040.0036.270111
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
20 հունվարի 2011 թվականի N 36-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ` ԱՆՀԱՊԱՂ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԵՐԻ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ՈՒ ԿԱԶՄՄԱՆ ՉԱՓՈՐՈՇԻՉՆԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԿԱԶՄՎԱԾ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՑԱՆԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(3-րդ մաս)
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|10|Ստվերների |Ժողովրդական|Ավանդական |Ստվերների |Տարրի |Ստվերների |
| |տիկնիկային|թատրոն |ստվերների |թատրոնը |կրողներն |տիկնիկային |
| |թատրոն | |տիկնիկային |ձևավորվել |են |թատրոնի |
| | | |թատրոնի |է դեռ անտիկ|«Այրոգի» |ժողովրդական|
| | | |ցուցադրման |շրջանում: |ստվերների |կատարողական|
| | | |վայրում |Համարվում է|թատրոնը, |արվեստի |
| | | |կախվել է մուգ|Արևելք- |ՀՀ |փորձառու- |
| | | |գույնի, 2 քմ |Արևմուտք |Արագածոտնի|թյունը, որը|
| | | |չափի |պատմամշա- |մարզի |ժամանակի |
| | | |վարագույր, |կութային |Բյուրական |ընթացքում |
| | | |որի աջ ու ձախ|փոխառնչու- |համայնքում|դուրս էր |
| | | |կողմերն |թյան |«Տոնացույց|մղվել |
| | | |ամրացվել են |արդյունք: |ավանդական |ժողովրդական|
| | | |պատից պատ |Հայտնի է |տոների |տոնական |
| | | |կապված |եղել |վերա- |մշակույթից`|
| | | |պարանին: |«Ղարագյոզ» |ծնունդ» |պահպանվել |
| | | |Վարագույրի |անվանմամբ` |կրթամշա- |ու |
| | | |մեջտեղում |որպես |կութային |փոխանցվել է|
| | | |կարվել է 1000|ժողովրդա- |հասարա- |միայն |
| | | |մմ x 600 մմ |պրոֆեսիոնալ|կական |սակավաթիվ |
| | | |մեծությամբ |տիկնիկային |կազմակեր- |շահագրգիռ |
| | | |սպիտակ քաթան,|թատրոն: |պության |անհատների |
| | | |որը ծառայել է|«Ղարագյոզի»|կողմից |գիտելիքների|
| | | |որպես էկրան: |արմատները |հիմնադրված|ու հմտու- |
| | | |Ներսի կողմից |տեսանելի են|թատրոնը, |թյունների |
| | | |էկրանի |հայ վարձակ |ինչպես |շնորհիվ: |
| | | |ներքևի եզրի |դերասանու- |նաև |20-րդ դարի |
| | | |մոտ դրվել է |հիների և |թատրոնի |ընթացքում |
| | | |հատուկ |գուսանների |սաները և |շատ |
| | | |պատրաստված |վիպասանու- |այն |ավանդական |
| | | |արկղ, որի |թյան, |կիրառող |տոներ |
| | | |մակերեսին |հեթանոսական|համայնքի |կորցրեցին |
| | | |տեղադրվել է |առասպելների|բնակչու- |իրենց |
| | | |յուղի ճրագը, |մեջ, որոնց |թյունը: |երբեմնի |
| | | |նավթի լամպը |մասին | |դերը: |
| | | |կամ |վկայում են | |Ավանդույթ- |
| | | |ճարպամոմը: |հայ | |ների |
| | | |Այդ մակերեսը |մատենագրու-| |մոռացման և |
| | | |կարող էր |թյան | |նոր տեխնո- |
| | | |լինել |էջերում | |լոգիաների ի|
| | | |հորիզոնական |լայնորեն | |հայտ գալուն|
| | | |կամ էլ |սփռված | |զուգահեռ |
| | | |ունենար |հիշատակու- | |մշակութային|
| | | |թեքություն` |թյունները, | |տարբեր |
| | | |որպեսզի |ինչպես նաև | |ուղղու- |
| | | |էկրանի |բանահյու- | |թյուններ |
| | | |հակառակ |սական | |կորցրեցին |
| | | |ուղղությամբ |նյութերը: | |իրենց |
| | | |տիկնիկներ |Թեմային | |կենսունա- |
| | | |խաղացնողի |անդրադարձել| |կությունը, |
| | | |ձեռքերի |են ինչպես | |այդ թվում |
| | | |ստվերները |հայ | |նաև` |
| | | |չերևան (սա |(Գ. Լևո- | |ստվերների |
| | | |այն դեպքում, |նյան, | |թատրոնը: |
| | | |երբ |Գ. Գոյան, | |Կինեմատոգ- |
| | | |օգտագործվում |Գ. Ստեփա- | |րաֆիայի, |
| | | |էր լույսի մի |նյան, | |ռադիոյի, |
| | | |քանի |Ժ. Խաչա- | |հեռուստա- |
| | | |աղբյուր): |տրյան, | |տեսության, |
| | | |Տիկնիկները |Է. Պետրո- | |անիմացիայի |
| | | |հպվում են |սյան, | |զարգացումը |
| | | |էկրանին և |Վ. Փափա- | |նույնպես |
| | | |խաղացվում |զյան), | |նպաստեց |
| | | |լույսի |այնպես էլ | |թատրոնի այս|
| | | |աղբյուրի ու |օտար (Վ. | |տեսակի |
| | | |էկրանի միջև: |Մինորսկի, | |նկատմամբ |
| | | |Հանդիսատեսի |Ֆ.Կրիժիցկի,| |հետաքրքրու-|
| | | |կողմից |Ի.Կունեշ, | |թյան |
| | | |երևում են |Գ.Յակոբ, | |նվազմանը: |
| | | |միայն խաղացող|Մ. Ռեգվանի,| |Արդյունքում|
| | | |տիկնիկների |Մ.Անդ, | |ընդհատվեց |
| | | |ստվերները: |Օ.Շպիս, | |ավանդույթի |
| | | |Դրսի կողմից` |Ա.Թալասսո, | |սերնդե- |
| | | |վարագույրի |Ն.Մարտինո- | |սերունդ |
| | | |մոտ նստում |վիչ, Տ. | |փոխանցման |
| | | |էին |Պուտինցևա, | |շղթան: |
| | | |երաժիշտները: |Ի.Գրիշաշվի-| |Ներկայում |
| | | |Եղել են |լի) | |անհրաժեշ- |
| | | |խաղացնողներ, |հետազոտող- | |տություն է |
| | | |որոնք |ներ, հիմնա-| |ստվերների |
| | | |ներկայացումից|կանում` | |տիկնիկային |
| | | |առաջ |թատերագետ- | |թատրոնի |
| | | |հանդիսատեսին |ներ: | |պահպանու- |
| | | |ներկայացրել |Տվյալներ | |թյան և |
| | | |են |կան, որ | |պաշտպանու- |
| | | |ներկայացման |17-19-րդ | |թյան |
| | | |բովանդակու- |դարերում | |ուղղությամբ|
| | | |թյունը` հետո |թատրոնի հայ| |տարվող |
| | | |միայն անցել |ժողովրդական| |աշխատանք- |
| | | |ներկայացման |վարպետները | |ների |
| | | |ցուցադրմանը: |«Ղարագյոզ» | |իրականա- |
| | | |Թատրոնի |են | |ցումը` |
| | | |տիկնիկները |ներկայացրել| |որպես |
| | | |պատրաստվում |ոչ միայն | |հայկական |
| | | |են էշի, |Կոստանդնու-| |ավանդական |
| | | |հորթի, |պոլսում, | |մշակույթի |
| | | |եղջերուի կամ |Անկարայում,| |կարևորա- |
| | | |ուղտի մշակված|Բուրսայում,| |գույն |
| | | |կաշվից, տափակ|Տրապիզո- | |դրսևորում |
| | | |են և |նում, այլև | |և |
| | | |խաղացվում են |Հայաստանի | |ժողովրդական|
| | | |փայտե շյուղի |մշակութային| |տոների |
| | | |միջոցով: |կենտրոննե- | |բաղկացուցիչ|
| | | |Տիկնիկների |րում, | |մաս: |
| | | |տարբեր |ինչպես | | |
| | | |մասերը, որպես|նաև` | | |
| | | |կանոն, |Թիֆլիսում, | | |
| | | |կտրատվում են |Բաքվում, | | |
| | | |առանձին և |Ախալցխա- | | |
| | | |իրար են |յում, | | |
| | | |միացվում |Շուշիում, | | |
| | | |ոչխարի բարակ |Գյանջայում:| | |
| | | |ու նուրբ |Հայաստանում| | |
| | | |աղիներից |«Ղարագյոզի»| | |
| | | |պատրաստված |արմատավոր- | | |
| | | |թելերով: |ման վառ | | |
| | | |Տիկնիկի |վկայություն| | |
| | | |մեջտեղի |ներից է | | |
| | | |մասում և/կամ |տիկնիկավար | | |
| | | |շարժական |Թումասյան- | | |
| | | |մասերին |ների | | |
| | | |շյուղն |գերդաստանի | | |
| | | |ամրացնելու |գործունեու-| | |
| | | |տեղում |թյունը | | |
| | | |տիկնիկը |վերջին 150 | | |
| | | |հաստացվում է |տարում | | |
| | | |կաշվից մի |Ջավախքում: | | |
| | | |քանի շերտ |Ներկայացման| | |
| | | |ավելացնելու |ձևի | | |
| | | |միջոցով: |առումով | | |
| | | |Հաստացված |թատրոնը | | |
| | | |մասում անցք է|գործնակա- | | |
| | | |արվում, |նում մնացել| | |
| | | |որպեսզի |է անփոփոխ: | | |
| | | |խաղացնողը |Փոփոխվել են| | |
| | | |կարողանա սուր|սյուժեները`| | |
| | | |ծայրով փայտի |պահպանելով | | |
| | | |շյուղն |հերոսների | | |
| | | |ամրացնել |կերպարները:| | |
| | | |տիկնիկին: |Բանահավաք | | |
| | | |Խաղացնողը |Ժ.Խաչատ- | | |
| | | |շյուղի |րյանը դեռ | | |
| | | |միջոցով |1960-ական | | |
| | | |շարժում, |թթ. | | |
| | | |խաղացնում է |Ջավախքում | | |
| | | |տիկնիկը: |ստվերների | | |
| | | |Շյուղը բարակ |տիկնիկային | | |
| | | |է, որպեսզի |թատրոնի | | |
| | | |ստվերը չերևա |վարպետ ու | | |
| | | |էկրանին, մոտ |խաղացնող Խ.| | |
| | | |50 սմ |Թումասյանից| | |
| | | |երկարությամբ:|գրանցել է | | |
| | | |Տիկնիկների |ստվերների | | |
| | | |չափը` 19-30 |թատրոնի | | |
| | | |սմ. տափակ են,|սյուժեները,| | |
| | | |ներկվում են |իսկ նրա | | |
| | | |սև գույնով` |տիկնիկները | | |
| | | |լույսի |հանձնվել են| | |
| | | |անդրադարձից |Սարդարապատի| | |
| | | |խուսափելու |պատմության | | |
| | | |համար: |թանգարանին,| | |
| | | |Կան նաև |որտեղ և | | |
| | | |կաշվի մեկ |պահպանվում | | |
| | | |կտորից |են: | | |
| | | |պատրաստված |Կան նաև | | |
| | | |տիկնիկներ, |տեղեկու- | | |
| | | |առանց |թյուններ | | |
| | | |շարժական |ստվերների | | |
| | | |մասերի: |թատրոն | | |
| | | |Խաղացնողը |խաղացնող | | |
| | | |ներկայացման |Մելքոնյան | | |
| | | |ընթացքում |Հովհաննեսի | | |
| | | |օգտագործում է|(Մելքոնենց | | |
| | | |տարբեր |Հովհաննես) | | |
| | | |գործիքներ |մասին, որը | | |
| | | |(զանգեր, |մինչև | | |
| | | |սուլիչներ և |1962թ. | | |
| | | |այլն), |ներկայա- | | |
| | | |հագնում է |ցումներով | | |
| | | |փայտից հատուկ|հանդես է | | |
| | | |նալիկներ` |եկել | | |
| | | |ներկայացման |Լոռիում և | | |
| | | |ձայնային |Շիրակում: | | |
| | | |ձևավորման |Մելքոնենց | | |
| | | |համար: |Հովհաննեսի | | |
| | | |Ներկայացումը |ցուցադրման | | |
| | | |տրվում է |տեխնիկան, | | |
| | | |ընդմիջում- |տիկնիկները,| | |
| | | |ներով կամ |լուսավորու-| | |
| | | |առանց |թյունը, | | |
| | | |ընդմիջման, |սյուժեները | | |
| | | |որի տևողու- |տարբերվում | | |
| | | |թյունը կարող |էին Խ. | | |
| | | |է հասնել մի |Թումասյանի | | |
| | | |քանի ժամի: |ներկայա- | | |
| | | | |ցումներից | | |
| | | | |իրենց | | |
| | | | |սյուժեներով| | |
| | | | |և ոճով: | | |
| | | | |1983 թ. | | |
| | | | |մինչ այսօր | | |
| | | | |թատրոնի այս| | |
| | | | |տեսակը | | |
| | | | |ցուցադրվում| | |
| | | | |է «Այրուձի»| | |
| | | | |արշավախմբի | | |
| | | | |«Այրոգի» | | |
| | | | |ստվերների | | |
| | | | |և այլ | | |
| | | | |թատրոն- | | |
| | | | |ներում, | | |
| | | | |որտեղ | | |
| | | | |ավանդական | | |
| | | | |սյուժեներին| | |
| | | | |զուգահեռ | | |
| | | | |ժամանակակից| | |
| | | | |թեմաներով | | |
| | | | |ներկայա- | | |
| | | | |ցումներ են | | |
| | | | |բեմադրվում:| | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|11|Պարկապզուկ|Ժողովրդական|Նվագարանային |Հայկական |Նվագարանի |Պարկապզուկը|
| |(տիկ) |նվագարա- |արվեստը հայ |մշակույթում|կրողները |կատարողական|
| | |նային |ավանդական |պարկապզուկը|նվագարանա-|ավանդույթի |
| | |արվեստ |ժողովրդական |հայտնի է |գործ |կորստյան |
| | | |երաժշտության |եղել վաղ |վարպետներն|իմաստով |
| | | |կարևոր |միջնադարից:|են, |վտանգված |
| | | |ճյուղերից է: |Հայերի |հովիվները,|նվագարան- |
| | | |Այն |օգտագործած |ինքնուս |ներից է: |
| | | |բնորոշվում է |նվագարան- |նվագածու- |Այն |
| | | |նվագարանային |ների մասին |ները և |հետզհետե |
| | | |բոլոր խմբերի |բազում |երաժիշտ- |դուրս է |
| | | |(հարվածային, |վկայու- |ները: |մղվում |
| | | |փողային, |թյուններ |Խորհրդային|ժողովրդական|
| | | |լարային) |կան |տարիներին |մշակույթից`|
| | | |առկայությամբ |միջնադարյան|նվագավար |վերջին |
| | | |և մշակույթի |ձեռագիր |Կառլեն |հարյուրամ- |
| | | |տարբեր |մատյան- |Միրզոյանը |յակի |
| | | |ոլորտներում |ներում և |ստեղծել էր|ընթացքում |
| | | |(արտադրական, |մանրանկար- |«Տկզար» |տեղի |
| | | |կենցաղային, |ներում, |կոչվող |ունեցած |
| | | |ծիսական, |որտեղ |նվագախում-|բուռն |
| | | |ռազմական) |պատկերված |բը, որում |փոփոխու- |
| | | |կիրառման լայն|են կին և |ընդգրկված |թյունների, |
| | | |շրջանակով: |տղամարդ |էր նաև |տոնածիսական|
| | | |Ավանդական |նվագածու- |պարկապզուկ|ավանդույթի |
| | | |փողային |ներ` |նվագարանը:|կորստյան |
| | | |նվագարաններից|գեղջկական |Այն երբեմն|հետևանքով: |
| | | |իր ինքնատիպ |տարբեր |հնչում է |Պարկապզուկի|
| | | |կառուցվածքով,|հանդերձանք-|նաև |վերադարձը |
| | | |հնչողությամբ |ներով: |ազգային |ժողովրդական|
| | | |և կատարողա- |Պարկապզուկը|երգի ու |մշակույթ և |
| | | |կան հնարա- |շրջիկ |պարի |դրա կենսու-|
| | | |վորություն- |երաժիշտների|համույթ- |նակության |
| | | |ներով մեծ |մենաշնորհն |ներում: |ապահովումը |
| | | |հետաքրքրու- |է եղել: Այն|Կարելի է |ժամանակի |
| | | |թյուն է |զվարթ |հանդիպել |պահանջն է: |
| | | |ներկայացնում |մթնոլորտ է |Շիրակի և |Այն կարող է|
| | | |պարկապզուկը: |ստեղծել |Արմավիրի |իրականացվել|
| | | |Այս նվագարանը|լարախաղաց- |մարզերի |մարզերում |
| | | |ժողովրդի մեջ |ների և |գյուղերում|ապրող |
| | | |անվանվում է |նրանց շուրջ|ու Ջավախքի|պարկապզուկ |
| | | |նաև |հավաքված |հայկական |նվագողների |
| | | |պարկապկու կամ|մարդկանց |բնակավայ- |և նվագա- |
| | | |տիկ, իսկ |համար: |րերում: |րանագործ- |
| | | |երաժիշտը` |Դվինի |Պարկապզուկ|ների |
| | | |տկզար կամ |պեղումներից|պատրաստող |մասին |
| | | |տկճոր: |հայտնաբեր- |վարպետ- |տվյալներն ի|
| | | |Նվագարանը |վել է |ներից |մի բերելով,|
| | | |բաղկացած է |պարկապզուկի|հայտնի է |ինչպես նաև |
| | | |իրանից (պարկ)|ոսկրե |նվագարանա-|գործիքի |
| | | |և եղեգնյա |մունդշտուկ |գործ Ռ. |պատրաստման |
| | | |լեզվակավոր |(10-րդ |Ռուշանյանը|ու |
| | | |սրինգներից: |դար): | |կատարողական|
| | | |Պարկը |Պարկապզուկի| |հմտություն-|
| | | |ձևավորվում է|տարածվածու-| |ներին |
| | | |մորթազերծ |թյան մասին | |տիրապետելու|
| | | |արված այծի |են վկայում | |արվեստը |
| | | |(երբեմն նաև |նվագարաններ| |երիտասարդ |
| | | |ոչխարի, |պատկերող | |նվագարանա- |
| | | |հորթի) |տապանաքա- | |գործ |
| | | |ամբողջական |րերը, որոնք| |վարպետներին|
| | | |տկից: |հանդիպում | |ու երաժիշտ-|
| | | |Կենդանու |են | |ներին |
| | | |առջևի ձախ |Հայաստանի | |փոխանցելու |
| | | |ոտքի անցքի |տարբեր | |միջոցով: |
| | | |տեղում, |շրջաննե- | |Պարկապզուկի|
| | | |հատուկ |րում: Այս | |վերաբերյալ |
| | | |փորվածքով |նվագարանի | |գիտելիքների|
| | | |գլանաձև |բացառիկ | |և հմտու- |
| | | |հիմքի (նավ) |պատկերաքան-| |թյունների |
| | | |մեջ |դակ կա | |փոխանցումն |
| | | |տեղադրվում են|Դարալագյազի| |ապահովելու |
| | | |հնգական |Կարախվանք | |համար |
| | | |ձայնանցքով |գյուղի | |նպատակա- |
| | | |նվագափողերը |գերեզմանա- | |հարմար |
| | | |(ձայնափող), |տան տապանա-| |կլինի |
| | | |իսկ աջ ոտքի |քարերից | |երաժշտական |
| | | |տեղի անցքի |մեկի վրա | |դպրոցների |
| | | |մեջ հագցվում |(13-րդ | |և ուսումնա|
| | | |է մունդշտու- |դար): | |րանների |
| | | |կավոր |Մատենագրա- | |փողային |
| | | |փչանցքը: |կան | |բաժինների |
| | | |Ձայնափողերի |տվյալներով`| |ուսանողների|
| | | |ծայրերը |պարկապզուկը| |համար |
| | | |հագցվում են |հայոց | |նվագարանի |
| | | |կենդանու |կենցաղի | |ուսուցման |
| | | |եղջյուրի նեղ |անբաժանելի | |դասընթացներ|
| | | |մասի մեջ, իսկ|մասն է | |կազմակերպել|
| | | |լայն մասն |կազմել: Այդ| | |
| | | |ազատ է |մասին են | | |
| | | |թողնվում` |վկայում | | |
| | | |ձայնը հնչեղ |պատմիչներ | | |
| | | |դարձնելու և |Ագաթանգե- | | |
| | | |տարածելու |ղոսը, | | |
| | | |նպատակով: |Բուզանդը, | | |
| | | |Կենդանու |Եղիշեն, | | |
| | | |հետևի ոտքերի|Խորենացին, | | |
| | | |տեղի և վզի |Սեբեոսը, | | |
| | | |անցքերը |Նարեկացին | | |
| | | |ներսից |և այլ | | |
| | | |կապվում են: |պատմագիրներ| | |
| | | |Պարկի մեջ |ու երաժիշտ-| | |
| | | |հավաքված օդը |բանաստեղծ- | | |
| | | |երաժշտին |ներ: | | |
| | | |հնարավորու- |Նվագարանի | | |
| | | |թյուն է տալիս|բնութագըր- | | |
| | | |այն տեղադրել |մանը հակիրճ| | |
| | | |թևի տակ, |անդրադարձել| | |
| | | |արմունկով |է նաև | | |
| | | |հավասարապես |15-րդ դարի | | |
| | | |օդ մղել դեպի |հայ | | |
| | | |փողերը և |մատենագիր | | |
| | | |ազատ ձեռքերով|Առաքել | | |
| | | |նվագել կամ |Սյունեցին: | | |
| | | |պարել, իսկ |Ավելի ուշ | | |
| | | |բերանով` |նվագարանի | | |
| | | |երգել: |մասին | | |
| | | |Հայաստանում |տվյալներ են| | |
| | | |տարածված են |հրատարակել | | |
| | | |պարկապզուկի |նաև | | |
| | | |միափող և |երաժշտագետ | | |
| | | |երկփող |Արամ | | |
| | | |տեսակները: |Քոչարյանը, | | |
| | | |Երկփող |պարագետ | | |
| | | |պարկապզուկի |Սրբուհի | | |
| | | |շնորհիվ |Լիսիցյանը | | |
| | | |տկզարը |և այլք: | | |
| | | |կարողանում է |19-20-րդ | | |
| | | |միաժամանակ |դարերի | | |
| | | |հնչեցնել մայր|դաշտային | | |
| | | |մեղեդին և |ազգագրական | | |
| | | |ինքն իրեն |գրառումների| | |
| | | |նվագակցել |և | | |
| | | |(դամ պահել): |ձայնագրված | | |
| | | |Այս հնագույն |նվագների | | |
| | | |նվագարանը |հիման վրա | | |
| | | |տարածված էր |կարելի է | | |
| | | |գյուղական |փաստել, որ | | |
| | | |շրջիկ |պարկապզուկը| | |
| | | |նվագածուների |գերազանցա- | | |
| | | |շրջանում, որի|պես | | |
| | | |միջոցով նրանք|կիրառվել է | | |
| | | |կարողանում |գեղջկական | | |
| | | |էին |կենցաղում, | | |
| | | |միաժամանակ |եղել է | | |
| | | |երգել, նվագել|ժողովրդական| | |
| | | |և նվագակցել |ժամանցի, | | |
| | | |իրենց և |տոնախմբու- | | |
| | | |պարել: |թյունների, | | |
| | | |Պարկապզուկի |ծիսական | | |
| | | |երգացանկը |տարբեր | | |
| | | |հիմնականում |արարողու- | | |
| | | |կազմում են |թյունների | | |
| | | |ուրախ, |և հատկապես| | |
| | | |պարային |հարսանիք- | | |
| | | |մեղեդիները, |ների | | |
| | | |թեև |ժամանակ | | |
| | | |նվագարանի |հնչող | | |
| | | |տեխնիկական |տարածված | | |
| | | |հնարավորու- |նվագարան- | | |
| | | |թյունները |ներից մեկը,| | |
| | | |թույլ են |լարախաղաց- | | |
| | | |տալիս |ների և | | |
| | | |հնչեցնել նաև |վարժեցրած | | |
| | | |ծորուն |կենդանիների| | |
| | | |նվագներ` |ներկայա- | | |
| | | |միաժամանակ |ցումների | | |
| | | |դամ (ձայնա- |անբաժան | | |
| | | |ռություն) |ուղեկիցը: | | |
| | | |պահելով: |ՀՀ ԳԱԱ | | |
| | | |Աշխարհում |արվեստի | | |
| | | |ամենատարածված|ինստիտուտի | | |
| | | |փողային |և Երևանի | | |
| | | |նվագարաններից|Կոմիտասի | | |
| | | |է, որի այս |անվան | | |
| | | |կամ այն |պետական | | |
| | | |ազգային |կոնսերվա- | | |
| | | |տարատեսակներն|տորիայի | | |
| | | |ունեն փողերի |ժողովրդական| | |
| | | |տարբեր քանակ,|երաժշտու- | | |
| | | |տարբեր |թյան | | |
| | | |հնչյունաշարեր|բաժինների | | |
| | | |և հնչյունա- |ձայնադարան-| | |
| | | |ծավալ: Տարբեր|ներում և | | |
| | | |են նաև |հրատարակած | | |
| | | |նվագարանի |մատենաշա- | | |
| | | |պատրաստման |րերում | | |
| | | |ձևերը: |կարելի է | | |
| | | |Ժողովրդական |գտնել այս | | |
| | | |պարկապզուկ- |նվագարանով | | |
| | | |ների |հնչող | | |
| | | |օրինակներ են |տարբեր | | |
| | | |պահվում Ե. |նվագների և | | |
| | | |Չարենցի անվան|նոտագրված | | |
| | | |գրականության |մեղեդիների | | |
| | | |և արվեստի ու|գրանցում- | | |
| | | |Սարդարապատի |ներ: | | |
| | | |հերոսամարտի |Երաժշտագետ-| | |
| | | |հուշահամալիր,|տեսաբան | | |
| | | |հայոց |Արամ | | |
| | | |ազգագրության |Քոչարյանը | | |
| | | |և |պարկապզուկը| | |
| | | |ազատագրական |համարում է | | |
| | | |պայքարի |երգեհոնի | | |
| | | |պատմության |նախատիպը: | | |
| | | |ազգային | | | |
| | | |թանգարան- | | | |
| | | |ներում, | | | |
| | | |ինչպես նաև | | | |
| | | |ՀՀ տարբեր | | | |
| | | |մարզերի | | | |
| | | |երկրագիտական | | | |
| | | |թանգարան- | | | |
| | | |ներում: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|12|Կոխ |Ժողովրդական|Կոխը հայկական|Կոխը, որպես|Ազգային |Անցյալում |
| |ըմբշամարտ |մարզաձև, |ժողովրդական |հայկական |այս |խաղերի |
| | |մարտախաղ |մարտախաղ է: |ազգային |գոտեմարտը |միջոցով |
| | | |Ավանդական |մենամարտի |պահպանել է|երիտասարդ- |
| | | |ընթացքի |տարատեսակ, |իր |ների դաս- |
| | | |համաձայն` |կազմել է |ավանդական |տիարակու- |
| | | |նախքան մրցելը|նաև |նշանակու- |թյունը |
| | | |հնչում է |ազգային |թյունը ՀՀ |զանազան |
| | | |զուռնայի, |տոնախմբու- |Շիրակի և |մրցախաղե- |
| | | |դուդուկի, |թյունների, |Լոռու մի |րում հաղթած|
| | | |դհոլի |ուխտագնացու|շարք գյու-|տղամարդկանց|
| | | |երաժշտու- |թյունների, |ղերում` |կարևոր |
| | | |թյունը, և |հարսանիք- |հատկապես |պարտականու-|
| | | |կոխի պարային |ների և այլ|Վարդավառի,|թյուններից |
| | | |եղանակի ներքո|հավաքույթ- |Սուրբ Խաչի|է եղել, որի|
| | | |մրցողները դեմ|ների |տոներին և |միջոցով |
| | | |դիմաց պարում |անբաժան |հարսանիք- |զարգանում |
| | | |են, |մասը: |ներին: Այն|էին նրանց |
| | | |այնուհետև |Հայտնի է |տղամարդ- |ֆիզիկական |
| | | |մոտենալով |եղել տարբեր|կային ուժի|ու ռազմական|
| | | |կենտրոնին` |անվանում- |և կենսու-|ունակու- |
| | | |մրցում: Ըստ |ներով` |նակության |թյունները, |
| | | |խաղի |գոտեմարտ, |բարձրացման|և կոփվում |
| | | |կանոնների` |գոտեկռիվ, |խորհուրդ |էր կամքը: |
| | | |մրցողներն |բազմամարտ, |ունի, |Տղամարդկանց|
| | | |իրավունք |մերկակռիվ, |դաստիարա- |վարժվածու- |
| | | |չունեն |չոքակռիվ, |կում է |թյան |
| | | |գոտկատեղից |կուշտրի: |մրցակցային|արդյունք- |
| | | |ներքև |Հայերեն |ոգին, |ները |
| | | |հարվածելու |բարբառնե- |տոկունու- |ցուցադրվում|
| | | |կամ ձեռքերով |րում |թյունն ու |էին ծիսական|
| | | |ոտքերից |գործածական |ճարպկու- |տոներին, |
| | | |բռնելու: Նման|են եղել |թյունը: |հարսանիք- |
| | | |դեպքերում |նաև «կոխ |Հիմնական |ներին և |
| | | |խաղը |կենալ», |կրողը ՀՀ |այլ հանդի- |
| | | |դադարեցվում |«կոխ |բնակչու- |սություն- |
| | | |է` որպես խաղի|բռնել», |թյան |ներին տեղի |
| | | |օրենքների |«կոխ |երիտասարդ |ունեցող |
| | | |խախտում: |պրծնել», |և միջին |մրցակցային |
| | | |Կոխ-գյուլաշ |«կոխ-կոխ |սերունդն |խաղերի |
| | | |մրցախաղում |անել», |է: |միջոցով: |
| | | |հաղթող է |«կօխել», |Ներկայում |Այն իր մեջ |
| | | |ճանաչվում նա,|«կօխիլ», |մարզաձևին |կրում է |
| | | |ում հաջողվում|«գօխել» |բնորոշ |ազգային |
| | | |է մրցակցի |ձևերը: |կանոններին|ոգու |
| | | |մեջքը գետնին |Գոտեմարտերը|համապատաս-|բարձրացման,|
| | | |կպցնել: Որպես|տարածված են|խան` |կենսունա- |
| | | |հաղթանշան` |եղել դեռևս |տարածված է|կության, |
| | | |պարտվողն իր |միջնադարյան|որպես |նոր կյանքի |
| | | |գոտին տալիս է|Հայաստա- |սպորտար- |սկզբի |
| | | |հաղթողին: |նում: |վեստ և |տարբեր |
| | | |Խաղից հետո |Գոյություն |«Հայկական |խորհրդա- |
| | | |հաղթողը |են ունեցել |կոխ |նիշեր, |
| | | |հաղթանակի պար|հատուկ |ըմբշամարտի|կազմակեր- |
| | | |է պարում: |տեղեր, |ֆեդերացիա»|պում է |
| | | |Այնուհետև |որոնք |հասարակա- |մարդուն |
| | | |հաղթողը |կոչվել են |կան կազմա-|որպես |
| | | |պարտավոր է |գուպարատե- |կերպության|անհատ, |
| | | |ընդունել նաև |ղեր, |գործունեու|դաստիարա- |
| | | |այլ |մարզարան- |թյան |կում է |
| | | |մենամարտեր: |ներ, մրցա- |շրջանակում|մրցակցային |
| | | |Այս պատճառով |սպարեզներ: |ապահովում |ոգի, համա- |
| | | |էլ հին |Մրցումները |է այդ |գործակցու- |
| | | |հայկական |կազմակերպել|ավանդական |թյան |
| | | |ավանդական |և |մարզաձևի |ձգտում, |
| | | |հարսանիքները |իրականացրել|կենսունա- |հաղթանակի |
| | | |և տոնախմբու-|են հատուկ |կությունը,|հասնելու |
| | | |թյունները |անձինք |տարածումն |կամք, ճկուն|
| | | |վերածվում էին|(մարտադիր- |ու փոխան- |միտք, |
| | | |կոխի մարտերի:|ներ, գուպա-|ցումը: |փոխօգնու- |
| | | |Ըմբշամարտին |րադիրներ, | |թյան պատ- |
| | | |մրցակիցները |մարտուսույց| |րաստակա- |
| | | |սովորաբար |ներ): | |մություն, |
| | | |ներկայանում |Շիրակում | |ճարպկու- |
| | | |են հատուկ |կոխը առավել| |թյուն, |
| | | |հագուստով, |հայտնի է | |հմտություն |
| | | |որը չուխա են |եղել | |և այլն: |
| | | |անվանում: |գյուլաշ | |Հայաստանում|
| | | |Ծիսական կոխն |անունով և | |տարածված |
| | | |ուներ |յուրահատուկ| |մյուս |
| | | |հասարակական |տեղ է | |խաղերի նման|
| | | |և ընտանեկան |ունեցել | |կոխը ևս |
| | | |հարաբերու- |հարսանիք- | |ժողովրդա- |
| | | |թյունների |ների | |կան, |
| | | |ավանդականու- |ընթացքում | |սերնդե- |
| | | |թյունը |տեղի | |սերունդ |
| | | |վերահաստա- |ունեցող | |ավանդաբար |
| | | |տելու, երբեմն|հարսանեկան | |հաղորդվող |
| | | |նաև նորի |կոխը: | |հասարակական|
| | | |ներմուծումը |Ըմբշամարտը | |ժամանցի ձև |
| | | |հասարակայնաց-|տեղի էր | |է, որը |
| | | |նելու միտում:|ունենում | |անհետացման |
| | | |Հարսանիքնե- |հոծ | |եզրին է, և |
| | | |րին, հարսին |բազմության | |իրապես |
| | | |փեսայի տուն |ներկայու- | |վտանգված է |
| | | |մտցնելու |թյամբ: Այն | |դրա |
| | | |պահին փեսայի |ազգային | |փոխանցումը:|
| | | |տան բակում, |տոնախմբու- | |Ներկայում |
| | | |հարսանքավոր |թյունների, | |համայնք- |
| | | |հանդիսատես- |ուխտագնա- | |ներում շատ |
| | | |ների ոգևորող |ցություն- | |քիչ են կոխ |
| | | |բացականչու- |ների, | |բռնում, և |
| | | |թյունների |հարսանիք- | |կարևորվում |
| | | |ներքո, |ների և այլ| |է դրա |
| | | |երաժշտության`|հավաքույթ- | |պահպանման |
| | | |«կոխի |ների | |անհրաժեշ- |
| | | |եղանակով» կոխ|անբաժան | |տությունը` |
| | | |էին բռնում |մասն է | |որպես |
| | | |փեսայի հայրն |եղել: | |ավանդական |
| | | |ու մայրը: |Յուրաքանչ- | |մարզաձև և |
| | | |Ծիսական կոխն |յուր շրջան | |հայկական ոչ|
| | | |ուներ ավելի |ունեցել է | |նյութական |
| | | |շատ |իր | |մշակութային|
| | | |զվարճանքի, |լավագույն | |ժառանգու- |
| | | |խաղարկային |կոխ-գյուլաշ| |թյան |
| | | |բնույթ, և |կպնողը: | |դրսևո- |
| | | |կոխ բռնածները|Հայոց | |րում:»: |
| | | |իրենց |կենցաղում | | |
| | | |հմտություն- |այս | | |
| | | |ները |մարտախաղը | | |
| | | |ցուցադրում |առավել | | |
| | | |էին կատակով: |կենսունակ է| | |
| | | |Ավանդական |եղել մինչև | | |
| | | |հարսանեկան |20-րդ դարի | | |
| | | |կոխն |կեսերը, | | |
| | | |ավարտվում էր |այնուհետև, | | |
| | | |տղամարդու` |երբ ՀՀ | | |
| | | |հոր |մարզերում | | |
| | | |«հաղթանակով»,|սպորտի | | |
| | | |վերահաստա- |դպրոցներ են| | |
| | | |տելով |բացվել, այն| | |
| | | |ընտանեկան |ներառվել է | | |
| | | |հիերարխիկ |դասավանդվող| | |
| | | |կառուցվածքը, |սպորտաձևե- | | |
| | | |սակայն երբեմն|րի շարքում | | |
| | | |հոր` |և խաղային | | |
| | | |տղամարդու |սկզբունք- | | |
| | | |«թույլտվու- |ների ու | | |
| | | |թյամբ» |օրենքների | | |
| | | |«հաղթում էր» |համաձայն` | | |
| | | |մայրը` |տեղափոխվել | | |
| | | |ցուցադրելով |սպորտային | | |
| | | |ընտանիքի գլխի|արենա` | | |
| | | |հանդուրժողա- |դառնալով | | |
| | | |կանությունը: |միջազգային | | |
| | | |Ծիսականից |պրոֆեսիոնալ| | |
| | | |զատ, գուցե և |սպորտարվեստ| | |
| | | |դրանից առաջ, | | | |
| | | |ըմբշամարտը | | | |
| | | |նաև | | | |
| | | |ամուսնացող | | | |
| | | |զույգի կամ | | | |
| | | |կին-տղամարդ | | | |
| | | |հարաբերու- | | | |
| | | |թյուններում | | | |
| | | |ուժերի | | | |
| | | |հարաբերակցու-| | | |
| | | |թյունը | | | |
| | | |փորձարկելու, | | | |
| | | |հասկանալու | | | |
| | | |միջոց էր, | | | |
| | | |ինչը լավ է | | | |
| | | |երևում | | | |
| | | |«Սասունցի | | | |
| | | |Դավիթ» | | | |
| | | |էպոսում, | | | |
| | | |որտեղ | | | |
| | | |կին-տղամարդ | | | |
| | | |գոտեմարտ է | | | |
| | | |նկարագրված | | | |
| | | |ապագա | | | |
| | | |ամուսիններ | | | |
| | | |Դավիթին և | | | |
| | | |Խանդութին, | | | |
| | | |Դավիթին | | | |
| | | |սիրահարված | | | |
| | | |Չմշկիկ | | | |
| | | |Սուլթանին | | | |
| | | |վերաբերող | | | |
| | | |հատվածներում:| | | |
| | | |Արժեքավոր | | | |
| | | |նկարագրու- | | | |
| | | |թյուն է նաև | | | |
| | | |Հ. Թումանյանի| | | |
| | | |«Անուշ» պոեմի| | | |
| | | |կոխի | | | |
| | | |նկարագրության| | | |
| | | |հատվածը: | | | |
.__________________________________________________________________________.
(2-րդ հավելվածը փոփ. 21.02.2019 թիվ 130-Ն որոշում)