040.0038.300115
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
15 հունվարի 2015 թվականի N 38-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ 2015-2018 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզի 2015-2018 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր)` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան հանրապետական գործադիր իշխանությունների մարմիններին, Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզպետին` հաշվի առնելով առկա տնտեսական միտումները և, ելնելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններից, անհրաժեշտության դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն սույն որոշման հավելվածում համապատասխան ճշտումներ կատարելու վերաբերյալ:
3. Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզպետին`
1) յուրաքանչյուր տարվա մինչև փետրվարի 10-ը մշակել Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի իրականացման տարեկան աշխատանքային պլանը և ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարին` հաստատման.
2) սույն որոշման 1-ին կետով հաստատված ծրագրի իրականացման ամբողջ ընթացքում ապահովել համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների ակտիվ մասնակցությունը:
4. Սույն որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողությունը դնել Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարի վրա:
5. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2015 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆՎԱՐԻ 30-ԻՆ
Հավելված
ՀՀ կառավարության
2015 թվականի հունվարի 15-ի
N 38-Ն որոշման
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ 2015-2018 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
ԵՂԵԳՆԱՁՈՐ - 2014 թ.
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ
ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ 2015-2018 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 2. ՀՀ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ 3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶՈՒՄ 4. ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ, ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՏՎԱԾԻ ԵՎ ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
4.1. Արդյունաբերության ներկա իրավիճակի վերլուծություն
4.1.1. Արդյունաբերություն
4.1.2. ՓՄՁ ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
4.2. Ծրագրի արդյունքները և հետագա խնդիրները
4.3. Մասնավոր հատվածի զարգացման հիմնախնդիրները
4.4. Մասնավոր հատվածի զարգացման 2015-2018 թթ. առաջնահերթությունները
4.5. Մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման ծրագրի տրամաբանական հենքը
5. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ
5.1. Կրթություն
5.1.1. Կրթության ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.1.2. Կրթության ոլորտի զարգացման նպատակները և ռազմավարությունը
5.1.3. Կրթության ոլորտի ֆինանսավորումը
5.1.4. Կրթության ոլորտի տրամաբանական հենքը
5.2. ՄՇԱԿՈՒՅԹ
5.3. ՍՊՈՐՏ
5.4. Առողջապահություն
5.4.1. Առողջապահական ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.4.2. Առողջապահական համակարգի ներկայիս հիմնախնդիրները
5.4.3. Առողջապահության ոլորտի զարգացման նպատակները և ռազմավարությունը
5.4.4. Առողջապահության ոլորտի ֆինանսավորումը
5.4.5. Առողջապահության ոլորտի տրամաբանական հենքը
5.5. Սոցիալական պաշտպանություն
5 5.1. Ոլորտի իրավիճակի վերլուծություն
5.5.2. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի զարգացման նպատակները և ռազմավարությունը
5.5.3. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի տրամաբանական հենքը
6. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
6.1. Իրավիճակը գյուղատնտեսության ոլորտում 2010-2013 թթ.
6.1.1. Բուսաբուծություն
6.1.2. Անասնաբուծություն
6.1.3.. Գյուղատնտեսության տեխնիկական ապահովվածությունը
6.1.4. Ոռոգման համակարգեր
6.1.5. Գյուղատնտեսության վարկավորումը
6.2. Մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի նպատակները և ռազմավարական ուղղությունները
6.3. Գյուղատնտեսության ոլորտի տրամաբանական հենքը
7. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
7.1. Բնապահպանական ոլորտի հիմնախնդիրները
7.2. Բնապահպանական ոլորտի զարգացման ուղղությունները 2015-2018թթ.
7.3. Բնապահպանական ոլորտի տրամաբանական հենքը
8. ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ
8.1. Զբոսաշրջության ոլորտի իրավիճակի վերլուծությունը
8.2. Զբոսաշրջության ոլորտի զարգացման ռազմավարությունը
9. ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
9.1. Քաղաքաշինություն
9.1.1. Հեռանկարային զարգացման հայեցակարգ
9.1.2 Ռեկրեացիայի քաղաքաշինական հեռանկարային կազմակերպումը
9.1.3 Բնակավայրերի քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի մշակում
9.1.4. Հանրակրթական դպրոցների շինարարություն և հիմնանորոգում.
9.1.5 Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգում
9.1.6. Առողջապահական օբյեկտներ
9.1.7. Մարզական օբյեկտների հիմնանորոգում
9.1.8. Բնակարանաշինություն և քաղաքաշինական այլ խնդիրներ
9.2. Քաղաքաշինության ոլորտի տրամաբանական հենքը
10. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՑ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
10.1. Քարաթափերի կանխարգելում
10.2. Վտանգավոր բնական երևույթներ
10.3. Սահմանամերձ գոտի
10.4. Բնական աղետների ռիսկի նվազեցում
10.5. Տեխնածին վթարների կանխարգելում
10.6. Քաղաքացիական պաշտպանություն
11. ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
11.1. Ջրամատակարարում և ջրահեռացում
11.2. Գազամատակարարում
11.3. Ճանապարհաշինություն
11.4. Էներգետիկա
11.4.1. Բնական պաշարներ
11.5. Ենթակառուցվածքների ոլորտի տրամաբանական հենքը
12. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
12.1. Տարածքային կառավարում
12.1.1. Վարչատարածքային բաժանում
12.1.2. Գերակայություններ և հիմնախնդիրներ
12.1.3. Մարզպետարանի կառավարման կազմակերպական կառուցվածք
12.1.4. Քաղաքացիական ծառայություն
12.1.5. Էլեկտրոնային կառավարում
12.2. Տեղական ինքնակառավարում ու ապակենտրոնացում
12.2.1. Վարչատարածքային բաժանում և համայնքային կարողություններ
12.2.2. Համայնքային խնդիրներ
12.2.3. Համայնքային ծառայություն
12.2.4. Տեխնիկական ապահովվածություն
12.2.5. Համայնքային զարգացման ծրագրեր
12.3. Քաղաքացիական հասարակություն
12.4. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման ոլորտի տրամաբանական հենքը
13. Մոնիտորինգի և գնահատման համակարգ
13.1. Տարեկան աշխատանքային պլան
13.2. ՄԶԾ ՄԳ համակարգի կառուցվածքը
13.3. ՄԶԾ-ի մոնիտորինգի ցիկլը
13.4. ՄԳ հաշվետվությունները
13.5. ՄԶԾ մոնիտորինգի և գնահատման ընթացակարգը
14. ՀՀ Վայոց Ձորի մարզի զարգացման ծրագրի ֆինանսավորումը
ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶՊԵՏԻ ՈՒՂԵՐՁԸ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ 2015-2018 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ
Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորը եղել և այժմ էլ հանդիսանում է Հայաստանի Հանրապետության ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող տարածաշրջաններից մեկը: Այս առումով մարզի տնտեսական զարգացման հեռանկարներն ու հիմնախնդիրների լուծման գործընթացը մշտապես գտնվում է Հանրապետության Նախագահի և ՀՀ կառավարության տեսադաշտում: Մարզի զարգացման ծրագիրն իր կառուցվածքով համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությանը, աղքատության հաղթահարման ռազմավարությանը և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2014 թվականի մարտի 27-ի N 442-Ն որոշմամբ հաստատված Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թվականների հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագրին: Մարզային զարգացման ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետարանում կուտակված փորձն ու հարուստ տեղեկատվական շտեմարանը:
Մարզային զարգացման ծրագիրը կազմվել է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի N 38 արձանագրային որոշմամբ հաստատված հայեցակարգի համաձայն: 2015-2018 թթ. մարզի զարգացման ծրագրի մշակման ընթացքում օգտագործվել է նաև ՀՀ կառավարության կողմից 2010 թվականի հուլիսի 22-ի թիվ 1060-Ն ՀՀ Վայոց ձորի մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիրը: Կարծում ենք` այն կնպաստի Վայոց ձորի 44 համայնքների կողմից ներկայացված առաջնահերթությունների ու մարտահրավերների արդյունավետ լուծմանը և նմանատիպ ծրագրերի իրականացման շնորհիվ ՀՀ Վայոց ձորի մարզն աստիճանաբար կդառնա Հայաստանի զարգացած տարածքներից մեկը: Մարզային զարգացման հանձնաժողովում և ոլորտային աշխատանքային խմբերում ընդգրկվել են հմուտ և փորձառու մասնագետներ, որոնց ջանադիր աշխատանքի արդյունքում էլ կազմվեց մարզի համար կարևոր նշանակություն ունեցող այս փաստաթուղթը:
Մարզային զարգացման ծրագիրը կազմման աշխատանքների համակարգման գործում զգալի է եղել Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարության դերը: Ոլորտային խնդիրների ճիշտ ձևակերպումներին ու մարզի զարգացման ծրագրում դրանց ընդգրկմանը նպաստել է համագործակցությունը ճյուղային նախարարությունների, հանրապետական գործադիր և պետական կառավարման այլ մարմինների հետ: Մարզային զարգացման ծրագրի մշակման գործընթացում հանրության մասնակցությունն ապահովելու նպատակով հաշվի են առնվել բնակչության տարբեր սոցիալական խմբերի, գործարարների, հասարակական և այլ կազմակերպությունների առաջարկություններն ու դիտողությունները: Մարզի զարգացման ծրագիրը նաև ներդրումներ կատարելու առաջարկ է` ուղղված միջազգային, դոնոր և այլ կազմակերպություններին, գործարարներին, շահագրգիռ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց: Վայոց Ձորի մարզպետարանն ակնկալում է, որ ծրագրում ընդգրկված խնդիրներն ու առաջարկությունները հետաքրքրություն կներկայացնեն նշված շահագրգիռ անձանց ու կազմակերպությունների համար և պատրաստ է բոլոր ներդրողների հետ փոխշահավետ համագործակցության` հանուն Վայոց Ձորի մարզի կայուն զարգացման: Մարզի զարգացման ծրագրի մշակմանն աջակցած պետական կառավարման մարմիններին, Վայոց ձորի մարզի խորհրդի անդամներին, Մարզային զարգացման հանձնաժողովին, ստեղծված աշխատանքային խմբերին և աշխատանքների հաջող իրականացման գործում կարևոր ներդրում ունեցած բոլոր անձանց Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզպետարանի անունից հայտնում եմ իմ խորին շնորհակալությունը:
ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետ` Հ. Սարգսյան
ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱԱՀՀՀ Առավել աղքատ համայնքների համալիր հետազոտություն
ԱԽ Աշխատանքային խումբ
ԱՀՌԾ Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիր
ԱՄԳ Աղքատության մասնակցային գնահատում
ԱՍՀՆ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն
ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայություն
ԲՊԿՉՆ Բնական պաշարների կառավարում և չքավորության նվազեցում
ԳԶՄՀ Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամ
ԳԷՖ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդ
ԵՄ Եվրամիություն
ԿԶԾ Կայուն զարգացման ծրագիր
ԿՈՀ Կրթության որակ և համապատասխանություն
ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն
ՀՀՈԲԾ Հայաստանի հանրային ոլորտի բարեփոխումների ծրագիր
ՀՊԾ Համաշխարհային պարենի ծրագիր
ՀՏԶԾ Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր
ՀՕՖ Հայ օգնության ֆոնդ
ՄԱԿ ԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր
ՄԱՄՀ Մարդկային աղքատության մոդիֆիկացված համաթիվ
ՄԳ Մոնիտորինգ և գնահատում
ՄԶԱՀ Մարդկային զարգացման ազգային հետազոտություն
ՄԶԾ Մարզի զարգացման ծրագիր
ՄԶՀ Մարզային զարգացման հանձնաժողով
ՄԶՄԿ Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն
ՄԶՆ Միջազգային զարգացման նախարարություն
ՄԺԾԾ Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիր
ՄՄՈՒՀ Միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն
ՆԴՀ Նախադպրոցական հաստատություն
ՊՈԱԿ Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն
ՍԾՏԳ Սոցիալական ծառայությունների տարածքային գործակալություն
ՍՄՎ Սոցիալական մոնիտորինգ և վերլուծություն
ՏԻ Տեղական ինքնակառավարում
ՏԻՄ Տեղական ինքնակառավարման մարմին
ՏԶՊ Տարածքային զարգացման պլան
ՏՀԶԿ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն
ՏՀԻ Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ
ՏՀՏ Տարածքային հարկային տեսչություն
ՈՒԹՀՎ ՈՒժեղ և թույլ կողմեր, հնարավորություններ, վտանգներ
ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկատիրություն
ՓՄՁ ԶԱԿ ՓՄՁ զարգացման ազգային կենտրոն
ՓՄՁ ԶՄԽ ՓՄՁ զարգացման մարզային խորհուրդ
ՕԿՋ Օրվա կարգավորիչ ջրամբար
ՕՔԿ Օքսֆորդի քաղաքական կառավարում
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
1. Վայոց ձորի մարզի զարգացման ծրագրի գործընթացը սկսվել է 2003 թ.-ից Եվրոմիության` Տեխնիկական աջակցություն ԱՊՀ երկրներին ֆինանսավորմամբ` Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի շրջանակներում:
2. Առաջին մարզի զարգացման ծրագրի նախապատրաստական փուլը սկսվել է 2003 թ. սեպտեմբերին` համայնքային թիրախային խմբերի ձևավորմամբ և աղքատության հիմնախնդիրների ու կարիքների մասին համայնքի տեսակետների հավաքագրմամբ: 2003 թ.-ի վերջին մարզում իրականացվել է աղքատության մասնակցային գնահատում` աղքատության մասին բնակչության (հատկապես աղքատների) տեսակետները հավաքագրելու նպատակով:
3. Մարզի զարգացման ծրագրի սկզբնական շրջանում ՏԶՊ-ի աշխատակազմն այցելություններ է կազմակերպել մարզի համայնքներ, տեղերում հանդիպել հասարակական կազմակերպությունների և համայնքային միավորումների հետ: Այս հանդիպումների ու քննարկումների նպատակն էր ուսումնասիրել ՀԿ հատվածի կարողությունները և մշակել դրանց բացթողումները լրացնելուն ուղղված միջոցառումներ: Միևնույն ժամանակ ձեռնարկվել է մարզային զարգացման գործընթացներում հնարավոր մասնակիցների միջև փոխհարաբերությունների հաստատմանն ու զարգացմանը, ինչպես նաև առկա ներուժի ու գործընթացներին մասնակցելու ցանկության իրական աստիճանի գնահատմանն ուղղված առաջին քայլերը:
4. 2004 թ.-ից սկսվել են ՄԶԾ ընդգրկված ոլորտների մշակման աշխատանքները, որոնք իրականացվում էին մարզպետարանում ձևավորված ոլորտային աշխատանքային խմբերի կողմից` մարզպետարանի համապատասխան վարչությունների պետերի ղեկավարությամբ: Այս աշխատանքի ընթացքում օգտագործվել են Աղքատության մասնակցային գնահատման և թիրախային խմբերի քննարկումների արդյունքները: Աշխատանքային խմբերը գործել են մինչև 2004 թ.: Այս գործընթացի համար բավական երկար ժամանակ է պահանջվել, քանի որ աշխատանքային խմբերի համար անհրաժեշտ էր ներդնել պլանավորման նոր մոտեցումներ, կազմակերպել համապատասխան դասընթացներ այդ մոտեցումները կիրառելու համար, ինչպես նաև հաշվի առնել ռազմավարության պլանավորման ընթացքում առկա շահերը և կարիքները:
5. Այդ նույն ժամանակահատվածում ձևավորվել է նաև Մարզային զարգացման հանձնաժողովը` Վայոց ձորի մարզպետի նախագահությամբ, որի կազմում ընդգրկված էին մարզպետարանի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, համայնքների և ՀԿ-ների ընդհանուր առմամբ 30 ներկայացուցիչ: Մարզային զարգացման հանձնաժողովի նպատակն էր ուսումնասիրել և քննարկել աշխատանքային խմբերի կողմից մշակած փաստաթուղթը, լուծել վիճահարույց հարցերը և հաստատել փաստաթուղթը մարզային մակարդակում:
6. Այնուհետև ճյուղային նախարարությունները և դոնոր կազմակերպությունները քննարկել են ՄԶԾ-ն` կարծիքներ և առաջարկություններ ներկայացնելու, ինչպես նաև ԱԱԾ-ին և ազգային այլ ռազմավարությունների հետ նրա համապատասխանությունը ստուգելու նպատակով: ՄԶԾ-ի վերջնական տարբերակի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել 2005 թ. դեկտեմբերին Երևանում:
7. ՄԶԾ-ն 2005 թ. դեկտեմբերի 22-ին հաստատվել է ՀՀ կառավարության կողմից (ՀՀ կառավարության N 52-Ա), ինչով և ամրագրեց մի նոր մոտեցում առկա հիմնախնդիրները ՀՀ կառավարության և քաղաքացիական հասարակության հետ համատեղ բացահայտելու և դրանց հաղթահարմանն ուղղված միջոցառումները մշակելու հարցում: ՄԶԾ-ն համահունչ է Աղքատության հաղթահարման ռազմավարությանը, Միջնաժամկետ ծախսերի և Հազարամյակի մարտահրավերներ ծրագրերի սկզբունքներին ու տարբեր ոլորտներում պետության կողմից իրականացվող քաղաքականությանը:
8. Առաջին ՄԶԾ-ի իրականացման գործընթացը` ՏԶՊ-ի հաստատումից հետո մշակվել և սահմանվել են մարզի համար գերակա ոլորտներում միջոցառումներ իրականացնելու համար անհրաժեշտ ֆինանսական կարիքները: Մասնավորապես մշակվել են ենթածրագրեր զբոսաշրջության զարգացման (տուրիստական կենտրոնի կառուցում Եղեգնաձոր քաղաքում), խաղողագործության և գինեգործության զարգացում (գինեգործական լաբորատորիայի հիմնում):
9. Այդ ծրագրերը չիրագործվեցին, սակայն 2007 թ ԵՄ-ի կողմից մարզում հիմնադրվեց ոչ պետական Մարզային զարգացման կենտրոն, որը ներկայումս ԵՄ-ի ֆինանսավորմամբ իրականացնում է զբոսաշրջության զարգացման ծրագիր, որը ներառում է տուրիստական կենտրոնի կառուցում Եղեգնաձոր քաղաքում` 480 հազ եվրո արժողությամբ:
10. Երկրորդ ՄԶԾ-ի մոտեցումները և մեթոդաբանությունը` ղեկավարվելով ՀՀ Կառավարության 18.09.2008 թ. N 38 նիստի` «Հայաստանի Հանրապետության մարզերի զարգացման ծրագրերի կազմման ու իրականացման հայեցակարգին հավանություն տալու մասին» որոշմամբ, 2008 թ. հոկտեմբերից սկսվել են Վայոց ձորի ՄԶԾ-ի կազմակերպչական աշխատանքները: 2008 թ. նոյեմբերի 7-ին Վայոց ձորի մարզպետարանում կազմակերպվել է մարզային զարգացման ծրագրի շնորհանդես` ՀՀ տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարության և Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագրի աշխատակազմի կողմից:
11. 2008 թ հոկտեմբերի 31-ի Վայոց ձորի մարզպետի N 88 որոշմամբ մարզում ստեղծվեց 6 աշխատանքային խումբ.
1) արդյունաբերության, մասնավոր հատվածի և ՓՄՁ զարգացման,
2) գյուղատնտեսության և բնապահպանության,
3) կրթության, մշակույթի և սպորտի,
4) առողջապահության, սոցիալական ապահովության
5) քաղաքաշինության, մարզային ենթակառուցվածքների զարգացման,
6) տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների զարգացման:
12. Յուրաքանչյուր աշխատանքային խումբ բաղկացած էր մոտավորապես 15 հոգուց, որոնք ներկայացնում էին մարզպետարանը, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, մասնագիտացված գործակալությունները, հասարակական կազմակերպությունները, համայնքի ղեկավարներ: Աշխատանքային խմբերը ղեկավարվում էին մարզպետարանի համապատասխան վարչության պետի կողմից: Ստեղծվեց ՓՄՁ մարզային զարգացման խորհուրդ և մարզային մոնիտորինգի ու գնահատման խումբ:
13. 2014 թվականի հունիսի 25-ի Վայոց ձորի մարզպետի N 58 որոշմամբ ստեղծվեց մարզային զարգացման հանձնաժողով, ոլորտային աշխատանքային խմբեր, մոնիտորինգի խումբ, Հայաստանի Հանրապետության մարզերի զարգացման ծրագրերի կազմման ու իրականացման հայեցակարգին հավանություն տալու մասին Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի նիստի N 38 արձանագրային որոշման 3-րդ կետը, Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզի 2015-2018 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրի մշակման, կազմման և իրականացման աշխատանքներն ապահովելու, ինչպես նաև իրագործման արդյունավետությունը գնահատելու և ընթացքի նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու նպատակով:
14. Վայոց ձորի ՄԶԾ-ի կազմման գործընթացն ուղղորդվել է հետևյալ սկզբունքներով.
1) Պետական քաղաքականության հետ համահունչ լինելը` ՄԶԾ-ն համահունչ է պետական ռազմավարություններին ու քաղաքականություններին (օրինակ` ԿԶԾ, ՄԺԾԾ, ոլորտային ռազմավարություններ և այլն): Ոլորտային աշխատանքների ընթացքում աշխատանքային խմբերը հանդիպումներ ու քննարկումներ են ունեցել ճյուղային նախարարությունների հետ, որպեսզի առաջարկվող գործողություններն ու միջոցառումները համահունչ լինեն նախարարության կողմից վարվող քաղաքականությանը:
2) Մասնակցային` ՄԶԾ-ի գործընթացը խորհրդակցական էր, մարզային մակարդակում բոլոր շահառուները հավասար հնարավորություն են ունեցել ներգրավվելու նշյալ գործընթացում: ՄԶԾ-ի մշակման համար հիմք են հանդիսացել համայնքների քառամյա զարգացման ծրագրերի պլանները, ինչպես նաև բնակչության տարբեր խավերի կարիքները:
3) Ծրագիրը մարզինն է` Ծրագրի այս տարբերակը մշակվել է Վայոց ձորի մարզի իշխանությունների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների, փորձագետների և այլ շահագրգիռ կազմակերպությունների մասնակցությամբ, իսկ աշխատանքների ընդհանուր համակարգումն իրականացվել է ՀՀ տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարության կողմից: Այսպիսով, Վայոց ձորի մարզի զարգացման ծրագիրը, դրա մշակման ու իրականացման համար անհրաժեշտ գործընթացները, ինստիտուցիոնալ կառույցներն ու մեխանիզմները, ծրագրի շնորհիվ ձևավորված հասարակական ու պետական հատվածների սերտ համագործակցությունը, ինչպես նաև այս համակարգի արմատավորումը և հետագա զարգացումը այլևս մարզի սեփականությունն է, որի հետագա հաջողության համար պատասխանատու են մարզի իշխանություններն ու հասարակությունը:
4) Հիմնավորված` ՄԶԾ-ում արձանագրվող առաջնահերթություններն ու միջոցառումները հիմնված են առկա տվյալների և դրանց վերլուծությունների վրա, այդ թվում`
ա. ԿԶԾ-ի դրույթներն ու մոտեցումները և դրանցով նախատեսված առաջնահերթություններն ու ռազմավարությունները,
բ. 2003 թվականին անցկացված Աղքատության մասնակցային գնահատում,
գ. Տնտեսագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի կողմից պատրաստած տվյալների բազաները,
դ. ԱՎԾ-ի, դոնոր և այլ միջազգային կազմակերպությունների հաշվետվությունները և ուսումնասիրությունները:
5) Գնահատելի` ՄԶԾ-ում առաջարկվող միջոցառումները չափելի են, ունեն ցուցանիշներ և թիրախներ: Բոլոր բաժիններն ունեն ոլորտային տրամաբանական հենք:
6) Իրականանալի` ՄԶԾ-ում առաջարկված միջոցառումներն իրատեսական են: Ծրագրում արտացոլված են և այն միջոցառումները, որոնց համար արդեն իսկ գոյություն ունեն ֆինանսական միջոցներ և այն, որոնց համար ֆինանսավորման աղբյուրները դեռ պարզ չեն:
15. ՄԶԾ-ի մեթոդաբանությունը հիմնված է այն պարզ սկզբունքի վրա, որ ՄԶԾ-ն պետք է արձանագրի մարզի տնտեսական ու սոցիալական վիճակը, ըստ ոլորտների կարևորագույն հիմնախնդիրները, ինչպես նաև ռազմավարական առաջնահերթությունները: ՄԶԾ-ն նպատակ չունի արձանագրել առանձին ծրագրեր ու միջոցառումներ: Վերջիններս արտացոլվելու են տարեկան աշխատանքային պլաններում:
16. Աշխատանքային խմբերն իրենց գործունեությունը սկսել են հիմնարար փաստաթղթերի, հաշվետվությունների և սոցիալ-տնտեսական տվյալների, եզրակացությունների քննարկումով, ինչպես նաև առաջնահերթությունների վերաբերյալ իրենց կարծիքների ձևավորումով:
17. Ոլորտային աշխատանքային խմբերի գործունեության երկրորդ փուլում համաձայնություն է ձեռք բերվել ոլորտի խնդիրների և առաջնահերթությունների վերաբերյալ, քննարկվել է ընթացիկ վիճակն ու հիմնախնդիրները:
18. Ոլորտի խնդիրներն ու ռազմավարությունները ամրագրվել են տրամաբանական հենքի ձևաչափով: Տրամաբանական հենքը կառավարման մի գործիք է, որտեղ հստակ ներկայացվում են միջոցառումների, խնդիրների ու նպատակների միջև առկա կապերը: Սա կարող է դառնալ միջոցառումների պլանավորման, մոնիտորինգի ու գնահատման արդյունավետ ու ճկուն մեթոդ: ՄԶԾ-ների վերանայման համար կիրառվել է տրամաբանական հենքի պարզեցված տարբերակը, որը`
1) նկարագրում է ոլորտի հիմնական խնդիրը, որը պետք է լուծել: Սա քաղաքական ու ռազմավարական մակարդակի նպատակ է, որն ամրագրված է ընդհանուր ձևակերպումներով և պարտադիր չէ, որ այն լիարժեքորեն իրականացվի ՄԶԾ-ի գործողության քառամյա ժամկետում:
2) Նկարագրում է առաջնահերթ ծրագրերը, որոնք ուղղված են ոլորտի խնդրի իրականացմանը:
3) Սահմանում է այն ցուցանիշները, որոնց միջոցով կատարվելու է ծրագրի իրականացման և ոլորտային խնդիրների լուծման մոնիտորինգ:
4) Նկարագրում են բոլոր այն հնարավոր ռիսկերը, որոնք կարող են ազդեցություն ունենալ ծրագրերի մշակման ու կատարման կամ ոլորտի ավելի լայն խնդիրների լուծման վրա:
19. Տրամաբանական հենքի նպատակն է ապահովել առանձին միջոցառումների մակարդակում ավելի մանրամասն պլանավորման հիմքեր, և այս աշխատանքները պետք է կատարվեն տարեկան կտրվածքով` ՄԶԾ-ի իրականացման ամբողջ ընթացքում: Այս ավելի մանրամասն պլանավորման ընթացքում բացահայտվում են միջոցառումների արդյունքների ու անելիքների մանրամասները, ինչպես նաև դրանց իրականացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները:
20. Վայոց ձորի մարզի զարգացման ծրագրի կառուցվածքը. Ծրագրի սկզբում ներկայացվում է մարզի ընդհանուր համառոտ բնութագիրը, 3-րդ գլխում տրվում է աղքատության գնահատականը, վերլուծվում են դրա հիմնական պատճառները, վերջին տարիների միտումները և նախանշվում են այն ոլորտները, որտեղ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները որոշ ներդրումային ծրագրերի հետ համատեղ, հնարավորություն կտան առավել նպատակային և արդյունավետ ձևով կրճատել աղքատության մակարդակը: Այդ ոլորտներն են` գործարար և ներդրումային միջավայրի զարգացումը, փոքր ու միջին ձեռնարկատիրությանն աջակցումը, արդյունաբերությունը, էներգետիկան, գյուղատնտեսությունը, զբոսաշրջությունը, սոցիալական ոլորտները (կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն, առողջապահություն, սոցիալական պաշտպանություն), համայնքների զարգացումը (կառավարման ապակենտրոնացում, տեղական ինքնակառավարման ուժեղացում, մասնակցային գործընթացի ակտիվացում, մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներ) և բնապահպանությունը:
21. Մարզի տնտեսական զարգացման և աղքատության հաղթահարման կարևորագույն ուղղությունը գործարար ակտիվության բարձրացումն է, մասնավորապես` արդյունաբերության, փոքր և միջին ձեռնարկատիրության և մասնավոր հատվածի աջակցության միջոցով (Գլուխ 4): Այս գլխում վերլուծվում է մարզի տնտեսության իրավիճակը, զարգացման հնարավորություններն ու խոչընդոտները: Մանրամասն ներկայացվում են արդյունաբերության ոլորտի վերլուծությունը, ՓՄՁ-ների զարգացման խոչընդոտները, դոնորների կողմից աջակցմանն ուղղված միջոցառումները, ոլորտների զարգացման հեռանկարներն ու ռազմավարությունը:
22. Մարզի սոցիալական ոլորտներում իրավիճակի վերլուծությունը, հիմնախնդիրները և զարգացման համար առաջարկվող միջոցառումները (Գլուխ 5) նպատակաուղղված են այդ ծառայությունների որակի և մատչելիության բարձրացմանը: Այս ուղղությամբ վերջին տարիներին բավականաչափ ծրագրեր են իրագործվել, սակայն ՄԶԾ-ով նախատեսված միջոցառումներն ամբողջությամբ իրագործելու համար զգացվում է լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների ներգրավման և կառավարության ու դոնորների առավել համակարգված գործունեության անհրաժեշտությունը:
23. Մարզի գյուղատնտեսության իրավիճակը և ոլորտի ռազմավարությունը վերլուծված է Գլուխ 6-ում: Այս ոլորտում կարևոր նպատակ է ֆերմերների եկամուտների ավելացումը և որպես արդյունք` գյուղական աղքատության կրճատումը, կենդանիների հիվանդությունների կանխարգելումը, գյուղական ենթակառուցվածքների զարգացումը, ֆերմերներին մատուցվող ուսուցողական-խորհրդատվական ծառայությունների բարելավումը, գյուղատնտեսական արտադրանքի ապրանքայնության աճի ապահովումը:
24.7-րդ գլխում ներկայացված է բնապահպանությունն ու ընդերքի օգտագործումը, որտեղ առաջնային խնդիր է համարվում Վայոց ձորի մարզում արդյունաբերական և բնապահպանական ռազմավարությունների այլընտրանքային վերլուծությունը, դրանց համադրումը, միասնական արդյունաբերաբնապահպանական համալիր ծրագրի ընդունումը և իրականացումը, որը կնպաստի մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը: Այստեղ ներկայացված են բնապահպանական իրավիճակը, ոլորտի խնդիրների լուծմանն ուղղված միջոցառումները:
25.8-րդ գլխում ներկայացված է Վայոց Ձորի մարզում դեռևս չզարգացած, սակայն զարգացման ներուժ և հեռանկար ունեցող զբոսաշրջության ոլորտը: Այստեղ կարևորվել է մարզի համար զբոսաշրջության զարգացման համալիր ծրագրի մշակումը, որն իր մեջ կընդգրկի առկա ներուժի ամբողջական ուսումնասիրությունը, իրավիճակի գնահատականը և զարգացման ուղղությունների նախանշումը: Նշված է, որ արդյունավետ գործելու դեպքում մարզի տնտեսության մեջ զբոսաշրջության մասնաբաժինը կարելի է հասցնել ցանկալի արդյունքի և ոլորտը կարող է դառնալ առաջնային:
26. 9-րդ գլխում ներկայացված է քաղաքաշինության ոլորտը, որտեղ ընդգրկված են մարզի բնակավայրերի քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի մշակման, բնակֆոնդի և վարչական շենքերի հիմնանորոգման, բնակարանաշինության, բարեկարգման, քաղաքային համայնքներում բազմաբնակարան շենքերի կառավարման գործի բարելավման և այլ քաղաքաշինական խնդիրներ: Այն նվիրված է նաև մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքներին: Այստեղ կարևորվել են մարզի և համայնքների ճանապարհային, տրանսպորտային ապահովման, ջրամատակարարման, գազամատակարարման և էներգամատակարարման ցանցերի զարգացումը, մարզի համայնքների գազաֆիկացման գործընթացի շարունակումը:
27. 10-րդ գլուխը նվիրված է մարզի արտակարգ իրավիճակներից բնակչության և տարածքների պաշտպանության հարցերին` պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող երևույթների կանխարգելիչ միջոցառումներին:
28. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման արդյունավետության բարձրացմանն ու քաղաքացիական հասարակության զարգացմանն ուղղված խնդիրները ներկայացված են 11-րդ գլխում: Այստեղ կարևորվել է տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման բնագավառի օրենսդրության կատարելագործումը, համայնքների, ինչպես նաև մարզպետարանի կարողությունների հզորացումը, քաղաքացիական հասարակության հետ հարաբերություններում մասնակցային գործընթացի ապահովումը` մարզային և համայնքային մակարդակի որոշումների ընդունման, ծրագրերի կազմման և իրագործման գործընթացներում:
29. 13-րդ գլուխը նվիրված է ՄԶԾ իրագործման ընթացքի մոնիտորինգին և գնահատմանը: Այստեղ հիմնավորված է այս գործառույթների անհրաժեշտությունը` ծրագրի արդյունավետ կառավարման, հետագայում նրանում անհրաժեշտ շտկումներ և փոփոխություններ անելու առումով: Ծրագրի արդյունավետ իրագործման երաշխիքը այս գործառույթների գծով մարզպետարանի կարողությունների բարձրացումն է, որի ուղղությամբ նախատեսված են որոշակի միջոցառումներ:
30. Համաձայնեցնելով ոլորտային խնդիրներն ու գերակայությունները, ՈԱԽ-ները պատրաստեցին ոլորտային ռազմավարությունների նախագծերը: Սրանց հիմքում ընկած են համապատասխան ոլորտների տրամաբանական հենքերը և կազմված են համաձայն հետևյալ կառուցվածքի.
1) ոլորտում իրավիճակի վերլուծություն,
2) ոլորտի ռազմավարությունը,
3) ոլորտի ֆինանսավորումը:
31. Վերջին բաժնում ներկայացված են ոլորտային ռազմավարությունների իրականացման ֆինանսավորման մանրամասները, ինչպես նաև տեղեկատվություն է տրված առկա ֆինանսական աղբյուրների ու միջոցների մասին` միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի համաձայն:
32. Ծրագրի բոլոր հիմնական բաժինները շարադրված են հետևյալ տրամաբանական կառուցվածքով.
1) Ոլորտի ներկա իրավիճակի վերլուծություն
2) Ոլորտի զարգացման հիմնախնդիրների բացահայտում
3) Ծրագրի նպատակները և ռազմավարություն
4) Ծրագրի իրագործման համար անհրաժեշտ միջոցառումներ:
33. Վայոց ձորի մարզի զարգացման ծրագրի գաղափարախոսությունը, ռազմավարությունը համահունչ են ԱԱՌ-ին, ԿԶԾ-ին, Հազարամյակի զարգացման նպատակներին և թիրախներին: Ծրագրի նպատակը մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանն ուղղված տևական և կայուն քաղաքականության իրականացման ապահովման շնորհիվ մարզի կայուն զարգացումն է:
34. Ծրագրի իրագործման ընթացքում ակնկալվում է ստանալ հետևյալ հիմնական արդյունքները.
1) Մարզի տնտեսության աճի տեմպերի արագացում և դրա հիման վրա շոշափելի արդյունքների արձանագրում
2) Բնակչության եկամուտների աճ և մարդկային աղքատության կրճատում
3) Բնակչության զբաղվածության աճ և գործազրկության մակարդակի նվազում
4) Արդյունաբերության զարգացում
5) Գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման ծավալների և ապրանքայնության մակարդակի բարձրացում
6) Մարզի բնապահպանական իրավիճակի բարելավում
7) Բնակչությանը տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների որակի և մատչելիության աստիճանի էական բարձրացում
8) Մարզային և համայնքային ենթակառուցվածքների զարգացում
9) Տարածքային կառավարման արդյունավետության բարձրացում
10) Մարզպետարանի կարողությունների ուժեղացում
11) Կառավարման արդյունավետության բարձրացում` օպտիմալ ապակենտրոնացում
12) Տեղական ինքնակառավարման մարմինների հնարավորությունների և լիազորությունների հիմնավորված ընդարձակում
13) Հանրային կառավարման համակարգում հրապարակայնության, թափանցիկության և հաշվետվողականության սկզբունքների արմատավորում
14) Քաղաքացիական հասարակության մասնակցային գործընթացի ակտիվացում, մարզային և համայնքային գործընթացներին բնակչության իրազեկվածության աստիճանի բարձրացում
15) Տեղեկատվության ազատության աստիճանի բարձրացում:
2. ՀՀ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
35. ՀՀ Վայոց ձորի մարզը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության հարավ արևելքում: Այն կազմավորվել է 1995 թվականի նոյեմբերի 7-ին` ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընդունած «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքով, միավորելով Եղեգնաձորի և Վայքի նախկին վարչական շրջանները երեք քաղաքներով և 51 գյուղական բնակավայրերով:
36. ՀՀ Վայոց ձորի մարզկենտրոնը Եղեգնաձոր քաղաքն Է (8.3 հազար բնակիչ), գտնվում է Երևանից 124 կմ հեռավորության վրա:
37. Մարզի տարածքը 2308 քմ է (հանրապետության տարածքի 12%), բնակչությունը 55.8 հազար (հանրապետության ազգաբնակչության 0.7%), քաղաքային բնակչությունը 19,4 հազար, գյուղականը` 36.4, բնակչության խտությունը 1 ք կմ վրա կազմում է 24 մարդ:
38. Մարզն ունի 44 համայնք, որից քաղաքային` 3-ը, գյուղական` 41-ը, մարզի համայնքներից սահմանամերձ են 12-ը, բարձր լեռնային` 7-ը, լեռնային` 13-ը:
39. ՀՀ Վայոց ձորի տարածքը համապատասխանում է պատմական Սյունիք նահանգի Վայոց ձոր գավառի վարչական տարածքներին, էական փոփոխություն չի կրել, քանի որ այլ գավառներից անջրպետվել է բնական սահմաններով` ջրբաժան լեռնաշղթաներով, բարձր լեռներով, անդնդախոր ձորերով և ամբողջությամբ ամփոփվել է Արփա գետի (2630 քմ) ավազանում` խիստ արտահայտված գոգավորության մեջ:
40. Մարզը սահմանակից է Գեղարքունիքի, Սյունիքի, Արարատի մարզերին և Նախիջևանի Հանրապետությանը:
41. Մարզի հյուսիսով ձգվում են Վարդենիսի, արևելքով` Զանգեզուրի լեռնաշղթաները, իսկ հարավում` Վայոց ձորի լեռներն են: Արևմուտքից նրա մակերևույթը ցածրանալով մոտենում է Շարուրի դաշտավայրին:
42. Մարզի ամենաբարձր կետը Վարդենիս լեռն է 3522 մ բարձրությամբ, իսկ ամենացածր կետը Արփայի հովտում է` 920 մ: Տարածքի մակերևույթի միջին բարձրությունը կազմում է 2220 մ:
43. Մարզը երիզող լեռնաշղթաների վրա վեր են խոյանում մի քանի բարձր գագաթներ` Ճաղատասարը` 3333 մ, Մուրադասարը` 3214 մ, Գոգի լեռը` 3120 մ, Գնդասարը 2946 մ, Թեք սարը` 2898 մ, Հարսնասարը` 2773 մ:
44. Մարզի տարածքը գտնվում է մշտական գործող սեյսմիկ գոտում, հաճախակի են ռելիեֆային տատանումները և ստորգետնյա ցնցումները: Դեռևս միջնադարի հայ պատմիչ Կիրակոս Գանձակեցին (13-դար) հանգամանորեն նկարագրել է Վայոց ձորում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժի հետևանքները: Ըստ նրա, միայն Մոզ քաղաքի կործանման ժամանակ, զոհվել է ավելի քան 10 հազար բնակիչ, քաղաքն ամբողջությամբ ծածկվել է քարաբեկորներով և քաղաքից հյուսիս գտնվող Դալիկ լեռան (Վայոց սար 2586 մ) խառնարանից արտավիժած լավայի և խարամի շերտով:
45. Մարզը Հայաստանի բնաշխարհի եզակի անկյուններից է` հարուստ կենսաբազմազանությամբ, բուսական և կենդանական աշխարհների յուրօրինակությամբ, երկրաբանական և լանդշաֆտային օբյեկտների գիտաճանաչողական բարձր արժեքներով, առողջապահական ռեկրեսային ակնառու նախադրյալներով: Մարզի ցածրադիր գոտում, մինչև 1400 մ բարձրությունը, կլիման չոր է` ջերմաստիճանի մեծ տատանումներով` մինչև 400 մմ տեղումներով:
46. Միջին գոտուն, որն ընդգրկում է 1400-2800 մ բարձրությունները, բնորոշ են լեռնատափաստանային և լեռնաանտառային լանդշաֆտները: Լեռնատափաստանն աչքի է ընկնում երկարատև բարեխառը ձմեռով և 500-600 մմ տեղումներով: Անտառային լանդշաֆտը ներկայացված է (տարածքը 5.7% կամ 13240 հա) կղզյակների ձևով, կլիման չափավոր է, չոր, մեղմ ձմեռներով, տարեկան 700-800 մմ տեղումներով:
47. Բարձրադիր գոտուն բնորոշ են ալպյան մարգագետինները, որոնք հիմնականում հանդես են գալիս բարձր լեռների զառիթափ լանջերին, ալիքավոր և նեղ լեռնակատարներին: Կլիման ցուրտ է, տեղումները` 800-900 մմ:
48. Վայոց ձորի կլիման ցամաքային է` ցուրտ կամ չափավոր ցուրտ ձմեռներով և շոգ կամ տաք ամառներով: Օդի առավելագույն ջերմաստիճանն ամռանը մարզի ցածրադիր վայրերում հասնում է + 40 C, իսկ ձմռանը` - 35 C:
49. Մարզի լեռնաշխարհը հարուստ է վայրի կենդանիներով և թռչուններով. հանդիպում են վայրի խոզեր, գայլեր, արջեր, աղվեսներ, նապաստակներ, քարայծ և եղնիկ, կաքավ և լոր:
50. ՀՀ Վայոց ձորը բնակավայր է եղել ամենավաղ քարեդարյա ժամանակներից սկսած և կյանքը հարատևել է առանց ընդհատումների: Լինելով Սյունիք նահանգի ամենամեծ գավառներից մեկը, որոշ ժամանակահատված եղել է նրա վարչական կենտրոնը:
51. Վայոց ձորը մեծ դեր է խաղացել միջնադարյան հայ մշակույթի զարգացման գործում: Այստեղ է գործել Գլաձորի հռչակավոր համալսարանը (13-րդ դար, որի 700 ամյակը մեծ շուքով նշվեց 1984 թ.): Վայոց ձորում են գտնվում հայկական մշակույթի հոյակապ հուշարձաններ Նորավանքը, Գնդեվանքը, Շադիվանքը, Թանահատի, Եղեգիսի, Հերմոնի վանքերը, Սուլեմա (Սելիմի քարավանատունը 2410 մ), բազմաթիվ հուշարձաններ, խաչքարեր, հնագույն բնակավայրեր, կիկլոպյան կառույցներ:
52. Մարզի գեղատեսիլ վայրերում տեղակայված են առողջարաններ, հյուրանոցներ, հանգստյան տներ: Բնության յուրատեսակ հրաշք է Ջերմուկի առողջարանային համալիրը` իր հանգստյան գոտիներով, տաք ջրերով, 60 մ բարձրությունից թափվող ջրվեժով:
53. Մարզի տարածքով է անցնում Հայաստանն Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ կապող միակ ճանապարհը, որն էական դերն ունի մարզի տնտեսության հեռանկարային զարգացման գործում:
54. Վայոց ձորը գյուղատնտեսական մարզ է: Գյուղատնտեսության գլխավոր ուղղությունը անասնապահությունն ու այգեգործությունն է: Մշակում են նաև հացահատիկ, ծխախոտ, բանջար-բոստանային և կերային կուլտուրաներ:
55. Մարզի տարածքը հարուստ է հանքային ջրերի, ապակու հումքի (կվարցային ավազ), ներկերի, պիգմենտների, ոսկու, կապարի, կրաքարի, բազալտի, գրանիտի, ֆելզիտի, մարմարի պաշարներով: Մարզը շատ հարուստ է նաև դեղաբույսերով:
3. ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ՀՀ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶՈՒՄ
56. Աղքատության դեմ ուղղված պայքարը եղել և մնում է ՀՀ կառավարության և երկրի քաղաքացիական հասարակության կարևորագույն և հրատապ խնդիրը: 2003 թվականի օգոստոսի 8-ին ՀՀ Կառավարությունը N 994-Ն որոշմամբ ընդունեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը» դրանով իսկ աղքատության հաղթահարումն ընդունեց որպես երկրի զարգացման ռազմավարական նպատակ:
57. ԱՀՌԾ-ն կատարելով իր առաջ դրած խնդիրները, այլևս չէր համապատասխանում այն իրականությանը, որը ստեղծվել էր 2003-2006 թթ. և անհրաժեշտություն առաջացավ վերանայել այն և նոր մարտահրավերներին համահունչ ՀՀ կառավարությունը 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի թիվ 1207-Ն որոշմամբ ընդունեց «Կայուն զարգացման ծրագիրը»:
58. 2014 թվականին վերանայվեց «Կայուն զարգացման ծրագիրը» (ԿԶԾ)` հաշվի առնելով համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով պայմանավորված զարգացումներն ու նոր իրողությունները:
59. ՀՀ կառավարության 2014 թվականի մարտի 27-ի N 442-Ն որոշմամբ ընդունվեց «Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թթ հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիրը»:
60. «Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թթ հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիրը» հնարավորություն է ընձեռելու միավորելու ազգային կարողությունները երկրի երկարաժամկետ զարգացման տեսլականի ձևավորման շուրջ` հաշվի առնելով կուտակված փորձը, առկա պայմաններում գլոբալ զարգացման մարտահրավերները: Ծրագրի գերակայություններն են`
1) Զբաղվածության ընդլայնումը,
2) Մարդկային կապիտալի զարգացումը,
3) Սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը,
4) Կառավարման համակարգի ինստիտուցիոնալ արդիականացումը:
61. Ծրագրում նախանշված են նաև երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման նպատակները, զարգացման հիմնական խոչընդոտները և սահմանափակումները, գերակա նպատակներին հասնելու համար անհրաժեշտ առանցքային բարեփոխումներն ու քաղաքականության գործիքները, ինչպես նաև հիմնական ռիսկերը:
62. ՀՀ Վայոց ձորի մարզի զարգացման ծրագիրը, հիմք ընդունելով «Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագրի» սկզբունքներն ու ռազմավարությունը, նպատակ է հետապնդում բացահայտել մարզում աղքատությունը պայմանավորող հիմնական գործոնները, մարզի սոցիալ-տնտեսական զարգացման խոչընդոտները և դրանց հիման վրա նախանշել աղքատության հաղթահարման ռազմավարությունն ու համապատասխան միջոցառումները:
63. Նախ և առաջ անհրաժեշտ է գնահատել մարզում աղքատության մակարդակը, վերլուծել աղքատությունը ծնող ինչպես համընդհանուր «հայաստանյան», այնպես էլ Վայոց ձորի մարզին բնորոշ առանձնահատուկ պատճառները:
64. Մարզում աղքատության գնահատման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության աղբյուրներ են հանդիսանում.
1) ՀՀ ԱՎԾ կողմից իրականացվող տնային տնտեսությունների հետազոտությունների արդյունքները,
2) ՀՀ ԱՎԾ հրապարակումները,
3) ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետի գործունեության տարեկան հաշվետվությունները:
65. Հայաստանի Հանրապետությունում 2004-2008 թթ. տնտեսական աճով պայմանավորված աղքատության կրճատում էր: Սակայն, սկսած 2008 թ-ից համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետևանքով և տնտեսական անկման պատճառով տեղի ունեցավ աղքատության մակարդակի աճ:
66. 2009 թ-ին Հայաստանում աղքատության մակարդակը` 34.1%: 2010 թ. այն շարունակեց աճել` կազմելով 35.8%, իսկ 2011 թ. և 2012 թ. պայմանավորված տնտեսության վերականգնման միտումներով, նվազեց` կազմելով համապատասխանաբար 35.0% և 32.4%, սակայն դեռևս չվերադառնալով 2008 թ. մակարդակին: Նույն միտումներն արձանագրվեցին նաև ծայրահեղ աղքատության մակարդակի առումով` աղքատության պարենային գծից ցած գտնվող բնակչության մասնաբաժինը, որը 2004-2008 թթ. ընթացքում կրճատվել էր 2.8 անգամ և 2008 թ.-ին կազմել 1.6%, 2009 թ.-ին աճեց, կազմելով 3.6%, իսկ այնուհետև` սկսեց նվազել և 2012 թ.-ին կազմեց 2.8%: Այսպիսով, 2012 թ.-ի դրությամբ, ՀՀ բնակչության մեկ երրորդից քիչ ավելին` 32.4%-ն աղքատ էր, իսկ շուրջ 3%-ը` ծայրահեղ աղքատ:
Աղյուսակ 3.1. Հայաստան. Աղքատության հիմնական ցուցանիշներն ըստ մարզերի
և ք. Երևանի, 2008 և 2012թթ. {95% վստահության միջակայք
ձևավոր փակագծերով}
(տոկոսներով)
.____________________________________________________________________.
| |2008 |2012 |
| |______________________|_________________________________|
| |Ծայրահեղ |Աղքատ |Ծայրահեղ |Աղքատ |%-ն |%-ն |
| |աղքատ | |աղքատ | |աղ- |Ընդ-|
| | | | | |քատ-|հա- |
| | | | | |ների|նուր|
| | | | | |մեջ |առկա|
| | | | | | |բնակ|
| | | | | | |չու-|
| | | | | | |թյան|
| | | | | | |մեջ |
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|ք. Երևան |1.1 |20.1 |2.2 |25.6 | | |
| |{0.3;1.9} |{17.3;22.9}|{0.1;4.3} |{22.4;28.7}|26.8|33.9|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Արագածոտն |0.5 |20.3 |0.9 |21.2 | | |
| |{-0.3;1.3}|{13.9;26.7}|{-0.4;2.1} |{14.4;28.0}| 2.2| 3.4|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Արարատ |1.6 |31.3 |2.1 |34.6 | | |
| |{0.2;3.0} |{25.5;37.1}|{-0.2;4.3} |{28.5;40.7 | 8.8| 8.2|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Արմավիր |0.7 |24.5 |3.4 |34.3 | | |
| |{0.1;1.3} |{19.7;29.3}|{0.4;6.3} |{29.1;39.5}| 9.4| 8.9|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Գեղարքունիք|0.4 |32 |1.4 |35.5 | | |
| |{0.2;0.6} |{25.8;38.2}|{-0.8;3.5} |{31.0;40.1}| 7.8| 7.1|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Լոռի |2.8 |34.2 |3.4 |38.7 | | |
| |{1.2;4.4} |{29.2;39.2}|{1.9;4.9} |{33.0;44.5}|11.6| 9.7|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Կոտայք |2.1 |39.5 | 5.7 |42.5 | | |
| |{0.7;3.5} |{34.7;44.3}|{1.1;10.4} |{35.9;49.0}|13.1|10.0|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Շիրակ |4.6 |42.4 |5.5 |46.0 | | |
| |{2.0;7.2} |{37.2;47.6}|{2.6; 8.4} |{42.7;49.3}|12.2| 8.5|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Սյունիք |1.3 |20.3 |0.7 |25.6 | | |
| |{0.5;2.1} |{14.3;26.3}|{-0.4;1.7} |{20.8;30.3}| 3.2| 4.1|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Վայոց Ձոր |1.9 |21.1 |0.5 |20.7 | | |
| |{0.1;3.7} |{14.9;27.3}|{-0.3; 1.3}|{13.3;28.1}| 1.2| 1.8|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Տավուշ |1.7 |23.2 |1.9 |27.5 | | |
| |{0.3;3.1} |{18.0;28.4}|{-0.5;4.2} |{21.4;33.6}| 3.7| 4.4|
|___________|__________|___________|___________|___________|____|____|
|Ընդամենը |1.6 |27.6 |2.8 |32.4 | 100|100 |
| |{1.2;2.0} |{26.0;29.2}|{1.6;4.1} |{30.3;34.4}| | |
.____________________________________________________________________.
67. Աղյուսակից 3.1 երևում է, որ 2008-2012 թթ. աղքատության և ծայրահեղ աղքատության մակարդակի ցուցանիշներն աճել են Երևանում և բոլոր մարզերում, բացի Վայոց Ձոր մարզից:
68. Դիտարկենք այն գործոնները որոնք նպաստեցին ճգնաժամային տարիներին աղքատության կրճատմանը և այն ռիսկերը որոնք մարզը դարձնում են աղքատ:
69. Ըստ ԱՎԾ տվյալների 2008-2012 թթ.-ին Հայաստանում աղքատության մակարդակի աճը քաղաքային բնակավայրերում մի փոքր ավելի արագ էր ընթանում, քան գյուղական բնակավայրերում` աղքատների մեծ մասը (64.6%) և ծայրահեղ աղքատների մեծ մասը (73%) քաղաքաբնակներ են: Նման ցուցանիշները ցույց են տալիս, որ բնամթերային գյուղատնտեսությունը կարևոր դեր ունի մարդկանց ծայրահեղ աղքատությունից դուրս բերելու գործում: Քանի որ Վայոց ձորի մարզի 44 համայնքներից 41 գյուղական է և մարզը գյուղատնտեսական ուղղվածություն ունի աղքատությունը և ծայրահեղ աղքատությունը 2008-2012 թթ. կրճատվեցին:
70. Աղյուսակում 3.2. ներկայացված է մարզի հիմնական բնակչության բաշխվածությունը գյուղ քաղաք կտրվածքով: Քաղաքային բնակչությունը կազմում է 18500, իսկ գյուղականը 33800:
Աղյուսակ 3.2. ՀՀ Վայոց ձորի մարզի մշտական բնակչությունը (հունվարի 1-ի
դրությամբ)
._________________________________________________________________________.
| |ՀՀ |2012 թ.|այդ թվում` |2013 թ.|այդ թվում` |2014 թ.|այդ թվում` |
| |Վայոց ձոր| |___________| |___________|_______|___________|
| | | |քաղա-|գյու-| |քաղա-|գյու-| |քաղա-|Գյու-|
| | | |քային|ղական| |քային|ղական| |քային|ղական|
| |_________|_______|_____|_____|_______|_____|_____|_______|_____|_____|
| |Ընդամենը | 52.4| 18.5| 33.9| 52.2| 18.4| 33.8| 51.7| 18.2| 33.5|
| |մարզում | | | | | | | | | |
._________________________________________________________________________.
Աղբյուրը` ՀՀ ԱՎԾ «Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը» 2012, 2013, 2014:
71. Վայոց ձորի մարզի տնտեսությունը ՀՀ տնտեսության թույլ օղակներից է: Առաջատարը գյուղատնտեսության ճյուղն է, իսկ արդյունաբերությունը հիմնականում ներկայացված է գյուղմթերքների վերամշակմամբ:
Աղյուսակ 3.3. Մարզի արդյունաբերական և գյուղատնտեսական արտադրանքի
բաժինը հանրապետության համախառն արտադրանքի ծավալներում
(2011-2013 թթ.)
.__________________________________________.
|Մարզի տեսակարար կշիռը, %-ով|2011|2012|2013|
|___________________________|____|____|____|
|ՀՀ արդյունաբերական համախառն|0.9 |0.8 |0.8 |
|արտադրանքի ծավալում | | | |
|___________________________|____|____|____|
|ՀՀ գյուղատնտեսական համախառն|2.2 |2.2 |2.1 |
|արտադրանքի ծավալում | | | |
.__________________________________________.
Աղբյուրը` «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով»
72. Գյուղատնտեսության մեջ առաջատար է անասնապահությունը հետևյալ ենթաճյուղերով` խոշոր եղջերավոր, բրդատու ոչխարաբուծություն, այծաբուծություն, մեղվապահություն, թռչնաբուծություն: Բուսաբուծության մեջ աչքի են ընկնում խաղողագործությունն ու պտղաբուծությունը: Արփայի հովտի ցածրադիր մասերում զբաղվում են բանջարաբոստանային կուլտուրաների մշակությամբ, իսկ մարզի նախալեռնային գոտին համարվում է ՀՀ խաղողագործության 4 շրջաններից մեկը, որոնք հումք են հանդիսանում գինեգործության համար: Հայտնի է հատկապես «Արենի» տեսակի էնդեմիկ խաղողը, որից արտադրվում է «Արենի» գինին:
73. Չնայած աղքատության կրճատման ցուցանիշներին մարզի համար աղքատության հաղթահարումը դեռևս մնում է կարևորագույն խնդիր:
74. Վայոց ձորի մարզի գյուղական համայնքների մեջ մեծ տարբերակվածություն չկա ըստ տնտեսական, սոցիալական և հոգևոր-մշակութային զարգացվածության մակարդակի: Համայնքների մեծամասնությունն ունի եթե ոչ նույնատիպ, ապա գոնե իրենց անբարենպաստ ազդեցությամբ հավասարազոր առանձնահատկություններ:
75. Գյուղացիական տնտեսությունների փոքր չափերը և մասնատված հողաբաժինները, որոնք ձևավորվել են հողի սեփականաշնորհման գործընթացի արդյունքում, սահմանափակում են գյուղատնտեսության կայուն զարգացումը և խոչընդոտում ինտենսիվ տեխնոլոգիաների ներդրմանը ու արդյունաբերականացմանը:
76. Մարզի գյուղատնտեսական նշանակության հողերը չեն մշակվում հիմնականում ոռոգման հնարավորությունների բացակայության, արոտազանգվածները սպասարկող ճանապարհների անմխիթար վիճակի, բնակավայրերից հեռու գտնվելու, անհրաժեշտ տեխնիկայի պակասի, հողերի մասնատվածության, սահմանամերձ լինելու պատճառներով և աշխատուժի բացակայության պատճառով (տարեցներից կազմված ընտանիքներ):
77. ՈՒսումնասիրության արդյունքում մարզի գյուղատնտեսության ոլորտում առանձնացվել են հետևյալ հիմնախնդիրները.
1) մարզի լեռնային կտրտված ռելիեֆը մեծ դժվարություններ է առաջացնում գյուղատնտեսական գործունեության համար: Մարզում գերակշռում են 4-րդ և 5-րդ կարգի գյուղատնտեսական նշանակության հողերը: Վարելահողերի մեծ մասը` 72 տոկոսը չի մշակվում:
2) մարզում ոռոգելի հողատարածքների սահմանափակ լինելը:
3) վերջին տարիներին պարբերաբար դարձած ցրտահարությունները, բնական աղետները ավելացնում են գյուղացիների աղքատության վտանգվածությունը:
4) գյուղատնտեսական գործունեության ֆինանսավորման և ապահովագրման համակարգի բացակայությունը նույնպես խոչընդոտում է գյուղատնտեսության զարգացմանը:
5) մարզում ծառացած է ժամանակակից և մասնավոր հողագործության ներկայիս պայմաններին համապատասխանող գյուղատնտեսական տեխնիկայի հիմնախնդիրը:
6) գյուղատնտեսական մթերքների իրացման հետ կապված դժվարությունները, շուկաների հեռավորությունը, ներհամայնքային և հանդամիջյան ճանապարհների անմխիթար վիճակը դասվում են հայկական գյուղերի ամենամտահոգիչ հիմնահարցերի շարքին:
7) գյուղատնտեսության ինտենսիվ զարգացման խնդիրներն անմիջականորեն կախված են գյուղատնտեսական հումքի արդյունաբերական վերամշակման հնարավորությունների հետ:
8) գյուղացիական տնտեսությունների համար շուկայում ապրանքը վաճառելը դարձել է անհասանելի: Վերջին տարիներին այնքան է ընդլայնվել վերավաճառողների ցանցը, որ գյուղացին հաճախ ստիպված է իր բերքը հանձնել շուկաներում մշտապես կանգնած վերավաճառողներին` անընդունելի ցածր, այսպես կոչված «դիսկրիմինացիոն» գներով:
78. Աղքատությունն առավել տարածված է սահմանամերձ, աղետի և բարձր լեռնային (ավելի քան 1700 մ բարձրության վրա գտնվող) գոտիներում: Վայոց ձորի մարզի 44 համայնքներից 24-ը ունեն լեռնային, բարձր լեռնային, իսկ դրանցից 12-ը նաև սահմանամերձ են, ի սկզբանե ավելացնում է մարզի աղքատության հակվածության աստիճանը:
79. Համայնքների աղքատության վրա ազդում է նաև վերջիններիս մեծությունը: Որքան փոքրաթիվ է համայնքի բնակչությունը, այնքան մեծ է աղքատության հակվածությունն ու գրեթե «անտեսանելի» համայնքային զարգացման հեռանկարները: Այն փաստը, որ Վայոց ձորի մարզի համայնքների 40.9%-ը (18 համայնք) ունեն մինչև 500 բնակիչ, իսկ ևս 20.5%-ը (9 համայնք)` 501-ից 1000 բնակիչ, արդեն իսկ վկայում է մարզի համայնքների գրեթե կեսի համար համայնքային զարգացման ծրագրերի իրագործման հարցում օբյեկտիվորեն առկա խոչընդոտների մասին:
80. Վայոց ձորի մարզի գյուղական համայնքների զարգացման հիմնական ուղղություններն են`
1) Վարելահողերի նպատակային օգտագործման մակարդակի բարձրացումը
2) Տոհմային անասնաբուծության զարգացումը
3) Համայնքների խոշորացումը
4) Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության և կենդանիների մթերատվության բարձրացման միջոցառումներ
5) Գյուղատնտեսական կոոպերատիվների և շուկայական ենթակառուցվածքների հետ ինտեգրված ընտանեկան գյուղացիական տնտեսությունների զարգացումը
6) Գյուղական բնակավայրերում ոչ գյուղատնտեսական զբաղվածության խթանումը` արհեստների, գյուղմթերքների վերամշակման, գյուղատնտեսության սպասարկման կարողությունների զարգացումը
7) Ագրոտուրիզմի զարգացումը
81. Ինչպես նշվեց վերևում աղքատությունը և ծայրահեղ աղքատությունը առավել տարածված է փոքր ու միջին քաղաքային բնակավայրերում: Մարզի 3 քաղաքները դասվում են այդ շարքին:
82. Եղեգնաձոր քաղաքը Վայոց ձորի մարզի վարչատնտեսական կենտրոնն է: Խորհրդային ժամանակներում քաղաքում գործում էին արդյունաբերական գործարաններ, պահածոների գործարան, որը մթերում էր քաղաքի և շրջակա գյուղերի գյուղմթերքները: Քաղաքն ունի 1310 հա գյուղատնտեսական հող և տ/տ-ների 50.5%-ը օգտվել է սեփականաշնորհումից: Համայնքում մշակվող հողահանդակները կազմում են 598 հա, որից 427 հա վարելահողերն են, ուր մշակում են հացահատիկ, բանջարաբոստանային կուլտուրաներ, կերային բույսեր: Մեծ տարածում ունեն խաղողի և պտղատու այգիները` 105 հա: Վերջին տարիներին ստեղծվել են այծաբուծական ֆերմաներ, քանի որ արտադրվող այծի պանիրը գնալով ավելի մեծ պահանջարկ է ձեռք բերում և արտահանվում է մարզի սահմաններից: Ներկայումս քաղաքում զարգանում է վերամշակող արդյունաբերությունը, գործում են կահույքի, քարերի և շինանյութերի, գինե տակառների արտադրամասեր, տրիկոտաժի և կարի արտադրություն: Գործում է սարքաշինական գործարան, որտեղ արտադրվում են չափիչ սարքեր: Զարգանում է ագրոարդյունաբերությունը` արտադրվում են գինիներ, կաթնամթերք: Քաղաքում գործում է ալրաղաց:
83. Եղեգնաձոր քաղաքում աղքատածին վճռորոշ գործոն է հանդիսանում գործազրկությունը: Համայնքի գլխավոր հիմնախնդիրը աշխատանքային ռեսուրսների պոտենցիալի օգտագործումն է, արդյունաբերական կազմակերպությունների վերագործարկումը. նոր աշխատատեղերի ստեղծումը, խմելու և ոռոգման ջրերի ջրագծերի անցկացումը, քաղաքային նշանակության ճանապարհների վերակառուցումը նաև գյուղատնտեսության զարգացումը:
84. Վայք քաղաքը (1939-1990 թթ Ազիզբեկով) գտնվում է Երևանից 135 կմ հեռավորության վրա: Քաղաքի կարգավիճակ է ստացել 1995 թվականից: Քաղաքը գտնվում է Ազատեկ գյուղի վարչական տարածքում և գյուղատնտեսական նշանակության հող չունի, բացառությամբ տնամերձերի, որը կազմում է 32 հա: Խորհրդային ժամանակներում Վայք քաղաքը արդյունաբերական ուղղվածություն ուներ` գործում էին «Հայ գորգ», պլաստմասսայե իրերի, շինանյութերի գործարանները, հանքային ջրերի արտադրամասերը: Քանի որ գյուղատնտեսության զարգացման հեռանկար քաղաքը չունի, ուստի անհրաժեշտ է նոր աշխատատեղերի ստեղծում, որը կկանխի արտագաղթը: Ներկայումս Վայք քաղաքի տնտեսության մեջ գերակշռում է հանքային ջրերի և ոչ ալկոհոլային խմիչքների, շինանյութերի, ձեռագործ գորգերի արտադրությունները: Եթե Եղեգնաձորում զարգացման միտումներ նկատվում են ի հաշիվ մարզկենտրոն լինելուն, իսկ Ջերմուկը բավարար չափով զարգանում է ի հաշիվ իր առողջարանների ապա նույնը չի կարելի ասել Վայք քաղաքի մասին: Քաղաքն ունի հարմարավետ հյուրանոցներ, սրճարաններ, ռեստորան, հասարակական սննդի և կենցաղ սպասարկման օբյեկտներ, որը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում տուրիզմի տարբեր ձևերի զարգացման համար:
85. Վայք քաղաքի զարգացման համար անհրաժեշտ է խթանել տուրիզմը, փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացումը:
86. Ջերմուկը գտնվում է 2070 մետր բարձրությամբ լավային սարավանդի վրա: Քաղաքի կարգավիճակ է ստացել 1961 թվականից: Քաղաքի անվանումը կապված է հանքային տաք աղբյուրների` ջերմուկների հետ: Ջերմուկն իր տաք հանքային ջրերով (կազմությամբ և բուժիչ հատկություններով) չափազանց մոտ է չեխական հեղինակավոր Կառլովի Վարի առողջարանային քաղաքին: Ջերմուկը այսօր հանգստացողներին ու զբոսաշրջիկներին է առաջարկում առողջարանների, հյուրանոցների, ըմպելասրահի, լողավազանների, մարզահրապարակների, հասարակական սննդի օբյեկտների, բարերի ու սրճարանների բարձր չափանիշներով ծառայություններ: 2007 թվականին կառուցվել է Ջերմուկի ճոպանուղին: 2006 թվականից սկսած Ջերմուկում են անցկացվում շախմատի միջազգային պատանեկան մրցաշարերը, ինչպես նաև մի շարք միջազգային մրցաշարեր և առաջնություններ: Նախատեսվում է կառուցել նոր օդանավակայան:
87. Շվեյցարական «Թայգեր Դեվ Սվիսս» կազմակերպության փորձագետների և Ջերմուկի քաղաքապետարանի մասնակցությամբ կազմվեց և ՀՀ կառավարության կողմից 18.09.2008 թ. N 1064-Ն որոշմամբ ընդունվեց Ջերմուկ քաղաքի զարգացման ռազմավարությունը, որով Ջերմուկ քաղաքը հռչակվել է որպես տուրիզմի կենտրոն: Ջերմուկ քաղաքի զարգացման ծրագրի հայեցակարգային նպատակներն են
1) Ջերմուկ քաղաքը միջազգային չափանիշներին համապատասխանող, տարվա չորս եղանակի զբոսաշրջային կենտրոն դարձնելը` այն զարգացնելով որպես`
ա. առողջարանային և ձմեռային զբոսաշրջային կենտրոն,
բ. շախմատի միջազգային մրցաշարերի կազմակերպման կենտրոն,
գ. համահայկական, ինչպես նաև միջազգային մանկապատանեկան և երիտասարդական ճամբարատեղի,
դ. մշակութային զբոսաշրջության կենտրոն.
88. Աղքատության բոլոր ուսումնասիրությունները միանշանակ եզրահանգում են, որ աղքատությունը պայմանավորված է նաև բնակչության անբարենպաստ սոցիալ-ժողովրդագրական կազմով` տարեցների, բազմազավակ ընտանիքների, հաշմանդամների և այլ խոցելի խմբերի բարձր ներկայացվածությամբ, որն այս կամ այն չափով կանխորոշում է բնակչության և համայնքների աղքատության նկատմամբ խոցելիությունը:
89. Ըստ ԱՎԾ չափորոշիչների առանձնացվել է հետևյալ խոցելի խմբերը.
1) Գործազուրկի գլխավորությամբ տնային տնտեսություններ
2) Բազմանդամ (6 և ավելի) տնային տնտեսություններ
3) Թոշակառուներով տնային տնտեսություններ 11%
4) Երեք և ավելի երեխաներ (0-14տ) ունեցող տնային տնտեսություններ
5) Կնոջ գլխավորությամբ տնային տնտեսություններ
6) 6 տարեկան երեխաներ ունեցող տնային տնտեսություններ
90. ժողովրդագրության տեսակետից մարզում ամենացավոտ հարցերից է բնակչության «ծերացումը»: Մարզի բնակչության 19.8%-ը կենսաթոշակառուներ են:
Աղյուսակ 3.4. Կենսաթոշակառուների թիվը ՀՀ Վայոց ձորի մարզում
.______________________________________________.
|Հ/Հ|Տարածաշրջան |2011 թ.|2012 թ.|2013 թ.|
|___|__________________|_______|_______|_______|
|1 |Վայոց ձորի մարզ | 10241 |10306 |10371 |
|___|__________________|_______|_______|_______|
| |1000 բնակչի հաշվով| 182.5 |197.4 |200.6 |
.______________________________________________.
Աղբյուրը` «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը թվերով» 2012 թ. էջ 101
----------------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում