118.0143.140312
ԳՐԱՆՑՎԱԾ Է
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ
«14» 03 2012 Թ.
ՊԵՏԱԿԱՆ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ԹԻՎ 11812148
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐ ՀՐԱՄԱՆ
17 փետրվարի 2012 թվականի թիվ 143-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՀԱՏՎԱԾԻ ՆԵՐՔԻՆ ԱՈՒԴԻՏԻ ՁԵՌՆԱՐԿՆԵՐԻ ԵՎ ՆԵՐՔԻՆ ԱՈՒԴԻՏԻ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ՈՒՂԵՑՈՒՅՑՆԵՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ԵՎ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱՐԱՐԻ 2002 ԹՎԱԿԱՆԻ ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ 30-Ի ԹԻՎ 934-Ն ՀՐԱՄԱՆՆ ՈՒԺԸ ԿՈՐՑՐԱԾ ՃԱՆԱՉԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(3-րդ մաս)
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՀԱՏՎԱԾԻ ՆԵՐՔԻՆ ԱՈՒԴԻՏԻ ՁԵՌՆԱՐԿՆԵՐԻ ԵՎ ՆԵՐՔԻՆ ԱՈՒԴԻՏԻ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ՈՒՂԵՑՈՒՅՑՆԵՐ
(3-րդ մաս)
| ԳԼՈՒԽ 35. |
ՈՒՑ 2500. Ներքին աուդիտի ռազմավարական ծրագրի և տարեկան ծրագրի միջև գոյություն ունեցող կապերը |
151. Ստորև նշված է ներքին աուդիտի ռազմավարական ծրագրից մի հատվածի օրինակ.
Աղյուսակ 11
._________________________________________________________________.
|N |Գործառույթներ և/կամ համակարգեր | 2012 | 2013 | 2014 |
|__|______________________________________|_______|_______|_______|
|1.|Աշխատավարձ | 20 օր | 10 օր | 10 օր |
|__|______________________________________|_______|_______|_______|
|2.|Ռիսկերի կառավարման համակարգ | | 30 օր | |
|__|______________________________________|_______|_______|_______|
|3.|Շինարարական ծրագրեր | 50 օր | | |
|__|______________________________________|_______|_______|_______|
|4.|Բյուջետավորման հսկողության համակարգեր | 15 օր | | 15 օր |
|__|______________________________________|_______|_______|_______|
|5.|Անշարժ գույքի պահպանում և սպասարկում | | | |
._________________________________________________________________.
152. Այնուհետև, ներկայացված է 2012 թվականի աուդիտի տարեկան ծրագրից մի հատված: Հիմք ընդունելով սույն ուղեցույցի 151-րդ կետում նշված ռազմավարական ծրագրից քաղվածքը` այն կարող է ունենալ հետևյալ տեսքը.
Աղյուսակ 12
._____________________________________________________________________.
|N |Գործառույթներ | Իրականացվելիք աշխատանքը |Պլանավորված|
| |և/կամ համակարգեր| |ժամկետ |
|__|_________________|____________________________________|___________|
|1.|Աշխատավարձ |1) Հետամուտ լինել ներքին աուդիտի | 2 օր |
| | |նախորդ հաշվետվությունում ներկայացված| |
| | |առաջարկությունների իրագործմանը: | |
| | |____________________________________|___________|
| | |2) Գնահատել աշխատավարձի նոր | 18 օր |
| | |ընթացակարգերը և կատարել գործող | |
| | |ներքին վերահսկողության գործընթացների| |
| | |մանրամասն գնահատական: | |
|__|_________________|____________________________________|___________|
|2.|Շինարարական |1) Գնահատել, թե որքան օպտիմալ են | 15 օր |
| |ծրագրեր |կազմվում շինարարական ծրագրերի | |
| | |ֆինանսական նախահաշիվները: | |
| | |____________________________________|___________|
| | |2) ՈՒսումնասիրել շինարարական | 10 օր |
| | |ծրագրերի կատարողի ընտրության | |
| | |նպատակով անցկացված մրցույթի | |
| | |ընթացակարգերը: | |
| | |____________________________________|___________|
| | |3) Գնահատել բյուջեի և փաստացի | 5 օր |
| | |ծախսերի շեղումների բացահայտման | |
| | |գործընթացները: | |
| | |____________________________________|___________|
| | |4) Գնահատել կազմակերպության կողմից | 20 օր |
| | |շինարարական ծրագրերի գումարների | |
| | |հաստատման ընթացակարգերը: | |
|__|_________________|____________________________________|___________|
|3.|Բյուջետավորման |Գնահատել յուրաքանչյուր ամիս | 15 օր |
| |հսկողության |կազմակերպության եկամուտների և | |
| |համակարգ |ծախսերի մոնիթորինգի և շեղումների | |
| | |պարզաբանման միջոցառումները: | |
._____________________________________________________________________.
| ԳԼՈՒԽ 36. |
ՈՒՑ 2600. Ներքին աուդիտի ռազմավարական և տարեկան ծրագրերի վերանայում |
153. Ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպությունում կարող են տեղի ունենալ այնպիսի փոփոխություններ, որոնք կարող են պահանջել ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ծրագրերի վերանայում և փոփոխում, ինչպես նաև յուրաքանչյուր տարի ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ռազմավարական ծրագիրը պետք է համալրվի ևս մեկ տարով:
154. Ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ռազմավարական և տարեկան ծրագրերը պետք է արտացոլեն այդ փոփոխություններն այնպես, որ համահունչ լինեն կազմակերպության փոփոխված գործընթացներին, ռիսկերին, նպատակներին և ծրագրերին:
155. Թեպետ ներքին աուդիտի պլանավորումը հաշվի է առնում ղեկավար անձանց հետ տեղի ունեցած բոլոր քննարկումները, այնուհանդերձ, կարող են լինել զարգացումներ, որոնք ծրագրերի մշակման պահին անհայտ էին: Այսպիսով, փոփոխությունները` որպես օրինակ կարող են ներառել.
