ՀՀ 2016-2018 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ (1- ...

040.0755.140715

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՈՐՈՇՈՒՄ

8 հուլիսի 2015 թվականի N 755-Ն

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2016-2018 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

(1-ին մաս)

«Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 21-րդ հոդվածի 2.10-րդ մասին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության 2016-2018 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը` համաձայն հավելվածի:

2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:

ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ

2015 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒԼԻՍԻ 14-ԻՆ

Հավելված

ՀՀ կառավարության

2015 թվականի հուլիսի 8-ի

N 755-Ն որոշման

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2016-2018 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Նպատակը և խնդիրները

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման մոտեցումները

ՀՀ 2016-2018 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման կազմակերպչական հիմքերը

Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման բարելավմանն ուղղված բարեփոխումները

ՄԱՍ Ա. ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՀ տնտեսությունում արձանագրված դրական տեղաշարժերը պայմանավորված են հիմնականում ՀՀ կառավարության տնտեսական գործառույթների իրականացմամբ:

Ինչպես և նախկինում առաջիկա տարիներին նույնպես կառավարությունը կշարունակի տնտեսական միջոցառումների իրականացումը` պետական միջամտությունն ուղղելով ինչպես շուկայի «բացերի» մեղմմանը, այնպես էլ` եկամուտների և այլ ռեսուրսների վերաբաշխմանն ու տնտեսության կայունացմանը: Կառավարության այսպիսի ծավալուն սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության արդյունավետության և ամբողջականության ապահովման գրավականը գերակա խնդիրների հստակեցումն ու դրանք միջնաժամկետ (նաև երկարաժամկետ) ռազմավարական ծրագրերի հենքի վրա լուծելն է: Մասնավորապես, ներկայումս ՀՀ իշխանությունների գերակա խնդիրներից մեկը երկրում բնակչության բարեկեցության աճն ու աղքատության հաղթահարումն է: Այդ կապակցությամբ հարկ է նշել, որ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման գործընթացն օրենքով ճանաչվել է ընդհանուր բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս և իրականացվում է օրենքով սահմանված ընթացակարգով: ՀՀ բյուջետային գործընթացում պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման փուլի առանձնացումը պայմանավորված է այդ փաստաթղթի քաղաքական կարևորությամբ: Հարկ է նշել նաև, որ համապարփակ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրն այն ռազմավարական հենքն է, որի շրջանակներում վարվում են նաև միջազգային ֆինանսական օժանդակության ներգրավման հիմնահարցերին առնչվող բանակցությունները:

Նպատակը և խնդիրները

Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային գործընթացի պրակտիկայում պետական բյուջեի նախագիծը մշակվում է մեկ տարվա կտրվածքով: Պետական ծախսերի կառավարման առումով մեկ տարվա կտրվածքով մշակվող և իրականացվող պետական բյուջեներն ունեն որոշակի սահմանափակումներ: Մասնավորապես, տարեկան ծրագրերի հիմքում դրվում են կարճաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումներ, իրականացվող քաղաքականությունների և տարեկան բյուջետային ծախսերի միջև կապը ժամանակային անհամապատասխանության պատճառով հստակ չէ: Այդ պատճառով, որպես կանոն, վերահսկման առարկա է հանդիսանում ծախսերի չափը և ոչ թե ակնկալվող արդյունքը (նաև մատուցվող ծառայության որակը): Պետական ծախսերի քաղաքականությունը հստակ ձևակերպելու և իրականացնելու համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել պետական ծախսերի ծրագրային պահանջները միջնաժամկետ (հնարավորության դեպքում` նաև երկարաժամկետ) հեռանկարում, որն իր հերթին ենթադրում է մակրոտնտեսական միջավայրի ակնկալվող զարգացումների և հասանելի բյուջետային միջոցների ծավալի կանխատեսելիություն:

Պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի հիմնական նպատակը պետական ծախսերի կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացումն է:

Ըստ էության, պետական ծախսերի կառավարման արդյունավետությունը գնահատվում է հետևյալ երեք հայտանիշերի հիման վրա`

(i) Համընդհանուր հարկաբյուջետային կարգապահություն. բյուջետային ռեսուրսների փաթեթը պետք է լինի հստակ և համապարփակ ձևակերպված, ձևավորվի նախքան ըստ առանձին ուղղությունների ծախսերի բաշխումը և հիմնավորված լինի միջնաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումներով: Ծախսերի բաշխումը հստակորեն պետք է իրականացվի վերը նշված բյուջետային ռեսուրսների շրջանակներում, իսկ դրանց հետագա կատարումը` սահմանված ծախսային գերակայություններին համապատասխան ընտրված ծրագրերի գծով նախատեսված բյուջետային հատկացումների սահմանաքանակների շրջանակներում:

(ii) Տեղաբաշխման արդյունավետություն. պետական ծախսերը պետք է համահունչ լինեն պետական քաղաքականության գերակայություններին, և համակարգը պետք է հնարավորություն ընձեռի իրականացնել միջոցների միջոլորտային և ներոլորտային վերաբաշխում` նվազ գերակայություններից դեպի առավել կարևորները և ցածր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերից դեպի բարձր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերը:

(iii) Տեխնիկական (արտադրական) արդյունավետություն. ճյուղային նախարարությունները (գերատեսչությունները) պետք է ապահովեն արդյունավետության առավելագույն հասանելի մակարդակ, որը պետք է համադրելի լինի մասնավոր հատվածի համապատասխան ցուցանիշների հետ:

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման ներդրված համակարգը նպատակ է հետապնդում լուծել հետևյալ խնդիրները`

(i) բարելավել մակրոտնտեսական հաշվեկշռվածությունը` ի հաշիվ ռեսուրսների իրատեսական և համապարփակ փաթեթի ձևավորման,

(ii) նպաստել պետական ֆինանսական միջոցների հաշվին կատարվող բյուջետային հատկացումների միջոլորտային և ներոլորտային արդյունավետ վերաբաշխմանը` ըստ գերակա ուղղությունների,

(iii) հնարավորինս նվազեցնել քաղաքականությունների և դրանց ֆինանսավորման միջև առկա անորոշությունները` նպաստելով ծրագրերի մշակման որակի բարձրացմանը,

(iv) ըստ ոլորտների սահմանել կոշտ բյուջետային սահմանափակումներ` ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) համար պայմաններ և խթաններ ստեղծելով հասանելի միջոցների նպատակային և արդյունավետ օգտագործման համար,

(v) բարելավել բյուջետային ծրագրերի գնահատման համակարգը և մեծացնել պետական ֆինանսների կառավարման թափանցիկության աստիճանը:

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման մոտեցումները

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը շարունակական գործընթաց է և, ըստ էության, իրենից ներկայացնում է «քաղաքականությունների ձևակերպում - պլանավորում - բյուջետավորում» տրամաբանական ամբողջական շղթա: Այն հնարավորություն է ընձեռում մեղմել հասանելի բյուջետային ռեսուրսների և պահանջվող ծախսերի միջև հնարավոր անհամապատասխանությունը, ինչպես նաև պետական ծախսերում կատարել առանձին բնագավառներում իրականացվող պետական քաղաքականության փոփոխություններին համարժեք փոփոխություններ: Այս առումով արդարացված է, որ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի (այսուհետ` նաև ՄԺԾԾ) մշակումը (և/կամ վերանայումը), ըստ ժամանակի, նախորդում է տարեկան պետական բյուջեի նախագծի մշակմանը` դառնալով տարեկան պետական բյուջեների կազմման ուղեցույց:

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը ենթադրում է`

(i) մակրոտնտեսական կայուն միջավայրին համապատասխանող բյուջետային ռեսուրսների (մուտքերի) համապարփակ և իրատեսական գնահատում,

(ii) քաղաքականությունների իրականացման նպատակով կատարվող ծախսերի` վերից վար մոտեցմամբ գնահատում,

(iii) հասանելի բյուջետային ռեսուրսների և պահանջվող ծախսերի ներդաշնակության ապահովում համապատասխան մեխանիզմների օգնությամբ:

ՀՀ 2016-2018 թթ պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը ներառում է նաև ծրագրավորման հիմքում դրված կանխատեսումների իրականացման հետ կապված ռիսկերի բացահայտման և ներկայացման գործընթացը: Վերը նշված ռիսկերը հանգամանալի ձևով ներկայացված են սույն ծրագրի մակրոտնտեսական, հարկաբյուջետային կանխատեսումներին, ինչպես նաև պետական պարտքի կառավարման ռազմավարությանը վերաբերող գլուխներում (համապատասխանաբար 2-րդ, 4-րդ և 20-րդ գլուխների համապատասխան մասերում), իսկ ռիսկերի համառոտագիրը ներկայացված է սույն ծրագրի N 1 հավելվածում:

ՀՀ 2016-2018 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման կազմակերպչական հիմքերը

ՀՀ 2016-2018 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման գործընթացը կանոնակարգվել է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով, ՀՀ վարչապետի 2014 թվականի դեկտեմբերի 16-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին» N 1253-Ա որոշմամբ և այդ օրենսդրական ակտերին համապատասխան ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից մշակված մեթոդական ցուցումներով:

Ըստ էության, նման մոտեցումը խնդրին վկայում է այն մասին, որ ՀՀ կառավարությունը պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը որպես բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս դիտելով, կարևորում է նաև վերջինիս քաղաքական նշանակությունը:

Ընթացիկ տարում, ինչպես և նախորդ տարիներին ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի մշակման գործընթացը կառավարվել, վերահսկվել և համակարգվել է ՀՀ վարչապետի որոշմամբ ստեղծված ստորև նշված երկու մարմինների կողմից.

(i) Հայաստանի Հանրապետությունում պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշտապես գործող բարձրագույն խորհուրդ (խորհրդի նախագահ` ՀՀ վարչապետ), որն ապահովվել է ռազմավարական որոշումների կայացումը և մշակման գործընթացի վերահսկողությունը,

(ii) Հայաստանի Հանրապետությունում պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշակման աշխատանքները համակարգող` մշտապես գործող խումբ (խմբի ղեկավար` ՀՀ ֆինանսների նախարարի առաջին տեղակալ), որը ապահովել է պետական միջնաժամկետ ծրագրի մշակման աշխատանքների համակարգումը:

Նման մոտեցումը ընդգծում է բյուջետային գործընթացում ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) մասնակցության դերը, որը նպաստել է ճյուղային մակարդակում բյուջետային ծրագրման բարելավմանը և ռազմավարական հիմնավոր որոշումների կայացմանը` հնարավորինս ապահովելով նախանշված քաղաքականությունների և հասանելի ֆինանսական միջոցների համապատասխանությունը: Այս համատեքստում կարևորվում է ՀՀ ֆինանսների նախարարության ու ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) գործողությունների փոխհամաձայնեցումը, որից մեծապես կախված է ոչ միայն ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի և պետական բյուջեի նախագծերի մշակման որակը, այլ նաև դրանց կատարումը:

Հարկ է նշել, որ ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշտապես գործող բարձրագույն խորհրդի աշխատանքներին ՀՀ վարչապետի առաջարկությամբ ներգրավված են եղել ՀՀ Ազգային ժողովում մեծամասնություն կազմող քաղաքական ուժը ներկայացնող մի շարք պատգամավորներ: Նման մոտեցումը ապահովում է այդ քաղաքական ուժի մասնակցությունը բյուջետային գործընթացին արդեն իսկ ՄԺԾԾ-ի մշակման նախնական փուլում, որը հնարավորություն է ընձեռում հենց սկզբից համադրել ՀՀ կառավարության և նշված քաղաքական ուժի մոտեցումները և կողմնորոշումները ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերով նախատեսվելիք առանձին ռազմավարությունների և ծախսային գերակայությունների ընտրության հարցերում:

Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրավորման բարելավմանն ուղղված բարեփոխումները

Ծրագրի նպատակների իրագործումն ապահովելու համար ՀՀ կառավարությունն իրականացնում է բարեփոխումներ նաև ծրագրային բյուջետավորումը հանրապետությունում ներդնելու ուղղությամբ: Ծրագրային բյուջետավորման բարեփոխման գերակա նպատակը պետական ծախսերի տնտեսական արդյունավետության բարձրացումն է` ռեսուրսներն առաջնահերթ ծախսային ծրագրերին ուղղելու համար ՀՀ կառավարությանն աջակցելու միջոցով: Ծրագրային բյուջետավորման շրջանակներում այդ աջակցությունն իրականացվում է ՀՀ կառավարությանը (և հանրությանը) պետական ֆինանսավորման դիմաց տրամադրվող ծառայությունների կամ անմիջական արդյունքների վերաբերյալ ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրելու միջոցով: Հետևաբար, ծրագրային բյուջետավորումը հանդիսանում է գործիք սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության առանձին օղակները շաղկապելու համար: Նշվածը կօգնի հասկանալ ծախսերի վերաբերյալ կայացված որոշումների նպատակաուղղվածությունը և ծախսային քաղաքականությունն ամբողջությամբ ուղղել կառավարության ընդհանուր նպատակների իրագործմանը:

2013 թվականի ապրիլի 30-ին ՀՀ կառավարության ներկայացմամբ ՀՀ Ազգային ժողովն ընդունել է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքը, որով ծրագրային բյուջետավորումը դարձել է բյուջետային գործընթացի անբաժանելի մաս, մասնավորապես, ՀՀ կառավարության կողմից ՀՀ Ազգային ժողով ներկայացվելիք պետական բյուջեի նախագծի կազմում այսուհետ պետք է ներկայացվի (և այդ պահանջին համաձայն արդեն իսկ երկու տարի է ինչ ներկայացվում է) նաև տվյալ տարվա պետական բյուջեի մասին ՀՀ օրենքի նախագծով նախատեսված բյուջետային ելքերը ծրագրային ձևաչափով ներկայացնող փաստաթուղթը:

ՄԱՍ Ա. ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

1.1 ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հիմնական ռազմավարական գերակայությունները սահմանված են 2014 թվականի մայիսին ՀՀ Ազգային ժողովի հավանությանն արժանացած` ՀՀ կառավարության ծրագրով և ՀՀ կառավարության 2014 թվականի մարտի 27-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թվականների հեռանկարային զարգացման ռազմավարության ծրագիրը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» ՀՀ կառավարության N 442-Ն որոշմամբ: Վերը նշված փաստաթղթերի համաձայն ՀՀ կառավարությունն առաջիկա տարիներին առավել կարևորում է պետական բյուջեի ծախսային հետևյալ գերակայությունները (սույն ծրագրի իմաստով գերակայություն են համարվում այն ոլորտները, որոնց հատկացվում են լրացուցիչ բյուջետային ռեսուրսների զգալի մասը կամ որոնց ֆինանսավորման համար ներգրավում են վարկային ռեսուրսներ).

(i) սոցիալական ոլորտի առանձին ճյուղերում (մասնավորապես` կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական պաշտպանություն), ինչպես նաև պետական կառավարման բնագավառում պետական մարմինների գործունեության արդյունավետության, նպատակաուղղվածության և հասցեականության մակարդակի բարձրացման, հանրությանը մատուցվող ծառայությունները բնակչության համար ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովում,

(ii) հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, տարածաշրջանում կայունությունը և Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով պաշտպանության և ազգային անվտանգության կառույցների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ֆինանսական ապահովում,

(iii) տնտեսության առանձին ոլորտներում (մասնավորապես` գյուղատնտեսություն, ջրային տնտեսություն, ճանապարհային տնտեսություն և էներգետիկա) ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացում:

Դրա հետ մեկտեղ, հարկ է նշել, որ ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում կպահպանվի վերը նշված գերակայությունների համաձայն իրականացվելիք ծրագրերի ֆինանսավորման համար բյուջետային ռեսուրսները համալրելու պահանջը այլ` հիմնականում արտաքին աղբյուրներից պաշտոնական դրամաշնորհների և փոխառու միջոցների ներգրավման միջոցով: Վերը նշվածը, հաշվի առնելով նաև պետական պարտքի ցուցանիշները խելամիտ սահմաններում պահելու խնդիրը, էականորեն սահմանափակում է ՀՀ կառավարության հնարավորությունները:

1.2 ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ

Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը ՀՀ կառավարության նպատակների իրագործման հիմնական գործիքներից մեկն է: Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը ներկայացնող այս փաստաթուղթը, ոլորտների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի հետ միասին, կազմում է ՀՀ կառավարության պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի հիմնական բովանդակությունը:

Սույն ծրագրի հարկաբյուջետային քաղաքականությունը շարադրող մասը ներկայացնում է ՀՀ կառավարության ընդհանուր երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքները, միջնաժամկետ և կարճաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները և ռազմավարական ծախսային գերակայությունները: Դրանք տնտեսական և հարկաբյուջետային այն չափանիշներն են, որոնք դրվելու են ՀՀ 2016 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման հիմքում:

1.3 ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ

Երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ

Ընդունելով կայուն հարկաբյուջետային քաղաքականության անհրաժեշտությունը` ՀՀ կառավարությունը ՀՀ 2016-2018 թթ ՄԺԾԾ-ի մշակման ընթացքում առաջնորդվել է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2014 թվականի մայիսին հավանության արժանացած ՀՀ կառավարության գործունեության և ՀՀ կառավարության 2014 թվականի մարտի 27-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թվականների հեռանկարային զարգացման ռազմավարության ծրագիրը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» ՀՀ կառավարության N 442-Ն որոշմամբ: Քանի որ բյուջետային մուտքերի սղությունը և ելքերի վրա ազդող գործոնները սահմանափակում են կարճաժամկետ հեռանկարում այդ սկզբունքների իրագործման հնարավորությունները, ՀՀ կառավարությունը մտադիր է շարունակել այդ սկզբունքների կիրառումը երկարաժամկետ հեռանկարում: Դրանք հիմք կծառայեն ընթացիկ քաղաքականությունների և ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ նպատակների համաձայնեցվածությունը գնահատելու համար:

Կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները

ՀՀ կառավարությունը առկա ծախսային գերակայությունները համադրել է երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքների հետ` հաջորդ 3 տարիների ընդհանուր ծախսերի մակարդակը որոշելու համար:

Համախառն ներքին արդյունքի (այսուհետև` ՀՆԱ-ի) նկատմամբ պետական բյուջեի եկամուտների հարաբերության ցուցանիշը 2016-2018 թթ կտատանվի 24.6%-24.8%-ի սահմաններում, իսկ ներքին ռեսուրսների հաշվին ձևավորվող եկամուտների դեպքում` 24.1%-24.5%-ի սահմաններում: Հիմք ընդունելով պետական բյուջեի եկամուտների կանխատեսումային ծավալները, ՀՀ կառավարությունը ծրագրում է 2016-2018 թթ պետական բյուջեի ծախսերի միջին տարեկան մակարդակը պահպանել ՀՆԱ-ի 27.4-26.5%-ի սահմաններում:

2.1 Մակրոտնտեսական կանխատեսումներ և վերլուծություն

Ներածություն

Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի այս հատվածը ներկայացնում է ընթացիկ տնտեսական իրավիճակը հանրապետությունում, ինչպես նաև 2016-2018 թվականների մակրոտնտեսական հեռանկարները:

Տնտեսական կանխատեսումների նպատակը

Հայաստանի տնտեսության իրավիճակի միջնաժամկետ կանխատեսումները նկարագրում են այն իրական միջավայրը, որի պայմաններում գործելու է կառավարությունը: Մյուս կողմից կառավարության հարկաբյուջետային քաղաքականությունն ազդում է մակրոտնտեսական միջավայրի վրա, հետևաբար մակրոտնտեսական կանխատեսումները հնարավորություն են տալիս հասկանալու, թե կառավարության որդեգրած միջնաժամկետ հարկաբյուջետային քաղաքականությունը որքանով է համահունչ տնտեսության այլ հատվածների զարգացման միտումներին:

Տնտեսական կանխատեսումների իրականացման երկրորդ կարևոր հիմնավորումն այն է, որ ազգային տնտեսության իրավիճակը մեծ ազդեցություն ունի կառավարության ֆինանսական ռեսուրսների վրա: Տնտեսական բարձր աճն ապահովում է գործարարների ավելի մեծ եկամուտներ, որոնք իրենց հերթին կառավարության համար ապահովում են ավելի մեծ հարկային եկամուտներ: ԵՎ հակառակը, տնտեսական աճի ցածր մակարդակը բերում է հարկերի ավելի ցածր մակարդակի և կառավարության կողմից տրամադրվող սոցիալական աջակցության և օժանդակության ավելի մեծ պահանջարկի: Մակրոտնտեսական կանխատեսումները նաև հիմք են հանդիսանում ապագայում բյուջեի վրա հնարավոր ծանրաբեռնվածության մեծացման հետ կապված ռիսկերի գնահատման համար:

Տնտեսության նկարագրություն

Տնտեսությունը կարելի է նկարագրել ցուցանիշների հետևյալ հիմնական խմբերով.

. Համախառն առաջարկ (չափվում է տնտեսության առանձին ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքների իրական աճերով և համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) իրական աճով),

. Համախառն պահանջարկ (չափվում է պետական, մասնավոր հատվածների և արտաքին աշխարհի կողմից ապրանքների և ծառայությունների վրա կատարվող ծախսումներով, սպառում/ՀՆԱ, ներդրում/ՀՆԱ, զուտ արտահանում/ՀՆԱ),

. Գնային փոփոխականներ (ՀՆԱ դեֆլյատոր, որն իրենից ներկայացնում է տնտեսությունում ստեղծված ՀՆԱ-ի գների փոփոխությունը, և գնաճ, որը չափվում է սպառողական գների ինդեքսով (ներառյալ սպառողական, ներմուծված ապրանքների գները) ինդեքսով (ՍԳԻ)),

. Ֆինանսական համակարգի խորություն (չափվում է հետևյալ փոփոխականներով` փողի ագրեգատներ/ՀՆԱ, վարկեր/ՀՆԱ, ավանդներ/ՀՆԱ, և ցույց է տալիս թե բանկային համակարգը որքանով է ներգրավված երկրի տնտեսական կյանքում),

. Արտաքին աշխարհի հետ տնտեսական հարաբերություններ (չափվում է հիմնականում երկրի ընթացիկ հաշվի հաշվեկշռով),

. Պետական հատվածի դիրքը տնտեսությունում (չափվում է հիմնականում պետական հատվածի ծախսերի և եկամուտների ծավալով, պետական ծախսեր/ՀՆԱ, հարկային եկամուտներ/ՀՆԱ):

Աղյուսակում ներկայացված է տնտեսության ներկայիս և միջնաժամկետ հեռանկարային իրավիճակի հիմնական ցուցանիշները` ըստ վերը նշված վեց գլխավոր տնտեսական բնութագրիչների: Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի այս հատվածում նկարագրված են նաև այն հիմնական գործոններն ու միտումները, որոնք պայմանավորում են աղյուսակ 1-ում նշված ցուցանիշերը և տնտեսության զարգացման հեռանկարները:

Աղյուսակ 1.Վերջին տարիների միտումներ և ՄԺԾԾ-ի հիմքում դրված հիմնական

տնտեսական չափորոշիչներ

._______________________________________________________________.

|Չափորոշիչ            | 2012| 2013| 2014| 2015| 2016| 2017|2018 |

|                     |_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|                     | Փաստ| Փաստ| Փաստ|Կանխ.|Կանխ.|Կանխ.|Կանխ.|

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Տնտեսական աճ         |  7.2|  3.5|  3.4|  1.0|  2.0|  3.5|  4.0|

|(ՀՆԱ-ի իրական աճ, %) |     |     |     |     |     |     |     |

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Սպառման մակարդակ     |101.2|102.4|101.5| 98.9| 98.6| 97.0| 95.1|

|(Սպառում/ՀՆԱ, %)     |     |     |     |     |     |     |     |

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Ներդրումների մակարդակ| 25.4| 21.9| 20.8| 21.0| 19.7| 19.6| 20.0|

|(Ներդրում/ՀՆԱ, %)    |     |     |     |     |     |     |     |

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|ՀՆԱ դեֆլյատոր        | 98.8|103.3|102.4|103.2|102.2|104.0|104.0|

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|12-ամսյա գնաճ        |  3.2|  5.6|  4.6|  4.0|  4.0|  4.0|  4.0|

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Բանկային համակարգի   | 33.7| 36.1| 37.0| 37.9| 37.9| 37.4| 36.8|

|ներգրավածություն     |     |     |     |     |     |     |     |

|(փողի զանգված/ՀՆԱ, %)|     |     |     |     |     |     |     |

|_____________________|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|

|Ընթացիկ հաշիվ/ՀՆԱ (%)|-11.1| -8.0| -7.9| -9.4| -8.6| -8.0| -7.5|

._______________________________________________________________.

Համախառն առաջարկ

Երկրում համախառն առաջարկն իրական արտահայտությամբ չափվում է տնտեսության առանձին ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքների հանրագումարով: Դրա փոփոխությունը նախորդ տարվա համեմատ գնահատվում է ՀՆԱ-ի իրական աճի (1) միջոցով: ՈՒստի այս բաժնում կներկայացվի տնտեսության հիմնական ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքների փոփոխության դինամիկան վերջին տարիներին և ապագա ակնկալվող զարգացումները:

-------------------

1) ՀՆԱ-ի իրական աճ ասելով հասկանում ենք տնտեսությունում ստեղծված ՀՆԱ-ի ծավալային աճը` առանց գնային փոփոխության:

Վերջին տարիների միտումները, ընթացիկ իրավիճակը և կանխատեսումները

2012-2014 թվականներին տնտեսության զարգացումը շարունակվել է հիմնականում ծառայությունների և գյուղատնտեսության հաշվին: Համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) միջին աճը 2012-2014 թվականներին կազմեց շուրջ 4.7%: Ընդ որում, 2012-2014 թվականներին աճ է արձանագրվել տնտեսության բոլոր ճյուղերում, բացառությամբ շինարարության (2): Նշված ժամանակահատվածում ծառայությունների հաշվին ապահովվել է տնտեսական աճի 2.0 տոկոսային կետը, իսկ իրական աճը կազմել է 5.2%, արդյունաբերության հաշվին ապահովվել է տնտեսական աճի 0.7%-ը` 4.0% իրական աճի պայմաններում, իսկ գյուղատնտեսության հաշվին ապահովվել է տնտեսական աճի 1.6%-ը` 8.3% իրական աճի պայմաններում: Շինարարությունը միջինում նվազել է 2.3%-ով` 0.3 տոկոսային կետով բացասական նպաստում ունենալով տնտեսական աճին:

-------------------

2) Սույն պարբերության ցուցանիշները վերաբերում են տնտեսության ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքին:

2015 թվականի հունվար-ապրիլին տնտեսական ակտիվության (ՏԱՑ) (3) աճի տեմպը դանդաղել է: ՏԱՑ-ը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ իրական արտահայտությամբ աճել է 2.7%-ով, որը զիջում է նախորդ տարվա ցուցանիշը 1.8 տոկոսային կետով: Տնտեսական ակտիվությանը նպաստել են հիմնականում գյուղատնտեսության ճյուղի (1.5 տոկոսային կետ) (4) և արդյունաբերության ճյուղի (1.2 տոկոսային կետ) համախառն թողարկումների իրական աճերը: Շինարարությունը համեստ` 0.1 տոկոսային կետ նպաստում է ունեցել տնտեսական ակտիվության աճին: Ծառայությունները բացասական` -0,1 տոկոսային կետ նպաստում են ունեցել տնտեսական ակտիվության աճին:

-------------------

3) 2011 թվականից ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայությունը ամսական ՀՆԱ-ից անցում է կատարել ՏԱՑ-ի հաշվարկմանը: Ի տարբերություն Ազգային հաշիվների մեթոդաբանությամբ հաշվարկվող ՀՆԱ ցուցանիշի (որն ունի եռամսյակային և տարեկան պարբերականություն) ամսական ՏԱՑ-ը բնութագրում է տնտեսությունում ապրանքների և ծառայությունների թողարկման ծավալների փոփոխությունը, այլ ոչ թե ավելացված արժեքի փոփոխությունը: Բացի այդ, ամսական ՏԱՑ-ը չի ընդգրկում արտադրանքի զուտ հարկերը և ֆինանսական միջնորդության անուղղակիորեն չափվող ծառայությունները (ՖՄԱՉԾ), որոնք ներառվում են եռամսյակային և տարեկան ՀՆԱ-ի արտադրական եղանակով հաշվարկներում:

4) ՏԱՑ-ի աճին ճյուղերի նպաստումները ՀՀ ֆինանսների նախարարության գնահատականներն են:

Կանխատեսում: Միջնաժամկետում ՀՆԱ-ի միջին 3.2% կանխատեսվող աճը հիմնականում պայմանավորված կլինի ծառայությունների և գյուղատնտեսության ճյուղերով: ՀՀ տնտեսության 2015 թվականի առաջին ամիսների զարգացումները և համաշխարհային տնտեսությունում աճի կանխատեսումները (տես` Ներդիր 1-ը) հիմք են հանդիսացել 2015 թվականի տնտեսական աճի տեմպի կանխատեսման համար: 2015 թվականի համար կանխատեսվում է 1 տոկոս տնտեսական աճ, իսկ 2016-2018 թվականների իրական ՀՆԱ-ի տարեկան աճը կանխատեսվել է համապատասխանաբար` 2.0, 3.5 և 4%-ի չափով, ծառայությունների և գյուղատնտեսության ճյուղերի նպաստումը ՀՆԱ-ի միջին 3.2% աճին կկազմի համապատասխանաբար 1.2 և 0.9 տոկոսային կետ: Միջնաժամկետ կանխատեսումների համար հիմք են հանդիսացել տնտեսության զարգացման արձանագրված միտումներն ու առանձնահատկությունները, միջազգային կազմակերպությունների կողմից ներկայացված համաշխարհային տնտեսության վերաբերյալ սպասումներն ու վերլուծությունները, ինչպես նաև ճյուղային նախարարությունների կողմից ներկայացված միջնաժամկետ պետական քաղաքականության ուղղությունները:

Աղյուսակ 2. ՀՆԱ-ի իրական աճն ըստ տնտեսության ճյուղերի

._______________________________________________________.

|                    |2012|2013|2014|2015|2016|2017|2018|

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|                    |Փաստ|Փաստ|Փաստ|Կանխ|Կանխ|Կանխ|Կանխ|

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|Արդյունաբերություն  | 6.3| 6.4|-0.7| 0.6| 1.3| 3.2| 3.8|

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|Գյուղատնտեսություն  | 9.5| 7.6| 7.8| 4.5| 4.5| 4.5| 4.5|

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|Շինարարություն      | 4.8|-6.8|-5.0|-0.6| 1.5| 2.7| 3.8|

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|Ծառայություններ     | 6.3| 3.4| 5.9| 0.0| 1.3| 3.3| 4.1|

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|Արտադրանքի հարկեր   | 9.9| 3.6| 1.8| 0.8| 1.5| 3.5| 3.2|

|(հանած սուբսիդիաներ)|    |    |    |    |    |    |    |

|____________________|____|____|____|____|____|____|____|

|Ընդամենը ՀՆԱ        | 7.2| 3.5| 3.4| 1.0| 2.0| 3.5| 4.0|

._______________________________________________________.

Գծապատկեր 1. Տնտեսության առանձին ճյուղերում արձանագրված և կանխատեսվող

իրական աճին նպաստման չափերը

------------------------

ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում

._____________________________________________________________________.

|                                                         Ներդիր 1    |

|                                                                     |

|           Համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարները          |

|                                                                     |

|    Համաշխարհային տնտեսական աճի վերաբերյալ դրական սպասումներն        |

|ընդհանուր առմամբ պահպանվում են և  այդ է վկայում ԱՄՀ վերջին           |

|կանխատեսումը: Ընդ որում, համաշխարհային տնտեսությունը թե 2015, և  թե  |

|2016 թվականներին աճելու է` համապատասխանաբար 103.5 և  103.8 տոկոս     |

|տեմպերով: Զարգացած երկրներում աճի տեմպերը 2015 թ-ին կկազմեն 102.4    |

|տոկոս, իսկ զարգացող երկրներում շատ ավելի բարձր` 104.3 տոկոս:         |

|Հատկանշական է, որ Հայաստանի հիմնական գործընկեր երկրներից Ռուսաստանի  |

|տնտեսական անկման վերաբերյալ սպասումները տարեսկզբի համեմատ վերանայվել |

|են անկման խորացման, իսկ Գերմանիայի տնտեսական աճինը` աճի ուղղությամբ: |

|    Համաշխարհային տնտեսությունում դեռևս  արտահայտվում են ֆինանսական  |

|ճգնաժամից և  եվրո տարածքի ճգնաժամից ժառանգած խնդիրները: Արտադրական   |

|ներուժի աճը դանդաղել է. արտահայտվում է բնակչության ծերացումը համախառն|

|արտադրողականության աճի դանդաղման հետ մեկտեղ: Բացի նշված երկու        |

|հիմնարար ուժերից այժմ գերակշռող են նաև  նավթի գների նվազման և        |

|փոխարժեքների մեծ փոփոխությունների գործոնները: Զարգացող երկրների աճը  |

|նախորդ տարվա համեմատ կդանդաղի: Չնայած մակրոտնտեսական ռիսկերը որոշակի |

|նվազել են, սակայն ֆինանսական և  տարածաշրջանային ռիսկերը մեծացել են:  |

|Կարճաժամկետ և  երկարաժամկետ հեռանկարում կարևորվում  են աճի նպաստմանն |

|ուղղված տնտեսական քաղաքականության միջոցառումները, ընդգծվում է        |

|արտադրական ներուժի բարձրացման համար հստակ միջոցների                  |

|անհրաժեշտությունը:                                                   |

|                                                                     |

|   Աղյուսակ: Համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարները        |

|                                                                     |

|   ._____________________________________________________________.   |

|   |Տոկոսային փոփոխություն |               |Կանխատեսում          |   |

|   |                       |               |_____________________|   |

|   |                       |               |2015 թ.   |2015 թ.   |   |

|   |                       |               |հունվարին |ապրիլին   |   |

|   |                       |_______________|__________|__________|   |

|   |                       | 2012|2013|2014| 2015|2016| 2015|2016|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Համաշխարհային թողարկում|  3.4| 3.4| 3.4|  3.5| 3.7|  3.5| 3.8|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Զարգացած երկրներ       |  1.2| 1.4| 1.8|  2.4| 2.4|  2.4| 2.4|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |ԵՄ                     | -0.7|-0.5| 0.9|  1.2| 1.4|  1.5| 1.6|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Գերմանիա               |  0.9| 0.2| 1.6|  1.3| 1.5|  1.6| 1.7|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Մեծ Բրիտանիա           |  0.3| 1.7| 2.6|  2.7| 2.4|  2.7| 2.3|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |ԱՄՆ                    |  2.3| 2.2| 2.4|  3.6| 3.3|  3.1| 3.1|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Զարգացող երկրներ       |  5.1| 5.0| 4.6|  4.3| 4.7|  4.3| 4.7|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Չինաստան               |  7.7| 7.8| 7.4|  6.8| 6.3|  6.8| 6.3|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |ԱՊՀ երկրներ            |  3.4| 2.1| 1.0| -1.4| 0.8| -2.6| 0.3|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Ռուսաստան              |  3.4| 1.3| 0.6| -3.0|-1.0| -3.8|-1.1|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |                       |     |    |    |     |    |     |    |   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Սպառողական գներ        |     |    |    |     |    |     |    |   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Զարգացած երկրներ       |  2.0| 1.4| 1.4|  1.0| 1.5|  0.4| 1.4|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |ԵՄ                     |  2.5| 1.3| 0.4|   - |  - |  0.1|  1 |   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Գերմանիա               |  2.1| 1.6| 0.8|   - |  - |  0.2| 1.3|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Մեծ Բրիտանիա           |  2.8| 2.6| 1.5|   - |  - |  0.1| 1.7|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |ԱՄՆ                    |  2.1| 1.5| 1.6|   - |  - |  0.1| 1.5|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Զարգացող երկրներ       |  6.1| 5.9| 5.1|  5.7| 5.4|  5.4| 4.8|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Չինաստան               |  2.6| 2.6| 2.0|   - |  - |  1.2| 1.5|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |ԱՊՀ երկրներ            |  6.5| 6.4| 8.1|   - |  - | 16.8| 9.4|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Ռուսաստան              |  5.1| 6.8| 7.8|   - |  - | 17.9| 9.8|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |                       |     |    |    |     |    |     |    |   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Հումքի գներ            |     |    |    |     |    |     |    |   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Նավթի գներ [1]         |  1.0|-0.9|-7.5|-41.1|12.6|-39.6|12.9|   |

|   |_______________________|_____|____|____|_____|____|_____|____|   |

|   |Ոչ նավթային գներ       |-10.0|-1.2|-4.0| -9.3|-0.7|-14.1|  -1|   |

|   ._____________________________________________________________.   |

|                                                                     |

|    Աղբյուրը` World Economic Outlook, 2015, April.                   |

|    11 UK Brent, Dubai, WTI տիպի նավթի գների միջին թվաբանականը       |

|                                                                     |

._____________________________________________________________________.

Արդյունաբերություն

2012-2014 թվականներին արդյունաբերության ճյուղը ՀՆԱ-ի աճին նպաստման իմաստով զիջել է գյուղատնտեսությանն ու ծառայություններին, իսկ ճյուղի աճը պայմանավորվել է գլխավորապես մշակող արդյունաբերությամբ: Աղյուսակ 2-ից կարելի է նկատել, որ արդյունաբերության ճյուղում ավելացված արժեքի միջին հաշվով 4% իրական աճ է գրանցվել: Հատկանշական է, որ ճգնաժամից հետո արդյունաբերության ճյուղն ամենաարագն է վերականգնվել և այժմ գերազանցում է նախաճգնաժամային մակարդակը շուրջ 30%-ով: Արդյունաբերության նշված աճը էապես պայմանավորված է ճգնաժամից հետո համաշխարհային պահանջարկի վերականգնմամբ, ինչպես նաև արտահանմանն ուղղված արդյունաբերական նոր քաղաքականությամբ: Ընդ որում` արդյունաբերության աճին ամենամեծ նպաստումն է ունեցել մշակող արդյունաբերությունը` արդյունաբերության վերը նշված 4% աճին նպաստելով 3.6 տոկոսային կետով, որին բացի նշված գործոններից նպաստել է նաև տնօրինվող եկամտի միջինում 4.8% աճը: Հանքարդյունաբերության ոլորտը հաջորդ մեծ` 1 տոկոսային կետով նպաստումն է ունեցել արդյունաբերության աճին և նշված ժամանակահատվածում արձանագրել է միջինում 5.7% աճի ցուցանիշ: Էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը միջինում նվազել է 2.2%-ով, որը պայմանավորված էր էլեկտրաէներգիայի արտադրության 2014 թվականի ծավալների խոշոր անկմամբ: Վերջինս իր հերթին բացատրվում է 2014 թվականի էլեկտրաէներգիայի զուտ արտահանման նվազմամբ:

2015 թվականի հունվար-ապրիլին արդյունաբերության ճյուղը աճել է` հիմնականում պայմանավորված հանքագործական արդյունաբերության աճով: 2015 թվականի հունվար-ապրիլին արձանագրվել է արդյունաբերական արտադրանքի թողարկման ծավալի 4.2% իրական աճ: Վերջինիս հիմնականում նպաստել է հանքագործական արդյունաբերության 30.9% աճը: Մշակող արդյունաբերությունն աճել է 1.1%-ով, որը հիմնականում պայմանավորված էր ծխախոտի արտադրության 45.2%, հիմնային մետաղների արտադրության 5.4% և այլ ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների 2.2% աճերով: Էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը նվազել է 8.1%-ով, որը պայմանավորված է եղել թե ներքին, թե արտաքին պահանջարկով:

Կանխատեսում: Միջնաժամկետում և 2015 թվականին կանխատեսվում է արդյունաբերության համեստ աճ` պայմանավորված արտաքին աշխարհից եկող ռիսկերով: 2015թ արդյունաբերության իրական աճը կլինի շուրջ 0.6%, իսկ 2016-2018թթ. միջինում 2.7%: Այս կանխատեսումները հաշվի են առնում տարածաշրջանային զարգացումներով պայմանավորված ներքին պահանջարկի և արտահանման համեստ աճի վերաբերյալ կանխատեսումները: Արդյունաբերության միջնաժամկետ կանխատեսման համար հիմք է հանդիսացել գործընկեր երկրների պահանջարկի աճի վերաբերյալ միջազգային կազմակերպությունների գնահատականները, ինչպես նաև ներքին պահանջարկի վերաբերյալ գնահատականները, որոնք արտաքին շոկերի ազդեցությամբ պայմանավորված համեմատաբար զգուշավոր են կանխատեսվել:

Գյուղատնտեսություն

2012-2014 թվականներին գյուղատնտեսության ճյուղը բնութագրվել է բարձր աճի միտումով, պայմանավորված հիմնականում բուսաբուծության ենթաճյուղով: Ճյուղում արձանագրվել է միջինում 8.3% աճ: Գյուղատնտեսության ճյուղի աճին նպաստել է բուսաբուծության բարձր աճը (համախառն թողարկման աճը միջինում կազմել է 9.2%): Ընդ որում բուսաբուծության ենթաճյուղի աճը պայմանավորված է եղել աճի թե էքստենսիվ, թե ինտենսիվ գործոններով:

2015 թվականի հունվար-ապրիլին գյուղատնտեսության բարձր աճի միտումները շարունակվել են: Գյուղատնտեսության և ձկնորսության համախառն թողարկումն իրական արտահայտությամբ աճել է 7%-ով (5), որը զուգակցվել է բուսաբուծության, անասնաբուծության և ձկնորսության 10.8, 4,0 և 31,4% աճերով: Տարվա առաջին չորս ամիսներին գյուղատնտեսության մեջ գերակշռող էր անասնաբուծական արտադրանքի տեսակարար կշիռը, որտեղ մսի արտադրության 4.2% և կաթի արտադրության 5.3% աճ է գրանցվել: Ձվի արտադրությունը նվազել է 1,9%-ով:

------------------------

5) Ենթաճյուղերի նպաստումների ցուցանիշները այս և հաջորդ ճյուղերի համար հաշվարկվել են ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից` ՀՀ ԱՎԾ ամսական ցուցանիշների պաշտոնական հրապարակումների հիման վրա:

Կանխատեսում: 2015 թվականին և միջնաժամկետում գյուղատնտեսության աճը կանխատեսվում է պատմական ներուժային մակարդակին համահունչ: 2015 թվականի տարեվերջին ակնկալվում է գյուղատնտեսության իրական աճ շուրջ 4.5%-ի շրջանակներում: 2016-2018 թվականներին ճյուղի միջին աճը կկայունանա 4.5%-ի շրջակայքում: Կանխատեսման համար հիմք են հանդիսացել ճյուղի զարգացմանն ուղղված կառավարության կողմից իրականացվող (6) ծրագրերի ակնկալվող արդյունքներն ու նախորդ տարիներին դրսևորած զարգացման միտումները:

--------------------

6) Վարկերի տոկոսադրույքների սուբսիդավորման, գյուղատնտեսական մթերքների իրացման շղթայի ապահովման, ցորենի և գարու սերմնաբուծության և սերմնարտադրության, օրգանական գյուղատնտեսության զարգացման, տեղական կենսապարարտանյութերի զարգացման, գյուղատնտեսական տեխնիկայի վերազինման ծրագրեր:

Շինարարություն

2012-2014 թվականներին գրանցվել է շինարարության ծավալների նվազում: Շինարարության ավելացված արժեքի նվազումը միջինում կազմել է շուրջ 2.3%: Շինարարության նվազումը հիմնականում պայմանավորված էր կազմակերպությունների (-6.5%) և մարդասիրական օգնության միջոցների հաշվին (-30%) իրականացվող շինարարության նվազմամբ, իսկ բնակչության միջոցների հաշվին իրականացվող շինարարությունը դրական է նպաստել ճյուղին միջինում աճելով 13.2%-ով:

2015 թվականին շինարարությունը համեստ աճի միտում է դրսևորել: 2015 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին շինարարության ծավալները իրական արտահայտությամբ նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի նկատմամբ աճել են 0.5%-ով: Շինարարության ծավալների աճին հիմնականում նպաստել է պետական բյուջեի և միջազգային վարկերի, միջոցների հաշվին իրականացվող շինարարության համապատասխանաբար 26.5 և 7.3% աճերը: Բացասական նպաստում են ունեցել կազմակերպությունների միջոցների (6.5%), բնակչության միջոցների (0.8%) և համայնքների միջոցների հաշվին իրականացված շինարարության (0.9%) ծավալների կրճատումները:

Ըստ տնտեսության ճյուղերի շինարարությունը հիմնականում ուղղված է եղել անշարժ գույքի հետ կապված գործունեությանը` (28%), տրանսպորտի (9.5%), էլեկտրականության, գազի, գոլորշու և լավորակ օդի մատակարարմանը (8.5%) և ջրամատակարարում, կոյուղի, թափոնների կառավարում և վերամշակում (7.5%) գործունեության տեսակին:

Կանխատեսում: Միջնաժամկետում շինարարության ճյուղը դանդաղ աճի միտում կդրսևորի: Շինարարության ճյուղի ավելացված արժեքը 2015 թվականին կնվազի 0.6%-ով, իսկ միջնաժամկետում միջինում կաճի 3.8%-ով: Շինարարության աճի տեմպերը ՀՆԱ-ի աճից առաջանցիկ չեն լինի, սակայն կուղեկցվեն ճյուղի կառուցվածքում արտադրական շինարարության աճի միտումներով:

Ծառայություններ

2012-2014 թվականներին ծառայությունների ոլորտը ՀՆԱ-ից առաջանցիկ աճ է արձանագրել` հանդիսանալով ՀՆԱ-ին ամենամեծ նպաստում ունեցող ճյուղը: Ծառայությունների ճյուղի ավելացված արժեքի միջին իրական աճը կազմել է 5.4%, որը հիմնականում պայմանավորված էր ֆինանսական և ապահովագրական գործունեության ու մշակույթի, զվարճությունների և հանգստի ենթաճյուղերի աճերով:

2015 թվականին ծառայությունները շարունակում են աճել, սակայն նախորդ տարվա համեմատ ավելի դանդաղ տեմպերով: 2015 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսների ընթացքում մատուցված ծառայությունների ծավալը 2014 թվականի համապատասխան ժամանակահատվածի նկատմամբ իրական արտահայտությամբ աճել է 3.1%, որին հիմնականում նպաստել է մշակույթի, զվարճությունների և հանգստի ծառայությունների 82.3% աճը: Մեծ նպաստում են ունեցել նաև ֆինանսական և ապահովագրական գործունեության (13.9%), մասնագիտական, գիտական և տեխնիկական գործունեության (6.7%) մասով մատուցված ծառայությունները: Ճյուղին բացասական նպաստում են ունեցել հիմնականում տրանսպորտի (29.7%) և տեղեկատվության ու կապ գործունեության տեսակի մասով իրականացված ծառայությունների (4.3%) անկումը:

2015 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին առևտրի ծավալները նվազել են` պայմանավորված արտաքին շոկերի ազդեցությամբ տնօրինվող եկամտի նվազմամբ: 2015 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին առևտրի շրջանառությունը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ կրճատվել է 7.6%-ով, որին բացասական են նպաստել առևտրի բոլոր ճյուղերը, իսկ ամենամեծ բացասական ազդեցությունը ունեցել է մանրածախ առևտուրը` նվազելով 6.6%-ով:

Կանխատեսում: Ծառայությունների աճը միջնաժամկետում համահունչ կլինի ՀՆԱ-ի աճին: 2015 թվականին հաշվի առնելով ընթացիկ զարգացումները ՀՆԱ-ի աճի միտումներին համահունչ ակնկալվում է, որ ճյուղում կպահպանվի նախորդ տարվա մակարդակը, իսկ 2016-2018 թվականներին, տնտեսության կայուն զարգացմանը համամասնորեն, ճյուղի աճը կկազմի միջինում 2.2%: Ծառայությունների կանխատեսման հիմքում ընկած է այն ենթադրությունը, որ ծառայությունները պետք է առնվազն համահունչ լինեն ՀՆԱ-ի աճին, քանի որ Հայաստանի տնտեսական զարգացման մոդելը ենթադրում է առավելապես ծառայությունների դիվերսիֆիկացում և աճ (7):

-----------------

7) Աշխարհի զարգացած երկրներն իրենց տնտեսական զարգացման ճանապարհին աստիճանաբար մեծացրել են հատկապես ծառայությունների մասնաբաժինը:

Ամփոփելով նշենք, որ միջնաժամկետում տնտեսությունում կաճի արտահանելի հատվածի (8) մասնաբաժինը: Ամբողջական առաջարկի ճյուղային կառուցվածքում ետճգնաժամային տարիներին մեծացել է արտահանելի հատվածի մասնաբաժինը` կազմելով 2012-2014 թթ. Միջինում ՀՆԱ-ի 37.5%-ը: Միջնաժամկետում տնտեսությունը կշարունակի ընթանալ ետճգնաժամային տարիներին նախանշած ճանապարհով և տնտեսության արտահանելի հատվածը կկազմի ՀՆԱ-ի 37.7%-ը (տես գծապատկեր 2):

-------------------

8) Արտահանելի հատվածի մեջ դիտարկվել են արդյունաբերությունն ու գյուղատնտեսությունը:

Գծապատկեր 2. Տնտեսության ճյուղերի տեսակարար կշիռները ՀՆԱ-ում

2012-2018 թվականներին

--------------------

ԻՐՏԵԿ - գծապատկերը չի բերվում

----------------------------------------------------------

ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում