040.0955.180711
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
7 հուլիսի 2011 թվականի N 955-Ն
i
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2012-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
«Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2.10-րդ կետին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության 2012-2014 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը` համաձայն հավելվածի:
2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2011 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒԼԻՍԻ 18-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի հուլիսի 7-ի
N 955-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2012-2014 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 4
Նպատակը և խնդիրները 4
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման մոտեցումները 6
ՀՀ 2012 - 2014 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման կազմակերպչական հիմքերը 7
Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման բարելավմանն ուղղված
բարեփոխումները 8
ՄԱՍ Ա. ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ 9
| ԳԼՈՒԽ 1. |
ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ |
ԴՐԱՆՑ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ 10
ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 10
ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ 11
ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ 11
Երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ 11
Կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները 11
| ԳԼՈՒԽ 2. |
ՀՀ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ |
ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄՆԵՐ 13
| ԳԼՈՒԽ 3. |
ՀՀ 2012-2014 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ |
ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ 45
ԳԼՈՒԽ 4. ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱԿ 53
4.1 ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ԴԵՖԻՑԻՏԸ 53
4.2 ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՓԱԹԵԹՈՒՄ
2012-2014 ԹԹ ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 55
4.3 2012-2014 ԹԹ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ`
ԸՍՏ ՈԼՈՐՏՆԵՐԻ 57
4.4 ՀՀ 2012-2014 ԹԹ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ`
ԸՍՏ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ 61
4.5 ՀՀ 2012-2014 ԹԹ ՄԺԾԾ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՌԻՍԿԵՐԸ 62
ՄԱՍ Բ. ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ 65
| ԳԼՈՒԽ 5. |
ՀՀ 2012-2014 ԹԹ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԱՅԻՆ |
ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 66
ԳԼՈՒԽ 6. ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 68
6.1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ 68
6.2. ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ, ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ
ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ 71
6.3. ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 73
ԳԼՈՒԽ 7. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ 77
7.1 ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ 77
.2 ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ 104
ԳԼՈՒԽ 8. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ 117
8.1 ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ 117
8.2 ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ 131
ԳԼՈՒԽ 9. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 145
9.1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ 145
9.2. ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ
ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ 169
9.3. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ ՈԼՈՐՏՈՒՄ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ
ԾՐԱԳՐԵՐԸ 174
ԳԼՈՒԽ 10. ՀԱՆԳԻՍՏ, ՄՇԱԿՈՒՅԹ ԵՎ ԿՐՈՆ 197
10.1. ՄՇԱԿՈՒՅԹ 197
10.2. ՌԱԴԻՈ ԵՎ ՀԵՌՈՒՍՏԱՀԱՂՈՐԴՈՒՄՆԵՐԻ ՀԵՌԱՐՁԱԿՄԱՆ,
ՀՐԱՏԱՐԱԿՉԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈԼՈՐՏ 230
10.3. ՀԱՆԳՍՏԻ ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ ՈԼՈՐՏ 249
10.4. ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏ 256
ԳԼՈՒԽ 11. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 264
11.1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ 264
11.2. ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ
ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ 266
11.3. ՈԼՈՐՏԻ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ
ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 268
ԳԼՈՒԽ 12. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 275
12.1. Իրավիճակի նկարագրությունը և հիմնական խնդիրները 275
12.2. Վերջին երկու տարիներին ոլորտի (համակարգի) զարգացման
միտումները 277
12.3. Հիմնական խնդիրները 281
12.4. Ոլորտի (համակարգի) նպատակները և գերակայությունները
ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում 282
12.5. ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում ոլորտում (համակարգում)
իրականացվելիք ծախսային ծրագրերը (պարտավորությունները) 283
ԳԼՈՒԽ 13. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ ԵՎ ԿԱՊ 289
13.1 ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ 289
13.2. ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ, ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ
ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ 295
13.3. ՈԼՈՐՏՈՒՄ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ
ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 301
ԳԼՈՒԽ 14. ՋՐԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 304
14.1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ 304
14.2 ՈԼՈՐՏԻ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ, ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ
ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ 310
14.3. ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 311
ԳԼՈՒԽ 15. ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱ 316
15.1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ 316
15.2. ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ 324
ԳԼՈՒԽ 16. ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼ ՈԼՈՐՏՆԵՐ 330
16.1. ՓՈՔՐ ԵՎ ՄԻՋԻՆ ՁԵՌՆԱՐԿԱՏԻՐՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ
ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ 330
16.2. ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ 356
ԳԼՈՒԽ 17. ՊԵՏԱԿԱՆ ԳՈՒՅՔԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏ 363
17.1. Ոլորտի իրավիճակի նկարագրությունը և հիմնական խնդիրները 363
17. 2. Ոլորտի (համակարգի) նպատակները և գերակայությունները 369
17.3. Կանխատեսվող վերջնական արդյունքներ 371
| ԳԼՈՒԽ 18. |
ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԿԱՐԳ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆ, |
ՓՐԿԱՐԱՐ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ, ԿԱԼԱՆԱՎԱՅՐԵՐ 374
18.1. ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 374
18.2. ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԿԱՐԳ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆ, ՓՐԿԱՐԱՐ
ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ, ԿԱԼԱՆԱՎԱՅՐԵՐ 374
| ԳԼՈՒԽ 19. |
2012-2014ԹԹ ՊԵՏԱԿԱՆ ՈՉ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ ԳԾՈՎ |
ԾԱԽՍԵՐԸ 393
19.1. Պետական ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի ծրագրման
հիմնադրույթները 393
19.2. 2008-2011 թթ հիմնական զարգացումները 396
19.3. Պետական ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի
անհրաժեշտությունը 398
19.4 Ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի ծրագրման
սկզբունքները 399
19.5. 2012-2014 թթ պետական ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով
ծախսերի շրջանակը 400
| ԳԼՈՒԽ 20. |
ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՊԱՐՏՔԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ 2012-2014 |
ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ 402
Հավելված N 1 418
Հավելված N 2 426
Հավելված N 3 428
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի Հանրապետության տնտեսությունում արձանագրված դրական տեղաշարժերը պայմանավորված են հիմնականում ՀՀ կառավարության տնտեսական գործառույթների իրականացմամբ:
Ինչպես և նախկինում առաջիկա տարիներին նույնպես կառավարությունը կշարունակի տնտեսական միջոցառումների իրականացումը` պետական միջամտությունն ուղղելով ինչպես շուկայի «բացերի» մեղմմանը, այնպես էլ` եկամուտների և այլ ռեսուրսների վերաբաշխմանն ու տնտեսության կայունացմանը: Կառավարության այսպիսի ծավալուն սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության արդյունավետության և ամբողջականության ապահովման գրավականը գերակա խնդիրների հստակեցումն ու դրանք միջնաժամկետ (նաև երկարաժամկետ) ռազմավարական ծրագրերի հենքի վրա լուծելն է: Մասնավորապես, ներկայումս ՀՀ իշխանությունների գերակա խնդիրներից մեկը երկրում բնակչության բարեկեցության աճն և աղքատության հաղթահարումն է: Դեռևս 2003 թվականին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվել է իշխանության տարբեր մակարդակների, մի շարք հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների մասնակցությամբ մշակված Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը, որը 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի որոշմամբ վերանայվեց և ընդունվեց Կայուն զարգացման ծրագրի տեսքով: Խնդրի համակողմանի լուծման առումով իր ուրույն դերն ունի պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը, որը կանոնավոր կերպով սկսել է իրականացվել 2003 թվականից:
Այդ կապակցությամբ հարկ է նշել, որ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման գործընթացն օրենքով ճանաչվել է ընդհանուր բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս և իրականացվում է օրենքով սահմանված ընթացակարգով: ՀՀ բյուջետային գործընթացում պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման փուլի առանձնացումը պայմանավորված է այդ փաստաթղթի քաղաքական կարևորությամբ: Հարկ է նշել նաև, որ համապարփակ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրն այն ռազմավարական հենքն է, որի շրջանակներում վարվում են նաև միջազգային ֆինանսական օժանդակության ներգրավման հիմնահարցերին առնչվող բանակցությունները:
Նպատակը և խնդիրները
Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային գործընթացի պրակտիկայում պետական բյուջեի նախագիծը մշակվում է մեկ տարվա կտրվածքով: Պետական ծախսերի կառավարման առումով մեկ տարվա կտրվածքով մշակվող և իրականացվող պետական բյուջեներն ունեն որոշակի սահմանափակումներ: Մասնավորապես, տարեկան ծրագրերի հիմքում դրվում են կարճաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումներ, իրականացվող քաղաքականությունների և տարեկան բյուջետային ծախսերի միջև կապը ժամանակային անհամապատասխանության պատճառով հստակ չէ: Այդ պատճառով, որպես կանոն, վերահսկման առարկա է հանդիսանում ծախսերի չափը և ոչ թե ակնկալվող արդյունքը (նաև մատուցվող ծառայության որակը): Պետական ծախսերի քաղաքականությունը հստակ ձևակերպելու և իրականացնելու համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել պետական ծախսերի ծրագրային պահանջները միջնաժամկետ (հնարավորության դեպքում` նաև երկարաժամկետ) հեռանկարում, որն իր հերթին ենթադրում է մակրոտնտեսական միջավայրի ակնկալվող զարգացումների և հասանելի բյուջետային միջոցների ծավալի կանխատեսելիություն:
Պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի հիմնական նպատակը պետական ծախսերի կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացումն է:
Ըստ էության, պետական ծախսերի կառավարման արդյունավետությունը գնահատվում է հետևյալ երեք հայտանիշների հիման վրա`
(i) Համընդհանուր հարկաբյուջետային կարգապահություն. բյուջետային ռեսուրսների փաթեթը պետք է լինի հստակ և համապարփակ ձևակերպված, ձևավորվի նախքան ըստ առանձին ուղղությունների ծախսերի բաշխումը և հիմնավորված լինի միջնաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումներով: Ծախսերի բաշխումը հստակորեն պետք է իրականացվի վերը նշված բյուջետային ռեսուրսների շրջանակներում, իսկ դրանց հետագա կատարումը` սահմանված ծախսային գերակայություններին համապատասխան ընտրված ծրագրերի գծով նախատեսված բյուջետային հատկացումների սահմանաքանակների շրջանակներում:
(ii) Տեղաբաշխման արդյունավետություն. պետական ծախսերը պետք է համահունչ լինեն պետական քաղաքականության գերակայություններին, և համակարգը պետք է հնարավորություն ընձեռի իրականացնել միջոցների միջոլորտային և ներոլորտային վերաբաշխում` նվազ գերակայություններից դեպի առավել կարևորները և ցածր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերից դեպի բարձր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերը:
(iii) Տեխնիկական (արտադրական) արդյունավետություն. ճյուղային նախարարությունները (գերատեսչությունները) պետք է ապահովեն արդյունավետության առավելագույն հասանելի մակարդակ, որը պետք է համադրելի լինի մասնավոր հատվածի համապատասխան ցուցանիշների հետ:
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման համակարգի ներդրումը նպատակ է հետապնդում լուծել հետևյալ խնդիրները`
(i) բարելավել մակրոտնտեսական հաշվեկշռվածությունը` ի հաշիվ ռեսուրսների իրատեսական և համապարփակ փաթեթի ձևավորման,
(ii) նպաստել պետական ֆինանսական միջոցների հաշվին կատարվող բյուջետային հատկացումների միջոլորտային և ներոլորտային արդյունավետ վերաբաշխմանը` ըստ գերակա ուղղությունների,
(iii) հնարավորինս նվազեցնել քաղաքականությունների և դրանց ֆինանսավորման միջև առկա անորոշությունները` նպաստելով ծրագրերի մշակման որակի բարձրացմանը,
(iv) ըստ ոլորտների սահմանել կոշտ բյուջետային սահմանափակումներ` ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) համար պայմաններ և խթաններ ստեղծելով հասանելի միջոցների նպատակային և արդյունավետ օգտագործման համար,
(v) բարելավել բյուջետային ծրագրերի գնահատման համակարգը և մեծացնել պետական ֆինանսների կառավարման թափանցիկության աստիճանը:
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման մոտեցումները
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը շարունակական գործընթաց է և, ըստ էության, իրենից ներկայացնում է «քաղաքականությունների ձևակերպում-պլանավորում-բյուջետավորում» տրամաբանական ամբողջական շղթա: Այն հնարավորություն է ընձեռում մեղմել հասանելի բյուջետային ռեսուրսների և պահանջվող ծախսերի միջև հնարավոր անհամապատասխանությունը, ինչպես նաև պետական ծախսերում կատարել առանձին բնագավառներում իրականացվող պետական քաղաքականության փոփոխություններին համարժեք փոփոխություններ: Այս առումով արդարացված է, որ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի (այսուհետ` նաև ՄԺԾԾ) մշակումը (և/կամ վերանայումը), ըստ ժամանակի, նախորդում է տարեկան պետական բյուջեի նախագծի մշակմանը` դառնալով տարեկան պետական բյուջեների կազմման ուղեցույց:
Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը ենթադրում է`
(i) մակրոտնտեսական կայուն միջավայրին համապատասխանող բյուջետային ռեսուրսների (մուտքերի) համապարփակ և իրատեսական գնահատում,
(ii) քաղաքականությունների իրականացման նպատակով կատարվող ծախսերի` վարից վեր մոտեցմամբ գնահատում,
(iii) հասանելի բյուջետային ռեսուրսների և պահանջվող ծախսերի ներդաշնակության ապահովում համապատասխան մեխանիզմների օգնությամբ:
Հարկ է նշել, որ նախորդ տարիների համեմատությամբ 2012-2014 թթ պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը ներառում է նաև ծրագրավորման հիմքում դրված կանխատեսումների իրականացման հետ կապված ռիսկերի բացահայտման և ներկայացման գործընթացը: Վերը նշված ռիսկերը հանգամանալի ձևով ներկայացված են սույն ծրագրի մակրոտնտեսական, հարկաբյուջետային կանխատեսումներին, ինչպես նաև պետական պարտքի կառավարման ռազմավարությանը վերաբերող գլուխներում (համապատասխանաբար 2-րդ, 4-րդ և 20-րդ գլուխների համապատասխան մասերում), իսկ ռիսկերի համառոտագիրը ներկայացված է սույն ծրագրի N 1 հավելվածում:
ՀՀ 2012 - 2014 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման կազմակերպչական հիմքերը
ՀՀ 2012 - 2014 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման գործընթացը կանոնակարգվել է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով, ՀՀ վարչապետի 2010 թվականի դեկտեմբերի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2012 թվականի բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին» N 1144-Ն որոշմամբ և այդ որոշման հանձնարարականների հիման վրա ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից մշակված մեթոդական ցուցումներով:
Ըստ էության, նման մոտեցումը խնդրին վկայում է այն մասին, որ ՀՀ կառավարությունը պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը որպես բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս դիտելով, կարևորում է նաև վերջինիս քաղաքական նշանակությունը:
Ընթացիկ տարում, ինչպես և նախորդ տարիներին ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի մշակման գործընթացը կառավարվել, վերահսկվել և համակարգվել է ՀՀ վարչապետի որոշմամբ ստեղծված ստորև նշված երկու մարմինների կողմից.
(i) ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի` մշտապես գործող բարձրագույն խորհուրդ (խորհրդի նախագահ` ՀՀ վարչապետ), որն ապահովվել է ռազմավարական որոշումների կայացումը և մշակման գործընթացի վերահսկողությունը,
(ii) ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշակման աշխատանքները համակարգող` մշտապես գործող խումբ (խմբի ղեկավար` ՀՀ ֆինանսների նախարարի առաջին տեղակալ), որը ապահովել է պետական միջնաժամկետ ծրագրի մշակման աշխատանքների համակարգումը:
Նման մոտեցումը ընդգծում է բյուջետային գործընթացում ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) մասնակցության դերը, որը նպաստել է ճյուղային մակարդակում բյուջետային ծրագրման բարելավմանը և ռազմավարական հիմնավոր որոշումների կայացմանը` հնարավորինս ապահովելով նախանշված քաղաքականությունների և հասանելի ֆինանսական միջոցների համապատասխանությունը: Այս համատեքստում կարևորվում է ՀՀ ֆինանսների նախարարության ու ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) գործողությունների փոխհամաձայնեցումը, որից մեծապես կախված է ոչ միայն ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի և պետական բյուջեի նախագծերի մշակման որակը, այլ նաև դրանց կատարումը:
Դրա հետ մեկտեղ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշտապես գործող բարձրագույն խորհրդի աշխատանքներին ՀՀ վարչապետի առաջարկությամբ և իշխող քաղաքական կոալիցիայի մեջ մտնող քաղաքական կուսակցությունների ներկայացմամբ ներգրավված են այդ կուսակցությունները ՀՀ Ազգային ժողովում ներկայացնող մի շարք պատգամավորներ: Նման մոտեցումը ապահովում է քաղաքական ուժերի մասնակցությունը բյուջետային գործընթացին արդեն իսկ ՄԺԾԾ-ի մշակման նախնական փուլում, որը հնարավորություն է ընձեռում հենց սկզբից համադրել ՀՀ կառավարության և կոալիցիոն քաղաքական ուժերի մոտեցումները և կողմնորոշումները ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերով նախատեսվելիք առանձին ռազմավարությունների և ծախսային գերակայությունների ընտրության հարցերում:
Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման բարելավմանն ուղղված
բարեփոխումները
Ծրագրի նպատակների իրագործումն ապահովելու համար ՀՀ կառավարությունն իրականացնում է բարեփոխումներ նաև ծրագրային բյուջետավորումը հանրապետությունում ներդնելու ուղղությամբ: Ծրագրային բյուջետավորման բարեփոխման գերակա նպատակը պետական ծախսերի տնտեսական արդյունավետության բարձրացումն է` ռեսուրսներն առաջնահերթ ծախսային ծրագրերին ուղղելու համար ՀՀ կառավարությանն աջակցելու միջոցով: Ծրագրային բյուջետավորման շրջանակներում այդ աջակցությունն իրականացվում է ՀՀ կառավարությանը (և հանրությանը) պետական ֆինանսավորման դիմաց տրամադրվող ծառայությունների կամ անմիջական արդյունքների վերաբերյալ ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրելու միջոցով: Հետևաբար, ծրագրային բյուջետավորումը հանդիսանում է գործիք սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության առանձին օղակները շաղկապելու համար: Նշվածը կօգնի հասկանալ ծախսերի վերաբերյալ կայացված որոշումների նպատակաուղղվածությունը և ծախսային քաղաքականությունն ամբողջությամբ ուղղել կառավարության ընդհանուր նպատակների իրագործմանը:
Ներկայումս ծրագրային բյուջետավորման բարեփոխումների փորձնական աշխատանքներն իրականացվում են բոլոր պետական կառավարման մարմիններում:
ՄԱՍ Ա. ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
| ԳԼՈՒԽ 1. |
ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ԴՐԱՆՑ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ |
ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հիմնական ռազմավարական գերակայությունները սահմանված են 2008 թվականի ապրիլի 30-ին ՀՀ Ազգային ժողովի հավանությանն արժանացած` ՀՀ կառավարության ծրագրով և ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ին ընդունված Կայուն Զարգացման ռազմավարական ծրագրով: Վերը նշված փաստաթղթերի համաձայն ՀՀ կառավարությունն առաջիկա տարիներին առավել կարևորում է պետական բյուջեի ծախսային հետևյալ գերակայությունները (սույն ծրագրի իմաստով գերակայություն են համարվում այն ոլորտները, որոնց հատկացվում են լրացուցիչ բյուջետային ռեսուրսների զգալի մասը կամ որոնց ֆինանսավորման համար ներգրավում են վարկային ռեսուրսներ).
(i) սոցիալական ոլորտի առանձին ճյուղերում (մասնավորապես` կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական պաշտպանություն), ինչպես նաև պետական կառավարման բնագավառում պետական մարմինների գործունեության արդյունավետության, նպատակաուղղվածության և հասցեականության մակարդակի բարձրացման, նրանց կողմից հանրությանը մատուցվող ծառայությունները բնակչության համար ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովում,
(ii) հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, տարածաշրջանում կայունությունը և Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով պաշտպանության և ազգային անվտանգության կառույցների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ֆինանսական ապահովում,
(iii) տնտեսության առանձին ոլորտներում (մասնավորապես` գյուղատնտեսություն, ջրային տնտեսություն, ճանապարհային տնտեսություն և էներգետիկա) ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացում:
Դրա հետ մեկտեղ, հարկ է նշել, որ ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում կպահպանվի վերը նշված գերակայությունների համաձայն իրականացվելիք ծրագրերի ֆինանսավորման համար բյուջետային ռեսուրսները համալրելու պահանջը այլ` հիմնականում արտաքին աղբյուրներից պաշտոնական դրամաշնորհների և փոխառու միջոցների ներգրավման միջոցով: Վերը նշվածը, հաշվի առնելով նաև պետական պարտքի ցուցանիշները խելամիտ սահմաններում պահելու խնդիրը, էականորեն սահմանափակում է ՀՀ կառավարության հնարավորությունները:
ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ
Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը ՀՀ կառավարության նպատակների իրագործման հիմնական գործիքներից մեկն է: Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը ներկայացնող այս փաստաթուղթը, ոլորտների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի հետ միասին, կազմում է ՀՀ կառավարության պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի հիմնական բովանդակությունը:
Սույն ծրագրի հարկաբյուջետային քաղաքականությունը շարադրող մասը ներկայացնում է ՀՀ կառավարության ընդհանուր երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքները, միջնաժամկետ և կարճաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները և ռազմավարական ծախսային գերակայությունները: Դրանք տնտեսական և հարկաբյուջետային այն չափանիշներն են, որոնք դրվելու են ՀՀ 2012 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման հիմքում:
ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ
Երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ
Ընդունելով կայուն հարկաբյուջետային քաղաքականության անհրաժեշտությունը` ՀՀ կառավարությունը ՀՀ 2012-2014 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման ընթացքում առաջնորդվել է ՀՀ Ազգային ժողովի հավանության արժանացած ՀՀ կառավարության 2008-2012 թթ գործունեության և ՀՀ կառավարության կողմից 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ին որոշմամբ հաստատված Կայուն զարգացման ծրագրերով ամրագրված հարկաբյուջետային սկզբունքներով: Քանի որ բյուջետային մուտքերի սղությունը և ելքերի վրա ազդող գործոնները սահմանափակում են կարճաժամկետ հեռանկարում այդ սկզբունքների իրագործման հնարավորությունները, ՀՀ կառավարությունը մտադիր է կիրառել այդ սկզբունքները երկարաժամկետ հեռանկարում: Դրանք հիմք կծառայեն ընթացիկ քաղաքականությունների և ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ նպատակների համաձայնեցվածությունը գնահատելու համար:
Կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները
ՀՀ կառավարությունը առկա ծախսային գերակայությունները համադրել է երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքների հետ` հաջորդ 3 տարիների ընդհանուր ծախսային մակարդակը որոշելու համար:
Համախառն ներքին արդյունքի (այսուհետև` ՀՆԱ-ի) նկատմամբ պետական բյուջեի եկամուտների հարաբերության ցուցանիշը 2012-2014 թթ կտատանվի 21.17-21.72% սահմաններում, իսկ ներքին ռեսուրսների հաշվին ձևավորվող եկամուտների դեպքում` 20.85-21.64% սահմաններում:
Հիմք ընդունելով պետական բյուջեի եկամուտների կանխատեսումային իրական ծավալները, ՀՀ կառավարությունը ծրագրում է 2012-2014 թթ ծախսերի միջին տարեկան մակարդակը պահպանել ՀՆԱ-ի 24.3-24.1% սահմաններում:
| ԳԼՈՒԽ 2. |
ՀՀ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄՆԵՐ |
2.1 ՀՀ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄՆԵՐ
Մակրոտնտեսական կանխատեսումներ և վերլուծություն
Ներածություն
Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի այս հատվածը ներկայացնում է ընթացիկ տնտեսական իրավիճակը հանրապետությունում, ինչպես նաև 2012-2014 թվականների մակրոտնտեսական հեռանկարները:
Տնտեսական կանխատեսումների նպատակը
Հայաստանի տնտեսության իրավիճակի միջին ժամկետ կանխատեսումները հիմք են տալիս պատկերացում ունենալ այն իրական միջավայրի մասին, որի պայմաններում գործելու է կառավարությունը: Մյուս կողմից կառավարության հարկաբյուջետային քաղաքականությունն ազդում է մակրոտնտեսական միջավայրի վրա, հետևաբար մակրոտնտեսական կանխատեսումները հնարավորություն են տալիս հասկանալու, թե կառավարության որդեգրած միջնաժամկետ հարկաբյուջետային քաղաքականությունը որքանով է համահունչ տնտեսության այլ հատվածների զարգացման միտումներին:
Տնտեսական կանխատեսումների իրականացման երկրորդ կարևոր հիմնավորումն այն է, որ ազգային տնտեսության իրավիճակը մեծ ազդեցություն ունի կառավարության ֆինանսական ռեսուրսների վրա: Տնտեսական բարձր աճն ապահովում է գործարարների ավելի մեծ եկամուտներ, որոնք իրենց հերթին կառավարության համար ապահովում են ավելի մեծ հարկային եկամուտներ: Եվ հակառակը, տնտեսական աճի ցածր մակարդակը բերում է հարկերի ավելի ցածր մակարդակի և կառավարության կողմից տրամադրվող սոցիալական աջակցության և օժանդակության ավելի մեծ պահանջարկի: Մակրոտնտեսական կանխատեսումները նաև հիմք են հանդիսանում ապագայում բյուջեի վրա հնարավոր ծանրաբեռնվածության մեծացման հետ կապված ռիսկերի գնահատման համար:
Տնտեսության նկարագրություն
Տնտեսությունը կարելի է նկարագրել հետևյալ վեց հիմնական ասպեկտներով.
. Համախառն առաջարկ (չափվում է տնտեսության առանձին ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքների իրական աճերով, համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) իրական աճով),
. Համախառն պահանջարկ (չափվում է պետական, մասնավոր հատվածների և արտաքին աշխարհի կողմից ապրանքների և ծառայությունների վրա կատարվող ծախսումներով, սպառում/ՀՆԱ, ներդրում/ՀՆԱ, զուտ արտահանում/ՀՆԱ)
. Գնային փոփոխականներ (ՀՆԱ դեֆլյատոր, որն իրենից ներկայացնում է տնտեսությունում ստեղծված ՀՆԱ-ի գների փոփոխությունը, և գնաճ, որը չափվում է սպառողական գների (ներառյալ սպառողական ներմուծված ապրանքների գները) ինդեքսով (ՍԳԻ)),
. Ֆինանսական համակարգի խորություն (չափվում է հետևյալ փոփոխականներով` Փողի ագրեգատներ/ՀՆԱ, վարկեր/ՀՆԱ, ավանդներ/ՀՆԱ, ցույց է տալիս թե բանկային համակարգը որքանով է ներգրավված երկրի տնտեսական կյանքում),
. Արտաքին աշխարհի հետ տնտեսական հարաբերություններ (չափվում է հիմնականում երկրի ընթացիկ հաշվի հաշվեկշռով),
. Պետական հատվածի դիրքը տնտեսությունում (չափվում է հիմնականում պետական հատվածի ծախսերի և եկամուտների ծավալով, պետական ծախսեր/ՀՆԱ, հարկային եկամուտներ/ՀՆԱ):
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է տնտեսության ներկա իրավիճակի հակիրճ նկարագրությունը` ըստ վերը նշված վեց գլխավոր տնտեսական բնութագրիչների: Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի այս հատվածում նկարագրված են նաև այն հիմնական գործոններն ու միտումները, որոնք պայմանավորում են աղյուսակ 1-ում նշված ցուցանիշերը և տնտեսության զարգացման հեռանկարները:
Աղյուսակ 1. ՄԺԾԾ-ի հիմքում դրված հիմնական տնտեսական չափորոշիչներ
._____________________________________________________________________.
|Չափորոշիչ |2007 | 2008|2009 |2010 |2011 |2012 |2013 | 2014|
| |_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
| |Փաստ | Փաստ|Փաստ |Փաստ |Ծրագր|Պլան |Պլան | Պլան|
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Տնտեսական աճ (ՀՆԱ % |13.7 | 6.9 |-14.1| 2.1 | 4.6 | 4.2 | 4.5 | 4.8 |
|փոփոխություն) | | | | | | | | |
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Սպառման մակարդակ |81.8 | 81.8| 93.7| 94.0|93.3 | 92.4| 91.3| 90.3|
|(Սպառում/ՀՆԱ %) | | | | | | | | |
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ներդրումների | 37.8| 40.9| 34.7| 33.4|31.0 | 31.0| 30.8| 30.3|
|մակարդակ (Ներդրում/ | | | | | | | | |
|ՀՆԱ %) | | | | | | | | |
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|ՀՆԱ դեֆլյատոր |104.2|105.9|102.6|109.2|105.7|104.6|103.8|103.7|
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Գնաճ միջին | 4.4 | 9.0| 3.4 | 8.2 | 8.2 | 5.5 | 4.3 | 3.9 |
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Բանկային համակարգի | 22 | 19.8| 26.3| 26.3| 26.8| 27.2| 27.4| 27.5|
|ներգրվածություն | | | | | | | | |
|(փողի զանգված/ՀՆԱ %) | | | | | | | | |
|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|
|Ընթացիկ հաշիվ/ՀՆԱ % |-6.4 |-11.8|-15.8|-13.9|-11.1|-10.2| -8.9| -7.5|
._____________________________________________________________________.
Համախառն առաջարկ
Ինչպես արդեն նշել ենք, երկրում համախառն առաջարկն իրական արտահայտությամբ չափվում է տնտեսության առանձին ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքների հանրագումարով, որի փոփոխությունն էլ նախորդ տարվա համեմատ գնահատվում է ՀՆԱ-ի իրական աճի.1 միջոցով: ՈՒստի այս բաժնում կներկայացվի տնտեսության հիմնական ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքների փոփոխության դինամիկան վերջին տարիներին և ապագա ակնկալվող զարգացումները:
______________________________
1 ՀՆԱ-ի իրական աճ ասելով հասկանում ենք տնտեսությունում ստեղծված ՀՆԱ-ի ծավալային աճը` առանց գնային փոփոխության:
Վերջին տարիների միտումները, ընթացիկ իրավիճակը և կանխատեսումները
Մինչճգնաժամային տարիներին Հայաստանի տնտեսությունը բնութագրվել է տնտեսական աճի բարձր ցուցանիշներով, մասնավորապես` 2006-2008 թվականներին միջինում գրանցվել է 11.3 տոկոս ՀՆԱ իրական աճ: Այդ տարիների տնտեսական աճին հիմնականում նպաստել են շինարարությունը` միջինում 4.8 և ծառայությունները` միջինում 3.5 տոկոսային կետերով:
Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքով 2008 թվականի չորրորդ եռամսյակից նկատելի դարձավ տնտեսական աճի տեմպերի նվազում, իսկ 2009 թվականին արձանագրվեց 14.1 տոկոս տնտեսական անկում:
2010 թվականին համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) իրական արտահայտությամբ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ աճեց 2.1 տոկոսով, հստակ է, որ նշված ցուցանիշը սպասվածից բարձր էր արձանագրվել, քանի որ կրել է կառավարության հակաճգնաժամային փաթեթի ազդեցությունը: Ընդ որում, 2010 թվականին աճ է արձանագրվել տնտեսության բոլոր ճյուղերում, բացառությամբ գյուղատնտեսության.2: Նշված ժամանակահատվածում ծառայությունների հաշվին ապահովվել է տնտեսական աճի 1.8 տոկոսային կետը, իսկ իրական աճը կազմել է 4.5 տոկոս, արդյունաբերության հաշվին ապահովվել է տնտեսական աճի 1.4 տոկոսը` 10.5 տոկոս իրական աճի պայմաններում: Շինարարությունը ևս աճել է 3 տոկոսով, 0.6 տոկոսային կետով դրական նպաստում ունենալով տնտեսական աճին: Պայմանավորված անբարենպաստ բնակլիմայական պայմաններով` գյուղատնտեսությունը նվազել է 15.7 տոկոսով` 2.7 տոկոսային կետով բացասական նպաստում ունենալով տնտեսական աճին:
_________________________
2. Սույն պարբերության ցուցանիշները վերաբերում են տնտեսության ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքին:
2011 թվականի հունվար-ապրիլին գրանցվել է տնտեսական ակտիվության (ՏԱՑ).3 աճ. նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ ցուցանիշը իրական արտահայտությամբ աճել է 3.7 տոկոսով: Ընդ որում տնտեսական ակտիվությանն ամենամեծ նպաստումն են ունեցել ծառայությունների ճյուղի (2.6 տոկոսային կետ.4) և արդյունաբերության ճյուղի (1.1 տոկոսային կետ) համախառն թողարկումների իրական աճերը, իսկ շինարարությունը և գյուղատնտեսությունը աննշան ազդեցություն են ունեցել ՏԱՑ-ի աճին:
____________________________
3. 2011 թվականից ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայությունը ամսական ՀՆԱ-ից անցում է կատարել ՏԱՑ-ի հաշվարկմանը: Ի տարբերություն Ազգային հաշիվների մեթոդաբանությամբ հաշվարկվող ՀՆԱ ցուցանիշի (որն ունի եռամսյակային և տարեկան պարբերականություն) ամսական ՏԱՑ-ը բնութագրում է տնտեսությունում ապրանքների և ծառայությունների թողարկման ծավալների փոփոխությունը, այլ ոչ թե ավելացված արժեքի փոփոխությունը: Բացի այդ, ամսական ՏԱՑ-ը չի ընդգրկում արտադրանքի զուտ հարկերը և ֆինանսական միջնորդության անուղղակիորեն չափվող ծառայությունները (ՖՄԱՉԾ), որոնք ներառվում են եռամսյակային և տարեկան ՀՆԱ-ի արտադրական եղանակով հաշվարկներում: Ընդ որում ներկայացված են ընթացիկ տարվա միայն հունվար-ապրիլի ցուցանիշները, քանի որ հունվար-մայիսի համար տվյալները դեռևս հասանելի չեն:
4. ՏԱՑ-ի աճին ճյուղերի նպաստումները ՀՀ ֆինանսների նախարարության գնահատականներն են:
Կանխատեսում: 2011 թվականի առաջին ամիսների դրական զարգացումները և համաշխարհային տնտեսությունում աճի կանխատեսումները (տես Ներդիրը) հիմք են հանդիսացել 2011 թվականի տնտեսական աճի տեմպի կանխատեսման համար: 2011 թվականի համար ծրագրված է 4.6 տոկոս տնտեսական աճ, իսկ 2012-2014 թվականների իրական ՀՆԱ-ի տարեկան աճը կանխատեսվել է համապատասխանաբար` 4.2, 4.5 և 4.8 տոկոսի չափով, որին հիմնականում կնպաստեն ծառայությունների և արդյունաբերության ճյուղերը (նպաստումը 2012-2014 թթ. ՀՆԱ-ի միջին 4.5 տոկոս աճին կկազմի համապատասխանաբար 1.7 և 1.1 տոկոսային կետ): Միջնաժամկետ կանխատեսումների համար հիմք են հանդիսացել միջազգային կազմակերպությունների կողմից ներկայացված համաշխարհային տնտեսության վերականգնման վերաբերյալ սպասումներն ու վերլուծությունները: Այս առումով ակնկալվում է, որ այլ հավասար պայմաններում համաշխարհային տնտեսությունում կգրանցվի շարունակական աճ և գլոբալ պահանջարկի մեծացում: Մետաղների միջազգային գների միջավայրը միջնաժամկետում չի վատթարանա, մյուս կողմից կշարունակեն վերականգնվել արտերկից եկող դրամական փոխանցումները` հիմնականում պայմանավորված Ռուսաստանի տնտեսության ակնկալվող դրական զարգացումներով:
._________________________________________________________________________.
| Ներդիր |
| |
| Համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարները |
| |
| Համաշխարհային տնտեսական աճի վերաբերյալ դրական սպասումներն ընդհանուր |
| առմամբ պահպանվում են և այդ է վկայում ԱՄՀ կողմից նոր կանխատեսումների |
| անփոփոխությունը: Ընդ որում, գլոբալ տնտեսությունը թե 2011, և թե 2012 |
| թվականներին աճելու է 4.5 տոկոս տեմպերով: Զարգացած երկրներում աճի տեմպերը|
| կկազմեն միայն 2.5 տոկոս, իսկ զարգացող երկրներում շատ ավելի բարձր` 6.5 |
| տոկոս: Հատկանշական է, որ Հայաստանի գործընկեր երկրների տնտեսական աճերի |
| վերաբերյալ սպասումները դարձել են լավատեսական: |
| Չնայած համաշխարհային տնտեսական բարենպաստ զարգացումներին, |
| այնուամենայնիվ, այն չի ուղեկցվում զբաղվածության կլանմամբ, իսկ զարգացող |
| երկրների համար ի հայտ են գալիս որոշակի գնաճային ռիսկեր: Այսպես, զարգացող|
| երկրներում, որտեղ սննդամթերքը և վառելիքը կազմում են սպառման ավելի մեծ |
| կշիռ, գնաճը որոշ ժամանակ կմնա բարձր մակարդակի վրա, սակայն զգալի |
| բացասական ազդեցություն տնտեսական աճի վրա չի լինի: |
| |
| Աղյուսակ: Համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարները |
| |
| .________________________________________________________________. |
| |Տոկոսային փոփոխություն | Փաստացի |Կանխատեսում | |
| | | |___________________| |
| | | |2011 թ. |2011 թ. | |
| | | |հունվարին|հունվար- | |
| | | | |ապրիլին | |
| | |____________________|_________|_________| |
| | |2007|2008|2009 |2010|2011|2012|2011|2012| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Համաշխարհային թողարկում| 5.2| 2.8| -0.5| 5.0| 4.4| 4.5| 4.4| 4.5| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Զարգացած երկրներ | 2.7| 0.2| -3.4| 3.0| 2.5| 2.5| 2.4| 2.6| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |ԵՄ | 2.7| 0.5| -4.1| 1.7| 1.5| 1.7| 1.6| 1.8| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Գերմանիա | 2.5| 1.0| -4.7| 3.5| 2.2| 2.0| 2.5| 2.1| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Մեծ Բրիտանիա | 2.6|-0.1| -4.9| 1.3| 2.0| 2.3| 1.7| 2.3| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |ԱՄՆ | 2.1| 0 | -2.6| 2.8| 3.0| 2.7| 2.8| 2.9| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Զարգացող երկրներ | 8.3| 6.0| 2.7| 7.3| 6.5| 6.5| 6.5| 6.5| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Չինաստան |13.0| 9.6| 9.2|10.3| 9.6| 9.5| 9.6| 9.5| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |ԱՊՀ երկրներ | 8.6| 5.3| -6.4| 4.6| 4.7| 4.6| 5.0| 4.7| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Ռուսաստան | 8.1| 5.2| -7.8| 4.0| 4.5| 4.4| 4.8| 4.5| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Սպառողական գներ | | | | | | | | | |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Զարգացած երկրներ | - | 3.4| 0.1| 1.5| 1.6| 1.6| 2.2| 1.7| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |ԵՄ | - | - | 0.3| 1.6| - | - | 2.3| 1.7| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Գերմանիա | - | - | 0.2| 1.2| - | - | 2.2| 1.5| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Մեծ Բրիտանիա | - | - | 2.1| 3.3| - | - | 4.2| 2.0| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |ԱՄՆ | - | - | -0.3| 1.6| - | - | 2.2| 1.6| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Զարգացող երկրներ | - | 9.2| 5.2| 6.3| 6.0| 4.8| 6.9| 5.3| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Չինաստան | - | - | -0.7| 3.3| - | - | 5.0| 2.5| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |ԱՊՀ երկրներ | - | - | 11.2| 7.2| - | - | 9.6| 8.1| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Ռուսաստան | - | - | 11.7| 6.9| - | - | 9.3| 8.0| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Հումքի գներ | | | | | | | | | |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Նավթի գներ.1 | - |36.4|-36.3|27.8|13.4| 0.3|35.6| 0.8| |
| |_______________________|____|____|_____|____|____|____|____|____| |
| |Ոչ նավթային գներ | - | 7.5|-18.7| 23 |11.0|-5.6|25.1|-4.3| |
| .________________________________________________________________. |
| |
| Աղբյուրը` World Economic Outlook |
| 1. UK Brent, Dubai, WTI տիպի նավթի գների միջին թվաբանականը |
| |
._________________________________________________________________________.
Աղյուսակ 2. ՀՆԱ-ի ճյուղային կառուցվածքի իրական աճը
.____________________________________________________________________.
| |2006|2007|2008|2009 |2010 |2011|2012|2013|2014|
|_____________________|__________________________|___________________|
| | փաստացի | կանխատեսում |
|_____________________|__________________________|___________________|
|Արդյունաբերություն |-2.5| 2.8| 2.1| -6.9| 10.5| 4.4| 7.7| 6.7| 6.9|
|_____________________|____|____|____|_____|_____|____|____|____|____|
|Գյուղատնտեսություն | 0.5|10.4| 3.3| 6.0|-15.7| 9.8| 4.0| 3.2| 3.1|
|_____________________|____|____|____|_____|_____|____|____|____|____|
|Շինարարություն |37.7|18.2|11.3|-41.6| 3.0| 1.8| 3.2| 4.0| 4.7|
|_____________________|____|____|____|_____|_____|____|____|____|____|
|Ծառայություններ |16.0|12.5| 4.8| -3.3| 4.5| 3.8| 3.5| 4.5| 4.6|
|_____________________|____|____|____|_____|_____|____|____|____|____|
|Արտադրանքի հարկեր |14.9|35.9|17.1|-22.5| 9.2| 3.9| 4.0| 4.1| 5.1|
|(հանած սուբսիդիաներ) | | | | | | | | | |
|_____________________|____|____|____|_____|_____|____|____|____|____|
|Ընդամենը ՀՆԱ |13.2|13.7| 6.9|-14.1| 2.1| 4.6| 4.2| 4.5| 4.8|
.____________________________________________________________________.
Գծապատկեր 2. Տնտեսության առանձին ճյուղերում արձանագրված և կանխատեսվող իրական աճի նպաստման չափերը
_______________________________
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
Արդյունաբերություն
Աղյուսակ 2-ից կարելի է նկատել, որ 2006-2008 թվականների արդյունաբերության ճյուղի ավելացված արժեքի իրական աճի ցուցանիշն ամենացածրն է եղել և ճյուղում միջին հաշվով գրանցվել է 0.8 տոկոս աճ, ինչը բացատրվում է հիմնականում այդ տարիներին արդյունաբերության որոշ ենթաճյուղերի համար (բացառությամբ մետալուրգիայի) անբարենպաստ գնային դաշտի ձևավորմամբ` ի դեմս արժևորվող իրական փոխարժեքի: 2009 թվականի տարեսկզբին ճյուղը զգալի անկում ունեցավ համաշխարհային պահանջարկի, մետաղների գների և ներքին պահանջարկի անկմամբ պայմանավորված, իսկ տարվա երկրորդ կեսին արդյունաբերությունն աստիճանաբար վերականգնվեց համաշխարհային տնտեսությունում մետաղների գների աճի և կառավարության իրականացրած համակարգված հակացիկլիկ քաղաքականության արդյունքում: 2010 թվականին աճի միտումը պահպանվեց և ճյուղում արձանագրվեց ավելացված արժեքի 10.5 տոկոս իրական աճ:
2011 թվականի առաջին չորս ամիսներին մշտապես արձանագրվել է արդյունաբերական արտադրանքի համախառն թողարկման ծավալների ամսական ցուցանիշների իրական աճ: Կուտակային ցուցանիշն իրական արտահայտությամբ աճել է 6.4%-ով, որին հիմնականում նպաստել է մշակող արդյունաբերությունը ի դեմս սննդամթերքի (իրական աճը 5.3%) և հիմնային մետաղների արտադրության (իրական աճը 17.8%): Հաջորդ խոշոր նպաստումներն են ունեցել էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը (իրական աճը 14.1%) և հանքագործական արդյունաբերությունը (իրական աճը 9.0%): Արդյունաբերական արտադրանքի իրական աճին բացասական նպաստում են ունեցել ծխախոտային արտադրատեսակների (իրական անկումը 44.2%), այլ ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների (իրական անկումը 14.2%), ինչպես նաև քիմիական նյութերի և արտադրատեսակների արտադրությունը (իրական անկումը 45.0%):
Կանխատեսում: Արդյունաբերության ճյուղում ավելացված արժեքը ակնկալվում է, որ մինչև տարեվերջ իրական արտահայտությամբ կաճի 4.4 տոկոսով, իսկ 2012-2014 թվականներին կդրսևորի միջինում 7.1 տոկոս աճ, պայմանավորված հանքարդյունաբերության ոլորտում և մշակող արդյունաբերության մի շարք ենթաճյուղերում ներդրումների աճով.5, ինչպես նաև բնակչության տնօրինվող եկամուտների կանխատեսվող աճի պայմաններում ներքին պահանջարկի աճով:
___________________
5. Հիմնականում դա պայմանավորված է կառավարության կողմից իրականացվող ներդրումների խրախուսման քաղաքականությամբ` ներդրումային բնույթի ծրագրերի համար ԱԱՀ-ի արտոնյալ պայմանների տրամադրմամբ:)
Գյուղատնտեսություն
2006-2008 թվականներին գյուղատնտեսության ավելացված արժեքի իրական աճը կազմել է միջինում 4.7 տոկոս: 2009 թվականին գյուղատնտեսությունն իրական աճ արձանագրած միակ ճյուղն է եղել (6 տոկոս): 2010 թվականին տնտեսության այս ճյուղը խոշոր` 15.7 տոկոս անկում է ունեցել, պայմանավորված գերազանցապես անբարենպաստ բնակլիմայական պայմանների ազդեցության արդյունքում բուսաբուծության համախառն արտադրանքի ցուցանիշի 20.3 տոկոս նվազմամբ:
2011 թվականի հունվար-ապրիլին գյուղատնտեսության համախառն թողարկումն իրական արտահայտությամբ նվազել է` 0.7 տոկոսով.6, որը սակայն զուգակցվել է բուսաբուծության 2.5 տոկոս աճով: Տարվա առաջին ամիսներին գյուղատնտեսության մեջ գերակշռող է անասնաբուծական արտադրանքի տեսակարար կշիռը, որտեղ աճի ցուցանիշներ են գրանցվել մսի և կաթի արտադրության ենթաճյուղերում, իսկ ձվի արտադրությունը միակն էր, որ արձանագրել է նվազման ցուցանիշ (բնեղեն արտահայտությամբ): Ձկնորսությունն իրական արտահայտությամբ աճել է 4.9 տոկոսով:
__________________________________
6. Ճյուղերի և ենթաճյուղերի համախառն թողարկումների իրական աճերի և նպաստումների կուտակային ցուցանիշները այս և հաջորդ ճյուղերի համար հաշվարկվել են ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից` ՀՀ ԱՎԾ ամսական ցուցանիշների պաշտոնական հրապարակումների հիման վրա:
Կանխատեսում: Ընթացիկ տարվա առաջին չորս ամիսների զարգացումների համատեքստում տարեվերջին ակնկալվում է գյուղատնտեսության իրական աճ շուրջ 9 տոկոսի շրջանակներում` հիմնականում բուսաբուծության հաշվին: Կանխատեսման համար հիմք են հանդիսացել ընթացիկ տարվա չորս ամիսների զարգացումները, տարվա հաջորդ ամիսներին գյուղատնտեսության ենթաճյուղերի կշիռների փոփոխությունը, ինչպես նաև հաշվարկման փոքր բազան.7, որի հետևանքով հետագա ամիսներին ճյուղում աստիճանաբար կարձանագրվի աճի տեմպերի արագացում:
__________________________
7. 2010 թվականին բուսաբուծության ամենախորը անկումն արձանագրվել է հուլիս ամսին` 41.2%:
2012-2014 թվականներին ճյուղի միջին աճը կկազմի 3.4 տոկոս, որի համար հիմք են հանդիսացել ճյուղի զարգացմանն ուղղված պետական կարգավորման քաղաքականությունն ու նախորդ տարիներին դրսևորած զարգացման միտումները:
Շինարարություն:
Շինարարության ճյուղը 2006-2008 թվականների ՀՆԱ-ի նկատմամբ ունեցել է առաջանցիկ աճի տեմպեր` միջին հաշվով ապահովելով շուրջ 22 տոկոս իրական աճ: Այսինքն, հանդիսացել է տնտեսական աճի հիմնական շարժիչ ուժը: 2009 թվականին շատ մեծ արագությամբ տնտեսության այս ճյուղը գահավիժեց` արձանագրելով 41.6 տոկոս իրական անկում: 2010 թվականին շինարարությունը իրական աճի ցուցանիշ է արձանագրել, որը կազմել է 3 տոկոս: Նշված աճին հիմնականում նպաստել է կազմակերպությունների միջոցների հաշվին իրականացված շինարարության ծավալների աճը, որոնք առավելապես ուղվել են արտադրական շինարարությանը:
2011 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին շինարարության ծավալները իրական արտահայտությամբ նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի նկատմամբ նվազել են շուրջ 0.6 տոկոսով: Շինարարության ծավալների անկմանը հիմնականում նպաստել է 28.8 տոկոսային կետ միջազգային վարկերի հաշվին իրականացված շինարարության ծավալների կրճատումը: Մարդասիրական օգնության և կազմակերպությունների միջոցների հաշվին իրականացված շինարարության ծավալները աճել են նպաստելով համապատասխանաբար` 8.2 և 14.1 տոկոսային կետով:
Շինարարությունում միջոցներն ըստ տնտեսության ճյուղերի հիմնականում ուղղվել են անշարժ գույքի հետ կապված գործունեությանը` 29 տոկոս, տեղեկատվությունը և կապին` 12 տոկոս և գյուղատնտեսությանը` 13 տոկոս: Հաջորդ մեծ մասնաբաժին ունեցող ճյուղերն են էլեկտրականության, գազի, գոլորշու և լավորակ օդի մատակարարումը (10.0 տոկոս), մշակող արդյունաբերությունը (8 տոկոս), ինչպես նաև կրթությունը (6 տոկոս):
Կանխատեսում: Շինարարության ճյուղի ավելացված արժեքի աճը 2011 թվականին կկազմի շուրջ 1.8 տոկոս, իսկ միջնաժամկետում` շուրջ 4.0 տոկոս: Ճյուղի վերականգնումը կլինի աստիճանական, սակայն դրա աճի տեմպերը ՀՆԱ-ի աճից առաջանցիկ չեն լինի, որը կնախանշի տնտեսության մեջ կառուցվածքային փոփոխություններին նպատակաուղղված տնտեսական նոր քաղաքականության ուղղությունը:
Ծառայություններ և առևտուր
2006-2008 թվականներին ծառայությունների ոլորտի ավելացված արժեքի միջին իրական աճը կազմել է 11.1 տոկոս: 2009 թվականի ճգնաժամի պայմաններում տնտեսության այս ճյուղը անկում ունեցավ` 3.3 տոկոս: 2010 թվականին ճյուղը վերականգնվեց գրանցելով 4.5 տոկոս իրական աճ` պայմանավորված հիմնականում առևտրի և տրանսպորտի ու կապի ճյուղերի աճերով` համապատասխանաբար` 4.8 և 4.9 տոկոս:
2011 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին մատուցված ծառայությունների ծավալը 2010 թվականի համապատասխան ժամանակահատվածի նկատմամբ իրական արտահայտությամբ աճել է 7.0 տոկոսով, որին հիմնականում նպաստել են ֆինանսական գործունեության (6.6 տոկոսային կետ) և տրանսպորտի (1.4 տոկոսային կետ) ծառայությունները: Իսկ տեղեկատվության և կապի ծառայությունների նպաստումը բացասական է (1.3 տոկոսային կետ):
2011 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին առևտրի շրջանառությունը 2010 թվականի համապատասխան ժամանակահատվածի նույն ցուցանիշի նկատմամբ, իրական արտահայտությամբ աճել է 1.4 տոկոսով, որին հիմնականում նպաստել է մանրածախ առևտրի աճը (1.5 տոկոսային կետ):
Կանխատեսում: Հաշվի առնելով ճյուղի ճգնաժամային ժամանակահատվածում ցուցաբերած բարձր դիմադրողականությունը, կանխատեսվում է ՀՆԱ-ի կայուն աճի միտումներին համահունչ զարգացումներ` 2011 թվականին մինչև տարեվերջ սպասվում է, որ ճյուղի ավելացված արժեքի աճը կկազմի շուրջ 3.8 տոկոս, իսկ 2012-2014 թվականներին տնտեսության աշխուժացմանը համամասնորեն ճյուղի աճը կկազմի միջինում 4.2 տոկոս:
Գծապատկեր 3 Ոլորտների տեսակարար կշիռները 2006-2014 թվականներին
_______________________________
ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում
Աշխատանքի շուկա: 2006-2008 թվականներին գործազրկության մակարդակը` տնտեսական բարձր աճով պայմանավորված, անկման միտում է դրսևորել, որը սակայն, 2009 թվականից աճել է, պայմանավորված ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով: 2010 թվականին գործազրկության պաշտոնական մակարդակը հանրապետությունում կազմել է 7.0 տոկոս` մնալով նախորդ տարվա մակարդակին, սակայն տարվա ընթացքում ըստ ամիսների ունեցել է նվազման միտում` 2010 թվականի հունվար ամսվա 7.3 տոկոսից հունվար-դեկտեմբերին կազմելով 7.0 տոկոս:
2011 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին գրանցված գործազրկության միջին ամսական մակարդակը հանրապետությունում կազմել է 6.6.7 տոկոս, որը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ նվազել է 0.7 տոկոսային կետով:
_____________________________
7. Հաշվարկվել է ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից` ՀՀ ԱՎԾ ամսական ցուցանիշների պաշտոնական հրապարակումների հիման վրա:
2006-2008 թվականներին միջին ամսական անվանական աշխատավարձը հանրապետությունում միջինում աճել է շուրջ 19 տոկոսով: 2009 թվականին միջին ամսական անվանական աշխատավարձը աճել է 9.9 տոկոսով, իսկ 2010 թվականին` 13.4 տոկոսով:
2011 թվականի հունվար-ապրիլին միջին ամսական անվանական աշխատավարձը 2010 թվականի նույն ժամանակահատվածում գրանցված ցուցանիշի նկատմամբ աճել է 5.4 տոկոսով, ընդ որում` բյուջետային հատվածի աշխատավարձն աճել է 5.0 տոկոսով, իսկ ոչ պետական հատվածինը` 10.5 տոկոսով: 2011 թվականի հունվար-ապրիլին տնտեսության պետական և ոչ պետական հատվածներում միջին աշխատավարձը համապատասխանաբար կազմել է` 88124 և 133881 դրամ, իսկ միջին աշխատավարձը` 108839 դրամ: Իսկ իրական աշխատավարձը 2010 թվականի նույն ժամանակաշրջանի նկատմամբ նվազել է 4.6 տոկոսով:
Կանխատեսում: Տնտեսության զարգացումներին համահունչ, ինչպես նաև հաշվի առնելով ընթացիկ տարվա միտումները 2011 թվականին կանխատեսվում է գործազրկության մակարդակի նվազում մինչև 6.5 տոկոս: Միջնաժամկետում տնտեսական ակտիվության աճին զուգընթաց գործազրկության մակարդակի աստիճանական նվազման միտումը կպահպանվի: Տնտեսության զարգացումները կկլանվեն բնակչության զբաղվածության կողմից այնպես, որ ապահովվի տնտեսության արտադրողականության աստիճանական բարելավում` աշխատանքի արտադրողականության աճը միջնաժամկետ հատվածում միջին հաշվով կկազմի 3.4 տոկոս:
-----------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում