040.0308.230312
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
1 մարտի 2012 թվականի N 308-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ 2012-2015 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզի 2012-2015 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր)` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր մարմիններին, Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզպետին`
1) յուրաքանչյուր տարվա մինչև փետրվարի 10-ը մշակել Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզի զարգացման ծրագրի իրականացման տարեկան աշխատանքային պլանը և ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշման 1-ին կետով հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՐՏԻ 23-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2012 թվականի մարտի 1-ի
N 308-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ 2012-2015 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
ԳԱՎԱՌ 2012
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ 4
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 6
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 8
2. ՀՀ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ 13
3. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ 15
3.1 ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 15
3.2 Ծրագրի արդյունքները և հետագա խնդիրները 19
3.3 Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները 21
3.4 Մասնավոր հատվածի զարգացման 2012-2015 թթ.
առաջնահերթությունները 23
3.5 Զբոսաշրջության զարգացում 25
3.6 Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 25
3.7 Զբոսաշրջության զարգացման հիմնախնդիրները 27
3.8 Զբոսաշրջության զարգացման 2012-2015 թթ.
առաջնահերթությունները 28
4. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ, ՀԱՆԳԻՍՏ, ՄՇԱԿՈՒՅԹ ԵՎ ԿՐՈՆ 32
4.1 Կրթություն 32
4.1.1 Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 32
4.1.2 Կրթության ոլորտի զարգացման նպատակները և ռազմավարությունը 47
4.2 Հանգիստ, մշակույթ և կրոն 50
5. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ 61
5.1 Առողջապահության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 61
5.1.1 Բնակչության առողջության վիճակն ու առողջության
մատչելիությունը 61
5.2 Առողջության վիճակի ներկայիս հիմնախնդիրները 67
5.3 Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և
ռազմավարությունը 72
5.4 Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը 78
6. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 85
6.1 Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 85
6.2 Գեղարքունիքի մարզի սոցիալական պաշտպանության ոլորտի
զարգացման նպատակները և ռազմավարությունը 2012-2015 թթ-ին 100
7. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 107
7.1 Իրավիճակը գյուղատնտեսության ոլորտում 2008-2011 թթ. 107
7.2 Գյուղատնտեսության ոլորտի նպատակները և ռազմավարության
ուղղությունները 118
8. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 125
8.1 Բնապահպանական ոլորտի հիմնախնդիրները 125
8.2 Բնապահպանական ոլորտի զարգացման ուղղությունները 2012-2015 թթ 132
9. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ 141
9.1 Ջրամատակարարում և ջրահեռացում 141
9.2 Գազամատակարարում 145
9.3 Էներգետիկա 147
9.3.1 Էլեկտրական էներգիա 147
9.3.2 Հիդրոէներգետիկա 148
9.4 Ճանապարհաշինություն 151
9.4.1 Ճանապարհաշինության ենթաոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 151
9.5 Քաղաքաշինություն 157
9.5.1 Քաղաքաշինության ենթաոլորտի իրավիճակի վերլուծություն 157
9.5.2 Արտակարգ իրավիճակներից բնակչության և տարածքների
պաշտպանություն 160
9.5.3 Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում 160
9.5.4 Մշակութային և մարզական օբյեկտների հիմնանորոգում 162
9.5.5 Առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգում 162
9.5.6 Բազմաբնակարան բնակարանային ֆոնդի կառավարման
բարեփոխումներին ու վարչական շենքերին ուղղված միջոցառումներ 163
9.5.7 Քաղաքացիական պաշտպանության կառույցների հիմնանորոգում 164
10. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ 165
10.1 Տարածքային կառավարում 165
10.1.1 Վարչատարածքային բաժանում 165
10.1.2 Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ 165
10.1.3 Մարզպետարանի կառավարում 167
10.1.4 Քաղաքացիական ծառայություն 168
10.1.5 Էլեկտրոնային կառավարում 169
10.2 Տեղական ինքնակառավարում և ապակենտրոնացում 170
10.2.1 Վարչատարածքային բաժանում և համայնքային կարողություններ 170
10.2.2 Համայնքային ծառայություն 173
10.2.3 Տեխնիկական ապահովվածություն 174
10.2.4 Համայնքային զարգացման ծրագրեր 174
10.2.5 Քաղաքացիական հասարակություն 176
10.2.6 Մարզի զարգացման ծրագրի մշակման ինստիտուցիոնալ համակարգ 178
11. ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ 191
11.1 Ներածություն 191
11.2 Տարեկան աշխատանքային պլան 192
11.3 ՄԶԾ և ԿԶԾ ՄԳ համակարգերը 193
11.4 ՄԶԾ ՄԳ համակարգի կառուցվածքը 194
11.5 ՄԶԾ մոնիտորինգի ցիկլը 198
11.6 ՄԳ հաշվետվությունների բովանդակությունը 198
11.7 Տարեկան սեմինար-խորհրդակցություններ 199
11.8 Ինստիտուցիոնալ դրույթներ 199
11.9 2012-2015 թթ. ՄԳ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՊԼԱՆ և ՀԵՏԱԳԱ ՔԱՅԼԵՐ 202
12. ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ 207
13. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ 210
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ
ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի առանձնահատկությունները, տնտեսական միջավայրի ու հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառներում առկա իրողությունների համակողմանի վերլուծությունները հստակ ուրվագծվում և ներկայացվում են 2012-2015 թվականներին իրականացվող ռազմավարական ուղղություններում, որոնք կխթանեն մարզային ենթակառուցվածքների բնականոն գործունեությանը, մարզի համայնքների շարունակական և համաչափ զարգացմանն ու ազգաբնակչության կենսապայմանների բարելավմանը:
Ծրագիրը կազմվել է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի համաձայն: 2012-2015 թթ. մարզի զարգացման ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել են ՀՀ կառավարության կողմից 2005 թվականի մարտի 31-ի թիվ 404-Ն և 2009 թվականի մայիսի 7-ի թիվ 505-Ն որոշմամբ հաստատված ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրերը:
Ակնկալում ենք, որ մարզի զարգացման ծրագիրը կնպաստի ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի 92 համայնքների կողմից ներկայացված առաջնահերթությունների ու մարտահրավերների արդյունավետ լուծմանը և նմանատիպ ծրագրերի իրականացման շնորհիվ ՀՀ Գեղարքունիքի մարզը աստիճանաբար կդառնա Հայաստանի զարգացած տարածքներից մեկը:
Գեղարքունիքի մարզը ունի զարգացման ուրույն հեռանկարներ ու համահունչ մոտեցումներ, որոնց դիտարկումներն էլ հանդիսացել են մարզային զարգացման հանձնաժողովի, ոլորտային աշխատանքային խմբերի և այս գործընթացին իրենց մասնակցությունն ունեցած բոլոր պետական, հասարակական, փորձագիտական կազմակերպությունների ու անհատների աշխատանքի կազմակերպման հիմնական ուղենիշն ու ելակետը:
Գեղարքունիքի մարզի զարգացման ծրագիրն ամբողջությամբ մաս է կազմում մեր երկրում ընթացող բարեփոխումների տրամաբանությանը, ՀՀ Նախագահի ու Կառավարության` մարզերում դրական զարգացումներ ապահովելու ծրագրային մոտեցումներին և դիրքորոշումներին, ինչպես նաև ընդգրկում է Հայաստանի Հանրապետության Ազգային անվտանգության ռազմավարության և խնդրի հետ կապված այլ կարևորագույն փաստաթղթերի հիմնական դրույթներն ու գերակայությունները:
Այս ամենի արդյունքում վստահաբար կարող ենք ընդգծել, որ ծրագիրը լիարժեքորեն կնպաստի տարբեր բնագավառների շարունակական զարգացմանը, ինքնատիպ դերակատարում կունենա մարզի 92 համայնքների գերակա խնդիրների լուծման ու հետագա առաջընթացի ասպարեզներում, կհանդիսանա մարզի տարեգրության առանցքային էջերից մեկը և կդառնա առօրյա աշխատանքի բացառիկ ուղեցույցն ու կողմնորոշիչը:
Մարզի զարգացման ծրագրի կազմման բոլոր փուլերում իր նշանակալի մասնակցությունն է ունեցել և հստակ աջակցություն ցուցաբերել ՀՀ Տարածքային կառավարման նախարարությունը: Ոլորտային աշխատանքային խմբերն իրենց գործունեությունը կազմակերպել և վերլուծություններն իրականացրել են համապատասխան նախարարությունների և պետական կառավարման այլ մարմինների հետ համագործակցության արդյունքում:
Մարզի զարգացման ծրագիրը Գեղարքունիքում նաև ներդրումներ կատարելու առաջարկ է` ուղղված միջազգային, դոնոր և այլ կազմակերպություններին, գործարարներին, շահագրգիռ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց: Գեղարքունիքի մարզպետարանն ակնկալում է, որ նշված շահագրգիռ սուբյեկտների համար ծրագրում ընդգրկված խնդիրներն ու առաջարկները հետաքրքրություն կներկայացնեն և բոլոր ներդրողների հետ պատրաստ է փոխշահավետ համագործակցության` հանուն Գեղարքունիքի մարզի կայուն զարգացման:
Ծրագրի մշակմանն աջակցած պետական կառավարման մարմիններին, Գեղարքունիքի մարզի խորհրդի անդամներին, Մարզային զարգացման հանձնաժողովին, ստեղծված աշխատանքային խմբերին և աշխատանքների հաջող իրականացման գործում կարևոր ներդրում ունեցած բոլոր անձանց Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզպետարանի անունից հայտնում եմ իմ խորին շնորհակալությունը:
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱԱՀՀՀ Առավել աղքատ համայնքների համալիր հետազոտություն
ԱԽ Աշխատանքային խումբ
ԿԶԾ Կայուն զարգացման ծրագիր
ԱՄԳ Աղքատության մասնակցային գնահատում
ԱՍՀՆ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն
ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԲՊԿՉՆ Բնական պաշարների կառավարում և չքավորության նվազեցում
ԳԶՄՀ Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամ
ԳԷՖ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդ
ԵՄ Եվրամիություն
ԿՈՀ Կրթության որակ և համապատասխանություն
ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն
ՀՀՈԲԾ Հայաստանի հանրային ոլորտի բարեփոխումների ծրագիր
ՀՊԾ Համաշխարհային պարենի ծրագիր
ՀՏԶԾ Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր
ՀՕՖ Հայ օգնության ֆոնդ
ՄԱԿ ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր
ՄԱՄՀ Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ
ՄԳ Մոնիտորինգ և գնահատում
ՄԶԱՀ Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտություն
ՄԶԾ Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄԶՀ Մարզային զարգացման հանձնաժողով
ՄԶՄԿ Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն
ՄԶՆ Միջազգային զարգացման նախարարություն
ՄԺԾԾ Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր
ՄՄՈՒՀ Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն
ՆԴՀ Նախադպրոցական հաստատություն
ՊՈԱԿ Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն
ՋԱՀԿ Ջրհավաք ավազանների համայնքահեն կառավարում
ՍԾՏԳ Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություն
ՍՄՎ Սոցիալական մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՏԻ Տեղական ինքնակառավարում
ՏԻՄ Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՏՀԶԿ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն
ՏՀԻ Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ
ՏՀՏ Տարածքային հարկային տեսչություն
ՈՒԹՀՎ ՈՒժեղ և թույլ կողմեր, հնարավորություններ, վտանգներ
ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկատիրություն
ՓՄՁ ԶԱԿ ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոն
ՓՄՁ ԶՄԽ ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ
ՕՔԿ Օքսֆորդի քաղաքական կառավարում
ՖՆ Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների նախարարություն
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. Գեղարքունիքի մարզի զարգացման ծրագրի գործընթացը սկսվել է 2003 թ.-ից Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության Միջազգային զարգացման նախարարության ֆինանսավորմամբ` Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի շրջանակներում:
2. Ծրագրի սկզբնական շրջանում Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի աշխատակազմն այցելություններ է կազմակերպել մարզի համայնքներ, տեղերում հանդիպել հասարակական կազմակերպությունների և համայնքային միավորումների հետ: Այս հանդիպումների ու քննարկումների նպատակն էր ուսումնասիրել հասարակական հատվածի կարողությունները և մշակել վերջիններիս բացթողումները վերացնելուն ուղղված միջոցառումները:
3. 2005 թ.-ի մարտի 31-ին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված մարզի զարգացման ծրագրի նախապատրաստական փուլը մեկնարկեց 2003 թ.-ի օգոստոսին` համայնքային ֆոկուս խմբերի ձևավորմամբ և աղքատության հիմնախնդիրների ու կարիքների մասին համայնքի տեսակետների հավաքագրմամբ: 2003 թ.-ի վերջին մարզում իրականացվեց աղքատության մասնակցային գնահատում` աղքատության մասին բնակչության (հատկապես աղքատների) տեսակետները հավաքագրելու նպատակով:
4. 2004 թ.-ից սկսվել են մարզային զարգացման ծրագրում ընդգրկված ոլորտների մշակման աշխատանքները, որոնք իրականացվում էին մարզպետարանում ձևավորված ոլորտային աշխատանքային խմբերի կողմից` մարզպետարանի համապատասխան վարչությունների պետերի ղեկավարությամբ: Այս աշխատանքի ընթացքում օգտագործվել են աղքատության մասնակցային գնահատման և ֆոկուս խմբերի քննարկումների արդյունքները: Այս գործընթացի համար բավական երկար ժամանակ պահանջվեց, քանի որ աշխատանքային խմբերի համար անհրաժեշտ էր ներդնել պլանավորման նոր մոտեցումներ, կազմակերպել համապատասխան դասընթացներ այդ մոտեցումները կիրառելու համար, ինչպես նաև հաշվի առնել ռազմավարության պլանավորման ընթացքում առկա շահերը և կարիքները: Այդ նույն ժամանակահատվածում ձևավորվեց նաև մարզային զարգացման հանձնաժողովը` Գեղարքունիքի մարզպետի նախագահությամբ, որի կազմում ընդգրկված էին մարզպետարանի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, համայնքների և հասարակական կազմակերպությունների ընդհանուր առմամբ 30 ներկայացուցիչներ: Մարզային զարգացման հանձնաժողովի նպատակն էր ուսումնասիրել և քննարկել աշխատանքային խմբերի կողմից մշակած փաստաթուղթը, լուծել վիճահարույց հարցերը և հաստատել փաստաթուղթը մարզային մակարդակով: Այնուհետև ճյուղային նախարարությունները և դոնոր կազմակերպությունները քննարկել են մարզի զարգացման ծրագիրն` ներկայացնելով կարծիքներ և առաջարկություններ, ինչպես նաև Կայուն զարգացման ծրագրին և ազգային այլ ռազմավարությունների հետ նրա համապատասխանությունը ստուգելու նպատակով:
5. 2005-2007 թթ.-ի համար մարզային զարգացման ծրագիրն հաստատվել է 2005 թ.-ի մարտի 31-ին ՀՀ կառավարության թիվ 404-Ն որոշմամբ, ինչով և ամրագրվեց մի նոր մոտեցում առկա հիմնախնդիրները Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության հետ համատեղ բացահայտելու և դրանց հաղթահարմանն ուղղված միջոցառումները մշակելու ուղղությամբ: Մարզային զարգացման ծրագիրն համահունչ է Կայուն զարգացման ծրագրին, միջնաժամկետ ծախսային և Հազարամյակի մարտահրավերներ ծրագրերի սկզբունքներին ու տարբեր ոլորտներում պետության կողմից իրականացվող քաղաքականությանը:
6. ՀՀ կառավարության կողմից 2009 թվականի մայիսի 7-ի N 505-Ն որոշմամբ հաստատվեց ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի 2009-2011 թթ. զարգացման ծրագիրը:
7. ՀՀ կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38-Ա որոշմամբ հավանության է արժանացել «Մարզերի զարգացման ծրագրերի մշակման ու իրականացման հայեցակարգը»: Այժմ մեկնարկում ենք 2012-2015 թվականների ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի զարգացման ծրագրի մշակման աշխատանքները, որը պետք է ներդաշնակ լինի ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ և միջնաժամկետ ռազմավարական ծրագրերին և բնորոշի մարզի զարգացման առանձնահատկությունները:
8. Մարզի զարգացման ծրագրում արտացոլվել են մարզի զարգացման բոլոր ոլորտներն և ներառվեն մարզում իրականացվող բոլոր ծրագրերն ու միջոցառումները, որոնց ֆինանսավորումը կանխատեսվում է ՀՀ պետական բյուջեի, համայնքային բյուջեների, դոնոր կազմակերպությունների, հասարակական կազմակերպությունների ու մասնավոր ներդրողների միջոցներից:
9. Մարզի զարգացման ծրագրի մշակման աշխատանքներին ներգրավվել են բոլոր կառույցների համատեղ ջանքերը` նախարարություններ, տարածքային կառավարման մարմիններ, համայնքային միություններ, հասարակական կազմակերպություններ, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ: Մարզի զարգացման ծրագրում սահմանվել են ներոլորտային գերակայություններ:
10. Մարզի զարգացման ծրագրի մշակման ու իրականացման գործընթացի արդյունավետության կարևոր գործոնը թափանցիկությունն ու հրապարակայնությունն է, որը նպաստեց մասնակիցների միջև փոխադարձ վստահության, փոխըմբռնման և համագործակցության մթնոլորտի ձևավորմանը` միաժամանակ էապես մեծացնելով ծրագրերի իրականացման նկատմամբ հասարակական վերահսկողության աստիճանը:
11. Մարզի զարգացման ծրագրի գործընթացի հիմնական նպատակներից է Կայուն զարգացման ծրագրի և համապատասխան պետական ոլորտային ռազմավարությունների իրականացմանն աջակցելը, որն անդրադառնում է մի շարք համընդհանուր հիմնախնդիրների, ինչպիսիք են շրջակա միջավայրի պաշտպանության քաղաքականությունը, մասնավորապես` բնական ռեսուրսների օգտագործման ու բնապահպանական անվտանգության բնագավառներում:
12. Մարզի զարգացման ծրագիրը նախատեսված է քառամյա ժամկետի համար և ներառում է ֆինանսական միջոցներ յուրաքանչյուր տարվա համար:
13. Մարզի զարգացման ծրագրի ֆինանսավորման հիմնական մասն իրականացվում է ՀՀ պետական բյուջեի միջոցներով, ինչպես նաև այլ աղբյուրներով` դոնորների միջոցներով, մասնավոր հատվածի ներդրումներով, բարեգործական ծրագրերով, նվիրատվություններով, հասարակական կազմակերպությունների միջոցներով:
14. Մարզի զարգացման ծրագրում գույքագրվել է մարզի բոլոր կարիքները ու ծրագրերը միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի հեռանկարում, որոնք սակայն կարող են ապահովված չլինել համապատասխան ֆինանսական ռեսուրսներով: Յուրաքանչյուր տարի իրականացվում են այն առաջնահերթ ծրագրերը, որոնք համապատասխանում են պետական ռազմավարություններում սահմանված գերակայություններին և որոնք ապահովված են ֆինանսական միջոցներով:
15. Մարզի զարգացման ծրագիրը մարզպետարանի համար մի գործիք է, որի շնորհիվ մարզպետարանը դառնում է մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման իրական շարժիչ ուժը, և ստանձնում է մարզի զարգացման պլանավորման և իրագործման արդյունավետ ու թափանցիկ համակարգի գործունեության պատասխանատվությունը: Մարզպետարանը և հասարակական կազմակերպությունը իրականացնում են ծրագրի կատարման ընթացքի մոնիտորինգ ու արդյունքների գնահատում:
16. Մարզի զարգացման ծրագրի մշակման ու իրականացման գործընթացում կարևոր դերակատարություն ունեն` ՀՀ գործադիր մարմինները, մարզային խորհուրդը, մարզային զարգացման հանձնաժողովը, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, մարզպետարանի աշխատակազմը, քաղաքացիական հասարակությունը և ոլորտային աշխատանքային խմբերը:
17. ՀՀ Գեղարքունիքի մարզպետի 2011թ հունիսի 17-ի N 133-Ա որոշմամբ ստեղծվեց ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի 2012-2015 թթ. սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի մշակման աշխատանքները իրականացնող ոլորտային 6 աշխատանքային խմբեր`
1. Գյուղատնտեսության և բնապահպանության
2. Մասնավոր հատվածի ու փոքր և միջին ձեռներեցության աջակցություն
3. Սոցիալական պաշտպանություն և առողջապահություն
4. Համայնքային զարգացում (ենթակառուցվածքներ)
5. Տարածքային կառավարում, տեղական ինքնակառավարում և քաղաքացիական հասարակություն
6. Կրթություն, մշակույթ և սպորտ:
18. Յուրաքանչյուր աշխատանքային խումբ բաղկացած է մոտավորապես 15 անդամից, ովքեր հանդիսանում էին մարզպետարանի, ՀՀ գործադիր մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, մասնագիտացված գործակալությունների, հասարակական կազմակերպությունների, համայնքային միավորումների ներկայացուցիչներ: Աշխատանքային խմբերը ղեկավարում էին մարզպետարանի համապատասխան ոլորտային ստորաբաժանումների ղեկավարները:
19. Յուրաքանչյուր ոլորտային աշխատանքային խմբի կարևորագույն սկզբունքն էր ապահովել գործունեության առավելագույն հրապարակայնությունը: Ոլորտային աշխատանքային խմբերը ֆորմալ կառույցներ են, որոնց հավասարաչափ անդամակցում են մարզպետարանի աշխատակազմը, նախարարությունների ներկայացուցիչները, համայնքները և քաղաքացիական հասարակությունը:
20. Ոլորտային աշխատանքային խմբերի նիստերը բաց էին և անցկացվել են մարզպետարանում` 15 օրը մեկ:
21. Ոլորտային աշխատանքային խմբերը քննարկում են ոլորտի հիմնախնդիրները, բացահայտում ու լրացնում տեղեկատվական բացերը, սահմանում ոլորտային աշխատանքային խմբերի գործունեության մարտավարությունը:
22. Ոլորտային աշխատանքային խմբերը սահմանում են համապատասխան ոլորտի զարգացման առաջնահերթ կարիքները և մշակում դրանց իրականացմանն ուղղված ներդրումային միջոցառումների պլանը` նշելով անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները:
23. Ոլորտային աշխատանքային խմբերը մշակել են ոլորտի զարգացման ռազմավարության նախագիծ, որը քննարկվել է մարզային զարգացման հանձնաժողովի կողմից: Արդյունքում հաշվի է առնվել հանձնաժողովի կողմից արված առաջարկություններն ու դիտողությունները:
24. ՀՀ Գեղարքունիքի մարզպետի 2011 թ. հունիսի 21-ի N 132-Ա որոշմամբ ստեղծվել է ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի տարածքային զարգացման հանձնաժողով:
25. Ոլորտային աշխատանքային խմբերը ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի 2012-2015 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի նախագծի մշակման աշխատանքները ավարտվել և ներկայացրել են Գեղարքունիքի մարզային զարգացման հանձնաժողովին:
26. 2012-2015 թթ. մարզի զարգացման ծրագրի մշակման գործընթացը սկսվել է 2011 թ. հուլիսից, որի աշխատանքները համակարգվում էին մարզպետարանի և ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության կողմից: 2012-2015 թթ. մարզի զարգացման ծրագրի մշակման գործընթացի համար շատ ավելի քիչ ժամանակ պահանջվեց, քան առաջին և երկրորդ մարզային զարգացման ծրագրերի մշակման համար, քանի որ ձևավորված աշխատանքային խմբերն արդեն իսկ աշխատանքային փորձ ունեին:
27. Մարզի 2012-2015 թթ. զարգացման ծրագրի մշակման մոտեցումները, մեթոդաբանությունը և սկզբունքները`
1) Պետական քաղաքականության հետ համահունչ լինելը. մարզային զարգացման ծրագիրն համահունչ է պետական ռազմավարություններին ու քաղաքականություններին (օրինակ` ԿԶԾ, ՄԺԾԾ, ոլորտային ռազմավարություններ և այլն): Ոլորտային աշխատանքների ընթացքում աշխատանքային խմբերը հանդիպումներ ու քննարկումներ են ունեցել ճյուղային նախարարությունների հետ, որպեսզի առաջարկվող գործողություններն ու միջոցառումները համահունչ լինեն նախարարության կողմից վարվող քաղաքականությանը:
2) Մասնակցային. Մարզային զարգացման ծրագրի մշակման գործընթացը խորհրդակցական էր, մարզային մակարդակում բոլոր շահառուները հավասար հնարավորություն են ունեցել ներգրավվելու նշյալ գործընթացում: Մարզային զարգացման ծրագրի մշակման համար հիմք են հանդիսացել համայնքների քառամյա զարգացման ծրագրերը, ինչպես նաև բնակչության տարբեր խավերի կարիքները:
3) Ծրագիրը մարզինն է. Գեղարքունիքի մարզի զարգացման ծրագիրը, դրա մշակման ու իրականացման համար անհրաժեշտ գործընթացները, ինստիտուցիոնալ կառույցներն ու մեխանիզմները, ծրագրի շնորհիվ ձևավորված հասարակական ու պետական հատվածների սերտ համագործակցությունը, ինչպես նաև այս համակարգի արմատավորումը և հետագա զարգացումը մարզի սեփականությունն է, որի հետագա հաջողության համար պատասխանատու են պետական մարմինները, մարզի իշխանություններն ու հասարակությունը:
4) Հիմնավորված. Մարզային զարգացման ծրագրում արձանագրվող առաջնահերթություններն ու միջոցառումները հիմնված են առկա տվյալների և դրանց վերլուծությունների վրա, այդ թվում`
ա. Կայուն զարգացման ծրագրի առաջին և երկրորդ տարբերակների դրույթներն ու մոտեցումները և դրանցով նախատեսված առաջնահերթություններն ու ռազմավարությունները,
բ. Աղքատության մասնակցային գնահատում,
գ. Մարզային զարգացման ծրագրի մոնիտորինգի և գնահատման հաշվետվությունները,
դ. 2009, 2010 և 2011 թթ.-ի տարեկան աշխատանքային պլանները,
ե. Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի կողմից պատրաստած տվյալների բազաները,
զ. Ազգային վիճակագրական ծառայության, դոնոր և այլ միջազգային կազմակերպությունների հաշվետվությունները և ուսումնասիրությունները:
5) Գնահատելի. Մարզային զարգացման ծրագրում առաջարկվող միջոցառումները չափելի են, ունեն ցուցանիշներ և թիրախներ: Բոլոր բաժիններն ունեն ոլորտային տրամաբանական հենք:
6) Իրականանալի. Մարզային զարգացման ծրագրում առաջարկված միջոցառումներն իրատեսական են: Ծրագրում արտացոլված են միջոցառումները, որոնց համար արդեն իսկ գոյություն ունեն ֆինանսական միջոցներ և կան միջոցառումներ, որոնց համար ֆինանսավորման աղբյուրները դեռևս հստակ չեն:
28. Մարզային զարգացման ծրագրի մշակման մեթոդաբանությունը հիմնված է այն պարզ սկզբունքի վրա, որ մարզային զարգացման ծրագիրն պետք է արձանագրի մարզի տնտեսական ու սոցիալական վիճակը, ըստ ոլորտների կարևորագույն հիմնախնդիրները, ինչպես նաև ռազմավարական առաջնահերթությունները: Մարզային զարգացման ծրագիրն նպատակ չունի արձանագրել առանձին ծրագրեր ու միջոցառումներ: Վերջիններս արտացոլվելու են տարեկան աշխատանքային պլաններում:
29. Աշխատանքային խմբերն իրենց գործունեությունը սկսել են հիմնարար փաստաթղթերի, հաշվետվությունների և սոցիալ-տնտեսական տվյալների, եզրակացությունների քննարկումով, ինչպես նաև առաջնահերթությունների վերաբերյալ իրենց կարծիքների ձևավորումով:
30. Ոլորտային աշխատանքային խմբերի և ոլորտային գործադիր մարմինների հետ համաձայնություն է ձեռքբերվել` խնդիրների և առաջնահերթությունների վերաբերյալ, քննարկվել է ընթացիկ վիճակն ու հիմնախնդիրները:
31. Ոլորտի խնդիրներն ու ռազմավարությունները ամրագրվել են տրամաբանական հենքի ձևաչափով: Տրամաբանական հենքը կառավարման մի գործիք է, որտեղ հստակ ներկայացվում են միջոցառումների, խնդիրների ու նպատակների միջև առկա կապերը: Սա կարող է դառնալ միջոցառումների պլանավորման, մոնիտորինգի ու գնահատման արդյունավետ ու ճկուն մեթոդ: Մարզային զարգացման ծրագրերի վերանայման համար կիրառվել է տրամաբանական հենքի պարզեցված տարբերակը, որը.
1) Նկարագրում է ոլորտի հիմնական խնդիրը, որը պետք է լուծել: Սա «քաղաքական ու ռազմավարական մակարդակի» նպատակ է, որն ամրագրված է ընդհանուր ձևակերպումներով և պարտադիր չէ, որ այն լիարժեքորեն իրականացվի մարզային զարգացման ծրագրի գործողության քառամյա ժամկետում:
2) Նկարագրում է առաջնահերթ ծրագրերը, որոնք ուղղված են ոլորտի խնդրի իրականացմանը:
3) Սահմանում է այն ցուցանիշները, որոնց միջոցով կատարվելու է ծրագրի իրականացման և ոլորտային խնդիրների լուծման մոնիտորինգ:
4) Նկարագրում են բոլոր այն հնարավոր ռիսկերը, որոնք կարող են ազդեցություն ունենալ ծրագրերի մշակման ու կատարման կամ ոլորտի ավելի լայն խնդիրների լուծման վրա:
32. Տրամաբանական հենքի նպատակն է ապահովել առանձին միջոցառումների մակարդակում ավելի մանրամասն պլանավորման հիմքեր, և այս աշխատանքները պետք է կատարվեն տարեկան կտրվածքով` մարզային զարգացման ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում: Այս ավելի մանրամասն պլանավորման ընթացքում բացահայտվում են միջոցառումների արդյունքների ու անելիքների մանրամասները, ինչպես նաև դրանց իրականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները:
33. Համաձայնեցնելով ոլորտային խնդիրներն ու գերակայությունները, ոլորտային աշխատանքային խմբերը պատրաստել են ոլորտային ռազմավարությունների նախագծերը: Սրանց հիմքում ընկած են համապատասխան ոլորտների տրամաբանական հենքերը և կազմված են համաձայն հետևյալ կառուցվածքի.
ա) ոլորտում իրավիճակի վերլուծություն,
բ) ոլորտի ռազմավարությունը,
գ) ոլորտի ֆինանսավորումը:
34. Վերջին բաժնում ներկայացված են ոլորտային ռազմավարությունների իրականացման ֆինանսավորման մանրամասները, ինչպես նաև տեղեկատվություն է տրված առկա ֆինանսական աղբյուրների ու միջոցների մասին` միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի համաձայն:
2. ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
35. ՀՀ Գեղարքունիքի մարզը գտնվում է ՀՀ տարածքի արևելքում: Մարզը սահմանակից է ՀՀ Տավուշի և Լոռու (հյուսիսում), Կոտայքի և Արարատի (արևմուտքում) և Վայոց Ձորի մարզերին (հարավում), ինչպես նաև Ադրբեջանին (արևելքում): Մարզի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք կազմում է 115 կմ, արևմուտքից արևելք` 85 կմ: Մարզն իր մեջ ընդգրկում է Գավառի, Ճամբարակի (նախկին Կրասնոսելսկ), Մարտունու, Սևանի և Վարդենիսի տարածաշրջանները: Մարզկենտրոնն է Գավառ քաղաքը: Մարզի տարածքը կազմում է 5348 քառ. կմ, որից գյուղատնտեսության համար պիտանի հողատարածությունը կազմում է 240.033 հազ. հա: Մարզն իր մեջ ներառում է 5 քաղաքային` Գավառ, Ճամբարակ, Մարտունի, Սևան, Վարդենիս և 87 գյուղական բնակավայրեր:
36. Մարզի տարածքը, որն հիմնականում կազմում է Սևանա լճի ջրահավաք ավազանը, ծովի մակերևույթից գտնվում է 1600-ից մինչև 3597 մետր բարձրության վրա: Մարզը գոտևորում են Գեղամա, Վարդենիսի, Արեգունու, Արևելյան Սևանի, Սևանի և Փամբակի լեռնաշղթաները: Ամենաբարձր լեռնագագաթը Աժդահակն է` 3597 մետր: Գեղարքունիքն ունի 238.000 բնակիչ: Մարզկենտրոնը Գավառ քաղաքն է` 34.000 բնակիչ: Մարզի բնակչության 99 տոկոսից ավելին հայեր են, Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ: Գեղարքունիքի տարբեր համայնքներում ապրում են նաև ռուսներ, ուկրաինացիներ, մորդվաններ, գերմանացիներ, հրեաներ:
37. Ամենախոր իջվածքը Գետիկ գետի կիրճն է (1325 մ), ամենաբարձր կետը` Աժդահակ լեռան գագաթը (3598 մ): Բարձր լեռներ են Սպիտակասարը (3555 մ), Վարդենիսը (3522 մ), Գեղասարը (3446 մ): Ամենաերկար գետերն են Արգիշտին (51 կմ), Գավառագետը (47 կմ) և Մասրիկը (45 կմ), առկա են նաև խառնարանային լճեր Աժդահակ և Աղմաղան (մինչև 50 մ տրամագծով և 15 մ խորությամբ):
38. Գեղարքունիքի մարզում է գտնվում բարձր լեռնային (բարձրությունը ծովի մակերևույթից 1898 մ). եզակի էկոհամակարգով Սևանա լիճը, որի ավազանի ընդհանուր մակերեսը կազմում է շուրջ 5 հազ. քառ. կմ. լճի հայելու մակերեսը 1.2 հազ. քառ. կմ. ծավալը 35.8 մլդ. խմ: Այն ոչ միայն մարզի, այլ նաև հանրապետության համար ունի առանձնահատուկ կարևորություն: Սևանա լիճը Հարավային Կովկասի քաղցրահամ ջրերի ամենամեծ ավազանն է: Լիճն էական ազդեցություն ունի ողջ մարզի ոչ միայն բնապահպանական հավասարակշռության, այլ նաև տնտեսության վրա:
39. Մարզի տարածքում պահպանվել են բազմաթիվ միջնադարյան ճարտարապետական հուշարձաններ, բայց առանձնապես ուշագրավ են բնական հուշարձանների խառնարանային լճերը, խարամային կոները, ընդարձակ «քարային ծովերը»: Մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում Սևանա լճից ազատված տարածքներում հայտնաբերված մինչև 5000-ամյա հնության դամբարանները: Սևանա լիճն իր հերթին շրջապատված է պատմական արժեք ներկայացնող բազմաթիվ եկեղեցիներով, որոնցից առավել հայտնիներն են Հայրավանքի եկեղեցին, Մաքենիսի վանքը, Վանևանի և Սևանի թերակղզու վանական համալիրները:
40. Մարզի տարածքում է գտնվում «Սևան ազգային պարկը» (կազմավորվել է 1978 թ-ին): Այն զբաղեցնում է Սևանի միջլեռնային գոգավորության հատակը կազմող Սևանա լճի և դրա հատակից ազատված տարածքները: Մակերեսը կազմում է 150.1 հազ. հա. որից 24.9 հազ. հա. առափնյա ցամաքային տարածքներ են: Այն շրջափակված է Արեգունու, Գեղամա, Վարդենիսի, Փամբակի և Սևանի լեռնաշղթաների լանջերով: Այստեղ պահպանվել են բույսերի 1600 և կենդանիների 330 տարատեսակներ:
41. Մարզի տարածքում գործում է 292.2 կմ միջպետական, 110,8 կմ հանրապետական 312,6 կմ մարզային նշանակության և 141,9 կմ համայնքային ենթակայության ճանապարհներ: Մարզի տարածքում է անցնում Երևան-Սևան-Դիլիջան հանրապետական նշանակության մայրուղին: Մարզի բոլոր 5 քաղաքներից մինչև մայրաքաղաք ամեն օր գործում է հասարակական տրանսպորտ:
42. Զբաղվածության ամենամեծ տոկոսը բաժին է ընկնում գյուղատնտեսությանը: 42.000 գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսություններում տարեկան արտադրվում է 230.000 տոննա կարտոֆիլ, 250.000 տոննա անասնակեր, 35.000 տոննա կաղամբ, 60.000 տոննա հացահատիկ, 7.000 տոննա պտուղ, 80.000 տոննա կաթ, 14.300 տոննա միս, 241 տոննա բուրդ: Անասնապահական տնտեսություններում պահվում է 107.000 գլուխ խոշոր, մանր եղջերավոր անասուն: Հեռանկարային են համարվում հանքահումքային, սննդի և թեթև արդյունաբերության ոլորտները: Վերջին տարիների ընթացքում վերաշահագործվել են Սոթքի ոսկու, Արդանիշի կրաքարի հանքավայրերը, հնդկական «Սթերլայթ», հայկական «Միկա-ցեմենտ» ընկերությունների կողմից: Գորգագործական արտադրամասեր են գործում Մարտունի, Սևան, Ճամբարակ քաղաքներում և Կարմիրգյուղում: Մեծ համբավ ունեցող գորգերը արտադրվում, արտահանվում և իրացվում են ԱՄՆ-ում և եվրոպական երկրներում: Գորգագործության զարգացման հիմնական ներդրողներն ու կազմակերպիչները «Թուֆենկյան հիմնադրամ» և «Մեգերյան եղբայրներ» ընկերություններն են:
43. Ալպյան բազմազան բուսաշխարհը նպաստավոր է մեղրի արտադրության համար: Մեղվաբուծությամբ զբաղվում է մոտ 500 տնտեսություն` տարեկան արտադրելով մոտ 300 տոննա մեղր: Սևանի ավազանի բուսաշխարհի մեջ բացառիկ նշանակություն ունի փշարմավը, որի պտուղն օգտագործվում է ինչպես սննդի, այնպես էլ գիտական և ժողովրդական բժշկության մեջ: Սևանա լճում արդյունագործական նշանակություն ունեն սիգ, ծածան ձկնատեսակները և խեցգետինը:
44. Մարզում գործում է 128 հանրակրթական դպրոց, միջնակարգ մասնագիտական 8 հաստատություն, մեկ պետական համալսարան, 25 առողջապահական կազմակերպություն: Հանրաճանաչ են Գավառի երկրագիտական թանգարանը և Լևոն Քալանթարի անվան պետական դրամատիկական թատրոնը, Սևանի բնագիտական թանգարանը: Մշակույթի տներ և գեղարվեստական ինքնագործ խմբեր են գործում մարզի ավելի քան 30 համայնքներում:
3. ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
3.1. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
45. Փոքր և միջին ձեռնարկությունների պետական աջակցության ուղղությամբ իրականացվող հետևողական քաղաքականության արդյունքում վերջին տարիներին արձանագրված աճի միտումները 2009-2010 թթ. չեն պահպանվել` կապված համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետ: Չնայած համախառն ներքին արդյունքների որոշակի նվազման փոքր և միջին ձեռնարկության ոլորտի տեսակարար կշիռը 2009 թ. համախառն ներքին արդյունքների մեջ աճել է, կազմելով` 42.5%, 2008 թվականի 41.7% դիմաց, կապված այն հանգամանքի հետ, որ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից ՀՀ-ում առավելապես տուժվել են խոշոր կազմակերպությունները, իսկ ՀՀ կառավարության նախաձեռնած հակաճգնաժամային ծրագրերը մեղմացրել են դրա ազդեցությունը փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտների վրա:
46. Ըստ փոքր և միջին ձեռնարկության զարգացման ազգային կենտրոն հիմնադրամի կողմից հրատարակված 2007-2009 թթ. «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտը Հայաստանում» տեղեկագրի, գրանցված փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական անձանց ներկայացված է Աղյուսակ 3.1-ում:
Աղյուսակ 3.1. Գրանցված ՓՄՁ սուբյեկտների մարզային բաշխվածքն` ըստ անհատ ձեռնարկատերերի և տնտեսական գործունեության իրավունք ունեցող առևտրային իրավաբանական անձանց (2009 թ.)
._______________________________________________________________.
| | ՓՄՁ սուբյեկտներ |
| |_____________________________________________|
| |Անհատ |Իրավաբանական | Ընդամենը |
| |ձեռնարկատեր |անձ | |
| |______________|______________|_______________|
| |քանակ | % |քանակ | % |քանակ | % |
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|ԸՆԴԱՄԵՆԸ` ՀՀ-ում | 73,693| 100%| 59,230| 100%| 132,923| 100%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|այդ թվում` | | | | | | |
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|ք. Երևան | 30,209| 41,0%| 31,647| 53,4%| 61,857| 46,5%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Արագածոտն | 2,949| 4,0%| 1,647| 2,8%| 4,597| 3,5%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Արարատ | 5,394| 7,3%| 2,763| 4,7%| 8,157| 6,1%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Արմավիր | 6,187| 8,4%| 2,597| 4,4%| 8,784| 6,6%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Գեղարքունիք | 3,369| 4,6%| 3,334| 5,6%| 6,703| 5,0%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Լոռի | 5,904| 8,0%| 4,248| 7,2%| 10,153| 7,6%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Կոտայք | 6,223| 8,4%| 4,522| 7,6%| 10,745| 8,1%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Շիրակ | 4,046| 5,5%| 2,899| 4,9%| 6,946| 5,2%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Սյունիք | 3,872| 5,3%| 2,872| 4,8%| 6,744| 5,1%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Վայոց ձոր | 1,541| 2,5%| 795| 1,3%| 2,636| 2,0%|
|_________________|_______|______|_______|______|________|______|
|Տավուշ | 3,698| 5,0%| 1,906| 3,2%| 5,603| 4,2%|
._______________________________________________________________.
47. Փոքր և միջին ձեռնարկության պետական քաղաքականության տնտեսական նպատակների անկյունաքարն է հանդիսանում ՀՀ մարզերի տնտեսական զարգացման անհամամասնությունների հաղթահարումը` օգտագործելով յուրաքանչյուր տարածաշրջանի տնտեսական զարգացման առանձնահատկություններն ու ներուժը և խթանելով տնտեսվարող սուբյեկտների միջև ներմարզային և միջմարզային համագործակցության զարգացումը: Մարզի զարգացման ծրագրով փոքր և միջին ձեռնարկության աջակցության միջոցառումները նախատեսված է իրականացնել «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ) գործունեության շրջանակներում:
48. Մարզում փոքր և միջին ձեռնարկության աջակցման նոր ստեղծված ենթակառուցվածքների տեղը փոքր և միջին ձեռնարկության աջակցման գործընթացը հետևյալն է`
Աջակցության հայտի Ընդունված որոշման
փաստաթղթերի հաստատում և աջակցման
ձևակերպում հանձնարարություն
.______________. .__________________. .______________.
|Մարզային ՓՄՁ |__>|ՓՄՁ ԶԱԿ մարզային | | ՓՄՁ ԶԱԿ |
|սուբյեկտ | |մասնաճյուղ (Սևան) | | |
.______________. .__________________. .______________.
/\
|
| .______. .___________________. .___________________.
| |Բանկեր| |Գործարար | |Այլ մասնագիտացված |
| .______. |ծառայություններ | |կազմակերպություններ|
| | |մատուցող | .___________________.
| | |կազմակերպություններ| |
| | .___________________. |
| | | |
.___________________________________________________.
49. Կնքված պայմանագրերի շրջանակում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցման ուղղություններն են.
1) Կազմակերպությունների Եվրոպական ցանցի հաղորդակցման կենտրոն Հայաստանում
2) Գործարար տեղեկատվություն
3) Գործարար խորհրդատվություն
4) Գործարար ուսուցում
5) Իրացման խթանում
6) Սկսնակ գործարարների ձեռներեցությանն աջակցություն
7) Վարկային երաշխիքների տրամադրում
8) Վարկային տոկոսադրույքի սուբսիդավորում
9) Սեփական կապիտալի ֆինանսավորում
10) Արտահանման խթանում
50. 2009 թ. փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագրի շրջանակներում ՀՀ Գեղարքունիքի մարզին տրամադրվել է 36.0 մլն ՀՀ դրամ գումարի երաշխավորություն: Վարկային երաշխավորություն են ստացել 6 փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտ` ապահովելով 67.5 մլն ՀՀ դրամի վարկային փաթեթ: Վարկային երաշխավորությունները տրամադրվել են Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկության զարգացման ազգային կենտրոնի գործընկեր Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ բանկի, Անելիք բանկի և Յունիբանկի միջոցով:
51. 2009-2010 թթ. ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Սևան քաղաքում իրականացվել է սկսնակ գործարարների ձեռներեցության աջակցության 2 ծրագիր: Ծրագրերի շրջանակներում աջակցություն է տրամադրվել ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի 33 սկսնակ գործարարի:
52. Ֆինանսական աջակցություն են ստացել առավել իրատեսական գործարար ծրագրեր ներկայացրած 9 սկսնակ գործարար, որոնց տրամադրված վարկերի ընդհանուր գումարը կազմել է 15.43 մլն ՀՀ դրամ, Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկության զարգացման ազգային կենտրոնի երաշխավորությունը` շուրջ 20 մլն ՀՀ դրամ:
53. 922 փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտներին տեղեկատվական աջակցություն է տրամադրվել օրենքներում կատարվող փոփոխությունների, արտաքին տնտեսական գործունեության իրականացման, հոսքագծերի և սարքավորումների ձեռքբերման, նորարարությունների և նոր տեխնոլոգիաների ներդրման, գործընկերների որոնման, ֆինանսական միջոցների ներգրավման և կառավարման, լիցենզավորման, ստանդարտացման, գործարար և ներդրումային ծրագրերի մշակման, հաշվապահական հաշվառման և այլ հարցերով: Մասնագիտական գրականություն է տրամադրվել 200 փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտի:
54. Փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտներին տրամադրված տեղեկատվական և խորհրդատվական աջակցության այն մասը, որը պահանջում է նեղ մասնագիտական հմտություններ, իրականացվել է մրցույթով ընտրված գործարար ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների միջոցով: 8 փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտ ստացել են նեղ մասնագիտական հմտություններ պահանջող խորհրդատվական աջակցություն, ֆինանսների կառավարման, հաշվապահական հաշվառման, հարկային և աշխատանքային օրենսդրության վերաբերյալ խորհրդատվություն:
55. 95 փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտ ուսուցողական աջակցություն են ստացել, մասնակցելով Գեղարքունիքի մարզի Սևան, Գավառ, Վարդենիս և Մարտունի քաղաքներում կազմակերպված «ՀՀ հարկային օրենսդրության պարզաբանումներ» թեմայով դասընթացներին:
56. Շուկաների առաջմղմանն աջակցության ծրագրի շրջանակներում մարզից 18 փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտներ ստացել են գովազդային վահանակների պատրաստման, պիտակների տպագրման, ինտերնետային կայքի պատրաստման, ցուցահանդեսին մասնակցության և այլ աջակցություն:
3.2 Ծրագրի արդյունքները և հետագա խնդիրները
57. Աջակցություն ստացածների տարածքային բաշխվածության մեջ առայժմ գերակշռում են մարզկենտրոնում և քաղաքային համայնքներում գործող փոքր և միջին ձեռնարկությունները: Ծրագրի սկզբնական փուլում այս հանգամանքը թերևս հասկանալի է, սակայն հետագայում պետք է տարածաշրջանների ավելի համամասնական ընդգրկում ապահովել: Դա միաժամանակ հնարավորություն կստեղծի ծրագրի աջակցման մեխանիզմները ավելի հասանելի դարձնել գյուղական համայնքների համար, որտեղ գործող փոքր և միջին ձեռնարկության ների քանակը դեռևս չնչին է: Անհրաժեշտ է հետևողականորեն մեծացնել գյուղական համայնքներից շահառուների տեսակարար կշիռը փոքր և միջին ձեռնարկության աջակցմամբ հաջորդ տարիների պլաններում:
58. Ծրագրի շահառուների շրջանակները ընդլայնելու գործում կարևոր դեր ունեն կատարելու տեղական ինքնակառավարման մարմինները, որոնց մասնակցությունը փոքր և միջին ձեռնարկության աջակցման ծրագրերի պլանավորման և իրագործման գործընթացներում նախատեսված է, սակայն դեռևս թույլ է դրսևորվում:
Աղյուսակ 3.2
._________________________________________________________________.
|ՓՄՁ ՍՈՒԲՅԵԿՏՆԵՐ ԱՋԱԿՑՄԱՆ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐ |2009 թ.|2010 թ.|
|_________________________________________________|_______|_______|
|Վարկային երաշխավորությունների տրամադրման ծրագիր | 6 | - |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Տեղեկատվական աջակցության ծրագիր | 705 | 217 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Գրականություն | 91 | 109 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Սկսնակ գործարարների աջակցության ծրագիր | 18 | 15 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Պետական գրանցում ստացածներ | 8 | 1 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Ֆինանսական աջակցություն ստացածներ | 8 | 1 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Ապրանքների և մատուցվող ծառայությունների շուկաներ| | |
|առաջմղման աջակցության ծրագիր | 14 | 4 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|ՈՒսուցողական աջակցության ծրագիր | 80 | 15 |
|_________________________________________________|_______|_______|
|Խորհրդատվական աջակցության ծրագիր | 8 | - |
._________________________________________________________________.
3.3 Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
59. Մարզի փոքր և միջին ձեռնարկությունների և մասնավոր հատվածի բիզնեսի աճի համար էական խոչընդոտ են համարվում ներդրումային ծրագրերի ֆինանսավորման դժվարությունները` ֆինանսավորման ռեսուրսները (սեփական միջոցները, վարկերը և այլն) ծառայում են հիմնականում շրջանառու կապիտալի աղբյուրներ:
60. Մարզի փոքր և միջին ձեռնարկությունով` մասնավոր հատվածի բիզնեսով զբաղվողների համար բանկերից վարկ ստանալը դժվար չէ, սակայն առաջարկվող վարկերի պայմանները թույլ չեն տալիս կապիտալ ներդրումներ կատարել, քանի որ վարկի վերադարձի ժամկետները կարճ են (մինչև 3 տարի), իսկ այդ պայմաններով վարկերը նպաստավոր են միայն առևտրի և ծառայությունների ոլորտներում, իսկ շինարարության և արտադրության ոլորտներում նոր սարքավորումների ձեռք բերման և կապիտալ ներդրումներ կատարելու համար անհրաժեշտ են ավելի երկարաժամկետ վարկեր (4-6 տարի): Սակայն «Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» պետական հիմնարկի «Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման» և «Շուկայավարման հնարավորություն ֆերմերներին» ծրագրերի շրջանակներում 8 բանկերի միջոցով տրամադրվում են բացառապես ներդրումային վարկեր: Վարկերը տրամադրվում են 3 տարուց ավել ժամկետով` մինչև 7 տարի ժամկետով, և համեմատաբար ցածր տոկոսադրույքով` 10-14 տարեկան տոկոսադրույքով: Բացի վարկային միջոցներից «Շուկայավարման հնարավորություն ֆերմերներին» ծրագրի շրջանակներում ստեղծված «ՖՐԵԴԱ» հիմնադրամը իրականացնում է ֆինանսավորում փայամասնակցության տեսքով, առավելագույնը 7 տարի ժամկետով:
61. Ներդրումային ռեսուրսների սահմանափակ հնարավորություններից բացի որպես զարգացման խոչընդոտներ են նշվում նոր շուկաներ մուտք գործելու դժվարությունները:
62. Մասնավոր սեկտորի զարգացմանը խոչընդոտ է նաև ձեռներեցների կառավարման գիտելիքների և փորձի պակասը, մասնավորապես ֆինանսական կառավարման և շուկայավարման հարցերում: Փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման վրա բացասական է ազդում նաև միջին օղակի կառավարիչների պակաս լինելու հանգամանքը:
63. Մասնավոր ներդրումները ավելի գրավիչ դարձնելու համար անհրաժեշտ է բարելավել տարածաշրջաններում ենթակառուցվածքների վիճակը, մասնավորապես` տեղական ճանապարհները, ջրամատակարարումը և այլն:
64. Մարզի համայնքների սոցիալ-տնտեսական հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ, գործարարությունը լուրջ ազդեցություն չի ունեցել, քանի որ գործարարությամբ զբաղվողների թիվը համայնքներում չափազանց փոքր է:
65. Ֆինանսական աջակցություն (սկսնակներին և գործող փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտներին վարկային երաշխավորությունների տրամադրում):
66. Գործարար ուսուցում, տեղեկատվության և խորհրդատվության տրամադրում սկսնակ և գործող փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտներին:
67. Շուկաների առաջմղման աջակցություն:
68. Մարզում որոշակի աջակցություն ստացել են քաղաքային համայնքներում գործող փոքր և միջին ձեռնարկությունները, իսկ գյուղական համայնքները` ոչ: Մարզի տեղական ինքնակառավարման մարմինները կարևոր դեր ունեն փոքր և միջին ձեռնարկության աջակցման ծրագրերի պլանավորման և իրագործման գործընթացներում, սակայն դեռևս թույլ է դրսևորվում:
69. Մարզի համայնքներում մասնավոր հատվածը ձևավորված է հիմնականում հետևյալ ոլորտներում.
1) Առևտրի ոլորտում` մանրածախ առևտրի կետեր և խանութներ.
2) Ծառայությունների ոլորտում` կենցաղային ծառայություններ, իսկ Սևանի տարածաշրջանում` նաև զբոսաշրջություն.
3) Արտադրության ոլորտում` տեղական գյուղմթերքների վերամշակում և տեղական հումքից շինանյութերի արտադրություն.
4) Շինարարության ոլորտում` փոքրածավալ շինարարություն և վերանորոգման աշխատանքներ, որոնք համեմատաբար կայացած են Մարտունու տարածաշրջանում:
70. Մարզում ձեռնարկատիրության հետագա զարգացման հնարավորությունները համաձայն նախորդ տարիներ ուսումնասիրությունների համարում են.
1) բնակչության ձեռներեցությունը` համայնքում բարձրագույն և մասնագիտական կրթություն ունեցող անձանց սեփական գործ սկսելու ցանկությունը (ընտանիքների 10-15%),
2) տեղական գյուղմթերքների հումքային բազայի հիման վրա վերամշակման և իրացման արդյունավետ կազմակերպումը,
3) զբոսաշրջության զարգացումը` հաշվի առնելով համայնքների մի մասի բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը և բնակլիմայական պայմանները,
4) համայնքում ներդրումներ կատարելու տեղաբնակ արտագնա ձեռներեցների պատրաստակամությունը:
71. Համայնքների ղեկավարները ցանկանում են մասնակցել համայնքի մասնավոր հատվածի զարգացման ծրագրերի մշակմանը, իսկ ծրագրերի իրագործման գործում պատրաստ են հատկացնել հողատարածքներ կամ` հնարավորության դեպքում նաև շենքային պայմաններ: Նման ծրագրերի մշակման և իրականացման համար համայնքապետերը աջակցություն են ակնկալում դոնոր կազմակերպություններից, փոքր և միջին ձեռնարկության զարգացման ազգային կենտրոն հիմնադրամից, ինչպես նաև օտարերկրյա և տեղացի մասնավոր ներդրողներից:
72. ՈՒսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ համայնքներում մասնավոր ներդրումների ներհոսքը սահմանափակող հիմնական գործոնները հետևյալն են.
1) Համայնքի ղեկավարները կարևորելով մասնավոր ներդրումների ներգրավման անհրաժեշտությունը, դեռևս չունեն հստակ պատկերացում ներդրումների խրախուսման իրենց դերի վերաբերյալ,
2) Մասնավոր ներդրումների համար տեղական ռեսուրսների, մասնավորապես հողի և արտադրական տարածքների հատկացման հնարավորությունների վերաբերյալ տեղեկատվության բացակայությունը,
3) Գործարար նախաձեռնությունների իրականացման համար անհրաժեշտ որակյալ աշխատուժի և մասնագետների պակասը:
73. Գեղարքունիքի առևտրաարդյունաբերական պալատի և մարզպետարանի համատեղ համագործակցության շրջանակներում առաջարկվել է հաջորդ տարվա ընթացքում անցկացնել հանդիպումներ փոքր և միջին ձեռնարկության սուբյեկտների հետ, որպես ռեգիոնալ զարգացման կարևոր տարրերի, վեր հանել խնդիրները և համատեղ մշակել լուծումներ ուղղված այդ խնդիրների լուծմանն ու փոքր և միջին ձեռնարկության-պետական մարմիններ երկխոսության կայացմանը:
74. Ցուցահանդեսների անցկացում:
75. Մարզում գործող փոքր և միջին ձեռնարկությունների արտահանման հնարավորությունների աջակցում, արտասահմանյան կազմակերպությունների հետ երկխոսության ու համագործակցության կայացման խթանում:
76. Համայնքներում բիզնեսի համար բարենպաստ պայմանների ստեղծում (մասնավորապես հաղորդակցման միջոցների բարելավում):
77. Համայնք - բիզնես կապի սերտացում:
78. Կադրերի վերապատրաստում, սկսնակ գործարարների ուսուցում:
79. Մարզում գործող գործարար ծառայություններ իրականացնող կազմակերպությունների կարողությունների հզորացում և դրանց միջոցով բիզնեսի հարմար ուսուցում ու խորհրդատվության իրականացում:
----------------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - որոշման հավելվածի 614-րդ կետում առկա է երկու «5)» ենթակետ
- շարունակությունը հաջորդ մասերում