040.0036.270111
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
20 հունվարի 2011 թվականի N 36-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ` ԱՆՀԱՊԱՂ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԵՐԻ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ՈՒ ԿԱԶՄՄԱՆ ՉԱՓՈՐՈՇԻՉՆԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԿԱԶՄՎԱԾ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՑԱՆԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(4-րդ մաս)
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|11|Պարկապզուկ|Ժողովրդական|Նվագարանային |Հայկական |Նվագարանի |Պարկապզուկը|
| |(տիկ) |նվագարա- |արվեստը հայ |մշակույթում|կրողները |կատարողական|
| | |նային |ավանդական |պարկապզուկը|նվագարանա-|ավանդույթի |
| | |արվեստ |ժողովրդական |հայտնի է |գործ |կորստյան |
| | | |երաժշտության |եղել վաղ |վարպետներն|իմաստով |
| | | |կարևոր |միջնադարից:|են, |վտանգված |
| | | |ճյուղերից է: |Հայերի |հովիվները,|նվագարան- |
| | | |Այն |օգտագործած |ինքնուս |ներից է: |
| | | |բնորոշվում է |նվագարան- |նվագածու- |Այն |
| | | |նվագարանային |ների մասին |ները և |հետզհետե |
| | | |բոլոր խմբերի |բազում |երաժիշտ- |դուրս է |
| | | |(հարվածային, |վկայու- |ները: |մղվում |
| | | |փողային, |թյուններ |Խորհրդային|ժողովրդական|
| | | |լարային) |կան |տարիներին |մշակույթից`|
| | | |առկայությամբ |միջնադարյան|նվագավար |վերջին |
| | | |և մշակույթի |ձեռագիր |Կառլեն |հարյուրամ- |
| | | |տարբեր |մատյան- |Միրզոյանը |յակի |
| | | |ոլորտներում |ներում և |ստեղծել էր|ընթացքում |
| | | |(արտադրական, |մանրանկար- |«Տկզար» |տեղի |
| | | |կենցաղային, |ներում, |կոչվող |ունեցած |
| | | |ծիսական, |որտեղ |նվագախում-|բուռն |
| | | |ռազմական) |պատկերված |բը, որում |փոփոխու- |
| | | |կիրառման լայն|են կին և |ընդգրկված |թյունների, |
| | | |շրջանակով: |տղամարդ |էր նաև |տոնածիսական|
| | | |Ավանդական |նվագածու- |պարկապզուկ|ավանդույթի |
| | | |փողային |ներ` |նվագարանը:|կորստյան |
| | | |նվագարաններից|գեղջկական |Այն երբեմն|հետևանքով: |
| | | |իր ինքնատիպ |տարբեր |հնչում է |Պարկապզուկի|
| | | |կառուցվածքով,|հանդերձանք-|նաև |վերադարձը |
| | | |հնչողությամբ |ներով: |ազգային |ժողովրդական|
| | | |և կատարողա- |Պարկապզուկը|երգի ու |մշակույթ և |
| | | |կան հնարա- |շրջիկ |պարի |դրա կենսու-|
| | | |վորություն- |երաժիշտների|համույթ- |նակության |
| | | |ներով մեծ |մենաշնորհն |ներում: |ապահովումը |
| | | |հետաքրքրու- |է եղել: Այն|Կարելի է |ժամանակի |
| | | |թյուն է |զվարթ |հանդիպել |պահանջն է: |
| | | |ներկայացնում |մթնոլորտ է |Շիրակի և |Այն կարող է|
| | | |պարկապզուկը: |ստեղծել |Արմավիրի |իրականացվել|
| | | |Այս նվագարանը|լարախաղաց- |մարզերի |մարզերում |
| | | |ժողովրդի մեջ |ների և |գյուղերում|ապրող |
| | | |անվանվում է |նրանց շուրջ|ու Ջավախքի|պարկապզուկ |
| | | |նաև |հավաքված |հայկական |նվագողների |
| | | |պարկապկու կամ|մարդկանց |բնակավայ- |և նվագա- |
| | | |տիկ, իսկ |համար: |րերում: |րանագործ- |
| | | |երաժիշտը` |Դվինի |Պարկապզուկ|ների |
| | | |տկզար կամ |պեղումներից|պատրաստող |մասին |
| | | |տկճոր: |հայտնաբեր- |վարպետ- |տվյալներն ի|
| | | |Նվագարանը |վել է |ներից |մի բերելով,|
| | | |բաղկացած է |պարկապզուկի|հայտնի է |ինչպես նաև |
| | | |իրանից (պարկ)|ոսկրե |նվագարանա-|գործիքի |
| | | |և եղեգնյա |մունդշտուկ |գործ Ռ. |պատրաստման |
| | | |լեզվակավոր |(10-րդ |Ռուշանյանը|ու |
| | | |սրինգներից: |դար): | |կատարողական|
| | | |Պարկը |Պարկապզուկի| |հմտություն-|
| | | |ձևավորվում է|տարածվածու-| |ներին |
| | | |մորթազերծ |թյան մասին | |տիրապետելու|
| | | |արված այծի |են վկայում | |արվեստը |
| | | |(երբեմն նաև |նվագարաններ| |երիտասարդ |
| | | |ոչխարի, |պատկերող | |նվագարանա- |
| | | |հորթի) |տապանաքա- | |գործ |
| | | |ամբողջական |րերը, որոնք| |վարպետներին|
| | | |տկից: |հանդիպում | |ու երաժիշտ-|
| | | |Կենդանու |են | |ներին |
| | | |առջևի ձախ |Հայաստանի | |փոխանցելու |
| | | |ոտքի անցքի |տարբեր | |միջոցով: |
| | | |տեղում, |շրջաննե- | |Պարկապզուկի|
| | | |հատուկ |րում: Այս | |վերաբերյալ |
| | | |փորվածքով |նվագարանի | |գիտելիքների|
| | | |գլանաձև |բացառիկ | |և հմտու- |
| | | |հիմքի (նավ) |պատկերաքան-| |թյունների |
| | | |մեջ |դակ կա | |փոխանցումն |
| | | |տեղադրվում են|Դարալագյազի| |ապահովելու |
| | | |հնգական |Կարախվանք | |համար |
| | | |ձայնանցքով |գյուղի | |նպատակա- |
| | | |նվագափողերը |գերեզմանա- | |հարմար |
| | | |(ձայնափող), |տան տապանա-| |կլինի |
| | | |իսկ աջ ոտքի |քարերից | |երաժշտական |
| | | |տեղի անցքի |մեկի վրա | |դպրոցների |
| | | |մեջ հագցվում |(13-րդ | |և ուսումնա|
| | | |է մունդշտու- |դար): | |րանների |
| | | |կավոր |Մատենագրա- | |փողային |
| | | |փչանցքը: |կան | |բաժինների |
| | | |Ձայնափողերի |տվյալներով`| |ուսանողների|
| | | |ծայրերը |պարկապզուկը| |համար |
| | | |հագցվում են |հայոց | |նվագարանի |
| | | |կենդանու |կենցաղի | |ուսուցման |
| | | |եղջյուրի նեղ |անբաժանելի | |դասընթացներ|
| | | |մասի մեջ, իսկ|մասն է | |կազմակերպել|
| | | |լայն մասն |կազմել: Այդ| | |
| | | |ազատ է |մասին են | | |
| | | |թողնվում` |վկայում | | |
| | | |ձայնը հնչեղ |պատմիչներ | | |
| | | |դարձնելու և |Ագաթանգե- | | |
| | | |տարածելու |ղոսը, | | |
| | | |նպատակով: |Բուզանդը, | | |
| | | |Կենդանու |Եղիշեն, | | |
| | | |հետևի ոտքերի|Խորենացին, | | |
| | | |տեղի և վզի |Սեբեոսը, | | |
| | | |անցքերը |Նարեկացին | | |
| | | |ներսից |և այլ | | |
| | | |կապվում են: |պատմագիրներ| | |
| | | |Պարկի մեջ |ու երաժիշտ-| | |
| | | |հավաքված օդը |բանաստեղծ- | | |
| | | |երաժշտին |ներ: | | |
| | | |հնարավորու- |Նվագարանի | | |
| | | |թյուն է տալիս|բնութագըր- | | |
| | | |այն տեղադրել |մանը հակիրճ| | |
| | | |թևի տակ, |անդրադարձել| | |
| | | |արմունկով |է նաև | | |
| | | |հավասարապես |15-րդ դարի | | |
| | | |օդ մղել դեպի |հայ | | |
| | | |փողերը և |մատենագիր | | |
| | | |ազատ ձեռքերով|Առաքել | | |
| | | |նվագել կամ |Սյունեցին: | | |
| | | |պարել, իսկ |Ավելի ուշ | | |
| | | |բերանով` |նվագարանի | | |
| | | |երգել: |մասին | | |
| | | |Հայաստանում |տվյալներ են| | |
| | | |տարածված են |հրատարակել | | |
| | | |պարկապզուկի |նաև | | |
| | | |միափող և |երաժշտագետ | | |
| | | |երկփող |Արամ | | |
| | | |տեսակները: |Քոչարյանը, | | |
| | | |Երկփող |պարագետ | | |
| | | |պարկապզուկի |Սրբուհի | | |
| | | |շնորհիվ |Լիսիցյանը | | |
| | | |տկզարը |և այլք: | | |
| | | |կարողանում է |19-20-րդ | | |
| | | |միաժամանակ |դարերի | | |
| | | |հնչեցնել մայր|դաշտային | | |
| | | |մեղեդին և |ազգագրական | | |
| | | |ինքն իրեն |գրառումների| | |
| | | |նվագակցել |և | | |
| | | |(դամ պահել): |ձայնագրված | | |
| | | |Այս հնագույն |նվագների | | |
| | | |նվագարանը |հիման վրա | | |
| | | |տարածված էր |կարելի է | | |
| | | |գյուղական |փաստել, որ | | |
| | | |շրջիկ |պարկապզուկը| | |
| | | |նվագածուների |գերազանցա- | | |
| | | |շրջանում, որի|պես | | |
| | | |միջոցով նրանք|կիրառվել է | | |
| | | |կարողանում |գեղջկական | | |
| | | |էին |կենցաղում, | | |
| | | |միաժամանակ |եղել է | | |
| | | |երգել, նվագել|ժողովրդական| | |
| | | |և նվագակցել |ժամանցի, | | |
| | | |իրենց և |տոնախմբու- | | |
| | | |պարել: |թյունների, | | |
| | | |Պարկապզուկի |ծիսական | | |
| | | |երգացանկը |տարբեր | | |
| | | |հիմնականում |արարողու- | | |
| | | |կազմում են |թյունների | | |
| | | |ուրախ, |և հատկապես| | |
| | | |պարային |հարսանիք- | | |
| | | |մեղեդիները, |ների | | |
| | | |թեև |ժամանակ | | |
| | | |նվագարանի |հնչող | | |
| | | |տեխնիկական |տարածված | | |
| | | |հնարավորու- |նվագարան- | | |
| | | |թյունները |ներից մեկը,| | |
| | | |թույլ են |լարախաղաց- | | |
| | | |տալիս |ների և | | |
| | | |հնչեցնել նաև |վարժեցրած | | |
| | | |ծորուն |կենդանիների| | |
| | | |նվագներ` |ներկայա- | | |
| | | |միաժամանակ |ցումների | | |
| | | |դամ (ձայնա- |անբաժան | | |
| | | |ռություն) |ուղեկիցը: | | |
| | | |պահելով: |ՀՀ ԳԱԱ | | |
| | | |Աշխարհում |արվեստի | | |
| | | |ամենատարածված|ինստիտուտի | | |
| | | |փողային |և Երևանի | | |
| | | |նվագարաններից|Կոմիտասի | | |
| | | |է, որի այս |անվան | | |
| | | |կամ այն |պետական | | |
| | | |ազգային |կոնսերվա- | | |
| | | |տարատեսակներն|տորիայի | | |
| | | |ունեն փողերի |ժողովրդական| | |
| | | |տարբեր քանակ,|երաժշտու- | | |
| | | |տարբեր |թյան | | |
| | | |հնչյունաշարեր|բաժինների | | |
| | | |և հնչյունա- |ձայնադարան-| | |
| | | |ծավալ: Տարբեր|ներում և | | |
| | | |են նաև |հրատարակած | | |
| | | |նվագարանի |մատենաշա- | | |
| | | |պատրաստման |րերում | | |
| | | |ձևերը: |կարելի է | | |
| | | |Ժողովրդական |գտնել այս | | |
| | | |պարկապզուկ- |նվագարանով | | |
| | | |ների |հնչող | | |
| | | |օրինակներ են |տարբեր | | |
| | | |պահվում Ե. |նվագների և | | |
| | | |Չարենցի անվան|նոտագրված | | |
| | | |գրականության |մեղեդիների | | |
| | | |և արվեստի ու|գրանցում- | | |
| | | |Սարդարապատի |ներ: | | |
| | | |հերոսամարտի |Երաժշտագետ-| | |
| | | |հուշահամալիր,|տեսաբան | | |
| | | |հայոց |Արամ | | |
| | | |ազգագրության |Քոչարյանը | | |
| | | |և |պարկապզուկը| | |
| | | |ազատագրական |համարում է | | |
| | | |պայքարի |երգեհոնի | | |
| | | |պատմության |նախատիպը: | | |
| | | |ազգային | | | |
| | | |թանգարան- | | | |
| | | |ներում, | | | |
| | | |ինչպես նաև | | | |
| | | |ՀՀ տարբեր | | | |
| | | |մարզերի | | | |
| | | |երկրագիտական | | | |
| | | |թանգարան- | | | |
| | | |ներում: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|12|Կոխ |Ժողովրդական|Կոխը հայկական|Կոխը, որպես|Ազգային |Անցյալում |
| |ըմբշամարտ |մարզաձև, |ժողովրդական |հայկական |այս |խաղերի |
| | |մարտախաղ |մարտախաղ է: |ազգային |գոտեմարտը |միջոցով |
| | | |Ավանդական |մենամարտի |պահպանել է|երիտասարդ- |
| | | |ընթացքի |տարատեսակ, |իր |ների դաս- |
| | | |համաձայն` |կազմել է |ավանդական |տիարակու- |
| | | |նախքան մրցելը|նաև |նշանակու- |թյունը |
| | | |հնչում է |ազգային |թյունը ՀՀ |զանազան |
| | | |զուռնայի, |տոնախմբու- |Շիրակի և |մրցախաղե- |
| | | |դուդուկի, |թյունների, |Լոռու մի |րում հաղթած|
| | | |դհոլի |ուխտագնացու|շարք գյու-|տղամարդկանց|
| | | |երաժշտու- |թյունների, |ղերում` |կարևոր |
| | | |թյունը, և |հարսանիք- |հատկապես |պարտականու-|
| | | |կոխի պարային |ների և այլ|Վարդավառի,|թյուններից |
| | | |եղանակի ներքո|հավաքույթ- |Սուրբ Խաչի|է եղել, որի|
| | | |մրցողները դեմ|ների |տոներին և |միջոցով |
| | | |դիմաց պարում |անբաժան |հարսանիք- |զարգանում |
| | | |են, |մասը: |ներին: Այն|էին նրանց |
| | | |այնուհետև |Հայտնի է |տղամարդ- |ֆիզիկական |
| | | |մոտենալով |եղել տարբեր|կային ուժի|ու ռազմական|
| | | |կենտրոնին` |անվանում- |և կենսու-|ունակու- |
| | | |մրցում: Ըստ |ներով` |նակության |թյունները, |
| | | |խաղի |գոտեմարտ, |բարձրացման|և կոփվում |
| | | |կանոնների` |գոտեկռիվ, |խորհուրդ |էր կամքը: |
| | | |մրցողներն |բազմամարտ, |ունի, |Տղամարդկանց|
| | | |իրավունք |մերկակռիվ, |դաստիարա- |վարժվածու- |
| | | |չունեն |չոքակռիվ, |կում է |թյան |
| | | |գոտկատեղից |կուշտրի: |մրցակցային|արդյունք- |
| | | |ներքև |Հայերեն |ոգին, |ները |
| | | |հարվածելու |բարբառնե- |տոկունու- |ցուցադրվում|
| | | |կամ ձեռքերով |րում |թյունն ու |էին ծիսական|
| | | |ոտքերից |գործածական |ճարպկու- |տոներին, |
| | | |բռնելու: Նման|են եղել |թյունը: |հարսանիք- |
| | | |դեպքերում |նաև «կոխ |Հիմնական |ներին և |
| | | |խաղը |կենալ», |կրողը ՀՀ |այլ հանդի- |
| | | |դադարեցվում |«կոխ |բնակչու- |սություն- |
| | | |է` որպես խաղի|բռնել», |թյան |ներին տեղի |
| | | |օրենքների |«կոխ |երիտասարդ |ունեցող |
| | | |խախտում: |պրծնել», |և միջին |մրցակցային |
| | | |Կոխ-գյուլաշ |«կոխ-կոխ |սերունդն |խաղերի |
| | | |մրցախաղում |անել», |է: |միջոցով: |
| | | |հաղթող է |«կօխել», |Ներկայում |Այն իր մեջ |
| | | |ճանաչվում նա,|«կօխիլ», |մարզաձևին |կրում է |
| | | |ում հաջողվում|«գօխել» |բնորոշ |ազգային |
| | | |է մրցակցի |ձևերը: |կանոններին|ոգու |
| | | |մեջքը գետնին |Գոտեմարտերը|համապատաս-|բարձրացման,|
| | | |կպցնել: Որպես|տարածված են|խան` |կենսունա- |
| | | |հաղթանշան` |եղել դեռևս |տարածված է|կության, |
| | | |պարտվողն իր |միջնադարյան|որպես |նոր կյանքի |
| | | |գոտին տալիս է|Հայաստա- |սպորտար- |սկզբի |
| | | |հաղթողին: |նում: |վեստ և |տարբեր |
| | | |Խաղից հետո |Գոյություն |«Հայկական |խորհրդա- |
| | | |հաղթողը |են ունեցել |կոխ |նիշեր, |
| | | |հաղթանակի պար|հատուկ |ըմբշամարտի|կազմակեր- |
| | | |է պարում: |տեղեր, |ֆեդերացիա»|պում է |
| | | |Այնուհետև |որոնք |հասարակա- |մարդուն |
| | | |հաղթողը |կոչվել են |կան կազմա-|որպես |
| | | |պարտավոր է |գուպարատե- |կերպության|անհատ, |
| | | |ընդունել նաև |ղեր, |գործունեու|դաստիարա- |
| | | |այլ |մարզարան- |թյան |կում է |
| | | |մենամարտեր: |ներ, մրցա- |շրջանակում|մրցակցային |
| | | |Այս պատճառով |սպարեզներ: |ապահովում |ոգի, համա- |
| | | |էլ հին |Մրցումները |է այդ |գործակցու- |
| | | |հայկական |կազմակերպել|ավանդական |թյան |
| | | |ավանդական |և |մարզաձևի |ձգտում, |
| | | |հարսանիքները |իրականացրել|կենսունա- |հաղթանակի |
| | | |և տոնախմբու-|են հատուկ |կությունը,|հասնելու |
| | | |թյունները |անձինք |տարածումն |կամք, ճկուն|
| | | |վերածվում էին|(մարտադիր- |ու փոխան- |միտք, |
| | | |կոխի մարտերի:|ներ, գուպա-|ցումը: |փոխօգնու- |
| | | |Ըմբշամարտին |րադիրներ, | |թյան պատ- |
| | | |մրցակիցները |մարտուսույց| |րաստակա- |
| | | |սովորաբար |ներ): | |մություն, |
| | | |ներկայանում |Շիրակում | |ճարպկու- |
| | | |են հատուկ |կոխը առավել| |թյուն, |
| | | |հագուստով, |հայտնի է | |հմտություն |
| | | |որը չուխա են |եղել | |և այլն: |
| | | |անվանում: |գյուլաշ | |Հայաստանում|
| | | |Ծիսական կոխն |անունով և | |տարածված |
| | | |ուներ |յուրահատուկ| |մյուս |
| | | |հասարակական |տեղ է | |խաղերի նման|
| | | |և ընտանեկան |ունեցել | |կոխը ևս |
| | | |հարաբերու- |հարսանիք- | |ժողովրդա- |
| | | |թյունների |ների | |կան, |
| | | |ավանդականու- |ընթացքում | |սերնդե- |
| | | |թյունը |տեղի | |սերունդ |
| | | |վերահաստա- |ունեցող | |ավանդաբար |
| | | |տելու, երբեմն|հարսանեկան | |հաղորդվող |
| | | |նաև նորի |կոխը: | |հասարակական|
| | | |ներմուծումը |Ըմբշամարտը | |ժամանցի ձև |
| | | |հասարակայնաց-|տեղի էր | |է, որը |
| | | |նելու միտում:|ունենում | |անհետացման |
| | | |Հարսանիքնե- |հոծ | |եզրին է, և |
| | | |րին, հարսին |բազմության | |իրապես |
| | | |փեսայի տուն |ներկայու- | |վտանգված է |
| | | |մտցնելու |թյամբ: Այն | |դրա |
| | | |պահին փեսայի |ազգային | |փոխանցումը:|
| | | |տան բակում, |տոնախմբու- | |Ներկայում |
| | | |հարսանքավոր |թյունների, | |համայնք- |
| | | |հանդիսատես- |ուխտագնա- | |ներում շատ |
| | | |ների ոգևորող |ցություն- | |քիչ են կոխ |
| | | |բացականչու- |ների, | |բռնում, և |
| | | |թյունների |հարսանիք- | |կարևորվում |
| | | |ներքո, |ների և այլ| |է դրա |
| | | |երաժշտության`|հավաքույթ- | |պահպանման |
| | | |«կոխի |ների | |անհրաժեշ- |
| | | |եղանակով» կոխ|անբաժան | |տությունը` |
| | | |էին բռնում |մասն է | |որպես |
| | | |փեսայի հայրն |եղել: | |ավանդական |
| | | |ու մայրը: |Յուրաքանչ- | |մարզաձև և |
| | | |Ծիսական կոխն |յուր շրջան | |հայկական ոչ|
| | | |ուներ ավելի |ունեցել է | |նյութական |
| | | |շատ |իր | |մշակութային|
| | | |զվարճանքի, |լավագույն | |ժառանգու- |
| | | |խաղարկային |կոխ-գյուլաշ| |թյան |
| | | |բնույթ, և |կպնողը: | |դրսևո- |
| | | |կոխ բռնածները|Հայոց | |րում:»: |
| | | |իրենց |կենցաղում | | |
| | | |հմտություն- |այս | | |
| | | |ները |մարտախաղը | | |
| | | |ցուցադրում |առավել | | |
| | | |էին կատակով: |կենսունակ է| | |
| | | |Ավանդական |եղել մինչև | | |
| | | |հարսանեկան |20-րդ դարի | | |
| | | |կոխն |կեսերը, | | |
| | | |ավարտվում էր |այնուհետև, | | |
| | | |տղամարդու` |երբ ՀՀ | | |
| | | |հոր |մարզերում | | |
| | | |«հաղթանակով»,|սպորտի | | |
| | | |վերահաստա- |դպրոցներ են| | |
| | | |տելով |բացվել, այն| | |
| | | |ընտանեկան |ներառվել է | | |
| | | |հիերարխիկ |դասավանդվող| | |
| | | |կառուցվածքը, |սպորտաձևե- | | |
| | | |սակայն երբեմն|րի շարքում | | |
| | | |հոր` |և խաղային | | |
| | | |տղամարդու |սկզբունք- | | |
| | | |«թույլտվու- |ների ու | | |
| | | |թյամբ» |օրենքների | | |
| | | |«հաղթում էր» |համաձայն` | | |
| | | |մայրը` |տեղափոխվել | | |
| | | |ցուցադրելով |սպորտային | | |
| | | |ընտանիքի գլխի|արենա` | | |
| | | |հանդուրժողա- |դառնալով | | |
| | | |կանությունը: |միջազգային | | |
| | | |Ծիսականից |պրոֆեսիոնալ| | |
| | | |զատ, գուցե և |սպորտարվեստ| | |
| | | |դրանից առաջ, | | | |
| | | |ըմբշամարտը | | | |
| | | |նաև | | | |
| | | |ամուսնացող | | | |
| | | |զույգի կամ | | | |
| | | |կին-տղամարդ | | | |
| | | |հարաբերու- | | | |
| | | |թյուններում | | | |
| | | |ուժերի | | | |
| | | |հարաբերակցու-| | | |
| | | |թյունը | | | |
| | | |փորձարկելու, | | | |
| | | |հասկանալու | | | |
| | | |միջոց էր, | | | |
| | | |ինչը լավ է | | | |
| | | |երևում | | | |
| | | |«Սասունցի | | | |
| | | |Դավիթ» | | | |
| | | |էպոսում, | | | |
| | | |որտեղ | | | |
| | | |կին-տղամարդ | | | |
| | | |գոտեմարտ է | | | |
| | | |նկարագրված | | | |
| | | |ապագա | | | |
| | | |ամուսիններ | | | |
| | | |Դավիթին և | | | |
| | | |Խանդութին, | | | |
| | | |Դավիթին | | | |
| | | |սիրահարված | | | |
| | | |Չմշկիկ | | | |
| | | |Սուլթանին | | | |
| | | |վերաբերող | | | |
| | | |հատվածներում:| | | |
| | | |Արժեքավոր | | | |
| | | |նկարագրու- | | | |
| | | |թյուն է նաև | | | |
| | | |Հ. Թումանյանի| | | |
| | | |«Անուշ» պոեմի| | | |
| | | |կոխի | | | |
| | | |նկարագրության| | | |
| | | |հատվածը: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|13|Գինու |Ժողովրդական|Գինու |Հայկական |Տարրի |Հազար- |
| |կարասի |կենսա- |կարասները |լեռնաշխարհի|կրողները |ամյակների |
| |կիրառման |պահովման |խոշոր չափերի`|տարբեր |Արարատյան |ընթացքում |
| |ավանդույթ |մշակույթ. |200-1500 լ |դարա- |դաշտավայրի|կարասների |
| | |կարասի |տարողությամբ |շրջանների |ՀՀ Արա- |չափերն ու |
| | |կիրառմամբ |կավանոթներ են|հուշար- |գածոտնի, |ձևերը |
| | |գինու |(գյուղական |ձաններում |Վայոց ձորի|ենթարկվել |
| | |պատրաստում |վայրերում |հայտնաբեր- |Լոռու, |են որոշակի |
| | | |օգտագործվել |վել են |Կոտայքի, |փոփոխու- |
| | | |են հիմնակա- |գինու |Սյունիքի |թյունների, |
| | | |նում ավելի |պատրաստման |և Տավուշի|այնուամե- |
| | | |փոքր չափերի |և պահեստա-|մարզերի |նայնիվ, |
| | | |կարասներ), |վորման |բնակիչներն|դրանք |
| | | |որոնց հիմքի |համար |են: |շարունակում|
| | | |մասում, որպես|անհրաժեշտ | |են մնալ |
| | | |կանոն, առկա է|խոշոր | |որակյալ |
| | | |նեղացող |կավանոթներ`| |գինի |
| | | |հատված: |կարասներ: | |պատրաստելու|
| | | |Ծառայում են |Միաժամանակ | |փորձված |
| | | |գինու |նշելի է, որ| |միջոցներ: |
| | | |հասունացմանն |հայերենը | |Ժամանակի |
| | | |ու պահեստավոր|հարուստ է | |ընթացքում |
| | | |մանը: Ունեն |գինու և | |կարասները |
| | | |պատրաստման և |նրա | |դարձել են |
| | | |օգտագործման |պատրաստման | |գինեգոր- |
| | | |յուրատեսակ |իմաստային | |ծության, |
| | | |ավանդույթներ |դաշտին | |առատության |
| | | |և տեխնոլոգիա|վերաբերող | |ու պտղաբե- |
| | | |որոնք արտա- |տարատեսակ | |րության, |
| | | |հայտվում են |բառերով, | |հարստության|
| | | |ինչպես կավե |ինչպես | |արտահայտ- |
| | | |հումքի նախա- |տակառ, | |չամիջոց ու |
| | | |պատրաստման, |կարաս, | |խորհրդանիշ:|
| | | |անոթների |տիկ, քացախ,| |Կարասների |
| | | |կերտման, |մառան և | |կիրառմամբ |
| | | |ձևավորման, |այլն, որոնք| |գինու |
| | | |այնպես էլ |ավանդված են| |ստացման |
| | | |թրծման, |հայ մատենա-| |մեխանիզմն |
| | | |փորձարկման, |գրությամբ | |արդիական է |
| | | |տեղադրման և |և առատորեն| |նաև այսօր |
| | | |շահագործման |ներկայացված| |և կարևոր, |
| | | |ու խնամքի |են հայերենի| |սակայն |
| | | |գործա- |բարբառ- | |դարձել է |
| | | |ռույթներում: |ներում ու | |սահմանափակ |
| | | |Կարասներով |բանահյուսու| |կիրառելի, |
| | | |գինու |թյան մեջ: | |ուստի և |
| | | |պատրաստման |Կարասները | |վտանգված. |
| | | |դեպքում գինու|կիրառվել են| |միայն |
| | | |զտում չի |ինչպես | |գինեգոր- |
| | | |իրականացվում,|գինու | |ծական որոշ |
| | | |գինին |ստացման | |ընկերու- |
| | | |ունենում է |նախնական, | |թյուններ են|
| | | |յուրահատուկ |այնպես էլ | |շարունակում|
| | | |համային |վերջնական | |ավանդական |
| | | |հատկանիշներ: |արդյունքի` | |եղանակով` |
| | | |Կարասների |գինու պա- | |կարասների |
| | | |կիրառմամբ |հեստավորման| |կիրառմամբ |
| | | |գինու |փուլում: | |գինու պատ- |
| | | |պատրաստման |Այդ | |րաստումը: |
| | | |ավանդույթը |նպատակով | |Կարասները |
| | | |համարվում է |կառուցվել | |կիրառվում |
| | | |գինու ստացման|են հատուկ | |են նաև |
| | | |էկոլոգիապես |շինու- | |գյուղական |
| | | |մաքուր և |թյուններ` | |վայրերում` |
| | | |լավագույն |մառաններ, | |գինու |
| | | |տարբերակը: |որտեղ էլ | |տնական |
| | | | |դրվել են | |արտադ- |
| | | | |գինով լի | |րության |
| | | | |կարասները: | |մեջ` ՀՀ |
| | | | |Ուրարտական | |Արագածոտնի,|
| | | | |գինու | |Վայոց ձորի,|
| | | | |մառաններից | |Լոռու, |
| | | | |հայտնի են | |Կոտայքի, |
| | | | |Վանի մոտ | |Սյունիքի |
| | | | |Թոփրակ- | |և Տավուշի |
| | | | |Կալեի և | |մարզերի |
| | | | |Երևանի մոտ| |գյուղական |
| | | | |Կարմիր | |բնակավայ- |
| | | | |բլուրի | |րերում: |
| | | | |(Թեյշե- | |Կարասների |
| | | | |բաինիի) | |կիրառմամբ |
| | | | |պալատներում| |գինու |
| | | | |պահպանված | |պատրաստման |
| | | | |մառանները | |խնդիրն |
| | | | |(մ.թ.ա. | |այսօր |
| | | | |7-րդ դար): | |կարևորվում |
| | | | |Կարմիր | |է նաև այն |
| | | | |բլուրում | |հանգամանքով|
| | | | |մառանները | |որ օրեցօր |
| | | | |գտնվում են | |նվազում է |
| | | | |տնտեսական | |կարաս |
| | | | |սենյակների | |պատրաստող |
| | | | |համալիրում`| |վարպետների |
| | | | |պալատի | |թիվը, որոնք|
| | | | |նկուղային | |այդ |
| | | | |հարկում: | |ավանդույթի |
| | | | |Առայժմ | |հիմնական |
| | | | |հայտնաբեր- | |կրողներն են|
| | | | |ված է 7 | |և կարևոր |
| | | | |մառան: | |տեղ ու դեր |
| | | | |Գինին | |ունեն դրանց|
| | | | |այստեղ | |հետ կապված |
| | | | |պահպանվել է| |գիտելիքի և |
| | | | |500 լ միջին| |հմտության |
| | | | |տարողու- | |պահպանման |
| | | | |թյամբ | |ու փոխանց- |
| | | | |վիթխարի | |ման գործում|
| | | | |կարասներում| | |
| | | | |որոնք կիսով| | |
| | | | |չափ թաղված | | |
| | | | |են եղել | | |
| | | | |կավե | | |
| | | | |տոփանված | | |
| | | | |հատակում: | | |
| | | | |N 25 | | |
| | | | |մառանում, | | |
| | | | |որ զբաղեց- | | |
| | | | |նում է մոտ | | |
| | | | |320 քմ | | |
| | | | |տարածք, | | |
| | | | |եղել է 82 | | |
| | | | |կարաս, N 28| | |
| | | | |մառանում` | | |
| | | | |70: Կարասնե| | |
| | | | |րի վզի մոտ`| | |
| | | | |պսակների | | |
| | | | |տակ, նշված | | |
| | | | |է նրանց | | |
| | | | |տարողության| | |
| | | | |չափը: | | |
| | | | |Վերոհիշյալ | | |
| | | | |երկու մառան| | |
| | | | |ներում | | |
| | | | |պահվել է | | |
| | | | |610 ակարկի | | |
| | | | |գինի, որը | | |
| | | | |մի կարասից | | |
| | | | |մյուսն էր | | |
| | | | |լցվում | | |
| | | | |ձագարների | | |
| | | | |միջոցով և | | |
| | | | |տեղափոխվում| | |
| | | | |փարչերով: | | |
| | | | |Վայոց | | |
| | | | |ձորում սև` | | |
| | | | |հիմնականում| | |
| | | | |Արենի | | |
| | | | |խաղողի | | |
| | | | |տրորված | | |
| | | | |զանգվածն | | |
| | | | |ութ օր | | |
| | | | |թողնում էին| | |
| | | | |հնձանի | | |
| | | | |ավազանում | | |
| | | | |(չարազ), | | |
| | | | |որպեսզի | | |
| | | | |քաղցուն համ| | |
| | | | |ու գույն | | |
| | | | |ստանար, | | |
| | | | |մաճառ | | |
| | | | |դառնար, ապա| | |
| | | | |լցնում էին | | |
| | | | |կավե | | |
| | | | |կարասների | | |
| | | | |մեջ, | | |
| | | | |ծածկում | | |
| | | | |քարե | | |
| | | | |կափարիչ | | |
| | | | |ներով, որ | | |
| | | | |գինին | | |
| | | | |հասունանար:| | |
| | | | |Պատրաստի | | |
| | | | |գինին | | |
| | | | |պահեստա- | | |
| | | | |վորում էին | | |
| | | | |հողում | | |
| | | | |թաղած կամ | | |
| | | | |վերգետնյա | | |
| | | | |կարասների | | |
| | | | |մեջ, որոնց | | |
| | | | |բերանները | | |
| | | | |քարե կափա- | | |
| | | | |րիչներով | | |
| | | | |ծածկելուց | | |
| | | | |հետո` | | |
| | | | |ծեփում էին | | |
| | | | |կավով: | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|14|Թաղիքագոր-|Ավանդական |Թաղիքագործու-|Թաղիքագոր- |Տարրի |Թաղիքագոր- |
| |ծություն |արհեստ |թյան նյութը |ծությունը |կրողները |ծությամբ |
| | | |բուրդն է` |Հայաստանում|ՀՀ Գեղար- |զբաղվող |
| | | |հիմնականում |հայտնի է |քունիքի |վարպետները,|
| | | |գառան, բայց |անհիշելի |ու ՀՀ |որոնց թիվն |
| | | |նաև ուղտի և |ժամանակ |Շիրակի |աճում է, |
| | | |նրբագեղմ |ներից: |մարզերի, |հիմնականում|
| | | |ոչխարի |Ոչխարներին |ինչպես |զբաղվում են|
| | | |բուրդը: |խուզելուց |նաև |ժամանակակից|
| | | |Բարձրլեռնային|հետո բուրդը|Երևանի |թաղիքագոր- |
| | | |շրջաններում |լավ լվանում|թաղիքագործ|ծությամբ, |
| | | |գործածվել է |էին, մաք- |վարպետներն|որի ստեղծա-|
| | | |կոպտաբուրդ |րում, ապա |են: |գործական |
| | | |ոչխարի |գզում մի | |գործընթաց- |
| | | |մատղաշի` |գործիքով, | |ներում |
| | | |գառան բուրդը,|որ կոչվում | |հաճախ |
| | | |որը կոչվում է|է անեղ: | |անտեսվում |
| | | |գյուզամ: |Գզողները | |են արհեստի |
| | | |Արհեստի |հատուկ | |ավանդական |
| | | |առաջացման |վարպետներ | |միջոցներն |
| | | |հիմքում |էին, որոնք | |ու ձևերը: |
| | | |բուրդը |կոչվում էին| |Սա վտանգում|
| | | |թաղկելու կամ |գզրարներ: | |է ավան- |
| | | |լմելու, |Գզրարներ | |դույթի |
| | | |այսինքն բրդի |կային | |շարունակա- |
| | | |մանրաթելերի` |Հայաստանի | |կանությունը|
| | | |իրից կառչելու|բոլոր բնակա| |և հանգեց- |
| | | |և ջրի ու |վայրերում, | |նում |
| | | |հարվածների |սակայն | |ավանդական |
| | | |ազդեցությամբ |ամենալավ | |տեխնոլո- |
| | | |իրար մեջ |վարպետները | |գիաների |
| | | |գործվելու, |շրջիկ | |կորստի: |
| | | |կուչ գալու, |գզրար- | |Այս առումով|
| | | |կծկվելու |լպուտներն | |կարևոր են |
| | | |հատկությունն |էին, որոնք | |«Կենաց |
| | | |է, որի |2-3 հոգանոց| |տուն» |
| | | |արդյունքում |խմբով, | |մշակութային|
| | | |առաջանում է |անեղն | |հասարակական|
| | | |բավականին |ուսներին | |կազմակեր- |
| | | |ամուր |շրջում էին | |պության |
| | | |գործվածք` |գյուղեգյուղ| |նախաձեռ- |
| | | |թաղիք: Թաղիք |և | |նությամբ |
| | | |բառից բացի |պատվերներ | |իրականացված|
| | | |հայերենի |կատարում: | |փառատոները |
| | | |տարբեր |Գզելու և | |ՀՀ Գեղար- |
| | | |բարբառներում |թաղիք | |քունիքի |
| | | |գործածական են|գցելու | |մարզի |
| | | |նաև կաճ կամ |գործողու- | |Գավառ |
| | | |քեչա բառերը: |թյուններն | |համայնքում |
| | | |Բառը հանդի- |անում էին | |և Սար- |
| | | |պում է նաև |նույն | |դարապատի |
| | | |Աստվածաշնչի |վարպետները:| |հերոսամարտի|
| | | |թարգմանության|Ամենատա- | |հուշա- |
| | | |մեջ, |րածված | |համալիր. |
| | | |ոսկեդարյան |թաղիքե | |Հայոց |
| | | |գրականության |առարկան | |ազգագրու- |
| | | |էջերում և |փռվածքն էր`| |թյան և |
| | | |ուշ շրջանի |թաղիքե | |ազատա- |
| | | |այլ հեղինակնե|գորգը` | |գրական |
| | | |րի գործերում:|քեչան: | |պայքարի |
| | | |Հայաստանում |Գզրարներն | |պատմության |
| | | |թաղիքագոր- |անեղի | |ազգային |
| | | |ծության |օգնությամբ | |թանգարա- |
| | | |զարգացա- |մեծաքանակ | |նում, որտեղ|
| | | |ծության և |բուրդ | |իրականացվել|
| | | |լայն |գզելուց | |են այդ |
| | | |տարածման |հետո | |արհեստին |
| | | |մասին են |անցնում էին| |վերաբերվող |
| | | |վկայում նաև |քեչա գցելու| |տարբեր |
| | | |ճանապար- |և լմելու | |միջոցա- |
| | | |հորդների |գործո- | |ռումներ: |
| | | |նոթերն ու |ղությանը: | |Թաղիքագոր- |
| | | |ազգագրական |Սենյակի | |ծության |
| | | |հարուստ |հատակին | |ներկա |
| | | |նյութը: Ըստ |փռում էին | |զարգացում- |
| | | |ազգագրական |անհրաժեշտ | |ները, դրա |
| | | |նյութերի |չափի | |ընձեռած |
| | | |կարելի է |պաստառակ` | |հնարավորու-|
| | | |եզրահանգել, |կտոր, ջեջիմ| |թյունները |
| | | |որ արհեստը |կամ այլ | |թույլ են |
| | | |տարածված է |գործվածք, | |տալիս |
| | | |եղել |վրան | |ստեղծել |
| | | |Հայաստանի |հավասար | |ազգային |
| | | |բոլոր |շերտով | |դիմագիծ |
| | | |շրջաններում, |փռում | |ունեցող |
| | | |սակայն |փաթիլների | |նոր ժամանա-|
| | | |ծանրակշիռ |նման թեթև | |կակից |
| | | |նշանակություն|գզաթը | |նմուշներ, |
| | | |է ունեցել և |(գզած | |բազմապիսի |
| | | |մեծ տեղ |բուրդը), | |համադրու- |
| | | |գրավել |թրջում | |թյուններ: |
| | | |լեռնային |տաք ջրով, | |Թաղիքագոր- |
| | | |շրջանների |ծածկում | |ծությունն |
| | | |բնակիչների |մեկ այլ | |իր հարակից |
| | | |կենցաղում: |պաստառակով | |ճյուղերով |
| | | |Քեչա գցելը |և ոլորում | |հնարավո- |
| | | |ծիսականացված |միջակ | |րություն |
| | | |արարողություն|հաստության | |ունի |
| | | |էր: Այն |գլանաձև | |դառնալու |
| | | |համընդհանուր |փայտի վրա: | |երկրի տնտե-|
| | | |ուրախություն |Ոլորվածը | |սությանը |
| | | |էր, կարևոր |կապում էին | |պիտանի |
| | | |ոչ միայն |պարանով և | |արհեստ և |
| | | |տվյալ |ոտքով | |լուծել |
| | | |ընտանիքի, |գլորում | |որոշ տնտե- |
| | | |հարևանների, |սենյակի մի | |սական, |
| | | |այլ նաև |ծայրից | |բնապահ- |
| | | |համայնքի |մյուսը: | |պանական, |
| | | |համար, որին |Ապա բացում | |ժողովրդա- |
| | | |մասնակցում |էին, կրկին | |գրական և |
| | | |էին մանուկ |թրջում և | |առողջա- |
| | | |և տարեց, |ոլորում | |պահական |
| | | |նաև երիտա- |հակառակ | |խնդիրներ: |
| | | |սարդներ, |կողմից: | | |
| | | |որոնց գլխավոր|Այս գործո- | | |
| | | |պարտականու- |ղությունը | | |
| | | |թյունը թաղիքը|կրկնում էին| | |
| | | |հարելն էր: |այնքան, | | |
| | | |Կանայք ու |մինչև | | |
| | | |աղջիկները տաք|առաջանում | | |
| | | |ջուր էին |էր ամուր | | |
| | | |մատակարարում,|գործվածք: | | |
| | | |կերակուր |Սովորաբար | | |
| | | |եփում և |թաղիքի | | |
| | | |լմելու բուն |մակերեսին | | |
| | | |արարողությանը|դնում էին | | |
| | | |նրանք չէին |նախշեր, | | |
| | | |մասնակցում, |որոնք | | |
| | | |որը համարյա |անպայման | | |
| | | |2 օր էր |պիտի | | |
| | | |տևում` |ընդհանուր | | |
| | | |նվագով ու |դաշտի | | |
| | | |երգով, հեքիաթ|գույնի | | |
| | | |պատմելով ու |հակառակը | | |
| | | |ասացո- |լինեին: | | |
| | | |ղությամբ: |Բացի բրդի | | |
| | | |Թաղքադիրները |բնական | | |
| | | |նաև լավ |գույներից, | | |
| | | |պատմողներ |նախշերի | | |
| | | |էին, նրանցից |համար | | |
| | | |շատերը էպոսի |գործածում | | |
| | | |լավ գիտակներ |էին նաև | | |
| | | |էին: Թաղիքե |ներկած | | |
| | | |իրերի |բուրդ: | | |
| | | |բազմաթիվ |Հիմնական | | |
| | | |նմուշներ կան |տարածված | | |
| | | |պահպանված |գույներն | | |
| | | |Հայաստանի |էին սպիտակը| | |
| | | |տարբեր թանգա-|և մուգ | | |
| | | |րաններում և |սրճագույնը,| | |
| | | |մասնավոր |սակայն | | |
| | | |հավաքա- |գործածում | | |
| | | |ծուներում, |էին նաև | | |
| | | |որոշ |դարչնագույն| | |
| | | |նմուշներ կան |սև, | | |
| | | |Սանկտ |մոխրագույն | | |
| | | |Պետերբուրգի |և այլ | | |
| | | |ազգագրության |բնական | | |
| | | |թանգարանում: |գույնի | | |
| | | | |բուրդ: | | |
| | | | |Արհեստի | | |
| | | | |մասին | | |
| | | | |տեղեկու- | | |
| | | | |թյուններ | | |
| | | | |կան հայ | | |
| | | | |պատմիչների | | |
| | | | |երկերում | | |
| | | | |(Դավիթ | | |
| | | | |Անհաղթ | | |
| | | | |«Պորփյուրի | | |
| | | | |«Ներա- | | |
| | | | |ծության» | | |
| | | | |վերլու- | | |
| | | | |ծությունը»,| | |
| | | | |Երևան, | | |
| | | | |1980 թ., | | |
| | | | |էջ 146), | | |
| | | | |ինչպես նաև | | |
| | | | |ազգագրական | | |
| | | | |գրառում- | | |
| | | | |ներում (Հայ| | |
| | | | |ժողովրդական| | |
| | | | |հեքիաթներ, | | |
| | | | |հատոր 8, | | |
| | | | |«Արհեստը | | |
| | | | |ոսկի ա», | | |
| | | | |էջ` 57-59: | | |
| | | | |Հեքիաթը | | |
| | | | |գրի է առել | | |
| | | | |Հ.Մաժինյանը| | |
| | | | |Լոռու | | |
| | | | |գավառի | | |
| | | | |Շնող | | |
| | | | |գյուղում, | | |
| | | | |1880-1888 | | |
| | | | |թթ.): | | |
.__________________________________________________________________________.
----------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում