանահետախուզական աշխատանքներ են կատարվում բազմամետաղային, ոսկու, պղինձ-մոլիբդենի պաշարների հաստատման և վերագնահատման ուղղությամբ:
518. Վերջին տարիներին մետաղական օգտակար հանածոների շահագործման նպատակով Հանքավանի և Արզականի գոտիներում ուսումնասիրության լիցենզիաներ են ստացել թվով 5 կազմակերպություններ, որոնք ներկայացված են աղյուսակ 10.5-ում.
Աղյուսակ 10.5.
.________________________________________________________________.
|ՀՀ| Կազմակերպության| Օբյեկտի անվանումը |ՈՒսումնասիրության |
| | անվանումը | |լիցենզիայի N-ը, |
| | | |տրման ամսաթիվը |
|__|________________|_________________________|__________________|
|1 |«ԳԷՉԱՊ» ՍՊԸ |Աղվերանի բազմամետաղային |269; 04.06.2007 թ.|
| | |հանքերևակում | |
|__|________________|_________________________|__________________|
|2 |«Պարամաուտ-Գոլդ-|Մեղրաձորի ոսկու |275; 22.12.2006 թ.|
| |Մայնինգ» ՓԲԸ |հանքավայրի Լուսաջուրի | |
| | |տեղամաս | |
|__|________________|_________________________|__________________|
|3 |«Վարդազատ» ՍՊԸ |Բջնի-Արզականի |268; 30.05.2007 թ.|
| | |բազմամետաղային երևակում | |
|__|________________|_________________________|__________________|
|4 |«Լուլիար» ՍՊԸ |Արզականի ռութիլի |Հ-61; 30.01.2008թ.|
| | |(տիտանի) երևակում | |
|__|________________|_________________________|__________________|
|5 |«Գոլդեն Օրե» ՍՊԸ|Հանքավանի պղինձ-մոլիբդենի|224; 01.06.2006 թ.|
| | |հանքավայրի վերագնահատում | |
.________________________________________________________________.
519. Քիչ չեն նաև ընդերքօգտագործման պատճառով բնությանը և շրջակա միջավայրին հասցված վնասները` կապված հանքանյութով գերբեռնված, առանց թրջելու և ծածկոցի մեքենաների երթևեկության հետ: Երևույթը շատ ավելի ակնառու է Երևան-Սևան մայրուղու հատվածում: Տարիներ շարունակ այս հարցը բանավոր և գրավոր ձևով բարձրացվել է տարածքային բնապահպանական բաժնի առջև, սակայն իրականացված աշխատանքները դեռևս ցանկալի արդյունք չեն տվել:
520. Արդեն 5-րդ տարին է, ինչ հանքային իրավունք կրողների կողմից սահմանված չափով հատկացումներ են կատարվում շրջակա միջավայրի պահպանության դրամագլխին, սակայն մինչև օրս որևէ տեղամասում չեն իրականացվել ռեկուլտիվացիոն աշխատանքներ:
10.5 Թափոնների կառավարում
521. Մարզում բնապահպանական առումով խիստ պրոբլեմատիկ խնդիր է մնում թափոնների տարերայնորեն տեղադրման, անկանոն աղբահանության և աղբավայրերի ոչ կանոնակարգված ձևով օգտագործման հարցը: «Թափոնների մասին» և ՏԻՄ ՀՀ օրենքներով աղբահանությունը և աղբահեռացումը դիտվում է որպես տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված խնդիր, սակայն ներկա դրությամբ համայնքների կողմից այդ ուղղությամբ իրականացված աշխատանքները դեռևս հեռու են բավարար լինելուց: Վերջին տարիներին կատարված քննարկումների ժամանակ մանրամասնորեն վեր է հանվել համայնքներում տիրող իրավիճակը և առաջարկություններ արվել թերությունների վերացման ուղղությամբ, ինչպես նաև հարց է բարձրացվել միջհամայնքային օրինական աղբավայրեր ստեղծելու վերաբերյալ:
522. Մարզպետի 20.03.09 թ. թիվ 33 կարգադրությամբ ստեղծվել է աշխատանքային խումբ, որը հսկողություն է իրականացնում աղբահեռացման աշխատանքների կատարման նկատմամբ և անհրաժեշտության դեպքում կարծիք ներկայացնում մարզպետին թերացող համայնքապետերին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու համար:
523. Մարզում կան պաշտոնական 4 խոշոր աղբավայրեր, որոնք շահագործվում են Հրազդան, Աբովյան, Եղվարդ, Չարենցավան համայնքների կողմից, որոնց ընդհանուր մակերեսը կազմում է շուրջ 35 հա: Միաժամանակ տվյալ աղբավայրերից օգտվում են մի շարք հարակից համայնքներ: Չարտոնագրված աղբավայրերից օգտվում են Բյուրեղավան քաղաքը և շուրջ երեք տասնյակ գյուղական համայնքներ` Մեղրաձոր, Մարմարիկ, Աղավնաձոր, Ջրառատ, Լեռնանիստ, Քաղսի, Սոլակ, Ֆանտան, Կապուտան, Կոտայք, Ակունք, Զառ, Գեղաշեն, Կամարիս, Արամուս, Ձորաղբյուր, Գառնի, Գողթ, Գեղարդ, Հացավան, Գեղադիր, Նոր Գեղի, Քանաքեռավան, Զովունի, Քասախ, Պռոշյան, Զորավան, Արագյուղ, Բուժական, Քարաշամբ, իրենց իսկ կողմից ընտրված տարածքներում` ընդհանուր առմամբ շուրջ 25 հա:
524. Եվրոպական զարգացման և վերակառուցման բանկի կողմից 2008 թ. սեպտեմբերին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքներով հավանության է արժանացել Հրազդանի տարածաշրջանում միջհամայնքային սանիտարական պոլիգոն (աղբավայր) կառուցելու գաղափարը, որի նախագծումը ընդգրկվել է բանկի 2010 թ. ծրագրում, իսկ կառուցումը նախատեսված է իրականացնել 2011 թվականին: Նախնական գնահատականով ներդրման չափը կկազմի մինչև 10 մլն եվրո:
10.6 Օդային ավազան
525. Այն աղտոտվում է հիմնականում արդյունաբերական ձեռնարկությունների, ասֆալտի գործարանների, ավտոտրանսպորտի արտանետումներից: Մթնոլորտային օդի աղտոտվածության մոնիթորինգի արդյունքներով` Հանրապետության առավել աղտոտված բնակավայրերի ցանկում Կոտայքի մարզի քաղաքներից նշվում է Հրազդանը, նկատի ունենալով Հրազդանի ՋԷԿ-ի և ցեմենտի գործարանի առկայությունը: Վերջին երեք տարիներին «Միկա Ցեմենտ» ՓԲԸ-ի կողմից իրականացվում են մթնոլորտի աղտոտման նվազեցման ուղղված կազմակերպչական-տեխնիկական միջոցառումներ: Սակայն այդ ուղղությամբ կատարված ներդրումները առայժմ բավարար չեն կտրուկ նվազեցնելու թույլատրելի սահմանային նորմերը: Կատարված ուսումնասիրություններից պարզվել է, որ Հրազդան քաղաքի մեկ ստացիոնար դիտակայանից վերցված ցեմենտի փոշու պարունակության որոշման համար միջին ամսեկան կոնցենտրացիան վերջին երեք տարիների համար գերազանցել է 2-4 անգամ, որը հավաստի լինել չի կարող մեկ դիտակայանի առկայության պայմաններում:
526. Մարզի ասֆալտի գործարանների կողմից արտանետումները սահմանային թույլատրելի նորմաներում ապահովելու նպատակով մշտապես հսկողություն է իրականացվում, որպեսզի աշխատեցվեն ֆիլտրող սարքավորումները, միաժամանակ պահանջներ ներկայացնելով դրանց վերազինման ուղղությամբ:
527. Ստացիոնար աղբյուրներից արտանետումների կրճատման համար հեռանկարային լուծումը բնապահպանական տեսակետից նախընտրելի տեխնոլոգիաների ներդրման համար պետության կողմից նպաստավոր միջավայրի քաղաքականության մշակումն է: Մարդկանց առողջության և կյանքի որակի ապահովման համար կարևորվում է նաև քաղաքներում կանաչ տարածքների, ռեկրեացիոն գոտիների պահպանման և համաչափ զարգացման խնդիրը, որը առավել կարևորվում է ամառվա ամիսներին ջերմային սթրեսներին հարմարվելու համար:
528. Մթնոլորտի պահպանության բնագավառում օրենսդրական բազան պահանջում է կատարելագործում, հատկապես ենթաօրենսդրական ակտերի բնագավառում (նորմատիվային և մեթոդական ակտեր և հրահանգներ):
529. Անհրաժեշտ է բարելավել մթնոլորտի աղտոտվածության դիտանցի համակարգը` ընդլայնելով չափվող նյութերի ցանկը և միաժամանակ արդյունքների հուսալիությունը բարձրացնելու համար ավելացնել նաև դիտակետերի թիվը, ընդգրկելով նաև առավել մեծ վնասակար արտանետումներ ունեցող ձեռնարկությունների շրջակայքում հատուկ դիտարկումների կազմակերպումը:
10.7 Հողային ռեսուրսներ
530. Մարզի բնակլիմայական պայմանները և Երևան քաղաքին մոտ գտնվելը էապես նպաստում է հողի բերրի շերտի անօրինական տեղափոխումներին: Երևույթը հատկապես առկա է Հրազդան, Ֆանտան, Ջրաբեր, Կապուտան, Կոտայք համայնքներում: Չնայած մարզպետարանի և բնապահպանական տարածքային բաժնի կողմից իրականացված համատեղ միջոցառումներին և մի շարք անձանց նկատմամբ կիրառված տույժ-տուգանքներին (2009 թ. 6 քաղաքացիների նկատմամբ կիրառվել է 780.0 հազար դրամ տույժ տուգանք) դեռևս հարցը մնում է չկարգավորված և այն չի իրականացվում ՀՀ կառավարության 2002 թ. սեպտեմբերի 19-ին ընդունված թիվ 1622 որոշմամբ հաստատված «Հողի բերրի շերտի օգտագործման կարգի» պահանջներով:
531. Հողի բերրի շերտի արտադրության և պահպանության գործում կարևոր դեր են խաղում մարզի անտառածածկ տարածքները, որոնք վերջին քսան տարիների ընթացքում ենթարկվել են անթրոպոգեն և բնական խաթարման: Անտառների ինտենսիվ հատումների հետևանքով խիստ ակտիվացել են սելավասողանքային և էռոզիոն երևույթները:
532. Գյուղատնտեսական նշանակության հողատեսքերին մեծ վնաս է պատճառում նաև անկանոն և տարերային ձևով առաջացող աղբավայրերը, որոնք բացի կենցաղային և շինարարական աղբից պարունակում են ազբեստ պարունակող թափոններ, մեքենաների կմախքներ, մարտկոցներ, նավթամթերքների արգասիքներ, թունաքիմիկատներ և այլն:
Վերը նշված հանգամանքը ոչ միայն վտանգավոր է դարձնում տվյալ հողատարածքի օգտագործումը, այլև աղբավայրի թունավոր նյութերը տարալուծվելով մակերեսային և ստորերկրյա ջրերի մեջ սպառնալիք են առաջացնում մոտակա ջրային ռեսուրսներից օգտվող ազգաբնակչության և կենդանական աշխարհի համար:
533. Լուրջ սպառնալիք են հանդիսանում աղբավայրերից և ազգաբնակչության կողմից դեպի շրջակա միջավայր թափանցող պոլիէթիլենային և պլաստմասսե թափոնները, որոնք հողում չեն քայքայվում և տարիների ընթացքում առաջացնում են մեկուսացնող շերտ, դրանով իսկ փոխելով հողի բնականոն ռեժիմը:
10.8 Բնապահպանության ոլորտի խնդիրները և ռազմավարությունը
534. Կոտայքի մարզում բնապահպանության ոլորտում անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալը.
1) Տնտեսական աճին զուգընթաց լավագույն, բնապահպանական տեսակետից անվտանգ և ռեսուրսախնայող տեխնոլոգիաների ներդրման խթանում` ապահովելով վնասակար արտանետումներ ունեցող հին տեխնոլոգիաների դուրսմղումը:
2) Զբոսաշրջության և էկոտուրիզմի զարգացում, որը կնպաստի մարզի էկոհամակարգերի պահպանությանը:
3) Լքված և չշահագործվող հանքավայրերի էկոլոգիական իրավիճակի բարելավմանը նպատակաուղղված ռեկուլտիվացիայի ծրագրերի իրականացում, որն անհրաժեշտ է ջրային ռեսուրսների և հողերի հետագա աղտոտումը կանխարգելելու և բնական էկոհամակարգերը վերականգնելու համար:
4) Բնապահպանական հիմնախնդիրների լուծման մեջ համայնքների մասնակցության ուժեղացում, դրանց լուծման ուղիների վերաբերյալ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրազեկության բարձրացում: Անհրաժեշտ է կազմակերպել միջոցառումներ, որոնք կնպաստեն համայնքների մասնակցության ակտիվացմանը ԲՀՊՏ կառավարման գործընթացներում, քանի որ այդ տարածքների համար սահմանված ռեժիմը համեմատաբար մեծ հնարավորություններ է ստեղծում տնտեսական մեխանիզմների կիրառման համար: Մասնավորապես կարևորելով զբոսաշրջության ոլորտի զարգացումը ընդհանուր տնտեսական զարգացման մեջ, անհրաժեշտ է աջակցել համայնքների նախաձեռնություններին` էկոտուրիզմի զարգացման և համապատասխան ենթակառուցվածքների ստեղծման նպատակով:
5) Էկոլոգիական կրթության մեջ մարզի կրթական հիմնարկների, հանրակրթական դպրոցների, մարզի բնապահպանական կառավարման համակարգի ներառում:
6) Այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների կիրառում, այդ թվում` ՓՀԷԿ-երի շահագործման խթանում, թռչնաաղբից կենսագազի ստացման ծավալների ավելացում:
7) Մարզի գազամատակարարման ցանցի ընդլայնում: Դեռևս տնային տնտեսությունների կողմից որպես ջեռուցման հիմնական միջոց է դիտվում վառելափայտը, որը, որպես կանոն, հատվում է անտառամերձ բնակավայրերի բնակիչների կողմից և դրանով իսկ զգալի վնաս է հասցվում այդ տարածաշրջանների շրջակա միջավայրին: Անտառամերձ գյուղերի գազիֆիկացումը այս առումով պետք է առաջնահերթ համարվի
8) Բնական լանդշաֆտների պահպանության նպատակով անհրաժեշտ հսկողության սահմանում:
9) Արոտավայրերի և խոտհարքերի ռացիոնալ կառավարում: Ներկայումս մանր գյուղացիական տնտեսությունները, ֆինանսների և կազմակերպված կոոպերացիայի բացակայության պատճառով, հիմնականում չեն կարողանում իրենց փոքր հոտերը քշել հեռավոր ամառային արոտավայրեր և ստիպված են օգտագործել միայն գյուղամերձ կերահանդակները: Արդյունքում վերջիններս գտնվում են գեր ծանրաբեռնվածության տակ` առաջացնելով էռոզիոն երևույթներ:
10) Բնապահպանական որոշումների կայացման գործում հասարակության մասնակցության ընդլայնում: Այդ առումով մարզի Հրազդան և Եղվարդ քաղաքներում գործող «Օրհուս» կենտրոնների աշխատանքների ակտիվացում և ՀԿ-ների հետ սերտ համագործակցության ապահովում:
11) Համայնքային անտառկառավարման կիրառում մարզի անտառամերձ համայնքներում: Հանրապետությունում նախապատրաստվում են փորձնական ծրագրեր, որոնց հետագա գնահատումը հիմք կհանդիսանա համայնքային անտառկառավարման եղանակների և ծավալների սահմանման համար: Այս գործընթացը պետք է ընթանա տեղական ինքնակառավարման մարմինների, մասնավոր հատվածի և հասարակական կազմակերպությունների համագործակցության նորարարական մեխանիզմների կիրառման ճանապարհով:
12) Մարզի տարածաշրջաններում որսահանդակների ստեղծում, որը հնարավորություն կտա որսը կազմակերպել միայն սահմանված վայրերում և կնպաստի կենսաբազմազանության պահպանմանը
13) Բնության հատուկ պահպանվող նոր տարածքների ստեղծում:
14) Կենցաղային կոշտ թափոնների կենտրոնացված աղբավայրերի կառավարման պլանների մշակում և վերամշակման համար բիզնես ծրագրերի մշակում: Մարզի քաղաքներում արտադրական և կենցաղային թափոնների կառավարման` հավաքման, տեսակավորման և կազմակերպված վնասազերծման խնդիրը կարևորվում է ինչպես անմիջական վնասի կանխարգելման, այնպես էլ հողային ռեսուրսների և ջրային ավազանների աղտոտման հետևանքների վերացման համար հետագայում պահանջվող խոշոր ներդրումների անհրաժեշտությամբ: Գործնականում արդյունաբերական թափոնները և շինարարական աղբը կոշտ կենցաղային թափոնների հետ հեռացվում են քաղաքային և գյուղական աղբավայրեր: Համապատասխան նորմատիվամեթոդական փաստաթղթերի բացակայության պայմաններում աճում է կոշտ աղբի կուտակիչների և աղբավայրերի առկա վիճակի բացասական ազդեցության հավանականությունը բնակչության առողջության և շրջակա բնական միջավայրի, հատկապես` հողի վրա: Աղբահավաքման եղանակները և կիրառվող ենթակառուցվածքը ստանդարտից ցածր են, որի արդյունքում տեղի են ունենում աղբի մեծ կուտակումներ, աղբը հաճախ չի հեռացվում, առաջանում են սանիտարահիգիենիկ անբարենպաստ պայմաններ:
15) Թափոնների հեռացման համակարգի կատարողականության բարելավման համար անհրաժեշտ է մշակել նշված համակարգի արդիականացման ռազմավարական ծրագիր, որը ենթադրում է աշխատանքների իրականացում մի քանի ուղղություններով` խոշոր բնակավայրերի հատակագծերով նախատեսված աղբավայրերի կառավարման պլանների մշակում, առաջնահերթ նվազագույն ներդրումներ պահանջող բարելավման և ցանկապատման աշխատանքների իրականացում, միջհամայնքային աղբավայրերի նախագծում և դրանց շահագործման համար տեխնիկական միջոցների տրամադրում, աղբամշակման գործարանի կառուցում:
Միաժամանակ պետք է ուժեղացնել վերահսկողությունը համայնքների տարածքների սանիտարական վիճակի նկատմամբ: Անհրաժեշտ է ձեռնարկել միջոցառումներ ՀՀ-ում գործող կենցաղային կոշտ թափոնների գործածության վերաբերյալ սանիտարական օրենսդրության պահանջների կատարման, այդ թվում պահանջվող կառուցվածքի աղբատար մեքենաների, կափարիչով կոնտեյներների ձեռք բերման, սանիտարական և շինարարական նորմերին համապատասխան աղբավայրերի կառուցման ուղղությամբ:
16) Մարզի համայնքներում սահմանված կարգով համապատասխան վայրերում աղբավայրերի ստեղծում և օրինական շահագործում:
Մարզի վարչական տարածքի սահմաններում չհսկվող և չարտոնագրված աղբավայրերի վերացմանը (լիկվիդացմանը) ուղղված միջոցառումների կազմակերպում:
17) Օդային և ջրային ավազանի աղտոտվածության քիմիական վերլուծության շրջիկ լաբորատորիայի ձեռքբերում, որը հնարավորություն կտա կատարել մի շարք բնապահպանական վերլուծություններ:
18) Մարզի բնապահպանական հիմնախնդիրներից է կեղտաջրերի մաքրման և հեռացման աշխատանքների կազմակերպումը և այդ առումով անհրաժեշտություն է Հրազդանի տարածաշրջանում կառուցել մեկ հզոր մաքրման կայան: Հանքավան-Հրազդան կոյուղատար կոլեկտորի վերանորոգումը: Ծաղկաձոր քաղաքի կոյուղատարի շարունակությունը և գլխավոր կոլեկտորին միացնելու խնդիրը:
19) Մարզի առողջապահական և հանգստի գոտիների, գետերի և վտակների անաղարտ պահպանման խնդիրները: Այդ նպատակով իրականացնել հանգստյան գոտիներում գտնվող հանգստյան տներից դուրս եկող կեղտաջրերի մաքրման աշխատանքներ` կառուցելով ժամանակակից լոկալ մաքրման կայաններ:
20) Հողերի պահպանության ոլորտում հասնել հողերի դեգրադացիայի նվազեցմանը և կանխարգելմանը, այդ նպատակով իրականացնել հակաէռոզիոն, հակասողանքային, մելիորատիվ և խախտված հողերի վերականգնման միջոցառումներ:
21) Մարզից հողի բերրի շերտի տեղափոխման գործում առկա անօրինականությունների վերացումը:
22) Հսկողության տակ պահել ընդերքի արդյունահանման փաստաթղթային օրինականությունը և պայմանագրային կետերի կատարումը, ինչպես նաև հանքարդյունահանող ձեռնարկությունների կողմից մթնոլորտային օդի պահպանությանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը:
23) Մարզի որսահանդակներում վայրի կենդանիների ապօրինի որսի բացառումն ու այդ ուղղությամբ հետևողական պայքարի կազմակերպումը:
24) Սերտ համագործակցության ապահովում բնապահպանական պետական տեսչության տարածքային բաժնի հետ, աշխատանքների կատարումը համադրելով համատեղ մշակված տարեկան աշխատանքային ծրագրի շրջանակներում, որի արդյունքում իրականացված միջոցառումները կնպաստեն մարզում առկա բնապահպանական հիմնախնդիրների լուծմանը և թերությունների ժամանակին վերացմանը:
535. Բնապահպանության ոլորտի ֆինանսավորումը ներկայացված է համապատասխան աղյուսակում:
11. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ
536. ՀՀ Կոտայքի մարզի քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման 2011-2014 թթ. ծրագրերում ընդգրկված են հետևյալ խնդիրները.
1) Դպրոցաշինություն և հիմնանորոգում
2) Մշակույթի շենքերի հիմնանորոգում
3) Առողջապահական և վարչական շենքերի հիմնանորոգում
4) Մարզի Ողջաբերդ գյուղի երրորդ և չորրորդ աստիճանի վնասվածության շենքերի աջակցություն չստացած բնակիչների բնակարանային խնդիրների բարելավում
5) Վթարային բազմաբնակարան շենքերի ամրացման, հարթ տանիքների վերանորոգման խնդիրներ
6) Մարզի գյուղական համայնքների տարածական պլանավորման փաստաթղթերի (գլխավոր հատակագծերի և գոտիավորման նախագծերի) մշակման խնդիրներ
11.1 Քաղաքաշինության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
2006-2009 թթ. Կոտայքի մարզում պետական բյուջեից ներդրված միջոցներ
Աղյուսակ 11.1
.________________________________________________________________.
|հ/հ|Պատվիրատու |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|2009 թ. |
| | |(մլն. |(մլն. |(մլն. |(մլն. |
| | |դրամ) |դրամ) |դրամ) |դրամ) |
|___|___________________________|_______|_______|_______|________|
|1 |Կոտայքի մարզպետարանի | 300.0| 752.4| 791.4| 606.82|
| |պատվիրատվությամբ | | | | |
|___|___________________________|_______|_______|_______|________|
|2 |ՀՀ քաղաքաշինության | 887.0| 927.3| 1465.4| 1566.4|
| |նախարարության | | | | |
| |պատվիրատվությամբ | | | | |
|___|___________________________|_______|_______|_______|________|
| |Ընդամենը | 1187.0| 1679.7| 2256.8| 2173.22|
.________________________________________________________________.
537. Կոտայքի մարզի քաղաքաշինության ոլորտում, որպես աղքատության նվազեցման կարևորագույն գործոն, զարգացման գերակա նպատակը հանդիսանում է բնակչության կենսագործունեության բարենպաստ միջավայրի ձևավորումն ու քաղաքաշինական միջոցներով բնակչության կյանքի որակի հետևողական բարելավումը: Զարգացման գերակա նպատակ է հանդիսանում նաև մարզում առկա առողջապահական, հանգստի, սպորտային կենտրոնների զարգացումը, ագլոմերացիոն խմբավորումների կայացումը, ինչպես մարզի, այնպես էլ հանրապետության և միջազգային մասշտաբի տուրիզմի զարգացման հեռանկարային առումով:
538. 1988 թվականի երկրաշարժից հետո վերանայվեցին Հայաստանի Հանրապետության ամբողջ տարածքի սեյսմիկ պայմանները, որի արդյունքում երկրաշարժից սեյսմիկ ազդեցության գնահատականը բարձրացվել է 1-2 բալով: Այդ կապակցությամբ մարզում ոլորտի զարգացման կարևորագույն ուղղությունն է համարվում շինությունների սեյսմոկայունության և հուսալիության ապահովումը, սողանքային գոտիների ակտիվության դեմ միջոցառումների ուսումնասիրումը և հետագա աշխատանքների կազմակերպումը:
539. 1996-2009 թվականներից սկսած Ողջաբերդ գյուղի սողանքային գոտում գտնվող 3-րդ-4-րդ վնասվածության աստիճան ունեցող տների սեփականատերերին, պետբյուջեից աջակցություն են ստացել 137 ընտանիքներ, դեռևս աջակցության են սպասում 146 ընտանիքներ:
540. Ողջաբերդ գյուղի տարածքը «Հայսեյսմշին և ԿՊ ԳՀԻ» ՓԲԸ-ի կողմից ուսումնասիրության է ենթարկվել 2002 թվականին և կազմվել գյուղի բոլոր շինությունների ֆիզիկական վիճակի գնահատման նկարագիր: Մինչ այժմ աջակցություն են ստացել 4-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող շինությունների սեփականատերերը:
541. Վերջին տարիներին 2-րդ և 3-րդ աստիճանի վնասվածության գնահատված շենքերի ներկայիս վիճակը մեծ փոփոխությունների է ենթարկվել: Անհրաժեշտ է նոր ուսումնասիրություն, որը և հիմք կհանդիսանա մնացած շինությունների սեփականատերերին աջակցություն տալու ժամանակ:
542. Մարզի քաղաքաշինության ոլորտի օրինաչափ զարգացման համար շատ կարևոր է նաև բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի առկայությանը: Մինչև 2010 թվականը նոր գլխավոր հատակագծեր մշակվել են Աբովյան, Հրազդան, Ծաղկաձոր, Չարենցավան, Եղվարդ քաղաքային համայնքների և Արզնի, Արզական, Հանքավան, Գառնի, Արտավազ, Ջրվեժ գյուղերի համար:
543. Արզնի, Արզական, Հանքավան և Արտավազ համայնքների գլխավոր հատակագծերը ֆինանսավորվել են ՀՀ պետբյուջեից, ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի պատվիրատվությամբ:
Հրազդան, Չարենցավան, Աբովյան, Եղվարդ և Գառնի համայնքները ֆինանսավորվել են ՀՀ պետբյուջեից, ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության պատվիրատվությամբ:
544. Ջրվեժ և Ծաղկաձոր համայնքների գլխավոր հատակագծերի նախագծումը իրականացվել է համապատասխան համայնքների բյուջեի միջոցներով:
545. Մինչև 2000 բնակիչ ունեցող բնակավայրերի պարզեցված տարածական պլանավորման փաստաթղթերի (գլխավոր հատակագիծ) և գոտիավորման նախագծերը կմշակվեն 42 համայնքների համար: Խնդրի իրականացման համար անհրաժեշտ է 164610,6 հազ. դրամ ֆինանսական ներդրում (աղյուսակ 3):
546. 2001-3000 բնակիչ ունեցող բնակավայրերի պլանավորման փաստաթղթեր (գլխավոր հատակագիծ և գոտիավորման նախագծերի) կմշակվեն 14 համայնքների համար, որոնց նախագծերի կազմման համար անհրաժեշտ կլինի 103755,4 հազ.դրամ:
547. Ընդհանուր առմամբ 56 համայնքների գլխավոր հատակագծերի կազմման համար անհրաժեշտ կլինի 268.366,0 հազ. դրամի ներդրում:
548. Մտահոգիչ է նաև կենցաղային կոշտ թափոնների կուտակման, հեռացման և նոր աղբավայրերի կառուցման հարցերը:
549. Հիմնախնդիրները
1) Մարզի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի նախագծում և բնակավայրերի տարածքների գոտիավորման նախագծերի ու հողերի գոտիավորման և օգտագործման սխեմաների մշակում:
2) 3-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող, վերականգնման ենթակա, ինչպես նաև քանդման ենթակա վթարային` 4-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող բազմաբնակարան շենքերում բնակվողների անվտանգության և բնակարանային խնդիրների լուծում:
3) Վտանգավոր արտածին երկրաբանական պրոցեսների առկայության և դրանց հետևանքով առաջացած բնակարանային խնդիրների լուծում:
4) Մինչ սեյսմակայուն շինարարական նոր նորմերի ընդունումը (1995 թվական) նախագծված և կառուցված բազմաբնակարան շենքերի հուսալիության ցածր աստիճանը:
5) Բազմաբնակարան ֆոնդի կառավարման, շահագործման և պահպանման հետ կապված հարցեր
6) Կենցաղային կոշտ թափոնների կուտակման, հեռացման և աղբավայրերի կառուցման հարցեր
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒԺԵՂ, ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԻ, ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
Աղյուսակ 11.2
._____________________________________________________________________.
| ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐ | ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ |
| Շինարարական բոլոր | Երիտասարդ շինարար մասնագետների |
|մասնագետների և |պատրաստում |
|ինժեներատեխնիկական կազմի | շինարարության մեջ փոքր |
|առկայություն, աշխատողների |մեխանիզացիայի լայնածավալ կիրառում |
|հագեցվածություն, էժան աշխատուժ | Շինարարական մեքենաների |
| Բնական քարերի (տուֆ, բազալտ, |վերանորոգման մասնագետների |
|գրանիտ և այլն) և լցանյութերի |մասնագիտական բազայի ստեղծում |
|մեծ պաշարներ | |
._____________________________________________________________________.
._____________________________________________________________________.
| ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐ | ՎՏԱՆԳՆԵՐ |
| Բնական քարերի, հանքերի ոչ | Շինարարական ինդուստրիայի, |
|արդյունավետ և նպատակային |աշխատող ձեռնարկությունների թալան, |
|շահագործում |հզորությունների փոշիացում |
| Շինարարական | Շինարարական անավարտ օբյեկտների |
|մասնագիտությունների գծով |ճակատագրերի անորոշությունը, |
|երիտասարդ կադրերի պակասը |որը բերում է դրանց թալանի |
._____________________________________________________________________.
11.2 Քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման ռազմավարությունը
1) Շինարարական ոլորտի աստիճանական զարգացումը և այդ աշխատանքների համապատասխանեցումը միջազգային չափանիշներին
2) ՈՒժեղացնել պայքարը ապօրինի շինարարությունների դեմ
3) Բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի նախագծումը և բնակավայրերի տարածքների գոտիավորման նախագծերի ու հողերի գոտիավորման և օգտագործման սխեմաների մշակումն իրականացնել համաֆինանսավորման սկզբունքով`պետության մասնակցությամբ:
4) Իրականացնել մինչ սեյսմակայուն շինարարության նոր նորմերի ընդունումը (1995 թվական) նախագծված և կառուցված բազմաբնակարան շենքերի անձնագրավորում,
5) Ոչ աղետի հետևանքով ժամանակավոր կացարաններում բնակվող ընտանիքների բնակարանային խնդիրների կարգավորում
6) Բնակավայրերում կենցաղային կոշտ թափոնների կուտակման, հեռացման և աղբավայրերի կառուցման հարցերի կարգավորում
7) Բազմաբնակարան ֆոնդի կառավարման, շահագործման և պահպանման հետ կապված հարցերի կարգավորում:
11.3 ԲԱԶՄԱԲՆԱԿԱՐԱՆ ՇԵՆՔԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆՆ ՈՒՂՂՎԱԾ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ
550. Հանրապետությունում մինչև սեյսմակայուն շինարարության նոր նորմերի ընդունումը (1995 թվական) նախագծված և կառուցված բազմաբնակարան շենքերը սեյսմակայունության առումով ներկայումս հուսալի չեն և չեն կարող ապահովել բնակչության անվտանգությունը: Դեռևս ամբողջությամբ լուծված չեն բազմաբնակարան շենքերի կառավարման, շահագործման և պահպանման հետ կապված հարցերը:Հաշվի առնելով մարզում առկա 3-րդ և 4-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող շենքերի ամրացման կամ վերաբնակեցման համար պահանջվող ներդրումների զգալի ծավալները և հանրապետության ներկայիս տնտեսական հնարավորությունները, ենթադրվում է, որ վերականգնման-ուժեղացման միջոցառումները պետք է իրականացվեն փուլ առ փուլ, ելնելով շենքերի առաջնահերթությունից:
551. Առաջնահերթությունը որոշելու համար կարևորվում է շենքերի տեխնիկական տվյալների բազայի առկայությունը, ինչը կարող է ապահովվել անձնագրավորման գործընթացի արդյունքում:
552. Չենք բացառում նաև, որ վերջին 4-5 տարիների ընթացքում նշված ցուցանիշները ենթարկված կլինեն փոփոխության, ուստի անհրաժեշտ է կատարել նոր ուսումնասիրություններ:
553. Առաջին հերթին ուժեղացման ենթակա են շինություններ Աբովյան, Չարենցավան, Հրազդան, Եղվարդ, Նոր Գեղի համայնքներում` ընդհանուր թվով 15 շենքեր, որից.
3 հարկանի - 3 շենք
4 հարկանի - 5 շենք
5 հարկանի - 5 շենք
9 հարկանի - 1 շենք
13 հարկանի - 1 շենք
554. 2011-2014 թթ. մարզում անհրաժեշտ է իրականացնել բազմաբնակարան շենքերի անձնագրավորում, որը հիմք կհանդիսանան ունենալ մարզի բնակելի ֆոնդի քանակի և ֆիզիկական վիճակի ողջ նկարագիրը:
11.4 ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՏԱՐԱԾԱԿԱՆ ՊԼԱՆԱՎՈՐՈՒՄ
555. 2005-2009 թվականների ընթացքում զգալի աշխատանք է տարվել մարզի քաղաքների և գյուղական համայնքների գլխավոր հատակագծերի մշակման առումով:
556. Արզնի, Արզական, Հանքավան և Արտավազ համայնքների գլխավոր հատակագծերը ֆինանսավորվել են ՀՀ պետբյուջեից, ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի պատվիրատվությամբ:
Հրազդան, Չարենցավան, Աբովյան, Եղվարդ և Գառնի համայնքները ֆինանսավորվել են ՀՀ պետբյուջեից, ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության պատվիրատվությամբ:
557. Ջրվեժ և Ծաղկաձոր համայնքների գլխավոր հատակագծերի նախագծումը իրականացվել է համապատասխան համայնքի բյուջեի միջոցներով և պատվիրատվությամբ:
558. 2011-2014 թվականների ընթացքում հիմք ընդունելով ՀՀ կառավարության 03.09.2009 թվականի նիստի թիվ 36 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգը, կիրառելով պլանավորման փաստաթղթերի մշակման օպտիմալացման եղանակը կիրականացվեն առաջնահերթ լուծում պահանջող գյուղական համայնքների գլխավոր հատակագծերը:
Աղյուսակ 11.3. ՀՀ Կոտայքի մարզի գյուղական համայնքների (բնակավայրերի) տարածական պլանավորման փաստաթղթերի (գլխավոր հատակագծերի և գոտիավորման նախագծերի) մշակման համար անհրաժեշտ ֆինանսական ծախսերի հաշվարկ
._____________________________________________________________________.
| Համայնքները |քանակը|միավորի |ընդհանուրը |ծանոթու-|
| | |միջինացված |(հազ. դրամ)|թյուն |
| | |արժեքը | | |
| | |(հազ. դրամ)| | |
|_____________________________|______|___________|___________|________|
|1.|մինչև 2000 բնակիչ | 42 | 3 919,3| 164 610.6| |
| |ունեցող բնակավայրերի | | | | |
| |պարզեցված տարածական | | | | |
| |պլանավորման փաստաթղթերի | | | | |
| |(գլխավոր հատակագծերի և | | | | |
| |գոտիավորման նախագծերի) | | | | |
| |մշակում | | | | |
|__|__________________________|______|___________|___________|________|
|2.|2001-3000 բնակիչ ունեցող | 14 | 7 411,1| 103 755.4| |
| |բնակավայրերի տարածական | | | | |
| |պլանավորման փաստաթղթերի | | | | |
| |(գլխավոր հատակագծերի և | | | | |
| |գոտիավորման նախագծերի) | | | | |
| |մշակում | | | | |
|__|__________________________|______|___________|___________|________|
| |ընդամենը | 56 | | 268 366| |
._____________________________________________________________________.
559. Վտանգավոր արտաքին երկրաբանական պրոցեսների` քարաթափումների երևույթի և դրանից բխող շրջակա շինություններին սպառնացող վտանգների ուսումնասիրությունից պարզվեց, որ Բժնի, Արզական, Քաղսի համայնքներում առկա են վտանգավոր գոտում գտնվող 27 բնակելի և 1 արդյունաբերական շինություններ:
560. Մասնագիտական ճշգրիտ ուսումնասիրությամբ հնարավոր կլինի լուծելու այս տարածքների 144 բնակիչների տարահանման կամ նշված համայնքների վտանգավորություն պարունակող տարածքների ամրացման աշխատանքները:
561. 2004-2005 թվականներին «Հայսեյսմշի և ԿՊ ԳՀԻ» ԲԲԸ-ի մասնագետների կողմից ուսումնասիրվեց մարզի 67 համայնքներում առկա մշակութային տների վիճակը: Տնտեսական առկա դժվարություններից ելնելով շատ դանդաղ է շարժվում մարզի մշակութային, սպորտային, նախադպրոցական հիմնարկների վերանորոգման, շահագործման աշխատանքները:
12. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
562. Մարզի զարգացման կարևոր գերակայունություններից է հանդիսանում ենթակառուցվածքների զարգացումը, որոնց հիմնական ուղղություններից են ավտոմոբիլային ճանապարհների ցանցը, խմելու ջրի մատակարարման և կոյուղիների (ներառյալ մաքրման կայանները) համակարգը և համայնքների գազաֆիկացումն ու գազամատակարարումը:
563. Ստորև ներկայացվում են առանձին ենթակառուցվածքների վիճակների նկարագրությունը, վերլուծությունը և դրանց բարելավմանն ուղղված հետագա անելիքները:
12.1 ԱՎՏՈՄՈԲԻԼԱՅԻՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀՆԵՐ
564. Ավտոմոբիլային ճանապարհները հանդիսանում են հանրապետության տրանսպորտային համակարգի կարևոր բաղկացուցիչ մասը, և ներկա փուլում վճռորոշ նշանակություն ունեն երկրի (մարզի) տնտեսական և սոցիալական զարգացման գործում:
565. Ավտոմոբիլային փոխադրումները հանրապետությունում կազմում են ընդհանուր փոխադրումների 95%-ը, ինչով և կողմնորոշվում է ավտոմոբիլային ճանապարհների գերակա դերը երկրի, (մարզի) տնտեսությունում, սոցիալական և պաշտպանական բնագավառներում:
566. Այդ դերի լիակատար իրականացման համար պահանջվում է արդյունավետ գործող, անվտանգ երթևեկություն ապահովող և էկոլոգիապես անվնաս ավտոճանապարհային ցանց, ինչը ըստ ամենայնի կբավարարի ճանապարհներից օգտվողների պահանջները:
567. Նորմատիվներին չհամապատասխանող ճանապարհային ցանցի պայմաններում 20-25% թանկանում են ապրանքների ու ծառայությունների արժեքները, 2-3 անգամ ավելանում են տրանսպորտային միջոցների շահագործման ծախսերը մեծանում է շրջակա միջավայրի վրա ավտոտրանսպորտի վնասակար ազդեցությունը:
Բնագավառի առջև դրված խնդիրները
568. Պետական ավտոճանապարհային բնագավառի խնդիրներն են.
1) կազմակերպել ընդհանուր օգտագործման պետական ավտոմոբիլային ճանապարհների շինարարությունը, նորոգումն ու պահպանումը, դրանց տեխնիկական մակարդակի և տրանսպորտաշահագործողական որակի բարձրացումը
2) Ապահովել պետական ճանապարհային ցանցի զարգացումն ու կատարելագործումը
3) բավարարել ճանապարհներից օգտվողների պահանջները, կրճատել ուղևորների և բեռների տեղափոխման ժամկետները, նվազեցնել տրանսպորտային միջոցների շահագործման ծախսերը, իջեցնել ապրանքների և ծառայությունների արժեքները, բավարարել բնակչության սոցիալական պահանջները
4) ավտոճանապարհների շինարարության և շահագործման բնագավառում իրականացնել միասնական տեխնիկական քաղաքականություն, ներդնել գիտության ու տեխնիկայի նվաճումներն ու առաջավոր փորձը,
5) իրականացնել շրջակա միջավայրի պահպանությանն ուղղված միջոցառումները
6) կազմակերպել մասնագետների պատրաստումն ու որակավորման բարձրացումը:
569. Ճանապարհային բնագավառի զարգացման ծրագիրը նպատակաուղղված է լինելու հետևյալ խնդիրների լուծմանը`
1) տնտեսության ոլորտում
ա. կրճատել անբարեկարգ ճանապարհների հետևանքով առաջացող կորուստները` նպաստելով հանրային համախառն արտադրանքի ավելացմանը,
բ. ճանապարհներից օգտվողների շահագործման ծախսերի նվազեցման միջոցով բարձրացնել շահութաբերությունը, ինչի հետևանքով հնարավոր է բարձրացնել բյուջեի եկամուտները,
գ. բեռների և ուղևորների փոխադրումների ժամանակի կրճատման միջոցով բարձրացնել տնտեսության տարբեր ճյուղերի արդյունավետությունը
2) սոցիալական բնագավառում
ա. նպաստել ավտոփոխադրումների պահանջարկի լիակատար բավարարման, ապրանքների ու ծառայությունների արժեքների իջեցման, ազգաբնակչության շարժունակության բարձրացմանը,
բ. ճանապարհային բնագավառում նոր աշխատատեղերի ստեղծման շնորհիվ նվազեցնել հասարակության սոցիալական լարվածությունը,
գ. կրճատել ճանապարհատրանսպորտային պատահարները և ճանապարհների բարեկարգման շնորհիվ նվազեցնել շրջակա միջավայրի վրա տրանսպորտային միջոցների վնասակար ազդեցությունը:
3) երկրի պաշտպանության բնագավառում
Երկրի պաշտպանունակության բարձրացում և արտակարգ իրավիճակների հետևանքների նվազեցում, ավտոտրանսպորտային կապի պահուստային (ռազմավարական) ուղղությունների ապահովում:
570. Անհամեմատելի մեծ է ավտոճանապարհների դերը հատկապես հեռավոր (ծայրամասային) գյուղական բնակավայրերի համար կրթական, սոցիալական, մշակութային և այլ ենթակառուցվածքների մատչելիության հարցերում: Գյուղական աղքատությունը գրեթե միշտ զուգակցվում է ճանապարհային ցանցի վատ վիճակով: Աղքատ գյուղական համայնքների մեծ մասը տեղակայված են լեռնային և բարձր լեռնային գոտիներում, հիմնականում տարածաշրջանային կենտրոններից ու մայրաքաղաքից ունեն առավել մեծ հեռավորություն և համեմատաբար անբավարար է կապը միջպետական և հանրապետական ավտոճանապարհների հետ: Ստորև բերվում են Կոտայքի մարզի համայնքների բնակչության, աշխարհագրական դիրքերի մայրաքաղաքից, մարզկենտրոնից և տարածաշրջանային կենտրոններից ունեցած հեռավորությունների մասին տվյալները:
Աղյուսակ 12.1 ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ՀԵՌԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔԻՑ ԵՎ ՄԱՐԶԿԵՆՏՐՈՆԻՑ (հեռավորությունների տվյալները պարունակում են որոշակի մոտավորություններ)
._________________________________________________________________________.
|Հ/Հ| Համայնքի |Բնակավայրի |
| |_________________________________________________________|կարգավիճակը|
| |Անվանումը |Բնակչու- |Բարձրու|Հեռավորությունը (կմ) | |
| | |թյունը |թյունը |________________________|___________|
| | |2009 թ. |ծովի |Երևանից |մարզ- |տարածա-|լեռնա|բարձր|
| | |հունվարի |մակե- | |կենտրո-|շրջանի |յին |լեռնա|
| | |1-ի դրու-|րևույ- | |նից |կենտրո-| |յին |
| | |թյամբ |թից | | |նից | | |
| | |(մարդ) | | | | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Հրազդանի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________________|
|1 |ք. Հրազդան | 54339 | 1780| 50| | | v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|2 |ք. Չարենցավան | 28743 | 1550| 30| 18| 18| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|3 |ք. Ծաղկաձոր | 1610 | 1850| 57| 7| 7| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|4 |գ. Ալափարս | 2397 | 1530| 35| 15| 15| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|5 |գ. Աղավնաձոր | 1402 | 1740| 65| 13| 13| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|6 |գ. Արզական | 2938 | 1490| 40| 21| 21| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|7 |գ. Արտավազ | 1108 | 1880| 74| 24| 24| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|8 |գ. Բջնի | 2860 | 1550| 47| 15| 15| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|9 |գ. Լեռնանիստ | 3107 | 1920| 45| 10| 10| | v |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|10 |գ. Կարենիս | 854 | 1480| 37| 23| 23| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|11 |գ. Հանքավան | 149 | 2010| 85| 35| 35| | v |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|12 |գ. Մարմարիկ | 879 | 1750| 68| 18| 18| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|13 |գ. Մեղրաձոր | 2884 | 1770| 70| 20| 20| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|14 |գ. Սոլակ | 2568 | 1650| 45| 7| 7| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|15 |գ. Ջրառատ | 621 | 1745| 53| 7| 7| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|16 |գ. Քաղսի | 2327 | 1680| 44| 6| 6| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|17 |գ. Ֆանտան | 1067 | 1800| 33| 16| 16| v | |
|_________________________________________________________________________|
| Աբովյանի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________________|
|18 |ք. Աբովյան | 46000| 1450| 18| 33| | | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|19 |ք. Բյուրեղավան| 10215| 1400| 21| 35| 8| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|20 |գ. Ակունք | 1976| 1445| 25| 40| 7| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|21 |գ. Առինջ | 5520| 1310| 6| 45| 12| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|22 |գ. Արամուս | 3722| 1440| 25| 40| 6| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|23 |գ. Արզնի | 2563| 1360| 23| 35| 7| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|24 |գ. Բալահովիտ | 3551| 1390| 14| 37| 4| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|25 |գ. Գեղաշեն | 4328| 1630| 30| 47| 12| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|26 |գ. Զառ | 1444| 1670| 32| 47| 14| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|27 |գ. Զովաշեն | 164| 2010| 45| 59| 26| | v |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|28 |գ. Զովք | 973| 1670| 16| 45| 12| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|29 |գ. Կաթնաղբյուր| 670| 1450| 23| 38| 5| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|30 |գ. Կամարիս | 2420| 1525| 26| 41| 8| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|31 |գ. Կապուտան | 1480| 1740| 33| 48| 15| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|32 |գ. Կոտայք | 1836| 1440| 25| 40| 7| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|33 |գ. Հատիս | 358| 2030| 38| 53| 20| | v |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|34 |գ. Ձորաղբյուր | 2361| 1530| 12| 41| 8| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|35 |գ. Մայակովսկի | 2161| 1420| 20| 35| 2| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|36 |գ. Նոր Գյուղ | 1554| 1430| 22| 37| 4| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|37 |գ. Նուռնուս | 536| 1440| 30| 43| 14| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|38 |գ. Պտղնի | 1447| 1325| 12| 45| 11| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|39 |գ. Ջրաբեր | 534| 1760| 30| 21| 12| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|40 |գ. Ջրվեժ | 7536| 1390| 10| 47| 14| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|41 |գ. Գետարգել | 828| 1280| 13| 38| 5| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|42 |գ. Սևաբերդ | 282| 2070| 40| 53| 20| | v |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|43 |գ. Վերին Պտղնի| 882| 1350| 11| 39| 7| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|44 |գ. Գառնի | 7118| 1400| 20| 58| 25| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|45 |գ. Գեղադիր | 707| 1675| 12| 48| 15| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|46 |գ. Գեղարդ | 467| 1880| 29| 67| 34| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|47 |գ. Գողթ | 2132| 1620| 24| 62| 29| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|48 |գ. Հացավան | 680| 1520| 14| 50| 17| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|49 |գ. Ողջաբերդ | 1011| 1600| 11| 46| 13| v | |
|_________________________________________________________________________|
| Նաիրիի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________________|
|50 |ք. Եղվարդ | 14448| 1340| 18| 47| | | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|51 |ք. Նոր Հաճըն | 10255| 1300| 22| 32| 12| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|52 |գ. Արագյուղ | 1368| 1640| 29| 58| 11| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|53 |գ. Արգել | 3245| 1450| 35| 33| 14| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|54 |գ. Բուժական | 1753| 1820| 40| 66| 19| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|55 |գ. Գետամեջ | 643 | 1250| 17| 35| 16| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|56 |գ. Զովունի | 5440 | 1185| 10| 56| 9| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|57 |գ. Զորավան | 1572 | 1480| 24| 52| 5| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|58 |գ. Թեղենիք | 693 | 1565| 40| 28| 20| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|59 |գ. Մրգաշեն | 2194 | 1360| 15| 42| 15| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|60 |գ. Նոր Արտամետ| 1262 | 1380| 23| 40| 12| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|61 |գ. Նոր Գեղի | 6110 | 1355| 25| 40| 10| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|62 |գ. Նոր Երզնկա | 1689 | 1320| 20| 54| 7| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|63 |գ. Սարալանջ | 305 | 1700| 30| 59| 12| v | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|64 |գ. Քանաքեռավան| 3631 | 1350| 11| 51| 12| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|65 |գ. Քարաշամբ | 729 | 1485| 37| 29| 18| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|66 |գ. Պռոշյան | 5255 | 1220| 10| 63| 16| | |
|___|______________|_________|_______|________|_______|_______|_____|_____|
|67 |գ. Քասախ | 5296 | 1190| 11| 67| 20| | |
._________________________________________________________________________.
571. Վերը նշված հեռավորությունների հաղթահարման նպատակով մարզում գործող 13 փոխադրող կազմակերպությունների միջոցով իրականացվում են 42 ներմարզային երթուղիների սպասարկման աշխատանքները: Մարզի 3 քաղաքային համայնքներում ներհամայնքային ուղևորափոխադրումներ են կատարվում 7 երթուղիներով: Մարզը հանրապետության այլ տարածքների հետ կապված է 25 միջմարզային ավտոբուսային և միկրոավտոբուսային երթուղիներով: Գործում է Հրազդան-Երևան մարդատար էլեկտրագնացք:
572. Կոտայքի մարզի ընդհանուր օգտագործման ճանապարհային ցանցի երկարությունը կազմում է 612.2 կմ որից`
միջպետական նշանակության ավտոճանապարհներինը 48.9 կմ,
հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհներինը 415.7 կմ
տեղական նշանակության ավտոճանապարհներինը 147.6 կմ
որից` 127.8 կմ մարզային
573. Կոտայքի մարզը իր աշխարհագրական դիրքով գտնվում է հանրապետության կենտրոնական մասում, սահմանակից է հանրապետության 6 մարզերի և Երևան քաղաքի հետ, ինչի հետևանքով մարզի ավտոճանապարհներին բավականին զգալի է նաև տարանցիկ երթևեկողների թիվը և պահանջվում է ապահովել ավտոճանապարհների առավել բարվոք վիճակ:
574. Մարզում առկա են դեռևս 80-90-ական թվականներին վերակառուցման և հիմնանորոգման աշխատանքներ սկսած և ավարտին չհասցրած ճանապարհահատվածներ, որոնց բարեկարգման իրականացումից հետո զգալիորեն կբարելավվեն տրանսպորտի թողունակությունը և առանձին հատվածներ կբեռնաթափվեն, կբարձրանա երթևեկության անվտանգության մակարդակը:
Աղյուսակ 12.2. ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԱՆԱՎԱՐՏ ՃԱՆԱՊԱՐՀԱՅԻՆ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
._____________________________________________________________________.
| Ճանապարհի անվանումը |Նշանակությունը|Ընդհանուր|Նորոգման|
| | |երկ. (կմ)|ենթակա |
| | | |հատվածը |
| | | |(կմ) |
|_____________________________________________________________________|
| 1980-90-ական թվականներից մնացած |
|_____________________________________________________________________|
|Չարենցավանի տրանսպորտային |հանրապետական | 2.2 | 2.2 |
|հանգույց | | | |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Հ-5-Կարենիս-Չարենցավան-Ֆանտան |հանրապետական | 14.0 | 14 |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Հ-5-Աղվերան |հանրապետական | 10.6 | 3 |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Մոտեցում Ծաղկաձորի սպորտ համալիրին |հանրապետական | 14 | 2 |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Նոր Գեղի-Արգել-Արզական-Հրազդան |հանրապետական | 37.3 | 3 |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Աբովյան-Գեղաշեն-Զովք-Ձորաղբյուր-Հ-3|հանրապետական | 21.0 | 2 |
|_____________________________________________________________________|
| «Հազարամյակի մարտահրավերներ - Հայաստան» ծրագրից մնացած |
|_____________________________________________________________________|
|Մ-4-Բալահովիտ-Մայակովսկի-Արամուս |հանրապետական | 23.1 | 23.1 |
|Կաթնաղբյուր-Ակունք-Զառ-Սևաբերդ | | | |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Մայակովսկի-Նոր Գյուղ-Կոտայք- |հանրապետական | 19.8 | 19.8 |
|Կապուտան-Զովաշեն 19.8 կմ | | | |
|___________________________________|______________|_________|________|
|Արամուս-Կամարիս-Գեղաշեն 6.3 կմ |հանրապետական | 6.3 | 6.3 |
._____________________________________________________________________.
575. Այսօրվա դրությամբ արդիական խնդիրներ են ճանապարհային սերվիսի բաղադրիչների վիճակի բարելավմանն ուղղված աշխատանքները (ավտոկանգառներ, հանգստյան գոտիներ, սանհանգույցներ, արձաններ, աղբյուրներ, սպասարկման օբյեկտներ և այլն):
576. Հարկ է նշել, որ ՀՀ կառավարության 2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի թիվ 1942-Ն որոշմամբ հաստատված «Ավտոմոբիլային ճանապարհների ընթացիկ, ձմեռային պահպանության ու շահագործման մակարդակի գնահատման և կատարված աշխատանքների ընդունման» մեթոդական ցուցումներում չեն նախատեսվում ինչպես վերը նշված ճանապարհային սերվիսի բաղադրիչների այնպես էլ մայթերի, կահավորման տարրերի, նշագծումների, հենապատերի, ավտոտրանսպորտի տեխսպասարկման էստակադաների, լուսավորության համակարգերի, եզրաքարերի, անտառաշերտերի, կամուրջներին բացակայող բազրիքների լրացման, ջրահեռացման համակարգերի (անձրևաընդունիչներ, դիտահորեր, կոյուղագծեր) և այլնի պահպանության հարցերը:
577. Անհրաժեշտ է գործող մեթոդական ցուցումների վերանայում այն հաշվով, որպեսզի դրանք բավարարեն շիննորմերի, ստանդարտների, երթևեկության անվտանգության հետ առնչվող բոլոր պահանջներին:
578. Իսկ մինչ մեթոդական ցուցումների փոփոխությունները ավտոճանապարհների պահպանությունը լիարժեք իրականացնելու համար հարկավոր է ամենամյա ծրագրերում ընդգրկել վերը նշված աշխատանքները:
579. Հատկապես լեռնային տեղանքներով անցնող ավտոճանապարհների պաստառների տակ տեղադրված ջրթող խողովակների (տարբեր տրամաչափերի) գերակշիռ մասը տարիների ընթացքում խցանվել են և չեն ծառայում նպատակին: Ստեղծված իրավիճակը նպաստում է հողային պաստառների, ճանապարհային ծածկերի և այլ էլեմենտների ինտենսիվ քայքայմանը: Դրանց մաքրման աշխատանքների ծավալները չեն տեղավորվում գործող մեթոդական ցուցումներով նախատեսվող ընթացիկ պահպանության և շահագործման (Գարուն-Ամառ-Աշուն ժամանակաշրջան) բաժնում նշված չափերում: Հարցը կարգավորելու նպատակով առաջիկայում կպահանջվեն տեխնիկական լուծումներ և ֆինանսական լուրջ ներդրումներ:
580. Մարզում նախատեսվող և իրականացվող ճանապարհաշինական աշխատանքների մասին մարզպետարանին շատ հաճախ չի հաջողվում ժամանակին տեղեկություններ ստանալ, այդ թվում մարզային ենթակայության ավտոճանապարհների հիմնանորոգումների վերաբերյալ: Իսկ ՀՀ նախագահի 1997 թվականի մայիսի 6-ի թիվ ՆՀ-728 հրամանագրի 1.14 բ) կետը նախատեսում է մարզպետի աջակցությունը հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհներին իրականացվող գործընթացներին: Անհրաժեշտ է, որպեսզի մարզում իրականացվելիք բոլոր ծրագրերի մասին մարզպետին տեղեկացվի մինչ նախագծման փուլը` դրանով իսկ ապահովելով մարզպետարանի ներգրավվածությունը հարցերի քննարկումներին:
581. 2006 թվականին Կոտայքի մարզի ավտոճանապարհների հիմնանորոգման և պահպանության համար իրականացվել է 1332.4 մլն. դրամի աշխատանքներ, որից մարզային ենթակայության ավտոճանապարհների պահպանության համար 50 մլն. դրամ: Հիմնանորոգման աշխատանքներ են իրականացվել Արամուս-Կաթնաղբյուր-Ակունք ու Հանր.ճան.-Աղավնաձոր մարզային ավտոճանապարհներին 64 մլն. դրամ ընդհանուր արժեքով և ավարտվել է 2005 թ.-ին սկսած Քաղսի-Սոլակ-Ալափարս ճանապարհի հիմնանորոգման աշխատանքները 225 մլն. դրամ արժողությամբ:
582. 2007 թվականին ընդհանուր առմամբ մարզում կատարվել է 1790.0 մլն. դրամի ճանապարհային ցանցի պահպանության և նորոգման աշխատանքներ, որից 50 մլն. դրամը մարզային ճանապարհների պահպանության գծով:
583. 2008 թվականին իրականացված ճանապարհաշինանական աշխատանքների ծավալը կազմել է 1707 մլն. դրամ, որտեղ մարզային ճանապարհների համար նախատեսված է եղել 50 մլն. դրամ:
584. 2009 թվականին մարզի միջպետական և հանրապետական ավտոճանապարհներին նախատեսված էր իրականացնել ընդամենը 100 մլն. դրամի նորոգման աշխատանքներ և 471.156 մլն. դրամի պահպանության աշխատանքներ 322 կմ ճանապարհների պահպանության համար, այդ թվում` 99.793 մլն. դրամ ձմեռային պահպանության համար, իսկ մարզային ենթակայության ավտոճանապարհների պահպանության և շահագործման համար` 82.9 մլն. դրամ:
585. 2010 թվականին մարզի միջպետական և հանրապետական ճանապարհների պահպանության և շահագործման գծով նախատեսված է 460 մլն. դրամ 331 կմ ճանապարհների համար, իսկ մարզային ավտոճանապարհներին 81 մլն. դրամ 123.5 կմ ձմեռային պահպանության և 49.3 կմ ընթացիկ պահպանության և շահագործման համար:
Աղյուսակ 12.3. ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԱՎՏՈՃԱՆԱՊԱՐՀՆԵՐԻ ՆՈՐՈԳՄԱՆ ԵՎ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՈՎ 2006-2010 ԹԹ. ՀԱՏԿԱՑՎԱԾ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԸ (* աշխատանքները սկսվել էին 2005 թ.-ին)
._____________________________________________________.
| |Ֆինանսական միջոցները ըստ տարիների |
| | մլն. դրամ |
| |_______________________________________|
| |2006 թ.|2007 թ.|2008 թ.|2009 թ.|2010 թ.|
|_____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Հիմնանորոգում|225.0 *| - | -| -| - |
|_____________|_______|_______|_______|_______|_______|
|Պահպանություն| 50.0 | 50.0| 50.0| 82.9| 81.0 |
|_____________|_______|_______|_______|_______|_______|
| Ընդամենը |275.0 | 50.0| 50.0| 82.9| 81.0 |
._____________________________________________________.
586. Մարզում սկսվել էր «Հազարամյակի մարտահրավերներ» հիմնադրամի ծրագրով նախատեսված 49.2 կմ ավտոճանապարհների նորոգման աշխատանքները 2872.21 մլն. դրամ ընդհանուր արժողությամբ, սակայն նախատեսված օբյեկտների աշխատանքները դադարեցվել են ֆինանսավորման կասեցման հետևանքով: Արդյունքում շուրջ 47 կմ մարզայինից հանրապետական նշանակության վերածված ճանապարհներ չեն բերվել ավարտուն վիճակի, ինչի հետևանքով բարդություններ են առաջանալու անգամ առաջիկայում այդ ճանապարհահատվածների պահպանության աշխատանքների կազմակերպման հարցերում:
587. 2005-2009 թվականներին ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության միջոցներով մարզում հիմնանորոգման են ենթարկվել վթարային 6 կամուրջներ (Մեղրաձորի, Գետամեջի, Աղավնաձորի, Մարմարիկի և 2-ը Ջրառատ-Մեղրաձոր-Հանքավան ավտոճանապարհին), իսկ 2010 թվականին նախատեսվում է Հ-5-Աղվերան ճանապարհի 8-րդ կմ-ի և Ջրառատ-Մեղրաձոր-Հանքավան ճանապարհի 12-րդ կմ-ի կամուրջների նորոգման աշխատանքները համապատասխանաբար 40 մլն. դրամ և 55 մլն. դրամ չափերով:
588. Վերջին տարիներին հատկապես տեղական նշանակության ավտոճանապարհների համար նորոգման և պահպանության նպատակով հատկացվող գումարները խիստ անբավարար են եղել (10-15%), հետևանքում կուտակվել են ցանցի երկարությանը մի քանի անգամ գերազանցող մեծ քանակի թերնորոգումներ: Այդ հանգամանքը անմիջականորեն ազդել է ճանապարհային ցանցի վիճակի վրա, և ըստ մեթոդական ցուցումների չափանիշների դրանց զգալի մասը գնահատվել են վատ կամ շատ վատ: Նշված հանգամանքի պատճառով առաջանում են լրացուցիչ մաշվածքներ ու քայքայումներ, կտրուկ մեծանում է հաջորդ տարիներին պահանջվող աշխատանքների ծավալները և դրան զուգահեռ նաև անհրաժեշտ ծախսերը: Անմխիթար վիճակում գտնվող ճանապարհահատվածներից առավել հատկանշական են հետևյալները`
1) հանրապետական նշանակության - Հ-5-Կարենիս-Չարենցավան-Ֆանտան, Հ-28-Մեղրաձոր-Մարգահովիտ, Կոտայք-Կապուտան-Զովաշեն, Մ-4-Գետամեջ-Հ-6, Նոր Գեղի-Գետամեջ, Երևան-Գառնի-Գեղարդ (սողանքային հատվածներ), Գեղաշեն-Զովք
2) մարզային (տեղական) նշանակության - Արագյուղ-Թեղենիք, Գեղաշեն-Զառ, Հ-28-Մեղրաձոր, Բջնի-Տ-6-24, հանր. ճան.-Գեղարդ, Հ-1-Սոլակ,Նուռնուս-Ջրաբեր, Հ-6-Գետամեջ
589. Մեծ ծավալով աշխատանքներ են ընթանում մարզի տարբեր տարածաշրջաններում 63.66 կմ ընդհանուր երկարությամբ 7 ճանապարհահատվածների հիմնանորոգման ուղղությամբ Ասիական զարգացման բանկի ֆինանսավորմամբ և նախատեսվում է 2010 թ.-ին ավարտել նշված աշխատանքները.
1) Ասիական զարգացման բանկի ֆինանսավորմամբ մարզում նորոգվող ճանապարհահատվածներ
օբյեկտի անվանումը երկարությունը
Աբովյան-Նուռնուս 9.85 կմ
Մայակովսկի-Հ-3 9.37 կմ
Փյունիկ-Հանքավան 13.06 կմ
Զորավան-Արագյուղ 6.0 կմ
Երևան-Եղվարդ 8.0 կմ
Զովունի-Մրգաշեն 8.48 կմ
Բուժական-Սարալանջ 8.9 կմ
Ընդամենը 63.66 կմ
2) Ըստ տարածաշրջանների աշխատանքներ են իրականացվում
Հրազդանի տարածաշրջանում - 13.06 կմ
Աբովյանի տարածաշրջանում - 19.22 կմ
Նաիրիի տարածաշրջանում - 31.38 կմ
590. Մարզում ինչպես միջպետական և հանրապետական, այնպես էլ մարզային նշանակության ավտոճանապարհների պահպանության և շահագործման աշխատանքները իրականացվում են մարզի 3 ճանապարհաշինական ընկերությունների միջոցով, որոնց ունեցած հնարավորությունները դեռևս բավարար չեն հատկապես ձմեռային պահպանության աշխատանքները միաժամանակյա կազմակերպելու հաշվով և երբեմն ձյունամաքրման գործընթացը տեղի է ունենում ձգձգումներով, հետևանքում առաջանում են անհարկի դժվարություններ տրանսպորտի երթևեկության համար:
591. 2011-2014 թթ. Կոտայքի մարզի ճանապարհային ցանցի վիճակի բարելավման նպատակով նախատեսվում է իրականացնել 110.5 կմ ավտոճանապարհների և առանձին հատվածների վերակառուցման ու հիմնանորոգման աշխատանքներ
592. Ծրագրում ավտոճանապարհները ընդգրկելու առաջնահերթության ընտրությունը կատարվել է ելնելով մի քանի հիմնական սկզբունքներից`
1) անմխիթար վիճակում գտնվող դժվարանցանելի ճանապարհահատվածներ
2) նախկինում սկսած և անավարտ մնացած ճանապարհներ
3) ճանապարհային տարրերի հետագա քայքայումը կանխելու նպատակով նորոգվող ճանապարհներ
4) գործող շիննորմերին և ստանդարտներին համապատասխանեցնելու նպատակով բարեկարգվող հատվածներ:
593. Համապատասխան ֆինանսավորման դեպքում ըստ առաջնահերթությունների կիրականացվեն նախանշված աշխատանքները:
594. 2011-2014 թթ. մարզային ենթակայության ավտոճանապարհների պահպանության և շահագործման համար անհրաժեշտ գումարների չափերը որոշվել են հաշվի առնելով առավել կարևոր հատվածները և դրանք կազմում են 750 մլն. դրամ:
595. Ծրագրում ընդգրկվել են նաև 3 կամուրջների նորոգման աշխատանքներ` 70 մլն. դրամի չափով և մարզային ավտոճանապարհների կահավորման աշխատանքներ` 300 մլն. դրամ ընդհանուր գումարով:
596. Ճանապարհաշինության ոլորտում նախատեսվում է 2011-2014 թթ. Կոտայքի մարզում ընդհանուր օգտագործման պետական ճանապարհներին իրականացնել 8150 մլն. դրամի աշխատանքներ, որոնց համար որպես ֆինանսավորման աղբյուր լինելու է ՀՀ Պետական բյուջեն:
Ելնելով հանրապետության ներկա տնտեսական վիճակից առաջարկվում է ըստ տարիների բաշխումը հետևյալ համամասնություններով
2011 թ. - 550 մլն. դրամ 6.8%
2012 թ. - 2140 մլն. դրամ 27.1%
2013 թ. - 2730 մլն. դրամ 34.1%
2014 թ. - 2610 մլն. դրամ 32.0%
597. Մարզի բոլոր 67 համայնքներում անհրաժեշտություն կա համայնքային ճանապարհների և փողոցների վիճակների բարելավմանն ուղղված աշխատանքների իրականացման, ինչի մասին մանրամասն ներկայացված են տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության բաժնի հավելվածում:
12.2 ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՒՄ
598. Կոտայքի մարզի բնական կարևոր հարստություններից է խմելու ջրի մեծ պաշարները, որը գերազանցում է մարզի բնակչության անհրաժեշտ պահանջարկը: Բնակչության կողմից խմելու ջրի տնօրինվող ռեսուրսները կազմում են 1929 լիտր/վրկ. որը կազմում է ամբողջ խմելու ջրի պաշարի շուրջ 30 տոկոսը: Մարզի տարածքից Երևան քաղաքին է տրվում մոտ 4000 լիտր/վրկ. ջուր:
599. Կոտայքի մարզի 7 քաղաքային և 60 գյուղական համայնքների ջրամատակարարումը իրականացվում են «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի կողմից 24` «Երևան-ջուր, ՓԲԸ-ի կողմից 20` և սեփական ուժերով` 23 համայնքներում:
560. Մարզի խմելու ջրի արտաքին ցանցի երկարությունը կազմում է 516.9 կմ, որից քաղաքային` 107 կմ: Ներքին ցանցի երկարությունը 1180 կմ է, որից քաղաքայինը` 708 կմ: Ջրամատակարարման համակարգում առկա են 50 բաց աղբյուրներ, 16 խորքային հորեր, 13 պոմպակայաններ, 60 օրվա կարգավորման ջրամբարներ` 174.9 հազար խորանարդ մետր ընդհանուր ծավալով, 1 խմելու ջրի մաքրման կայան և 1 կոյուղու մաքրման կայան (չգործող):
561. Մարզի ջրամատակարարումը հիմնականում իրականացվում է մեխանիկական եղանակով, սակայն վերջին տարիներին իրականացվող քայլերի շնորհիվ ավելանում է ինքնահոս համակարգի տեսակարար կշիռը: Ջրամատակարարման ներկայիս վիճակը մարզի բնակավայրերում տարբեր է: Ընդհանուր առմամբ ջրամատակարարման միջին տևողությունը մարզում կազմում է շուրջ 11 ժամ և այն բաշխված է հետևյալ կերպ. 1-ից 4 ժամ ջրամատակարարում ունեն մարզի ընդհանուր բաժանորդների շուրջ 32.8 տոկոսը. 6-ից 12 ժամ ջրամատակարարում ունեն մարզի ընդհանուր բաժանորդների շուրջ 34.4 տոկոսը. 14-ից 24 ժամ ջրամատակարարում ունեն մարզի ընդհանուր բաժանորդների շուրջ 32.8 տոկոսը:
562. Ջրաչափման համակարգի առումով ևս պատկերը տարբեր է: Ամենաբարձրը «Երևան ջուր» ՓԲԸ-ի սպասարկման գոտու բնակավայրերում է որտեղ առավելագույն ցուցանիշը կազմում է 94.5 տոկոս (Գետամեջ), «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի սպասարկման գոտու բնակավայրերում ամենաբարձր ցուցանիշը 81.9 տոկոս է (ք. Աբովյան), իսկ համայնքների կողմից սպասարկվող բնակավայրերում ընդհանրապես ջրաչափական համակարգը բացակայում է:
563. Խմելու ջրի մատակարարման ոլորտում վերջին տարիներին կատարված ներդրումների հիմնական աղբյուրներ են հանդիսացել ՀՀ պետական բյուջեի «Երևան ջուր» և «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի ու Համաշխարհային բանկի կողմից հատկացված միջոցները: Հետագա տարիներին նախատեսվող ներդրումների համար որպես հիմնական աղբյուրներ են հանդիսանում ինչպես նշված կազմակերպությունների, այնպես էլ Ասիական զարգացման բանկի ու Վերակառուցման և զարգացման Եվրոպական բանկի կողմից հատկացվելիք միջոցները
564. Մարզի ջրամատակարարման վիճակը բարելավելու նպատակով 2007-2009 թվականներին ՀՀ պետբյուջեի միջոցներից համակարգին հատկացվել է 695.56 մլն դրամ (աղյուսակ 12.4)
Աղյուսակ 12.4. Կոտայքի մարզի ջրամատակարարման համակարգում կատարված աշխատանքների մասին
.____________________________________________________________________.
| |Համայնքը |Աշխատանքի անվանումը |գումարը |ժամկետ|պատվիրատուն|
| | | |հազ. դրամ| | |
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|1 | Եղվարդ |Խմելու ջրի ցանց և | 48246.8| 2007 |մարզպետարան|
| | |կոյուղու կոլեկտոր | | | |
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|2 |Զովունի |Կոյուղու ցանց | 22500.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|3 |Բուժական |Խմելու ջրի ցանց | 29000.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|4 |Զովաշեն |Խմելու ջրի ցանց | 7706.9| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|5 |Արզնի |Խմելու ջրի ցանց | 19200.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|6 |Հացավան |Խմելու ջրի ցանց | 9734.3| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|7 |Զառ |Խմելու ջրի ցանց | 14660.2| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|8 |Բալահովիտ |Խմելու ջրի ցանց | 19500.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|9 |Գառնի |Խմելու ջրի ցանց | 34240.4| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|10|Մեղրաձոր |Խմելու ջրի ցանց | 57000.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|11|Արտավազ |Խմելու ջրի ցանց | 19241.4| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|12|Քաղսի |Խմելու ջրի ցանց | 48281.6| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|13|Աղավնաձոր |Խմելու ջրի ցանց | 29027.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|14|Մարմարիկ |Խմելու ջրի ցանց | 17103.3| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|15|Սոլակ |Խմելու ջրի ցանց | 14100.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|16|Արզական |Խմելու ջրի ցանց | 23710.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|17|Զորավան |Խմելու ջրի ցանց | 23983.8| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|18|Մրգաշեն |Խմելու ջրի ցանց | 28500.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|19|Արամուս |Խմելու ջրի ցանց | 22470.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|20|Գողթ |Խմելու ջրի ցանց | 19500.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|21|Կամարիս |Խմելու ջրի ցանց | 24000.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|22|Ձորաղբյուր|Խմելու ջրի ցանց | 33712.6| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|23|Ալափարս |Խմելու ջրի ցանց և Օ.Կ.Ջ.| 88142.2| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|24|Ակունք |Կոյուղու ցանց | 12000.0| 2007 |մարզպետարան|
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
|25|Կապուտան |Ջրամատակարարման | 30000.0| 2009 |մարզպետարան|
| | |համակարգի կառուցում | | | |
|__|__________|_________________________|_________|______|___________|
| |Ընդամենը | | 695560.0| | |
.____________________________________________________________________.
565. «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի կողմից 2007-2009 թթ. համաշխարհային բանկի ֆինանսավորմամբ կատարվել են զգալի աշխատանքներ բնակչության ջրամատակարարման բարելավման ուղղությամբ: Ծաղկաձոր քաղաքում կատարվել են մոտ 88,0 մլն. դրամի ներդրումային աշխատանքներ, այդ թվում քաղաքի ջրամատակարարման բաշխիչ ցանցում կառուցվել են մոտ 4 կմ ընդհանուր երկարությամբ նոր փողոցային ջրագծեր և փոխարինվել են մոտ 110 անհատական տների մուտքագծեր, վերանորոգվել են 4 խումբ օրվա կարգավորման ջրամբարներ, որոնցից մեկին կից կառուցվել է նոր քլորակայան: Մաքրավանի աղբյուրների տարածքում գտնվող պոմպակայանում փոխարինվել են Ծաղկաձոր քաղաքի 2 պոմպային ագրեգատները: Չարենցավան քաղաքում կատարվել են մոտ 67.3 մլն դրամի ներդրումային աշխատանքներ, այդ թվում քաղաքի ջրամատակարարման բաշխիչ ցանցում կառուցվել են մոտ 3.3 կմ. ընդհանուր երկարությամբ նոր փողոցային ջրագծեր և փոխարինվել են 12 բազմաբնակարան շենքերի մուտքագծեր: Վերակառուցվել է օրվա կարգավորման ջրամբարների հիմնական բաժանարար փականային հանգույցը, հիմնովին վերակառուցվել է Ալափարսի աղբյուրների տարածքում գտնվող պոմպակայանի շենքը, փոխարինվել են Չարենցավան քաղաքի և Ալափարս գյուղի 2-ական պոմպային ագրեգատները: Մաքրավանի աղբյուրներից սկիզբ առնող Աբովյանի մայր ջրատարին կից` Չարենցավան քաղաքի տարածքում կառուցվել է փոքր հզորությամբ նոր պոմպակայան, որի արդյունքում շահագործումից դուրս է բերվել Գյումուշի հզոր պոմպակայանը: 2009 թվականին ՀՀ պետական բյուջեի կողմից հատկացված 30 մլն դրամ միջոցներով Կապուտան համայնքում կառուցվեց նոր ջրամատակարարման համակարգ, որը հնարավորություն տվեց համայնքի շուրջ 150 ընտանիք ապահովել խմելու ջրով:
566. Վերջին տարիներին ՀՀ Կոտայքի մարզում ջրամատակարարման և ջրահեռացման ոլորտում ՀՀ պետական բյուջեի և տարբեր միջազգային դոնոր կազմակերպությունների կողմից իրականացվել է շուրջ 3.0 մլրդ. դրամի ներդրումներ, որի շնորհիվ ջրամատակարարման միջին տևողությունը 6 ժամից հասել է 11-ի, բարձրացել է ջրամատակարարման որակը և սպասարկման մակարդակը, որն իր հերթին խթան է հանդիսացել շուրջ 30 տոկոսով վարձավճարների գանձման բարձրացմանը:
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
1) Համակարգի մաշվածությունը, որի պատճառով ջրի կորուստը մարզի տարածքում անցնում է 80 տոկոսից, իսկ Հրազդան քաղաքում 90 տոկոսից:
2) Նոր ջրատարների կառուցման և եղածների վերանորոգման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների անբավարարությունը:
3) Կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգից չօգտվող համայնքներում ջրամատակարարման ծառայությունների տեխնիկական հագեցվածության անբավարար վիճակը և մասնագետ աշխատողների պակասը:
4) Հրազդան քաղաքի ջրամատակարարման համակարգի անմխիթար վիճակը:
5) Մարզի բնակավայրերին մատակարարվող խմելու ջրի որակի ապահովումը, հատկապես համայնքային ենթակայության ջրամատակարարման համակարգերում խմելու ջրի վարակազերծման միջոցառումների ցածր մակարդակը:
6) Բազմաբնակարան շենքերում խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի մաշվածության և հուսալիության ցածր մակարդակը:
7) Գլխամասային կառույցների, ՕԿՋ-ների, պոմպակայանների սանիտարական գոտիների ապահովումը:
8) Կեղտաջրերի մաքրման կայանների բացակայությունը:
567. Մարզի ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգի արդյունավետությունն ու հուսալիությունը բարձրացնելու նպատակով առաջարկվում է.
1) Հրազդան քաղաքի ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգի վերակառուցում և վերականգնում.
2) Մարզի համայնքների ջրամատակարարման և ջրահեռացման ներտնտեսային ցանցերի
3) վերականգնում.
4) Բազմաբնակարան շենքերի ջրամատակարարման և ջրահեռացման ներքին ցանցերի վերականգնում.
5) Սեփական ուժերով սպասարկում իրականացնող համայնքներում մասնագիտացված կառույցների ստեղծում կամ սպասարկումը մասնագիտացված կազմակերպություններին հանձնում.
6) Կոյուղու մաքրման կայանների կառուցում (ընդհանուր և լոկալ)
7) Ջրամատակարարումը «Աղբյուրից - ծորակ» սկզբունքով մեկ կազմակերպության կողմից իրականացում.
8) Ջրամատակարար կազմակերպությունների տեխնիկական բազայի հզորացում.
9) Գլխամասային կառույցների անվտանգության և սանիտարական գոտիների ապահովում.
10) Խմելու ջրի շարունակական վարակազերծում.
11)Քաղաքային համայնքների ջրամատակարարման ցանցի գոտիավորում
568. Ջրամատակարարման ոլորտում ներկայացրած առաջարկությունների հիմնական նպատակը հանդիսանում է բնակչությանը մատչելի, հասանելի և որակյալ ծառայությունների մատուցման մակարդակի բարձրացումը:
569. Առաջիկա տարիների համար ՀՀ Կոտայքի մարզի բնակավայրերում պահանջվող ներդրումների ծավալը գնահատվում է շուրջ 6,075 մլրդ դրամ, որը բավարար չէ մարզի ջրամատակարարման համակարգերի հիմնական վերանորոգման, ջրամատակարարման տևողության ավելացման, կորուստների կրճատման, ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների իրականացման և հաշվառման համակարգի կատարելագործման համար:
12.3 ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՏՆԵՐԻ ՇԱՀԱԳՈՐԾՈՒՄ
570. Մարզում գործում է 112 գերեզմանատուն, որից բաց է 75-ը, մասնակի փակ 37-ը: Ենթակա է փակման 14 գերեզմանատուն: Գերեզմանատների ընդհանուր մակերեսը կազմում է 346.2 հեկտար:
571. Մարզի 60 համայնքներում բնակչության հատուկ սպասարկման կազմակերպումը իրականացվում է համայնքների ղեկավարների կողմից, իսկ 7 համայնքներում` Հրազդան, Չարենցավան, Բյուրեղավան, Եղվարդ, Նոր Հաճըն և Արզական ստեղծվել են բնակչության հատուկ սպասարկման կազմակերպություններ:
572. «Հուղարկավորությունների կազմակերպման, գերեզմանատների ու դիակիզարանների շահագործման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի պահանջներին համապատասխան Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն առաջարկություններ է ներկայացվել հուղարկավորությունների կազմակերպման հետ կապված օրենսդրական դաշտի կատարելագործման վերաբերյալ: 2009 թ. սեպտեմբեր ամսին մարզի համայնքներին առաջարկվել է սահմանված կարգով կատարել բաց գերեզմանատների համար տրամադրվող հողերի օգտագործման սխեմաների (հատակագծերի) մշակում և հաստատում, սակայն ֆինանսական միջոցների բացակայության պատճառով նշված աշխատանքները չեն իրականացվել: Այն իրականացնելու համար կպահանջվի շուրջ 100.0 մլն դրամ:
12.4 ԳԱԶԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՒՄ ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԳԱԶԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՒՄԸ
01.01.2009 թ. դրությամբ
573. Մարզի զարգացման կարևոր նախապայմաններից մեկը հանդիսանում է բնակավայրերի գազաֆիկացումը: Կոտայքի մարզի 67 համայնքներից գազաֆիկացված են 61-ը.
Աղյուսակ 12.5
._________________________________________________________________.
|Հ/հ| Համայնքը | Բնակարանների քանակը |Գազի |Գազաֆի-|
| | |____________________________|բաժանորդ-|կացման |
| | |բազմաբնա- |Առանձնա-|Ընդամենը|ների |տոկոսը |
| | |կարան |տներ | |քանակը | |
| | |շենքերում | | | | |
|_________________________________________________________________|
| Հրազդանի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________|
|1 |ք. Հրազդան | 10452| 3250|13702 | 10693| 78|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|2 |ք. Չարենցավան | 7431| 45| 7476 | 5245| 70|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|3 |ք. Ծաղկաձոր | 123| 457| 580 | 468| 81|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|4 |գ. Ալափարս | | 643| 643 | 490| 76|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|5 |գ. Աղավնաձոր | | 340| 340 | 173| 51|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|6 |գ. Արզական | 12| 550| 562 | 517| 92|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|7 |գ. Արտավազ | 16| 308| 324 | 89| 27|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|8 |գ. Բջնի | | 560| 560 | 499| 89|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|9 |գ. Լեռնանիստ | | 564| 564 | 524| 93|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|10 |գ. Կարենիս | | 310| 310 | 148| 48|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|11 |գ. Հանքավան | | 128| 128 | -| -|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|12 |գ. Մարմարիկ | | 229| 229 | 122| 53|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|13 |գ. Մեղրաձոր | 154| 644| 798 | 192| 24|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|14 |գ. Սոլակ | | 746| 746 | 442| 59|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|15 |գ. Ջրառատ | 132| 1| 133 | 89| 67|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|16 |գ. Քաղսի | | 615| 615 | 413| 67|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|17 |գ. Ֆանտան | | 254| 254 | 206| 82|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
| |ընդամենը | 18320| 9644|27964 | 20310| 66|
|_________________________________________________________________|
| Աբովյանի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________|
|18 |ք. Աբովյան | 13009| 886|13895 | 10662| 77|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|19 |ք. Բյուրեղավան| 2126| 125| 2251 | 1643| 73|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|20 |գ. Ակունք | | 658| 658 | 348| 53|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|21 |գ. Առինջ | 26| 1550| 1576 | 1326| 85|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|22 |գ. Արամուս | | 755| 755 | 636| 84|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|23 |գ. Արզնի | | 852| 852 | 577| 68|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|24 |գ. Բալահովիտ | 142| 514| 656 | 618| 94|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|25 |գ. Գեղաշեն | | 803| 803 | 688| 86|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|26 |գ. Զառ | | 267| 267 | 231| 86|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|27 |գ. Զովաշեն | | 50| 50 | -| -|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|28 |գ. Զովք | 16| 185| 201 | 169| 84|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|29 |գ. Կաթնաղբյուր| | 123| 123 | 123| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|30 |գ. Կամարիս | | 445| 445 | 398| 89|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|31 |գ. Կապուտան | 6| 225| 233 | 196| 84|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|32 |գ. Կոտայք | | 306| 306 | 306| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|33 |գ. Հատիս | | 93| 93 | 78| 84|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|34 |գ. Ձորաղբյուր | 14| 565| 579 | 579| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|35 |գ. Մայակովսկի | 22| 429| 451 | 406| 90|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|36 |գ. Նոր Գյուղ | | 296| 296 | 296| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|37 |գ. Նուռնուս | | 168| 168 | 11| 6.5|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|38 |գ. Պտղնի | 2| 319| 319 | 276| 86|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|39 |գ. Ջրաբեր | | 92| 92 | 74| 80|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|40 |գ. Ջրվեժ | 27| 1319| 1346 | 1346| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|41 |գ. Գետարգել | 184| 14| 198 | 169| 85|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|42 |գ. Սևաբերդ | | 103| 103 | -| -|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|43 |գ. Վերին Պտղնի| 88| 142| 230 | 230| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|44 |գ. Գառնի | 16| 1872| 1888 | 1353| 72|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|45 |գ. Գեղադիր | | 162| 162 | 147| 91|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|46 |գ. Գեղարդ | | 126| 126 | 23| 18|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|47 |գ. Գողթ | | 390| 390 | 301| 77|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|48 |գ. Հացավան | | 213| 213 | 120| 56|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|49 |գ. Ողջաբերդ | | 200| 200 | -| -|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
| | ընդամենը | 15678| 14247|29925 | 23330| 79.5|
|_________________________________________________________________|
| Նաիրիի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________|
|50 |ք. Եղվարդ | 965| 2885 | 3850 | 2329| 60|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|51 |ք. Նոր Հաճըն | 2292| 103 | 2395 | 2067| 86|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|52 |գ. Արագյուղ | 36| 250 | 286 | 89| 31|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|53 |գ. Արգել | 406| 150 | 556 | 556| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|54 |գ. Բուժական | | 498 | 498 | -| -|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|55 |գ. Գետամեջ | 4| 182 | 186 | 186| 100|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|56 |գ. Զովունի | 232| 832 | 1064 | 794| 75|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|57 |գ. Զորավան | 237| 28 | 265 | 220| 83|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|58 |գ. Թեղենիք | | 207 | 207 | 98| 47|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|59 |գ. Մրգաշեն | 112| 342 | 454 | 277| 61|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|60 |գ. Նոր Արտամետ| 80| 160 | 240 | 116| 48|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|61 |գ. Նոր Գեղի | 655| 415 | 1070 | 810| 76|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|62 |գ. Նոր Երզնկա | 268| 38 | 306 | 223| 73|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|63 |գ. Սարալանջ | | 64 | 64 | -| -|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|64 |գ. Քանաքեռավան| 409| 198 | 607 | 530| 87|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|65 |գ. Քարաշամբ | | 330 | 330 | 166| 50|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|66 |գ. Պռոշյան | 335| 512 | 847 | 567| 67|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
|67 |գ. Քասախ | 1011| 151 | 1162 | 886| 76|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
| |ընդամենը | 7042| 7345 |14387 | 9914| 70|
|___|______________|__________|________|________|_________|_______|
| |ընդամենը մարզ | 41040|31236 |72276 | 53554| 71.8|
._________________________________________________________________.
574. Չնայած նրան, որ վերջին տարիներին կտրուկ կերպով աճել են գազօգտագործողների թիվը մարզի համայնքներում, այնուամենայնիվ մարզի համայնքների գազաֆիկացման միջին տոկոսը դեռևս կազմում է 71,8%: 8 համայնքներ գազաֆիկացված են 100%-ով, իսկ 6 համայնքներ ընդհանրապես գազաֆիկացված չեն (Հանքավան, Զովաշեն, Սևաբերդ, Ողջաբերդ, Բուժական, Սարալանջ):
50%-ից ցածր գազաֆիկացում ունեցող համայնքներ
Աղյուսակ 12.6
.___________________________________.
|Համայնքը |Բնակարանների|Գազաֆիկացման|
| |քանակը | % |
|_________|____________|____________|
|Արտավազ | 324 | 27 |
|_________|____________|____________|
|Կարենիս | 310 | 48 |
|_________|____________|____________|
|Մեղրաձոր | 798 | 19 |
|_________|____________|____________|
|Գեղարդ | 126 | 18 |
|_________|____________|____________|
|Արագյուղ | 286 | 31 |
|_________|____________|____________|
|Նուռնուս | 168 | 6.5 |
.___________________________________.
Կոտայքի մարզի գազաֆիկացման 2011-2014 թվականների ծրագրով անհրաժեշտ ֆինանսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 453.0 մլն դրամ, որը ներկայացված է թիվ 12.6 աղյուսակում:
575. Գազաֆիկացման և գազամատակարարման զարգացման 2011-2014 թթ. ծրագրերը բերված են համայնքների զարգացման բաժնում:
13 ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
13.1. Տարածքային կառավարում
13.1.1 Վարչատարածքային բաժանում
576. Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման ներկա համակարգը սահմանվել է 1995 թվականի հուլիսի 5-ին ընդունված և 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ին որոշակի փոփոխությունների ենթարկված Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ: Համաձայն որի 1995 թ. նոյեմբերի 7-ին ընդունվեց «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքը: Հրազդանի, Աբովյանի և Նաիրիի նախկին վարչական 3 շրջանների միավորումից ձևավորվեց Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզը, որն իր մեջ ներառում է 67 համայնք, որից 7-ը` քաղաքային և 60-ը` գյուղական:
577. ՀՀ տարածքային կառավարման գործող համակարգի մեջ, մարզի կտրվածքով, մարզպետից և մարզպետարանից բացի, մտնում են նաև մարզային ենթակայության կազմակերպությունները, հանրապետական գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունները: Վերջինները մի կողմից ուղղակիորեն ենթարկվում են համապատասխան վերադաս մարմիններին, մյուս կողմից` հանդիսանալով պետական կառավարման մարմիններ, միաժամանակ գտնվում են մարզպետի համակարգման ոլորտում:
13.1.2 Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ
578. Տարածքային կառավարման հարաբերություններն առանձին կարգավորող օրենք գոյություն չունի: Հայաստանի Հանրապետության մարզերում, ինչպես նաև Կոտայքի մարզում տարածքային կառավարման ներկա համակարգի օրենսդրական հիմքը կազմում են մի շարք առանցքային իրավական ակտեր, որոնց միջոցով էլ կարգավորվում են այդ հարաբերությունները:
579. Տարածքային կառավարման բնագավառում դեռևս չլուծված կարևոր խնդիրներից մեկը մարզպետարանների իրավասությունների հստակ սահմանումն է: Մարզպետների գործունեությունը հիմնականում կարգավորող «Հայաստանի Հանրապետության մարզերում պետական կառավարման մասին» ՀՀ Նախագահի հրամանագրի համաձայն մարզպետներին իրավասություններ են վերապահված տնտեսական և հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում, սակայն դրանց իրականացումը պարզաբանող դրույթների ձևակերպումը հստակ չէ:
580. Հաշվի առնելով խնդրի համապետական բնույթը` մարզպետների լիազորությունների հստակ սահմանումը պետք է դիտարկել ընդհանուր օրենսդրության վերափոխման համատեքստում: Անհրաժեշտություն է զգացվում տարածքային կառավարման բնագավառի հարաբերությունների կարգավորումն իրականացնել առանձին օրենքի միջոցով, քանզի օրենքով կարգավորումը կամրապնդի տարածքային կառավարման իրավական հիմքերը, կհստակեցնի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների բաշխումը, թույլ կտա խուսափել կրկնվող գործառույթներից, կապահովի մարզերում սոցիալ-տնտեսական ներդաշնակ զարգացումը:
581. Կարևոր հիմնախնդիրներից է նաև մարզի խորհրդի դերի ակտիվացումը, հաշվի առնելով այն, որ մարզպետարանի և ՏԻՄ-երի միջև տեղեկատվության փոխանակման, առկա հիմնախնդիրների քննարկման, գերակայությունների սահմանման, մարզի բնակչության բոլոր հատվածների հետ անմիջական կապ հաստատելու, ինչպես նաև զարգացման պլանավորման ու ծրագրերի իրականացման հետ կապված գործընթացները քննարկող ու հաստատող կարևոր խորհրդակցական մարմին է («Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 81-րդ հոդվածով նախատեսված է, որ մարզի խորհրդի գործունեությունը կարգավորվում է նաև ՀՀ Նախագահի հրամանագրով): Տարածքային կառավարման բնագավառում 2011-2014 թթ. գործունեության կարևորագույն ուղղություններն են.
1) Առավել հստակ կանոնակարգել մարզպետարանի, ՏԻՄ-երի, ինչպես նաև ոչ պետական հատվածի փոխհարաբերությունները: Սա ենթադրում է առաջիկայում ևս մարզպետարանի աշխատակազմի կառուցվածքի փոփոխություններ, ստորաբաժանումների գործառույթների, առանձին պաշտոնների անձնագրերի դրույթների հստակեցում, ստորաբաժանումների վերակազմակերպում կամ նոր ստորաբաժանումների ստեղծում, որը պետք է հաշվի առնի երկրում և մարզում տեղի ունեցող հանրային ոլորտի բարեփոխումները և դրանց շրջանակներում տարածքային կառավարման մարմինների գործառույթների արդյունավետ իրականացումը:
2) Մասնագիտական հսկողության արդյունավետ կազմակերպման համար կառավարության կողմից անհրաժեշտ է մշակել և սահմանել պետության կողմից պատվիրակված լիազորությունների իրականացման կարգերն ու չափորոշիչները, ինչը կնպաստի ինչպես այդ լիազորությունների արդյունավետ իրականացմանը, այնպես էլ դրանց կատարման նկատմամբ պատշաճ հսկողության սահմանմանը
3) Վերահսկողության գործառույթի հստակեցմանը զուգահեռ` ավելի մեծ կարևորություն տալ մարզպետարանի համակարգման գործառույթին, ելնելով Կառավարության զարգացման ծրագրով ամրագրված զարգացման ու աղքատության հաղթահարման գերակայությունների տրամաբանությունից
4) Վերանայել մարզի զարգացման պլանավորման բնագավառում մարզպետարանի գործառույթները, պարտականություններն ու իրավասությունները
5) ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով բնորոշել «Տարածքային կառավարման մարմին» հասկացությունը: Այս բնորոշումը չի հստակեցված: «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին կետի «բ» ենթակետով նշված է, որ տարածքային կառավարման մարմիններ են մարզպետները
6) Մշակել մարզպետարանի և մարզում գործող պետական կառավարման մարմինների միջև տեղեկատվական հոսքերի կարգավորման հայեցակարգ, որը թույլ կտա միասնականացնել սոցիալ-տնտեսական զարգացման խնդիրներին վերաբերող տվյալները, ստեղծել միասնական տվյալների բանկ, որը կհանդիսանա մարզային կյանքի բոլոր բնագավառների համար պաշտոնական տեղեկատվության աղբյուր: Այս ուղղությամբ հատկապես կարևորվում է ԱՎԾ-ի տարածքային ստորաբաժանումների հետ փոխհարաբերությունների արդյունավետության բարձրացումը
7) Հստակեցնել, պարզեցնել և արդյունավետ դարձնել մարզպետարանի կողմից տեղական ինքնակառավարման մարմիններին տրամադրվող մեթոդաբանական օգնությունը, դրա տրամադրման մեխանիզմը
8) Մարզի զարգացման գործընթացներում Կոտայքի մարզի խորհրդի դերը բարձրացնելու անհրաժեշտության դեպքում լրացուցիչ օրենսդրական հիմքեր ապահովելու նպատակով, ուսումնասիրել մարզի խորհրդի գործող իրավասությունների շրջանակը: Կոտայքի մարզպետարանում կուտակվել է մեծ փորձ, որը հիմք է դնում մարզպետարանի և մարզի հասարակության միջև համատեղ գործողությունների իսկապես արդյունավետ իրականացման և դրանց հետագա զարգացման համար
9) Մշակել ոլորտային աշխատանքային խմբերի, մարզային հանձնաժողովների, մարզի ՓՄՁ ԶՄԽ-ի կազմավորման մեխանիզմները, մշակել և հաստատել նրանց անդամների պարտականությունների և իրավասությունների ցանկը:
13.1.3 Մարզպետարանի կառավարում
582. ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի կազմակերպական կառուցվածքը հաստատված է «Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմ» պետական կառավարչական հիմնարկ ստեղծելու, Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզպետարանի կանոնադրությունը և աշխատակազմի կառուցվածքը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2002 թվականի սեպտեմբերի 19-ի թիվ 1795 որոշմամբ (հետագա փոփոխություններով ու լրացումներով): Նշված որոշման մեջ վերջին փոփոխությունները և լրացումները կատարվել են ՀՀ կառավարության 2009 թվականի ապրիլի 2-ի թիվ 329-Ն որոշմամբ: Համաձայն վերջին փոփոխությունների` մարզպետարանի կազմակերպչական նոր կառուցվածքը ունի հավելվածում 13-2 ներկայացված տեսքը:
583. Մարզպետարանի գոյություն ունեցող կառավարման կազմակերպական կառուցվածքը հնարավորություն է տալիս ամբողջությամբ լուծելու առկա հիմնախնդիրները և արդյունավետ կերպով իրականացնելու մարզպետի լիազորությունները: Հասարակական հարաբերությունների անընդհատ փոփոխությունները և պետական կառավարման համակարգում իրականացվող բարեփոխումները թելադրեցին այդ կառավարման կազմակերպական կառուցվածքի վերափոխություններ:
584. Հետագայում այս փոփոխությունների դինամիկան կարող է շարունակվել, քանի որ համակարգը պետք է հարմարեցվի գոյություն ունեցող զարգացումներին: Կառուցվածքային փոփոխությունները պետք է դիտարկել օպտիմալության, ընդհանուր մոտեցումների պահպանման և աշխատանքների ռացիոնալ կազմակերպման տեսանկյունից:
585. Պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացման նպատակով կարևոր է նաև մարզպետարանի և նրանում յուրաքանչյուր աշխատատեղի համապատասխանեցումը ժամանակակից չափանիշներին` հագեցնելով մարզպետարանը համապատասխան տեխնիկայով, համակարգչային ծրագրերով և տեղեկատվության ստացման ժամանակակից միջոցներով: Վերջինս ենթադրում է նաև նոր որակական պահանջներ մարզպետարանի աշխատակիցների նկատմամբ, ինչի համար միայն քաղաքացիական ծառայության համակարգի ներդրման շրջանակներում իրականացվող ուսուցումը բավարար չէ: Այս նպատակին կարելի է հասնել նաև լրացուցիչ ուսուցման շնորհիվ:
Մարզպետների կողմից կատարված աշխատանքների գնահատման մասին ՀՀ Կառավարության 2009 թվականի մայիսի 21-ի թիվ 562-Ն որոշմամբ հաստատված կարգի համաձայն, էլ ավելի արդյունավետ է դարձել մարզպետի և հանրապետական գործադիր մարմինների համագործակցված աշխատանքներն ու նրանց տարածքային ծառայությունների գործունեության համակարգումը:
586. Մարզի զարգացման ծրագրի իրականացումը դիտարկելու և հսկելու համար մարզպետարանում ձևավորվում է մոնիտորինգի և գնահատման համակարգ: ՄԳ համակարգը մանրամասնորեն ներկայացված է ՄԶԾ-ի «Մոնիտորինգի և գնահատման համակարգ» բաժնում:
13.1.4. Քաղաքացիական ծառայություն
587. Տարածքային կառավարման համակարգի արդյունավետ գործունեության երաշխիքներից մեկը քաղաքացիական ծառայության համակարգն է: «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը հնարավորություն է տվել տարանջատելու քաղաքական, հայեցողական և սպասարկող պաշտոնները քաղաքացիական` մասնագիտական ծառայողներից: Օրենքի պահանջներին համապատասխան` այժմ դասակարգված և և նկարագրված են ինչպես մարզպետարանի, այնպես էլ հանրապետական գործադիր մարմինների` մարզում գործող տարածքային ծառայությունների քաղաքացիական ծառայության բոլոր պաշտոնները: «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի, նրա փոփոխությունների և լրացումների, հարակից ենթաօրենսդրական ակտերի ընդունմամբ քայլեր են արվել մասնագիտական քաղաքացիական ծառայության կայացման ճանապարհին, որն իր գերակա խնդիրներով և քաղաքացիական ծառայության համակարգում ընթացող պարբերական բարեփոխումներով նպատակաուղղված է ժամանակի պահանջներին համապատասխան պետական պաշտոնյա ունենալուն, նրա մասնագիտական հմտությունների կատարելագործմանը և աշխատանքի որակի բարելավմանը:
13.1.5. Էլեկտրոնային կառավարում
588. Մարզպետարանում ծավալուն աշխատանք է իրականացվում տարածքային կառավարման էլեկտրոնային համակարգի արդյունավետ կիրառման ուղղությամբ: Մարզպետարանի պաշտոնական ինտերնետային կայքի (http://kotayk.region.am) տարբեր ենթահամակարգերը հնարավորություն են ընձեռում հանրությանն իրազեկել ինչպես մարզային գործընթացները, այնպես էլ համապատասխան բնագավառներին վերաբերող անհրաժեշտ տեղեկությունները: Շարունակաբար իրականացվում են կայքի թարմացման և տեղեկատվության հագեցման աշխատանքները: Այս ամենով հանդերձ դեռևս բազմաթիվ անելիքներ կան պաշտոնական ինտերնետային կայքի ծրագրային հնարավորությունների ընդլայնման և կատարելագործման ուղղությամբ, որը հնարավորություն կտա էլեկտրոնային տիրույթում ևս ձեռնարկել ժամանակի չափանիշներին ամբողջությամբ համապատասխանող և հրապարակային գործելաոճի բոլոր պահանջներին հարիր աշխատանքներ:
589. Մարզպետարանում 2009 թվականին ներդրվել և հաջողությամբ գործում է «Mulberry» էլեկտրոնային փաստաթղթաշրջանառության համակարգը, որն իր դրական ազդակներն է հաղորդել գործավարական աշխատանքների բոլոր մանրամասներին` ապահովելով համանուն գործընթացի հրատապության, ժամկետայնության պահպանման և արդյունավետության ցանկալի միտումները: Առաջիկայում նախատեսվում է ընդլայնելով այս ծրագրի ծավալները` մարզի համայնքների ու մարզային ենթակայության հիմնարկ-ձեռնարկությունների հետ փաստաթղթային կապը ևս ապահովել էլեկտրոնային ճանապարհով: Այս կարևորագույն նախաձեռնությանը զուգահեռ առկա է նաև բավարար թվով համակարգչային տեխնիկա չունենալու բարդույթը, որի վերջնական կարգավորման պարագայում միայն հնարավոր կլինի ակնկալել այս համակարգի լիարժեք արդյունքը:
590. 2011-2014 թվականների ընթացքում անհրաժեշտ է.
1) Ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների արդյունավետ ներդրումն ու կիրառումը մարզպետարանում. աշխատանքների կազմակերպումը էլեկտրոնային հարթություն տեղափոխելու և բոլոր գործընթացներին նոր որակ հաղորդելու նպատակով:
2) Մարզպետարանի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու մարզային ենթակայության կազմակերպությունների միջև փաստաթղթաշրջանառությունը ևս իրականացնել էլեկտրոնային տարբերակով:
3) Ապահովել համակարգչային որակյալ ծրագրերի բավարար հագեցվածությունը, արտոնագրված հակավիրուսային ծրագրեր, որոնք առավել անվտանգ կդարձնեն տվյալների պահպանումն ու օգտագործումը:
4) Նորացնել մարզպետարանում առկա համակարգչային ռեսուրսները, հնարավորինս կատարելագործել առկա համակարգիչների տեխնիկական հնարավորությունները:
5) Մշակել պաշտոնական տեղեկատվության և փաստաթղթերի արխիվացման, պահպանման և դրանից հետագայում օգտվելու հստակ մեխանիզմ` այդ ամենը կազմակերպելով էլեկտրոնային տարբերակով:
6) Քաղաքացիներից ստացվող նամակների գործընթացում կիրառել «Մեկ պատուհանի» սկզբունքը, ինչը հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ դարձնել մարզպետարան-ազգաբնակչություն փոխհարաբերությունները և նոր որակ հաղորդել աշխատանքների կազմակերպմանը:
7) Մարզպետարանի ու մարզի տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև ստեղծել միասնական տեղեկատվական ցանց:
8) Մարզպետարանում ներդնել ու համակողմանիորեն կիրառել նաև էլեկտրոնային եղանակով դիմումների ստացման ու վերջիններիս էլեկտրոնային պատասխաններ տրամադրելու մշակույթը` այն դարձնելով գործավարության կազմակերպման ևս մեկ բաղադրիչ:
591. Կոտայքի մարզպետարանի կողմից Էլեկտրոնային կառավարման բնագավառում իրականացված նշանակալի քայլերին զուգահեռ դեռևս առկա են այդ ամենը կատարելագործելու և ամբողջական մոտեցումներ կիրառելու անհրաժեշտություններ, որոնք հնարավորություն կընձեռեն առկա տեղեկատվությունն առավել համակարգված մշակելու և պահպանելու գործընթացները լիարժեք կազմակերպելու հարցերում: Այս բնագավառում ձեռնարկվող միջոցառումների շարունակական արդյունքը պետք է լինի տվյալների բանկի մշակումը:
592. «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2009 թվականի գործունեության միջոցառումների ծրագիրը և գերակա խնդիրները հաստատելու մասին» ՀՀ Կառավարության 2009 թվականի հունվարի 15-ի թիվ 40-Ն որոշմամբ հաստատված գերակա խնդիրների ցանկում է նաև ՀՀ Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններում ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրումը: Այս ուղղությամբ էական քայլեր արվել են Կոտայքի մարզպետարանում. սակայն համապատասխան գործընթացը շարունակվում է. մարզի բոլոր համայնքներին առաջարկվել է լիարժեք ապահովված լինել ինտերնետ կապով, հնարավորությունների սահմաններում ունենալ պաշտոնական ինտերնետային կայքեր, դրանցում տեղադրել պարտադիր հրապարակման ենթակա և համայնքային գործընթացների հրապարակայնությունն ապահովող տեղեկություններ:
13.2. Տեղական ինքնակառավարում
13.2.1 Համայնքային խնդիրներ
593. Համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքի (հետագա փոփոխություններով ու լրացումներով Կոտայքի մարզն ունի 69 բնակավայր, որոնք ընդգրկված են 67 համայնքների կազմում: Համայնքների վարչական սահմանների նկարագիրը տրված է ՀՀ կառավարության համապատասխան որոշումներով: Մարզի 67 համայնքներից 7-ը քաղաքային համայնքներ են, 60-ը` գյուղական: Կոտայքի մարզում համայնքներն առավելապես կազմավորվել են «մեկ բնակավայր-մեկ համայնք» սկզբունքով: Մարզի 65 համայնքներ ընդգրկում են մեկական բնակավայր, իսկ 2 համայնքներ` 2 բնակավայր: Համայնքներն ըստ բնակչության թվի ներկայացված են Աղյուսակ 13.1-ում:
Աղյուսակ 13.1. Կոտայքի մարզի համայնքներն ըստ մշտական բնակչության թվի 2010 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ
._____________________________________________________________.
|Հ/Հ|Դասակարգում ըստ |Համայնք-|Տոկոս |Բնակչության|Տոկոս |
| |բնակչության |ների |մարզի |ընդհանուր |մարզի |
| |թվաքանակի |թիվը |համայնք-|թիվը տվյալ |համայնք-|
| | | |ների թվի|համայնք- |ների թվի|
| | | |նկատմամբ|ներում |նկատմամբ|
| | | | |(մարդ) | |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|1 |Մինչև 100 բնակիչ | - | - | - | - |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|2 |101-200 բնակիչ | 2 | 3 | 313 | 0.1 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|3 |201-500 բնակիչ | 4 | 6 | 1412 | 0.5 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|4 |501-1000 բնակիչ | 14 | 21 | 10229 | 3.4 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|5 |1001-3000 բնակիչ | 28 | 42 | 53384 | 18.7 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|6 |3001-5000 բնակիչ | 6 | 9 | 21584 | 7.6 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|7 |5001-10000 բնակիչ | 8 | 12 | 50620 | 17.7 |
|___|__________________|________|________|___________|________|
|8 |10 000-ից ավելի | 5 | 7 | 147849 | 52 |
| |բնակիչ | | | | |
|___|__________________|________|________|___________|________|
| |Ընդամենը | 67 | 100 | 285391 | 100 |
._____________________________________________________________.
Աղբյուրը` ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմի ՏԻ և ՀԳՄՏԾ գործունեության համակարգման վարչության տվյալներ
594. Ներկայացված աղյուսակի վերլուծությունից պարզվում է, որ մարզի 67 համայնքներից 20-ը կամ շուրջ 30%-ն ունեն մինչև 1000 բնակիչ, 1001-3000 բնակիչ ունեն 28 համայնքներ կամ մարզի համայնքների 42%-ը, 3001-5000 բնակիչ ունեն 6 համայնքներ կամ մարզի համայնքների 9%-ը, 5001-10000 բնակիչ ունեն 8 համայնքներ կամ մարզի համայնքների 12%-ը և 10001-ից ավելի բնակիչ ունեն 5 համայնքներ կամ ընդհանուրի 7%-ը:
595. Կոտայքի մարզի համայնքները օրենսդրության շրջանակներում ենթարկվել են նաև որոշակի դասակարգման: ՀՀ կառավարության 1998 թվականի նոյեմբերի 27-ի «Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերն ըստ բարձունքային նիշերի դասակարգելու մասին» թիվ 756 որոշման (հետագա փոփոխություններով ու լրացումներով) համաձայն մարզում կա 19 լեռնային և 5 բարձր լեռնային բնակավայր, սահմանամերձ համայնքներ չկան/Կոտայքի մարզի համայնքների վերաբերյալ բոլոր տվյալները ներկայացված են հավելվածներում:
596. Մարզի համայնքներում կարևորագույն խնդիր է համայնքների կարողությունների բարձրացումը: Չնայած համայնքները իրավական հարթության վրա գոյություն ունեցող սուբյեկտներ են. բայց նրանց կարողությունները դեռևս թույլ են և ենթակա են հզորացման:
Համայնքների կարողությունների բարձրացման կարևոր նախապայման է դոտացիաների տրամադրումը: Վերջին տարիների դրական տեղաշարժերից մեկն այն է, որ պետական բյուջեով նախատեսված դոտացիաները բոլոր համայնքներին հատկացվում են 100%-ով: Սակայն չլուծված հիմնախնդիրներից մեկը մնում է համայնքի բյուջեի սեփական եկամուտների հավաքագրման ապահովումը:
597. Համայնքների բյուջեների եկամուտների հավաքագրման կարևոր նախապայմաններից մեկը պլանավորվող բյուջեների իրատեսությունն է և բազաների հստակությունը: Պլանավորվող ժամանակաշրջանում անհրաժեշտ է շարունակել համայնքների բյուջեներում հատկապես գույքահարկի, հողի հարկի, տուրքերի բազաների ճշգրտման աշխատանքները:
598. Այս բնագավառում մարզպետարանի կարևորագույն խնդիրներից է պետական մակարդակում ընթացող նոր նախաձեռնությունների մասին ՏԻՄ-երին տեղեկացնելը և համապատասխան մեթոդաբանական օգնություն տրամադրելը:
599. Երկրորդ կարևոր հանգամանքը մարզային և համայնքային մակարդակներում բավարար կարողությունների ապահովումն է կադրերի հարցում, որը թույլ կտա ստանձնել նոր լիազորություններ և առավել արդյունավետ կառավարել տեղերում: Կարողությունների զարգացման մեթոդներից են ուսուցողական դասընթացները, որոնք պետք է կազմակերպվեն տեղական և կենտրոնական մակարդակով կառավարության կամ դոնորների կողմից:
600. Տեղական ինքնակառավարման համակարգի զարգացման վարչատարածքային կարևոր խնդիրներից են համայնքների սահմանների նկարագրումն ու քարտեզագրման աշխատանքները, համայնքների գլխավոր հատակագծերի կազմումը կամ դրանց ժամանակակից պայմաններին հարմարեցումը, համայնքների բյուջետային կարողությունների ամրապնդումն ու զարգացումը, ինչպես նաև բյուջեների հավաքագրման մակարդակի բարձրացումը` այն հասցնելով պլանավորված մակարդակին:
601. Տեղական ինքնակառավարման բնագավառի 2011-2014 թվականների գերակայություններն են.
1) Ամրապնդել ու զարգացնել համայնքների բյուջետային կարողությունները, ինչպես նաև ապահովել բյուջեների ամբողջական հավաքագրման գործընթացները
2) Նպաստել միջհամայնքային համագործակցության ընդլայնմանը
3) Մեթոդաբանական և տեխնիկական աջակցություն ցուցաբերել համայնքներին բյուջեների կազմման ու բազաների ճշգրտման աշխատանքներում:
602. Կոտայքի մարզի զարգացումը անքակտելիորեն կապված է մարզի համայնքների զարգացման հետ: Մարզում առկա հիմնախնդիրների լուծումը մեծ մասամբ ենթադրում է համայնքային բազմաթիվ հիմնախնդիրների լուծումներ: Համայնքային կարողությունների ամրապնդման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների արդյունավետ իրականացման համատեքստում մարզի զարգացումն էլ ավելի է կարևորվում:
603. Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 104-րդ հոդվածի տեղական ինքնակառավարումը ոչ միայն համայնքի տեղական նշանակության հարցերը լուծելու իրավունքն է, այլև կարողությունը: Այսինքն` համայնքները պետք է բավարար կարողություն ունենան լուծելու տեղական ինքնակառավարման` օրենսդրությամբ իրենց վերապահված հարցերը և իրականացնել լիազորությունները:
604. Հայաստանում ապակենտրոնացման քաղաքականությունը հիմնականում պայմանավորված է տարածքային մարմիններից տեղական ինքնակառավարման մարմիններին որոշակի լիազորությունների և իրավասությունների փոխանցմամբ: Այս գործընթացում կարևոր է հետևյալ սկզբունքի կիրառումը` եթե խնդիրն ավելի արդյունավետ կարող է լուծվել համայնքներում, ապա լիազորությունների փոխանցումը նպատակահարմար է, իսկ եթե լիազորությունների փոխանցումից հետո դրանք չեն կատարվում, այսինքն արդյունքը բացասական է, ապա այդպիսի ապակենտրոնացումը կարող է միայն վնաս բերել հանրությանը: Խնդիրն այն է, որ ապակենտրոնացումը չպետք է ինքնանպատակ լինի, այլ ապահովի օպտիմալություն և արդյունավետություն: Ապակենտրոնացման քաղաքականությունն արդյունավետ իրականացնելու համար անհրաժեշտ է համայնքների որոշակի ներուժ, որը փոքր համայնքներում բացակայում է: Այդ առումով նպատակ է դրվում խոշորացնել համայնքները` կրճատելով դրանց թիվը` միավորելով մի քանի բնակավայր մեկ համայնքի մեջ: Կառավարության կողմից խրախուսվող միջհամայնքային միավորումների ստեղծումը կարելի է համարել ապակենտրոնացման արդյունավետության բարձրացման որոշակի քայլ: Միջհամայնքային միավորումներին աջակցելու նպատակն ամրագրված է նաև ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրում: Այն նախատեսված է նաև ԿԶԾ-ում: Նոր կազմավորվելիք միջհամայնքային միավորումները պետք է ստանան պետության ֆինանսական և տեխնիկական աջակցությունը: Այդ նպատակի իրականացման համար անհրաժեշտ է ներգրավել նաև միջազգային կազմակերպությունների ջանքերն ու կարողությունները:
605. Համայնքների խոշորացման և միջհամայնքային միավորումների ստեղծման ներկա ֆոնի վրա, հաշվի առնելով մարզի աշխարհագրական դիրքը, ռազմավարական նշանակությունը, բարձր լեռնային և լեռնային բնակավայրեր ունեցող համայնքների մեծ տեսակարար կշիռը (29.8%), բնակավայրերի միջև եղած հեռավորությունը, բնակավայրերի բնակչության համատեղելիության և մենթալության մակարդակը (1990-ական թվականներին գյուղխորհուրդների և բնակավայրերի տարանջատումից հետո, անցած մոտ 20 տարիների ընթացքում ձևավորվել է մի սերունդ, որի համար տեղային հայրենասիրության գաղափարը որոշակիորեն արմատավորվել և դարձել է գյուղապահպանման կարևոր գործոններից մեկը) անհրաժեշտ է այս հարցում Կոտայքի մարզում ցուցաբերել որոշակի տարբերակված մոտեցում: Մարզի համայնքների խոշորացման խնդիրը քննարկվել է մարզպետարանում և ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարություն է ներկայացվել խոշորացման հնարավոր տարբերակներից մեկը, որը շեշտադրել է «Մեկ բնակավայր մեկ համայնք» սկզբունքի առավելագույն կիրառման անհրաժեշտությունը: Աղյուսակ 13.2-ում ներկայացված է այդ տարբերակը:
Աղյուսակ 13.2. ՀՀ Կոտայքի մարզի համայնքների խոշորացման հնարավոր տարբերակ
._____________________________________________________________________.
|Մարզը |Տարածաշրջանը|Նոր ձևավորվող |Համայնքի |Նոր ձևավորվող |
| | |համայնքի կազմի |բնակչության |համայնքի |
| | |մեջ մտնող |թվաքանակը |կենտրոնը |
| | |նախկին |01.01.2009 թ.| |
| | |համայնքները |դրությամբ | |
|______|____________|_________________|_____________|_________________|
| |Հրազդանի |Հրազդան քաղաք | 53342|Հրազդան քաղաք |
|Կոտայք|տարածաշրջան |_________________|_____________| |
| | |Ջրառատ գյուղ | 621| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Չարենցավան քաղաք | 24800|Չարենցավան քաղաք |
| | |_________________|_____________| |
| | |Կարենիս գյուղ | 854| |
| | |_________________|_____________| |
| | |Ֆանտան գյուղ | 1067| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Արտավազ գյուղ | 679|Արտավազ գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Փյունիկ գյուղ | 443| |
| | |_________________|_____________| |
| | |Հանքավան գյուղ | 149| |
| |____________|_________________|_____________|_________________|
| |Աբովյանի |Աբովյան քաղաք | 47500|Աբովյան քաղաք |
| |տարածաշրջան |_________________|_____________| |
| | |Նոր Գյուղ գյուղ | 1500| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Բյուրեղավան քաղաք| 8400|Բյուրեղավան քաղաք|
| | |_________________|_____________| |
| | |Նուռնուս գյուղ | 536| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Արամուս գյուղ | 3722|Արամուս գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Կաթնաղբյուր գյուղ| 670| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Բալահովիտ գյուղ | 3551|Բալահովիտ գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Գետարգել գյուղ | 828| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Գեղաշեն գյուղ | 4328|Գեղաշեն գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Կամարիս գյուղ | 2420| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Զառ գյուղ | 1444|Զառ գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Սևաբերդ գյուղ | 282| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Ձորաղբյուր գյուղ | 2361|Ձորաղբյուր գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Զովք գյուղ | 973| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Գողթ գյուղ | 2132|Գողթ գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Գեղարդ գյուղ | 467| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Ջրվեժ գյուղ | 7536|Ջրվեժ գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Ողջաբերդ գյուղ | 1011| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Գեղադիր գյուղ | 707|Գեղադիր գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Հացավան գյուղ | 680| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Հատիս գյուղ | 358|Հատիս գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Զովաշեն գյուղ | 164| |
| |____________|_________________|_____________|_________________|
| |Նաիրիի |Եղվարդ քաղաք | 12200|Եղվարդ քաղաք |
| |տարածաշրջան |_________________|_____________| |
| | |Զորավան գյուղ | 1572| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Արագյուղ գյուղ | 1368|Արագյուղ գյուղ |
| | |_________________|_____________| |
| | |Սարալանջ գյուղ | 305| |
| | |_________________|_____________|_________________|
| | |Նոր Հաճըն քաղաք | 10300|Նոր Հաճըն քաղաք |
| | |_________________|_____________| |
| | |Գետամեջ գյուղ | 643| |
._____________________________________________________________________.
13.2.2. Համայնքային ծառայություն
586. 2004 թ. դեկտեմբերի 14-ին ընդունվեց «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը, որն ուժի մեջ մտավ 2005 թ. փետրվարի 26-ից:
587. Օրենքով ամրագրված են ՀՀ-ում համայնքային ծառայության հիմնական սկզբունքները, կարգավորված են համայնքային ծառայության պաշտոնների և դասային աստիճանների դասակարգման, պաշտոնների նշանակման, ատեստավորման, նրանց իրավական վիճակի, կազմակերպման և ղեկավարման, ինչպես նաև դրանց հետ կապված այլ հարաբերություններ: Համայնքային ծառայության ներդրման գործընթացը ենթադրում էր որոշակի ժամկետներում որոշակի քայլերի հերթականությամբ իրականացում: Կոտայքի մարզի 67 համայնքներում ներդրվեց համայնքային ծառայությունը: ՀՀ կառավարության լիազորած պետական մարմին` ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարի համապատասխան հրամաններով հաստատվեցին համայնքային ծառայության պաշտոնների յուրաքանչյուր խմբի ընդհանուր նկարագիրը, խմբերում ընդգրկվող պաշտոնների անվանացանկը, մրցութային և ատեստավորման հանձնաժողովների օրինակելի աշխատակարգերը, թափուր պաշտոն զբաղեցնելու համար մրցույթ և ատեստավորում անցկացնելու համար թեստեր կազմելու և մրցույթ ու ատեստավորում անցկացնելու կարգերը և մի շարք այլ իրավական ակտեր, որոնք հանդիսանում են օրենքից բխող, բնագավառի իրավական կարգավորումը շարունակող փաստաթղթեր:
588. Մարզպետարանի առաջին քայլը եղել է բոլոր համայնքների ղեկավարների հետ «Համայնքային ծառայության մասին» օրենքի քննարկումը և յուրաքանչյուր համայնքի ղեկավարի աշխատակազմի պաշտոնների անվանացանկի կազմումը, որը տեղի է ունեցել մարզպետարանի աշխատակազմի ՏԻ և ՀԳՄՏԾ գործունեության համակարգման վարչության միջոցով: Գործընթացի արդյունքում` 2007 թվականին մարզի 67 համայնքներում կար 588 համայնքային ծառայության պաշտոն: 2007 թ. հունվար-մարտ ամիսների ընթացքում մարզի բոլոր համայնքներում կազմվել և համայնքների ղեկավարների կողմից հաստատվել է 588 պաշտոնի անձնագիր: Մարզպետարանը մարզի բոլոր համայնքների ղեկավարներին ցույց է տվել մեթոդական և խորհրդատվական օգնություն, աջակցել համայնքային ծառայության համակարգի ձևավորմանը: Համայնքներում պաշտոնների անձնագրերը հաստատելուց հետո սկսվեց դրանց համալրելու գործընթացը: Համաձայն «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի` պաշտոններում հաստիքացուցակի փոփոխումից հետո երկամսյա ժամկետում նշանակվեցին տվյալ պաշտոնի անձնագրով ներկայացվող պահանջները բավարարող համայնքների ղեկավարների աշխատակազմերում անժամկետ աշխատանքային պայմանագրերով աշխատողները` առանց մրցույթի: Մարզի համայնքներում այդ եղանակով համալրվեց 343 պաշտոն: Համայնքային ծառայողներով աշխատակազմերն ամբողջությամբ համալրված են միայն 22 համայնքներում: 18 համայնքներում մինչ համայնքային ծառայության ներդրումն աշխատող շատ աշխատակիցներ նոր պաշտոնների անձնագրերին չհամապատասխանելու պատճառով պաշտոնի չնշանակվեցին և այդ համայնքներում առաջացան 245 թափուր պաշտոններ, որոնցից միայն 18-ում` աշխատակազմի քարտուղարի պաշտոններ: Ընդհանուր առմամբ, մարզի համայնքներում, օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, առանց մրցույթների համալրվեց համայնքային ծառայության պաշտոնների 58.3%-ը:
589. Այնուհետև սկսվեց «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջների իրականացման համայնքային ծառայողների վերաբերյալ տվյալների բանկ ստեղծելու, մրցույթներ անցկացնելու, վերապատրաստման, ատեստավորման և այլ գործընթացներ: Մարզպետարանում ստեղծվեց մարզի համայնքային ծառայողների վերաբերյալ տվյալների շտեմարան, որի տվյալները պարբերաբար թարմացվում են և ներկայացվում ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարություն: 2007-2009 թթ. ընթացքում վերապատրաստվել են 336 համայնքային ծառայողներ: Մարզի 67 համայնքներում համայնքային ծառայության 245 թափուր պաշտոնների համալրման համար սահմանված կարգով հայտարարվել են` 277 մրցույթներ, սակայն, պաշտոնների անձնագրերի պահանջները բավարարող քաղաքացիների դիմումներ չլինելու կամ ընդհանրապես դիմորդներ չլինելու պատճառով, մրցույթներ են կայացել միայն 51 համայնքներում:
590. Այս ամենով հանդերձ համայնքային ծառայությունը Կոտայքի մարզի համայնքներում կայացել է: «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքում 2008 թ. դեկտեմբերի 5-ից ուժի մեջ մտած փոփոխություններն ու լրացումները հնարավորություն ստեղծեցին մինչև 1000 բնակչություն ունեցող համայնքներում լուծել աշխատակազմերի քարտուղարների թափուր պաշտոնների համալրման հարցը: Համակարգի ներդրման քանակական ցուցանիշների վերաբերյալ մանրամասն տեղեկատվություն ներկայացված են Աղյուսակ 13.3.-ում.
1. Աղյուսակ 13.3. ՀՀ Կոտայքի մարզի համայնքային ծառայության պաշտոնների համալրումը 2010 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ
.___________________________________________________________________.
|Հ.Հ|Պաշտոնների խմբերի, |Պաշտոնների|Այդ թվում` |Պաշտոնների|
| |ենթախմբերի անվանումը|քանակը |____________________|համալրման |
| | |մարզում |զբաղեցված |Թափուր |տոկոսը |
| | | |պաշտոններ |պաշտոններ| |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|1 |Գլխավոր պաշտոններ | 71 | 55 | 16 | 77.5 |
|___________________________________________________________________|
| Այդ թվում` |
|___________________________________________________________________|
|1.1|Առաջին ենթախումբ | 3 | 3 | 3 | 100 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|1.2|Երկրորդ ենթախումբ | 64 | 48 | 16 | 75 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|1.3|Երրորդ ենթախումբ | 4 | 4 | 4 | 100 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|2 |Առաջատար պաշտոններ | 135 | 125 | 10 | 92.6 |
|___________________________________________________________________|
| Այդ թվում` |
|___________________________________________________________________|
|2.1|Առաջին ենթախումբ | 27 | 27 | | 100 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|2.2|Երկրորդ ենթախումբ | 6 | 6 | | 100 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|2.3|Երրորդ ենթախումբ | 102 | 92 | 10 | 90.2 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|3 |Կրտսեր պաշտոններ | 367 | 326 | 41 | 88.8 |
|___________________________________________________________________|
| Այդ թվում` |
|___________________________________________________________________|
|3.1|Առաջին ենթախումբ | 159 | 145 | 16 | 91.2 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|3.2|Երկրորդ ենթախումբ | 122 | 105 | 17 | 86.0 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
|3.3|Երրորդ ենթախումբ | 86 | 76 | 10 | 88.3 |
|___|____________________|__________|__________|_________|__________|
| |Ընդամենը համայնքային| 573 | 506 | 67 | 88.3 |
| |ծառայության բոլոր | | | | |
| |պաշտոնները | | | | |
.___________________________________________________________________.
Աղբյուրը` ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի աշխատակազմի ՏԻ և ՀԳՄՏԾ գործունեության համակարգման վարչության տվյալներ
591. Ինչպես երևում է աղյուսակից, 2010 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ մարզի համայնքներում առկա է 573 պաշտոն, որից թափուր է 67-ը կամ մարզի համայնքային ծառայության պաշտոնների 11.7%-ը:
592. Ծրագրավորվող 2011-2014 թվականներին, համաձայն օրենսդրության պահանջների, պետք է կազմակերպվի համայնքային ծառայողների շարունակական վերապատրաստումը և ատեստավորումը: Համայնքային ծառայության համակարգի արդյունավետ ներդրման ապահովման համար անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.
1) Կազմակերպել համայնքային մրցութային և ատեստավորման հանձնաժողովների անդամների վերապատրաստում
2) Համայնքային ծառայողների տվյալների շտեմարանի և քաղաքացիական ծառայողների վերաբերյալ ունեցած տվյալների հիման վրա, ստեղծել մարզի միասնական կադրային ուղղվածությամբ տեղեկատվական համակարգ, որը տեղեկություններ կպարունակի պաշտոնների և համապատասխան կադրերի վերաբերյալ, թափուր պաշտոնները հնարավորինս արագ համալրելու նպատակով
3) Խորհրդատվական աջակցություն ցուցաբերել համայնքներին արդյունավետ գործող և օպտիմալ կառուցվածքներ սահմանելու ուղղությամբ
4) Համայնքային ծառայության գործընթացի ներդրման ընթացքում առաջացած խնդիրների պարբերաբար քննարկում և անհրաժեշտության դեպքում, օրենսդրական նոր փոփոխությունների նախագծերի մշակում և դրանց սահմանված կարգով ներկայացում ՀՀ կառավարության քննարկմանը
5) Համայնքային, քաղաքացիական և մի շարք այլ ծառայությունների ներդաշնակեցում, ծառայության մեկ տեսակից մյուսին անցնելու կապի ստեղծում: Սա ենթադրում է հանրային ծառայության մասին օրենսդրության ստեղծում` ապահովելով հանրային ծառայության միասնական սկզբունքներ: Այս ենթատեքստում անհրաժեշտ է ունենալ նաև պետական ծառայության և տեղական ինքնակառավարման համակարգի ամբողջական նկարագիրը, որտեղ նաև պետք է սահմանվեն քաղաքական և հայեցողական պաշտոնյաներին ներկայացվող պահանջները, որը կլուծվի «Հանրային (պետական) ծառայությունների մասին» ՀՀ օրենքի ընդունմամբ:
13.2.3. Տեխնիկական ապահովվածություն
593. Տեղական ինքնակառավարման համակարգում կարևոր և դեռևս ամբողջությամբ չլուծված խնդիրներից մեկը շարունակում է մնալ համայնքների տեխնիկական զինվածության մակարդակի բարձրացումը: Համայնքները ժամանակակից տեխնիկայով և հեռահաղորդակցության համակարգերով (ինտերնետային կապ, ցանցային ծրագրեր և այլն) ապահովելը բավարար չէ այդ գործընթացի արդյունավետ իրականացման համար: Հարկավոր է նաև բարձրացնել ՏԻՄ-երի կարողությունները` տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառման ուղղությամբ:
594. Համայնքների մեծ մասը պատշաճ կերպով տեղեկացված չեն գործող օրենսդրության փոփոխություններին, մասնավորապես տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ կապված փոփոխություններին: Պաշտոնական տեղեկագրերի ոչ մատչելի գները հնարավորություն չեն տալիս համայնքներին կազմակերպել բաժանորդագրություն և տեղեկանալ իրականացվող զարգացումներին ու փոփոխություններին: Խնդրի լուծման ամենաարդյունավետ ճանապարհը Հայաստանի Իրավական Տեղեկատվական համակարգի կողմից իրականացվող Հայաստանի Հանրապետությունում գործող իրավական ակտերի պաշտոնական էլեկտրոնային հրապարակումից օգտվելն է` ինտերնետային կայքի միջոցով: Ներկայում գործում է www.arlis.am կայքը: Համակարգի բաց տեղադրումը ինտերնետում հնարավորություն է տալիս ունենալ ցանկացած իրավական ակտի ինչպես էլեկտրոնային, այնպես էլ թղթային տարբերակը, որը համայնքների կողմից գործող օրենսդրության վերաբերյալ տեղեկացվածության մակարդակի բարձրացման կարևոր գործոն է:
13.2.4. Համայնքների զարգացում
595. 2000 թվականից սկսած տարածքային զարգացման անհամաչափությունները Հայաստանում սկսել են խորանալ տնտեսական աճի արագացմանը զուգընթաց և հիմնականում արտահայտվում են Երևանի տնտեսական դերի և նշանակության աճով, որի արդյունքում կենսամակարդակի տարբերությունը Երևանի և Հայաստանի մարզերի, այդ թվում նաև Կոտայքի միջև անընդհատ աճել է` վերջին տարիներին հասնելով անցանկալի չափերի: Տնտեսական զարգացման անհամաչափությունների հետագա չվերահսկվող աճը խիստ անցանկալի է: Մասնավորապես, անհամաչափ տարածքային զարգացումը խնդիրներ է առաջ բերում ինչպես երկրի ներքին կայունության առումով, այնպես էլ նպաստում է տնտեսապես թույլ զարգացած տարածաշրջաններից բնակչության արտահոսքին ու մայրաքաղաքում անվերահսկելի կենտրոնացմանը: Կոտայքի մարզի զարգացումը կնպաստի բնակչության արտահոսքի խնդրի լուծմանը, որի լուծման ուղիները նախանշվել են ՀՀ կառավարության կողմից:
596. Մարզի զարգացման ծրագրի կարևոր գերակայություններից է մարզի և համայնքային զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ապահովումը: Ոլորտային կտրվածքով մարզի զարգացման ծրագիրը բաժանված է ոլորտների և յուրաքանչյուր ոլորտի ծրագրերի շահառուները բնակվում են կոնկրետ համայնքներում: Մյուս կողմից, մարզի զարգացման ծրագիրը կարելի է բնորոշել որպես մարզի կազմում ընդգրկված համայնքների զարգացման ծրագրերի հանրագումար: ՈՒստի մարզի և համայնքների ծրագրերի ներդաշնակությունը խիստ կարևոր գործոն է:
597. Մարզի զարգացման ծրագրում համայնքները պետք է դիտարկվեն որպես շահառուներ, իսկ տեղական ինքնակառավարման և պետական կառավարման մարմինները կատարողներ: Այս առումով նպատակահարմար է հնարավորինս կոնկրետացնել ՏԻՄ-երի, պետական և տարածքային կառավարման մարմինների լիազորությունները և պատասխանատվությունը մարզի զարգացման ծրագրում:
598. Մարզի և համայնքների զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ու արդյունավետության ապահովման հաջորդ գրավականն այն է, որ առաջիկա տարիներին մարզի համայնքները, տեղական իշխանությունները համայնքային զարգացման քառամյա ծրագրերի, ինչպես նաև ոլորտային ծրագրերի մշակման ընթացքում հիմք ընդունեն և կողմնորոշվեն մարզի զարգացման ծրագրով:
599. Տեղական ինքնակառավարման մարմինները 2011-2014 թվականների ընթացքում մարզի զարգացման ծրագիրը ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվելուց հետո պետք է վերանայեն իրենց հաստատված քառամյա զարգացման ծրագրերը:
600. Կոտայքի մարզի 67 համայնքներից 65-ում 2008 թվականի հոկտեմբերի 12-ին կայացան տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ և նույն թվականի նոյեմբերի 12-ին նշված համայնքների ղեկավարներն ու համայնքների ավագանիները ստանձնեցին իրենց լիազորությունները: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի համաձայն նորընտիր համայնքների ղեկավարների ներկայացմամբ համայնքների ավագանիները նոյեմբերի 13-ից սկսած սահմանված ժամկետում հաստատեցին համապատասխան համայնքների քառամյա զարգացման ծրագրերը: Փաստորեն, 2010 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ մարզի բոլոր համայնքներում համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերը հաստատված են և ներկայացված Կոտայքի մարզպետարան: Համայնքների քառամյա զարգացման ծրագրերի կազմման վրա մարզպետարանի կողմից պատշաճ ուշադրություն է դարձվել: Չնայած նրան, որ տեղական ինքնակառավարման օրենսդրությունը համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակման միասնական մոտեցումներ և պահանջներ չի սահմանել, այնուամենայնիվ, մարզպետարանը համայնքների ծրագրերի կազմման միասնական մեթոդաբանական ուղեցույցներ է պատրաստել և տրամադրել համայնքներին: Դրանց հիման վրա համայնքային զարգացման ծրագրերը որոշակիորեն համապատասխանեցվել են միասնական կառուցվածքային չափանիշներին, ինչի հետևանքով որոշ համայնքներում սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրերը իրատեսական որոշակի հիմնավորումներ ունեն:
601. Մարզի բոլոր 67 համայնքների քառամյա զարգացման ծրագրերում ընդգրկված ոլորտային կապիտալ ծրագրերի իրականացման համար պահանջվող գումարը կազմում է շուրջ 8236.0 մլրդ դրամ: Համայնքների մի շարք հիմնախնդիրներ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից գնահատվել են առավել առաջնահերթ, որոնց լուծման համար պահանջվող ընդհանուր գումարը կազմում է շուրջ 5121.0 մլրդ դրամ:
602. Նկատի ունենալով ներկա իրողությունը, ինչպես նաև մարզային և համայնքային զարգացման ծրագրերի ներդաշնակության ապահովման անհրաժեշտությունը, 2011-2014 թվականներին անհրաժեշտ է իրավական հարթության վրա ունենալ համայնքների զարգացման ծրագրերի մշակման, իրագործման միասնական մեթոդաբանություն, որը թույլ կտա խուսափել կրկնողություններից և բարձրացնել սուղ միջոցների օգտագործման արդյունավետությունը:
603. 2011-2014 թթ. անհրաժեշտ է լուրջ ուշադրություն դարձնել համայնքային զարգացման ծրագրերի իրականացման վրա: Հաշվի առնելով այն իրողությունը, որ դեռևս ձևավորված չէ բնակչության ակտիվ մասնակցություն, ծրագրերի քննարկման և հաստատման ավանդույթ, նպատակահարմար է, որ մարզի տարածքում գոյություն ունեցող առավել ակտիվ հասարակական կազմակերպությունների և տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնների մասնակցությամբ, սկզբնական շրջանում պետության աջակցությամբ, հետագայում համայնքների և միջհամայնքային միավորումների միջոցով, համայնքներում իրականացվեն հարցումներ և ուսումնասիրություններ` պարզելու համար բնակչության կարիքները, ցանկությունները, դժգոհությունները, ինչպես նաև սահմանելու համայնքային հիմնախնդիրների լուծման առաջնահերթությունները, հետագայում ծրագրերում նկատված բացթողումներն ուղղելու, ծրագրերի դինամիկան ապահովելու և խնդիրների լուծման հնարավորություններն ավելի իրատեսական դարձնելու համար:
604. Դեռևս 2002 թվականից Կոտայքի մարզպետարանը ձեռնամուխ է եղել մարզի համայնքների հիմնախնդիրների ուսումնասիրությանը, քննարկմանը և դրանց լուծման ուղիների որոշմանը: Կոտայքի մարզպետի աշխատանքային ծրագրի շրջանակներում յուրաքանչյուր տարի մարզպետը կատարում է այցելություններ մարզի տարբեր համայնքներ, որտեղ բարձրացվում են ամենատարբեր բնույթի հարցեր և խնդիրներ: Հիմք ընդունելով մարզպետի այցերի ընթացքում բարձրացված այդ խնդիրները և համագործակցելով տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ, համայնքների ղեկավարների հետ համատեղ կազմվում է յուրաքանչյուր համայնքի վերաբերյալ հիմնախնդիրների կտրվածքով տվյալների բանկ, որոշվում է ավելի առաջնահերթ և հրատապ լուծում պահանջող խնդիրների խումբը և այդ հիմքով կազմվում է փաստաթուղթ ՀՀ Կոտայքի մարզի առաջնահերթ լուծում պահանջող հիմնախնդիրների մասին, որի հիման վրա էլ հետագայում կազմվում են համայնքների զարգացման ծրագրերը:
605. Այս համատեքստում կարևորվում է նաև համայնքային զարգացման հիմնական ուղղությունների նախանշման փաստը: Համայնքների զարգացման կարևոր նախապայմաններ են.
1) Համայնքային ենթակառուցվածքները. (ճանապարհներ, ջրամատակարարման, ջեռուցման, գազամատակարարման համակարգեր, կապի միջոցներ, սոցիալական և կրթական ենթակառուցվածքներ)
2) Համայնքի բնակիչների ներուժը` սեփական հմտությունները և գիտելիքները, ընդհանուր նպատակի համար գործելու իրենց ընկալումը, փոխադարձ հանդուրժողականությունը
3) Քաղաքացիական հասարակության և հանրային կազմակերպությունների ցանցի առկայությունը, համայնքի պաշտոնական և ոչ պաշտոնական ինստիտուցիոնալ կազմը
4) Համայնքի բոլոր բնակիչների շրջանում իրավունքների և պարտականությունների մասին իրազեկության բարձրացումը, որը հնարավորություն կտա իրականացնել, երաշխավորել և պաշտպանել տեղական կառավարման որոշումներ ընդունելու և այդ գործընթացին մասնակցելու իրավունքները (արդարադատության հասանելիության, տեղեկատվության և կրթության, առողջապահության և լիարժեք կյանքով ապրելու համար նմանատիպ այլ ասպեկտներ)
5) Համայնքի բնակիչների և դրսի սուբյեկտների միջև կառուցողական համագործակցության հարաբերությունների հաստատումը
6) 2011-2014 թվականներին ջանքեր պետք է ներդրվեն միջհամայնքային համագործակցության ամրապնդման և խորացման ուղղությամբ: Հաշվի առնելով համայնքների միությունների արդեն իսկ կուտակած որոշակի փորձն ու համագործակցության դրսևորումները, պետք է միջոցներ ձեռնարկվեն նաև միջհամայնքային միավորումների ստեղծման ուղղությամբ:
606. Համայնքների զարգացման խնդիրների լուծմանն օգնում է նաև համայնքների ուժեղ և թույլ կողմերի վերլուծությունը, որը հնարավորություն է տալիս անհրաժեշտ գործողություններ իրականացնել թույլ կողմերը վերացնելու կամ նվազագույնի հասցնելու համար:
607. Կոտայքի մարզի համայնքների ուժեղ և թույլ կողմերը, վերլուծվել են Աղյուսակ 13.4-ում:
Աղյուսակ 13.4. ՀՀ Կոտայքի մարզի համայնքների ուժեղ և թույլ կողմերը
._____________________________________________________________________.
| ՈՒժեղ կողմերը | Թույլ կողմերը |
|_________________________________|___________________________________|
|. Մարզի տարբեր ոլորտներում |. Փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության |
| մասնագետների առկայությունը | դանդաղ զարգացումը |
|. Բարձրագույն կրթությամբ |. Արտագաղթելու միտումը, միգրացիան |
| մարդկանց առկայությունը |. Որակյալ կադրերի լիարժեք ընդգրկված|
|. Բնակչության | չլինելը |
| աշխատասիրությունը |. Տեղեկացվածության և գիտելիքների |
|. Գործող հասարակական | պակասը |
| կազմակերպությունների |. Անտարբերությունը |
| առկայությունը մարզում |. Համագործակցության պակասը |
|. Աշխատանքային փորձի |. Համայնքի կառավարմանը մասնակցելուն|
| առկայությունը | շահագրգռվածության պակասը |
|. Պետական և տեղական |. Հասարակության բևեռացվածությունը |
| իշխանությունների | և սոցիալական խմբերի միջև կապերի|
| համագործակցության, | բացակայությունը |
| գործընկերության առկայությունը |. Առաջարկությունների և |
|. Միջազգային որոշակի | նախաձեռնությունների նկատմամբ որոշ|
| կազմակերպությունների | պաշտոնյաների բացասական |
| գործունեությունների | տրամադրվածությունը |
| առկայությունը մարզում |. Դեպքերի հետևից գնալու որոշ միջին|
| | ղեկավարների սովորույթը |
| |. Տեղական ինքնակառավարման և |
| | տարածքային կառավարման մասին |
| | օրենքների անկատարությունը |
._____________________________________________________________________.
Համայնքների զարգացման ռազմավարությունը
608. Մարզի համայնքների զարգացման ռազմավարության առաջնահերթություններն են.
1) Տարածքային կառավարման բարելավում, տարածքային կառավարման մարմինների գործառույթների, կարողությունների բարելավում, կառավարման ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրում, թափանցիկության բարձրացում
2) Տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացում, ՏԻՄ-երի կողմից մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացում, միջհամայնքային համագործակցության խթանում
3) Տեղական ինքնակառավարման ոլորտում կառավարման հմտությունների ու ունակությունների բարձրացում, հանրային ծառայությունների տեղեկատվական կենտրոնների ստեղծում
4) Բարձրլեռնային, լեռնային և փախստաբնակ համայնքներում ծրագրերի իրականացում
5) Քաղաքացիների մարզի զարգացմանը մասնակցելու խթանմանն ուղղված ծրագրերի իրականացում:
6) Նպաստել համայնքների ավագանիների կայացմանը և դրանց աշխատանքների հրապարակայնության ու թափանցիկության բարձրացմանը
7) Բարձրացնել համայնքների բյուջեներին պետական ֆինանսական օժանդակության համակարգի արդյունավետությունը: Կատարելագործել ֆինանսական համահարթեցման մեխանիզմները
8) Իրականացնել աշխատանքներ` տարածքային անհամամասնությունների նվազեցման և համապատասխան ծառայությունների մատչելիության ավելացման համար
9) Մարզի համայնքների համար տեղեկատվական միացյալ բանկի ստեղծում
10) Աջակցություն համայնքներին` միջհամայնքային միավորումների ստեղծման գործում
11) Մարզի համայնքային ենթակառուցվածքների (ճանապարհներ, ջրամատակարարում, գազամատակարարում) զարգացման ուղղությամբ աշխատանքների իրականացում
12) Տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից մատուցվող ծառայությունների մատչելիությունն ու որակը բարձրացնելու նպատակով պարտադիր լիազորությունների իրականացման կարգերի, նորմատիվների և չափորոշիչների սահմանում
13) Մարզի բոլոր համայնքների աշխատակազմերի ապահովում համակարգչային տեխնիկայով և ինտերնետային կապով
14) Բարձր լեռնային համայնքներից բնակչության արտագաղթի կանխման նպատակով համալիր ծրագրի մշակում և իրականացում:
13.3. Քաղաքացիական հասարակություն
609. Քաղաքացիական հասարակության լիարժեք կայացումն ու անընդհատ կատարելագործումը համարվել ու համարվում է տարբեր բնագավառների զարգացումն ապահովող կարևորագույն նախապայման` հիմք հանդիսանալով իրականացվող բոլոր գործընթացներում հասարակության առավել լայն շերտերի ներգրավման համար:
Քաղաքացիական հասարակության կայացումն ունի իր առանձնահատկությունները և պայմանավորված է սոցիալ-տնտեսական, մշակութային, պատմական, քաղաքական բնութագրերով, որոնց օպտիմալ համադրումը կարող է ապահովել քաղաքացիական հասարակության լիարժեք կայացման արդյունավետ ճանապարհ: Ընդհանուր առմամբ հասարակության մի մասը կրավորական և սպասողական դիրքորոշում ունի ընթացող գործընթացների նկատմամբ, որն ունի օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ: Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման համակարգի գործունեության կարևոր ուղղություններից մեկը պետք է լինի այդ կրավորական դիրքորոշման վերացումը և հասարակության լայն խավերի ընդգրկումը, մասնակցությունը մարզային զարգացման գործընթացներին: Արդյունավետ կառավարման նախապայմաններից մեկը հենց ակտիվ քաղաքացիական հասարակության կայացումն ու որոշումների ընդունման գործընթացում բնակչության և քաղաքացիական ակտիվ խմբերի մասնակցության ապահովումն է: Քաղաքացիական հասարակության տարբեր խավերի մասնակցությունը կառավարման գործընթացներում ոչ միայն ժողովրդավարության ամրապնդման երաշխիքն է, այլև կարողությունների զարգացման բնագավառում կարևորագույն գործոններից մեկը:
610. Քաղաքացիական ակտիվ մասնակցությունը բնականաբար կհանգեցնի տարբեր գործառույթների առավել համակողմանի ու ընդգրկուն վերլուծությանը, ինչպես նաև լիարժեքորեն կապահովվի հասարակության ներգրավվածությունը որոշումների ընդունման ու իրագործման ասպարեզներում:
611. Համայնքային և մարզային զարգացման ծրագրերի մշակման և իրականացման ընթացքում մասնակցային մոտեցումը կնպաստի տեղական ինքնակառավարման մարմինների կարողությունների բարձրացմանը` համայնքների զարգացմանն ուղղված այլընտրանքային կարծիքների հավաքագրման և համապարփակ ծրագրերի կազմման աշխատանքներում: Միևնույն ժամանակ, ՏԻՄ-երը պետք է զարգացնեն իրենց կառավարչական հմտությունները` մասնակցային գործընթացներն արդյունավետ համակարգելու նպատակով: Համայնքներում ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներ իրականացնելիս, հատկապես դրանց պլանավորման, ինչպես նաև մոնիտորինգի և գնահատման ժամանակ, մասնակցային մոտեցումը կապահովի թափանցիկություն և հրապարակայնություն, ինչպես նաև կբարձրացնի բնակչության վստահությունը տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների հանդեպ:
612. 2011-2014 թվականների ընթացքում տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների առավել թափանցիկ գործունեությունն ապահովելու նպատակով, մարզպետարանի աշխատակազմի, ՏԻՄ-երի և մարզի հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով, նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.
1) Մարզի տարածքում գործող ԶԼՄ-ների միջոցով հեռարձակվող պաշտոնական և ոչ պաշտոնական թողարկումներում շարունակաբար ներառել հասարակական կարծիքն ու մարզի բնակիչների կողմից արտահայտվող տեսակետները` այդ ամենը համադրելով պաշտոնատար անձանց կողմից ներկայացվող դիտարկումների հետ. որի արդյունքում ևս հնարավոր կդառնա ապահովել մասնակցային միտումներն ու ազգաբնակչության ներգրավումը հասարակական հնչեղություն ունեցող խնդիրների քննարկման գործընթացում:
Կարևորագույն հարցերի քննարկման ու վերլուծության նպատակով առավել հաճախադեպ դարձնել հանրային քննարկումները
2) Պարբերաբար և համակարգված ձևով կազմակերպել մարզպետի, նրա տեղակալների և մարզպետարանում այլ ղեկավար պաշտոններ զբաղեցնող անձանց այցելությունները համայնքներ, որոնք պետք է ուղեկցվեն տեղական ինքնակառավարման մարմինների և համայնքի բնակչության հետ հանդիպում-քննարկումներով, որոնց ժամանակ մարզի առաջին դեմքերից բնակչությունը հնարավորություն կունենա ստանալ անհրաժեշտ տեղեկատվություն և բացատրություններ:
3) Մարզի զարգացման ծրագրի, այդ թվում` մարզի տարածքում պետական բյուջեի և միջազգային տարբեր կազմակերպությունների կողմից իրականացվող ծրագրերի մասին պետք է պատրաստվեն հանրամատչելի տեղեկատվական թերթիկներ և առաքվեն համայնքներ:
4) Հասարակական կազմակերպությունների և զանգվածային լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին էլ պարբերաբար մասնակից դարձնել մարզի խորհրդի նիստերին, ինչպես նաև մարզպետարանում ձևավորվող ժամանակավոր հանձնաժողովների աշխատանքներին:
5) Տարբեր ոլորտների հրապարակայնության և թափանցիկության գործընթացներն առավել համակողմանի դարձնելու նպատակով անհրաժեշտ է ներդնել պաշտոնատար անձանց կողմից հաշվետվություն ներկայացնելու նոր համակարգ, որը հասարակության առավել լայն շերտերի ընդգրկման համար կընձեռի բավարար հնարավորություններ:
613. Մարզում կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնական ուղղությունը պետք է լինի մարզպետարանի, պետական մարմինների գործառույթների հստակեցումը և կառավարման համակարգի կատարելագործումը:
614. Մարզում կոռուպցիայի դեմ պայքարի շրջանակներում արդյունավետ կլինի.
1) առավելագույնս կատարելագործել և հստակեցնել պետական ծառայության հիմքերը
2) թափանցիկ և մատչելի դարձնել պետական տնտեսական քաղաքականության իրագործման մեխանիզմները, ապահովել բնակչության լայն շրջանակների մասնակցությունը պետական հակակոռուպցիոն քաղաքականության մշակման և իրականացման գործընթացում
3) հետևողականորեն բարձրացնել զանգվածային լրատվական միջոցների և հասարակական միավորումների դերը պետական հակակոռուպցիոն ռազմավարության քարոզչության խնդրում:
615. Կոռուպցիայի դեմ պայքարը պետք է լինի առավելագույնս հրապարակային հասարակության իրազեկման և նրա կողմից վերահսկման պայմաններում: Դա պետք է արտահայտվի ինչպես կոռուպցիայի հետևանքների, այնպես էլ կիրառված պատժամիջոցների վերաբերյալ իրազեկմամբ, ինչը կօգնի վերականգնել հասարակության վստահությունն ու հավատն արդարացի և անաչառ պետական ծառայության նկատմամբ:
Անընդհատ կատարելագործել քաղաքային և գյուղական համայնքներում առկա պաշտոնական ինտերնետային կայքերի հնարավորությունները, ապահովել վերջինների տեղեկատվական հագեցվածությունը, ինչպես նաև վարել համապատասխան քաղաքականություն` մարզի բոլոր համայնքներում համապատասխան կայքեր ունենալու նպատակով:
616. Փորձնական ծրագրեր իրականացնել մի քանի համայնքներում` կազմակերպելու համայնքի զարգացման ծրագրի, բյուջեի կամ գլխավոր հատակագծի և հողերի գոտիավորման և օգտագործման սխեմաների հրապարակային քննարկումներ:
617. Համայնքների հնարավորություններից ելնելով հրապարակել համայնքի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի և համայնքի բյուջեի հանրամատչելի և վերլուծական ձեռնարկներ և դրանք անվճար տարածել համայնքի բնակչությանը:
618. Հասարակական կազմակերպությունների և համայնքի ակտիվ հասարակական խմբերի ներկայացուցիչներին հրավիրել համայնքի ավագանու նիստերին:
619. Առավել ընդգրկուն կերպով ձևավորել համայնքի ղեկավարի և ավագանու որոշումների` համայնքի տեսանելի վայրերում հրապարակման մշակույթը:
Հրապարակել բոլոր այն որոշումները, որոնք վերաբերում են պետության կամ միջազգային կազմակերպությունների կողմից տրամադրվող սերմացուների, վառելիքի, պարարտանյութերի և այլ նյութերի բաշխմանը:
620. Հասարակական կազմակերպությունների ջանքերով կազմակերպել բնակչության իրազեկման ծրագրեր, որոնց արդյունքում բնակչությանն իրավական տեղեկատվություն և խորհրդատվություն կտրամադրվի գույքային իրավունքների գրանցման, պայմանագրային հարաբերությունների հաստատման և բանկային վարկերի ստացման վերաբերյալ:
621. «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի դրույթներից ելնելով` նախաձեռնել և իրականացնել համայնքային հանրաքվե` ստեղծելով դրա նախադեպ և համայնքային հետաքրքրություն ունեցող հարցի քննարկում հանրաքվեի միջոցով:
622. Քաղաքացիական հասարակության ակտիվության ապահովման համար անհրաժեշտ է հանրային կառավարման հարաբերություններում մշտական մասնակցային դեր վերապահել գոյություն ունեցող տարաբնույթ կազմակերպություններին և հասարակական խմբերին (օրինակ, ջրօգտագործողների ընկերություններ, համայնքների միություններ, ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ, դպրոցական խորհուրդներ և այլն):
623. Համայնքներին խրախուսելու համար մարզպետարանում ստեղծել «Տարվա համայնք» պաշտոնական մրցանակաբաշխություն, որը կնախատեսի որոշակի ֆինանսական և այլ տիպի օգնություններ շահող համայնքին:
624. Ցանկալի է Հանրային հեռուստատեսությամբ ունենալ «Մարզային ժամ» ծրագիր, որը պարբերաբար, Հանրապետության մասշտաբով մեկ ամսվա ընթացքում ընդգրկուն մեկ հաղորդում կհատկացնի յուրաքանչյուր մարզի:
625. Տեսնելով, թե ինչ գործընթաց է անցնում զարգացած քաղաքացիական հասարակությունը, հնարավոր է կանխատեսել զարգացման հնարավորությունները և փուլերը մեր մարզում:
626. Անհրաժեշտ է, որ քաղաքացին գիտակցի իր մասնակցության անհրաժեշտությունը և ակնկալի, որ իր կարծիքը լսելի և ընդունելի է, եթե այն հիմնավորված և իրատես է, գիտակցի, որ պատասխանատու է շրջապատի համար և լինի հետևողական խնդիրների լուծման հարցում:
627. Ժողովրդավարության և քաղաքացիական հասարակության կարևոր գործոն է նաև կանանց քաղաքացիական ակտիվությունն ու քաղաքացիական մասնակցությունը, բացատրելով ոչ միայն նրանով, որ մարզի բնակչության կեսից ավելին կանայք են, այլև կանայք բարձր ինտելեկտ և մեծ ներուժ ունեն:
14. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
14.1 Քարաթափումների կանխարգելում
Հիմնախնդրի նկարագրությունը և ներկա վիճակը
628. Մարզի տարածքի բարդ երկրաբանական կառուցվածքը, ռելիեֆային առանձնահատկությունները, լեռնային ապարների որոշակի կազմավորումների տարածվածությունը, կլիմայական պայմանները և սեյսմիկ իրավիճակը նպաստավոր պայմաններ են ստեղծում քարաթափերի առաջացման համար: Քարաթափերի առաջացման և զարգացման գործոններն են` լեռնային ապարների հողմահարումը, մակերևութային և ստորգետնյա ջրերի ներգործությունը, սեյսմիկ ցնցումները:
629. Մարզի տարածքում քարաթափերի խնդրի կարգավորումն ունի ռազմավարական նշանակություն, ուստի դրա հիմնովին լուծումը պահանջում է ՀՀ կառավարության և մարզային իշխանությունների լուրջ միջամտությունը և վերահսկողությունը` ապահովելու համար մարզի քարաթափերի գոտիներում գտնվող բնակավայրերի կայուն զարգացումը, ենթակառուցվածքների, բնակելի, հասարակական, արտադրական շենքերի և շինությունների շահագործումը:
ՀՀ Կոտայքի մարզպետարանի գործառույթները քարաթափերի կանխարգելման
հիմնախնդիրների լուծման հարցում
630. Մարզպետարանը`
1) համայնքի ղեկավարի ներկայացմամբ բնագավառի համապատասխան ոլորտի պատասխանատու լիազոր մարմնին է ներկայացնում տեղեկատվություն քարաթափերի, դրա հետ կապված արտակարգ իրավիճակի կամ վտանգի մասին
2) կազմակերպում է անվտանգության ապահովմանն ուղղված առաջնահերթ միջոցառումներ
3) կազմակերպում է գույքագրում ու միջոցառումների ծրագրերի մշակում և ներկայացնում համապատասխան ոլորտի պատասխանատու լիազոր մարմնին
4) կազմակերպում է ՀՀ կառավարության կողմից ֆինանսավորվող աշխատանքների իրականացումը:
Աղյուսակ 14.1. ՀՀ Կոտայքի մարզի բնակավայրերում քարաթափերի վտանգավոր գոտիները
._____________________________________.
|Հ/Հ|Բնակավայրի անվանումը|Քարաթափման |
| | |տարածքը (Հա)|
|___|____________________|____________|
|1 |ք. Հրազդան | 0.2 |
|___|____________________|____________|
|2 |գ. Հանքավան | 1.0 |
|___|____________________|____________|
|3 |գ. Փյունիկ | 1.0 |
|___|____________________|____________|
|4 |գ. Բջնի | 1.5 |
|___|____________________|____________|
|5 |գ. Արզնի | 1.0 |
|___|____________________|____________|
|6 |գ. Կարենիս | 0.3 |
|___|____________________|____________|
|7 |գ. Արամուս | 0.2 |
|___|____________________|____________|
|8 |գ. Հացավան | 1.0 |
|___|____________________|____________|
|9 |գ. Գողթ | 0.1 |
|___|____________________|____________|
|10 |գ. Պտղնի | 0.2 |
|___|____________________|____________|
|11 |գ. Քաղսի | 0.1 |
|___|____________________|____________|
|12 |գ. Գառնի | 0.2 |
|___|____________________|____________|
|13 |Հրազդան-Երևան | 0.2 |
| |մայրուղու 37-րդ կմ | |
._____________________________________.
14.2. Բնական աղետներ
631. Կոտայքի մարզում բնական աղետներից առավել վտանգ են ներկայացնում սողանքները, սելավները, գարնանային վարարումների հետևանքով առաջացած ջրհեղեղները, ցրտահարությունները, երաշտները, ուժեղ քամիները և երկրաշարժերը:
632. Գարնանային հնարավոր հեղեղումները կանխարգելելու նպատակով մարզի տարածքում պետք է կատարվեն հետևյալ միջոցառումները.
1) Հրազդան գետի հունի մաքրում և ափապաշտպան կառույցների վերանորոգում` Հրազդան, Բջնի, Արզական համայնքների տարածքներում
2) Մարմարիկ գետի հունի մաքրում, ափապաշտպան կառույցների վերանորոգում` Մարմարիկ, Մեղրաձոր համայնքների տարածքում
3) Մարմարիկ գետի ձախակողմյան վտակի (Մեղրաձոր) ափապաշտպան կառույցների վերականգնում
4) Հեղեղատների մաքրում Արգել, Սոլակ, Բջնի, Հացավան, Արամուս, Գեղադիր, Մրգաշեն, Կամարիս, Ակունք, Բալահովիտ համայնքների տարածքում
5) Մեղրաձոր համայնքի հեղեղատարի գլխամասերի մաքրում:
14.3 Տեխնածին աղետներ
633. Մարզում տեխնածին վթարներից են ավտովթարները, կենցաղային և անտառային հրդեհները, պայթյունները, շենքերի, շինությունների հանկարծակի փլուզումները, արտադրական վտանգավոր օբյեկտներում տեղի ունեցող վթարները և պատահարները:
634. Վերոնշյալ աղետների պատճառ են հանդիսանում հիմնականում բնակչության կողմից անվտանգության կանոնների չիմացությունը և ոչ ճիշտ կիրառությունը, ինչպես նաև արտադրական վտանգավոր օբյեկտներ շահագործող անձանց կողմից տեխնիկական անվտանգության մասին ՀՀ օրենսդրության պահանջների չապահովումը:
635. Տեխնածին աղետներից խուսափելու և նվազագույնի հասցնելու համար կարևորվում է ԶԼՄ-ների և տեղական հեռուստատեսության դերը` բնակչության շրջանում բացատրական աշխատանքների անցկացման, անվտանգության կանոնների իրազեկման հարցում, ինչպես նաև արտադրական վտանգավոր օբյեկտներ շահագործող անձանց մոտ տեխնիկական անվտանգության ապահովման դերի, նշանակության և կարևորության բարձրացման հարցում:
14.4. Բնական և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցում
636. Բնական և տեխնածին աղետների ժամանակ բնակչության պաշտպանվածության խնդիրը պետք է միշտ լինի բարձր մակարդակի վրա:
637. Առաջին և ամենակարևոր պայմանը ռիսկերի նվազեցման գործընթացում հասարակության պատրաստվածությունն է բնական և տեխնածին աղետներին:
638. Լավ տեղեկացված բնակչությունը մեծ պատասխանատվությամբ է արձագանքում անվտանգության աստիճանի բարձրացման նպատակով իրականացվող ամեն մի գործողության:
639. Ռիսկերի նվազեցման գործընթացում կարևորվում է աղետների վերաբերյալ տեղեկատվական, վերլուծական, ինչպես նաև ազդարարման, իրազեկման աշխատանքների կազմակերպման և իրագործման դերը` ազգաբնակչությանը ազդարարման համար մարզի տարածքում նախատեսված 133 էլեկտրական շչակների լիարժեք պատրաստ վիճակի բերման խնդիրը: Առանձնակի ուշադրություն դարձնել աղետներից պաշտպանության տարբերակված ուսուցման և վարժանքների կազմակերպմանը (խոցելի խավերի երեխաներ և ծերեր):
640. 2011-2014 թթ. մարզում բնական և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցման համար կպահանջվի 205.0 մլն. դրամ ֆինանսական միջոցներ:
15. ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
643. Մարզի զարգացման ծրագրով նախատեսվող միջոցառումների համար անհրաժեշտ նյութական և ֆինանսական միջոցների պահանջը գնահատելու, ծրագրի իրականացման ընթացքը վերլուծելու և վերահսկելու նպատակով շատ կարևոր է մոնիտորինգի և գնահատման համակարգի ներդրումն ու արդյունավետ գործունեությունը:
644. ՄԶԾ մոնիտորինգի և գնահատման համակարգի ներդրումը մարզային մակարդակով չնայած նորույթ է, սակայն այնպիսի տևական և մեծ ծրագրերի` ինչպիսին է Կայուն զարգացման ծրագիրը, իրականացման գործընթացը վերանայելու և գնահատելու նպատակով ներդրված ՄԳ համակարգի փորձը ցույց տվեց, որ այն կենսունակ է և հուսալի: Համակարգը հնարավորություն է տալիս վերահսկել և գնահատել իրականացվող ծրագրի արդյունքները, բացահայտել և վեր հանել դրանց իրականացման ընթացքում ի հայտ եկած խոչընդոտներն ու դժվարությունները:
645. Կոտայքի ՄԶԾ-ի մշակման և իրականացման նպատակով մարզպետի համապատասխան որոշմամբ ստեղծված ոլորտային աշխատանքային խմբերի հետ մեկտեղ ստեղծվել է մոնիտորինգի գնահատման աշխատանքային խումբ` մարզպետի տեղակալի գլխավորությամբ:
646. ՄԶԾ-ի մշակման և կազմման նպատակով ՀՀ Կոտայքի մարզպետի 30.03.2009 թվականի թիվ 37 կարգադրությամբ ստեղծվել են թվով 10 ոլորտային աշխատանքային խմբեր (ՈԱԽ-ներ), իսկ այնուհետև մարզպետի 30.04.2009 թվականի թիվ 73 որոշմամբ հաստատվել են ՈԱԽ-ների անհատական կազմերը:
1. Մասնավոր հատված, փոքր ու միջին ձեռնարկատիրություն
2. Գյուղատնտեսություն
3. Կրթություն
4. Առողջապահություն
5. Մշակույթ և սպորտ
6. Սոցիալական ծառայություններ
7. Բնապահպանություն
8. Քաղաքաշինություն
9. Տեղական կառավարում, տեղական ինքնակառավարում և քաղաքացիական հասարակություն
10.Մարզային ենթակառուցվածքներ
647. ՈԱԽ-ներում ընդգրկվել են մարզպետարանի աշխատակազմի մասնագետներ, ՏԻՄ-երի և հասարակական կազմակերպությունների ղեկավարներ ու ներկայացուցիչներ: ՈԱԽ-ները ղեկավարում են մարզպետարանի ստորաբաժանումների ղեկավարները, որոնց գործունեությունը համակարգում է մարզպետի տեղակալը:
648. ՄԶԾ-ի իրականացման աշխատանքները համակարգելու, ինչպես նաև ՄԳ իրականացման համար պլանավորված միջոցառումներն ու դրանց կատարման արդյունքները կանոնակարգելու և ամփոփելու նպատակով մշակված է Տարեկան աշխատանքային պլան (ՏԱՊ):
649. Տարեկան աշխատանքային պլանում հիմնականում ներառվում են այն ծրագրերը, որոնց իրականացման համար պատասխանատու է մարզպետարանը, ներկայացվում է ֆինանսական խնդիրների նկարագիրը, ինչպես նաև ֆինանսական միջոցներով դեռևս չապահովված ծրագրերի իրականացման համար անհրաժեշտ արդյունքների բացահայտման ռազմավարությունը:
650. Մոնիտորինգի և գնահատման աշխատանքային խմբի գործունեության արդյունքները ամփոփվում են ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման վարչությունում:
651. ՄԶԾ-ն ունի մոնիտորինգի և գնահատման համապարփակ հայեցակարգ, որը բաղկացած է 4 հիմնական բաղադրիչներից:
1) Քաղաքականության ուսումնասիրում և վերանայում
2) ՄԶԾ ցուցանիշների և թիրախների վերլուծություն
3) Մասնակցային մոնիտորինգ և գնահատում (ՄՄԳ)
4) Ազդեցության գնահատում
652. Այս բաղադրիչների առաջին և երկրորդ տարրերն իրականացվում են մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից և դրանք կարելի է համարել ներքին մոնիտորինգ և գնահատում: Իսկ երրորդ և չորրորդ տարրերը համարվում են արտաքին ՄԳ տեսակ, քանի որ դրանք հիմնականում իրականացվում են քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտների և անկախ մասնագետների կողմից: Այս տարրերի առկայությունը թույլ է տալիս հանրության լայն շրջանակներին մասնակցելու և վերանայելու մարզի զարգացման նախաձեռնությունների, ծրագրերի պլանավորման, իրականացման և գնահատման գործընթացները:
653. ՄՄԳ և ազդեցության գնահատումը ևս համակարգվում է մարզպետարանի ՄԳ խմբի կողմից, քանի որ այն պատասխանատու է ողջ համակարգի գործունեության համար: Սակայն այս պարագայում վերջինիս մասնակցությունը սահմանափակվում է ՄՄԳ իրականացնողներին ցուցաբերվող տեխնիկական աջակցությամբ և տեղեկատվության տրամադրմամբ` դրանով իսկ ապահովելով և ամրապնդելով կապը մարզային իշխանությունների և մարզի քաղաքացիական հասարակության խմբերի միջև:
654. Յուրաքանչյուր տարվա սկզբից սկսած մոնիտորինգի տվյալները օգտագործվում են ՄԶԾ-ի ՏԱՊ-ի վերանայման և մշակման նպատակով:
655. Մոնիտորինգի և գնահատման տարեկան պիկը ենթադրում է միջանկյալ և տարեկան հաշվետվությունների պատրաստում, ինչպես նաև տարեկան արդյունքների քննարկում, որի ընթացքում բոլոր ներգրավված կողմերի հետ միասին քննության են առնվում ՄԳ տարեկան հաշվետվությունը և սահմանվում են հաջորդ տարվա հիմնական խնդիրները:
16. ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ
656. Կոտայքի մարզի 2011-2014 թթ. զարգացման ծրագրով նախատեսված աշխատանքներն ու միջոցառումները իրականացնելու համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների մոտավոր հաշվարկները ըստ ոլորտների ու առաջնահերթությունների ներկայացված են հավելվածներում:
657. Հաշվի առնելով ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով պայմանավորված տնտեսական դժվարությունները և պետական բյուջեի սուղ հնարավորությունները, ինչպես նաև 2011-2013 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման համար սահմանված ելակետային սահմանափակ ցուցանիշները, ներկայացվող աղյուսակներում` կրթության, մշակույթի, սպորտի, առողջապահական և քաղաքաշինության ոլորտների ֆինանսավորման համար ընդգրկված են միայն խիստ անհրաժեշտ և առաջնային լուծում պահանջող ծրագրեր: Բնականաբար այս ծրագրերը կվերանայվեն և կներկայացվեն տարեկան աշխատանքային պլանները կազմելիս` ելնելով տվյալ տարվա համար պետական բյուջեից մարզին հատկացված ֆինանսական միջոցների չափերից:
658. Հավելվածով ներկայացված մարզի համայնքների հիմնախնդիրների իրագործումը ըստ տարիների և ֆինանսավորման աղբյուրների նույնպես կհստակեցվեն, ելնելով տվյալ տարվա համար պետական բյուջեից և համայնքային բյուջեներից, ինչպես նաև ֆինանսական այլ աղբյուրներից համապատասխան ծրագրերի իրականացման համար նախատեսված ֆինանսական միջոցների առկայությունից:
659. Կից ներկայացվում են վերը նշված աղյուսակներն ու հավելվածները ըստ ոլորտների:
660. Կոտայքի մարզի 2011-2014 թթ. զարգացման ծրագրով նախատեսված ոլորտների ռազմավարության ֆինանսավորման համար անհրաժեշտ գումարը կազմում է 32.936,5 մլն դրամ, որը ներկայացված է ամփոփ աղյուսակով, իսկ մարզի համայնքների առաջնահերթ հիմնախնդիրների ֆինանսավորման համար անհրաժեշտ գումարը կազմում է 7808.0 մլն դրամ, որը ներկայացված է 13-3 հավելվածով:
661. Այսպիսով ծրագրի իրականացման համար պահանջվող ֆինանսական միջոցների ընդհանուր գումարը կազմում է 40744.5 մլն դրամ:
17. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
Հավելված 5-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի 2011-2014 թթ. կրթական ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորում
Հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|Հ/|Ոլորտը | Պլանավորված ֆինանսավորում |Ընդամենը |
|Հ | |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.|2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 |Չարենցավանի N 2 | 48000.0| | | | 48000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2 |Չարենցավանի N 5 | 40000.0| 50000.0| 77020.0 | | 167610.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3 |Չարենցավանի N 6 | 30000.0| 33460.0| | | 63460.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|4 |Ջրվեժի միջն. | 40000.0| 50000.0| 88000.0 | | 178000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|5 |Հրազդանի N 6 միջն.| 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 187000.0| 277000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|6 |Չարենցավանի N 4 | 30000.0| 45000.0| 50000.0 | 155000.0| 280000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|7 |Նոր Հաճնի N 1 | 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 187000.0| 277000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|8 |Նոր Գեղի բանավանի | 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 175000.0| 265000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|9 |Բյուրեղավանի N 1 | 30000.0| 35000.0| 40000.0 | 140000.0| 245000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|10|Աբովյանի N 1 միջն.| 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 82000.0| 172000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|11|Աբովյանի N 2 միջն.| 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 116700.0| 206700.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|12|Աբովյանի N 4 միջն.| 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 173600.0| 263600.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|13|Աբովյանի N 5 միջն.| 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 94550.0| 184550.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|14|Աբովյանի N 6 միջն.| 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 266050.0| 356050.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|15|Եղվարդի արվեստի | 25000.0| 30000.0| 35000.0 | 96700.0| 186700.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|16|Աբովյանի N 7 միջն.| 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 140000.0| 200000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|17|Աբովյանի N 10 | 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 140000.0| 200000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|18|Կոտայքի դպրոց | | | | 60000.0| 60000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|19|Հրազդանի N 1 միջն.| 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 140000.0| 200000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|20|Հրազդանի N 2 միջն.| 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 290000.0| 350000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|21|Հրազդանի N 8 միջն.| 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 240000.0| 300000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|22|Հրազդանի N 9 միջն.| 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 340000.0| 400000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|23|Հրազդանի N 10 | 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 290000.0| 350000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|24|Հրազդանի N 11 | 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 340000.0| 400000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|25|Հրազդանի N 14 | 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 290000.0| 350000.0|
| |միջն. դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|26|Կամարիսի միջն. | 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 290000.0| 350000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|27|Զովունիի միջն. | | | | 300000.0| 300000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|28|Նոր Գյուղի միջն. | 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 240000.0| 300000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|29|Քանաքեռավանի միջն.| 20000.0| 20000.0| 20000.0 | 40000.0 | 300000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|30|Բալահովիտի միջն. | 20000.0| 25000.0| | | 45000.0 |
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|31|Ռադիոկայանի միջն. | | | 50000.0| 100000.0| 150000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|32|Արզականի միջն. | 20000.0| | | | 20000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|33|Մրգաշենի միջն. | 15000.0| | | | 15000.0|
| |դպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Շինարարություն | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|34|Քասախի դպրոցի նոր | 20000.0|20000.0 | 20000.0| 240000.0| 300000.0|
| |շենքի կառուցում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը |758000.0|768460.0| 880020.0|5353600.0|7760670.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Նախադպրոցական | | | | | |
| |հաստատություններ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 |Եղվարդի N 1 | 60000.0| 65000.0| 75000.0| 100000.0| 300000.0|
| |մանկապ. նորոգ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2 |Լեռնանիստի | 66830.0| | | | 66830.0|
| |մանկապարտեզ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը |126830.0| 65000.0| 75000.0|100000.0 | 366830.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |ԸՆԴՀԱՆՈՒՐԸ |884830.0|833460.0|1320020.0|6289190.0|9327500.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 6-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի մշակույթի ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը
2011-2014 թթ.
Հազար դրամ
._____________________________________________________________________.
|հ/|Մշակութային |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում|Ընդամենը |
|հ |օբյեկտներ |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.|2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Մշակութային | | | | | |
| |օբյեկտների | | | | | |
| |կառուցում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1.|Զովքի սպորտի և | | | | | |
| |մշակույթի տուն | 50000.0|207000.0| 132534.0| 200000.0| 589534.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Մշակութային | | | | | |
| |օբյեկտների | | | | | |
| |նորոգում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2.|Պռոշյանի մշակույթի| | | | | |
| |տուն | 25000.0| 30000.0| 31200.0| | 86200.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3.|Նոր Հաճնի | | | | | |
| |մշակույթի տուն | 40000.0| 60000.0| 50000.0| 47000.0| 197000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|4.|Հրազդանի ՄՊՄԿ | | | | 85000.0| 85000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|5.|Գառնիի մշակույթի | | | | | |
| |տուն | | | | 80000.0| 80000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|6.|Կոտայքի մշակույթի | | | | | |
| |տուն | | | | 50000.0| 50000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|7.|Արզականի մշակույթի| | | | | |
| |տուն | | | | 50000.0| 50000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|8.|Հրազդանի N 2 | | | | | |
| |երաժ. դպրոց | | | | 80000.0| 80000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|9.|Բյուրեղավանի | | | | | |
| |արվեստի դպրոց | | | | 80000.0| 80000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|9.|Եղվարդի արվեստի | | | | | |
| |դպրոց | 50000.0|100000.0| 100200.0| 79000.0| 329200.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|10|«Կոտայքի մշակույթի| | | | 35000.0| 35000.0|
| |կենտրոն» ՊՈԱԿ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը |165000.0|397000.0| 313934.0| 806000.0| 1.681.9|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 6-2
ՀՀ Կոտայքի մարզի սպորտի ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը
2011-2014 թթ.
Հազար դրամ
._____________________________________________________________________.
|հ/|Մշակութային |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում|Ընդամենը |
|հ |օբյեկտներ |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.| 2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Մարզական | | | | | |
| |օբյեկտների | | | | | |
| |կառուցում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1.|Չարենցավանի | 70000.0| 85000.0| 150000.0| 525000.0| 830000.0|
| |համայնքային | | | | | |
| |մանկապատանեկան | | | | | |
| |մարզադպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2.|Բյուրեղավանի | | | | 400000.0| 400000.0|
| |մարզային | | | | | |
| |մանկապատանեկան | | | | | |
| |մարզադպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3.|Հրազդանի | | | | 90000.0| 90000.0|
| |կենտրոնական | | | | | |
| |մարզադաշտի | | | | | |
| |վերակառուցում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Եղվարդի | 30000.0| 35000.0| 40000.0| 137000.0| 242000.0|
| |մանկապատանեկան | | | | | |
| |մարզադպրոց | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը |100000.0|120000.0| 190000.0|1152000.0|1562000.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 7-1
Կոտայքի մարզի առողջապահության ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը
2011-2014 թթ.
(հազար դրամ)
._____________________________________________________________________.
|N |Առողջապահության |Ընդամենը |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում|
| |օբյեկտներ |պահանջվող|_____________________________________|
| | |ֆինանսա- | 2011 | 2012 | 2013 |2014 |
| | |վորում | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
| |Առողջապահության |1835000.0|200000.0|390000.0| 520000.0| 725000.0|
| |օբյեկտների | | | | | |
| |նորոգում ընդամենը,| | | | | |
| |այդ թվում | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|1 |«Աբովյանի ԲԿ» ՓԲԸ | 505000.0| 50000.0|120000.0| 150000.0| 185000.0|
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|2 |«Աբովյանի | 380000.0| 30000.0| 80000.0| 110000.0| 160000.0|
| |ծննդատուն» ՊՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|3 |«Չարենցավանի ԲԿ» | 380000.0| 30000.0| 80000.0| 110000.0| 160000.0|
| |ՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|4 |«Նաիրիի ԲԿ» ՓԲԸ | 100000.0| 20000.0| 30000.0| 50000.0| - |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|5 |«Գառնիի ԱԿ» ՊՓԲԸ | 50000.0| - | 10000.0| 20000.0| 20000.0|
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|6 |«Հրազդանի մարզային| 20000.0| - | 20000.0| - | - |
| |արյան բանկ» ՊՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|7 |«Լեռնանիստի ԲԱ» | 30000.0| 30000.0| - | - | - |
| |ՊՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|8 |«Քաղսիի ԱԱՊԿ» ՓԲԸ | 30000.0| - | 30000.0| - | - |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|9 |«Սոլակի ԱԱՊԿ» ՓԲԸ | 50000.0| - | - | 50000.0| - |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|10|«Կոտայքի ԱԱՊԿ» ՓԲԸ| 30000.0| - | - | - | 30000.0|
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|11|«Ակունքի ԱԱՊԿ» ՓԲԸ| 30000.0| - | - | - | 30000.0|
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|12|«Մայակովսկու ԱԱՊԿ»| 30000.0| 30000.0| - | - | - |
| |ՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|13|«Ձորաղբյուրի ԱԱՊԿ»| 30000.0| - | - | - | 30000.0|
| |ՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|14|«Վերին Պտղնիի | 50000.0| - | - | - | 50000.0|
| |ԱԱՊԿ»ՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|15|«Նոր Հաճնի | 20000.0| - | - | - | 20000.0|
| |պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ | | | | | |
|__|__________________|_________|________|________|_________|_________|
|16|«Բյուրեղավանի քաղ.| 100000.0| 10000.0| 20000.0| 30000| 40000.0|
| |պոլիկլինիկա» ՓԲԸ | | | | | |
._____________________________________________________________________.
Հավելված 8-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի սոցիալական ոլորտի ռազմավարության ֆինանսավորումը
2011-2014 թթ.
հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|հ/|Ոլորտը |Ֆինանսավորման կանխատեսվող պլանավորում|Ընդամենը |
|հ | |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.| 2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 |Սոցիալական | 0.0| 15000.0| 0.0| 0.0| 15000.0|
| |ծառայություններ | | | | | |
| |մատուցող | | | | | |
| |տարածքային | | | | | |
| |մարմինների | | | | | |
| |շենքային | | | | | |
| |պայմանների | | | | | |
| |բարելավում և | | | | | |
| |սոցիալական տարբեր | | | | | |
| |ծառայությունների | | | | | |
| |գործունեության | | | | | |
| |կազմակերպում և | | | | | |
| |համակարգում | | | | | |
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 15000.0| 0.0| 0.0| 15000.0|
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնոր և այլ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
| |աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2 |Հրազդան քաղաքում | 0.0| 30000.0| 50000.0| 0.0| 80000.0|
| |տարեցների և | | | | | |
| |հաշմանդամների | | | | | |
| |սոցիալական | | | | | |
| |ծառայություններ | | | | | |
| |մատուցող շուրջօրյա| | | | | |
| |խնամքի կենտրոնի | | | | | |
| |կառուցում և | | | | | |
| |գործունեության | | | | | |
| |կազմակերպում | | | | | |
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 30000.0| 50000.0| 0.0| 80000.0|
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնոր և այլ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
| |աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3 |Փախստականների |120000.0|140000.0| 180000.0| 210000.0| 650000.0|
| |ընտանիքների | | | | | |
| |բնակարանային | | | | | |
| |ապահովում | | | | | |
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե |120000.0|140000.0| 180000.0| 210000.0| 650000.0|
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնոր և այլ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
| |աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|4 |Զոհված կամ |100000.0|120000.0| 150000.0| 180000.0| 550000.0|
| |հաշմանդամ դարձած | | | | | |
| |զինծառայողների | | | | | |
| |ընտանիքների | | | | | |
| |բնակարանային | | | | | |
| |ապահովում | | | | | |
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե |100000.0|120000.0| 150000.0| 180000.0| 550000.0|
| |__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնոր և այլ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
| |աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը |220000.0|305000.0| 380000.0| 390000.0|1295000.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 9-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի ռազմավարությունների
ֆինանսավորումը 2011-2014 թվականներին
հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|Հ/|Ոլորտ |Պլանավորված ֆինանսավորում |Ընդամենը |
|Հ | |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.| 2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 |Արհեստական | 0.0| 10000.0| 15000.0| 25000.0| 50000.0|
| |սերմնավորման | | | | | |
| |կայանների | | | | | |
| |ստեղծում, Հրազդան,| | | | | |
| |Աբովյան, Նաիրիի | | | | | |
| |տարածաշրջաններում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| 10000.0| 15000.0| 25000.0| 50000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2 |Աշնանացան ցորենի, | 0.0| 15000.0| 25000.0| 30000.0| 70000.0|
| |գարնանացան ցորենի | | | | | |
| |և հաճարի «էլիտա» | | | | | |
| |կամ առաջին | | | | | |
| |վերարտադրության | | | | | |
| |սերմնանյութերի | | | | | |
| |տրամադրում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 15000.0| 25000.0| 30000.0| 70000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3 |Մարզի բոլոր | 0.0| 40000.0| 50000.0| 70000.0| 160000.0|
| |համայնքներին | | | | | |
| |սուբսիդիաների | | | | | |
| |տրամադրում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 40000.0| 50000.0| 70000.0| 160000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|4 |Ֆերմերային և | 0.0| 10000.0| 15000.0| 25000.0| 50000.0|
| |գյուղացիական | | | | | |
| |տնտեսություններին | | | | | |
| |գյուղ. տեխնիկայի | | | | | |
| |(տրակտորներ, | | | | | |
| |հացահատիկահավաք | | | | | |
| |կոմբայններ և | | | | | |
| |գյուղատնտեսական | | | | | |
| |մեքենաներ) | | | | | |
| |տրամադրում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 10000.0| 15000.0| 25000.0| 50000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|5 |Կոտայքի մայր | 0.0|100000.0| 200000.0| 200000.0| 500000.0|
| |ջրանցքի | | | | | |
| |վերանորոգում - | | | | | |
| |29.6 կմ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0|100000.0| 200000.0| 200000.0| 500000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|6 |Արզնի ճյուղի | 0.0| 25000.0| 35000.0| 40000.0| 100000.0|
| |միջտնտեսային | | | | | |
| |ջրանցքի | | | | | |
| |վերանորոգում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 25000.0| 35000.0| 40000.0| 100000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|7 |Եղվարդի | 0.0| 4000.0| 5000.0| 6000.0| 15000.0|
| |պոմպակայանի | | | | | |
| |վերակառուցում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 4000.0| 5000.0| 6000.0| 15000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը | 0.0|204000.0| 345000.0| 396000.0| 945000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0|204000.0| 345000.0| 396000.0| 945000.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 10-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի բնապահպանության ոլորտի ռազմավարությունների
ֆինանսավորումը 2011-2014 թվականներին
Հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|Հ/|Ոլորտ |Պլանավորված ֆինանսավորում |Ընդամենը |
|Հ | |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.| 2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 |Օդային և ջրային | 0.0| 22500.0| 0.0| 0.0| 22500.0|
| |ավազանի | | | | | |
| |աղտոտվածության | | | | | |
| |քիմիական | | | | | |
| |վերլուծության | | | | | |
| |շրջիկ | | | | | |
| |լաբորատորիայի | | | | | |
| |ձեռքերում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 22500.0| | | 22500.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2 |Որսահանդակների | 4500.0| 4500.0| 4500.0| 4500.0| 18000.0|
| |ստեղծում Կոտայքի | | | | | |
| |մարզի Հրազդանի | | | | | |
| |տարածաշրջաններում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 4500.0| 4500.0| 4500.0| 4500.0| 18000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3 |«Բանքսի սոճու», | 18900.0| 18900.0| 18900.0| 18900.0| 75600.0|
| |«Հանքավանի | | | | | |
| |ջրաբանական», | | | | | |
| |«Արզականի և | | | | | |
| |Մեղրաձորի» | | | | | |
| |արգելավայրերի | | | | | |
| |պահպանության, | | | | | |
| |գիտական ուսումնա- | | | | | |
| |սիրությունների, | | | | | |
| |անտառտնտեսական | | | | | |
| |աշխատանքների | | | | | |
| |կատարման | | | | | |
| |ծառայություններ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 18900.0| 18900.0| 18900.0| 18900.0| 75600.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը | 23400.0| 45900.0| 23400.0| 23400.0| 116100.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 23400.0| 45900.0| 23400.0| 23400.0| 116100.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 10-2
Ցանկ
Կոտայքի մարզում գտնվող Հայաստանի Հանրապետության բնության
հուշարձանների
1. Երկրաբանական հուշարձաններ
._____________________________________________________________________.
|ՀՀ|Անվանումը (նկարագիրը) | Տեղադիրքը |
|__|_________________________|________________________________________|
|1 |«Անանուն» խզվածքներ |Կոտայքի մարզ, Եղվարդ ավանից հարավ, |
| | |ավազահանքի մոտ |
|__|_________________________|________________________________________|
|2 |Թագավորանիստ խարամային |Կոտայքի մարզ, Եղվարդ քաղաքից 3,5 կմ դեպի|
| |կոնի պեմզաների և |հարավ |
| |խարամների կոնտակտ | |
|__|_________________________|________________________________________|
|3 |«Թագավորանիստ» խարամային |Կոտայքի մարզ, Եղվարդ ավանից 3 կմ հարավ, |
| |կոն |Աշտարակ տանող խճուղու ձախ կողմում |
|__|_________________________|________________________________________|
|4 |«Պեռլիտե փիղ» քարե քանդակ|Կոտայքի մարզ, Չարենցավան քաղաքից 2 կմ |
| | |հարավ, քարահանքի մոտ |
|__|_________________________|________________________________________|
|5 |«Ծակ քար» բնական թունել |Կոտայքի մարզ, Բջնի գյուղի մատույցներում,|
| | |Հրազդան գետի ձախ ափին |
|__|_________________________|________________________________________|
|6 |«Անանուն» բյուրեղային |Կոտայքի մարզ, Բջնի գյուղի արևմտյան |
| |թերթաքարերի ու վերին |ծայրամասում |
| |կավճի կրաքարերի կոնտակտ | |
|__|_________________________|________________________________________|
|7 |«Բազալտե երգեհոն» |Կոտայքի մարզ, Գառնի գյուղից մոտ 1.0 կմ |
| |սյունաձև բազալտներ |հվ-արլ, Ազատ գետի կիրճում |
|__|_________________________|________________________________________|
|8 |«Անանուն» քարայր |Կոտայքի մարզ, Գառնի գյուղից մոտ 1.0 կմ |
| |սյունաձև բազալտներում |հվ-արլ, Ազատ գետի կիրճում |
|__|_________________________|________________________________________|
|9 |«Անանուն» լանջային էրոզիա|Կոտայքի մարզ Ազատ գետի աջակողմյան ափերին|
|__|_________________________|________________________________________|
|10|«Անանուն» լավային ծալքեր |Կոտայքի մարզ, Գառնի գյուղից մոտ 1.0 կմ |
| | |հվ-արլ, Ազատ գետի կիրճում |
|__|_________________________|________________________________________|
|11|«Անանուն» խորշեր |Կոտայքի մարզ, Գողթ գյուղից մոտ 3.0 կմ |
| | |հս-արլ |
|__|_________________________|________________________________________|
|12|«Հատիս» հրաբուխ |Կոտայքի մարզ, Զովաշեն գյուղից 2.0 կմ արմ|
|__|_________________________|________________________________________|
|13|«Ավազան» հրաբխային գմբեթ |Կոտայքի մարզ, Կարենիս գյուղից 1.5 կմ |
| | |հս-արլ |
|__|_________________________|________________________________________|
|14|«Կարենիս» հրաբխային գմբեթ|Կոտայքի մարզ. Կարենիս գյուղից 0.5 կմ |
| | |հս-արլ |
|__|_________________________|________________________________________|
|15|«Անանուն» ապարների բնորոշ|Կոտայքի մարզ, Նուռնուս գյուղի և Արգելի |
| |մերկացում |ՀԷԿ-ի միջև |
|__|_________________________|________________________________________|
|16|«Անանուն» օբսիդիանի ելքեր|Կոտայքի մարզ, Ջրաբեր գյուղից մոտ 1.5 կմ |
| | |հս-արմ, Երևան-Սևան խճուղու աջ կողմում |
|__|_________________________|________________________________________|
|17|«Անանուն» քարե |Կոտայքի մարզ, Քաղսի գյուղի հվ-արմ եզրին,|
| |կուտակումներ |Հրազդանի կիրճում |
|__|_________________________|________________________________________|
|18|«Գութանասար» հրաբուխ |Կոտայքի մարզ, Ֆանտան գյուղից 3 կմ հվ |
|__|_________________________|________________________________________|
|19|«Լեռնահովիտ» քարային |Կոտայքի մարզ, Ֆանտան գյուղից 4-5 կմ |
| |կուտակումներ |հվ-արլ, «Թեզխարաբ» գյուղատեղիի մոտ |
|__|_________________________|________________________________________|
|20|Ձորաղբյուրի (Մանգյուսի) |Կոտայքի մարզ, գյուղ Ձորաղբյուր |
| |բրածո ֆլորա | |
._____________________________________________________________________.
2. Ջրաերկրաբանական հուշարձաններ
._____________________________________________________________________.
|1 |«Հաղպրտանք» աղբյուր |Կոտայքի մարզ, Հրազդան քաղաքի Վանատուր |
| | |(Աթարբեկյան) թաղամասի արլ ծայրամասում, |
| | |1.5 կմ հս-արմ, ծ.մ-ից 1755 մ բարձրության|
| | |վրա |
|__|_________________________|________________________________________|
|2.|«Համով» աղբյուր |Կոտայքի մարզ, Ակունք գյուղի հվ-արմ |
| | |ծայրամասում, եկեղեցու մոտ ծ.մ-ից 1450 մ |
| | |բարձրության վրա |
|__|_________________________|________________________________________|
|3.|«Քաղցր» աղբյուր |Կոտայքի մարզ, Արզնի գյուղից 150 մ հվ-արմ|
| | |Հրազդան ձախ ափին, ծ.մ.-ից 1300 մ |
| | |բարձրության վրա |
|__|_________________________|________________________________________|
|4.|«Ձորի» աղբյուր |Կոտայքի մարզ, Գողթ գյուղից մոտ 0.3 կմ |
| | |հս-արլ, Գողթ գետի աջ ափին, ծ.մ-ից 1580 մ|
| | |բարձրության վրա |
|__|_________________________|________________________________________|
|5.|«Ավազան» աղբյուր |Կոտայքի մարզ, Կաթնաղբյուր գյուղից 0.3 կմ|
| | |հս-արլ, ծ.մ-ից 1450 մ բարձրության վրա |
._____________________________________________________________________.
3. Ջրագրական հուշարձաններ
._____________________________________________________________________.
|1 |«Սագերի» լիճ |Կոտայքի մարզ, Գեղարդ գյուղից մոտ 4 կմ |
| | |հյուսիս |
|__|_________________________|________________________________________|
|2 |«Վիշապա» լիճ |Կոտայքի մարզ, Գեղարդ գյուղից մոտ 4 կմ |
| | |արևելք |
|__|_________________________|________________________________________|
|3.|«Բազմալիճք» լիճ |Կոտայքի մարզ, Սևաբերդ գյուղից մոտ 3 կմ |
| | |հյուսիս |
|__|_________________________|________________________________________|
|4.|«Լուսնալիճ» լիճ |Կոտայքի մարզ, Սևաբերդ գյուղից մոտ 7 կմ |
| | |հս-արլ |
|__|_________________________|________________________________________|
|5.|« |Սյունիքի մարզ, Մեղրի գետի ակունքներում, |
| | |Լիճք գյուղից մոտ 8 կմ հս-արմ |
._____________________________________________________________________.
4. Բնապատմական հուշարձաններ
._____________________________________________________________________.
|1 |«Ողջաբերդ» բնապատմական |Կոտայքի մարզ, Ողջաբերդ գյուղի հս-արլ |
| |համալիր |մասում |
._____________________________________________________________________.
5. Կենսաբանական հուշարձաններ
._____________________________________________________________________.
|1 |«Ռելիկտային կրկես |Կոտայքի մարզ, Արտավազդ գյուղի մոտ |
| |Քյռօղլի լեռան մետ» | |
|__|_________________________|________________________________________|
|2 |«Ալպյան գորգ» |Կոտայքի մարզ, Մեղրաձոր-Ֆիոլետովո |
| | |գրունտային ճանապարհի ամենաբարձր մասում |
| | |(Փամբակ լեռնաշղթայի Ամպասարի գագաթային |
| | |մասում, ծ.մ-ից 3000 մ բարձրության վրա) |
|__|_________________________|________________________________________|
|3 |«Թանթրվենի, Տիգրանի» |Կոտայքի մարզ, Արզնի առողջարանի մոտ, |
| | |Հրազդան գետի ափին, ծ.մ-ից 1350 մ |
| | |բարձրության վրա |
._____________________________________________________________________.
Հավելված 11-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի 2011-2014 թթ. քաղաքաշինության ոլորտի
ռազմավարության ֆինանսավորում
Հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|Հ/|Ոլորտ |Պլանավորված ֆինանսավորում |Ընդամենը |
|Հ | |_____________________________________|պլանավոր-|
| | | 2011 թ.| 2012 թ.| 2013 թ. |2014 թ. |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 6 | 7 | 8 | | 9 |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|1 |Ողջաբերդ գյուղի | | |105000.0 | 245000.0| 350000.0|
| |երրորդ և չորրորդ | | | | | |
| |աստիճանի | | | | | |
| |վնասվածություն | | | | | |
| |ունեցող | | | | | |
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի ամրացում, | | | | | |
| |բնակիչների | | | | | |
| |բնակարանային | | | | | |
| |խնդիրների լուծում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | |105000.0 | 245000.0| 350000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|2 |Բջնի գյուղի երրորդ| | | 25000.0| 55000.0| 80000.0|
| |և չորրորդ | | | | | |
| |աստիճանի | | | | | |
| |վնասվածություն | | | | | |
| |ունեցող | | | | | |
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի ամրացում, | | | | | |
| |բնակիչների | | | | | |
| |բնակարանային | | | | | |
| |խնդիրների լուծում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 25000.0| 55000.0| 80000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|3 |Հացավան գյուղի | | | 25000.0| 55000.0| 80000.0|
| |երրորդ և չորրորդ | | | | | |
| |աստիճանի | | | | | |
| |վնասվածություն | | | | | |
| |ունեցող | | | | | |
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի ամրացում, | | | | | |
| |բնակիչների | | | | | |
| |բնակարանային | | | | | |
| |խնդիրների լուծում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 25000.0| 55000.0| 80000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|4 |Հրազդան քաղաքի | | | 60000.0| 140000.0|2000000.0|
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի տանիքների | | | | | |
| |հիմնանորոգում (53 | | | | | |
| |բազմաբնակարան շենք| | | | | |
| |հարթ տանիք: | | | | | |
| |120 շենքեր թեք | | | | | |
| |տանիքներով) | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 60000.0| 140000.0|2000000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|5 |Աբովյան քաղաքի | | | 45000.0| 105000.0| 150000.0|
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի տանիքների | | | | | |
| |հիմնանորոգում (49 | | | | | |
| |բազմաբնակարան շենք| | | | | |
| |հարթ տանիք: | | | | | |
| |100 շենքեր թեք | | | | | |
| |տանիքներով) | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 45000.0| 105000.0| 150000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|6 |Չարենցավան քաղաքի | | | 45000.0| 105000.0| 150000.0|
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի տանիքների | | | | | |
| |հիմնանորոգում (18 | | | | | |
| |բազմաբնակարան շենք| | | | | |
| |հարթ տանիք: | | | | | |
| |110 շենքեր թեք | | | | | |
| |տանիքներով) | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 45000.0| 105000.0| 150000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|7 |Եղվարդ քաղաքի | | | 15000.0| 35000.0| 50000.0|
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի տանիքների | | | | | |
| |հիմնանորոգում | | | | | |
| |(16 շենքեր թեք | | | | | |
| |տանիքներով) | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 15000.0| 35000.0| 50000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|8 |Նոր-Հաճըն քաղաքի | | | 25000.0| 55000.0| 80000.0|
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի տանիքների | | | | | |
| |հիմնանորոգում (9 | | | | | |
| |բազմաբնակարան շենք| | | | | |
| |հարթ տանիք: | | | | | |
| |35 շենքեր թեք | | | | | |
| |տանիքներով) | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 25000.0| 55000.0| 80000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|9 |Բյուրեղավան քաղաքի| | | 20000.0| 40000.0| 60000.0|
| |բազմաբնակարան | | | | | |
| |շենքերի տանիքների | | | | | |
| |հիմնանորոգում (21 | | | | | |
| |բազմաբնակարան շենք| | | | | |
| |հարթ տանիք: 20 | | | | | |
| |շենքեր թեք | | | | | |
| |տանիքներով) | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
|10|Մարզի | 50000.0| 50000.0| | | 100000.0|
| |գերեզմանատների | | | | | |
| |հատակագծերի | | | | | |
| |մշակում | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 20000.0| 40000.0| 60000.0|
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|__|__________________|________|________|_________|_________|_________|
| |Ընդամենը | 50000.0| 50000.0| 365000.0| 835000.0|1300000.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 12-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի ճանապարհաշինական ոլորտի ռազմավարության
ֆինանսավորումը 2011-2014 թթ.
(մլն. դրամ)
._____________________________________________________________________.
|Հ/|Ճանապարհաշինություն |Պայմանա|Ընդամենը|Ֆինանսավորման կանխատեսվող |
|Հ | |նիշը և |պահանջ- |պլանավորում |
| | |համարը |վող |___________________________|
| | | |ֆինանսա-|2011թ.|2012թ.|2013թ.|2014թ.|
| | | |վորումը | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |Հանրապետական | | | | | | |
| |նշանակության | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|1 |Հ-4-Քանաքեռավան-Հ-6 |Հ-110 | 300.0| - | 50| 100| 150|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|2 |Հ-5-Կարենիս - |Հ-7 | 1200| 200| 400| 300| 300|
| |Չարենցավան-Ֆանտան | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|3 |Չարենցավանի |Հ-7 | 130.0| -| 50| 80| -|
| |տրանսպորտային | | | | | | |
| |հանգույց | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|4 |Հ-28-Ծաղկաձորի |Հ-28 | 800.0| 100| 200| 200| 300|
| |մարզահամալիր 2-4 կմ; | | | | | | |
| |4-7 կմ; 7-9 կմ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|5 |Աբովյան-Գեղաշեն - |Հ-101 | 120.0| -| 120| -| -|
| |Զովք-Հ-3 | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|6 |Աբովյան-Նոր Գյուղ - |Հ-28 | 40.0| -| 40| -| -|
| |Զառ-Սևաբերդ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|7 |Կոտայք-Կապուտան - |Հ-103 | 300.0| 50| 100| 150| -|
| |Զովաշեն | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|8 |Մ-4-Գետամեջ-Հ-6 |Հ-104 | 250.0| -| -| 50| 200|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|9 |Նոր Գեղի-Գետամեջ |Հ-111 | 100.0| -| -| -| 100|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|10|Մ-1-Քասախ |Հ-112 | 60.0| -| -| 60| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|11|Մ-4-Ջրաբեր-Հրազդան |Հ-1 | 200.0| -| 100| 100| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|12|Քաղսիի-տրանսպորտային | | 60.0| -| -| 60| -|
| |հանգույց | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|13|Հ-6-Նոր Գեղի-Արգել- |Հ-5 | 370.0| -| 100| 200| 70|
| |Արզական-Հրազդան | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|14|Հ-5-Աղվերան | | 300.0| -| 100| 100| 100|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| | | | 4230.0| | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |Տեղական նշանակության | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|15|Արագյուղ-Թեղենիք |Տ-6-3 | 450.0| -| 50| 200| 200|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|16|Գեղաշեն-Զառ |Տ-6-7 | 200.0| -| -| 100| 100|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|17|Հ-6-Գետամեջ |Տ-6-8 | 100.0| -| 50| 50| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|18|Հ-6-14-Ֆիզիկայի |Տ-6-13 | 150.0| -| -| -| 150|
| |ինստիտուտ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|19|Հ-3-Գառնի |Տ-6-14 | 80.0| -| 80| -| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|20|Հրազդան-Աղբյուրակ |Տ-6-20 | 70.0| -| -| 30| 40|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|21|Արզական-Ալափարս |Տ-6-27 | 350.0| 50| 150| 150| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|22|Բջնի-Տ-6-24 |Տ-6-28 | 50.0| -| 50| -| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|23|Հրազդան-Ջրառատ |Տ-6-29 | 140.0| -| -| 40| 100|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|24|Հանր. ճան.-Գեղարդ |Տ-6-33 | 100.0| -| -| 50| 50|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|25|Հ-1-Սոլակ |Տ-6-34 | 150.0| -| 50| 100| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|26|Հ-7-Ալափարս |Տ-6-35 | 220.0| 50| 100| 70| -|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| | | | 2060.0| | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |ՀՀ նախագահի | | | | | | |
| |30.06.2008 թ. N 128-Ա| | | | | | |
| |կարգադրությամբ | | | | | | |
| |նախատեսված օբյեկտներ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|27|Հրազդան-Լեռնանիստ |Հ-107 | 240| -| 40| 100| 100|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|28|Հ-28-Մեղրաձոր |Տ-6-23 | 400| -| 100| 100| 200|
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|29|Չարենցավան քաղաքի | | 100| -| 50| 50| -|
| |ներհամայնքային | | | | | | |
| |փողոցներ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| | | | 740.0| | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |Կամուրջներ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|30|Հ-5-Արզականի կամուրջ | | 20.0| -| 20| -| -|
| |և հունի կարգավորում | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|31|Քաղսի-Սոլակ-Ալափարս | | 40.0| -| -| 40| -|
| |3 կմ կամուրջ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|32|Արզական-Ալափարս 1-ին | | 10.0| -| 10| -| |
| |կմ կամուրջ | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| | | | 70.0| | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |Կահավորում | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|33|Մարզային | | 300.0| -| 50| 100| 150|
| |ենթակայության | | | | | | |
| |(տեղական) | | | | | | |
| |ավտոճանապարհների | | | | | | |
| |կահավորում | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |Պահպանություն | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
|34|Մարզային | | 750.0| 100| 150| 200| 300|
| |ենթակայության | | | | | | |
| |(տեղական) | | | | | | |
| |ավտոճանապարհների | | | | | | |
| |պահպանություն | | | | | | |
|__|_____________________|_______|________|______|______|______|______|
| |Ամբողջը | | 8150.0| 550| 2210| 2780| 2610|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 12-2
ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ԵՎ ՋՐԱՀԵՌԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ
(Հազ. դրամ)
._____________________________________________________________________.
|N |Միջոցառման |Պահանջվող ֆինանսական |Պատվիրատու |
| |բովանդակությունը |միջոցները (հազար դրամ) |կազմ. |
| | |________________________|ֆինանս. |
| | |Ընդամենը |2011 թ., |աղբյուրը |
| | | |2012 թ., | |
| | | |2013 թ., | |
| | | |2014 թ. | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|1.|Հրազդան քաղաքի |4605000.0|2011 1140000.0|«Հայջրմուղ- |
| |ջրամատակարարման բարելավում | |2012 900000.0|կոյուղի» ՓԲԸ,|
| | | |2013 1100000.0|Համաշխարհային|
| | | |2014 1465000.0|Բանկ, այլ |
| | | | |դոնորներ |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|2.|- Աբովյան քաղաքի արտաքին |228000.0 |2011 228000.0|«Հայջրմուղ- |
| |համակարգում 4 կմ ընդհանուր | | |կոյուղի» ՓԲԸ,|
| |երկարությամբ ջրագծերի և | | |Ասիական |
| |27 կմ ընդհանուր | | |Զարգացման |
| |երկարությամբ բաշխիչ ցանցի | | |Բանկ |
| |կառուցում | | | |
| |- Աբովյան քաղաքի 160 | | | |
| |բազմաբնակարան շենքերի | | | |
| |մուտքագծերի փոխարինում | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|3.|- Քարաշամբ և Քաղսի |76000.0 |2011 76000.0|«Հայջրմուղ- |
| |գյուղերից յուրաքանչյուրում | | |կոյուղի» ՓԲԸ,|
| |300 խորանարդ մետր | | |Ասիական |
| |տարողությամբ նոր ՕԿՋ-ի | | |Զարգացման |
| |կառուցում | | |Բանկ |
| |- Քարաշամբ գյուղում 6.5 կմ | | | |
| |ընդհանուր երկարությամբ | | | |
| |ներթաղամասային ջրագծերի | | | |
| |կառուցում և 240 անհատական | | | |
| |տների մուտքագծերի | | | |
| |փոխարինում | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|4.|- Չարենցավան քաղաքում |342000.0.|2011 342000.0|«Հայջրմուղ- |
| |վթարված փողոցային | | |կոյուղի» ՓԲԸ,|
| |կոյուղագծերի վերակառուցում,| | |Ասիական |
| |Սոլակ և Արգել գյուղերում | | |Զարգացման |
| |ջրամատակարարման համակարգերի| | |Բանկ |
| |հիմնովին բարելավում. | | | |
| |- Մաքրավանի աղբյուրների | | | |
| |տարածքում մեկ պոմպակայանի | | | |
| |շենքի հիմնովին | | | |
| |վերակառուցում, որում | | | |
| |կհամատեղվեն 4 բնակավայրերի | | | |
| |(Հրազդան, Աբովյան, | | | |
| |Չարենցավան, Ծաղկաձոր) | | | |
| |2-ական պոմպային | | | |
| |ագրեգատները. | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|5.|Մարմարիկ համայնքի |15000.0 |2011 15000.0|Մարզպետարան |
| |ջրմուղ-կոյուղու ցանցի | | |Պետ. բյուջե |
| |վերանորոգում | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|6.|Աղավնաձոր համայնքի |15000.0 |2011 15000.0|Մարզպետարան |
| |ջրամատակարարման համակարգի | | |Պետ. բյուջե |
| |վերանորոգում | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|7.|Բուժական համայնքի խմելու |25000.0 |2014 25000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի և ՕԿՋ-ի | | |Պետ. բյուջե |
| |վերանորոգում | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|8.|Արտավազ համայնքի խմելու ջրի|20000.0 |2014 20000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերակառուցում և | | |Պետ. բյուջե |
| |ՕԿՋ-ի կառուցում | | | |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|9.|Մեղրաձոր համայնքի խմելու |40000.0 |2013 40000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|10|Բալահովիտ համայնքի խմելու |10000.0 |2014 10000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|11|Արամուս համայնքի խմելու |50000.0 |2014 50000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|12|Մրգաշեն համայնքի խմելու |40000.0 |2014 40000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|13|Գողթ համայնքի խմելու ջրի |50000.0 |2012 50000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|14|Արզնի համայնքի խմելու ջրի |30000.0 |2012 30000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|15|Կամարիս համայնքի խմելու ջրի|30000.0 |2012 30000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|16|Եղվարդ համայնքի խմելու ջրի |50000.0 |2012 50000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|17|Զովունի համայնքի կոյուղու |70000.0 |2013 70000.0|Մարզպետարան |
| |կոլեկտորի կառուցում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|18|Լեռնանիստ համայնքի |200000.0 |2011 40000.0|Մարզպետարան |
| |ջրամատակարարման համակարգի | |2012 70000.0|Պետ. բյուջե |
| |կառուցում | |2013 90000.0| |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|19|Արագյուղ համայնքի խմելու |50000.0 |2013 50000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի համակարգի վերականգնում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|20|Նոր Արտամետ համայնքի խմելու|10000.0 |2013 10000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|21|Նոր Գեղի համայնքի խմելու |25000.0 |2012 25000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ներքին ցանցի կառուցում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|22|Կապուտան համայնքի խմելու |15000.0 |2011 15000.0|Մարզպետարան |
| |ջրի ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|23|Զառ համայնքի խմելու ջրի |30000.0 |2014 30000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|24|Հացավան համայնքի խմելու ջրի|19000.0 |2013 19000.0|Մարզպետարան |
| |ներքին ցանցի կառուցում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|25|Գեղադիր համայնքի խմելու ջրի|15000.0 |2013 15000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|26|Ալափարս համայնքի խմելու ջրի|15000.0 |2011 15000.0|Մարզպետարան |
| |ցանցի վերանորոգում | | |Պետ. բյուջե |
|__|___________________________|_________|______________|_____________|
|27|Ընդամենը |6075000.0|2011 1886000.0| |
| | | |2012 1155000.0| |
| | | |2013 1394000.0| |
| | | |2014 1640000.0| |
._____________________________________________________________________.
Հավելված 12-4
Կոտայքի մարզի համայնքների գազաֆիկացման 2011-2014 թվականների ծրագիրը
հազ. դրամ
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|ԾՐԱԳՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄԸ|Ընդամենը | այդ թվում ըստ տարիների |
| | |անհրաժեշտ|______________________________________|
| | |գումարը | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|1 |Եղվարդ քաղաքի | 35.000,0| | 35.000,0| | |
| |Արայի և | | | | | |
| |Զ. Անդրանիկի | | | | | |
| |փողոցների | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|2 |Նոր Հաճըն քաղաքի| 18,000,0| 18,000,0| | | |
| |հարավ-արևելյան | | | | | |
| |թաղամասի | | | | | |
| |գազատարի | | | | | |
| |կառուցում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|3 |Բջնի համայնքի | 25.000,0| | |25.000,0| |
| |«Ս. Սարգիս» | | | | | |
| |թաղամասի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|4 |Բջնի համայնքի | 60.000,0| | | | 60.000,0|
| |«Կաթնակեր» | | | | | |
| |թաղամասի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|5 |Հանքավան | 80.000,0| | 80.000,0| | |
| |համայնքի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|6 |Զովաշեն համայնքի| 18.000,0| | |18.000,0| |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|7 |Սևաբերդ | 10.000,0| 10.000,0| | | |
| |համայնքի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|8 |Բուժական | 80.000,0| 80.000,0| | | |
| |համայնքի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|9 |Սարալանջ | 27.000,0| | 27.000,0| | |
| |համայնքի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|10 |Արագյուղ | 25.000,0| | |25.000,0| |
| |համայնքի | | | | | |
| |գազաֆիկացման | | | | | |
| |ցանցի ընդլայնում| | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|11 |Զորավան համայնքի| 15.000,0| | |15.000,0| |
| |3-րդ փողոցի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|12 |Նոր Արտամետ | 15.000,0| | |15.000,0| |
| |համայնքի նոր | | | | | |
| |թաղամասի | | | | | |
| |գազաֆիկացում | | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|13 |Պռոշյան համայնքի| 15.000,0| | | | 15.000,0|
| |գազաֆիկացման | | | | | |
| |ցանցի ընդլայնում| | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
|14 |Քասախ համայնքի | 30.000,0| | | | 30.000,0|
| |գազաֆիկացման | | | | | |
| |ցանցի ընդլայնում| | | | | |
|___|________________|_________|_________|_________|________|_________|
| |Ընդամենը |453.000,0|108.000,0|142.000,0|98.000,0|105.000,0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 13-1
Ընդհանուր տեղեկություններ
ՀՀ Կոտայքի մարզի համայնքների մասին
._________________________________________________________________________.
|Հ/|Համայնքի |Համայնքի|Համայնքում |Համայն|Համայնքի |Բնակավայրերի |
|Հ |անվանումը |մշտական |ընդգրկված |քի |կենտրոնի |կարգավիճակը |
| | |բնակչու-|բնակավայրի |կենտրո|հեռավորու-| |
| | |թյունը |անվանումը |նի |թյունը | |
| | |2010 թ. | |բարձ- |(կմ) | |
| | |հունվարի| |րու- |__________|_____________|
| | |1-ի դրու| |թյունը|Երևա |Հրազ|Սահ-|Լեռ-|Բար|
| | |թյամբ | |ծովի |նից |դան |մանա|նա- |ձըր|
| | |(մարդ) | |մակե- | |մարզ|մերձ|յին |լեռ|
| | | | |րևույ | |կենտ| | |նա-|
| | | | |թից | |րո- | | |յին|
| | | | | | |նից | | | |
|_________________________________________________________________________|
| Հրազդանի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________________|
|1 |ք. Հրազդան | 53400|ք. Հրազդան | 1780| 50| 0| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|2 |ք. Չարենցավան | 30760|ք. Չարենցավան | 1550| 30| 18| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|3 |ք. Ծաղկաձոր | 1029|ք. Ծաղկաձոր | 1850| 55| 7| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|4 |Ալափարս | 2476|Ալափարս | 1530| 33| 15| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|5 |Աղավնաձոր | 1402|Աղավնաձոր | 1840| 60| 13| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|6 |Արզական | 2980|Արզական | 1490| 30| 18| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|7 |Արտավազ | 1108|Արտավազ | 1880| 68| 24| | | |
| | | |______________|______|_____|____|____|____|___|
| | | |Փյունիկ | 1840| 71| 27| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|8 |Բջնի | 2974|Բջնի | 1550| 40| 17| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|9 |Լեռնանիստ | 3085|Լեռնանիստ | 1920| 49| 9| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|10|Կարենիս | 854|Կարենիս | 1480| 35 | 25| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|11|Հանքավան | 145|Հանքավան | 2010| 85 | 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|12|Մարմարիկ | 856|Մարմարիկ | 1750| 60 | 17| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|13|Մեղրաձոր | 2872|Մեղրաձոր | 1770| 62 | 19| | | |
| | | |______________|______|_____|____|____|____|___|
| | | |Գոռգոչ | 1770| 62 | 19| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|14|Սոլակ | 2568|Սոլակ | 1650| 40 | 7| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|15|Ջրառատ | 630|Ջրառատ | 1745| 55 | 8| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|16|Քաղսի | 2330|Քաղսի | 1680| 45 | 5| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|17|Ֆանտան | 1049|Ֆանտան | 1800| 30 | 17| | | |
|_________________________________________________________________________|
| Աբովյանի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________________|
| 1|ք. Աբովյան | 47500|ք. Աբովյան | 1450| 16| 34| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 2|ք. Բյուրեղավան| 11700|ք. Բյուրեղավան| 1400| 17| 32| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 3|Ակունք | 2000|Ակունք | 1445| 20| 38| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 4|Առինջ | 5620|Առինջ | 1310| 3| 41| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 5|Արամուս | 3720|Արամուս | 1440| 25| 43| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 6|Արզնի | 2560|Արզնի | 1360| 15| 31| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 7|Բալահովիտ | 3551|Բալահովիտ | 1390| 15| 32| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 8|Գեղաշեն | 4345|Գեղաշեն | 1630| 18| 50| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 9|Զառ | 1481|Զառ | 1670| 28| 42| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|10|Զովաշեն | 185|Զովաշեն | 2010| 40| 50| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|11|Զովք | 870|Զովք | 1670| 21| 45| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|12|Կաթնաղբյուր | 700|Կաթնաղբյուր | 1450| 25| 40| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|13|Կամարիս | 2500|Կամարիս | 1525| 20| 45| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|14|Կապուտան | 1480|Կապուտան | 1740| 35| 40| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|15|Կոտայք | 2064|Կոտայք | 1440| 43| 40| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|16|Հատիս | 358|Հատիս | 2030| 45| 48| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|17|Ձորաղբյուր | 2361|Ձորաղբյուր | 1530| 10| 40| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|18|Մայակովսկի | 2272|Մայակովսկի | 1420| 15| 37| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|19|Նոր Գյուղ | 1500|Նոր Գյուղ | 1430| 16| 38| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|20|Նուռնուս | 536|Նուռնուս | 1440| 25| 40| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|21|Պտղնի | 1485|Պտղնի | 1325| 12| 37| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|22|Ջրաբեր | 625|Ջրաբեր | 1760| 30| 20| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|23|Ջրվեժ | 6994|Ջրվեժ | 1390| 3| 45| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|24|Գետարգել | 689|Գետարգել | 1280| 16| 37| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|25|Սևաբերդ | 323|Սևաբերդ | 2070| 34| 47| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|26|Վերին Պտղնի | 1063|Վերին Պտղնի | 1350| 8| 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|27|Գառնի | 7875|Գառնի | 1400| 27| 50| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|28|Գեղադիր | 757|Գեղադիր | 1675| 16| 48| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|29|Գեղարդ | 467|Գեղարդ | 1880| 32| 65| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|30|Գողթ | 2200|Գողթ | 1620| 30| 60| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|31|Հացավան | 680|Հացավան | 1520| 20| 45| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|32|Ողջաբերդ | 1019|Ողջաբերդ | 1600| 25| 43| | | |
|_________________________________________________________________________|
| Նաիրիի տարածաշրջան |
|_________________________________________________________________________|
| 1|ք. Եղվարդ | 14530|ք. Եղվարդ | 1340| 15| 48| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 2|ք. Նոր Հաճըն | 10980|ք. Նոր Հաճըն | 1300| 25| 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 3|Արագյուղ | 1415|Արագյուղ | 1640| 37| 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 4|Արգել | 3350|Արգել | 1450| 26| 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 5|Բուժական | 1753|Բուժական | 1820| 40| 42| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 6|Գետամեջ | 752|Գետամեջ | 1250| 15| 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 7|Զովունի | 5430|Զովունի | 1185| 5| 50| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 8|Զորավան | 1730|Զորավան | 1480| 25| 40| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
| 9|Թեղենիք | 693|Թեղենիք | 1565| 37| 25| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|10|Մրգաշեն | 2126|Մրգաշեն | 1060| 18| 36| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|11|Նոր Արտամետ | 1263|Նոր Արտամետ | 1380| 21| 33| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|12|Նոր Գեղի | 6200|Նոր Գեղի | 1355| 20| 35| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|13|Սարալանջ | 165|Սարալանջ | 1700| 39| 37| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|14|Քանաքեռավան | 3853|Քանաքեռավան | 1350| 5| 45| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|15|Քարաշամբ | 726|Քարաշամբ | 1485| 30| 30| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|16|Նոր Երզնկա | 1761|Նոր Երզնկա | 1320| 22| 57| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|17|Պռոշյան | 5278|Պռոշյան | 1220| 5| 70| | | |
|__|______________|________|______________|______|_____|____|____|____|___|
|18|Քասախ | 5730|Քասախ | 1190| 11| 65| | | |
._________________________________________________________________________.
Հավելված 13-2
ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶՊԵՏԱՐԱՆԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔ
__________________________
ԻՐՏԵԿ - սխեման չի բերվում
Հավելված 13-3
ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ Կոտայքի մարզի համայնքների առաջնահերթ լուծում պահանջող
հիմնախնդիրների մասին
մլն. դրամ
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ |Համայնքի | Հիմնախնդիր |Գումարի |
| |անվանումը | |չափը |
|_____________________________________________________________________|
| Քաղաքային համայնքներ |
|_____________________________________________________________________|
|1 |Հրազդան |Վերելակների վերանորոգում | 100.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 2 մանկապարտեզի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 60.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 6 մանկապարտեզի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 13 մանկապարտեզի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 15 մանկապարտեզի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մարզադպրոցի լողավազանի վերանորոգում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Երիտասարդական մարզամշակութային | |
| | |կենտրոնի հիմնանորոգում | 65.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ձմեռային մարզադպրոցի շենքի | |
| | |վերանորոգում | 10.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մաքրավան թաղամասի մակերեսային ջրերի | |
| | |ջրահեռացման ցանցի վերանորոգում | 10.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Կաքավաձոր թաղամասի ճանապարհի | |
| | |վերանորոգում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ջրառատ թաղամասի նոր գերեզմանատան | |
| | |ցանկապատում | 25.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 550.0|
|___________________________________________________________|_________|
|2 |Աբովյան |Ռոսիա, Անդրանիկի փողոցների | |
| | |հենապատերի վերանորոգում և | 10.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |4-րդ մ/շրջանի 5-6-րդ փողոցների | |
| | |վերանորոգում | 35.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խաղահրապարակների կառուցում, | |
| | |խաղասարքերի տեղադրում | 54.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 2 մ/մանկապարտեզի տանիքի | |
| | |վերանորոգում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 12 մ/մանկապարտեզի հիմնանորոգում | 150.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 3 մ/մանկապարտեզի հիմնանորոգում | 150.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Թիվ 4 մ/մանկապարտեզի հիմնանորոգում | 150.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 569.0|
|___________________________________________________________|_________|
|3 |Չարենցավան |Արցախի և Մեծ Հայքի փողոցների | |
| | |կառուցում և բարեկարգում | 220.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման համակարգի վերանորոգում | 150.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Գերեզմանոցի տարածքի ընդլայնում և | |
| | |բարեկարգում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 420.0|
|___________________________________________________________|_________|
|4 |Ծաղկաձոր |Քաղաքային զբոսայգու կառուցում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Քաղաքի պատմության թանգարանի | |
| | |կառուցում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Միջոցառումների անցկացման դահլիճի | |
| | |կառուցում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 160.0|
|___________________________________________________________|_________|
|5 |Եղվարդ |Արզնի-Շամիրամ ջրանցքից վերև ընկած | 100.0|
| | |թաղամասերի (Պ. Սևակի, Արայի) | |
| | |ոռոգման ինքնահոս փակ ցանցի | |
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Դոտացիոն ջրանցքի վերանորոգում, | |
| | |վերագործարկում | 69.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Արհեստական լճի վերանորոգում, | |
| | |շրջապատի բարեկարգում | 150.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 319.0|
|___________________________________________________________|_________|
|6 |Նոր Հաճըն |Ոռոգման ջրագծերի անցկացում և | |
| | |վերանորոգում | 24.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 24.0|
|___________________________________________________________|_________|
| |Բյուրեղավան |Մշակույթի տան հիմնանորոգում | 62.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Վերելակների հիմնանորոգում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման ցանցի նորոգում | 7.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Քաղաքի փողոցների լուսավորության | |
| | |վերականգնում | 30.0|
|______________________|____________________________________|_________|
| Ընդամենը | | 149.0|
|___________________________________________________________|_________|
|Ընդամենը | 2191.0|
|_____________________________________________________________________|
| Գյուղական համայնքներ |
|_____________________________________________________________________|
| Հրազդանի տարածաշրջան |
|_____________________________________________________________________|
|1 |Ալափարս |Համայնքի կենտրոնական փողոցի | |
| | |հիմնանորոգում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում | 60.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մայր ջրագծից դեպի Ալափարսի համայնք | 110.0|
| | |փակ խողովակաշարով ոռոգման ջրագծի | |
| | |կառուցում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 250.0|
|___________________________________________________________|_________|
|2 |Աղավնաձոր |Կոյուղու ցանցի վերանորոգում | 60.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի կառուցում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 30.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 170.0|
|___________________________________________________________|_________|
|3 |Արզական |Ոռոգման ջրատարի կառուցում | 90.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան հիմնանորոգում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի ներքին ցանցի | |
| | |հիմնանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Նոր վարչական շենքի կառուցում | 60.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 260.0|
|___________________________________________________________|_________|
|4 |Արտավազ |Մանկապարտեզի կառուցում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Միջհամայնքային ճանապարհների | |
| | |բարեկարգում և ասֆալտապատում | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 100.0|
|___________________________________________________________|_________|
|5 |Լեռնանիստ |Գյուղի փողոցների ասֆալտապատում | 100.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 100.0|
|___________________________________________________________|_________|
|6 |Կարենիս |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցների լուսավորության անցկացում | 10.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 60.0|
|___________________________________________________________|_________|
|7 |Հանքավան |Խմելու ջրագծի վերանորոգում | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
|8 |Մարմարիկ |Համայնքային կենտրոնի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ճանապարհների | |
| | |ասֆալտապատում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի կապտաժների կառուցում | 40.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
|9 |Մեղրաձոր |Համայնքային կենտրոնի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 25.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Բանավանի, դպրոցի և մանկապարտեզի | 20.0|
| | |կոյուղու ցանցի կառուցում և | |
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցային լուսավորության անցկացում | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 65.0|
|___________________________________________________________|_________|
|10 |Սոլակ |Համայնքային կենտրոնի շենքի | |
| | |հիմնանորոգում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի հիմնանորոգում | 15.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային ճանապարհների | |
| | |ասֆալտապատում | 18.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 53.0|
|___________________________________________________________|_________|
|11 |Ջրառատ |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում, | |
| | |կահավորում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային կենտրոնի շենքի | |
| | |վերանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների բարեկարգում, | |
| | |ասֆալտապատում | 30.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 90.0|
|___________________________________________________________|_________|
|12 |Քաղսի |Գյուղամիջյան ճանապարհների | |
| | |ասֆալտապատում 10 կմ | 35.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում| 25.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 60.0|
|___________________________________________________________|_________|
|13 |Ֆանտան |Մշակույթի տան կառուցում | |
| | |(համաֆինանսավորում) | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային կենտրոնի շենքի կառուցում| 25.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման համակարգի կառուցում | 12.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 87.0|
|___________________________________________________________|_________|
|Ընդամենը տարածաշրջանում | 1390.0|
|___________________________________________________________|_________|
|Աբով- | | | |
|յանի | | | |
|տարածա| | | |
|շրջան | | | |
|______|_______________|____________________________________|_________|
|15 |Ակունք |Ոռոգման ջրագծի կառուցում | 40.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում | 60.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 150.0|
|___________________________________________________________|_________|
|16 |Առինջ |Նոր թաղամասի կոյուղու կառուցում | 150.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրագծի վերանորոգում | 40.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման ցանցի կառուցում | 10.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 200.0|
|___________________________________________________________|_________|
|17 |Արամուս |Մշակույթի տան նորոգում | 130.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի գույքի ձեռքբերում | 35.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման ջրի խողովակների նորոգում | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 185.0|
|___________________________________________________________|_________|
|18 |Արզնի |Ներհամայնքային ճանապարհների | 20.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
|19 |Բալահովիտ |Մանկապարտեզի վերանորոգում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
|20 |Գեղաշեն |Խմելու ջրագծի կառուցում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի կառուցում | 180.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 200.0|
|___________________________________________________________|_________|
|21 |Զառ |Համայնքային կենտրոնի շենքի | 30.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի վերանորոգում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
|22 |Զովաշեն |Համայնքային կենտրոնի շենքի | 12.0|
| | |վերականգնում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի 80 խմ ՕԿՋ կառուցում | 18.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային ճանապարհների | 20.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
|23 |Զովք |Նոր թաղամասում խմելու ջրագծի | 32.0|
| | |կառուցում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 32.0|
|___________________________________________________________|_________|
|24 |Կաթնաղբյուր |Ներհամայնքային ճանապարհի | 5.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու նոր ջրագծերի անցկացում | 15.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման նոր ջրագծերի անցկացում | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 60.0|
|___________________________________________________________|_________|
|25 |Կամարիս |Մշակույթի տան կառուցում | 100.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ճանապարհների | 15.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 115.0|
|___________________________________________________________|_________|
|26 |Կապուտան |Ներհամայնքային ճանապարհների | 30.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան հիմնանորոգում | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 110.0|
|___________________________________________________________|_________|
|27 |Կոտայք |Համայնքային կենտրոնի շենքի | 15.0|
| | |վերանորոգում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
|28 |Հատիս |Փողոցային լուսավորության ցանցի | 10.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային կենտրոնի վերանորոգում | 18.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի 1.5 կմ ջրագծի կառուցում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 78.0|
|___________________________________________________________|_________|
|29 |Ձորաղբյուր |Խմելու ջրի նոր ջրագծի կառուցում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան շենքի կառուցում | 150.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 180.0|
|___________________________________________________________|_________|
|30 |Մայակովսկի |Գյուղամիջյան կամուրջների | 8.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Նոր թաղամասի ոռոգման ցանցի անցկացում| 12.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
|31 |Նոր Գյուղ |Խմելու ջրի ցանցի վերանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 15.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան շենքի վերանորոգում | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 60.0|
|___________________________________________________________|_________|
|32 |Նուռնուս |Խմելու ջրագծերի վերանորոգում | 7.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ճանապարհների | 4.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 26.0|
|___________________________________________________________|_________|
|33 |Պտղնի |Փողոցների լուսավորության ցանցի | 6.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ճանապարհների | 15.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ոռոգման ջրագծի | 9.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Գերեզմանատների պարսպապատում | 10.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 40.0|
|___________________________________________________________|_________|
|34 |Ջրաբեր |Ոռոգման ջրի ներքին ցանցի | 20.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի ներքին ցանցի վերանորոգում| 30.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
|35 |Ջրվեժ |Նախադպրոցական կրթօջախի նախագծում և | 150.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Ջրահեռացման (կոյուղու) համակարգի | 75.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրագծերի կառուցում | 25.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 250.0|
|___________________________________________________________|_________|
|36 |Գետարգել |Մանկապարտեզի շենքի կառուցում | 45.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման ցանցի կառուցում | 6.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 51.0|
|___________________________________________________________|_________|
|37 |Սևաբերդ |Խմելու ջրի ներհամայնքային ցանցի | 25.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային փողոցների | 4.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 29.0|
|___________________________________________________________|_________|
|38 |Վերին Պտղնի |Գյուղամիջյան ճանապարհների | 30.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի կառուցում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
|39 |Գառնի |Խմելու ջրի ներքին ցանցի կառուցում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Կոյուղու ցանցի կառուցում | 25.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի վերանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցային լուսավորության ցանցի | 30.0|
| | |վերականգնում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 115.0|
|___________________________________________________________|_________|
|40 |Գեղադիր |Ոռոգման ցանցի կառուցում | 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում | 40.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Միջհամայնքային ճանապարհների | 5.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 95.0|
|___________________________________________________________|_________|
|41 |Գեղարդ |Համայնքային կենտրոնի շենքի կառուցում| 50.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների վերանորոգում | 12.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրի նոր ցանցի կառուցում | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 77.0|
|___________________________________________________________|_________|
|42 |Գողթ |Մշակույթի տան կառուցում | 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մ/մանկապարտեզի շենքի կառուցում | 45.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Կոյուղու ցանցի կառուցում | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 205.0|
|___________________________________________________________|_________|
|43 |Հացավան |Դպրոցի ցանկապատի կառուցում | 5.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 15.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
|44 |Ողջաբերդ |Խմելու ջրի ջրագծերի վերանորոգում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Գերեզմանատների ցանկապատում | 10.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 30.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը տարածաշրջանում | 2703.0|
|___________________________________________________________|_________|
|Նաիրիի տարածաշրջան | | |
|______________________|____________________________________|_________|
| |Արագյուղ |Ոռոգման նոր ջրագծի կառուցում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Գերեզմանոցի ցանկապատում | 10.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի կառուցում | 70.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 170.0|
|___________________________________________________________|_________|
|46 |Արգել |Բազմաբնակարան շենքերի տանիքի, | 25.0|
| | |մուտքերի կապիտալ նորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային փողոցների | 15.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցների լուսավորության անցկացում | 15.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ոռոգման համակարգի | 5.0|
| | |նորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մեքենա սարքավորումների ձեռքբերում | 8.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 68.0|
|___________________________________________________________|_________|
|47 |Բուժական |Համայնքային կենտրոնի շենքի | 14.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Կենտրոնական փողոցի ասֆալտապատում | 15.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցների լուսավորության ցանցի | 13.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 25.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 67.0|
|___________________________________________________________|_________|
|48 |Գետամեջ |Համայնքային կենտրոնի շենքի տանիքի | 15.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մշակույթի տան վերանորոգում | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 35.0|
|___________________________________________________________|_________|
|49 |Զովունի |Ինքնահոս խմելու ջրագծի կառուցում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային ճանապարհների | 14.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի հիմնանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Արվեստի դպրոցի հիմնանորոգում | 12.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ինքնահոս ոռոգման ջրագծի կառուցում | 30.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 116.0|
|___________________________________________________________|_________|
|50 |Զորավան |Փողոցների լուսավորության ցանցի | 5.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային ճանապարհների | 15.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
մլն. դրամ
|______|_______________|____________________________________|_________|
|Հ/Հ |Համայնքի | Հիմնախնդիր |Գումարի |
| |անվանումը | |չափը |
|______|_______________|____________________________________|_________|
|51 |Թեղենիք |Համայնքային ճանապարհների | 35.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Նոր թաղամասի խմելու ջրի անցկացում | 20.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 55.0|
|___________________________________________________________|_________|
|52 |Մրգաշեն |Մշակույթի տան հիմնանորոգում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի վարչական շենքի | 10.0|
| | |հիմնանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի ցանկապատի կառուցում | 10.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ճանապարհների | 30.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցների լուսավորության ցանցի | 25.0|
| | |կառուցում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 95.0|
|___________________________________________________________|_________|
|53 |Նոր Արտամետ |Համայնքային ճանապարհների | 30.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի կառուցում | 50.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
|54 |Նոր Գեղի |Ինքնահոս խմելու ջրագծերի կառուցում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Նոր թաղամասի կոյուղու ցանցի | 20.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Բանավան թաղամասի նախկին դպրոցի շենքի| 65.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի մանկապարտեզի վերանորոգում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ց. Մ. Խաչատրյանի անվ. մշակույթի | 40.0|
| | |կենտրոնի վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցների լուսավորության ցանցի | 10.0|
| | |կառուցում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 215.0|
|___________________________________________________________|_________|
|55 |Սարալանջ |Խմելու ջրի նոր ջրագիծ և ՕԿՋ-ի | 50.0|
| | |կառուցում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Գյուղամիջյան ճանապարհների | 4.0|
| | |ասֆալտապատում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 54.0|
|___________________________________________________________|_________|
|56 |Քանաքեռավան |Թիվ 9, 10, 20, 23 փողոցների | 20.0|
| | |գազիֆիկացում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային ոռոգման համակարգի | 10.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 20.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում | 10.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |1-6 փողոցների խմելու ջրագծի | 20.0|
| | |անցկացում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 80.0|
|___________________________________________________________|_________|
|57 |Քարաշամբ |Համայնքային կենտրոնի շենքի | 15.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Փողոցների լուսավորության ցանցի | 5.0|
| | |անցկացում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Կամուրջի վերանորոգում | 12.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 32.0|
|___________________________________________________________|_________|
|58 |Նոր Երզնկա |Ներհամայնքային ճանապարհների նորոգում| 80.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքային կենտրոնի շենքի | 15.0|
| | |վերանորոգում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Մանկապարտեզի շենքի ջեռուցման | 5.0|
| | |համակարգի կառուցում | |
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 100.0|
|___________________________________________________________|_________|
| |Պռոշյան |Մանկապարտեզի շենքի վերանորոգում | 60.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Համայնքի ճանապարհների ասֆալտապատում | 30.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Գերեզմանատան պարսպապատում | 25.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Կոյուղու ներքին ցանցի հիմնանորոգում | 25.0|
|___________________________________________________________|_________|
| Ընդամենը | 140.0|
|___________________________________________________________|_________|
|60 |Քասախ |Հանդիսությունների տան վերանորոգում | 16.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Կոյուղու գծի կառուցում | 10.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ոռոգման փակ ջրագծի կառուցում | 75.0|
| | |____________________________________|_________|
| | |Ներհամայնքային փողոցների | 75.0|
| | |ասֆալտապատում | |
| | |____________________________________|_________|
| | |Խմելու ջրագծերի կառուցում | 21.0|
|______________________|____________________________________|_________|
| Ընդամենը | | 197.0|
|______________________|____________________________________|_________|
|Ընդամենը | | 1524.0|
|տարածաշրջանում | | |
|______________________|____________________________________|_________|
|Ընդամենը մարզում | | 7808.0|
._____________________________________________________________________.
Հավելված 14-1
ՀՀ Կոտայքի մարզի բնական և տեխնածին աղետների ռիսկի նվազեցման
2011-2014 թթ. ծրագրերի ֆինանսավորումը
(հազ. դրամ)
._____________________________________________________________________.
|Հ/Հ|Ոլորտը | Պլանավորված ֆինանսավորում |Ընդամենը |
| | |____________________________________|պլանավոր-|
| | |2011 | 2012 | 2013 |2014 |ված |
| | | | | | |ֆինանսա- |
| | | | | | |վորում |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|1 | 2 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|1 |Հրազդան քաղաքի | | | | | |
| |քարաթափման | | 5000.0| 5000.0| 10000.0| 20000.0|
| |կանխարգելման և | | | | | |
| |հեղեղատարի մաքրման| | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 5000.0| 5000.0| 10000.0| 20000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| 0.0| 0.0| 0.0| 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|2 |գյուղ Հանքավան | | 2000.0| 2000.0| 2000.0| 6000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |կանխարգելման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 2000.0| 2000.0| 2000.0| 6000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|3 |գյուղ Փյունիկ | 0.0| 1000.0| 2000.0| 2000.0| 5000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |կանխարգելման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 0.0| 1000.0| 2000.0| 2000.0| 5000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|4 |Բջնի գյուղի | | 3000.0| 3000.0| 6000.0| 12000.0|
| |քարաթափման և | | | | | |
| |Հրազդան Բերդի | | | | | |
| |հունի մաքրման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 3000.0| 3000.0| 6000.0| 12000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|5 |Արզնի գյուղի | | 2000.0| 3000.0| 5000.0| 10000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |կանխարգելման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 2000.0| 3000.0| 5000.0| 10000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| 0.0| | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| 0.0| | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|6 |Կարենիս գյուղի | | 1000.0| 2000.0| 3000.0| 6000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 1000.0| 2000.0| 3000.0| 6000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|7 |Հացավան գյուղի | | | 1000.0| 2000.0| 3000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |կանխարգելման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 1000.0| 2000.0| 3000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|8 |Ջրաբեր գյուղի | | 1000.0| 2000.0| 2000.0| 5000.0|
| |քարաթափման և | | | | | |
| |հեղեղատարի մաքրման| | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 1000.0| 2000.0| 2000.0| 5000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|9 |Գողթ գյուղի | | | 1000.0| 1000.0| 2000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |կանխարգելման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 1000.0| 1000.0| 2000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|10 |Պտղնի գյուղի | | | 1000.0| 1000.0| 2000.0|
| |քարաթափման | | | | | |
| |կանխարգելման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 1000.0| 1000.0| 2000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|11 |Քաղսի գյուղի | | | 2000.0| 3000.0| 5000.0|
| |քարաթափման և | | | | | |
| |Հրազդան գետի հունի| | | | | |
| |մաքրման | | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | | 2000.0| 3000.0| 5000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | 0.0| 0.0| | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | 0.0| 0.0| | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|12 |գ. Աղավնաձոր | | 2000.0| 2000.0| 2000.0| 6000.0|
| |Մարմարիկ գետի | | | | | |
| |հունի ափապաշտպան | | | | | |
| |կառույցների | | | | | |
| |վերանորոգում | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 2000.0| 2000.0| 2000.0| 6000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | 0.0| | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | 0.0| | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|13 |գ. Մարմարիկ | | 2000.0| 3000.0| 3000.0| 8000.0|
| |Մարմարիկ գետերի | | | | | |
| |ափապաշտպան | | | | | |
| |կառույցների | | | | | |
| |վերականգնում | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 2000.0| 3000.0| 3000.0| 8000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|14 |Գ. Մեղրաձոր | 3000.0| 4000.0| 4000.0| 4000.0| 15000.0|
| |ափապաշտպան | | | | | |
| |կառույցների | | | | | |
| |վերանորոգում | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 3000.0| 4000.0| 4000.0| 4000.0| 15000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | 0.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|15 |Հրազդան քաղաքում | | 20000.0| 30000.0| 30000.0| 80000.0|
| |գետի հունի մաքրում| | | | | |
| |և ափապաշտպան | | | | | |
| |կառույցների | | | | | |
| |վերանորոգում | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 20000.0| 30000.0| 30000.0| 80000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
|16 |գ. Մայակովսկի | | 5000.0| 7000.0| 8000.0| 20000.0|
| |հեղեղատարների | | | | | |
| |մաքրման | | | | | |
| |աշխատանքներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | | 5000.0| 7000.0| 8000.0| 20000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| | Ընդամենը | 3000.0| 48000.0| 70000.0| 84000.0| 205000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |պետական բյուջե | 3000.0| 48000.0| 70000.0| 84000.0| 205000.0|
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |դոնորներ | | | | | |
|___|__________________|_______|________|_________|_________|_________|
| |այլ աղբյուրներ | | | | | |
._____________________________________________________________________.
Հավելված 16
ՀՀ ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ 2011-2014 ԹԹ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ ԸՍՏ ԲՆԱԳԱՎԱՌՆԵՐԻ
(մլն. դրամ)
._____________________________________________________________________.
|Հ/հ|Ոլորտը |Անհրաժեշտ| Այդ թվում տարիներ |
| | |ֆինանսա- |________________________________|
| | |վորում | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
| | |ընդամենը | | | | |
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|1 |Կրթություն | 9.327.5| 884.8| 833.5| 1320.0| 6.289.2|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|2 |Մշակույթ | 1.681.9| 165.0| 397.0| 313.9| 806.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|3 |Սպորտ | 1.562.0| 100.0| 120.0| 190.0| 1152.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|4 |Առողջապահություն | 1.835.0| 200.0| 390.0| 520.0| 725.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|5 |Սոց. պաշտպանություն | 1.295.0| 220.0| 305.0| 380.0| 390.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|6 |Գյուղատնտեսություն | 945.0| | 204.0| 345.0| 396.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|7 |Քաղաքաշինություն | 1.300.0| 50.0| 50.0| 365.0| 835.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|8 |Ենթակառուցվածքներ | 14.678.0|2.544.0|3.507.0|4.272.0| 4.355.0|
|_____________________________________________________________________|
| այդ թվում |
|_____________________________________________________________________|
|8.1|Ճանապարհաշինություն | 8.150.0| 550.0|2.210.0| 2.8| 2.610.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|8.2|Ջրամատակարարում | 6.075.0| 1886.0|1.155.0|1.394.0| 1.640.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|8.3|Գազիֆիկացում | 453.0| 108.0| 142.0| 98.0| 105.0|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|9 |Բնապահպանություն | 116.1| 23.4| 45.9| 23.4| 23.4|
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
|10 |Բնական և տեխնածին | 205.0| 3.0| 48.0| 70.0| 84.0|
| |աղետների նվազեցում | | | | | |
|___|______________________|_________|_______|_______|_______|________|
| |Ընդամենը | 32936.5| 4153.2| 5900.4| 7827.3| 15055.6|
._____________________________________________________________________.