040.0080.050201
«ՎԱՎԵՐԱՑՆՈՒՄ ԵՄ»
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԱԳԱՀ Ռ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ
«5» փետրվարի 2001 թ.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
5 փետրվարի 2001 թվականի N 80
i
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հավանություն տալ Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի օպտիմալացման հայեցակարգին (կցվում է):
2. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությանը` Հայաստանի Հանրապետության մարզպետների և Երևանի քաղաքապետի հետ համատեղ մշակել և ըստ Հայաստանի Հանրապետության մարզերի ու Երևան քաղաքի Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագիրը` համաձայն ժամանակացույցի (կցվում է):
3. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման պահից:
ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ
Ներածություն
Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի ձևավորման և ներդաշնակ զարգացման հիմքում պետք է դնել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) «Առողջությունը բոլորի համար 21-րդ դարում» քաղաքականության հիմնարար արժեքները` առողջությունը որպես մարդու կարևորագույն իրավունքներից մեկը, արդարությունը առողջության պահպանման հարցերում, յուրաքանչյուր մարդու, խմբի և հաստատությունների, կազմակերպությունների պատասխանատվությունն ու մասնակցութունն առողջության պահպանման գործում, ԱՀԿ-ի համընդհանուր սկզբունքները` հավասարություն, արդարություն, մատչելիություն և ծառայությունների որակի ապահովում, առողջության պահպանման գործում կառավարության և անհատների նոր դերի սահմանում, այդ գործընթացում պատասխանատվության տարանջատում, ստվերային գործունեության վերացում և օրինականացում, առողջության պահպանման բարելավման գործում նոր հոգեբանության սերմանում բնակչության մոտ, ֆինանսական միջոցների արդյունավետ օգտագործում և հնարավորության դեպքում լրացուցիչ միջոցների ընդգրկում:
Վերջին տարիների ընթացքում առողջապահության համակարգում կուտակվել են ոլորտի ներդաշնակ զարգացումը կանխորոշող մի շարք լուրջ հիմնախնդիրներ: Անհրաժեշտություն է առաջացել վարչական ապակենտրոնացման գործընթացը զուգակցել համակարգի կառավարման և բուժօգնության որակի վերահսկման մեխանիզմների համարժեք ուժեղացմամբ, ինչպես նաև առողջապահական ծառայությունների թերի և անկանոն ֆինանսավորման վերացմամբ:
Խոր ճեղքվածք է առաջացել առողջապահության տարբեր օղակների (հանրապետական, մարզային, գյուղական) միջև մատուցվող բուժծառայությունների տեսակների և այդ ծառայությունների որակի առումով: Գնահատման, հստակեցման և վերանայման կարիք ունեն հանրապետության առողջապահական համակարգի կառուցվածքը, առողջապահական հաստատությունների քանակը, ենթակայությունն ու կարգավիճակը:
1. Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման նախադրյալները և
անհրաժեշտությունը
Մեզանում դեռևս բավարար չափով շեշտադրված չեն առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնության համակարգի կիրառական գերակայությունը և կառուցվածքը: Հիվանդանոցային մահճակալների առկա թվաքանակն ուռճացված է և չի համապատասխանում բուժօգնություն ստացողների ու համակարգի իրական կարիքներին ու ֆինանսավորման հնարավորություններին: Որոշ բուժման մեթոդներ, որոնք նախկինում միայն հիվանդանոցներում էին կատարվում, ներկայումս իրականացվում են ամբուլատոր-պոլիկլինիկական պայմաններում: Կրճատվել է հետվիրահատական շրջանում բուժման և հետծննդյան խնամքի տևողությունը: Նշված հանգամանքն իր անդրադարձն է ունենում առկա հզորությունների և դրանց արդյունավետ օգտագործման վրա: Առողջապահական ծառայությունների կազմակերպման և իրականացման տիրույթում առկա է առաջարկի և պահանջարկի ձևավորման խորացած անհամաչափություն: Երկրում դեռևս չի գործում բուժօգնության ստանդարտների և որակի վերահսկման համակարգ:
Ներկայումս համակարգում գործող բուժհաստատություններն իրենց թվաքանակով, հզորություններով, կադրային ներուժով էականորեն գերազանցում են բուժօգնության, այդ թվում` պետության կողմից երաշխավորված ծրագրերով ձևավորված, պահանջարկը: Արդյունքում` այդ ծրագրերով պետական բյուջեից հատկացվող ֆինանսական միջոցները նպատակաուղղվում են ոչ թե որակյալ բժշկական օգնության ապահովմանը, այլ ամբողջ համակարգի պահպանմանը, այդ թվում` համապատասխան ծանրաբեռնվածությամբ չապահովված կադրերի, թեև ցածր ու անկանոն, վճարվող աշխատավարձերին: Ընդ որում, այդ միջոցները հիմնականում ուղղվում են բժշկական օգնություն իրականացնողների ընթացիկ ծախսերը մի կերպ ծածկելուն և, բնականաբար, չեն բավարարում նորմալ դեղորայքային և տեխնոլոգիական հագեցվածության, բժշկական անձնակազմի աշխատավարձի մակարդակի բարձրացմանը:
Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտություն է առաջանում հստակեցնելու ներկա պայմաններում բուժօգնություն և սպասարկում իրականացնողների առկա և փաստացի օգտագործվող հզորությունները: Այսօր հիվանդանոցային համակարգում գործում են 171 բուժհիմնարկ` 23169 ընդհանուր մահճակալային ֆոնդով, որի միջին ծանրաբեռնվածության աստիճանը մոտ 40% է (մարզերում առանձին դեպքերում այն հասնում է 10-15%-ի):
Լրջագույն հիմնախնդիր է բուժօգնության մատչելիությունը (հատկապես բնակչության սոցիալապես անապահով խավերի համար), ինչի հետևանքով, հիվանդացության աճի պայմաններում, կտրուկ իջել է ժամանակին բուժօգնության դիմող անձանց թիվը:
Առողջապահական հաստատությունների բյուջետային ֆինանսավորման սահմանափակ հնարավորությունների և դրանց ոչ միշտ արդյունավետ օգտագործման հետ մեկտեղ շատ ցածր է մնում արտաբյուջետային միջոցների ներգրավման աստիճանը (վճարովի ծառայություններ, բժշկական ապահովագրություն և այլն):
Հանդիսանալով առևտրային կազմակերպություններ, փաստորեն, առողջապահական պետական ընկերությունների կանոնադրական խնդիր են դարձել շահույթ ստանալը և շահաբաժիններ հաշվարկելը, այն դեպքում, երբ լուծված չէ իրական գներով առողջապահական ծառայությունների փոխհատուցման հիմնախնդիրը և հաշվի չեն առնվում սոցիալական ոլորտում գործունեություն ծավալող տնտեսավարող սուբյեկտների առանձնահատկությունները:
Ավարտին չեն հասցված բժշկական կրթական համակարգում ձեռնարկված բարեփոխումները, որի հետևանքով շարունակվում է մասնագիտական կադրերի գերարտադրությունը և միաժամանակ, ըստ առանձին մասնագիտությունների ու տարածաշրջանների, անհամաչափ բաշխումը:
Առողջապահության համակարգի վերակառուցման համար անհրաժեշտ են օրենսդրական և ֆինանսական հիմքեր: Անհրաժեշտ է հստակեցնել այն նպատակները, որոնց ձգտում է հասնել համակարգը վերակազմավորման միջոցով: Առողջապահության հիմնական նպատակին, բնակչության առողջության պահպանմանը և բարելավմանը հասնելու համար անհրաժեշտ է ապահովել բուժօգնության իրականացումը` համապատասխան անձանց կողմից, համապատասխան հիմնարկում, պահանջվող պահին և ընդունելի գներով:
Վերոգրյալը վկայում է, որ հրամայական պահանջ են դարձել առողջապահական հաստատությունների ցանցի օպտիմալացումը և այդ ուղղությամբ հետևյալ միջոցառումների իրականացումը` . առողջապահության համակարգի ընկերությունների (կազմակերպությունների)
գույքագրում, . բժշկական օգնություն և ծառայություններ իրականացնող բուժհիմնարկների
չծանրաբեռնված կարողությունների կրճատում, . բուժհաստատությունների (ոչ արդյունավետ գործող և առողջապահական նորմերին
չհամապատասխանող) վերակազմակերպում կամ վերապրոֆիլավորում, անհրաժեշտության
դեպքում` լուծարում, . տարածքների օպտիմալ օգտագործման նպատակով բուժհաստատությունների շենքային
միավորում, . պետական պատվերների մրցութային եղանակով տեղադրում, . կադրային ներուժի կանոնակարգում և պլանավորում, . բուժհաստատությունների (հատկապես` հիվանդանոցների, առողջարանների)
մասնավորեցմանը նպատակաուղղված գործընթացի իրականացում:
Վերոհիշյալ նախապայմանների բավարարումը կարող է երաշխիք դառնալ առողջապահության համակարգի հետագա զարգացումն ապահովելու համար:
2. Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման հիմնահարցերը
Համակարգի օպտիմալացման հիմնական ուղղություններն են`
- առաջնային և երկրորդային բուժօգնության հստակ սահմանազատումը,
- առաջնային օղակին համապատասխան ախտորոշիչ և բուժական սարքավորումների
ստանդարտների սահմանումը,
- առավելագույն հնարավորությունների ստեղծումը ստացիոնար բուժօգնությունն
ամբուլատոր-պոլիկլինիկականով փոխարինելու համար` ընդլայնելով ստացիոնար
և ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատությունների շփման եզրերը,
- առաջնային օղակի (ընտանեկան բժիշկ, բուժաշխատողների խումբ) համապատասխան
կարգավիճակի սահմանումը,
- ստացիոնար ծառայությունների վերակազմավորումը` բուժօգնության
ինտենսիվության մակարդակին համապատասխան,
- լիցենզավորման գործընթացում երկրորդային և երրորդային մակարդակների
սահմանազատումը յուրաքանչյուր մասնագիտության համար: Գրեթե բոլոր
մասնագիտությունների ներսում (բացառություն են կազմում ճառագայթային
բուժումը, սրտային վիրաբուժությունը, նեյրովիրաբուժությունը, որոնք
համարվում են երրորդային մասնագիտական մակարդակ) կարելի է կատարել այդ
տարանջատումը,
- ուսումնասիրել առկա հնարավորությունները և իրականացնել
ներհիվանդանոցային բաժանմունքների ու բուժհաստատությունների
միաձուլում,
- երկրորդային և երրորդային մակարդակների համար մահճակալների
թիվ/բնակչություն ցուցանիշի ստանդարտների ճշտում, ինչպես նաև
ստանդարտների մշակում ախտորոշիչ և բուժական հաստատությունների համար,
- հաշվի առնելով, որ երկրում բժիշկների թիվ/բնակչություն ցուցանիշը
ներկայումս շատ բարձր է, անհրաժեշտ է մշակել նեղ մասնագետ/բնակչություն
ցուցանիշը և, ելնելով դրանից, իրականացնել մարդկային ռեսուրսների
պլանավորում` նպատակ ունենալով կանխել լրացուցիչ բժիշկ մասնագետների
պատրաստումը, ինչպես նաև ստանդարտների մշակում ախտորոշիչ և բուժական
հաստատությունների համար,
- մարզերում առաջարկվում է մանկական հիվանդանոցները և ծննդատները
միավորել ընդհանուր հիվանդանոցների հետ,
- պոլիկլինիկաների մասնագիտացված բաժանմունքները առաջարկվում է միավորել
ստացիոնարների հետ, որի արդյունքում միևնույն մասնագետները, աշխատելով
թե՛ ստացիոնար և թե՛ բուժհաստատության ամբուլատոր բաժանմունքում,
կապահովեն բուժման շարունակական բնույթը,
- որոշ դեպքերում քաղաքային հիվանդանոցները կարող են միավորվել
հանրապետական բուժհաստատությունների հետ,
- առաջարկվում է կազմավորել անընդհատ խնամք պահանջող հիվանդների խնամքի
հաստատություններ` նախապես սահմանելով դրանց չափերը,
տեղաբաշխվածությունը և քանակը:
3. Մարդկային ռեսուրսների պլանավորում, կառավարում և կրթություն
3.1. Բուժօգնության առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) օղակ
Համաձայն առողջապահության ոլորտում իրականացվող քաղաքականության` բուժօգնության առաջնային մակարդակի հիմքը պետք է կազմի ընտանեկան բժիշկը (կամ ընդհանուր պրակտիկայի բժիշկը): Չնայած այս համակարգը Հայաստանում զարգացած և ձևավորված չէ, սակայն այդ ուղղությամբ սկզբնական քայլերն արդեն արված են: Մասնավորապես, իրականացվում է ընտանեկան բժիշկների ուսուցումը:
Ըստ վիճակագրական տվյալների և փորձագիտական գնահատման հիվանդների մոտ 80%-ը կարող են անհրաժեշտ բժշկական օգնություն ստանալ առաջնային մակարդակում: Այստեղ աշխատող ընտանեկան բժիշկը և առաջնային բուժօգնության թիմը իրենց ֆունկցիոնալ գործունեությամբ դարպասապահի դեր են կատարում երկրորդային (ստացիոնար) մակարդակի համար: Հիվանդները պետք է ունենան իրենց ընտանեկան բժիշկը, որի ծառայությունները պետք է լինեն մատչելի: Վերջինիս գործունեությունն արդյունավետ կազմակերպելու համար նպատակահարմար է այն պոլիկլինիկական հաստատություններում իրականացնել ինքնուրույն կամ խմբային պրակտիկայի ձևով: Ընտանեկան բժիշկը կարող է իրականացնել թանկարժեք սարքավորումներ չպահանջող ախտորոշիչ կամ բժշկական ծառայություններ, անհրաժեշտության դեպքում, ուղեգրման համակարգի կիրառման միջոցով, հիվանդին ուղարկելով երկրորդային մակարդակ ախտորոշվելու կամ` բուժօգնություն ստանալու համապատասխան նեղ մասնագիտական օղակում:
Առաջնային մակարդակում բուժօգնությունը կարող է կազմակերպվել առանձին ընտանեկան բժիշկի և/կամ/առաջնային բուժանձնակազմի կողմից:
Նախատեսվում են առաջնային բուժօգնության օղակի գործունեության միաժամանակյա հետևյալ երեք տարբերակները`
- Անհատական պրակտիկա, երբ յուրաքանչյուր ընտանեկան բժիշկ իր
գործունեությունը ծավալում է առանձին, օգնական բուժքրոջ հետ: Ընտանեկան
բժիշկն ունի ինքնուրույն իրավական կարգավիճակ (ներկա չափանիշներով`
անհատ ձեռնարկատեր): Գիշերվա ժամերին և հանգստյան օրերին
բուժօգնության կազմակերպումն ապահովելու համար նա կարող է
պայմանագրային հիմունքներով համագործակցել այլ ընտանեկան բժիշկների
հետ: Ընդ որում, ընտանեկան բժիշկների աշխատասենյակները նպատակահարմար է
նախատեսել մեկ հաստատության շենքում (ներկայիս պոլիկլինիկաներում) և
թույլ տալ նրանց օգտվել նույն սարքավորումներից կամ սպասարկվող
անձնակազմի ծառայություններից, ինչը տնտեսապես արդյունավետ է:
- Խմբային պրակտիկա, երբ մի քանի (օրինակ` 3-4, կամ ավելի) ընտանեկան
բժիշկներ աշխատում են միասին: Նրանք համատեղ ձեռք են բերում
ինքնուրույն իրավական կարգավիճակ և իրականացնում են համատեղ տնտեսական
գործունեություն` օգտվելով ընդհանուր սպասարկող անձնակազմի
ծառայություններից: Այս սուբյեկտին պատկանող գույքը նրանց ընդհանուր
սեփականությունն է հանդիսանում (շենք, բուժսարքավորումներ և այլն):
Խմբում կարող են ընդգրկվել առաջնային օղակի այլ մասնագետներ (օրինակ,
ֆիզիոթերապևտներ կամ ստոմատոլոգներ):
- Առաջնային բուժօգնություն իրականացնող հաստատություն, որը կարող է
պատկանել տեղական ինքնակառավարման մարմիններին կամ հասարակական
կազմակերպություններին, հիմնադրամներին: Այդ հաստատությունում աշխատում
են առաջնային օղակի տարբեր մասնագետներ, որոնք հանդիսանում են վարձու
աշխատողներ:
Ընտանեկան բժիշկներին և/կամ/նրանց խմբերին իրենց գործունեության ծավալման համար անհրաժեշտ շենքային պայմանները կարող են ապահովվել ներկայիս պոլիկլինիկաների տարածքների հաշվին` պետության կողմից անհատույց օգտագործման իրավունքով նրանց հանձնելու միջոցով կամ երկարատև վարձակալության տրամադրելու, կամ մասնավորեցնելու ճանապարհով:
Համակարգի օպտիմալացմամբ կհստակեցվեն և կսահմանվեն նաև բժշկի գործունեության ծավալները, օժանդակող անձնակազմի թվաքանակը, ընտանեկան բժշկի որակավորման չափանիշները (որպես առանձին մասնագիտություն), ներկայիս տեղամասային թերապևտների և մանկաբույժների վերաորակավորումն ընտանեկան բժիշկների, բուժհիմնարկները, որտեղ աշխատելու են առաջնային օղակի մասնագետները, լիցենզավորման համակարգը (որի միջոցով կվերահսկվեն ընտանեկան բժիշկների որակավորումը, թիվը և մատուցվող բուժծառայությունների որակը), հիվանդներին բուժօգնության երկրորդային մակարդակ ուղեգրելու համակարգը, բուժծառայությունների փոխհատուցման ձևերը և չափանիշները, ընտանեկան բժշկի ծառայությունների շուրջօրյա ապահովումը, ընտանեկան բժշկության կլինիկայի հագեցվածությունն ախտորոշիչ և բուժական սարքավորումներով, առանց հիվանդին մասնագիտական բուժման ուղեգրելու անհրաժեշտության հիվանդանոցային և ախտորոշիչ կենտրոնների բուժսարքավորումներից օգտվելու կարգը, ընտանեկան բժիշկների, պրակտիկ բուժքույրերի և տնային խնամքի բուժքույրերի թվաքանակի կարիքը:
3.2. Բուժօգնության երկրորդային և երրորդային մակարդակ
Ներկայիս առողջապահական ենթակառուցվածքը (մարդկային, նյութական և կապիտալ ռեսուրսներ) չափազանց ուռճացված է, ծախսատար և էականորեն գերազանցում է բուժօգնության, այդ թվում` պետության կողմից երաշխավորված ծրագրերով ձևավորված պահանջարկը: Երկրի հիվանդանոցային համակարգն այսօր ներկայացված է 171 հիվանդանոցային բուժհաստատություններով, 23169 մահճակալային ֆոնդով (այդ թվում` նարկոլոգիական բուժհաստատություններ` 1,60 մահճակալային ֆոնդով, հոգեբուժական բուժհաստատություններ` 10, 1840 մահճակալային ֆոնդով, հակատուբերկուլյոզային բուժհաստատություններ` 7. 791 մահճակալային ֆոնդով, վերականգնողական բուժհաստատություններ` 4, 520 մահճակալային ֆոնդով): Նրանց միջին ծանրաբեռնվածությունը կազմում է մոտ 40%, այդ թվում` մարզերում` որոշ դեպքերում հասնելով 10-15%-ի: Արդյունքում` այդ ծրագրերով պետական բյուջեից հատկացվող (հիմնականում` մասնակիորեն) միջոցներն ուղղվում են ոչ թե որակյալ բժշկական օգնություն ապահովելուն, այլ ամբողջ համակարգի պահպանմանը: Ընդ որում, այդ միջոցները հիմնականում ուղղվում են բուժօգնություն իրականացնողների ընթացիկ ծախսերը մի կերպ ծածկելուն և չեն բավարարվում տեխնիկական և տեխնոլոգիական հագեցվածությունը, բժշկական անձնակազմի աշխատավարձի մակարդակը բարձրացնելու համար: Այս պայմաններում նույնիսկ լրացուցիչ ներդրումներն առողջապահության համակարգում չեն հանգեցնի համակարգի արդյունավետության բարձրացմանը: Ընդհակառակը, այդ միջոցները կշարունակեն ծախսվել հսկայական, ոչ արդյունավետ կառույցների պահպանման համար: Հետևաբար, հրամայական պահանջ է դառնում բուժհաստատությունների օպտիմալացման ուղղությամբ հետևյալ միջոցառումների իրականացումը`
- բժշկական օգնություն և ծառայություններ իրականացնող
բուժհաստատությունների, հատկապես մահճակալային ֆոնդի և կադրերի
կրճատում` բժշկական օգնության և ծառայությունների փաստացի ծավալներին
ու ակնկալվող պահանջարկին համապատասխան,
- բուժհաստատությունների մասնավորեցմանը նպատակաուղղված գործընթացի
իրականացում` առանձին դեպքերում դրանց պրոֆիլը պահպանելու և
համապատասխան ներդրումներ կատարելու պայմանով: Նշված դրույթները
մանրամասն շարադրված են ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված
առողջապահական հաստատությունների մասնավորեցման ռազմավարության
հայեցակարգում:
Օպտիամալացման քաղաքականությամբ կսահմանվեն նեղ մասնագետների գործունեության պայմանները ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ամբուլատոր մակարդակներում, ինչը նպատակ ունի ապահովել բուժօգնության կազմակերպման շարունակականությունը: Հստակորեն կսահմանվեն`
- ըստ մասնագիտությունների բուժաշխատողների թվաքանակի պահանջարկը`
ելնելով յուրաքանչյուր մասնագիտության համար մասնագետների
թվաքանակ/բնակչություն ընդունված ցուցանիշից,
- սահմանազատումը երկրորդային (հիմնականում` նեղ մասնագիտական) և
երրորդային (խիստ նեղ մասնագիտացված, օրինակ, սրտային, կրծքային,
նեյրովիրաբուժություն, օրգանների փոխպատվաստում, ճառագայթային թերապիա,
հեմոդիալիզ և այլն) բուժօգնության մակարդակներում,
- բազմակողմանի, երկրորդային բուժօգնություն ցուցաբերելու համար
անհրաժեշտ որակավորում ունեցող առկա նեղ մասնագետների թիվը և
տեղաբաշխությունը երկրի տարածաշրջաններում,
- տեղեր նեղ մասնագետների և բուժքույրերի կրթության համար ինչպես
պետական պատվերով ֆինանսավորվող, այնպես էլ վճարովի (պետական և
մասնավոր) ուսուցման համար:
4. Հիվանդանոցային բուժհաստատությունների պլանավորում
Առաջնային մակարդակի բուժհաստատությունների համեմատությամբ հիվանդանոցային համակարգն առավել հագեցված է թանկարժեք բուժսարքավորումներով և բուժօգնության կազմակերպումն ավելի ծախսատար ու թանկարժեք է: Այս տեսանկյունից համակարգի օպտիմալացմամբ առանձնակի ուշադրություն է դարձվելու հիվանդանոցային հաստատությունների և դրանց հզորությունների համապատասխանությանը երկրի ներկա և կանխատեսվող կարիքներին: Համակարգում մասնավոր հատվածի ընդլայնման դեպքում էլ հիվանդանոցային համակարգի բոլոր հզորությունները պետք է պլանավորվեն և վերահսկվեն:
Անկախ ֆինանսավորման աղբյուրներից` ակնհայտ է, որ նշված մոտեցումը հիմնական գրավականն է երկրում բժշկական օգնության ծառայություններն արդյունավետ և պահանջվող որակով կազմակերպելու համար: Պետությունը բուժհաստատությունների քանակը և հզորությունները (մահճակալային ֆոնդ, բաժանմունքներ և այլն) կպլանավորի և կվերահսկի լիցենզավորման համակարգի միջոցով:
Բուժհաստատությունների լիցենզավորման գործող կարգով նշված ցուցանիշները (քանակական տեսանկյունից) չեն սահմանափակվում, և համակարգի օպտիմալացման տեսանկյունից փոփոխություններ են անհրաժեշտ նաև լիցենզավորման ոլորտում:
Մասնագիտացված բժշկական օգնությունը երկրում կազմակերպելու համար նախատեսվում է, որպես օպտիմալ տարբերակ, ունենալ 200-500 մահճակալային ֆոնդով բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներ: Անհրաժեշտ է նշել, որ, ըստ փորձագիտական գնահատումների, նշվածից փոքր հիվանդանոցների շահագործումը համեմատական ցուցանիշներով ավելի թանկ է արժենում, իսկ մեծերը դժվար կառավարելի են: Ինչպես արդեն նշվել է, նախատեսվում է, որ հիվանդանոցները կունենան ստացիոնար և ամբուլատոր բաժանմունքներ: Արդյունքում` առաջնային մակարդակի նեղ մասնագիտական բուժօգնությունը կկազմակերպվի հիվանդանոցային հաստատություններում` ապահովելով բուժօգնության ծառայությունների կազմակերպման շարունակականությունը: Ընդ որում, նեղ մասնագետները պետք է ձեռնպահ մնան այն դեպքերում , երբ բուժօգնությունը հնարավոր է իրականացնել առաջնային օղակում: Իսկ հիվանդների հոսքը երկրորդային մակարդակ անհրաժեշտ է կանոնակարգել առաջնային օղակից ուղեգրման համակարգի կիրառմամբ:
Նախատեսվում է վերը նշված բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներից բացի, ունենալ նարկոլոգիական, հոգեբուժական և հակատուբերկուլյոզային մոնոպրոֆիլ հիվանդանոցներ (դիսպանսերներ):
Առանձնահատուկ քննարկումներ պահանջող հիմնախնդիր է հիվանդանոցային (ինչպես նաև ամբուլատոր պոլիկլինիկական) հաստատությունների կարգավիճակը: Ներկայումս երկրում բժշկական օգնություն իրականացնողներն ունեն պետական բաժնետիրական ընկերությունների կարգավիճակ, որոնք շահույթ ստանալու նպատակով հետապնդող (առևտրային) կազմակերպություններն են:
Միջազգային պրակտիկայում որոշ երկրներ նախընտրել են ունենալ պետական հիվանդանոցներ, մյուսներն, իրականացնելով մասնավորեցում, թույլ են տվել շահույթ ստանալ (Եվրամիության անդամ և շատ այլ երկրներում բուժհաստատությունները շահութահարկով չեն հարկվում): Սակայն ներկայումս ավելի շատ հանդիպում են խառը մոդելի համակարգեր, որոնք միևնույն ժամանակ կանոնակարգվում են պետության կողմից: Երկրների մեծ մասում հիվանդանոցները շահույթ ստանալու նպատակով չհետապնդող կազմակերպություններ են: Մի շարք երկրներում հիվանդանոցները հիմնադրամների սեփականությունն են և շահագործվում են նրանց կողմից: Մյուս խումբ երկրներում հիվանդանոցները կառուցվում են պետության կողմից և հանդիսանում են պետության սեփականությունը: Որոշ երկրներում բուժօգնություն իրականացնող հաստատությունների կապիտալ ծախսերը փոխհատուցվում են ծառայությունների տարիֆներից, բուժապահովագրական վճարներից և ուղղակի վճարներից:
Անկասկած, վերը նշված բոլոր համակարգերն էլ ունեն առավելություններ և թերություններ, սակայն միանշանակ է, որ քիչ զարգացած և անցումային շրջանում գտնվող տնտեսություն ունեցող երկրներում առողջապահական հաստատությունները պետք է լինեն շատ ավելի վերահսկելի:
Հիվանդանոցային համակարգում մահճակալային ֆոնդի օպտիմալացման նպատակով նախատեսվում է երկրորդային և երրորդային օղակներում սահմանել մահճակալների թիվ/բնակչություն ցուցանիշը: Կսահմանվեն առանձին համանուն ցուցանիշներ` հոգեբուժական, հակատուբերկուլյոզային, վերականգնողական և այլ բուժհաստատությունների համար: Մահճակալների թիվ/բնակչություն փոխհարաբերությունը սահմանելիս պետք է լինել հնարավորին չափ պրագմատիկ: Այսպես, ներկայումս 61 մահճակալ/10000 բնակչին հարաբերության դեպքում մահճակալային ֆոնդի զբաղվածությունը կազմում է 40%-ից ցածր: Մինչդեռ այդ փոխհարաբերակցության մեջ մահճակալների նախատեսվող թիվը 40-50%-ով նվազեցնելու դեպքում մահճակալների զբաղվածության ցուցանիշը կկազմի 60%-72%: Հարաբերության նվազեցումը կատարելիս հաշվի է առնվելու, առանձին վերցրած, տվյալ հիվանդանոցի կողմից սպասարկվող բնակչության թվաքանակի դինամիկան և հիվանդանոցի ֆունկցիոնալ ուղղվածությունը: Շատ հիվանդանոցներ այսօր չեն հանդիսանում բազմապրոֆիլ, երկրորդային մակարդակի բուժօգնություն իրականացնող հաստատություններ: Նման հիվանդանոցների օպտիմալ թվաքանակն ապահովելու համար վերջիններս կարող են միաձուլվել և/կամ/միացվել: Շատ նեղ մասնագիտական ծառայություններ մատուցող բուժհաստատությունները կենտրոնացված են Երևանում: Նպատակահարմար կլինի դրանց որոշ մասը տեղափոխել նաև մարզերի մեծ հիվանդանոցներ: Հիվանդանոցների պլանավորումը իրականացնելու համար կմշակվի դրանց կողմից սպասարկվող բնակչության թվաքանակի գնահատման համակարգ:
Առանձին քննարկման առարկա է նաև անընդհատ խնամք պահանջող հիվանդների համար բուժհաստատությունների կազմավորման և այդ ծառայության ծավալման նպատակահարմարությունը երկրում: Հնարավոր է, որ այս տիպի բուժհաստատությունները գործեն առաջնային բուժօգնության հաստատությունների հետ միևնույն շենքերում անհրաժեշտության դեպքում ապահովելու համար բուժաշխատողների հետ կապը: Կարող է քննարկվել այս հաստատությունների գործունեությունը շուրջօրյա ռեժիմով կամ միայն ցերեկային ժամերին: Այս տիպի հաստատություններում հիմնականում զբաղված են լինելու բուժքույրերի որակավորում ունեցող անձինք:
5. Բուժհաստատությունների մասնավորեցումը
Առողջապահության համակարգում մասնավորեցում իրականացնելու տեսանկյունից այս համակարգի ընկերությունները կարելի է բաժանել երկու խմբի: Առաջին խմբում ընդգրկված են այն ընկերությունները, որոնք ենթակա չեն մասնավորեցման, և պետությունը հոգալու է այդ բուժհաստատությունների հետագա գործունեության, այդ թվում` ֆինանսավորման մասին: Բուժհաստատությունների այս խումբը հստակորեն նշված է Հայաստանի Հանրապետությունում առողջապահական հաստատությունների մասնավորեցման ռազմավարության հայեցակարգում, դրանք հիմնականում ինֆեկցիոն հիվանդանոցներն են, դիսպանսերային համակարգը, արյան ծառայության կայաններն ու կենտրոններն են, շտապ օգնության համակարգը և այլն:
Երկրորդ խմբում ընդգրկված են առողջապահության համակարգի այն ընկերությունները, որոնք ենթակա են մասնավորեցման: Մի շարք հիվանդանոցներ և ստոմատոլոգիական պոլիկլինիկաներ ընդգրկված են մասնավորեցման ծրագրում դեռևս 1996 թվականից: Նախատեսվում է բուժհաստատություններ ընդգրկել նաև ներկայումս մշակվող մասնավորեցման 2001-2003 թվականների ծրագրում:
Օպտիմալացման ներկայացվող հայեցակարգի շրջանակներում առաջին խումբ ընկերությունների նկատմամբ վերակազմակերպման ձևերի (միաձուլում, միացում, բաժանում, առանձնացում, վերակազմավորում) ընտրության հարցում կարող է կիրառվել ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված ցանկացած մոտեցում:
Երկրորդ խումբ ընկերությունների նկատմամբ կիրառվելու են «Պետական գույքի մասնավորեցման (սեփականաշնորհման) մասին» ՀՀ օրենքի պահանջները, և դրանց վերակազմակերպումը դիտարկվելու է որպես մասնավորեցման նախապատրաստական աշխատանքների միջոցառումներից մեկը: Ընդ որում, ներկայումս շրջանառության մեջ է մասնավորեցման նախապատրաստական աշխատանքների միջոցառումներից մեկը: Ընդ որում, ներկայումս շրջանառության մեջ է մասնավորեցման մասին օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը, որը թույլ է տալիս լուծարել մասնավորեցման ծրագրում ընդգրկված ընկերությունները առանց դրանք պարտադիր կարգով մի քանի անգամ մասնավորեցման առաջարկելու, որը թույլ է տալիս լուծարել մասնավորեցման ծրագրում ընդգրկված ընկերությունները` առանց պարտադիր կարգով մի քանի անգամ մասնավորեցման առաջարկելու:
Համակարգի օպտիմալացումը, սոցիալական պաշտպանվածությամբ ուղղորդված, արդյունավետ իրականացնելու նպատակով անհրաժեշտ կլինի առողջապահական օբյեկտների մասնավորեցման արդյունքում գոյացած ֆինանսական միջոցների մի մասը նպատակաուղղել առողջապահական կազմակերպությունների ֆինանսատնտեսական վիճակի առողջացմանը և նյութատեխնիկական հագեցվածության բարելավմանը, ինչպես նաև անհրաժեշտ դեպքերում բուժաշխատողների վերամասնագիտացմանը:
6. Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման օրենսդրական հիմքերը
Առողջապահության համակարգի օպտիմալացումը պետք է իրականացվի համապատասխան օրենսդրության առկայության պայմաններում: Օրենսդրությամբ կարգավորման ենթակա են`
- բժշկական օգնության իրականացնողների լիցենզավորումը, որի միջոցով պետք է
կանոնակարգվի յուրաքանչյուր տարածաշրջանում բուժօգնություն
իրականացնողների թիվը, նրանց մասնագիտացումը, անհրաժեշտ որակավորումը,
հիվանդանոցների ծավալները (հզորությունները), գործունեության
ուղղությունները (ֆունկցիաները), շենքային ստանդարտները և այլն,
- առողջապահական ծառայությունների սակագները, որոնց կիրառմամբ
կկանոնակարգվի բուժօգնություն իրականացնողների ծառայությունների
գնագոյացման և ծախսերի փոխհատուցման համակարգը` անկախ
բուժհաստատությունների սեփականության ձևից ու ֆինանսավորման
աղբյուրներից,
- պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների
իրավասությունները համակարգի կառավարման, բժշկական օգնության
կազմակերպման և ֆինանսավորման բնագավառներում:
Առողջապահական համակարգի օպտիմալացման օրենսդրական կարգավորումը առաջարկվում է հիմնականում իրականացնել «Առողջապահության մասին» ՀՀ օրենքով, որի նախագիծը մշակման ենթակա է: Ներկայացվող հայեցակարգի ընդունման դեպքում փոփոխությունների և լրացումների կարիք կառաջանա նաև մի շարք գործող իրավական ակտերում:
ԺԱՄԱՆԱԿԱՑՈՒՅՑ
i
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության քննարկմանը ներկայացվող,
ըստ մարզերի և Երևան քաղաքի, առողջապահության համակարգի
օպտիմալացման ծրագրի
._______________________________________________________________.
|NN | ՀՀ մարզեր և ք. Երևան | Ներկայացման ժամկետը|
|ը/կ| | |
|___|______________________________________|____________________|
|1. | Արագածոտնի | 2001 թ. մարտ |
|___|______________________________________|____________________|
|2. | Արարատի | 2001 թ. փետրվար |
|___|______________________________________|____________________|
|3. | Արմավիրի | 2001 թ. փետրվար |
|___|______________________________________|____________________|
|4. | Գեղարքունիքի | 2001 թ. հունիս |
|___|______________________________________|____________________|
|5. | Լոռու | 2001 թ. մարտ |
|___|______________________________________|____________________|
|6. | Կոտայքի | 2001 թ. հունվար |
|___|______________________________________|____________________|
|7. | Շիրակի | 2001 թ. հունվար |
|___|______________________________________|____________________|
|8. | Սյունիքի | 2001 թ. ապրիլ |
|___|______________________________________|____________________|
|9. | Վայոց ձորի | 2001 թ. ապրիլ |
|___|______________________________________|____________________|
|10.| Տավուշի | 2001 թ. մայիս |
|___|______________________________________|____________________|
|11.| Երևան | 2001 թ. մարտ |
|___|______________________________________|____________________|
(ժամանակացանկի 12-րդ կետը հանվել է 10.07.01 թիվ 620 որոշում)