ԵՐԱՆՈՍՅԱՆԸ ԵՎ ԱՅԼՈՔ ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ

                          CONSEIL        CONCIL

                        DE L'EUROPE    OF EUROPE

COUR EUROPEENNE DES DROITS DE L'HOMME
EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS

ԵՐՐՈՐԴ ԲԱԺԱՆՄՈՒՆՔ

ԵՐԱՆՈՍՅԱՆԸ ԵՎ ԱՅԼՈՔ ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ

(Գանգատ թիվ 3916/06)

ՎՃԻՌ

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

20 հուլիս 2010

ՈՒԺԻ ՄԵՋ Է ՄՏԵԼ 20/10/2010

Սույն վճիռը վերջնական է դարձել Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն: Այն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների:

ԵՐԱՆՈՍՅԱՆԸ ԵՎ ԱՅԼՈՔ ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՎՃԻՌ

Երանոսյանը և Այլոք ընդդեմ Հայաստանի գործում,

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (Երրորդ բաժանմունք) Պալատը, հետևյալ կազմով`

Josep Casadevall, Նախագահ,

Elisabet Fura,

Bostjan M. Zupancic,

Alvina Gyulumyan,

Ineta Ziemele,

Luis Lopez Guerra,

Ann Power, դատավորներ,

և Santiago Quesada, Բաժանմունքի քարտուղար,

2010թ. հունիսի 29-ին կայացած դռնփակ նիստում,

կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց նույն օրը:

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

1. Գործը սկիզբ է առել 2006թ. մարտի 21-ին Հայաստանի Հանրապետության ութ քաղաքացիներ պրն. Վահան Երանոսյանի, պրն. Վարդան Երանոսյանի, տկն. Ռուզաննա Երանոսյանի, պրն. Տարոն Երանոսյանի, տկն. Սյուզաննա Երանոսյանի, պրն. Արսեն Գրիգորյանի, տկն. Լիլիթ Գրիգորյանի և տկն. Սիրանուշ Խաչատրյանի («դիմումատուներ») կողմից Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի համաձայն (»Կոնվենցիա») Հայաստանի Հանրապետության դեմ բերված (թիվ 13916/06) գանգատի առնչությամբ:

2. Դիմումատուներին ներկայացնում էր փաստաբան պրն. Գ. Մարգարյանը, գործունեության վայրը` քաղաք Երևան: ՀՀ կառավարությունը («Կառավարություն») ներկայացնում էր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում ՀՀ կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ պրն. Գ. Կոստանյանը:

3. 2007թ. սեպտեմբերի 28-ին Երրորդ Բաժանմունքի նախագահն որոշեց գանգատն ուղարկել Կառավարությանը: Կոնվենցիայի 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն Դատարանը որոշեց իրականացնել գործի ընդունելիության և ըստ էության միաժամանակյա քննություն:

ՓԱՍՏԵՐԸ

I. ԳՈՐԾԻ ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

4. Դիմումատուները ծնվել են համապատասխանաբար 1976թ., 1975թ., 1971թ., 2001թ., 2004թ., 1994թ., 1999թ., 1978թ. և ապրում են Երևան քաղաքում:

5. Ըստ դիմումատուների` նրանք Երևան քաղաքի Բյուզանդ 15 հասցեում գտնվող 60.2 քմ մակերեսով բնակարանի նկատմամբ ունեցել են օգտագործման իրավունք: Բնակարանի սեփականատերը հանդիսանում էր իրենց ընտանիքի անդամ Ա.Ե.-ն: Կառավարությունն առարկեց այս պնդման դեմ և նշեց, որ միայն դիմումատուներ Վահան Երանոսյանը, Վարդան Երանոսյանը, Ռուզաննա Երանոսյանը և Սիրանուշ Խաչատրյանն են ունեցել բնակարանի նկատմամբ նման իրավունք, մինչդեռ մնացած դիմումատուները, որոնք անչափահասներ են, միայն ունեցել են խնդրո առարկա բնակարանում բնակվելու իրավունք:

6. 2002թ. օգոստոսի 1-ին Կառավարությունն ընդունեց թիվ 1151-Ն որոշումը, որով, կառուցապատման ծրագրեր իրականացնելու նպատակով, հաստատեց Երևանի Կենտրոն թաղային համայնքի վարչական սահմանում պետության կարիքների համար վերցվող անշարժ գույքի (հողամասեր, շենքեր և շինություններ) օտարման գոտիները` 345,000 քմ ընդհանուր մակերեսով: Բյուզանդ փողոցը ներառված էր այդ օտարման գոտիների ցանկում:

7. 2004թ. հունիսի 17-ին Կառավարությունը որոշեց Բյուզանդ փողոցի մի հատվածի (որը պետք է վերանվանվեր Գլխավոր Պողոտա) կառուցապատումն իրականացնելու նպատակով պայմանագիր կնքել «Վիզկոն» ՍՊԸ մասնավոր ընկերության հետ:

8. 2004թ. հոկտեմբերի 1-ին «Վիզկոն» ՍՊԸ-ի և Երևանի Քաղաքապետարանի միջև կնքվում է համաձայնագիր, որը, մասնավորապես, իրավունք է վերապահում վերջինիս ուղղակիորեն բանակցել օտարման ենթակա անշարժ գույքի սեփականատերերի հետ, իսկ բանակցությունների ձախողման դեպքում պետության անունից հայց ներկայացնել դատարան` սեփականության հարկադիր օտարման պահանջով:

9. 2005թ. հունիսի 8-ին «Վիզկոն» ՍՊԸ-ն նամակով տեղեկացնում է դիմումատուներին, որ վիճարկվող բնակելի տարածությունը գտնվում է Գլխավոր Պողոտայի տարածքի օտարման գոտում և պետք է վերցվի պետության կարիքների համար: Այնուհետև, յուրաքանչյուր դիմումատուի առաջարկվում է 2,000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք փոխհատուցում:

10. Դիմումատուները չեն ընդունում այդ առաջարկը:

11. «Վիզկոն» ՍՊԸ-ն պետության անունից հայց է ներկայացնում դիմումատուների դեմ` պահանջելով բնակարանի նկատմամբ նրանց օգտագործման իրավունքի դադարեցում և վտարում:

12. 2005թ. հունիսի 30-ին Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանը բավարարում է «Վիզկոն» ՍՊԸ-ի հայցը` դադարեցնելով դիմումատուների օգտագործման իրավունքը և նշանակում յուրաքանչյուրին 2,000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամի չափով փոխհատուցում: Դատարանն իր որոշումը հիմնավորել էր ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 218 հոդվածի 1-ին մասով:

13. 2005թ. հուլիսի 15-ին դիմումատուները վերաքննիչ բողոք են ներկայացնում:

14. 2005թ. օգոստոսի 8-ին ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանը բավարարում է «Վիզկոն» ՍՊԸ-ի հայցը նույն հիմքերով, ինչ առաջին ատյանի դատարանը:

15. 2005թ. օգոստոսի 22-ին դիմումատուները ներկայացնում են վճռաբեկ բողոք, որին ի լրումն բողոք ներկայացվում է 2005թ. սեպտեմբերի 19-ին:

16. 2005թ. սեպտեմբերի 23-ին ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մերժում է դիմումատուների բողոքը:

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

17. Գույքի նկատմամբ օգտագործման իրավունքի վերաբերյալ ներպետական օրենսդրության համապատասխան դրույթների համառոտ շարադրանքը տես Minasyan and Semerjyan v. Armenia գործով վճռում (գանգատ թիվ 27651/05, պարբ. 36-43, 2009թ. հունիսի 23):

18. Քաղաքացիական օրենսգրքի 218 հոդվածի 1-ին մասը խնդրո առարկա ժամանակահատվածում սահմանում էր, որ հողամասը սեփականատիրոջից կարող է վերցվել պետության կամ համայնքի կարիքների համար` դրա գինը հատուցելու միջոցով: Կախված այն բանից, թե ում կարիքների համար է վերցվում հողամասը դրա գինը հատուցում է պետությունը կամ համայնքը:

ՕՐԵՆՔԸ

I. Թիվ 1 ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅԱՆ 1-ԻՆ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ

19. Դիմումատուները բողոքեցին, որ իրենց գույքից զրկելը խախտել է Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածով սահմանված երաշխիքները, համաձայն որի`

«Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի զրկել իր գույքից, բացառությամբ ի շահ հանրության և այն պայմաններով, որոնք նախատեսված են օրենքով ու միջազգային իրավունքի ընդհանուր սկզբունքներով:

Նախորդ դրույթները, այնուամենայնիվ, չեն խոչընդոտում պետության` այնպիսի օրենքներ կիրառելու իրավունքին, որոնք նա անհրաժեշտ է համարում ընդհանուր շահերին համապատասխան, սեփականության օգտագործման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու կամ հարկերի կամ մյուս գանձումների կամ տուգանքների վճարումն ապահովելու համար»:

Ա. Կողմերի դիրքորոշումները

20. Կառավարությունը պնդեց, որ դիմումատուների գանգատը ratione materiae չի համապատասխանում Կոնվենցիայի Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածին: Մասնավորապես, դիմումատուները չունեն գույք այդ հոդվածի իմաստով, քանի որ նրանք չունեն սեփականության իրավունք վիճարկվող տան նկատմամբ: Տան միակ սեփականատերը հանդիսանում էր երրորդ անձ` Ա.Ե-ն, մինչդեռ դիմումատուները այդ տան նկատմամբ ունեցել են միայն բնակելի տարածությունից օգտվելու իրավունք, ինչը հավասար է այնտեղ ապրելու իրավունքին և չի կարող համարժեք դիտարկվել «գույք» հասկացությանը:

21. Ավելին, դիմումատուներ Տարոն Երանոսյանը, Սյուզաննա Երանոսյանը, Արսեն Գրիգորյանը և Լիլիթ Գրիգորյանը նույնիսկ չունեին օգտագործման ինքնուրույն իրավունք, քանի որ նրանք անչափահասներ են և համաձայն «Երեխաների իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի, ունեն իրենց ծնողների (մնացած դիմումատուների) կողմից զբաղեցրած բնակելի տարածությունում ապրելու իրավունք: Ամփոփելով` դիմումատուների գանգատը դուրս է Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի շրջանակից:

22. Դիմումատուները սահմանված ժամանակահատվածում չեն ներկայացրել առարկություններ` գանգատի ընդունելիության և ըստ էության քննության կապակցությամբ:

Բ. Դատարանի գնահատականը

1. Ընդունելիությունը

23. Դատարանը գտնում է, որ Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի նկատմամբ դիմումատուների գանգատի անհամապատասխանության հարցի վերաբերյալ Կառավարության առարկությունը սերտորեն կապակցված է այդ հոդվածի ներքո ներկայացված դիմումատուների գանգատի էությանը, ուստի այն պետք է միացվի գործի ըստ էության քննությանը:

24. Դատարանը նշում է, որ Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի ներքո դիմումատուների ներկայացրած գանգատն ակնհայտորեն անհիմն չէ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ մասի իմաստով: Դատարանը նշում է նաև, որ գանգատն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար, այն պետք է հայտարարվի ընդունելի:

2. Գործի ըստ էության քննությունը

(ա) Արդյոք տեղի է ունեցել գույքից օգտվելու իրավունքին միջամտություն

25. Դատարանը նշում է, որ ըստ Կառավարության դիրքորոշման դիմումատուները չեն ունեցել «գույք» Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով: Դատարանն այնուհանդերձ նշում է, որ բնակելի տարածության օգտագործման իրավունքը հանդիսանում է «գույք» այդ հոդվածի իմաստով (տես Minasyan and Semerjyan v. Armenia, վկայակոչված վերը, պարբ. 56):

26. Ինչ վերաբերում է մասնավորապես Տարոն Երանոսյանին, Սյուզաննա Երանոսյանին, Արսեն Գրիգորյանին և Լիլիթ Գրիգորյանին, Դատարանը նշում է, որ Կառավարության դիրքորոշումը չի հիմնավորվում ներպետական դատարանների եզրահանգումներով, որոնք գտել են, որ բոլոր դիմումատուներն ունեցել են բնակելի տարածությունից օգտվելու իրավունք և վճռել են դադարեցնել այդ իրավունքը հատուցում վճարելու միջոցով:

27. Դատարանն եզրահանգում է, որ սույն գործով բոլոր դիմումատուներն ունեցել են խնդրո առարկա բնակարանի նկատմամբ օգտագործման իրավունք և այդ իրավունքի դադարեցումը գույքից զրկելու միջոցով և Երևան քաղաքի կենտրոնում կառուցապատում իրականացնելու նկատառումներով հանդիսանում է միջամտություն դիմումատուների գույքից անարգել օգտագործելու իրավունքին (նույն տեղում, պարբ. 59 և 61): Հետևաբար, Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածին դիմումատուների գանգատի անհամապատասխանության վերաբերյալ Կառավարության դիրքորոշումը պետք է մերժվի:

(բ) Արդյոք դիմումատուների գույքից օգտվելու իրավունքին

միջամտությունն եղել է հիմնավորված

28. Դատարանը կրկնում է, որ Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի առաջնային և կարևորագույն պահանջը հանդիսանում է այն, որ պետական մարմինների կողմից գույքից անարգել օգտվելու իրավունքին միջամտությունը պետք է լինի օրինական. առաջին մասի երկրորդ նախադասությունը թույլատրում է գույքից զրկելը միայն «այն պայմաններով, որոնք նախատեսված են օրենքով» և երկրորդ մասը սահմանում է, որ պետությունն իրավունք ունի իրականացնել վերահսկողություն սեփականության օգտագործման նկատմամբ` կիրառելով «օրենքները»: Ավելին, օրենքի գերակայությունը` հանդիսանալով ժողովրդավարական հասարակության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ներհատուկ է Կոնվենցիայի բոլոր հոդվածներին (տես Former King of Greece and Others v. Greece [GC], թիվ 25701/94, պարբ. 79, ECHR 2000-XII):

29. Դատարանն, այնուհետև, կրկնում է որ «այն պայմաններով, որոնք սահմանված են օրենքով» արտահայտությունն առաջին հերթին ենթադրում է պատշաճ մակարդակի մատչելի, բավարար հստակ և կանխատեսելի ներպետական իրավական նորմերի առկայություն և համապատասխանություն (տես, Lithgow and Others v. the United Kingdom, 8 հուլիս 1986թ., պարբ. 110, Սերիա Ա թիվ 102; Hentrich v. France, 22 սեպտեմբեր 1994թ., պարբ. 42, Սերիա Ա թիվ 296-A; և Beyeler v. Italy [GC], թիվ 33202/96, պարբ. 109, ECHR 2000-I):

30. Դատարանը նշում է, որ այն արդեն ուսումնասիրել է Երևան քաղաքի կենտրոնում կառուցապատման աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով դատարանների կողմից Քաղաքացիական օրենսգրքի 225-րդ հոդվածի հիման վրա օգտագործման իրավունքի դադարեցման վերաբերյալ գանգատ և գտել, որ դիմումատուների գույքի նկատմամբ միջամտությունը եղել է կամայական և անօրինական (տես, Minasyan and Semerjyan, վկայակոչված վերը, պարբ. 75-76):

31. Դատարանը գտնում է, որ սույն գործում խնդրո առարկա բնակարանի նկատմամբ դիմումատուների օգտագործման իրավունքը դատարանների կողմից դադարեցվել է միևնույն հիմնավորմամբ, չնայած այն փաստին, որ հղում է կատարվել Քաղաքացիական օրենսգրքի 218 հոդվածի 1-ին կետին: Դատարանը, այնուամենայնիվ, նշում է, որ այդ հոդվածը սահմանում է հողամասի նկատմամբ սեփականության իրավունքի դադարեցման հնարավորությունը և չի պարունակում որևէ դրույթ բնակելի տարածության օգտագործման իրավունքի դադարեցման վերաբերյալ (տես, վերը պարբ. 18): Այսպես, դիմումատուների օգտագործման իրավունքը դադարեցվել է այն օրենքի հիման վրա, որը կիրառելի չէր նրանց դեպքում: Դատարանը գտնում է, որ օգտագործման իրավունքի նման դադարեցումը անխուսափելիորեն կհանգեցներ անկանխատեսելի կամ կամայական հետևանքների և կզրկեր դիմումատուներին իրենց իրավունքների արդյունավետ պաշտպանությունից: Հետևաբար, նման իրավական հիմնավորմամբ դիմումատուների գույքից օգտվելու իրավունքին միջամտությունը չի կարող մեկնաբանվել այլ կերպ, քան կամայական և անօրինական (տես, mutatis mutandis, Minasyan and Semerjyan, վկայակոչված վերը, պարբ. 75-76):

32. Նման եզրահանգումն անիմաստ է դարձնում հասարակական գերակա շահի և անհատի հիմնարար իրավունքների պաշտպանության համար ներկայացվող պահանջների միջև արդարացի հավասարակշռության խախտման քննարկումը (տես Sporrong and Lonnroth v. Sweden, 23 սեպտեմբեր 1982թ., պարբ. 69, Սերիա Ա, թիվ 52, և Iatridis v. Greece [GC], թիվ 31107/96, պարբ. 62, ECHR 1999-II):

33. Հետևաբար, առկա է Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում:

II. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԱՅԼ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐ

34. Դիմումատուները, այնուհետև, բողոքեցին, որ իրենց գույքից զրկելը խախտել է նաև Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածը, ինչպես նաև դատաքննության ընթացքում խախտվել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքը:

35. Դատարանը, հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ եղած բոլոր նյութերը, ինչպես նաև այն, որ նշված գանգատների քննությունն իր իրավասության շրջանակներում է, գտավ, որ դրանցում առկա չեն Կոնվենցիայի և կից Արձանագրություններով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների խախտումներ: Հետևաբար, համաձայն Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերի, գանգատի այս մասը պետք է մերժվի որպես ակնհայտորեն անհիմն:

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ

36. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը սահմանում է`

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

37. Արդարացի փոխհատուցման վերաբերյալ պահանջը դիմումատուները ներկայացրել էին Դատարանի կողմից սահմանված ժամկետի խախտմամբ: Հետևաբար, Դատարանը գտնում է, որ այդ կապակցությամբ հատուցում նշանակելու պահանջ չի ներկայացվել (տես, որպես օրինակ, TV Vest AS and Rogaland Pensjonistparti v. Norway, թիվ 21132/05, պարբ. 80, 11 դեկտեմբեր 2008թ., և Maruszak v. Poland, թիվ 11253/07, պարբ. 62, 7 հուլիս 2009թ.):

ԱՅՍ ՀԻՄՆԱՎՈՐՄԱՄԲ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

1. Որոշում է միացնել Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի ներքո դիմումատուների ներկայացրած գանգատն այդ հոդվածի դրույթներին չհամապատասխանելու վերաբերյալ Կառավարության առարկությունը գանգատի ըստ էության քննությանը և մերժել այն.

2. Հայտարարում է ընդունելի դիմումատուներին գույքից զրկելու վերաբերյալ Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի կապակցությամբ ներկայացված գանգատը, իսկ գանգատի մնացյալ մասն` անընդունելի.

3. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում.

4. Վճռում է, որ առկա չէ դիմումատուներին արդարացի փոխհատուցում նշանակելու վերաբերյալ որևէ պահանջ:

Կատարված է անգլերեն, գրավոր ծանուցվել է 2010թ. հուլիսի 20-ին համաձայն Դատարանի Կանոնակարգի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ մասերի:

        Santiago Quesada                           Josep Casadevall

            Քարտուղար                                   Նախագահ