1) որոշակի միավորում նոր տեղեկատվական տեխնոլոգիայի համակարգի ներդրում,
2) շինարարական խոշոր նախագիծ,
3) խոշոր խարդախություն,
4) վերակազմակերպման գործընթացներ:
156. Ներքին աուդիտի ծրագրերի բոլոր փոփոխությունները պետք է համաձայնեցվեն կազմակերպության ղեկավարի և ներքին աուդիտի կոմիտեի հետ, հաստատվեն ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ղեկավարի կողմից ու վավերացվեն կազմակերպության ղեկավարի կողմից:
157. Հաշվի առնելով սույն ուղեցույցի 155-րդ կետում նշվածը` ներքին աուդիտի ստորաբաժանումների ծրագրերում կարող են նախատեսվել որոշ քանակությամբ ռեսուրսներ, որոնք կարող են օգտագործվել անսպասելի խնդիրների լուծման համար:
158. Հարկ է նշել, որ միևնույն աուդիտի ենթարկվող միավորում մի քանի փուլով իրականացված աշխատանքները համարվում են մեկ համալիր աուդիտորական առաջադրանք և կարող են համարվել ներկայացված առաջարկությունների վերստուգման գործընթաց, ինչպես նկարագրված է սույն ուղեցույցի 315-ից 328-րդ կետերում, եթե դրանք գնահատում են աուդիտի ենթարկվող միավորի կողմից իրականացվող միևնույն գործընթացները:
159. Այն դեպքում, երբ ներքին աուդիտորները տվյալ աուդիտի ենթարկվող միավորում իրականացրել են մի քանի փուլով տարբեր գործընթացների գնահատում, ապա այս աշխատանքները պետք է կազմեն առանձին աուդիտորական առաջադրանքներ: Ընդ որում, ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ղեկավարը պետք է խուսափի միևնույն աուդիտի ենթարկվող միավորում մեկ տարվա ընթացքում տարբեր աուդիտորական առաջադրանքներ պլանավորելուց և իրականացնելուց, քանի որ այս կերպ նվազում է ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետությունը: Նման իրավիճակում, անհրաժեշտ է միավորել կատարման ենթակա աշխատանքները միևնույն աուդիտորական առաջադրանքում և դրանք իրականացնել մեկ փուլով:
160. Այն դեպքում, երբ աուդիտի ենթարկվող միավորում որոշ աշխատանքներ չեն նախատեսվել տարեկան ծրագրով և չեն իրականացվել արդեն իսկ ավարտված աուդիտորական առաջադրանքի աշխատանքների ընթացքում, անհրաժեշտ է իրականացնել ևս մեկ աուդիտորական առաջադրանք միևնույն տարվա ընթացքում, որը համարվում է կրկնակի աուդիտորական առաջադրանք: Կրկնակի աուդիտորական առաջադրանքի իրականացման համար անհրաժեշտ ռեսուրսները ներգրավվում են չպլանավորված առաջադրանքների համար նախատեսված ռեսուրսներից:
Բաժին 3. Առաջադրանքի պլանավորում և իրականացնում
| ԳԼՈՒԽ 37. |
ՈՒՑ 3000. Առնչվող ներքին աուդիտի մասնագիտական ստանդարտների կիրառման մեթոդական ցուցումներ |
._____________________________________________________________________.
|161. ԿՑ 2200-1: Աուդիտի պլանավորումը |
| ԿՑ 2200-2: Առաջադրանքի ընթացքում գնահատման ենթակա հսկողական |
| տարրերը պարզելու համար` վերևից ներքև, ռիսկերի |
| վրա հիմնված մոտեցման օգտագործումը |
| ԿՑ 2201-1: Պլանավորման հետ կապված հարցեր |
| ԿՑ 2210-1: Աուդիտի նպատակները |
| ԿՑ 2210.Հ1-1: Ռիսկերի գնահատումն աուդիտի պլանավորման ընթացքում |
| ԿՑ 2220-1: Աուդիտի շրջանակները |
| ԿՑ 2230-1: Աուդիտի իրականացման նպատակով ռեսուրսների բաշխումը|
| ԿՑ 2240-1: Աուդիտի աշխատանքային ծրագիրը |
| ԿՑ 2310-1: Տեղեկատվության հավաքագրումը |
| ԿՑ 2320-1: Վերլուծությունը և գնահատումը |
| ԿՑ 2340-1: Աուդիտի իրականացման նկատմամբ վերահսկողություն |
._____________________________________________________________________.
| ԳԼՈՒԽ 38. |
ՈՒՑ 3100. Ներածություն |
162. Ներքին աուդիտի ստորաբաժանման գործունեության ընթացքում առաջադրանքների իրականացումը պահանջում է կարգավորված մոտեցում, ինչը ենթադրում է առաջադրանքով սահմանված նպատակների իրագործման որոշակի քայլերի հաջորդականություն կամ մեթոդ` համաձայն ստանդարտների:
163. Աուդիտորական առաջադրանքի իրականացման փուլերը հիմնված են համակարգային մոտեցման վրա: Համակարգային մոտեցման հիմքը ներքին հսկողական համակարգի ուսումնասիրությունն է:
164. Ելնելով կազմակերպության տեսակից, կիրառվող գործընթացներից և մեթոդներից` առաջադրանքները կարող են լինել տարբեր, ուստի միշտ կարող է առաջանալ աշխատանքային փաստաթղթերի օրինակների ձևափոխությունների անհրաժեշտություն: Որոշ դեպքերում, կարող են անհրաժեշտ լինել նաև լրացուցիչ փաստաթղթեր: Նման դեպքերում, աուդիտորները պետք է կիրառեն մասնագիտական դատողություն` որոշելու, թե ներքին աուդիտի յուրաքանչյուր առաջադրանքի դեպքում, որ փաստաթղթերն են օգտակար և տեղին:
| ԳԼՈՒԽ 39. |
ՈՒՑ 3200. Աուդիտորական առաջադրանքի փուլերը |
165. Ներքին աուդիտի ստորաբաժանումը աուդիտորական առաջադրանքի նպատակների իրագործման համար այն իրականացնում է ներքոնշյալ փուլերով:
1) Առաջին փուլ-առաջադրանքի պլանավորում,
2) Երկրորդ փուլ-առաջադրանքի իրականացում,
3) Երրորդ փուլ-հաշվետվությունների պատրաստում,
4) Չորրորդ փուլ-վերստուգման գործընթաց` հայտնաբերված թերացումների վերացման մասին տեղեկատվության ստացում (հետադարձ կապ), ստացված տեղեկատվության վերլուծություն, ռիսկերի գնահատում:
166. Աուդիտի ենթարկվող միավորները սահմանվում են ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ռազմավարական և տարեկան ծրագրերում:
167. Առաջադրանքների իրականացման միջոցով ներքին աուդիտորները գնահատում են կազմակերպությունում գործող հսկողության համակարգերը և մեխանիզմները, վերջիններիս գործունեության արդյունավետությունը և կազմակերպության նպատակների իրագործմանն ուղղված խթանիչ դերը:
168. Վերոնշյալ փուլերը ներկայացնում են ներքին աուդիտի ամբողջական գործընթացը, որն իրականացվում է կազմակերպության ռազմավարական և տարեկան ծրագրերի շրջանակներում սահմանված յուրաքանչյուր միավորի համար: Ընդ որում տվյալ տարվա արդյունքներով պետք է կատարված և ավարտված լինեն ռազմավարական ծրագրով պլանավորված աուդիտորական առաջադրանքների առնվազն 90 տոկոսը:
(168-րդ կետը փոփ. 26.08.16 թիվ 902-Ն հրաման)
169. Աուդիտորներն աուդիտի ենթարկվող յուրաքանչյուր միավորի համար պետք է մշակեն առաջադրանքի առանձին աշխատանքային ծրագիր, որը համապատասխանում է յուրաքանչյուր միավորի համար պահանջվող աշխատանքների սահմանված ժամկետներին, ինչպես նաև տվյալ միավորի այլ առանձնահատկություններին: Նշվածն ապահովում է, որ ներքին աուդիտի աշխատանքն ավարտվի ճիշտ ժամկետում և համապատասխանի սահմանված նպատակներին:
| ԳԼՈՒԽ 40. |
ՈՒՑ 3210. Առաջին փուլ - առաջադրանքի պլանավորում |
170. Առաջադրանքի աշխատանքները մեկնարկում են այդ աշխատանքների պլանավորման փուլից: Սովորաբար առաջադրանքի պլանավորման փուլը բաղկացած է ստորև նշված հիմնական քայլերից.
1) առաջադրանքի աշխատանքային խմբի կազմում, ժամկետների սահմանում, մեկնարկային հանդիպումներ,
2) նախնական վերլուծություն,
3) առաջադրանքի նպատակների սահմանում,
4) առաջադրանքի շրջանակների սահմանում,
5) աուդիտի աշխատանքային ծրագրերի մշակում:
| ԳԼՈՒԽ 41. |
ՈՒՑ 3211. Առաջադրանքի աշխատանքային խմբի կազմում, ժամկետների սահմանում, մեկնարկային հանդիպումներ |
171. Առաջադրանքի պլանավորման փուլի առաջին քայլը աշխատանքներն իրականացնելու համար առաջադրանքի աշխատանքային խմբի անդամների որոշումն է: Գործոնները, որոնք պետք է հաշվի առնել աշխատակիցների ընտրության ընթացքում, ներառում են.
1) աուդիտորների անկախությունը խախտող հնարավոր գործոններ, որոնք կարող են խոչընդոտել առաջադրանքի աշխատանքների կատարմանը, որոնց ուսումնասիրման առարկան հանդիսանում է կազմակերպության տվյալ միավորը,
2) կազմակերպության չափը և գործընթացների բարդության մակարդակը,
3) աուդիտի ենթարկվող միավորի ռիսկայնությունը և գործընթացների բարդության մակարդակը,
4) աշխատակիցների փորձառության մակարդակը և անհրաժեշտ աուդիտորների քանակը,
5) լրացուցիչ վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպման հնարավորությունն աշխատանքային խմբում ներգրավված անդամների համար:
172. Ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ղեկավարը կամ նրա կողմից նշանակված համապատասխան աշխատակիցը պետք է առավելագույնս արդյունավետորեն օգտագործի առկա մարդկային ռեսուրսները: ՈՒստի, ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ավելի փորձառու անդամներին ավելի նպատակահարմար է ներգրավել առաջադրանքի պլանավորման, համակարգման, վերահսկման և հաշվետվությունների պատրաստման աշխատանքներում, իսկ սկսնակ անդամներին ընդգրկել աուդիտի ընթացակարգերի և թեստերի կատարման աշխատանքներում: Սակայն, աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբերում ներառված աուդիտորների օբյեկտիվության, հնարավոր շահերի բախման բացառման, ինչպես նաև աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբի` առաջադրանքը պատշաճ կատարելու համար անհրաժեշտ գիտելիքների, հմտությունների և այլ ունակությունների ամբողջության համար պատասխանատվություն է կրում ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ղեկավարը:
173. Այն դեպքում, երբ աուդիտի ենթարկվող միավորը գնահատվում է որպես բարձր ռիսկայնություն ունեցող միավոր, ապա աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբում անհրաժեշտ է ներգրավել ներքին աուդիտի ավելի փորձառու աշխատակիցներ:
174. Եթե առաջադրանքի աշխատանքները պահանջում են որոշակի նեղ մասնագիտական գիտելիքներ, օրինակ, տեղեկատվական տեխնոլոգիայի ոլորտում, ապա պետք է նախատեսել նման մասնագետի ներգրավումը առաջադրանքի աշխատանքներին:
175. Այս փուլում նաև առանցքային նշանակություն ունի առաջադրանքի ժամկետների սահմանումը: Առաջադրանքի ընդհանուր ժամկետը սահմանված է ներքին աուդիտի ստորաբաժանման տարեկան ծրագրով, սակայն, առաջադրանքի ծրագրով կարող են մանրամասնեցվել առանձին աշխատանքների ժամկետները: Այդ աշխատանքների տևողությունը չպետք է գերազանցի տարեկան ծրագրով սահմանված ժամկետը:
176. Առաջադրանքի ժամկետները սահմանելուց և աշխատանքային խմբի անդամներին որոշելուց հետո վերջիններից մեկը նշանակվում է առաջադրանքի աշխատանքային խմբի ղեկավար: Առաջադրանքի աշխատանքային խմբի ղեկավարը աուդիտի իրականացման ընթացքում կազմակերպում և համակարգում է առաջադրանքի աշխատանքային խմբի աշխատանքները:
177. Աուդիտի առաջադրանքը մեկնարկում է կազմակերպության ղեկավարի հրամանով (աուդիտորական առաջադրանքի հանձնարարական), որտեղ նշվում են աուդիտի իրականացման նպատակները, շրջանակները, հիմքերը, աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբի անդամները, հրավիրված մասնագետները և այլ մասնակիցները (առկայության դեպքում), աուդիտի իրականացման համար սահմանված ժամկետները: Յուրաքանչյուր առաջադրանքի մեկնարկից 3 աշխատանքային օր առաջ, ներքին աուդիտի ստորաբաժանումը պետք է զգուշացնի աուդիտի ենթարկվող միավորին` վերջինիս տրամադրելով առաջադրանքի մեկնարկի վերաբերյալ հրամանը (հանձնարարականը): Որոշ դեպքերում, առաջադրանքի նպատակներից ելնելով` ներքին աուդիտի ստորաբաժանումը կարող է չծանուցել առաջադրանքի մեկնարկի մասին և իրականացնել չհայտարարված աուդիտ: Մասնավորապես, ներքին աուդիտի ստորաբաժանումը կարող է չհայտարարել առաջադրանքի մեկնարկի վերաբերյալ, եթե գոյություն ունի խարդախության կասկած կամ պետք է իրականացվի դրամական միջոցների և նյութական արժեքների գույքագրում կամ օրենքով նախատեսված այլ գործողություն:
178. Մինչև աշխատանքների մեկնարկը աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբի ղեկավարը կազմակերպում է մեկնարկային հանդիպում աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբի անդամների հետ: Առաջադրանքի աշխատանքային խմբի հետ անցկացված հանդիպման ընթացքում ներկայացվում են աշխատանքների բնույթը, ժամկետները, ինչպես նաև աուդիտի ենթարկվող միավորը:
180. Բացի այդ, աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային խմբի ղեկավարը պատասխանատու է նաև աուդիտի ենթարկվող միավորի ղեկավարի հետ հանդիպման կազմակերպման համար: Աուդիտի ենթարկվող միավորի ղեկավարի հետ նախնական հանդիպման ժամանակ անհրաժեշտ է քննարկել և համաձայնեցնել աշխատանքների ժամկետները: Նշվածը կարևոր է, քանի որ առաջադրանքի կատարումը պահանջում է աուդիտի ենթարկվող միավորի ղեկավարության ներգրավվածությունը, ինչպես օրինակ` աուդիտի ենթարկվող միավորի վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրում կամ ներքին աուդիտի ստորաբաժանման նախնական հաշվետվության վերաբերյալ արձագանքում:
181. Առաջադրանքի աշխատանքային խմբի հանդիպումն աուդիտի ենթարկվող միավորի ղեկավարի հետ առաջադրանքի մեկնարկից առաջ կարևոր դեր կարող է ունենալ առաջադրանքի հետագա ընթացքի վրա: Նշված հանդիպման ընթացքում ներքին աուդիտորները պետք է հարցումներ անեն ներքին աուդիտի ենթարկվող միավորի ընթացիկ աշխատանքներում ծագած այնպիսի խնդիրների մասին, ինչպիսիք կարող են լուծվել աուդիտի առաջադրանքի արդյունքներն ամփոփելու և գործողությունների ծրագրում արտացոլելու ճանապարհով: Հանդիպման ընթացքը պետք է արձանագրվի և արձանագրությունը պահպանվի ներքին աուդիտի աշխատանքային փաստաթղթերի փաթեթում: Հանդիպման ընթացքում նաև պետք է որոշվի այն անձանց շրջանակը, որոնք պետք է աջակցեն ներքին աուդիտորներին աուդիտի առաջադրանքի իրականացման ընթացքում:
| ԳԼՈՒԽ 42. |
ՈՒՑ 3212. Նախնական վերլուծություն |
182. Այս փուլում աշխատանքային խումբը իրականացնում է ներքին աուդիտի ստորաբաժանումում առկա և նախնական հանդիպումների ընթացքում ստացված տեղեկատվության համադրում, վերլուծություն, տվյալների դասակարգում և անհրաժեշտության դեպքում ռիսկերի գնահատումներում փոփոխությունների կատարում:
182. Նախնական վերլուծության համար անհրաժեշտ տեղեկություններն են.
1) գործառույթները սահմանող օրենքները և այլ իրավական ակտերը,
2) աշխատակիցների պաշտոնի անձնագրերը և պարտականությունների բաշխման ցանկերը (տարեկան ծրագրերը),
3) նախկինում իրականացված աուդիտի առաջադրանքի աշխատանքային փաստաթղթերը,
4) այլ մարմինների կողմից իրականացված ստուգումների աշխատանքային փաստաթղթերը և արդյունքների մասին հաշվետվությունները,
5) ռիսկերի գնահատման տեղեկագրերը,
6) իրականացված վերլուծություններ, որոնք կարող են վերաբերվել տվյալ միավորին,
7) աուդիտի ենթարկվող միավորի գործողության ոլորտի թույլ և ուժեղ կողմերի վերաբերյալ առկա գրականությունը, այդ թվում` համացանցում,
8) միավորի կողմից կազմվող և ստացվող հաշվետվությունների տվյալները և դրանց օրինակելի ձևերը,
9) արտաքին աուդիտորների հաշվետվությունները:
183. Վերլուծության նպատակն է ավելի խորը տեղեկություններ ստանալ աուդիտի ենթարկվող միավորի մասին, այսինքն հստակեցնել գործառույթները, դրանց ռիսկերը, սահմանել հիմնական հսկողական գործընթացները և այլն:
184. Նախնական վերլուծության արդյունքներով կարող են շտկվել ռիսկերի կատարված գնահատումների համար հիմք ծառայած տվյալները: Եթե փոփոխությունները ազդեն ռիսկի գնահատումներ վրա և արդյունքները զգալիորեն տարբերվեն ռազմավարական կամ տարեկան ծրագրերի կազմման համար հիմք ընդունված ռիսկի տվյալներից, ապա աուդիտորները պետք է փոփոխություններ կատարեն նախկին գնահատականներում, որոնք արտացոլված են ռազմավարական և տարեկան ծրագրերում, որպեսզի հետագայում ճշտումներ կատարեն և հստակ սահմանեն առաջադրանքի նպատակները:
185. Առաջադրանքի աշխատանքների իրականացման ընթացքում ներքին աուդիտորների կողմից ռիսկերի վերլուծության գործընթացն ունի առանցքային նշանակություն: Սույն ուղեցույցի 187-րդ կետում ներկայացված է կազմակերպության ընդհանուր հսկողության միջավայրի գնահատման և առանձին միավորի ռիսկերի գնահատման համադրում, որը կօգնի հասկանալ միևնույն գործընթացի տարբեր դրսևորումները ռազմավարական և առաջադրանքի պլանավորման համատեքստերում:
186. Աուդիտորները համակցում են առանձին միավորի ռիսկային խմբի և ընդհանուր հսկողության միջավայրի գնահատականներն աուդիտի ենթարկվող միավորի ռիսկի գործակցի հաշվարկման համար: Ստացված ռիսկի գործակիցը ներքին աուդիտորների կողմից օգտագործվում է աուդիտի ենթարկվող միավորի գործառնությունների դիտարկման նպատակով ընտրանքների կազմման համար (սույն ուղեցույցի 236-ից 244-րդ կետեր): Որպես աուդիտի ռազմավարական և տարեկան ծրագրերի մաս, ներքին աուդիտորները պետք է լրացնեն ընդհանուր հսկողության միջավայրի ստուգաթերթը (սույն ուղեցույցի 3-րդ հավելված): Ստորև ներկայացված է ընդհանուր հսկողության միջավայրի ռիսկի և աուդիտի ենթակա միավորի ռիսկային խմբի գնահատականների համակցման աղյուսակ: Նման համակցումը իրականացվում է այն պատճառով, որ ցանկացած միավոր կազմակերպության ներսում չի կարող լինել բացարձակապես անկախ և չարտացոլել տվյալ կազմակերպության ներքին հսկողության միջավայրի ուժեղ և թույլ կողմերը: Համադրումներն իրականացվում են հետևյալ կերպ.
Աղյուսակ 13
.____________________________________.
| N |Ընդհանուր |Աուդիտի |Ընդհանուր|
| |հսկողության|ենթարկվող |ռիսկի |
| |միջավայրի |միավորի |գործակից |
| |ռիսկի |ռիսկային | |
| |գնահատական |խմբի | |
| | |գնահատական| |
|___|___________|__________|_________|
|1. |Բարձր |Բարձր |Բարձր |
|___|___________|__________|_________|
|2. |Բարձր |Զգայուն |Բարձր |
|___|___________|__________|_________|
|3. |Բարձր |Միջին |Զգայուն |
|___|___________|__________|_________|
|4. |Բարձր |Ցածր |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|5. |Զգայուն |Բարձր |Բարձր |
|___|___________|__________|_________|
|6. |Զգայուն |Զգայուն |Զգայուն |
|___|___________|__________|_________|
|7. |Զգայուն |Միջին |Զգայուն |
|___|___________|__________|_________|
|8. |Զգայուն |Ցածր |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|9. |Միջին |Բարձր |Զգայուն |
|___|___________|__________|_________|
|10.|Միջին |Զգայուն |Զգայուն |
|___|___________|__________|_________|
|11.|Միջին |Միջին |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|12.|Միջին |Ցածր |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|13.|Ցածր |Բարձր |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|14.|Ցածր |Զգայուն |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|15.|Ցածր |Միջին |Միջին |
|___|___________|__________|_________|
|16.|Ցածր |Ցածր |Ցածր |
.____________________________________.
Այսպիսով, օրինակ, եթե ընդհանուր հսկողության միջավայրը գնահատվել է որպես բարձր ռիսկային, իսկ աուդիտի ենթարկվող միավորը` ցածր, ապա ընդհանուր գնահատականը կլինի միջին, որը հետագայում կօգտագործվի տվյալ միավորի գործառնությունների բազմությունից ընտրանքի կազմման ժամանակ:
187. Համաձայն ՀՀ ֆինանսների նախարարի թիվ 974-Ն «ՀՀ ներքին աուդիտի մասնագիտական գործունեության ստանդարտների կիրառման մեթոդական ցուցումները հաստատելու մասին» հրամանով հաստատված 2010-2 «Ներքին աուդիտի պլանավորման ընթացքում ռիսկերի կառավարման գործընթացի կիրառումը» կիրառման ցուցումի բնորոշ ռիսկը սահմանվում է որպես տեղեկատվության հակվածությունն էական խեղաթյուրմանը, այն դեպքում, երբ չկան ռիսկը նվազեցնող հսկողական տարրեր, իսկ մնացորդային ռիսկը` որպես ռիսկ, որն առկա է ղեկավարության կողմից անբարենպաստ դեպքի ազդեցությունը և հավանականությունը նվազեցնելու գործողություններ կատարելուց հետո` ներառյալ ռիսկը նվազեցնելու նպատակով հսկողական գործողությունները: Այս դեպքում բնորոշ ռիսկը համապատասխանում է աուդիտի ենթարկվող միավորի ռիսկին, իսկ մնացորդային կամ ընթացիկ ռիսկը համապատասխանում է ընդհանուր հսկողության միջավայրի ռիսկին: Բնորոշ ռիսկի գնահատման մեթոդները ներկայացված են սույն ուղեցույցի 91-ից 107-րդ կետերում: Առաջադրանքի պլանավորման այս փուլի աշխատանքները հնարավորություն են ընձեռում աուդիտորին վերջնականապես ճշգրտել ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ռազմավարական ծրագրի մշակման ընթացքում կատարված ռիսկերի գնահատականները:
188. Շատ կարևոր է ընդգծել ռիսկերի գնահատման նման մեթոդաբանության առավելությունները, որոնք թույլ են տալիս աուդիտի ենթարկել այն միավորները, որոնք էական են ողջ կազմակերպության մակարդակում: Այստեղ պետք է նաև հիշել մեկ այլ մեթոդաբանության մասին, որը կոչվում է վերևից ներքև մոտեցում: Այս դեպքում պետք է կենտրոնանալ ոչ թե առանձին միավորի ռիսկերի վրա, այլ ողջ կազմակերպության մակարդակով ռիսկային միավորների վրա: Ռիսկերի գնահատման այս կրկնակի կառուցվածքը, որը սկիզբ է առնում ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ռազմավարական ծրագրի մշակման փուլից մինչև աուդիտի առանձին առաջադրանքների իրականացումը, ապահովում է վերևից ներքև մոտեցման սկզբունքների կատարումը:
| ԳԼՈՒԽ 43. |
ՈՒՑ 3213. Աուդիտորական առաջադրանքի նպատակների սահմանում |
189. Ներքին աուդիտի առանձին առաջադրանքների նպատակները պետք է համահունչ լինեն ներքին աուդիտի ստորաբաժանման ռազմավարական և տարեկան ծրագրերում ներառված նպատակների հետ, որոնք իրենց հերթին հիմնված են միավորի ռիսկերի գնահատման վրա, եթե խոսքը գնում է նախօրոք պլանավորված առաջադրանքների մասին:
190. Ներքին աուդիտի ստորաբաժանման առաջադրանքները մեծամասամբ կենտրոնանում են համակարգային մոտեցման վրա, որոնք կարող են ներառել հետևյալ նպատակները.
1) տվյալ միավորի ներքին հսկողության գործընթացների նախագծման պատշաճության վերաբերյալ հավաստիացման տրամադրում,
2) տվյալ միավորի ներքին հսկողության գործընթացների գործունեության արդյունավետության վերաբերյալ հավաստիացման տրամադրում:
191. Հատկանշական է, որ առաջադրանքի նպատակներից ելնելով առաջադրանքի աշխատանքային խմբի կողմից պլանավորվում և իրականացվում են համապատասխան աուդիտորական ընթացակարգեր այդ առաջադրանքի նպատակներին հասնելու համար: Ստորև ներկայացված է առաջադրանքի նպատակների օրինակներ իրենց համապատասխան ընթացակարգերի օրինակներով.
Աղյուսակ 14
._____________________________________________________________________.
|N |Առաջադրանքի |Հսկողության գործընթացի |Աուդիտորական ընթացակարգի |
| |նպատակը |համառոտ նկարագիրը |նկարագիրը |
|__|_______________|________________________|_________________________|
|1.|Համալսարանում |1) Հաշվապահության |ա. ՈՒսումնասիրել |
| |ուսման վճարների|ծառայության կողմից |համեմատության արդյունքում|
| |հավաքագրման |յուրաքանչյուր ուսանողի |կազմված հաշվետվության |
| |համակարգի |համար ձևակերպված ուսման|առկայությունը, |
| |աուդիտ |վարձը համեմատվում է | |
| | |ուսանողի և համալսարանի |բ. Հարցում կատարել |
| | |միջև կնքված պայմանագրի |համապատասխան աշխատակցին |
| | |հետ` հաշվի առնելով |համեմատման ընթացակարգի |
| | |պայմանագրում սահմանված |մանրամասների վերաբերյալ: |
| | |զեղչերը: Համեմատության | |
| | |արդյունքում ստեղծվում է | |
| | |հաշվետվություն, որը | |
| | |հաստատվում է | |
| | |համապատասխան աշխատակցի | |
| | |կողմից: | |
| | |________________________|_________________________|
| | |2) ՈՒսման վարձերի գծով |Հարցումներ կատարել ուսման|
| | |պարտավորության |վարձերի հաշվառումը վարող |
| | |հաշվառումը և այդ |և վճարումները ընդունող |
| | |գումարների հավաքագրումն |անձանց` ուսումնասիրելու |
| | |իրականացնում են երկու |այդ երկու գործառույթների |
| | |տարբեր անձինք: |տարանջատումը: |
| | |________________________|_________________________|
| | |3) ՈՒսման վարձի վճարման |Կազմել ընտրանք` բաղկացած |
| | |ենթակա գումարների գծով |վճարման ենթակա գումարների|
| | |պարտավորության |քսան ծանուցումներից և |
| | |ծանուցումները |ստուգել գլխավոր հաշվապահի|
| | |ուսումնասիրվում և |կողմից դրանց հաստատված |
| | |հաստատվում են գլխավոր |լինելը: |
| | |հաշվապահի կողմից և | |
| | |ուղարկվում են | |
| | |ուսանողներին | |
| | |յուրաքանչյուր ամիս: | |
._____________________________________________________________________.
192. Նպատակները պետք է համապատասխանեն այն ռիսկերի բացահայտմանը, որոնք հիմք են հանդիսացել դրանց ռազմավարական և տարեկան ծրագրում ընդգրկելու համար: Այն դեպքում, երբ ծրագրով նախանշված ռիսկը պայմանավորված է եղել գործընթացի արդյունավետության հետ, ապա նպատակը չի կարող լինել գործընթացի համապատասխանությունը:
| ԳԼՈՒԽ 44. |
ՈՒՑ 3214. Առաջադրանքի շրջանակների սահմանում |
193. Առաջադրանքի նպատակների սահմանումից հետո սահմանվում են այդ նպատակների իրագործմանը համապատասխանող առաջադրանքի աշխատանքների շրջանակները: Այս դեպքում առաջադրանքի աշխատանքային խմբի ղեկավարը որոշում է կայացնում, թե ինչ գործընթացներ պետք է ուսումնասիրվեն, ինչ ընթացակարգեր պետք է իրականացվեն և ինչ ժամկետներում պետք է ավարտվեն որոշակի աշխատանքներ, ինչպես նաև սահմանում է այն միավորները, որոնց աուդիտը պետք է իրականացվի ավելի ուշ: Օրինակ` աուդիտի ենթարկվող միավորներ, որտեղ մոտակա ամիսներին իրականացվելու են նորացումներ (համակարգչային ծրագրի ներդրում, նոր տեխնիկայի գործարկում կամ նոր ընթացակարգերի հաստատումից հետո կիրառում), ապա ներքին աուդիտորները այդ միավորների աուդիտը կարող են թողնել այդ նորացումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը և ռիսկերի գնահատականները ստանալուց և ճշտելուց հետո:
194. Առաջադրանքի շրջանակների սահմանումը մեծամասամբ հիմնված է առաջադրանքի ռիսկերի գնահատման ընթացքում հավաքագրված և նախնական հանդիպումների ընթացքում ճշտված լրացուցիչ տեղեկատվության վրա: ՈՒստի, առաջադրանքի իրականացման ընթացքում կարող են առաջանալ խնդիրներ, որոնք կընդլայնեն առաջադրանքի շրջանակները: Այնուամենայնիվ, աուդիտի առաջադրանքների շրջանակը պետք է լիովին ծածկի ռազմավարական և տարեկան ծրագրերով սահմանված խնդիրները:
| ԳԼՈՒԽ 45. |
ՈՒՑ 3215. Աուդիտի աշխատանքային ծրագրերի մշակում |
195. Ցանկացած առաջադրանքի համար պետք է կազմվի աուդիտորական առաջադրանքի աշխատանքային ծրագիր: Աուդիտի աշխատանքային ծրագիրը հանդիսանում է կատարվելիք աուդիտի նպատակների, ընթացակարգերի, գործողությունների և քայլերի ցանկ, որոնք ուղղված են առաջադրանքի նպատակների իրագործմանը: Անհրաժեշտ է աուդիտի աշխատանքային ծրագրով սահմանել նաև աուդիտի ապացույցների հավաքագրման տեխնիկաները, աշխատանքային պարտականությունների բաշխումը, աուդիտի ժամանակահատվածը, աուդիտի իրականացման տեխնիկական և այլ աշխատանքային մանրամասներ: Իրականացվելիք աշխատանքների բնույթը, խորությունը, ծավալը և քանակը պետք է լինեն համարժեք առաջադրանքի սահմանված նպատակներին: Բացի դրանից, աուդիտի աշխատանքային ծրագիրը պետք է հղում կատարի աուդիտի ծրագրով նախատեսված աշխատանքների իրականացման աշխատանքային փաստաթղթերին:
196. Աուդիտի աշխատանքային ծրագրերը յուրահատուկ են յուրաքանչյուր առաջադրանքի համար և պետք է անընդհատ թարմացվեն` իրականացվելիք բոլոր ընթացակարգերը ընդգրկելու նպատակով: Աուդիտորական առաջադրանքի նպատակները և աուդիտի ընթացակարգերը կարելի է խմբավորել մեկ փաստաթղթում, որը կոչվում է աուդիտի աշխատանքային ծրագիր (ներկայացված է սույն ուղեցույցի 6-րդ հավելվածում) այնպես, որ միևնույն գործընթացին կամ ենթահամակարգին վերաբերող նպատակները և համապատասխան աուդիտի ընթացակարգերը ներառվեն միևնույն խմբում, և վերջիններիս համարակալումն արտացոլի այդ խմբի նպատակների միջև կապը:
| ԳԼՈՒԽ 46. |
ՈՒՑ 3220. Ներքին հսկողության համակարգեր |
197. Կազմակերպության ղեկավարը ստեղծում է համապատասխան ներքին հսկողության համակարգ` ապահովելու կազմակերպության նպատակների իրագործումը: Հետևաբար, հսկողության գործընթացները մշակված են սխալները կանխարգելելու կամ բացահայտելու և դրանք ուղղելու համար: Հսկողական գործընթացների օրինակներ են.
1) ամբողջ կազմակերպության մակարդակով հսկողության գործընթացներ. կազմակերպությունում պետք է առկա լինեն հսկողության գործընթացներ, որոնք ապահովում են ղեկավարության` ողջ կազմակերպությանը վերաբերող կարգադրությունների կատարումը: Նման հսկողության գործընթացների օրինակներ են ռիսկերի կառավարման գործընթացները, ֆինանսական հաշվետվական համակարգի հսկողական տարրերը, վարքագծի կանոնների ստեղծումը և վերջիններիս պահպանումը, աշխատակիցների ընդունման, ազատման գործընթացները և այլն:
2) լիազորված անձանց կողմից փաստաթղթերի հաստատում. կազմակերպության գործառնությունները պետք է հաստատվեն համապատասխան լիազորություններ ունեցող անձի կողմից: Օրինակ` աշխատակիցների արտաժամյա աշխատանքը պետք է հաստատված լինի տվյալ միավորի ղեկավարի կողմից:
3) վերահսկում. կազմակերպության համապատասխան օղակի ղեկավարները պետք է վերահսկեն ավելի ցածր օղակների աշխատանքը: Օրինակ` ավագ ղեկավարությունը պարբերաբար պետք է հաշվետվություններ ստանա գծային ղեկավարներից տվյալ միավորի կատարողականի վերաբերյալ: Վերահսկող օղակը նաև պետք է իրականացնի կանոնավոր դիտարկումներ` համոզվելու, որ հաշվետվություններում արտացոլված տեղեկատվությունը ճշմարիտ է:
4) համադրում. կազմակերպության տարբեր միավորներից, ինչպես նաև արտաքին աղբյուրներից ստացված տեղեկատվությունները պետք է համադրվեն առկա տվյալների հետ և անհամապատասխանությունները ճշտվեն: Օրինակ` հաշվապահական հաշվառման ծառայության կողմից պետք է պարբերաբար իրականացվեն բանկային քաղվածքների և հաշվապահական տվյալների համադրում:
5) դրամական միջոցների և նյութական արժեքների գույքագրման արդյունքների ամփոփում. կազմակերպության կողմից պետք է պարբերաբար անցկացվեն դրամական միջոցների և նյութական արժեքների գույքագրում և փաստացի ու հաշվապահական տվյալների համադրում:
6) ակտիվների և գրանցումների նկատմամբ չլիազորված հասանելիության արգելում. միայն լիազորված անձինք պետք է ունենան հասանելիության իրավունք կազմակերպության ակտիվներից և գրանցումներից օգտվելու համար: Օրինակ` մուտքը դեպի պահեստ թույլատրվում է միայն պահեստապետի ներկայությամբ:
7) գործառույթների տարանջատում. կազմակերպության հաշվառման գործընթացի տարբեր փուլերն իրականացվում են տարբեր անձանց կողմից: Գործառնության կատարումը, հաշվապահական համակարգում գործառնության գրանցումը և ակտիվների հսկողությունը պետք է իրականացվեն տարբեր անձանց կողմից (մի քանի աչքի սկզբունքը): Օրինակ` կազմակերպության բանկային հաշիվների նկատմամբ հսկողությունը, բանկային գործառնությունների հաշվառումը և բանկային վճարումները պետք է իրականացվեն երեք տարբեր անձանց կողմից:
8) տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հսկողական տարրեր. կազմակերպությունում կարող են առկա լինել համակարգչային ծրագրի ընդհանուր և առանձին հսկողական տարրեր: Ընդհանուր հսկողական տարրերը նպատակ ունեն սահմանել հսկողություն ամբողջ տեղեկատվական հոսքերի նկատմամբ: Իսկ առանձին համակարգչային ծրագրի հսկողական տարրերը միտված են հսկելու միայն որոշակի ծրագրի տվյալների պահոցի, ինչպես նաև այլ գործառույթների անձեռնմխելիությունը: Ընդհանուր հսկողական տարրի օրինակ է համակարգիչներից որևէ տեղեկատվության արտահանման կամ ջնջման հնարավորության բացակայությունը: Իսկ առանձին համակարգչային ծրագրի հսկողական տարրի օրինակ է հաշվապահական ծրագրում աշխատակիցների ցանկում նոր աշխատակցին ավելացնելու համար գլխավոր հաշվապահի էլեկտրոնային հաստատումը:
Աղյուսակ 15
._____________________________________________________________________.
|N |Հսկողության |Հսկողության գործընթացի |Հսկողության համակարգի |
| |տարրի |նպատակը |թեստերը |
| |նկարագրությունը | | |
|__|________________|________________________|________________________|
|1.|Աշխատակիցները |1) Աշխատավարձի |Աշխատավարձի հաշվարկներն |
| |վճարվում են |հաշվարկման և վճարման |իրականացնող և |
| |միայն այն |պարտականությունների |վճարումներ կատարող |
| |աշխատանքի դիմաց,|տարանջատում, |անձանց հարցումներ, |
| |որը նրանք |________________________|________________________|
| |կատարել են |2) Աշխատակիցների |Ստուգել աշխատավարձի |
| |(վերաբերում է |տվյալների հաշվառում և |վճարացուցակները` |
| |տեղի ունենալու |աշխատավարձի |համոզվելու, որ |
| |հաստատմանը), |դրույքաչափերի կանոնավոր |համապատասխան մարմնի |
| | |ստուգում դեպի այդ |կողմից հաստատված են, |
| | |տվյալները, | |
| | |________________________|________________________|
| | |3) Աշխատակիցների |Ստուգել աշխատանքի |
| | |ընդունման, ազատման, |ընդունումը, ազատումը, |
| | |դրույքաչափերի փոփոխման, |դրույքաչափերի |
| | |արտաժամյա |փոփոխությունը, արտաժամյա|
| | |աշխատանքի, կանխավճարների|աշխատանքը, կանխավճարների|
| | |տրամադրման հաստատում, |տրամադրումը փաստող |
| | | |փաստաթղթերի համապատասխան|
| | | |մարմնի կողմից հաստատված |
| | | |լինելը, |
|__|________________|________________________|________________________|
|2.|Աշխատանքի |Աշխատավարձի ծախսերի |Ստուգել աշխատավարձի |
| |հատուցումների |համադրումը բյուջեի հետ: |փաստացի ծախսերի և |
| |գծով ծախսերը | |բյուջեի միջև շեղումների|
| |ներառում են | |վերաբերյալ |
| |բոլոր անհրաժեշտ | |հաշվետվությունների |
| |ծախսերը | |առկայությունը: |
| |(վերաբերում է | | |
| |ամբողջականության| | |
| |հաստատմանը): | | |
|__|________________|________________________|________________________|
|3.|Համախառն |Ամսական կտրվածքով |Ստուգել ամսական |
| |աշխատավարձից |աշխատակիցների |իրականացված |
| |կատարված բոլոր |աշխատավարձից կատարված |համադրումները վկայող |
| |նվազեցումները |նվազեցումների համադրում:|հաշվետվությունների |
| |կատարվել են | |առկայությունը: |
| |պատշաճորեն | | |
| |(վերաբերում է | | |
| |ճշգրտության | | |
| |հաստատմանը): | | |
._____________________________________________________________________.
| ԳԼՈՒԽ 47. |
ՈՒՑ 3230. Աուդիտի ապացույցների հավաքագրման տեխնիկաներ և հաստատումներ |
198. Գոյություն ունեն աուդիտի ապացույցների հավաքագրման տարբեր տեխնիկաներ, որոնք ունեն իրենց թույլ և ուժեղ կողմերը: Այդ իսկ պատճառով չի կարելի հիմնվել միայն մեկ տեխնիկայի կիրառման վրա: Անհրաժեշտ է համակցել աուդիտի տարբեր տեխնիկաները առաջադրանքի նպատակների իրագործման համար: Աշխատակիցները պատասխանատու են իրենց կողմից իրականացված աուդիտորական առաջադրանքի աշխատանքների գծով բավարար անհրաժեշտ ապացույցների ձեռքբերման և աշխատանքային փաստաթղթերի կազմման համար:
199. Ներքին աուդիտորի նպատակն է ձեռք բերել բավարար անհրաժեշտ աուդիտորական ապացույցներ: Ապացույցները ձեռք են բերվում հսկողության համակարգերի թեստերի և ըստ էության թեստերի միջոցով:
200. Անհրաժեշտ աուդիտորական ապացույց ասելով` հասկանում ենք ձեռքբերված աուդիտորական ապացույցների որակ, իսկ բավարար ասելով` հասկանում ենք ձեռքբերված աուդիտորական ապացույցների քանակ: Այսինքն, աուդիտորական ապացույցները, բավարար լինելով, պատասխանում են այն հարցին, թե արդյոք ձեռք է բերվել այնպիսի քանակությամբ աուդիտորական ապացույց` հիմնավորելու աուդիտորական եզրակացությունները: Իսկ անհրաժեշտ լինելով` աուդիտորական ապացույցները պատասխանում են այն հարցին, թե արդյոք ձեռքբերված ապացույցները հուսալի են` հիմնավորելու աուդիտորական եզրակացությունները: Աուդիտորական ապացույցների հուսալի լինելը նախևառաջ վերաբերում է այդ աուդիտորական ապացույցների աղբյուրին: Աուդիտորական ապացույցների քանակը և որակը ուղիղ համեմատական է աուդիտի ենթարկվող միավորի ռիսկայնությանը:
201. Կախված առաջադրանքի նպատակներից` աուդիտորական ապացույցների հավաքագրման նպատակով ներքին աուդիտորները իրականացնում են երկու տեսակ թեստեր` հսկողության համակարգի և ըստ էության:
202. Հսկողության համակարգի թեստերը մեծամասամբ իրագործվում են համակարգի գնահատման աուդիտի իրականացման դեպքում: Այս թեստերը նպատակ ունեն ստանալ աուդիտորական ապացույցներ` գնահատելով.
1) ներքին հսկողության գործընթացների նախագծման և ամբողջական ներդրման արդյունավետությունը (արդյոք նրանք պատշաճորեն նախագծված և ներդրված են` կանխարգելելու կամ բացահայտելու և ուղղելու սխալները),
2) արդեն ներդրված ներքին հսկողության գործընթացների աշխատանքի արդյունավետությունը:
203. Ըստ էության թեստերը նպատակ ունեն բացահայտելու սխալները: Նրանք բաժանվում են երկու խմբերի.
1) վերլուծական ընթացակարգեր,
2) մանրամասների ստուգման թեստեր:
204. Առաջադրանքի կատարման ընթացքում, ելնելով առաջադրանքի նպատակներից և աուդիտի տեսակից, այս ընթացակարգերը համակցվում են:
205. Աուդիտորական թեստերը մշակված են ստորաբաժանումների ղեկավարների կողմից տրամադրված հաստատումների գծով ապացույցներ ձեռք բերելու համար: Հաստատումները օգտագործվում են հսկողության համակարգի և ըստ էության թեստերի ժամանակ, երբ աուդիտի է ենթարկվում կազմակերպության որևէ միավոր:
206. Աուդիտորական հաստատումները ներառում են.
1) Տեղի ունենալը կամ առկայությունը-կազմակերպության կողմից աուդիտի ենթարկվող միավորի կողմից գրանցված գործառնությունները և դեպքերը տեղի են ունեցել որոշակի ժամանակաշրջանում, իսկ կազմակերպության ակտիվները և պարտավորությունները առկա են որոշակի ամսաթվի դրությամբ,
2) Ամբողջականություն-գոյություն չունեն աուդիտի ենթարկվող միավորի կողմից չգրանցված գործառնություններ և դեպքեր, որոնք պետք է գրանցվեին որոշակի ժամանակաշրջանի ընթացքում,
3) Ճշգրտություն-կազմակերպության կողմից գրանցված գործառնությունները և դեպքերը պատշաճորեն գրանցված են աուդիտի ենթարկվող միավորում,
4) Օրինականություն-աուդիտի ենթարկվող միավորի կողմից իրականացված և գրանցված գործառնությունները համապատասխանում են ՀՀ օրենքներին և այլ իրավական ակտերին,
5) Ճիշտ ժամանակաշրջանում արտացոլում-աուդիտի ենթակա միավորի կողմից գրանցված գործառնությունները և դեպքերը գրանցվել են հաշվապահական համակարգում այն ժամանակաշրջանում, որին վերաբերում են:
6) Ներկայացում-աուդիտի ենթարկվող միավորի կողմից գրանցված գործառնությունները և դեպքերը պատշաճորեն դասակարգված են,
7) Գնահատում-աուդիտի ենթարկվող միավորի կողմից ակտիվները և պարտավորությունները ճիշտ արժեքով են արտացոլվել հաշվապահական համակարգում,
8) Իրավունքներ և պարտականություններ- աուդիտի ենթարկվող միավորն ունի հսկողություն իր ակտիվների նկատմամբ և պարտավորություններ, որոնք աուդիտի ենթարկվող միավորի կատարման ենթակա պարտականություններն են:
207. Ստորև բերված աղյուսակում դիտարկվում են կիրառելի հաստատումների էությունը աշխատավարձի համակարգի և գնումների վճարման համակարգի համար.
Աղյուսակ 16
._____________________________________________________________________.
|N | Հաստատում | Աշխատավարձի համակարգ |Գնումների վճարման |
| | | |համակարգ |
|__|_________________|______________________|_________________________|
|1.|Տեղի ունենալը/ |Կազմակերպությունն |Կազմակերպությունն |
| |Առկայությունը |ապահովում է, որ |ապահովում է, որ |
| | |վճարումներ կատարվեն |վճարումները կատարվեն |
| | |միայն կազմակերպության |միայն այն ապրանքների և |
| | |իրական աշխատակիցներին,|ծառայությունների դիմաց, |
| | |իսկ կեղծ մուտքագրված |որոնք պատվիրվել և |
| | |աշխատակիցներին |ստացվել են և չվճարվեն |
| | |վճարումներ չկատարվեն: |կեղծ իրականացված |
| | | |պատվերների համար: |
|__|_________________|______________________|_________________________|
|2.|Ամբողջականություն|Կազմակերպությունն |Կազմակերպությունն |
| | |ապահովում է, որ |ապահովում է, որ |
| | |աշխատակիցների վճարման |ապրանքների և |
| | |ենթակա բոլոր |ծառայությունների դիմաց |
| | |գումարները գրանցվեն և |կատարված բոլոր |
| | |բաց չթողնվեն արտաժամյա|վճարումները գրանցվեն: |
| | |աշխատանքի դիմաց | |
| | |հատուցումների | |
| | |գրանցումները: | |
|__|_________________|______________________|_________________________|
|3.|Ճշգրտություն |Կազմակերպությունն |Կազմակերպությունն |
| | |ապահովում է, որ |ապահովում է, որ |
| | |աշխատակիցների |ապրանքների և |
| | |հատուցումները վճարվեն |ծառայությունների դիմաց |
| | |համաձայն աշխատանքային |կատարված բոլոր |
| | |պայմանագրի: |վճարումները գրանցվեն |
| | | |համաձայն հաշիվ |
| | | |ապրանքագրերի: |
|__|_________________|______________________|_________________________|
|4.|Օրինականություն |Կազմակերպությունն |Կազմակերպությունն |
| | |ապահովում է, որ |ապահովում է, որ |
| | |աշխատակիցների |մատակարարման պայմանագրի |
| | |հատուցումներից |դրույթները համապատասխանեն|
| | |հաշվարկված |ՀՀ օրենքներին և իրավական|
| | |նվազեցումները |ակտերին: |
| | |հաշվարկվել են համաձայն| |
| | |ՀՀ օրենքներին և այլ | |
| | |իրավական ակտերին: | |
|__|_________________|______________________|_________________________|
|5.|Ճիշտ |Կազմակերպությունն |Կազմակերպությունն |
| |ժամանակաշրջանում |ապահովում է, որ |ապահովում է, որ այն |
| |արտացոլում |2012թ-ին վերաբերող |ապրանքները, որոնց գծով |
| | |աշխատակիցների |ռիսկերը և հատույցները |
| | |հատուցումները |կազմակերպությանն են անցել|
| | |ձևակերպվեն ճիշտ |2012 թ-ին, գրանցվեն ճիշտ |
| | |ֆինանսական տարում |ֆինանսական տարում: |
| | |անկախ հատուցումների | |
| | |վճարման պահից: | |
|__|_________________|______________________|_________________________|
|6.|Ներկայացում |Կազմակերպությունն |Կազմակերպությունն |
| | |ապահովում է, որ |ապահովում է, որ |
| | |աշխատակիցների |ապրանքների և |
| | |հատուցումները բաշխվեն |ծառայությունների գծով |
| | |կազմակերպության |ծախսերը բաշխվեն |
| | |համապատասխան |կազմակերպության |
| | |ստորաբաժանումներին: |համապատասխան |
| | | |ստորաբաժանումներին: |
._____________________________________________________________________.
-------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում