040.0723.070716
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
7 հուլիսի 2016 թվականի N 723-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2017-2019 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(14-րդ մաս)
Աղյուսակ 9.4 Պետական բյուջեից սոցիալական պաշտպանության գծով ծախսերը 2015-2019 թվականներին (առանց գործադիր իշխանության, պետական կառավարման հանրապետական և տարածքային կառավարման մարմինների պահպանման ծախսերի)
(մլն դրամ)
.______________________________________________________________________
|Բաժնի/խմբի անվանումը |2015 թ. |2016 թ. |% |2017 թ. |
| |փաստացի |հաստատված|փոփ. | |
| |պետական |պետական | | |
| |բյուջե |բյուջե | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Ոլորտի %-ը ՀՆԱ-ի նկատմամբ |7.5 |7.3 |x |7.1 |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Սոցիալական պաշտպանություն, |378,940.6|399,955.4|5.5 |394,839.1|
|այդ թվում | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Վատառողջություն և |1,233.0 |1,291.3 |4.7 |1,323.5 |
|անաշխատունակություն | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |0.3 |0.3 |(0.8) |0.3 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Ծերություն |283,195.6|293,692.5|3.7 |296,802.4|
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |74.7 |73.4 |(1.7) |75.2 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Հարազատին կորցրած |4,972.2 |5,183.1 |4.2 |5,183.1 |
|անձինք | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |1.3 |1.3 |(1.2) |1.3 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Ընտանիքի անդամներ և |59,202.8 |64,781.1 |9.4 |66,530.6 |
|զավակներ | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |15.6 |16.2 |3.7 |16.9 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Գործազրկություն |1,507.7 |2,374.9 |57.5 |2,359.5 |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |0.4 |0.6 |49.2 |0.6 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Բնակարանային ապահովում |499.9 |500.0 |0.0 |500.0 |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |0.1 |0.1 |(5.2) |0.1 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Սոցիալական հատուկ |13,052.0 |13,870.9 |6.3 |13,748.8 |
|արտոնություններ (այլ | | | | |
|դասերին չպատկանող) | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |3.4 |3.5 |0.7 |3.5 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|Սոցիալական |15,277.4 |18,261.7 |19.5 |8,391.2 |
|պաշտպանություն (այլ | | | | |
|դասերին չպատկանող) | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |4.0 |4.6 |13.3 |2.1 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|վարկային ծրագիր, այդ |125.5 |607.8 |384.5 |2,205.0 |
|թվում | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |0.0 |0.2 359.0| |0.6 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|ընթացիկ ծախսեր, այդ |378,940.6|399,453.8|5.4 |393,083.9|
|թվում | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |100.0 |99.9 |(0.1) |99.6 |
|մեջ, % | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|կապիտալ ծախսեր, այդ | |501.5 | |1,755.2 |
|թվում | | | | |
|_______________________________|_________|_________|_______|_________|
|տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի |- |0.1 | |0.4 |
|մեջ, % | | | | |
.______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________.
|% |2018 թ. |% |2019 թ. |% |
|փոփ. | |փոփ. | |փոփ. |
| | | | | |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|x |6.9 |x |6.6 |x |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(1.3) |408,145.1 |3.4 |423,323.0 |3.7 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|2.5 |1,301.6 |(1.7) |1,301.5 |(0.0) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|3.8 |0.3 |(4.9) |0.3 |(3.6) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|1.1 |308,714.8 |4.0 |323,542.7 |4.8 |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|2.4 |75.6 |0.6 |76.4 |1.0 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|- |5,183.1 |- |5,183.1 |- |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|1.3 |1.3 |(3.3) |1.2 |(3.6) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|2.7 |66,530.6 |- |66,530.6 |- |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|4.0 |16.3 |(3.3) |15.7 |(3.6) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(0.6) |2,359.5 |- |2,359.5 |- |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|0.6 |0.6 |(3.3) |0.6 |(3.6) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|- |500.0 |- |500.0 |- |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|1.3 |0.1 |(3.3) |0.1 |(3.6) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(0.9) |13,717.6 |(0.2) |13,688.1 |(0.2) |
| | | | | |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|0.4 |3.4 |(3.5) |3.2 |(3.8) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(54.1) |9,837.9 |17.2 |10,217.4 |3.9 |
| | | | | |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(53.5) |2.4 |13.4 |2.4 |0.1 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|262.8 |3,652.6 |65.7 |4,032.3 |10.4 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|267.5 |0.9 |60.3 |1.0 |6.4 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(1.6) |405,717.0 |3.2 |420,702.7 |3.7 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|(0.3) |99.4 |(0.2) |99.4 |(0.0) |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|250.0 |2,428.1 |38.3 |2,620.3 |7.9 |
| | | | | |
|____________|______________|_____________|_____________|____________|
|254.5 |0.6 |33.8 |0.6 |4.0 |
| | | | | |
_____________________________________________________________________.
| ԳԼՈՒԽ 10. |
ՀԱՆԳԻՍՏ, ՄՇԱԿՈՒՅԹ ԵՎ ԿՐՈՆ |
10.1. ՄՇԱԿՈՒՅԹ
10.1.1. ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
10.1.1.1. Ոլորտի ընդհանուր նկարագիրը
Մշակույթի ոլորտում ընդգրկված պետական կառավարման մարմինները և կազմակերպությունները, ՀՀ կառավարության վարած մշակութային քաղաքականությանը համապատասխան, իրականացնում են մշակութային ժառանգության (նյութական և ոչ նյութական) պահպանության, պաշտպանության, ուսումնասիրության, ազգային արվեստների հենքի և ավանդույթների հիմքի վրա ժամանակակից մարդու ընկալումներին ու ձգտումներին համահունչ ժամանակակից արվեստի ստեղծման և տարածման, ազգաբնակչության ստեղծագործական ներուժի խթանման, նոր մտահղացումների ու գաղափարների ներդրման անհրաժեշտ պայմանների ապահովման, ժամանակակից մշակութային մրցունակ արտադրանքի ստեղծման, մշակութային միջոցառումների իրականացման և այլ ծառայություններ:
ՀՀ կառավարության մշակութային քաղաքականությունը մշակում է ոլորտի պետական լիազոր (գլխադասային) մարմինը` ՀՀ մշակույթի նախարարությունը և իրականացվում է 75 պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների, 12 գերատեսչությունների, 10 մարզպետարանների, Երևանի քաղաքապետարանի կողմից ու շուրջ 100 հասարակական կազմակերպությունների մասնակցությամբ: 2017-2019 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով մշակույթի ոլորտում կիրականացվի 33 ծախսային ծրագիր:
Պետական մշակութային քաղաքականության ուղղություններն են`
- Մշակութային ժառանգության պահպանությունը և ազգային ավանդույթների վերարտադրումը, այն է.
- մշակութային շարժական ժառանգության հաշվառման, գիտական ուսումնասիրության, համալրման, հանրահռչակման, թանգարանների ցուցադրությունների և մշակութային արժեքների պահպանության պայմանների ժամանակակից տեխնիկական պահանջներին համապատասխանեցման գործառույթներն իրականացվում են 39 թանգարանների (որից 24-ը` ՀՀ մշակույթի նախարարության, 3-ը` այլ գերատեսչությունների, 8-ը` ՀՀ մարզերի, 4-ը` Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայության), 16 գրադարանների (որից 13-ը` ՀՀ մշակույթի նախարարության, 3-ը` այլ գերատեսչությունների ենթակայության), Հայաստանի ազգային գրապալատի, Հայաստանի ազգային արխիվի միջոցով:
- մշակութային անշարժ ժառանգության պահպանության, ուսումնասիրության, հաշվառման, վերականգնման, հանրահռչակման գործառույթներն իրականացվում են ՀՀ մշակույթի նախարարության աշխատակազմի պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության գործակալության, նախարարության ենթակայությամբ գործող 2 ՊՈԱԿ-ի, 1 ՓԲԸ-ի, 1 ՀԿ-ի միջոցով:
- Ազգային հենքի վրա ժամանակակից արվեստի զարգացումը, մշակութային արտադրանքի տարածումը, ստեղծագործող երիտասարդության ներուժի բացահայտումը և ստեղծագործական գործընթացների խթանումը, այն է.
մշակութային արտադրանքի ստեղծման և ոլորտի ծառայությունների մատուցման մրցակցային դաշտի ձևավորման, դեբյուտային ստեղծագործական ծրագրերի, արվեստի փորձարարական և նորարարական ձևերի խրախուսման, անհատ-ստեղծագործողների ու երևույթների արժևորման և միջազգային ասպարեզում ժամանակակից մշակույթի ներկայացման գործառույթներն իրականացվում են 36 թատերահամերգային կազմակերպությունների (որից 29-ը` ՀՀ մշակույթի նախարարության, 4-ը` ՀՀ մարզերի, 3-ը` Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայության), ինչպես նաև ՀԿ-ների միջոցով:
- Մշակութային ծառայությունների ապակենտրոնացումը և համաչափության ապահովումը, այն է.
մշակույթի ապակենտրոնացման քաղաքականության շարունակականության ապահովման, մարզերում մշակութային կյանքի աշխուժացման, միջմարզային կապերի զարգացման, մշակութային գործունեության իրականացման ապահովման գործառույթներն իրականացվում են նախարարության համակարգի ՊՈԱԿ-ների, ինչպես նաև մշակութային ծառայություններ մատուցող հասարակական կազմակերպությունների միջոցով:
- Միջազգային համագործակցության ընդլայնումը, արտերկրում հայկական մշակույթի տեղորոշումը և հանրահռչակումը, այն է.
մշակութային երկխոսության, երկկողմ և բազմակողմանի հարաբերությունների ընդլայնման ու խորացման միջոցով մշակութային ժառանգության պահպանության և ժամանակակից արվեստի հասանելիության ապահովման, աշխարհում հայ մշակույթի հանրահռչակման գործառույթներն իրականացվում են Հայաստանում հավատարմագրված 42 դեսպանությունների, արտերկրում գործող ՀՀ 35 դեսպանությունների և 5 գլխավոր հյուպատոսությունների, 9 միջազգային կառույցների և 12 միջազգային կազմակերպությունների միջոցով:
- Ազգային փոքրամասնությունների մշակույթի և էթնիկ ինքնության պահպանումը, այն է.
ազգային փոքրամասնությունների համայնքների ինքնադրսևորման և ժամանակակից գործընթացների ներգրավվածության ապահովման գործառույթներն իրականացվում են 11 ազգային փոքրամասնությունների հասարակական կազմակերպությունների միջոցով, ինչպես նաև ՀՀ մշակույթի նախարարության ՊՈԱԿ-ների միջոցով:
Մշակույթի ոլորտը կարգավորվում է «Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին», «Մշակութային արժեքների արտահանման և ներմուծման մասին», «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության մասին», «Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին», «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին», «Հայաստանի Հանրապետության պետական սեփականություն համարվող և օտարման ոչ ենթակա պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների մասին», «Արխիվային գործի մասին», «Փաստաթղթերի (վավերագրերի) պարտադիր օրինակի մասին», «Գրադարանների և գրադարանային գործի մասին» ՀՀ օրենքներով:
10.1.1.2. Ոլորտի վերջին տարիների զարգացման միտումները
Մշակութային ժառանգության պահպանություն և ազգային ավանդույթների վերարտադրում
Մշակութային շարժական ժառանգություն
Թանգարաններ
Թանգարանները հանդիսանում են մշակութային շարժական ժառանգության հավաքման, պահպանման, ուսումնասիրման, հանրահռչակման, սերունդներին անխաթար փոխանցման, բնության և մարդկության զարգացման մասին գիտելիքների սկզբնաղբյուրը:
Թանգարանների ոլորտում պետական քաղաքականության հիմնական ուղղություններն են` պատմամշակութային ժառանգության մաս կազմող մշակութային արժեքների պահպանությանը վերաբերող իրավական դաշտի կարգավորումը, թանգարանների գործունեության պայմանների բարելավումը և թանգարանային ցուցադրությունների արդիականացումը, պետություն-մասնավոր համագործակցության շարունակականությունը, թանգարանային հավաքածուների պահպանությունը և համալրման անընդհատության ապահովումը, մշտադիտարկումների իրականացումը, ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառմամբ մշակութային ժառանգության թվանշայնացումը և տեղեկատվական շտեմարանների շարունակական զարգացումը, գիտական ուսումնասիրությունը և հանրահռչակումը, թանգարանային մասնագետների վերապատրաստումը և միջազգային համագործակցության ընդլայնումը:
2014-2015 թվականներին ոլորտի հիմնական հատկացումներն ուղղվել են պետական քաղաքականության ուղղություններով աշխատանքների իրականացմանը:
Իրավական դաշտի կարգավորման ուղղությամբ.
ՀՀ կառավարություն է ներկայացվել «Թանգարանների և Հայաստանի Հանրապետության թանգարանային ֆոնդի մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը, որը հավանության է արժանացել ՀՀ կառավարության 2015 թվականի մայիսի 7-ի նիստում: Օրենքի նախագիծը ներկայացված է ՀՀ Ազգային ժողով:
Թանգարանների գործունեության պայմանների բարելավման և թանգարանային ցուցադրությունների արդիականացման ուղղությամբ.
- նոր կառուցված շենքում նոր մշտական ցուցադրությամբ սկսել է գործել «Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտը» ՊՈԱԿ-ը,
- իրականացվել են Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նոր մասնաշենքի կառուցման և նոր ցուցադրության կազմակերպման աշխատանքները,
- ավարտվել է «Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան» ՊՈԱԿ-ի «Միջին Արևելքի թանգարան» ցուցասրահի կահավորման և նոր ցուցադրության աշխատանքները, հիմնանորոգվել է ՊՈԱԿ-ի մասնաճյուղ ՀՀ Լոռու մարզի Դսեղի Հ. Թումանյանի տուն-թանգարանը,
- կառուցվել է Պ. Սևակի տուն-թանգարանի նոր մասնաշենքը,
- վերակառուցվել է Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանը,
- ՀՀ սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի միջոցներով իրականացվել են Համո Սահյանի տուն-թանգարանի կառուցման, ցուցադրության հայեցակարգի կազմման և ցուցանմուշների հավաքագրման աշխատանքները:
Պետություն-մասնավոր համագործակցության շարունակականության ապահովման ուղղությամբ.
- շարունակվել է պետական աջակցության տրամադրումը «Ս. Կապուտիկյանի տուն-թանգարան», «Կալենց» թանգարան», «Բենիկ Պետրոսյան» և «Լ. Ագուլեցի» հիմնադրամներին, ազատամարտիկ Ա. Ղարիբյանի հուշատուն-թանգարանին, «Վան Խաչատուր» արվեստի և ճարտարապետության սինթեզ» մշակութային հիմնադրամին, «Աղասի Այվազյան» հիմնադրամին:
Թանգարանային հավաքածուների պահպանության և համալրման անընդհատության ապահովման ուղղությամբ.
- ՀՀ մշակույթի նախարարության համակարգի թանգարաններում պահպանվող առարկաների թիվը 2014-2015 թվականներին համապատասխանաբար կազմել է 1832905 և 1849300, 2012-2013 թվականների 1796261 և 1822907-ի համեմատ: 2014-2015 թվականներին համապատասխանաբար թանգարանների ֆոնդերը համալրվել են 9998 և 16395 թանգարանային առարկաներով:
- Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայությամբ գործող թանգարաններում պահպանվող առարկաների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է համապատասխանաբար 115070 և 116294` նախորդ 2012-2013 թվականների 113667 և 114555-ի համեմատ: 2014-2015 թվականներին թանգարանները համապատասխանաբար համալրվել են 515 և 1224 թանգարանային առարկաներով:
- ՀՀ բնապահպանության նախարարության համակարգի Հայաստանի բնության պետական թանգարանում պահպանվող առարկաների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է համապատասխանաբար 6477 և 6497` նախորդ 2012-2013 թվականների 6457 և 6477-ի համեմատ: 2014-2015 թվականներին թանգարանը համապատասխանաբար համալրվել է 20-ական թանգարանային առարկաներով:
- ՀՀ պաշտպանության նախարարության համակարգի Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության ազգային թանգարանում պահպանվող առարկաների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է համապատասխանաբար 73934 և 73973` նախորդ 2012-2013 թվականների 73582 և 73934-ի համեմատ: 2015 թվականին համալրվել է 39 թանգարանային առարկաներով:
- ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության համակարգի թանգարան-ինստիտուտներում պահպանվող առարկաների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է 86142 և 88014 նախորդ 2012-2013 թվականների 77489 և 79856-ի համեմատ: 2014-2015 թվականներին թանգարանները համապատասխանաբար համալրվել են 6286 և 1872 թանգարանային առարկաներով:
- ՀՀ Գեղարքունիքի, Արարատի, Լոռու, Շիրակի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերի թանգարաններում պահպանվող առարկաների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է 89360 և 90557` նախորդ 2012-2013 թվականների 89028 և 89932-ի համեմատ: 2014-2015 թվականներին թանգարանները համապատասխանաբար համալրվել են 572 և 1197 թանգարանային առարկաներով:
Թանգարանային ֆոնդերի համալրումն իրականացվում է տարբեր եղանակներով` գնման, նվիրատվության, ինչպես նաև հնագիտական պեղումներից ձեռք բերված գտածոների թանգարաններին հանձնման միջոցով: Նվիրատվությունների շարքում հարկ է նշել «Դերասանուհի Մ.Պաստուխովայի դիմանկարը» (Մ. Սարյանի հեղինակությամբ), Ս. Դալիի և Վ. Կանդինսկու 15 փորագիր աշխատանքները, պետերբուրգահայ քանդակագործ Լ.Բայբությանի «Աստվածուհի» քանդակը, լեհ հայտնի նկարչուհիների 11 աշխատանքները, ամերիկահայ նկարիչ Դ. Վարուժան-Հեճինյանի գեղանկարը, Մ. Ավետիսյանի «Մոր դիմանկարը», Վ. Մախոխյանի բնանկարը և այլն: Հայաստանի պատմության թանգարանը համալրվել է խեցեղենի նմուշներով (Ք.ա 13-12-րդ դար, Լոռի բերդ), բրոնզե ճարմանդներով (Ք.ա 6-5-րդ դար, Լոռի բերդ), իսկ Հայաստանի ազգային պատկերասրահը` Ք. Քեչեջյանի, Յա. Էկիզլեռի, Տ. Ցիտողջյանի, Ակիմ Օվանեսովի, Հ. Զարդարյանի, Է. Այվազյանի ստեղծագործություններով: Ձեռք բերված մշակութային արժեքները ենթարկվում են փորձաքննության, գիտական նկարագրության և մեկնաբանման, կազմվում են գիտական վկայագրեր:
ՀՀ մշակույթի նախարարի 2012 թվականի հունիսի 12-ի «ՀՀ մշակույթի նախարարության ենթակայության թանգարաններում թանգարանային առարկաների պահպանվածության վիճակի դիտանցում իրականացնելու մասին» N 468-Ա հրամանի համաձայն դիտանցումներ են իրականացվել.
- 2014 թվականին` Ա. Խաչատրյանի տուն-թանգարանում, Փայտարվեստի, Ն. Ադոնցի անվան Սիսիանի պատմության և Ս. Փարաջանովի թանգարաններում,
- 2015 թվականին` պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայությունում, Հայ և ռուս ժողովուրդների բարեկամության թանգարանում և Օրբելի եղբայրների տուն-թանգարանում:
Ընդհանուր առմամբ դիտանցումների արդյունքում անցկացվել է առավել արժեքավոր և ռիսկային գործոններ ենթադրող` շուրջ 207 և 301 թանգարանային առարկաների փորձաքննություն` պահպանվածության վիճակի մանրամասն նկարագրությամբ:
Ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառմամբ մշակութային ժառանգության թվանշայնացման և տեղեկատվական շտեմարանների շարունակական զարգացման ուղղությամբ.
Էլեկտրոնային տեղեկատվական համակարգերի, տեղեկատվական շտեմարանների, կայքերի և վիրտուալ ցուցադրությունների ներդրման և գործարկման արդյունքում 2014 թվականին մեկնարկել են Մշակութային արժեքների էլեկտրոնային տեղեկատվական շտեմարանի ստեղծման աշխատանքները: Շտեմարանում ներառվում է Հայաստանի և արտերկրի տարբեր մշակութային հաստատություններում գտնվող պետական և ոչ պետական հավաքածուներում պահպանվող մշակութային արժեքների վերաբերյալ ամփոփ տեղեկույթը: Մեկնարկել են հայ լուսանկարչության շտեմարանի ստեղծման աշխատանքները: Շարունակվել են Հայաստանի ազգային պատկերասրահի վեբ կայքի (www.nga.am, www.gallery.am) ներբեռնման աշխատանքները, որի միջոցով հասարակությանը հասանելի է 27780 թանգարանային արժեքի մասին տեղեկույթ: Համալրվել է «Գորգերի վիրտուալ թանգարան» կայքէջը (www.armeniancarpets.am), շարունակվել է համագործակցությունը www.360yerevan.com կայքի հետ` ստեղծելով ևս 5 թանգարանի վիրտուալ տուր:
Գիտական ուսումնասիրման և հանրահռչակման ուղղությամբ.
Թանգարանում իրականացվում է նոր ցուցադրությունների կազմակերպում և եղած ցուցահանդեսների ընդլայնում, համալրում նոր նյութերով: ՀՀ մշակույթի նախարարության համակարգի թանգարաններում 2014-2015 թվականներին կազմակերպվել է համապատասխանաբար 207 և 273 ժամանակավոր ցուցահանդես: 2014-2015 թվականներին մշտական և ժամանակավոր ցուցադրություններում ներկայացվել է 60873 և 57856 ցուցանմուշ:
Հայաստանում ժամանակակից հայ ստեղծագործողների աշխատանքները հանրահռչակելու նպատակով 2014 թվականին Հայաստանի ազգային պատկերասրահում կազմակերպվել են` Հակոբ Հակոբյանի 90-ամյակին նվիրված «Ներհայեցում» խորագիրը կրող հետմահու առաջին, Էդուարդ Իսաբեկյանի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված, Փարավոն Միրզոյանի հոբելյանական ցուցահանդեսները: Միաժամանակ, արտերկրից Հայաստան են բերվել մի շարք ցուցահանդեսներ, այդ թվում` ծագումով հայ, լեհ նկարիչ Թեոդոր Աքսենտովիչի, իտալացի արվեստագետ Բրունո Բրունիի աշխատանքների հետահայաց, ֆրանսահայ նկարիչ Ժան Կազանջյանի ստեղծագործությունների, ինչպես նաև «Երկու հսկա` Ս. Ռախմանինով և Ֆ. Շալյապին. հայացք 21-րդ դարից» ցուցահանդեսները:
- Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայությամբ գործող թանգարաններում 2014-2015 թվականներին կազմակերպվել է համապատասխանաբար 44 և 40 ցուցահանդես:
- ՀՀ բնապահպանության նախարարության համակարգի Հայաստանի բնության պետական թանգարանում 2014-2015 թվականներին կազմակերպվել է համապատասխանաբար 9 և 6 միջոցառում, 10-ական ժամանակավոր ցուցադրություն, 600 և 673 էքսկուրսիա:
- ՀՀ պաշտպանության նախարարության համակարգի Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության ազգային թանգարանում 2014-2015 թվականներին կազմակերպվել է համապատասխանաբար 8 և 4 ժամանակավոր, 2 և 1 հիմնական ցուցադրություն:
- ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության համակարգի թանգարան-ինստիտուտներում 2014-2015 թվականներին կազմակերպվել է, համապատասխանաբար 23 և 30 ցուցադրություն:
- ՀՀ Գեղարքունիքի, Արարատի, Լոռու, Շիրակի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերի թանգարաններում 2014-2015 թվականներին կազմակերպվել է համապատասխանաբար 62 և 64 ցուցահանդես:
- Նախարարության համակարգի բոլոր թանգարաններում կազմակերպվել են ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսներ և բազմաթիվ միջոցառումներ: Այսպես, Հայաստանի ազգային պատկերասրահում կազմակերպվել են «Վկայություն», «Լևոն Թութունջյան», Հովհաննես Զարդարյանի «Գաղթ» ցուցահանդեսները, Երվանդ Քոչարի թանգարանի հետ համատեղ` «Երվանդ Քոչար. սերունդների երկխոսություն», Կոմիտաս թանգարան-ինստիտուտում` «Ծաղկած ծիրանի», Ռուբեն Գալչյանի «Հայացք Հայաստանի պատմությանը քարտեզագրական փաստաթղթերի միջոցով», «Մոդեռնից պոստմոդեռն», Երվանդ Քոչարի թանգարանում «Փարիզի Պոմպիդու կենտրոնում բացված «Modernites Plurielles» ցուցահանդեսի արձագանքը ԵՔԹ-ում» ցուցահանդեսները:
- Հրատարակվում են բուկլետներ, կատալոգներ, ալբոմներ, մենագրություններ, հոդվածներ: 2014-2015 թվականներին համապատասխանաբար հրատարակվել է 12 և 33 բուկլետ, 18 և 15 ալբոմ-կատալոգ, 26 և 27 մենագրություն, 60 և 68 հոդված:
Արտերկրում հայ մշակույթի ներկայացման և հանրահռչակման տեսանկյունից նշանակալից էին.
2014 թվականին Ֆրանսիայի Սենտ Տրոպե քաղաքում բացված «Արևելքը Դելակրուայից մինչև Կլեե», Լեհաստանի Սոպոտ քաղաքում տեղի ունեցած «Հովհաննես Այվազովսկի. ժամանակ և հավերժություն», Գերմանիայի Հալլե քաղաքում բացված «Մինաս և Նարեկ Ավետիսյաններն. մոդեռնը և ավանգարդը Հայաստանում», Ս. Փարաջանովի աշխատանքների «Նռան Գույնը» (Մոսկվայի Սոլյանկայի պետական պատկերասրահի հետ համատեղ) ցուցահանդեսները: Մոսկվայում տեղի է ունեցել «Ինտերմուզեյ» 2014 թանգարանային միջազգային փառատոնը, որին մասնակցել են հայաստանյան ներկայացուցիչները: Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարանում կայացել է «Ասորեստանից Իբերիա. մայրացամաքների քառուղիներով դասական դարաշրջանի արշալույսին» ցուցահանդեսը, որտեղ ներկայացված էին ցուցանմուշներ Հայաստանի պատմության թանգարանից: 2015 թվականին իրականացվել են մի շարք ցուցահանդեսներ` նվիրված Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին: Մասնավորապես, Հռոմում կայացել է «Հայաստան. Տապանի ժողովուրդ», Մոսկվայի պետական Տրետյակովյան պատկերասրահում` «Գեորգի Յակուլով. Բազմագույն արևների վարպետը», Լեհաստանի Սոպոտ քաղաքի Գեղարվեստի պատկերասրահում` Փարավոն Միրզոյանի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսները, Գերմանիայի Նյուրենբերգ քաղաքում` Լուսիկ Ագուլեցու «Հայկական տարազներ» ցուցադրությունը: Ապահովվել է հայաստանյան ներկայացուցիչների մասնակցությունը Մոսկվայում կայացած «Ինտերմուզեյ»-2015» թանգարանային միջազգային փառատոնին: Հռոմում կազմակերպվել է «Ռուսաստան` ինքնաթիռով, գնացքով, ավտոմեքենայով» (հետագայում ցուցադրվել է նաև Մոսկվայում), Փարիզի Պոմպիդու կենտրոնի կինոթատրոնի ճեմասրահում` «Ս. Փարաջանովի աշխարհը. արվեստն առանց սահմանների» լուսանկարչական, Բրյուսելում` «Փարաջանովը Սարգիսի հետ» ցուցահանդեսները:
Թանգարանների գործունեության զարգացման կարևոր ցուցանիշներից է այցելուների թիվը: Այսպես, օրինակ, ՀՀ մշակույթի նախարարության համակարգի թանգարանների այցելուների թիվը 2014-2015 թվականներին համապատասխանաբար կազմել է 592366 և 664157, նախորդ` 2012-2013 թվականների 472779 և 537992 համեմատ:
Թանգարանային գործունեության հանրահռչակման բնագավառում կարևոր միջոցառումներ են «Թանգարանների միջազգային օր» և «Թանգարանների գիշեր» համաեվրոպական միջոցառումները, որոնք գնալով ավելի մեծ ճանաչում են ձեռքբերում` ընդլայնելով դրանց միացած կազմակերպությունների և այցելուների թիվը: 2014-2015 թվականներին միջոցառումներին համապատասխանաբար միացել են 101 թանգարան, 179031 այցելու (այդ թվում` ԼՂՀ 5 թանգարան) և 111 թանգարան, 211951 այցելու (այդ թվում` ԼՂՀ 10 թանգարան): Նախորդ` 2012-2013 թվականներին այդ ցուցանիշները կազմել են` 2012 թվականին 68 թանգարան և 20780 այցելու, իսկ 2013 թվականին` 89 թանգարան, 169614 այցելու:
- Հայաստանի թանգարաններն ակտիվ մասնակցություն են ցուցաբերում նաև «Եվրոպական ժառանգության օրեր» համաեվրոպական միջոցառմանը, որին միացել են 2013 թվականից: 2014 թվականին համապատասխանաբար մասնակցել է 80 մշակութային կազմակերպություն և 18500 այցելու, 2015 թվականին` 86 մշակութային կազմակերպություն և 27150 այցելու: Այս ցուցանիշը ևս աճել է 2013 թվականի 74 կազմակերպության (այդ թվում` 26 թանգարան) և 15357 այցելուի համեմատ:
Թանգարանային մասնագետների վերապատրաստման ուղղությամբ.
Թանգարանների մասնագետներն ակտիվորեն մասնակցում են տեղական և միջազգային դասընթաց-վերապատրաստումներին:
2014-2015 թվականներին Թանգարանների ֆոնդային աշխատողների վերապատրաստման ծրագրի շրջանակներում յուրաքանչյուր տարի վերապատրաստվել են 25-ական ֆոնդապահներ (այդ թվում` ԼՂՀ 2 մասնակից), իսկ Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում «Մշակութային արժեքների էլեկտրոնային տեղեկատվական շտեմարան» ծրագրի շրջանակներում կայացել է տեղեկույթ տրամադրող կազմակերպությունների մասնագետների վերապատրաստման 5-օրյա դասընթաց, որի ընթացքում վերապատրաստվել է 43 մասնագետ:
2014 թվականին տեղի է ունեցել Հնագիտական մետաղյա առարկաների պահպանությանն ու ուսումնասիրմանը նվիրված 6-րդ տեղական սեմինարը, որին մասնակցել է 12 մասնագետ:
Թանգարանային ոլորտին 2014-2015 թվականներին ՀՀ պետական բյուջեից հատկացվել է համապատասխանաբար` 2,046.8 և 2,283.7 մլն դրամ, իսկ 2016 թվականին նախատեսվել է հատկացնել 2,320.4 մլն դրամ:
Գրադարաններ
Գրադարանները հանդիսանում են համաշխարհային և հայ ժողովրդի գրավոր ժառանգության հավաքման, ուսումնասիրման, դասակարգման, դրանց մասին տեղեկատվության տարածման և սերունդներին անխաթար փոխանցման գիտահանրային հաստատություններ:
Կարևորելով գրադարանների, որպես սոցիալ-հաղորդակցական, կրթադաստիարակչական, մշակութային և տեղեկատվական կազմակերպությունների, դերը ՀՀ մշակույթի նախարարությունը մշակում և համակարգում է գրադարանների զարգացման ուղղությունները, ապահովում դրանց կայուն գործունեությունը և նպաստում գրադարանային հավաքածուների թվանշանացման, էլեկտրոնային գրադարանների ստեղծման և օգտվողների համար դրանց հասանելիությունն ապահովելու գործին:
Գրադարանների ոլորտում իրականացվող պետական քաղաքականության ուղղություններն են` իրավական դաշտի կարգավորումը, գրադարանային հավաքածուների պահպանությունը և համալրման անընդհատության ապահովումը, ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառմամբ գրավոր ժառանգության թվանշայնացումը և տեղեկատվական շտեմարանների շարունակական զարգացումը, գրադարանային հավաքածուների օգտագործման մատչելիության ապահովումը, համայնքային գրադարանների զարգացումը, ոլորտի մասնագետների վերապատրաստումը, հայկական տառատեսակների զարգացումը և միջազգային համագործակցության ընդլայնումը, մատենագիտական, վիճակագրական տվյալների, տեղեկատվական այլ ցանկերի կազմումն ու հրապարակումը, հանրությանը մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացումը:
Իրավական դաշտի կարգավորման ուղղությամբ.
«Գրադարանների և գրադարանային գործի մասին» ՀՀ օրենքի կիրարկումն ապահովելու նպատակով ընդունվել է 21 իրավական ակտ, որից 10-ը` ՀՀ կառավարության որոշում, 11-ը` ՀՀ մշակույթի նախարարի հրաման:
Զգալի աշխատանքներ են իրականացվել գրադարանային հավաքածուների պահպանության և համալրման անընդհատության ապահովման ուղղությամբ.
- ՀՀ մշակույթի նախարարության ենթակայության գրադարանների գրադարանային հավաքածուների թիվը 2015 թվականին կազմել է 8419830 միավոր, 2014 թվականի 8372552-ի համեմատ ավելացել է 47278 միավորով, 2014-2015 թվականներին համալրվել են համապատասխանաբար 62207 և 57713 միավոր գրականությամբ, նախորդ` 2012-2013 թվականների 10716 և 11301 միավորի համեմատ:
- ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության «Նորամուծության և ձեռներեցության ազգային կենտրոնի» կողմից 2014-2015 թվականներին ձեռք է բերվել 1386 և 1339 միավոր, 2012-2013 թվականների 1719 և 1360 միավորի համեմատ:
- ՀՀ ԳԱԱ-ի հիմնարար գրադարանի կողմից 2014-2015 թվականներին ձեռք է բերվել 4345 և 4315 միավոր, նախորդ` 2012-2013 թվականների 6913 և 5521 միավորի համեմատ:
- Հայաստանի ազգային գրապալատում 2014 թվականին տպագիր նյութերի ազգային անձեռնմխելի ֆոնդերը համալրվել են 21377 միավորով, 2015 թվականին` 5000-ով, նախորդ` 2012-2013 թվականների 21730 և 21832 միավորի համեմատ:
Հայաստանի ազգային գրադարանում վերականգնվել է համապատասխանաբար` 45230 և 45238 թերթ, ընդամենը 90468, ինչը նախորդ 2012-2013 թվականների 66150-ի համեմատ աճել է 24318 թերթով: Յուրաքանչյուր տարի փափկեցվել է 370-ական միավոր գրքի կաշվե կազմ, բորբոսային շերտից մաքրվել է 95-ական միավոր գիրք: Հնատիպ և հազվագյուտ գրքերի պահպանվածության ապահովման ուղղությամբ իրականացվել է Հայաստանի ազգային գրադարանի հավաքածուում ընդգրկված, համապատասխանաբար 7 և 8 հնատիպ գրքերի ախտահանումն ու մանրէազերծումը, որն ընդհանուր կազմում է 15, ինչը նախորդ 2012-2013 թվականների 11-ի համեմատ աճել է 4-ով, վերականգնվել է համապատասխանաբար 84-ական գրքի կազմ և էջ:
Տեղեկատվական շտեմարանների շարունակական զարգացման ուղղությամբ պարբերական մամուլի ու գրքի երկարաժամկետ պահպանությունն ու սպասարկումը թվային ձևաչափերով ապահովելու նպատակով.
- «Հայ պարբերական մամուլ» համահավաք էլեկտրոնային շտեմարանում (http://tert.nla.am) 2014-2015 թվականներին մուտքագրվել է 4597 մատենագիտական գրառում և 1486456 թվանշանացված էջ: Շտեմարանը հասանելի է հասցեով:
- «Հայ գիրք» համահավաք շտեմարանում (http://haygirk.nla.am) 2014-2015 թվականներին մուտքագրվել է 1484789 թվայնացված գրքային էջ և 17288 գրքի մատենագիտական գրառում: Գործընթացում առաջնահերթություն է տրվել հնատիպ, հազվագյուտ և մեծ պահանջարկ ունեցող մասնագիտական և գեղարվեստական գրքերին, մասնավորապես, 2014 թվականին թվանշայնացվել և շտեմարանում է տեղադրվել հայ հնատիպ և վաղ շրջանի 726 գիրք, իսկ 2015 թվականին` 675 միավոր գիրք և 20 քարտեզ, որոնք միասին կազմում են 1401 միավոր, ինչը նախորդ 2012-2013 թվականների 956-ի համեմատ աճել է 445-ով:
- ՀՀ ԳԱԱ-ի հիմնարար գրադարանում 2014-2015 թվականներին էլեկտրոնային քարտարանում մուտքագրվել է համապատասխանաբար 42770 և 51292 գրադարանային միավոր: «ՀՀ ԳԱԱ-ի ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ» էլեկտրոնային շտեմարանի ձևավորման շրջանակներում մուտքագրվել է 144 կենսամատենագիտություն (2012թ.` 22, 2013թ.` 16, 2014թ.` 86, 2015թ.` 20): ՀՀ ԳԱԱ-ի հիմնարար գրադարանում 2015 թվականին ստեղծվել է «Մատենագիտական ցանկեր» խորագրով նոր շտեմարան, որը ներառում է Հայ գրքի, մամուլի և ձեռագրացուցակների մատենագիտությունը: Շտեմարանում առկա է 99 գիրք: Ստեղծվել են Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի պաշտոնական պարբերական հրատարակություններ` «Էջմիածին» և «Արարատ» ամսագրերի շտեմարանները, որոնցից օգտվողներին տրամադրված է 3968 հոդված:
- ՀՀ առողջապահության նախարարության հանրապետական գիտաբժշկական գրադարանի «Հայկական բժշկագիտություն» տվյալների շտեմարանում 2015 թվականին մուտքագրվել է 37550 գրառում, որը 2014 թվականի համեմատ ավելի է 7450-ով:
«Հայաստանյան գրադարանների միացյալ ավտոմատացված ցանց» (ALEPH) ծրագրի շրջանակներում մուտքագրված միավորների թիվը 2014 թվականին կազմել է 307194 միավոր, իսկ 2015 թվականին` 257870 միավոր: Հայաստանի ազգային գրադարանում ավարտվել է հայատառ գրականության մուտքագրումը: Արդյունքում մուտքագրված է 1485 871 միավոր:
Գրադարանային հավաքածուների սպասարկման ուղղությամբ`
- ՀՀ մշակույթի նախարարության ենթակայության գրադարաններում սպասարկված միավորների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է համապատասխանաբար 3610900 և 3593822 միավոր, նախորդ` 2012-2013 թվականների 3541792 և 3578706 միավորի համեմատ: Ընթերցողների թիվը 2014-2015 թվականներին կազմել է համապատասխանաբար 113631 և 116164, նախորդ` 2012-2013 թվականների 110231-ի և 113442-ի համեմատ:
- ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության «Նորամուծության և ձեռներեցության ազգային կենտրոնի» կողմից 2015 թվականին տեղեկույթի սպասարկված միավորների թիվը կազմել է 288510, ինչը 2014 թվականի համեմատ աճել է 105045-ով: Դա պայմանավորված է ընթերցողների առցանց սպասարկման ակտիվացմամբ: Ընթերցողների թիվը 2015 թվականին կազմել է 6077, ինչը 2014 թվականի համեմատ աճել է 12-ով:
- ՀՀ ԳԱԱ-ի հիմնարար գրադարանի կողմից սպասարկված միավորների թիվը 2015 թվականին կազմել է 701697, ինչը 2014 թվականի համեմատ նվազել է 69690-ով: Դա պայմանավորված է օրեցօր ավելացող էլեկտրոնային տեղեկատվական աղբյուրների բազմազանությամբ, ինչը հնարավորություն է ընձեռում ընթերցողներին առանց գրադարան այցելելով ստանալ բազմաբովանդակ տեղեկույթ:
- ՀՀ ԱՆ-ի հանրապետական գիտաբժշկական գրադարանի կողմից սպասարկված միավորների թիվը 2015 թվականին կազմել է 88557, ինչը 2014 թվականի համեմատ աճել է 197-ով, ընթերցողների թիվը 2015 թվականին կազմել է 6350, ինչը 2014 թվականի համեմատ աճել է 140-ով:
Համալրվել են գրադարաններից օգտվողներին տրամադրվող էլեկտրոնային-տեղեկատվական աղբյուրները` «EBSCO» և ՌԴ-ի խոշորագույն էլեկտրոնային ռուսալեզու հավաքածուների` «Integrum World» տեղեկատվության տվյալների փաթեթները:
- ՀՀ մշակույթի նախարարության համակարգի գրադարանների էլեկտրոնային սպասարկումների ցուցանիշը 2014-2015 թվականներին համապատասխանաբար կազմել է 176846 և 173869 միավոր:
- ՀՀ առողջապահության նախարարության հանրապետական գիտաբժշկական գրադարանի կողմից մատուցած էլեկտրոնային սպասարկումների թիվը 2015 թվականին կազմել է 80500 միավոր, ինչը 2014 թվականի համեմատությամբ աճել է 140-ով:
Հայաստանի ազգային գրապալատում գրքի միջազգային ստանդարտ համարակալման (ISBN) համակարգում գրանցված կազմակերպությունների քանակը 2014-2015 թվականներին կազմել է համապատասխանաբար 359 և 373: Եթե 2014 թվականին նախնական գրանցման է ենթարկվել և ինդեքսավորվել 2540 անուն գիրք (ներառյալ նոտագրականը), ապա 2015 թվականին այդ թիվը հասել է 3145-ի: Պարբերականների միջազգային ստանդարտ համարակալման (ISSN) ազգային կենտրոնի կողմից 2014 թվականին գրանցվել և համարանիշեր է ստացել 638 նոր պարբերական, 2015 թվականին` 667:
Հայաստանի ազգային գրապալատն իրականացնում է համակարգչային հայկական տառատեսակների և հանրահռչակման ծրագիր, որի շրջանակներում 2015 թվականին նախատեսված համակարգչային 3 տառատեսակի փոխարեն ստեղծվել է 5 տառատեսակ:
Հայաստանի ազգային գրապալատի նախաձեռնած «Գրանշան» ոչ լատինական տառատեսակների միջազգային ամենամյա մրցույթն անցկացվում է դեռևս 2008 թվականից: Մրցույթից բացի կազմակերպվում է նաև ոչ լատինական տառատեսակներին նվիրված համաժողով, ուր քննարկվում են նաև հայկական տառարվեստի խնդիրները: Ապահովվել է Հայաստանի մասնակցությունը Բարսելոնում կայացած «Գրանշան 2014» (Հայաստանի մասնակիցներն արժանացել են 2 մրցանակի), Ստ. Գալլենում (Շվեյցարիա)` «Գրանշան 2015» (Հայաստանի մասնակիցներն արժանացել են 3 մրցանակի) մրցույթներին, 2014 թվականին Մյունխենում և 2015 թվականին Ռեդինգում (Մեծ Բրիտանիա) կայացած «Գրանշան» միջազգային համաժողովներին:
Համայնքային գրադարանների պահպանումը և զարգացումը գրադարանային ոլորտի կարևորագույն ուղղություններից է: «Հանրային գրադարանների հավատարմագրման կարգը և վկայականի ձևը սահմանելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշումը
(28.02.2013 թ. N 187-Ն) ընդունելուց հետո հավատարմագրվել է մարզային և համայնքային 34 գրադարան: Հանրային գրադարանների նյութատեխնիկական բազայի զարգացման ծրագրով իրականացվել են հավատարմագրման վկայական ստացած 20 համայնքային գրադարանների վերազինման աշխատանքները (2013 թ.` 10, 2014 թ.` 5, 2015 թ.` 5 գրադարան):
ՀՀ մարզերում ընթերցող-գիրք գրող կապի ամրապնդմանը նպաստող մի շարք մասնավոր և պետական նախաձեռնություններ («Մանկապատանեկան գրքի և երաժշտության շաբաթ», «Հանդիպման վայրը` գրադարան», «Ազգային գրադարանային շաբաթ» և այլ ծրագրեր) դարձել են ավանդական և նպաստում են համայնքային գրադարանների ապակենտրոնացման խնդիրների լուծմանը:
2015 թվականին Գրադարանավարի օրը «Դարձիր գրադարանի բարեկամ» կարգախոսով իրականացվել է արդեն ավանդական դարձած «Հանդիպման վայրը գրադարան» ծրագիրը, որին մասնակցել է 100 գրադարան և կազմակերպվել է 300 միջոցառում: Ծրագրի նպատակն է նպաստել սահմանամերձ համայնքային գրադարանները նոր հրատարակված հայ և համաշխարհային դասական, տեղեկատու, հանրագիտարանային, ուսումնամեթոդական գրականությամբ համալրման գործին: Ծրագրի շրջանակում հավաքված 3000-ից ավելի գրքերը շրջիկ գրադարանով բաշխվել են Տավուշի մարզի Կողբ, Կոթի, Ոսկեպար և Մովսես համայնքների գրադարաններին:
Գրադարանային ոլորտի մասնագետների կարողությունները, հմտությունները զարգացնելու ուղղությամբ շարունակվել են վերապատրաստման դասընթացները: 2014-2015 թվականներին մարզային և համայնքային գրադարանավարների համար Հայաստանի ազգային գրադարանում անցկացված դասընթացներին յուրաքանչյուր տարի մասնակցել է համապատասխանաբար` 90 և 106 գրադարանավար, որն ընդհանուր կազմում է 196: Դա նախորդ 2012-2013 թվականների 174-ի համեմատ աճել է 22-ով:
Միջազգային գրադարանային կազմակերպություններին անդամակցումը կարևոր հարթակ է ոլորտում փոխհամագործակցության և համատեղ ծրագրերի իրականացման համար: Արտերկրի գրադարանների հետ համագործակցությունն իրականացվում է երեք հիմնական ուղղություններով` գրադարանների հայերեն գրքերի և պարբերականների թվայնացում, հրավիրյալ մասնագետների կողմից Հայաստանում վերապատրաստման դասընթացների և տեխնիկական օժանդակություն, թվայնացման ու սպասարկման աշխատանքների իրականացում: Նշված ուղղությունների իրականացման համար կարևոր է նաև միջազգային կազմակերպություններին անդամակցումը, մասնավորապես`
- IFLA (International Federation of Library Assotiations and Institutions - Գրադարանային ասոցիացիաների և ինստիտուտների միջազգային ֆեդերացիա),
- ԲԱԵ (Բիբլիօտեչնայա Ասամբլեյա Եվրազիի - Եվրասիայի գրադարանային ասամբլեա),
- CENL (Foundation Conference of European National Librarians - Եվրոպական ազգային գրադարանների հիմնադրամ)
Գրադարանային ոլորտին 2014-2015 թվականներին ՀՀ պետական բյուջեից հատկացվել է համապատասխանաբար 1,513.0 և 1,761.2 մլն դրամ, իսկ 2016 թվականին նախատեսվել է հատկացնել 1,772.5 մլն դրամ:
Արխիվային գործի բնագավառում բոլոր ծառայությունների մատուցումն իրականացվում է «Հայաստանի ազգային արխիվ» ՊՈԱԿ-ի կողմից, որի գործունեությունն ուղղված է արխիվային փաստաթղթերի պահպանության ապահովմանը, համալրմանը, օգտագործմանը և տեղեկատու-որոնողական ինքնաշխատ համակարգի ստեղծմանը:
2014-2015 թվականներին աճել են ՀՀ ազգային արխիվային հավաքածուի թվայնացման ցուցանիշները` ապահովելով մինչև վերջին տարիները հանրության օգտագործման համար խիստ սահմանափակ համարվող արխիվային փաստաթղթերի մատչելիությունը:
2014-2015 թվականներին համապատասխանաբար վերականգնվել, վերանորոգվել է 323.9 և 326.6 հազար թերթ փաստաթուղթ, կարվել, կազմապատվել 26.5 և 22.7 հազար գործ, արկղավորվել է 25.0 և 35.2 հազար գործ, արխիվը համալրվել է 20.4 և 13.2 հազար գործավարական ու 19.8 և 12.7 հազար անձնակազմի վերաբերյալ գործերով, արխիվ է դիմել 31874 ու 33181 ֆիզիկական և իրավաբանական անձ, արխիվի ընթերցասրահներում աշխատել է 536 և 664 հետազոտող, պատրաստվել է 32 և 32 ռադիոհեռուստատեսային հաղորդում, կազմակերպվել է փաստաթղթերի 6 և 9 ցուցադրություն, տեղեկատու որոնողական համակարգի ստեղծման նպատակով տեղեկությունների էլեկտրոնային շտեմարան է մուտքագրվել 101.6 և 114.2 հազար արխիվային տեղեկություն:
Արխիվային հավաքածուների պահպանության համար պետական բյուջեից 2014-2015 թվականներին հատկացվել է համապատասխանաբար 459.6 և 524.3 մլն դրամ, իսկ 2016 թվականին նախատեսվել է հատկացնել 531.7 մլն դրամ:
Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձաններ
Հուշարձանների և պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման բնագավառում իրականացվող գործընթացները նպատակաուղղվում են հուշարձանների պետական հաշվառմանը, պահպանությանը (այդ թվում` պատմական միջավայրի), ուսումնասիրմանը (այդ թվում` դիտանցում, պեղում), վերականգնմանը, օգտագործմանը և հանրահռչակմանը, ոլորտում առկա հիմնախնդիրների բացահայտմանն ու դրանց լուծմանը:
Ոլորտի իրավական դաշտի կարգավորման ուղղությամբ.
2014 թվականի դեկտեմբերի 17-ին ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընդունվել է «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը (փոփոխվել և լրացվել են գործող օրենքի 21-րդ և 36-րդ հոդվածները), որով ամրագրվել են հուշարձանի տեղափոխման և փոփոխման դեպքերը, պայմանները և պետական կառավարման, տարածքային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները` համապատասխանեցնելով ՀՀ կողմից վավերացված միջազգային կոնվենցիայի պահանջներին:
Պետական հաշվառման ուղղությամբ.
Հանրապետության տարածքում ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակներում հաշվառված են ավելի քան 24250 հուշարձան` խմբավորված շուրջ 7304 պահպանական միավորներում: Պահպանական միավորներից 1809-ը հնագույն, հին և միջնադարյան բնակատեղիներ, ամրոցներ ու ամրապաշտպանական կառույցներ են, 2339-ը` վանական համալիրներ, եկեղեցիներ և մատուռներ: Դրանցում ներառված են հարյուրավոր դամբարանադաշտեր, պատմական գերեզմանոցներ, տարաբնույթ աշխարհիկ կառույցներ, մեմորիալ և մոնումենտալ արվեստի նմուշներ:
ՀՀ կառավարության 2002 թվականի ապրիլի 20-ի «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական հաշվառման, ուսումնասիրման, պահպանության, ամրակայման, նորոգման վերականգնման և օգտագործման կարգը հաստատելու մասին» N 438 որոշմամբ սահմանված կարգի համաձայն ՀՀ մարզերի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակներում ընդգրկելու համար հաստատման են ներկայացված փորձագիտական հանձնաժողովի կողմից նորահայտ հուշարձանի կարգավիճակ ստացած 611 պատմամշակութային օբյեկտների ցուցակները:
2014-2015 թվականներին կազմվել և շահագրգիռ կազմակերպությունների եզրակացության հիման վրա նախարարության փորձագիտական հանձնաժողովի նիստում քննարկվել է նորահայտ 295 օբյեկտի ցուցակ, որից 166-ին տրվել է նորահայտ հուշարձանի կարգավիճակ, 2012-2013 թվականների 112-ի համեմատ:
2014-2015 թվականներին պետական բյուջեի միջոցների հաշվին իրականացվել են 10 հուշարձանի կադաստրային փաստաթղթերի կազմման աշխատանքներ` 2012-2013 թվականների նույն քանակի համեմատ:
«Աջակցություն հայկական պատմամշակութային հուշարձանների վավերագրմանը» ծրագրի շրջանակներում իրականացվել են արտերկրում գտնվող հայկական ծագում ունեցող հուշարձանների հաշվառման, ուսումնասիրման, վավերագրման, վկայագրման աշխատանքները, ինչի արդյունքում 2014-2015 թվականներին հաշվառվել, ուսումնասիրվել, վավերագրվել ու վկայագրվել է 940 հուշարձան, 2012-2013 թվականների 950-ի համեմատ:
Պահպանության ուղղությամբ.
Մշտական ուշադրության կենտրոնում է հանրապետության պատմական բնակավայրերի և պատմական միջավայրերի պահպանությունը:
Լիազորված մարմնի համաձայնեցմանն են ներկայացվում բնակավայրերի քաղաքաշինական, ծրագրային և տարածական պլանավորման ու պահպանական գոտիների տարածքներում կառուցապատման նախագծային փաստաթղթերը, որոնցից 2014-2015 թվականներին ուսումնասիրվել և եզրակացություն է տրվել`
- 56 համայնքների գլխավոր հատակագծերի և դրանցում փոփոխություններ կատարելու առաջադրանքներին` 2012-2013 թվականների 24-ի համեմատ,
- 7 համայնքների գլխավոր հատակագծերի և 75 համայնքների գլխավոր հատակագծերում փոփոխություններ կատարելու նախագծային փաստաթղթերին` 2012-2013 թվականների 44-ի համեմատ,
- ՀՀ համայնքների հողերի օգտագործման 470 ժամանակավոր սխեմաներում հողերի կատեգորիաների փոփոխություններին` 2012-2013 թվականների 249-ի համեմատ:
Շարունակվում են հուշարձանների պահպանական գոտիների նախագծերի կազմման աշխատանքները: Նոր ձևաչափով կազմվել և թողարկվել են ավելի քան 3346 պահպանական գոտիներ, որոնցից հաստատվել է 2232-ը:
Մինչ օրս հուշարձանների սեփականատերերի, ինչպես նաև հողօգտագործողների կողմից օրենքով պահանջվող պարտավորագրեր են տվել մոտավորապես 190 իրավաբանական և ֆիզիկական անձինք:
ՈՒսումնասիրման ուղղությամբ.
Ելնելով վերականգնման կարիք ունեցող հուշարձանների մեծ քանակից` առաջնահերթ վերականգնվող հուշարձանների ճիշտ ընտրության համար 2009 թվականից մեկնարկել է առավել վտանգված հուշարձանների տեխնիկական վիճակի դիտանցման ծրագիրը, որի արդյունքում 2009-2010 թվականներին կազմվել է 26-ական, 2011 թվականին` 13, 2012-2015 թվականներին` 25-ական հուշարձանի փաթեթ:
2014-2015 թվականներին միջգերատեսչական հնագիտական հանձնաժողովի կողմից քննարկվել և հետախուզման ու պեղման աշխատանքների իրականացման դրական եզրակացություն է ստացել 103 հայտ` 2012-2013 թվականների 119-ի համեմատ: Դրանցից պեղումներ են իրականացվել հրատապ ուսումնասիրման կարիք ունեցող համապատասխանաբար, 5 և 4 հուշարձաններում, ընդ որում, 2014 թվականին պեղված հուշարձաններից 5-ում, իսկ 2015 թվականին` 3-ում կատարված աշխատանքներն արդեն իրականացվել են որպես վերականգնման համար պարտադիր նախնական փուլ:
Հաշվի առնելով վթարային վիճակում գտնվող և հրատապ միջամտության կարիք ունեցող հուշարձանների մեծ քանակը` միաժամանակ առաջնահերթության կարգով որոշների միջամտման անհրաժեշտությունը /համաձայն դիտանցման տվյալների/, նախատեսվել է ընտրվածները ենթարկել գիտական ուսումնասիրության, որը պետք է նախորդի նախագծմանը և հիմք ծառայի դրա համար:
Վերականգնման ուղղությամբ.
Հուշարձանների ամրակայման, նորոգման և վերականգնման գիտանախագծային փաստաթղթերի կազմումը նախատեսում է կատարել հուշարձանի ու դրա տարածքի վավերագրման (տեղագրական հանույթ, չափագրություն, լուսանկարահանում) և ուսումնասիրման (մատենագրական, արխիվային, գիտահետազոտական աղբյուրներից նյութերի հավաքում, հնագիտական, երկրաբանական, նյութագիտական հետազոտություններ) աշխատանքներ:
2014-2015 թվականներին նախարարության գիտամեթոդական խորհրդի 19 նիստում քննարկվել է հուշարձանների ամրակայման, նորոգման և վերականգնման (այդ թվում` փոփոխման) 81 նախագիծ, որոնցից 37-ը համաձայնեցվել, իսկ 24-ը` վերադարձվել, 2012-2013 թվականների համապատասխանաբար` 69-ի, 40-ի և 16-ի համեմատ:
Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրում ներառված հուշարձանների ամրակայման, նորոգման և վերականգնման ընտրությունը պայմանավորված է հետևյալ մոտեցումներով`
- դիտանցման արդյունքում հրատապ վերականգնման անհրաժեշտությամբ` հուշարձանների վերականգնում,
- մարզերում համաչափության սկզբունքի պահպանություն,
- ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվածություն,
- պետություն-մասնավոր հատվածի համագործակցություն,
- զբոսաշրջությանը խթանող ծրագրի իրականացման անհրաժեշտություն:
2005-2015 թվականներին վերականգնման աշխատանքներ են իրականացվել շուրջ 67 հուշարձաններում, այդ թվում` վերականգնվել և ավարտին է հասցվել 26 հուշարձան: 2014-2015 թվականին «Հուշարձանների ամրակայում, նորոգում և վերականգնում» ծրագրով շարունակվել են նախորդ տարիներին սկսած և մեկնարկել է նոր հուշարձանների վերականգնման` 43, գիտանախագծային փաստաթղթերի կազմման` 19, վավերագրման և ուսումնասիրման (պեղման)` 17 աշխատանքներ, 2012-2013 թվականների համապատասխանաբար` 30-ի, 10-ի և 8-ի համեմատ: Հուշարձանների վերականգնման աշխատանքներում ընդգրկվել են նաև աշխարհիկ կառույցներ` բերդեր, ամրոցներ, կամուրջներ, կառուցվում են հուշարձաններին մոտեցման ճանապարհներ:
Միջոցներ են ձեռնարկվել հանրապետությունում բնակվող ազգային փոքրամասնությունների պատմամշակութային հուշարձանների վերականգնման և պահպանման ուղղությամբ: 2013 թվականին ներկայացված նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի հիման վրա հանրապետությունում ազգային փոքրամասնություններին պատկանող 14 եկեղեցիներից 3-ին տրվել է համաձայնություն` 2014-2015 թվականներին եկեղեցական համայնքի միջոցներով վերականգնողական աշխատանքներ իրականացնելու համար:
Պետություն-մասնավոր համագործակցությամբ իրականացվել են 8 պատմաճարտարապետական հուշարձանների ուսումնասիրման, ամրակայման, նորոգման և վերականգնման նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի մշակման դրանց իրականացման աշխատանքներ: 2009-2015 թվականներին նույն համագործակցությամբ իրականացվել են 19 (մոնումենտալ արվեստի հուշարձաններ) որմնանկարների ամրակայման, նորոգման և վերականգնման աշխատանքներ:
Պետություն-մասնավոր հատված համագործակցության շրջանակներում մշակվել է նախագծային և վերականգնողական աշխատանքների հուշագրի օրինակելի ձևը, ինչպես նաև կազմվել են 5 հուշարձանների նախագծման և վերականգնման համատեղ կատարվելիք աշխատանքների հուշագրերը:
Վերոհիշյալ գործընթացն անկասկած հնարավորություն կընձեռի ՀՀ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կատարված ուսումնասիրությունների և նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի առկայությամբ նորովի վերաիմաստավորել հայոց պատմամշակութային անշարժ ժառանգության պահպանմանը նպատակաուղղված վերականգնողական գործընթացները, ընդլայնել այդ նպատակով իրականացվող ծրագրերի շահառուների շրջանակը, բարձրացնել հասարակական, միջազգային կազմակերպությունների, անհատ բարերարների, համայնքի բնակչության ներգրավվածության մասնակցության աստիճանը: Այն կարևոր խթան կարող է լինել նաև պատմամշակութային հուշարձանների պահպանության, վերականգնման, նպատակային օգտագործման, հանրահռչակման, զբոսաշրջությանը նվիրված հեռանկարային ծրագրերի մշակման ու դրանց իրականացման աշխատանքներին:
Օգտագործման և հանրահռչակման ուղղությամբ.
ՀՀ կառավարության որդեգրած քաղաքականության արդյունքում այսօր արդեն 192 միջնադարյան եկեղեցիներ օգտագործման են վերադարձվել Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն, իսկ ՀՀ տարածքում գտնվող օտարման ենթակա հանրապետական և տեղական նշանակության տարբեր բնույթի բազմաթիվ հուշարձաններ տրված են համայնքներին, ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց` սեփականության կամ օգտագործման իրավունքով:
Հայկական հուշարձանների համահավաք տեղեկատվական շտեմարանի հիմնական աշխատանքներն ավարտված են, մուտքագրվել են 24250 գիտական քարտերի տվյալներ: Շտեմարանը գործում է www.armmonuments.am էլեկտրոնային հասցեով, որտեղ տեղադրված է պատմամշակութային հուշարձանների վերաբերյալ ամբողջական տեղեկույթը, ինչն արագ իրազեկման հնարավորություն է ապահովում և պարբերաբար թարմացվում է:
Յուրաքանչյուր տարի ՀՀ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին հրատարակվում է «Հուշարձան» տարեգիրքը:
Հուշարձանների պահպանության և օգտագործման ոլորտին 2014-2015 թվականներին հատկացվել է համապատասխանաբար 381.4 և 449.0 մլն դրամ, այդ թվում` հուշարձանների վերականգնման համար` 232.0 և 275.9 մլն դրամ, իսկ 2016 թվականին նախատեսվել է հատկացնել 473.5 մլն դրամ, այդ թվում` հուշարձանների վերականգնման համար` 300 մլն դրամ:
-----------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում