ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ԱԽ-13-Ո-17
2011 թ.
ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԱՎԱՆ ԵՎ ՆՈՐ ՆՈՐՔ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆՆԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐ ՍԱՄՎԵԼ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
ՀԵՏԵՎՅԱԼ ԿԱԶՄՈՎ`
նախագահությամբ` Ա. Մկրտումյանի
մասնակցությամբ ԱԽ անդամներ` Վ. Աբելյանի, Գ. Բադիրյանի,
Կ. Բաղդասարյանի, Ռ. Բարսեղյանի,
Տ. Բարսեղյանի, Ա. Թումանյանի,
Գ. Խանդանյանի, Ա. Խաչատրյանի,
Մ. Մակյանի, Մ. Մարտիրոսյանի,
Հ. Փանոսյանի, Ս. Օհանյանի
մասնակցությամբ դատավոր` Ս. Մնացականյանի
քարտուղարությամբ` Ն. Գաբրիելյանի
2011 թվականի հունիսի 24-ին Երևան քաղաքում` դռնփակ նիստում, քննարկելով Երևան քաղաքի Ավան և Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) դատավոր Սամվել Մնացականյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը,
ՊԱՐԶԵՑ
Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթը.
Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի (այսուհետ` Կարգապահական հանձնաժողով) 02.06.2011 թվականի թիվ N-Կ-2-10/2011 որոշմամբ դատավոր Ս. Մնացականյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախագահի 01.06.2011 թվականի թիվ Ե-2966 գրությունը` հասցեագրված Կարգապահական հանձնաժողովին:
2. Կարգապահական խախտման վերաբերյալ Կարգապահական հանձնաժողովի եզրակացությունը.
Կարգապահական հանձնաժողովն Արդարադատության խորհրդին (այսուհետ` Խորհուրդ) է ներկայացրել եզրակացություն` կարգապահական պատասխանատվության հիմք հանդիսացող ներքոհիշյալ խախտումների վերաբերյալ, որոնք Կարգապահական հանձնաժողովը գնահատել է որպես դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, դատավորի վարքագծի կանոնի կոպիտ խախտում:
Ըստ եզրակացության
Նախաքննական մարմինն Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանին (այսուհետ` Մեղադրյալ) 30.04.2011 թվականին (քրեական գործը հարուցվել է 28.04.2011 թվականին) մեղադրանք է առաջադրել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերով այն բանի համար, որ նա 28.04.2011 թվականին` ժամը 13.00-ի սահմաններում, ջրաչափի տվյալները ստուգելու պատրվակով բաց դռնից ապօրինի մուտք է գործել Երևան քաղաքի Ավան, Հովհաննես Հովհաննիսյան 25/2 շենքի 8-րդ բնակարան, որտեղ Ռիմա Ավետիսի Մանուկյանի կյանքի և առողջության համար վտանգավոր բռնության, այն է` նախապես իր մոտ գտնվող ատրճանակի գործադրման սպառնալիքով ավազակային հարձակում է կատարել Ռ. Մանուկյանի նկատմամբ և վերջինիս կողմից կրվող, զգալի չափի` 300.000 ՀՀ դրամ ընդհանուր արժողության ոսկյա ականջօղերը և ոսկյա մեկ հատ մատանին հափշտակելով` հիշյալ բնակարանից դիմել է փախուստի:
Նախաքննական մարմինը 30.04.2011 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել Դատարան Մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ:
Դատարանը (նախագահող դատավոր` Ս. Մնացականյան), թիվ ԵԱՆԴ/0062/06/11 քրեական վարույթի շրջանակներում քննության առնելով քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի միջնորդությունը, 30.04.2011 թվականի որոշմամբ այն բավարարել է: Մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է ընտրվել կալանք 2 (երկու) ամիս ժամկետով:
Որոշվել է կալանքի սկիզբը հաշվել ձերբակալման օրվանից` 29.04.2011 թվականից:
Դատարանի 30.04.2011 թվականի որոշման դեմ ներկայացվել է վերաքննիչ բողոք:
ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (նախագահող դատավոր` Գ. Մելիք-Սարգսյան) 23.05.2011 թվականի որոշմամբ մերժվել է Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանի վերաքննիչ բողոքը:
Դատարանը կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու միջնորդությունը քննարկելու մասին 30.04.2011 թվականի որոշման մեջ մասնավորապես նշել է. «Դատարանը, քննության առնելով միջնորդությունը, լսելով կողմերին, ուսումնասիրելով ներկայացրած փաստերը, հիմնավորումները, բացատրությունները և նյութերը, արձանագրեց բավարար հիմնավոր փաստեր, որոնք հավանական կդարձնեն այն հանգամանքը, որ մեղադրյալ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանը, ազատության մեջ մնալով, կխոչընդոտի գործի քննությանը:
Ներկայացված փաստերը դատարանին բավարար և հիմնավոր հիմք են տալիս ենթադրելու, որ Ա. Խաչատրյանը, ում մեղսագրվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերի հատկանիշներով արգելված արարք, կարող է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից, խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը գործի համար կարևոր նշանակություն ունեցող փաստեր թաքցնելու կամ կեղծելու միջոցով, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով անհարգելի պատճառով չներկայանալու կամ այլ ճանապարհով խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և պատիժ կրելուց:
Դատարանը մեղադրյալ Ա. Խաչատրյանի մասնակցությունը մեղսագրվող հանրորեն վտանգավոր արարքին որպես հիմնավոր կասկած դիտում է անձին ճանաչման ներկայացնելու մասին արձանագրությունը, որով տուժող Ռիմա Մանուկյանը ճանաչել է մեղադրյալ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանին, առերես հարցաքննության արձանագրությունը, որտեղ տուժողը պնդել է Ա. Խաչատրյանի կողմից իր նկատմամբ ավազակային հարձակում կատարելու հանգամանքը:
Ելնելով վերոգրյալից` դատարանը գտնում է, որ քննիչի ներկայացրած միջնորդությունը հիմնավոր է և պետք է բավարարել»:
Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանը 11.05.2011 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել Դատարան Մեղադրյալի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին:
19.05.2011 թվականի դատական նիստում Մեղադրյալի պաշտպանը հրաժարվել է իր կողմից ներկայացված միջնորդությունից, քանի որ պաշտպանական կողմը տվյալ ժամանակահատվածում նպատակահարմար չի գտնում դրա քննարկումը, և Դատարանին խնդրել է միջնորդությունը թողնել առանց քննության:
Դատարանի նույն օրվա որոշմամբ Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանի կողմից ներկայացված միջնորդությունը թողնվել է առանց քննության:
Դատարանն արդեն երկրորդ անգամ` 30.05.2011 թվականին` կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու մասին որոշման կայացումից մեկ ամիս անց, կրկին քննության է առել Մեղադրյալի պաշտպանի կողմից ներկայացված միջնորդությունը` ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու վերաբերյալ:
Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանի կողմից ներկայացված միջնորդությունը Դատարանի 30.05.2011 թվականի որոշմամբ բավարարվել է, և Մեղադրյալի նկատմամբ 30.04.2011 թվականին ընտրված խափանման միջոց կալանքը փոխարինվել է այլընտրանքային խափանման միջոցով` գրավով:
Դատարանն իր` 30.05.2011 թվականի որոշման նկարագրական-պատճառաբանական մասում մասնավորապես նշել է. «Ելնելով վերոգրյալից` պաշտպանը միջնորդեց իր պաշտպանյալ Ա. Խաչատրյանի նկատմամբ կիրառել այլընտրանքային խափանման միջոց` գրավ` պատճառաբանելով, որ Ա. Խաչատրյանին ազատ արձակելու համար իրական երաշխիքներ են հանդիսանում այն, որ նա նախկինում չի արատավորվել, չի դատապարտվել, ազատության մեջ մնալով չի թաքնվի վարույթն իրականացնող մարմնից, չի խոչընդոտի մինչդատական վարույթում գործի քննությանը, նախաքննության մասնակից անձանց վրա անօրինական ազդեցություն չի գործադրի, բացի այդ, ունի մշտական բնակության վայր, երիտասարդ է, պատրաստվում էր ամուսնանալ, սակայն ձերբակալման հետևանքով հետաձգվում է վերջինիս ամուսնությունը, որը կարող է իր բացասական հետևանքներն ունենալ, նաև նրա խնամքին է գտնվում վատառողջ մայրը:
Մեղադրող Ա. Մկրտչյանը և քննիչ Ժ. Թովմասյանը ներկայացրած միջնորդության դեմ չառարկեցին:
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմից բխում է, որ անձի կալանավորման հարցը լուծելիս ՀՀ իրավասու դատարանները լիազորված են քննարկել մեղադրյալի ներկայանալը երաշխավորող այլընտրանքային միջոցների կիրառման հնարավորությունը, իսկ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հիման վրա այդպիսի միջոց է գրավը:
Հետևաբար «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմը ՀՀ իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է, և ՀՀ իրավասու դատարաններն անկախ անձին մեղսագրվող հանցագործության ծանրության աստիճանից լիազորված են քննարկել մեղադրյալին գրավի կիրառմամբ կալանավորումից ազատ արձակելու հնարավորության հարցը:
Այսպիսով, դատարանը, քննարկելով միջնորդությունը, ուսումնասիրելով ներկայացված նյութերը, գտնում է, որ սույն քրեական գործի շրջանակներում մեղադրյալ Ա. Խաչատրյանի նկատմամբ գրավի կիրառումը պետք է ճանաչել թույլատրելի, ինչը կարող է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ պահել մեղադրյալի գտնվելը և ապահովել նրա պատշաճ վարքագիծը:
Ելնելով վերոգրյալից` դատարանը, մեղադրյալ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելը ճանաչելով թույլատրելի, գրավի չափ է սահմանում մեկ միլիոն (1.000.000) ՀՀ դրամը»:
Վերլուծելով վերոշարադրյալ հանգամանքները Կարգապահական հանձնաժողովն արձանագրում է.
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:
ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի օրինական և հիմնավորված:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի պատճառաբանված: Պատճառաբանման ենթակա են դատարանի կողմից դատավճռում շարադրվող բոլոր հետևությունները և որոշումները:
Դատական ակտերի օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության հարցին ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է Ֆ. Գալստյանի գործով որոշման մեջ, որում իրավական դիրքորոշում է ձևավորել այն մասին, որ «(...) ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածով սահմանված` դատավճռին ներկայացվող օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության պահանջները վերաբերելի են նաև մինչդատական վարույթի նկատմամբ իրականացվող դատական վերահսկողության շրջանակներում կայացվող դատական ակտերին (որոշումներին):
Դատական ակտն օրինական է, եթե կայացվել է գործող օրենսդրության պահանջների պահպանմամբ, և հիմնավորված, եթե դրանում արված հետևությունները հիմնված են դատական քննության ժամանակ հետազոտված ապացույցների վրա: Դատական ակտի պատճառաբանվածությունը կոչված է պարզաբանելու, թե ինչու է դատարանը եկել այս կամ այն հետևության, որ իրավանորմերով է ղեկավարվել նման որոշում կայացնելիս և միևնույն ժամանակ հնարավորություն է ստեղծում վերադաս դատարանի կողմից դատական ակտի օրինականության և հիմնավորվածության ստուգման համար:
Պատճառաբանված որոշման բացակայությունն արդեն իսկ օբյեկտիվորեն սահմանափակում է վերադաս դատական ատյանի հնարավորությունը լիարժեք դատական ստուգման ենթարկելու բողոքարկվող դատական ակտի օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը և կայացնելու արդարացի որոշում, հետևաբար դատական ակտի չպատճառաբանված լինելը հանգեցնում է քրեական դատավարության կարևորագույն սկզբունքներից մեկի` ՀՀ Սահմանադրությամբ և քրեադատավարական օրենքով երաշխավորված արդար դատական քննության իրավունքի խախտման» (տե՛ս Ֆրունզիկ Խաչիկի Գալստյանի գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2010 թվականի մարտի 26-ի թիվ ԵԿԴ/0058/11/09 որոշման 17-19-րդ կետերը):
Մինչդեռ Դատարանն իր` 30.05.2011 թվականի որոշմամբ կալանավորումն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելիս որևէ ձևով չի պատճառաբանել նման եզրահանգման գալը: Դատարանը չի մատնանշել որևէ փաստական հանգամանք, որը հնարավորություն կտար հանգել հետևության այն մասին, որ 30.04.2011 թվականի որոշմամբ արձանագրված և կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու հիմք հանդիսացած հանգամանքները վերացել են: Փաստորեն, Դատարանը, առանց որևէ իրավական հիմնավորումների, բավարարվելով միայն «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածների վկայակոչմամբ, գրավի կիրառումը ճանաչել է թույլատրելի:
Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ դատավոր Ս. Մնացականյանն առանց պատճառաբանության սույն գործով կալանավորումն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին որոշում կայացնելիս դրսևորել է կամայական մոտեցում, որի արդյունքում կայացված անհիմն և չպատճառաբանված որոշմամբ ազատ է արձակվել ծանր հանցագործության` ավազակության մեջ մեղադրվող անձը: Կարգապահական հանձնաժողովը նաև գտնում է, որ առանց պատճառաբանության անձին ազատ արձակելու վերաբերյալ որոշումը չի կարող ապահովել դատական իշխանության կայացրած որոշումների նկատմամբ հանրության վստահությունը, ընդհակառակը` այն նսեմացնում է դատական իշխանության հեղինակությունը:
Կարգապահական հանձնաժողովը հարկ է համարում նշել, որ դատական գործի քննության ընթացքում դատավորի կողմից դրսևորած կամայական մոտեցման անթույլատրելիության վերաբերյալ իր իրավական դիրքորոշումն է հայտնել Արդարադատության խորհուրդը 05.11.2010 թ. թիվ ԱԽ-19-Ո-19 որոշմամբ:
Հիմք ընդունելով վկայակոչված որոշման մեջ առկա հիմնավորումները` Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ կամայականության դրսևորում է ոչ միայն առանց պատճառաբանության անձին կալանավորելը, այլ նաև առանց պատճառաբանության անձի նկատմամբ կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց գրավ կիրառելը և նրան ազատ արձակելը:
Կարգապահական հանձնաժողովը հարկ է համարում նաև նշել, որ Դատարանն իր որոշման մեջ ոչ միայն պետք է ցույց տար «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի, նորմատիվ իրավական ակտերի այս կամ այն հոդվածը, այլ պետք է պատճառաբաներ, թե հատկապես ինչու է տվյալ նորմը տվյալ դեպքում համարվում կիրառելի:
Դատական ակտի իրավական հիմնավորումը բնութագրում է ինչպես դատարանի, այնպես էլ կոնկրետ դեպքում Դատարանի կողմից մինչդատական վարույթի նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու գործառույթը, ընդգծում դատական գործունեության և դատական ակտի օրինականությունը:
Հետևաբար Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ սույն գործով կայացված կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին որոշմամբ Դատարանը դրսևորել է կամայական մոտեցում:
Կարգապահական հանձնաժողովը միաժամանակ գտնում է, որ սույն գործով Դատարանի կողմից կայացված կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին կամայական և չպատճառաբանված որոշման կայացման արդյունքում խախտվել է ՀՀ Սահմանադրությամբ և քրեական դատավարության օրենսգրքով երաշխավորված արդար դատական քննության իրավունքը:
Կարգապահական հանձնաժողովը, անդրադառնալով դատավորի կողմից ներկայացված բացատրության մեջ նշված միջազգային և ներպետական օրենսդրական ակտերի բովանդակության վերլուծությանը, գտնում է, որ դրանց վերլուծությունից չի բխում, որ դատավորն իրավունք ունի չպատճառաբանված և կամայական դատական ակտեր կայացնել, ուստի Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ անհիմն են բացատրության մեջ դատավորի կողմից բերված փաստարկները:
Վերոգրյալի հիման վրա Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ դատավոր Ս. Մնացականյանի կողմից թույլ են տրվել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին, 4-րդ մասերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, ինչպես նաև գործը քննելիս և լուծելիս չի ապահովել ՀՀ դատական օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով սահմանված` պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածություն: Վերոնշյալ հանգամանքները ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերի ուժով հիմք են դատավորին և կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար:
Կարգապահական հանձնաժողովը միաժամանակ գտնում է, որ դատական ակտը, որը պարունակում է դատավարական օրենքի նորմերի խախտում, չի կարող կայացվել դատավորի մեղքի բացակայությամբ: Տվյալ պարագայում դատավորի մեղավորությունն առկա է, քանի որ նա չի դրսևորել բավարար ուշադրություն և շրջահայացություն, որի արդյունքում չեն պահպանվել արդարության և օրինականության սկզբունքները, և թույլ են տրվել դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, դատավորի վարքագծի կանոնի կոպիտ խախտում:
3. Դատավորի բացատրությունում բերված փաստարկները Կարգապահական հանձնաժողովի կողմից հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.
Դատավոր Ս. Մնացականյանը Կարգապահական հանձնաժողովին ներկայացրել է բացատրություն, որում նշել է.
«Կարգապահական հանձնաժողովը, 2011 թ. հունիսի 2-ին քննության առնելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախագահի 01.06.2011 թ. թիվ Ե-2966 գրությունը, գտել է, որ իմ կողմից թույլ են տրվել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին, 4-րդ մասերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, ինչպես նաև գործը քննելիս և լուծելիս չի ապահովվել ՀՀ դատական օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով սահմանված պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածություն:
Կարգապահական հանձնաժողովը գտել է, որ վերոնշյալ խախտումները ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերի ուժով հիմք են դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար:
Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի կողմից կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին որոշմամբ ներկայացված փաստերի առկայության դեմ առարկում եմ և վիճարկում դրանց որակումը` որպես կարգապահական խախտում, ոչ պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածության դրսևորում և դատավորի կողմից վարքագծի կանոնների կոպիտ կամ պարբերաբար խախտում:
Դատարանը 30.05.2011 թ. մեղադրյալ Ալբերտ Խաչատրյանի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին որոշումը կայացնելիս ղեկավարվել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նորմերով, ՀՀ ներպետական դատական պրակտիկայով, միջազգային հանրաճանաչ նորմերով և սկզբունքներով, ինչպես նաև իր` որպես դատավորի խղճով, փաստերի իր մեկնաբանությամբ և իր ներքին համոզմամբ:
Համաձայն ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի` դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմք է արդարադատություն իրականացնելիս դատավարության օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումը:
Սույն նորմի համատեքստում պետք է ենթադրել, որ ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տված կլիներ, եթե գրավը կիրառած լիներ այն դեպքում, երբ գրավի կիրառումը պարզապես արգելված լիներ դատավարական օրենսգրքով: Մինչդեռ, դատավարական օրենսգրքով գրավի կիրառումն արգելված չէ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածում թվարկված են խափանման միջոցների տեսակները, որոնց թվում է նաև գրավը: Գրավը համարվում է կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց, և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` կալանավորումը և դրա այլընտրանքային խափանման միջոցը մեղադրյալի նկատմամբ կարող են կիրառվել միայն այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել 135-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված գործողություններ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գրավը կիրառվում է ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվողին կալանքից ազատելու համար: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` դատարանն իրավունք ունի մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել անթույլատրելի երեք դեպքերում, մասնավորապես, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից: Այս պարագայում դրանցից ոչ մեկը կիրառելի չէին, քանի որ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանի անձը պարզ էր, ուներ մշտական բնակության վայր և փորձ չէր արել թաքնվել վարույթն իրականացնող մարմնից, ուստի դատարանի համար որևէ արգելք չկար նրա նկատմամբ գրավ չկիրառելու, հետևաբար այս առումով ՀՀ դատավարական օրենսդրության խախտում տեղի չի ունեցել: Հավելեմ, որ Ա. Խաչատրյանը, ներկայումս գտնվելով ազատության մեջ, չի խուսափել վարույթ իրականացնող մարմնից և դրսևորել է պատշաճ վարքագիծ:
135-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված են 134-րդ հոդվածով սահմանված խափանման միջոցների կիրառման հիմքերը, այսինքն` եթե հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կկատարի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված որևէ գործողություն, կիրառվում է ցանկացած խափանման միջոց` առանց որևէ բացառության:
Գրավը չի կարող կիրառվել, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից:
Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ ՀՀ Սահմանադրության և դատավարական օրենսդրության խախտում է տեղի ունեցել, քանի որ գրավի կիրառմամբ ազատ է արձակվել ծանր հանցագործության մեջ մեղադրվող անձը:
Համաձայն ՀՀ ներքին օրենսդրության` ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործության համար գրավի կիրառումն անթույլատրելի է, իսկ Ա. Խաչատրյանին մեղադրանք էր առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերով նախատեսված հանցագործության համար, որն ըստ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի` ծանր հանցագործություն է:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) նախադեպային իրավունքով սահմանված է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը ինքնաբերաբար խախտվում է, եթե ազգային օրենսդրությունն արգելում է գրավի կիրառումն այն անձանց նկատմամբ, ովքեր մեղադրվում են ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործության կատարման մեջ: Այլ կերպ ասած` եթե դատավորը զրկված է գրավ կիրառելու հնարավորությունից օրենսդրական արգելքի պատճառով, ապա նման հանգամանքն ինքնին հանգեցնում է Կոնվենցիայի խախտմանը: Նման իրավիճակները Եվրոպական դատարանը համարում է «պարտադիր կալանքի համակարգ»:
«Պարտադիր կալանքի ցանկացած համակարգ per se անհամատեղելի է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի հետ» (Նախմանովիչն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 55669/00, 02/03/2006, պարբ. 79):
Համաձայն Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի` «Սույն հոդվածի 1-ին մասի (c) ենթակետի դրույթներին համապատասխան` ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք անհապաղ տարվում է դատավորի կամ այլ պաշտոնատար անձի մոտ, որն օրենքով լիազորված է իրականացնելու դատական իշխանություն, և ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունք: Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով»:
Խնդրո առարկա հարցի կապակցությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի մոտեցումը հստակ արտահայտված է Կաբալերոն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության
(Caballero v. THE UNITED KINGDOM, Application no. 32819/96, 08.02.2000 թ.) և Էս Բի Սին ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (S.B.C. v. THE UNITED KINGDOM Application no. 39360/98, 19.06.2001 թ.) գործերով վճիռներում:
Դրանցում Եվրոպական դատարանը դիրքորոշում է հայտնել, որ այն պայմաններում, երբ գրավի կիրառմամբ անձին ազատ արձակելու հարցի քննարկման հնարավորությունը որոշակի գործերով ի սկզբանե արգելված է օրենսդրությամբ, ապա մինչդատական վարույթի ժամանակ կալանքի հարցի լուծման նկատմամբ դատական վերահսկողության նման սահմանափակումը Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի խախտում է (տե՛ս Կաբալերոյի գործով վճռի § 18-21-ը, Էս Բի Սիի գործով վճռի § 22-ը և § 23-ը):
Այսպիսով, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմից բխում է, որ անձի կալանավորման հարցը լուծելիս ՀՀ իրավասու դատարանները լիազորված են քննարկել դատաքննությանը մեղադրյալի ներկայանալը երաշխավորող այլընտրանքային միջոցների կիրառման հնարավորությունը, իսկ համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 4-րդ մասի` այդպիսի միջոց է գրավը:
Ըստ ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի` միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են: Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են այդ նորմերը:
Հետևաբար «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմը ՀՀ իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է, և ՀՀ իրավասու դատարանները, անկախ անձին մեղսագրված հանցագործության ծանրության աստիճանից, լիազորված են քննարկել մեղադրյալին գրավի կիրառմամբ ազատ արձակելու հնարավորության հարցը:
Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի վճիռներով սահմանվել է, որ խափանման միջոց կալանքը կիրառելու կանխավարկածը միշտ պետք է գործի հօգուտ ազատ արձակման:
Ազատ արձակումը մերժելու համար եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի շրջանակներում իրավաչափ են համարվում հետևյալ հիմքերը.
ա. Մեղադրյալի` դատական քննությանը չներկայանալու ռիսկը (Իլիջկովն ընդդեմ Բուլղարիայի, ՄԻԵԴ, գանգատ թիվ 33977/96, 26.7.01, W-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, ՄԻԵԴ, գանգատ թիվ 14379/88, 26.1.93, Շարք Ա, թիվ 254-Ա):
բ. Արդարադատության իրականացմանը խոչընդոտելը (Կլութն ընդդեմ Բելգիայի, գանգատ թիվ 12718/87, Շարք Ա, թիվ 225, 12.12.91. (1992) 14 EHRR 717): Հաշվի են առնվում այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են վկայի վրա ազդելը, մյուս կասկածյալներին նախազգուշացնելը, ապացույցներ վերացնելը, սակայն ռիսկը պետք է լինի որոշակի և ապացույցների վրա հիմնված: (Մինչդեռ վիճարկվող գործով, ըստ քննիչի ներկայացրած մեղադրանքի և տուժողի հայտարարության, իր նկատմամբ հանցավոր ոտնձգությունը կատարվել է մեկ անձի կողմից, և գործով այլ կասկածյալներ չեն եղել: Ինչ վերաբերում է վկայի վրա ազդելուն կամ ապացույցներ վերացնելուն, ապա մեղադրյալը մեկ ամիս գտնվել է կալանքի տակ, և ըստ էության նախաքննական մարմինն այդ ընթացքում պետք է կատարած լիներ արդյունավետ նախաքննություն` հարցաքններ ականատես վկաներին, ձեռք բերեր այն ապացույցները, որոնք կարող էին գտնվել վերացնելու վտանգի տակ, բացի այդ, Ա. Խաչատրյանը չէր կարող ազդել նրանց վրա և այդպիսով խոչընդոտել գործի քննությանը, քանի որ հնարավորություն չէր ունեցել հաղորդակցվելու այլ անձանց հետ):
գ. Հետագա իրավախախտումների կանխումը (Մյուլլերն ընդդեմ Ֆրանսիայի, գանգատ թիվ 21802/93, 17/3/97): Հաշվի է առնվում հանրային շահը, սակայն ռիսկը պետք է լինի իրական:
դ. Հասարակական կարգի պահպանումը (Լետելլյերն ընդդեմ Ֆրանսիայի, գանգատ թիվ 12369/86. Շարք Ա, թիվ 207, 26.6.91, (1992) 14 EHRR 83 (օրինակ` մեղադրյալին ազատ արձակելու դեպքում հանրային արձագանքը կարող է հանգեցնել անկարգության)):
Եվրոպական դատարանը բազմիցս շեշտել է, որ դատաքննության չներկայանալու ռիսկը չի կարող բացառապես կախված լինել սպասվող հնարավոր պատժի խստությունից: Հետևաբար պետք է հաշվի առնել այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են անձի բնութագիրը, նրա բարոյական հատկանիշները, գույքային վիճակը, զբաղմունքը, երկրի հետ կապերը, ընտանեկան կապերը (W-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, ՄԻԵԴ, գանգատ թիվ 14379/88, 26.1.93, Շարք Ա, թիվ 254-Ա): Օրինակ Եվրոպական դատարանը սահմանել է.
i. «Ինչպես Հանձնաժողովը, այնպես էլ Դատարանը, նկատում է, որ Դիմողին չազատելու մասին որոշումներում չի երևում, որ առկա էր փախուստի դիմելու իրական վտանգ: Չնայած նման վտանգ կարող է գոյություն ունենալ այն դեպքերում, երբ նախատեսվող պատիժը նախատեսում է երկարատև բանտարկություն, սակայն Դատարանը նշում է, որ փախուստի դիմելու վտանգը չի կարելի գնահատել միայն նախատեսվող պատժի խստության հիման վրա»: (Մյուլլերն ընդդեմ Ֆրանսիայի, գանգատ թիվ 21802/93, 17/3/97):
ii. «... Դատարանն ընդգծում է, որ փախուստի վտանգը չի կարելի գնահատել բացառապես սպասվող հնարավոր պատժի խստության հիման վրա, հարկ է հաշվի առնել մի շարք այլ վերաբերելի գործոններ, որոնք կարող են կամ հաստատել փախուստի վտանգի առկայությունը, կամ ակնհայտ դարձնել, որ այդ վտանգն այնքան չնչին է, որ չի կարող հիմնավորել մինչդատական կալանքը ...»:
iii. «Ինչ վերաբերում է շարունակվող կալանքի հիմքերին, ապա ներպետական դատարանները կիրառել էին օրենքը և պրակտիկան մի կանխավարկածի ներքո, համաձայն որի` կալանքի ժամկետի երկարաձգումն անհրաժեշտ է բոլոր այն գործերում, որտեղ ենթադրվող պատիժն անցնում էր խստության որոշակի սահմանից... Եվրոպական դատարանը բազմիցս որոշել է, որ մեղադրանքի ծանրությունն ինքնին չի կարող արդարացնել կալանքի երկարաձգումը» (Իլիջկովն ընդդեմ Բուլղարիայի, 26/07/2001 թ., պարբ. 79 և 81):
«87. Սույն գործով դատարանը վճռում է, որ պետական մարմինները, չանդրադառնալով կոնկրետ վերաբերելի փաստերին և հիմնվելով միայն օրենքով սահմանված այն կանխավարկածի վրա, որ կարևոր է հաշվի առնել միայն մեղադրանքի ծանրության աստիճանը ... չեն ունեցել բավարար հիմքեր դիմողի կալանքը երկարաձգելու համար» (Նույն տեղում, կետ 87):
iv. «77. Դատարանը գտնում է, որ քրեադատավարական օրենսդրությունը, որը գործում էր այդ ժամանակ, հնարավորություն էր տալիս մեղադրյալին կալանքի տակ պահել զուտ միայն կատարված հանցանքի վտանգավորության հիմքով: ՈՒստի ազգային դատարանները պարտադրված չէին մատնացույց անել որևէ հիմքերի առկայությունը անձին կալանավորելու համար:
78. Համաձայն պրակտիկայի, որը զարգացրել է Եվրոպական դատարանը, մեղադրանքի ծանրությունը որպես այդպիսին չի կարող արդարացնել կալանքի ժամկետը նախաքննության ընթացքում (Ռոլխինն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 54071/00, պարբ. 66 7/4/2005 Պանչենկոն ընդդեմ Ռուսաստանի, 45100/98, պարբ. 102, 8/2 2005 թ. և Իլիջկովն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 33977/96, պարբ. 81, 26/7/2001 թ./)»:
(Նախմանովիչն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 55669/00, 02/03/2006, պարբ. 77/78):
Նոր իրավախախտում կատարելու ռիսկի առումով Եվրոպական դատարանը նշել է.
i. «Դատարանը գտնում է, որ մեղադրանքի ծանրությունը կարող է հիմնավորել դատական մարմինների կողմից կասկածյալին կալանավորելը և նախնական կալանքի տակ թողնելը նրա կողմից իրավախախտումների կատարման փորձերը կանխելու նպատակով: Այդուհանդերձ անհրաժեշտ է, ի թիվս այլ պայմանների, որպեսզի վտանգը լինի հիմնավոր, իսկ ձեռնարկվող միջոցը` պատշաճ, հաշվի առնելով գործի հանգամանքները և, մասնավորապես, տվյալ անհատի անցյալը և անձնական հատկանիշները...» (Քլոթն ընդդեմ Բելգիայի, 12/12/1991 թ., կետ 40):
Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի թիվ (2006) 13 հանձնարարականը նախնական կալանքն օգտագործելու, կիրառման պայմանների և խախտումների դեմ երաշխիքների մասին.
i.»...3. (1) Հաշվի առնելով անմեղության կանխավարկածը և անձի` ի սկզբանե ազատ լինելու կանխավարկածը, իրավախախտում կատարելու մեջ կասկածվող անձանց նկատմամբ նախնական կալանքի կիրառումը պետք է լինի բացառություն, այլ ոչ թե նորմ:
(2) Իրավախախտում կատարելու մեջ կասկածվող անձանց (կամ անձանց որոշակի խմբերի) նկատմամբ նախնական կալանքի տակ պահելու պարտադիր պահանջ չպետք է լինի:
(3) Անհատական գործերով նախնական կալանքը պետք է կիրառվի միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում և որպես ծայրահեղ քայլ: Այն չպետք է կիրառվի որպես պատժող միջոց:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր` 13.07.2007 թվականի ՎԲ-115/07 գործով կայացրած որոշմամբ, անդրադառնալով ՀՀ քրեական օրենքով նախատեսված ծանր հանցագործության մեջ մեղադրվող անձանց նկատմամբ գրավի կիրառման հարցին, հղում է կատարել Եվրոպական դատարանի Կաբալերոն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (Caballero v. THE UNITED KINGDOM, Application no. 32819/96, 08.02.20002.) և Էս Բի Սին ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (S.B.C. v. THE UNITED KINGDOM, Application ni. 39360/98, 19.06.20012.) գործերով վճիռներին:
Ըստ Սահմանադրության 92-րդ հոդվածի` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը կոչված է ապահովելու օրենքի միատեսակ կիրառությունը: Վերը նշված որոշմամբ Վճռաբեկ դատարանը ՀՀ դատարաններին թույլատրել է այդուհետ գրավ կիրառելու հարցը քննարկել բոլոր գործերով և միևնույն ժամանակ նշել, որ ըստ ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի` միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են: Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են այդ նորմերը:
Կարգապահական հանձնաժողովը նշել է նաև այն, որ դատարանը կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելուց հետո` մեկ ամիս անց, 30.05.11 թ. արդեն երկրորդ անգամ կրկին քննության է առել պաշտպանական կողմի ներկայացրած միջնորդությունը գրավի կիրառման վերաբերյալ և բավարարել է:
Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի` պաշտպանության կողմն ազատ է ցանկացած պահի կալանավորված անձին գրավով ազատելու (կալանքը գրավով փոխարինելու) միջնորդություն հարուցել առաջին ատյանի դատարան (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 137-րդ հոդվածի 4-րդ մաս), քանի որ գրավը կիրառվում է միայն այն դեպքում, երբ առկա է դատարանի որոշումը մեղադրյալին կալանավորելու մասին (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի 4-րդ մաս):
Դատարանը որոշում կայացնելիս հաշվի է առել 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված «այլ էական հանգամանքները», որոնք ներկայացվել էին պաշտպանի կողմից: 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասի վերլուծությունից առերևույթ ակնհայտ է դառնում, որ այլ էական հանգամանքներ հասկացությամբ օրենսդիրը նկատի է ունեցել անձին բնութագրող ցանկացած հանգամանք, օրինակ` կնոջ հղի լինելու հանգամանքը, ընտանիքի միակ կերակրող լինելու հանգամանքը, խնամքին գտնվող անձանց հանգամանքը, պատերազմական գործողությունների մասնակցած լինելու հանգամանքը, պետական պարգևներ ստացած լինելու հանգամանքը և այլն:
Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ դատարանը գրավ կիրառելու մասին 30.05.2011 թ. որոշմամբ խախտել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին պարբերությունը, ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին պարբերությունը և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերը:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի օրինական և հիմնավորված, իսկ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի պատճառաբանված: Պատճառաբանման ենթակա են դատարանի կողմից դատավճռում շարադրվող բոլոր հետևությունները և որոշումները: Դատական ակտերի օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության հարցին ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է Ֆ. Գալստյանի գործով որոշման մեջ, որում իրավական դիրքորոշում է ձևավորել այն մասին, որ «... ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածով սահմանված` դատավճռին ներկայացվող օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության պահանջները վերաբերելի են նաև մինչդատական վարույթի նկատմամբ իրականացվող դատական վերահսկողության շրջանակներում կայացվող դատական ակտերին (որոշումներին)»:
Գտնում եմ, որ օրենքի 358-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում դատարանը թույլ չի տվել` ներկայացնելով հետևյալ հիմնավորումը.
Դատարանը դատավճիռ կամ մինչդատական վարույթի նկատմամբ իրականացվող դատական վերահսկողության շրջանակներում կայացվող դատական ակտեր (որոշումներ) կայացնելիս, ղեկավարվելով այդ հոդվածով, չի կարող կիրառել միայն դրա մասերը առանձին-առանձին, այսինքն` ներկայացված որոշմամբ օրենքի այդ նորմը չպետք է դիտարկել տրոհված և մեկուսի (առանձին), ավելին, այդ հոդվածը հնարավոր չէ կիրառել տրոհված կամ կետ առ կետ: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածը գործնականում հնարավոր է կիրառել թվով չորս մասերի իրավակարգավորման համակարգային ամբողջականության համատեքստում` քրեական գործում առկա տվյալների հաշվառմամբ:
Համաձայն 358-րդ հոդվածի 3-րդ մասի` դատարանի դատավճիռը հիմնավորված է, եթե` դրա հետևությունները հիմնված են միայն դատաքննության ժամանակ հետազոտված ապացույցների վրա.
այդ ապացույցները բավարար են մեղադրանքը գնահատելու համար,
դատարանի կողմից հաստատված ճանաչված հանգամանքները համապատասխանում են դատարանում հետազոտված ապացույցներին:
Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի` ապացույցների ստուգում և գնահատում կատարվում է 126-րդ (ապացույցների ստուգում) և 127-րդ հոդվածների (ապացույցների գնահատում) պահանջներով: Ապացույցների ստուգումը կատարվում է քրեական գործով ըստ էության դատաքննության ժամանակ քննելու ընթացքում, և դատավորը, խորհրդակցական սենյակում վերլուծության և գնահատման ենթարկելով յուրաքանչյուր ապացույց վերաբերելիության, թույլատրելիության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցությամբ, գործի լուծման համար բավարարության տեսանկյունից պատասխանում է հետևյալ հարցերին. ապացուցված է արդյոք արարքը, որի կատարման մեջ մեղադրվում է ամբաստանյալը, այդ արարքը համապատասխանում է արդյոք քրեական օրենսգրքի հատուկ մասի նորմերի հատկանիշներին, ապացուցված է արդյոք ամբաստանյալի կողմից այդ արարքը կատարելը, ապացուցված է արդյոք ամբաստանյալի մեղավորությունը տվյալ հանցանքը կատարելու մեջ, և եթե այո, ապա քրեական օրենսգրքի որ հոդվածով, մասով, կետով է նախատեսված և այլն:
Գտնում եմ, որ դատարանի կողմից կայացված որոշումը կարգապահական հանձնաժողովի կողմից անօրինական և չհիմնավորված գնահատելը ենթադրյալ է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Ինչպես վերը նշվեց, 358-րդ հոդվածը գործնականում հնարավոր է կիրառել թվով չորս մասերի իրավակարգավորման համակարգային ամբողջականության համատեքստում, հետևաբար, նույն հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է` «դատարանի դատավճիռն օրինական է, եթե այն կայացվել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, սույն օրենսգրքի և այն օրենքների պահանջների պահպանմամբ, որոնց նորմերը կիրառվում են տվյալ քրեական գործը լուծելիս»:
ՈՒստի, ըստ ներկայացրածի, եթե խախտվել է նշված հոդվածի 1-ին կետը, այսինքն` կայացված ակտն անօրինական է, հետևաբար պետք է խախտված համարվեր նաև 2-րդ կետը, համաձայն որի` «... դատարանի դատավճիռն օրինական է, եթե...»:
Համաձայն 4-րդ կետի` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի պատճառաբանված: Պատճառաբանման ենթակա են դատարանի կողմից դատավճռում շարադրվող բոլոր հետևությունները և որոշումները:
Հոդվածի վերլուծությունից առերևույթ ակնհայտ է դառնում, որ դատարանը դատավճիռ կայացնելիս պետք է կատարի ապացույցների ստուգում և գնահատում` ղեկավարվելով 126-րդ (ապացույցների ստուգում) և 127-րդ հոդվածների (ապացույցների գնահատում) պահանջներով, որի մանրամասները վերը ներկայացվել են:
Այսպիսով, կալանավորումը կամ դրա այլընտրանքային խափանման միջոց գրավն ընտրելիս դատավորը ոչ թե ստուգում և գնահատում է ապացույցները, այլ առանց կանխորոշելու մեղադրյալի մեղավորության հարցը, ղեկավարվելով անմեղության կանխավարկածի և ազատ արձակելու կանխավարկածի սկզբունքներով, ստուգում է կալանքի անհրաժեշտությունը հիմնավորող նյութերը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասում թվարկված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը:
Հետևաբար, որոշում կայացնելիս ղեկավարվել եմ անմեղության կանխավարկածի սկզբունքով, ազատ արձակման կանխավարկածով, ինչպես նաև իմ խղճով, իրավագիտակցությամբ, ներքին համոզմունքով և փաստերի իմ գնահատմամբ, քանի որ միայն դատավորին է վերապահված այդ իրավունքը` համաձայն թիվ 94/12 հանձնարարականի սկզբունքների:
Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի թիվ 94/12 հանձնարարականը դատավորների անկախության, արդյունավետության և նրանց դերի մասին.
i. «Սկզբունք 1- Դատավորների անկախության ընդհանուր սկզբունքները.
դ) Որոշում կայացնելու գործընթացում դատավորները պետք է լինեն անկախ և հնարավորություն ունենան գործել առանց որևէ սահմանափակումների, անհարկի ազդեցության, դրդման, ճնշումների կամ միջամտության ... դատավորները պետք է ունենան անսահմանափակ ազատություն, որոշումներ ընդունելու համար լինեն անկողմնակալ` ղեկավարվելով իրենց խղճով, փաստերի սեփական մեկնաբանությամբ և գործող իրավունքի նորմերով»:
ii. «Սկզբունք 5 - Դատավորի պատասխանատվությունները.
3. Դատավորները պետք է ունենան հատկապես հետևյալ պատասխանատվությունները.
բ) գործերը վարել անկողմնակալ կերպով` փաստերի իրենց գնահատմամբ և օրենքի իրենց հասկացողությամբ, որպեսզի բոլոր կողմերի համար ապահովվի արդարացի դատաքննությունը և որպեսզի կողմերի դատավարական իրավունքները հարգվեն Կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան:
ԵԽ եվրոպական դատավորների խորհրդատվական հանձնաժողովի թիվ 01 (2001) Կարծիքը` ուղղված Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեին դատական համակարգի անկախության և դատավորի անփոփոխելիության չափանիշների մասին.
1. «66. Դատավորները պետք է ունենան անսահմանափակ ազատություն, որոշումներ ընդունելու համար լինեն անկողմնակալ` ղեկավարվելով իրենց խղճով, փաստերի սեփական մեկնաբանությամբ և գործող իրավունքի նորմերով: Սա վերաբերում է առանձին վերցրած յուրաքանչյուր դատավորի»:
Դատարանը գործի քննության ընթացքում դատական ակտ կայացնելիս ղեկավարվում է իր խղճով, փաստերի սեփական մեկնաբանությամբ և ներկայացված փաստերի յուրովի գնահատմամբ` ելնելով քննարկվող իրավիճակի հանգամանքներից, որը չի կարելի գնահատել որպես կամայական մոտեցում:
Ընդունելի չէ որպես նյութական կամ դատավարական նորմի խախտում դիտել դատավորի սեփական մեկնաբանությունը և կարգապահական պատասխանատվության հիմք համարել, եթե դատավորի կարծիքը պարզապես տարբերվում է մյուս դատավորների կարծիքից, կամ արդարադատություն իրականացնելիս բացառապես ղեկավարվել է գործող պրակտիկայով և սովորույթներով, որը իրականում կարելի է գնահատել կամայական, ինչը հանրության մոտ թերահավատության և անվստահության մթնոլորտ կձևավորի ներպետական դատական իշխանության նկատմամբ:
Արդարադատության խորհրդի 2008 թ. ԱԽ-3-Ո-7 որոշմամբ ամրագրվել է, որ ներքին համոզմունքն անձնական մտավոր երևույթ է, որը չի ենթարկվում իրավական ուղղակի կարգավորման, ոչ ոք չի կարող ազդել դատավորի ներքին համոզմունքի ձևավորման վրա:
Դատարանը 30.05.2011 թ. կայացրել է որոշում` ղեկավարվելով «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայով, Եվրոպական դատարանի նախադեպային որոշումներով (ի դեպ, որոնց հաճախ հղում է կատարում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը և հիմնավորում իր նախադեպային որոշումները, որոնց կիրառումը պարտադիր է համարում ներպետական դատարանների համար) և ներպետական օրենսդրությամբ: Հետևաբար, այն, որ դատարանը, պատճառաբանված դատական ակտ չկայացնելով, խախտել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, հիմնավոր չէ և կարգապահական հանձնաժողովի կողմից իր ներկայացրած ենթադրյալ խախտումը չի պատճառաբանել:
Հենվելով Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի վրա, որը համապատասխանաբար սահմանում է` «Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի ... դատարանի կողմից ... արդարացի ... դատաքննության իրավունք»:
Ըստ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի` պատճառաբանված դատական ակտ ունենալու իրավունքի վերաբերյալ Եվրոպական դատարանը հայտնել է իր դիրքորոշումը. «Դատարանը կրկնում է, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը պարտավորեցնում է դատարաններին նշել իրենց վճիռների պատճառները, սակայն այն չի կարող հստակեցվել որպես յուրաքանչյուր փաստարկին մանրամասն պատասխան տալու պարտավորություն: Պատճառները նշելու պարտավորության կիրառման սահմանը կարող է տարբեր լինել` կապված ակտի բնույթի հետ: Այսպիսով, անհրաժեշտ է հաշվի առնել փաստարկների բազմազանությունը, որոնք դատավարության կողմը կարող է ներկայացնել դատարանին և Պայմանավորվող կողմերի տարբեր մոտեցումները օրենքի դրույթների, սովորութային կանոնների, իրավական կարծիքի և վճիռների ներկայացման և շարադրման վերաբերյալ»:
Համաձայն Արդարադատության խորհրդի ԱԽ-11-Ո-32-2007 որոշման` ձևավորվել է հետևյալ դիրքորոշումը. ... չեն կարող կիրառվել այն դատավորի նկատմամբ, որի կարծիքը պարզապես տարբերվում է իր գործընկերների կամ գործադիր իշխանության որևէ պաշտոնյայի կարծիքից»:
Դատավորը գործը քննելիս կայացված դատական ակտը պատճառաբանում և հիմնավորում է` ղեկավարվելով կիրառելի համարվող օրենսդրական նորմերով, ելնելով իր համար արժեքային համարվող փաստերի գնահատումից ե ներքին համոզմունքից:
Դատավորները գործերի քննությամբ իրենց իրավական գնահատմամբ և մեկնաբանությամբ են կիրառում նյութական և դատական օրենքներ, եթե նույնիսկ դատարանը սխալ է մեկնաբանում օրենքների նորմերը, ապա այդ հանգամանքն ինքնին չպետք է հիմք հանդիսանա դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար: Հակառակ մեկնաբանման դեպքում կստացվի, որ դատավորներն ինքնուրույն իրավունք չունեն իրենց վարույթներում քննվող գործերի լուծման նպատակով մեկնաբանելու օրենքները:
Հանձնաժողովի այն պատճառաբանությունը, որ չպատճառաբանված դատական ակտով խախտվել է ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածը, օբյեկտիվորեն սահմանափակելով վերադաս դատական ատյանի հնարավորությունը լիարժեք դատական ստուգման ենթարկելու, չի կարող իրավաչափ համարվել հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Մեղադրյալին կալանավորելու կամ չկալանավորելու, կալանքի ժամկետը երկարացնելու կամ երկարացնելուց հրաժարվելու մասին առաջին ատյանի դատարանի որոշումների բողոքարկման և բողոքի քննության ընթացքում վերաքննիչ դատարանն իրականացնում է ոչ թե գործի ամբողջ ծավալով ըստ էության քննություն (վերաքննություն), այլ ավելի սահմանափակ գործունեություն` համապատասխան որոշման օրինականության և հիմնավորվածության դատական ստուգում:
Դատական ակտը համարվում է օրինական և հիմնավորված, եթե այն պատճառաբանված է, իսկ պատճառաբանված հանգամանք է հանդիսանում ներկայացված փաստերի գնահատումը և վերաբերելիությունը:
Ելնելով վերոգրյալից` ակնհայտ է, որ օբյեկտիվորեն չէր կարող սահմանափակվել վերադաս դատական ատյանի հնարավորությունը` լիարժեք դատական ստուգման ենթարկելու ընդհանուր իրավասության դատարանի դատական ակտը:
Օրենսդրի կողմից եռաստիճան դատական համակարգի ստեղծման ամբողջ նպատակը դատական սխալները շտկելն է: Այսինքն` նշված իրավանորմերի պահանջով եռաստիճան դատական համակարգի ձևավորումն արդեն իսկ վկայում է այն մասին, որ արդարադատություն իրականացնելիս հնարավոր են նաև դատական սխալներ, և հենց մյուս ատյաններն են, որ պետք է վերանայեն ու շտկեն այդ սխալները:
Խորհուրդը վերը նշված դատավարական նորմերն ակնհայտ կոպիտ և պարբերաբար խախտումներ կարող էր բնութագրել, եթե արդարադատության իրականացման ընթացքում դատարանը չղեկավարվեր և չկիրառեր ՀՀ օրենքների, միջազգային պայմանագրերի նորմերի պահանջները, որոնք կարող էին հանգեցնել ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների կամ ազատությունների սահմանափակմանը` ազդելով գործով ճիշտ և օրինական որոշման կայացմանը, որի մասին է վկայում այն, որ կայացված դատական ակտը չի բողոքարկվել, և չեն խախտվել ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքներն ու ազատությունները:
Անդրադառնալով նրան, որ ըստ կարգապահական հանձնաժողովի` դատավորի կողմից խախտվել է ՀՀ դատական օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետը` այսինքն` չի դրսևորել պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածություն, ապա, մասնավորապես, այս պարագայում դա հանձնաժողովի յուրովի ընկալումն ու գնահատումն է:
Հարկ եմ համարում հավելել, որ ունեմ 26 տարվա մասնագիտական ստաժ, որից ՀՀ Գերագույն Սովետի իրավաբանական ծառայությունում որպես իրավախորհրդատու, այնուհետև զբաղեցրել եմ օրենսդրության փորձաքննության ենթաբաժնի ղեկավարի պաշտոնը, եղել եմ գործող Սահմանադրության նախագծի մշակման հանձնաժողովի աշխատանքային խմբի անդամ, գործող քրեական օրենսգրքի նախագծի մշակման հանձնաժողովի անդամ, երկար տարիներ աշխատել եմ ՀՀ դատախազությունում որպես տարբեր տարածքների դատախազ, ինչպես նաև գլխավոր դատախազությունում` դատարաններում մեղադրանքի պաշտպանության վարչության դատախազ և նշանակվել եմ դատավորի պաշտոնում` օրենսդրությամբ սահմանված կարգով` քննություններ հանձնելուց հետո:
Հայտնում եմ, որ իմ կողմից արդարադատություն իրականացնելիս որևէ նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ չի տրվել, ինչպես գործն ըստ էության լուծող, այնպես էլ մինչդատական վարույթի ակտ կայացնելիս:
Կարգապահական հանձնաժողովն իմ նկատմամբ կարգապահական վարույթ է հարուցել ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերի ուժով:
Համաձայն ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի` դատավորին կարգապահական պատասխանատվության հիմք է «արդարադատություն իրականացնելիս դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտման հիմքով` դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթը կարող է հարուցվել դատավորի կողմից տվյալ գործով գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը կայացնելուց հետո` մեկ տարվա ժամկետում»:
Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 10.1 կետի` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտեր են. «առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռը, քրեական գործով վարույթը կարճելու կամ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշումը, բժշկական բնույթի հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու մասին որոշումը, ինչպես նաև այդ ակտերի վերաքննիչ բողոքարկման արդյունքում վերաքննիչ դատարանի կայացրած դատական ակտերը, ինչպես նաև օրենքով նախատեսված դեպքերում վճռաբեկ դատարանի դատական ակտերը»:
30.05.2011 թ. Ավան և Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի կայացրած դատական ակտը` մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրված կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին որոշումը` որպես գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ, վերը նշված հոդվածում ընդգրկված չէ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետն առաջին ատյանի դատարանների` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերի համար բողոքարկման մեկամսյա ժամկետ է նախատեսում:
Նույն հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետն առաջին ատյանի դատարանի` կալանավորման, կալանքի ժամկետի երկարաձգման, բժշկական հաստատությունում անձանց տեղավորման մասին որոշումների բողոքարկման ժամկետ է նախատեսում հրապարակվելու պահից հնգօրյա ժամկետը, իսկ գործն ըստ էության չլուծող մյուս ակտերի համար` հրապարակվելու պահից տասնօրյա ժամկետը:
Դատարանը 30.05.2011 թ. դատական ակտ կայացնելիս, ղեկավարվելով վերոգրյալ հոդվածով, որպես գործն ըստ էության չլուծող դատական ակտի վերադասության կարգով բողոքարկման ժամկետ է սահմանել հնգօրյա ժամկետ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 10.1 կետի և 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի օրենսդրության մեկնաբանությունից պարզ է դառնում, որ 30.05.2011 թ. կայացված դատական ակտը վերջնական գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի տեսակ չէ:
Համաձայն դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի` դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք է «դատավորի կողմից վարքագծի կանոնների կոպիտ կամ պարբերաբար խախտում թույլ տալը»:
Չնայած այն բանին, որ հիշատակված դատական ակտի առնչությամբ իմ նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ, գտնում եմ, որ իմ կողմից թույլ չեն տրվել վարքագծի կանոնների կոպիտ խախտումներ, այնուամենայնիվ, պարբերական խախտումներ թույլ տալու հետ կապված հայտնում եմ, որ հարուցված կարգապահական վարույթն առաջինն է, և նրանում քննարկվում է մեկ իրավիճակ` կապված մեկ դատական ակտի հետ:
Մեկ անգամ ևս հավելեմ, որ որոշումը, որի օրինական լինելու հանգամանքն է վիճարկվում, համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նորմերի` վերջնական և գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ չի հանդիսանում, և այդ ակտով որևէ մեկի իրավունքները և ազատությունները չեն խախտվել և չեն սահմանափակվել, հակառակ դեպքում այն կվիճարկվեր վերադասության կարգով` բողոքարկվելու միջոցով:
ԵԱՀԿ հովանու ներքո` Արևմտյան Եվրոպայի, Հարավային Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի երկրներում դատական իշխանության անկախության հարցերով Կիևում 2010 թ. հունիսի 23-25-ը կայացած դատական իշխանության անկախության հարցերով փորձագետների խորհրդակցության կոնֆերանսի հանձնարարականում ամրագրվել է, որ դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթը պետք է վերաբերի կոպիտ և աններելի ոչ պրոֆեսիոնալ պահելաձևին, որը վնաս է հասցնում ամբողջ դատական իշխանության հեղինակությանը: Կարգապահական պատասխանատվությունը չպետք է տարածվի որոշումների և վճիռների բովանդակության վրա, այդ թվում` իրավաբանական մեկնաբանություններում դատավորների տարաձայնությունների դեպքերի, ինչպես նաև դատական սխալների կամ դատական համակարգի քննադատության դեպքերի վրա:
Ոչ մի դեպքում չի կարելի գնահատել դատավորներին նրանց որոշումների և վճիռների բովանդակությամբ (ինչպես ուղղակիորեն, այնպես էլ վերադաս ատյանների կողմից նրանց որոշումների բեկանման վիճակագրությամբ): Այն, ինչպես դատավորը լուծում է գործը, երբեք չպետք է լինի պատժելու առիթ:
Օրենսդիրը, եռաստիճան դատական համակարգ սահմանելով, ելել է այն կանխավարկածից, որ արդարադատության իրականացման ժամանակ հնարավոր են դատական սխալներ: Դատավորի կողմից սխալ թույլ տալը դեռևս չի նշանակում, որ նա անպայման պետք է պատժվի: Հակառակ մեկնաբանությունը կվնասի դատավորի անկախության կարևոր սկզբունքը, և դատավորների մեծ մասը պետք է պատժվեն, քանի որ նրանց կողմից կայացված դատական ակտերը բեկանվել են և դեռ կբեկանվեն նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմի խախտումների պատճառով:
Այս բոլորը հիմք է տալիս պնդելու, որ իմ նկատմամբ կարգապահական պատասխանատվություն կիրառելու հիմքերը բացակայում են, ուստի խնդրում եմ կարգապահական վարույթը ՀՀ դատական օրենսգրքի 156-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետի հիմքով կարճել»:
4. Կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.
Խորհուրդը հիմք է ընդունում արձանագրված հետևյալ փաստերը.
1. Նախաքննական մարմինը Մեղադրյալին 30.04.2011 թվականին մեղադրանք է առաջադրել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերով այն բանի համար, որ նա 28.04.2011 թվականին` ժամը 13.00-ի սահմաններում, ջրաչափի տվյալները ստուգելու պատրվակով բաց դռնից ապօրինի մուտք Է գործել Երևան քաղաքի Ավան, Հովհաննես Հովհաննիսյան 25/2 շենքի 8-րդ բնակարան, որտեղ Ռիմա Ավետիսի Մանուկյանի կյանքի և առողջության համար վտանգավոր բռնության, այն է` նախապես իր մոտ գտնվող ատրճանակի գործադրման սպառնալիքով ավազակային հարձակում է կատարել Ռ. Մանուկյանի նկատմամբ և վերջինիս կողմից կրվող, զգալի չափի` 300.000 ՀՀ դրամ ընդհանուր արժողության ոսկյա ականջօղերը և ոսկյա մեկ հատ մատանին հափշտակելով` հիշյալ բնակարանից դիմել է փախուստի:
2. Նախաքննական մարմինը 30.04.2011 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել Դատարան` Մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ:
3. Դատարանը, թիվ ԵԱՆԴ/0062/06/11 քրեական վարույթի շրջանակներում, քննության առնելով քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի միջնորդությունը, 30.04.2011 թվականի որոշմամբ այն բավարարել է, և Մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է ընտրվել կալանք 2 (երկու) ամիս ժամկետով: Որոշվել է կալանքի սկիզբը հաշվել ձերբակալման օրվանից` 29.04.2011 թվականից:
4. Դատարանը կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու միջնորդությունը քննարկելու մասին 30.04.2011 թվականի որոշման մեջ մասնավորապես նշել է. «Դատարանը, քննության առնելով միջնորդությունը, լսելով կողմերին, ուսումնասիրելով ներկայացրած փաստերը, հիմնավորումները, բացատրությունները և նյութերը, արձանագրեց բավարար հիմնավոր փաստեր, որոնք հավանական կդարձնեն այն հանգամանքը, որ մեղադրյալ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանը, ազատության մեջ մնալով, կխոչընդոտի գործի քննությանը: Ներկայացված փաստերը դատարանին բավարար և հիմնավոր հիմք են տալիս ենթադրելու, որ Ա. Խաչատրյանը, ում մեղսագրվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերի հատկանիշներով արգելված արարք, կարող է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից, խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը գործի համար կարևոր նշանակություն ունեցող փաստեր թաքցնելու կամ կեղծելու միջոցով, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով անհարգելի պատճառով չներկայանալու կամ այլ ճանապարհով խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և պատիժ կրելուց: Դատարանը մեղադրյալ Ա. Խաչատրյանի մասնակցությունը մեղսագրվող հանրորեն վտանգավոր արարքին որպես հիմնավոր կասկած դիտում է անձին ճանաչման ներկայացնելու մասին արձանագրությունը, որով տուժող Ռիմա Մանուկյանը ճանաչել է մեղադրյալ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանին, առերես հարցաքննության արձանագրությունը, որտեղ տուժողը պնդել է Ա. Խաչատրյանի կողմից իր նկատմամբ ավազակային հարձակում կատարելու հանգամանքը: Ելնելով վերոգրյալից` դատարանը գտնում է, որ քննիչի ներկայացրած միջնորդությունը հիմնավոր է և պետք է բավարարել»:
5. Դատարանի 30.04.2011 թվականի որոշման դեմ ներկայացվել է վերաքննիչ բողոք, որը ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի 23.05.2011 թվականի որոշմամբ մերժվել է:
6. Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանը 11.05.2011 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել Դատարան` Մեղադրյալի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին: 19.05.2011 թվականի դատական նիստում Մեղադրյալի պաշտպանը հրաժարվել է իր կողմից ներկայացված միջնորդությունից այն պատճառաբանությամբ, որ պաշտպանական կողմը տվյալ ժամանակահատվածում նպատակահարմար չի գտնում դրա քննարկումը, և խնդրել է միջնորդությունը թողնել առանց քննության: Դատարանի նույն օրվա որոշմամբ Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանի կողմից ներկայացված միջնորդությունը թողնվել է առանց քննության:
7. Դատարանը 30.05.2011 թվականին` կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու մասին որոշման կայացումից մեկ ամիս անց, քննության է առել Մեղադրյալի պաշտպանի կողմից կրկին ներկայացված միջնորդությունն ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու վերաբերյալ:
8. Մեղադրյալի պաշտպան Գ. Սարգսյանի կողմից ներկայացված միջնորդությունը Դատարանի 30.05.2011 թվականի որոշմամբ բավարարվել է, և Մեղադրյալի նկատմամբ 30.04.2011 թվականին ընտրված խափանման միջոց կալանքը փոխարինվել է այլընտրանքային խափանման միջոցով` գրավով:
9. Դատարանն իր 30.05.2011 թվականի որոշման նկարագրական-պատճառաբանական մասում մասնավորապես նշել է. «Ելնելով վերոգրյալից` պաշտպանը միջնորդեց իր պաշտպանյալ Ա. Խաչատրյանի նկատմամբ կիրառել այլընտրանքային խափանման միջոց` գրավ` պատճառաբանելով, որ Ա. Խաչատրյանին ազատ արձակելու համար իրական երաշխիքներ են հանդիսանում այն, որ նա նախկինում չի արատավորվել, չի դատապարտվել, ազատության մեջ մնալով չի թաքնվի վարույթն իրականացնող մարմնից, չի խոչընդոտի մինչդատական վարույթում գործի քննությանը, նախաքննության մասնակից անձանց վրա անօրինական ազդեցություն չի գործադրի, բացի այդ ունի մշտական բնակության վայր, երիտասարդ է, պատրաստվում էր ամուսնանալ, սակայն ձերբակալման հետևանքով հետաձգվում է վերջինիս ամուսնությունը, որը կարող է իր բացասական հետևանքներն ունենալ, նաև նրա խնամքին է գտնվում վատառողջ մայրը: Մեղադրող Ա. Մկրտչյանը և քննիչ Ժ. Թովմասյանը ներկայացրած միջնորդության դեմ չառարկեցին: «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմից բխում է, որ անձի կալանավորման հարցը լուծելիս ՀՀ իրավասու դատարանները լիազորված են քննարկել մեղադրյալի ներկայանալը երաշխավորող այլընտրանքային միջոցների կիրառման հնարավորությունը, իսկ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հիման վրա այդպիսի միջոց է գրավը: Հետևաբար «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմը ՀՀ իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է, և ՀՀ իրավասու դատարաններն անկախ անձին մեղսագրվող հանցագործության ծանրության աստիճանից լիազորված են քննարկել մեղադրյալին գրավի կիրառմամբ կալանավորումից ազատ արձակելու հնարավորության հարցը: Այսպիսով, դատարանը, քննարկելով միջնորդությունը, ուսումնասիրելով ներկայացված նյութերը, գտնում է, որ սույն քրեական գործի շրջանակներում մեղադրյալ Ա. Խաչատրյանի նկատմամբ գրավի կիրառումը պետք է ճանաչել թույլատրելի, ինչը կարող է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ պահել մեղադրյալի գտնվելը և ապահովել նրա պատշաճ վարքագիծը: Ելնելով վերոգրյալից` դատարանը, մեղադրյալ Ալբերտ Ռաֆիկի Խաչատրյանի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելը ճանաչելով թույլատրելի, գրավի չափ է սահմանում մեկ միլիոն (1.000.000) ՀՀ դրամը»:
5. Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
Քննարկելով դատավոր Ս. Մնացականյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով Կարգապահական հանձնաժողովի անդամի զեկույցը, դատավորի բացատրությունը, ուսումնասիրելով վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները` Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է բավարարման հետևյալ պատճառաբանությամբ.
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:
ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:
ՀՀ դատական օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն` դատական իշխանություն իրականացնելիս դատավորը պարտավոր է գործը քննելիս և լուծելիս ապահովել պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածություն:
ՀՀ դատավորի վարքագծի կանոնների 1-ին կանոնի համաձայն` «դատավորը պարտավոր է դրսևորել վարքագծի բարձր չափանիշներ` ապահովելով դատական համակարգի նկատմամբ հասարակության վստահությունը: Արդարադատություն իրականացնելիս և ոչ դատական գործունեության ընթացքում դատավորը պարտավոր է ղեկավարվել ՀՀ Սահմանադրությամբ, ՀՀ դատական օրենսգրքով, այլ իրավական ակտերով ինչպես նաև սույն վարքագծի կանոններով»:
ՀՀ դատավորի վարքագծի կանոնների 2-րդ կանոնի համաձայն` «դատավորը պարտավոր է իր վարքագծով ամրապնդել կողմերի, իրավաբանական հանրության հավատը դատավարության, դատավորի և դատարանի անկախության, անկողմնակալության և արդարության հանդեպ: Արդարադատությունը ոչ միայն պետք է իրականացվի, այլև լինի տեսանելի, համոզիչ և ընկալվի որպես արդարության հաստատում»:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի օրինական և հիմնավորված:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` դատավճիռը պետք է լինի պատճառաբանված: Պատճառաբանման ենթակա են դատարանի կողմից դատավճռում շարադրվող բոլոր հետևությունները և որոշումները:
Դատական ակտերի օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության հարցին ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է Ֆ. Գալստյանի գործով որոշման մեջ, որում իրավական դիրքորոշում է ձևավորել այն մասին, որ «(...) ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածով սահմանված` դատավճռին ներկայացվող օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության պահանջները վերաբերելի են նաև մինչդատական վարույթի նկատմամբ իրականացվող դատական վերահսկողության շրջանակներում կայացվող դատական ակտերին (որոշումներին):
Դատական ակտն օրինական է, եթե կայացվել է գործող օրենսդրության պահանջների պահպանմամբ, և հիմնավորված, եթե դրանում արված հետևությունները հիմնված են դատական քննության ժամանակ հետազոտված ապացույցների վրա: Դատական ակտի պատճառաբանվածությունը կոչված է պարզաբանելու, թե ինչու է դատարանը եկել այս կամ այն հետևության, որ իրավանորմերով է ղեկավարվել նման որոշում կայացնելիս և միևնույն ժամանակ հնարավորություն է ստեղծում վերադաս դատարանի կողմից դատական ակտի օրինականության և հիմնավորվածության ստուգման համար:
Պատճառաբանված որոշման բացակայությունն արդեն իսկ օբյեկտիվորեն սահմանափակում է վերադաս դատական ատյանի հնարավորությունը լիարժեք դատական ստուգման ենթարկելու բողոքարկվող դատական ակտի օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը և կայացնելու արդարացի որոշում, հետևաբար դատական ակտի չպատճառաբանված լինելը հանգեցնում է քրեական դատավարության կարևորագույն սկզբունքներից մեկի` ՀՀ Սահմանադրությամբ և քրեադատավարական օրենքով երաշխավորված արդար դատական քննության իրավունքի խախտման» (տե՛ս Ֆրունզիկ Խաչիկի Գալստյանի գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2010 թվականի մարտի 26-ի թիվ ԵԿԴ/0058/11/09 որոշման 17-19-րդ կետերը):
ՀՀ վերաքննիչ դատարանների կողմից վերաքննիչ բողոքը մերժելու, չպատճառաբանված դատական ակտերն օրինական ուժի մեջ թողնելու և դրանք պատճառաբանելու վերաբերյալ իր իրավական դիրքորոշումն է հայտնել նաև ՀՀ սահմանադրական դատարանը համապատասխան օրենսդրական ակտերում պարունակվող նորմերը հակասահմանադրական ճանաչելու մասին որոշմամբ: Մասնավորապես ՀՀ սահմանադրական դատարանը վերը նշված որոշմամբ արձանագրել է, որ «(...) օրենսդրությունն ընդհանրապես պետք է բացառի չպատճառաբանված դատական ակտի գոյությունը, որովհետև նման ակտը չի կարող համապատասխանել իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներին, չի կարող երաշխավորել մարդկանց իրավունքների արդյունավետ դատական պաշտպանություն, ինչպես նաև ապահովել խախտված իրավունքների արդյունավետ վերականգնում» (տե՛ս 15.06.2010 թ. ՍԴՈ-896):
Հիմք ընդունելով վերոշարադրված իրավադրույթները, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի և ՀՀ սահմանադրական դատարանի որոշումներով արտահայտված իրավական դիրքորոշումները` Խորհուրդը գտնում է, որ չպատճառաբանված դատական ակտերը չեն կարող ապահովել դատական իշխանության և դատարանների կողմից կայացված դատական ակտերի նկատմամբ հանրության վստահությունը, այլ ընդհակառակը` չպատճառաբանված, չհիմնավորված դատական ակտերը նսեմացնում են դատական իշխանության հեղինակությունը և խաթարում են արդարադատության բուն էությունը:
Խորհուրդը գտնում է, որ Դատարանը (դատավոր` Ս. Մնացականյան) իր 30.05.2011 թվականի որոշմամբ կալանավորումն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելիս որևէ ձևով չի պատճառաբանել նման եզրահանգման գալը, այլ ընդամենը որոշման պատճառաբանական մասում ուղղակի նշել է պաշտպանի կողմից Դատարան ներկայացված միջնորդության հիմնավորումը և մեղադրող կողմի դիրքորոշումը ներկայացված միջնորդության վերաբերյալ (տե՛ս կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերի 9-րդ կետ): Դատարանը չի մատնանշել որևէ փաստական հանգամանք, որը հնարավորություն կընձեռեր հանգել հետևության այն մասին, որ 30.04.2011 թվականի որոշմամբ արձանագրված և կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու հիմք հանդիսացած հանգամանքները վերացել են: Այսինքն` Դատարանը, առանց որևէ իրավական հիմնավորման և պատճառաբանության, գրավի կիրառումը ճանաչել է թույլատրելի` դրսևորելով կամայական մոտեցում:
Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ դատական գործի քննության ընթացքում դատավորի կողմից կամայականություն դրսևորելու անթույլատրելիության վերաբերյալ Արդարադատության խորհուրդը հայտնել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը.
«Անձին ազատությունից զրկելը կամայական է, երբ այն կատարվել է օրենքով սահմանված իրավական ընթացակարգերի խախտմամբ, ինչպես նաև այն դեպքում, երբ կողմնակի դիտորդի համար ակնհայտ է, որ տվյալ հանգամանքներում ազատությունից զրկելու հիմքերը պատշաճ և համոզիչ չեն:
Այս հանգամանքները համակցության մեջ գնահատելով` Խորհուրդը եզրակացնում է, որ դատավոր[ը] (...) ամբաստանյալ[ին] (...) ազատությունից զրկելիս դրսևորել է կամայական մոտեցում» (տե՛ս 05.11.2010 թ. թիվ ԱԽ-19-Ո-19 որոշում):
Հիմք ընդունելով վերը նշված որոշման մեջ առկա դիրքորոշումը և այն համադրելով քննարկվող գործի փաստական հանգամանքների հետ` Խորհուրդը գտնում է, որ սույն գործով դատավոր Ս. Մնացականյանի կողմից նույնպես դրսևորվել է կամայական մոտեցում, քանի որ կամայականության դրսևորում է հանդիսանում փաստերի վրա չհիմնված և չպատճառաբանված դատական ակտի կայացումն անկախ այն հանգամանքից, թե այդ դատական ակտով անձը կալանավորվում է, թե կալանքից ազատ է արձակվում: Նման դատական ակտերը նսեմացնում են դատական իշխանության հեղինակությունը և չեն կարող ապահովել դատական համակարգի նկատմամբ հասարակության վստահությունը:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Խորհուրդը գտնում է, որ որոշում կայացնելիս դատավոր Ս. Մնացականյանը դրսևորել է կամայական մոտեցում. չի պատճառաբանել և չի հիմնավորել իր կողմից կայացված դատական ակտը` դրանով իսկ թույլ տալով դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, ինչպես նաև չի դրսևորել պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածություն, չի դրսևորել վարքագծի բարձր չափանիշներ (ՀՀ դատավորի վարքագծի կանոնների 1-ին կանոնի իմաստով), իր վարքագծով չի նպաստել դատավարության, դատարանի և դատավորի արդարացիության նկատմամբ հավատի ամրապնդմանը (2-րդ կանոնի իմաստով)` թույլ տալով դատավորի վարքագծի կանոնների կոպիտ խախտումներ: Արդյունքում թույլ է տրվել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերի, ՀՀ դատական օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետի, ՀՀ դատավորի վարքագծի կանոնների 1-ին, 2-րդ կանոնների խախտումներ:
Խորհուրդը հարկ է համարում նաև անդրադառնալ դատավոր Ս. Մնացականյանի կողմից Կարգապահական հանձնաժողովին ներկայացրած բացատրության մեջ առկա փաստարկներին:
Խորհուրդը նախ արձանագրում է, որ դատավոր Ս. Մնացականյանի կողմից ներկայացված բացատրությունը հիմնականում վերաբերում է գրավի` որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոցի կիրառման թույլատրելիությանը և դրան վերաբերող միջազգային և ներպետական նորմատիվ իրավական ակտերին: Բացի այդ, ըստ դատավորի` իր նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու հիմք է հանդիսացել ծանր հանցագործության մեջ մեղադրվող անձին գրավի կիրառմամբ ազատ արձակելու հանգամանքը:
Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ սույն գործով Դատարանի կողմից Մեղադրյալի նկատմամբ 30.05.2011 թվականին կալանավորումն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելը և ծանր հանցագործության մեջ մեղադրվող անձին ազատ արձակելն ինքնին Կարգապահական հանձնաժողովի կողմից դատավոր Ս. Մնացականյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին որոշման մեջ քննարկման առարկա չի դարձվել որպես թույլ տրված խախտում և հետևաբար կարգապահական վարույթը հարուցելու հիմք չի հանդիսացել:
Կարգապահական վարույթը հարուցելու հիմք են հանդիսացել դատավորի կողմից ոչ պատշաճ մասնագիտական պատրաստվածության դրսևորումը, որը հանգեցրել է դատավորի վարքագծի կանոնի կոպիտ խախտման, ինչպես նաև չպատճառաբանված, չհիմնավորված դատական ակտ կայացնելը և այն կայացնելիս կամայական մոտեցում դրսևորելը:
ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի համաձայն` դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմքերն են դատավորի կողմից վարքագծի կանոնների կոպիտ կամ պարբերաբար խախտում թույլ տալը: Սույն հիմքով դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթը կարող է հարուցվել կարգապահական պատասխանատվության հիմքը հայտնաբերելուց հետո` եռամսյա ժամկետում, բայց ոչ ուշ, քան հիմքը ծագելուց մեկ տարի հետո:
Հետևաբար դատավոր Ս. Մնացականյանի բացատրության մեջ բերված այն փաստարկը, որ վարքագծի կանոնների պարբերաբար խախտումներ թույլ չի տվել, Խորհուրդը համարում է առարկայազուրկ, քանի որ դատավոր Ս. Մնացականյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթը հարուցվել է ոչ թե վարքագծի կանոնների պարբերաբար, այլ կոպիտ խախտում թույլ տալու հիմքով:
Խորհուրդը արձանագրում է նաև, որ դատավոր Ս. Մնացականյանի բացատրության մեջ նշվել է, որ ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը չի տարածվում գործն ըստ էության չլուծող որոշումներում թույլ տրվող խախտումների վրա, քանի որ նշված դրույթում որպես կարգապահական վարույթի հարուցման ժամկետ է նշված «դատավորի կողմից տվյալ գործով գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը» կայացնելուց հետո մեկ տարին:
Այս կապակցությամբ Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետում որպես կարգապահական պատասխանատվության հիմք սահմանված է «արդարադատություն իրականացնելիս դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումը»: Իսկ «արդարադատության իրականացում» արտահայտությունը լայն հասկացություն է և ընդգրկում է դատարանի կողմից իրականացվող ողջ դատավարական գործունեությունը` թե՛ գործն ըստ էության լուծող որոշումների կայացումը, թե՛ գործն ըստ էության չլուծող որոշումների կայացումը և թե՛ դրանց նախորդող ու հաջորդող դատական ընթացակարգերը: «Արդարադատության իրականացում» ձևակերպման նեղ մեկնաբանության և դրա ներքո միայն գործն ըստ էության լուծող որոշումների կայացումը դիտելու պարագայում դրա շրջանակից դուրս կմնան բազմաթիվ դատական ակտեր և ընթացակարգեր, որոնցում կարող են թույլ տրվել դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ այնպիսի խախտումներ, որոնք իրենց ծանրությամբ կարող են չզիջել գործն ըստ էության լուծող դատական ակտով թույլ տրված հնարավոր խախտումներին: Այդպիսի դատական ակտեր են, օրինակ, անձի սահմանադրական իրավունքների սահմանափակում նախատեսող ակտերը (խափանման միջոց կալանքը ընտրելու, բնակարանի խուզարկությունը թույլատրելու մասին որոշումները և այլն), համաներման ակտը կիրառելու, գործով վարույթը կասեցնելու մասին դատական ակտերը և այլն:
Այսպիսով, Խորհուրդը գտնում է, որ ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետում ամրագրված դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտման հիմքը վերաբերում է թե՛ գործն ըստ էության լուծող, թե՛ չլուծող դատական ակտերին, ինչպես նաև դրանց նախորդող ու հաջորդող դատական ընթացակարգերին:
Ինչ վերաբերում է կարգապահական վարույթ հարուցելու ժամկետին, ապա Խորհուրդն արձանագրում է հետևյալը. ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը հստակ չի կարգավորում գործն ըստ էության չլուծող դատական ակտերում դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տալու դեպքում վարույթ հարուցելու ժամկետը: Խորհուրդը գտնում է, որ գործն ըստ էության չլուծող դատական ակտերով ենթադրյալ կարգապահական խախտում թույլ տալու պարագայում վարույթ հարուցելու ժամկետ պետք է դիտել այդ հոդվածում նշված մեկ տարին` հաշված տվյալ որոշման կայացման պահից, որպեսզի կարգապահական վարույթ հարուցելու վաղեմության ժամկետի մասով անիրավաչափ տարբերություն չդրվի գործն ըստ էության լուծող և չլուծող դատական ակտեր կայացնելու միջև:
Այսպիսով, առանց որևէ պատճառաբանության դատական ակտ կայացնելով` դատավոր Ս. Մնացականյանն իր վարքագծով խաթարել է կողմերի, իրավաբանական հանրության և հասարակության հավատը դատավարության, դատավորի և դատարանի արդարության հանդեպ: Դրա արդյունքում արդարադատությունը ոչ միայն չի իրականացվել, այլև չի եղել տեսանելի և համոզիչ, չի ընկալվել որպես արդարության հաստատում:
Խորհուրդը հարկ է համարում ընդգծել, որ դատավոր Ս. Մնացականյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք է ոչ թե գրավի կիրառմամբ անձին ազատ արձակելը, այլ չպատճառաբանված և չհիմնավորված որոշում կայացնելը, որը Խորհուրդը դիտում է որպես կամայականության դրսևորում:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Խորհուրդը գտնում է, որ Երևան քաղաքի Ավան և Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Սամվել Մնացականյանը թույլ է տվել դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, դատավորի վարքագծի կանոնների կոպիտ խախտումներ, որոնք ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերի ուժով դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք են հանդիսանում:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ Սահմանադրության 95-րդ հոդվածով, ՀՀ դատական օրենսգրքի 111-րդ, 161-րդ հոդվածներով, 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերով, 157-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով` Խորհուրդը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի միջնորդությունը բավարարել: Դիմել Հանրապետության նախագահին Երևան քաղաքի Ավան և Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Սամվել Մնացականյանի լիազորությունները դադարեցնելու միջնորդությամբ:
2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:
Արդարադատության խորհրդի անդամներ` Վ. Աբելյան
Կ. Բաղդասարյան
Ռ. Բարսեղյան
Ա. Թումանյան
Ա. Խաչատրյան
Մ. Մակյան
Ս. Օհանյան