ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Քաղաքացիական գործ
դատարանի որոշում թիվ ԿԴ3/0320/02/17
Քաղաքացիական գործ թիվ ԿԴ3/0320/02/17 2022 թ.
Նախագահող դատավոր` Ն. Կարապետյան
Դատավորներ` Ա. Մխիթարյան
Ն. Մարգարյան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Մ. Դրմեյան
զեկուցող Ս. Անտոնյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
2022 թվականի օգոստոսի 12-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 30.08.2019 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Ընկերության ընդդեմ «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ի (այսուհետ` Կազմակերպություն), երրորդ անձ` ՀՀ Կոտայքի մարզի Նոր Հաճն քաղաքապետարանի` գումարի բռնագանձման և պայմանագիր կնքելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 114.597.534 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար, ինչպես նաև պարտավորեցնել Կազմակերպությանը Ընկերության հետ կնքելու ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 09.12.2016 թվականի թիվ ԼՋ0001 լիցենզիայով սահմանված մեծածախ բաժանորդների վերաբերյալ պայմանագիր:
ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Հեբոյան) (այսուհետ` Դատարան) 26.02.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 30.08.2019 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն և որոշվել է. «ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ ԿԴ3/0320/02/17 քաղաքացիական գործով 26.02.2019 թվականի վճիռը բեկանել և փոփոխել հետևյալ կերպ.
««Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերության հայցն ընդդեմ «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ի, երրորդ անձ` ՀՀ Կոտայքի մարզի Նոր Հաճն քաղաքապետարանի` գումարի բռնագանձման և պայմանագիր կնքելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասին, բավարարել մասնակի:
«Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ից հօգուտ «Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերության բռնագանձել 40.391.474,2 (քառասուն միլիոն երեք հարյուր իննսունմեկ հազար չորս հարյուր յոթանասունչորս ամբողջ երկու) ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար:
74.206.059,8 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար բռնագանձելու և պայմանագիր կնքելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասով հայցը մերժել:
«Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ից հօգուտ «Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերության բռնագանձել 807.829,5 (ութ հարյուր յոթ հազար ութ հարյուր քսանինն ամբողջ հինգ) ՀՀ դրամ` որպես հայցվորի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 17.07.2017 թվականի որոշմամբ կիրառված և 05.09.2017 թվականի որոշմամբ մասնակի վերացված հայցի ապահովման միջոցը, այն է` պատասխանող «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ի գույքի վրա կիրառված արգելանքը պահպանել 40.391.474,2 (քառասուն միլիոն երեք հարյուր իննսունմեկ հազար չորս հարյուր յոթանասունչորս ամբողջ երկու) ՀՀ դրամի չափով»:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ Գոհար Առաքելյան):
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Կազմակերպությունը (ներկայացուցիչ Լուսնթագ Բեժանյան):
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 59-րդ, 66-րդ, 67-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումները պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը հիմք ընդունելով վերաքննիչ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը արձանագրել է` «..գործում առկա քաղվածքների մի մասը պատշաճ վավերացված են, մինչդեռ մյուս մասի վրա առկա է միայն անանուն կնիք...» և «Վերաքննիչ դատարանը չի կարող արժանահավատ համարել... ներկայացված «Բաժանորդի հաշվի քաղվածք» վերտառությամբ փաստաթղթերում առկա տվյալները` փաստաթղթի վավերությունը հավաստի չլինելու հիմքով... այն չի կարող որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության հիմքում դրվել»:
Մինչդեռ համեմատելով գործում առկա բաժանորդի հաշվի քաղվածքները` բոլորը, ակնհայտ է դառնում, որ դրանցում արտացոլված ելակետային տվյալները (ջրաչափի համարը, կնիքը, խողովակի տրամագծի չափը և այլն) նույնն են, դրանք բոլորն էլ վերծանված են Ընկերության ինտերակտիվ համակարգ կայք էջից: Քանի որ բաժանորդի հաշվի քաղվածքները որպես գրավոր ապացույց ներկայացվել է ոչ թե պատճենի ձևով, այլ ինչպես արդեն վերը նշվեց` Ընկերության ինտերակտիվ համակարգ կայք էջից վերծանված փաստաթղթի ձևով, ուստի Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումը, համաձայն որի` արժանահավատ չի համարել 2017 թվականի հոկտեմբեր և 2018 թվականի սեպտեմբեր ամսվա դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքները` ներկայացված փաստաթղթի վավերությունը ոչ հավաստի լինելու հիմքով անհիմն է, և չի բխում 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջից:
Վերաքննիչ դատարանը ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքները պետք է գնահատեր որպես գործով ապացույցներ, որոնք սույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկություններ են, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը:
Վերաքննիչ դատարանի կողմից չի իրականացվել գործում առկա ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն, անտեսվել են Ընկերության կողմից Դատարան ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքները, որոնք հանդիսանում են ապացույց, որ պատասխանողի պարտքն Ընկերության հանդեպ կազմում է` 114.597.534 ՀՀ դրամ:
Վերոգրյալի հիման վրա` բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակիորեն բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 30.08.2019 թվականի որոշումը` Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության 74.206.059.8 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար բռնագանձելու պահանջով հայցը մերժելու մասով` օրինական ուժ տալով Դատարանի 26.02.2019 թվականի դատական ակտին:
2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները
Սույն պարագայում Կազմակերպության և Ընկերության միջև չի կնքվել պայմանագիր: Կազմակերպությունը չի ստանձնել պարտավորություն, վերջինս չի հանդիսացել Ընկերության բաժանորդը, որպեսզի վերջինս ներկայացնի բաժանորդի հաշվի քաղվածք և դրա հիման վրա Կազմակերպությունից գանձվի գումար: Բացի այդ, Կազմակերպությունը ոչ թե օգտվել է Ընկերության ծառայություններից, ինչպես դա նշվում է Վերաքննիչ դատարանի կողմից, այլ քանի դեռ Ընկերությունը չի դադարեցրել իր կողմից մատուցվող ծառայությունները և չի դադարեցվել ջրի հոսքը, Կազմակերպությունը շարունակել է կատարել «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածով սահմանված համայնքի պարտադիր խնդիրների լուծումը, և ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված դրույթների իրականացումը` Նոր Հաճն համայնքում վթարային և հակասանիտարական վիճակից խուսափելու համար` մինչև դատարանի կողմից վճռի կայացումը:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1. Ընկերության 17.01.2017 թվականի թիվ ԿԼ19/17.01.17 գրությամբ Կազմակերպությանը ներկայացվել է պայմանագրի կնքման առաջարկ (հատոր 1-ին, գ.թ. 18):
2. Կազմակերպությունը 25.01.2017 թվականի թիվ 01 գրությամբ մերժել է պայմանագիր կնքելու առաջարկը և հրաժարվել է Ընկերության ծառայություններից` հիմքում դնելով սակագների բարձրացման անհասկանալի լինելու փաստը (հատոր 1-ին, գ.թ. 17):
3. 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվի համաձայն` «Երևան Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերությունը Կազմակերպությանը ծառայություն է մատուցել, որի արժեքը կազմել է 2.003.954,19 ՀՀ դրամ: Նշված հարկային հաշվի վրա առկա է ստացող անձի տվյալներ (հատոր 1-ին, գ.թ. 31):
4. Թիվ Ա6437844866, Ա8197980923, Ա4976137960 հարկային հաշիվների վրա առկա չէ ստացող անձի վերաբերյալ որևէ տվյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 32-34):
5. 15.01.2018 թվականին դուրսգրված բաժանորդի հաշվի քաղվածքի վրա առկա է ստորագրություն, կնիք և առևտրային տնօրենի կարգավիճակի մասին նշում: Տվյալ քաղվածքի համաձայն պատասխանողի պարտքը 2017 թվականի դեկտեմբեր ամսվա դրությամբ կազմում է 65.320.560 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 68):
6. 2018 թվականի հունվարից մայիս ամիսների դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքների վրա առկա է միայն կնիք` առանց ստորագրության (հատոր 2-րդ, գ.թ. 89-90):
7. 2018 թվականի հունվարից սեպտեմբեր ամիսների դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքների վրա առկա չէ ոչ կնիք, ոչ էլ ստորագրություն (հատոր 2-րդ, գ.թ. 105-106):
4. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄԸ.
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ` Նախկին օրենսգիրք) 54-րդ հոդվածի խախտման հետևանքով առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների այնպիսի հիմնարար խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:
i
Նախկին օրենսգրքի 47-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործով ապացույցներ են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկությունները, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը:
Այդ տեղեկությունները հաստատվում են`
1) գրավոր և իրեղեն ապացույցներով.
2) փորձագետների եզրակացություններով.
3) վկաների ցուցմունքներով.
4) գործին մասնակցող անձանց ցուցմունքներով:
i
Նախկին օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերը որոշում է դատարանը` գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա, իսկ նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն` եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը:
i
Նախկին օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք:
i
Նախկին օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործի հանգամանքները, որոնք, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:
i
Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
i
Նախկին օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավոր ապացույցներ են գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող ակտերը, պայմանագրերը, տեղեկանքները, գործարար թղթակցությունը, այլ փաստաթղթերը և նյութերը, այդ թվում` էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով կամ փաստաթղթերի իսկությունը հաստատելու հնարավորություն ընձեռող այլ եղանակով ստացված ապացույցները:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գրավոր փաստաթղթերը ներկայացվում են բնօրինակով կամ պատշաճ վավերացված պատճենի ձևով: Եթե քննվող գործին վերաբերում է փաստաթղթի միայն մեկ մասը, ներկայացվում է դրա պատշաճ վավերացված քաղվածքը:
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր նախկին որոշումներում անդրադառնալով նշված իրավակարգավորումների վերլուծությանը, արձանագրել է, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ քաղաքացիական դատավարությունում ապացուցման պարտականությունը գործի քննության և լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների ապացուցման ուղղությամբ որոշակի դատավարական գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունն է, որն ապահովված է որոշակի անբարենպաստ հետևանքների առաջացման սպառնալիքով: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նշված բացասական (անբարենպաստ) հետևանքները, ըստ էության, հանգում են հետևյալին. բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության վիճելի մնալու դեպքում դատարանը կարող է համապատասխան փաստի գոյությունն իրավաչափորեն համարել հերքված (չապացուցված) (տե՛ս Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՆԴ/0479/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի, Ռուզաննա Թորոսյանն ընդդեմ Նվեր Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/1688/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2011 թվականի, «Երևանի էլեկտրատրանսպորտ» ՓԲԸ-ի ընդդեմ «ԱՐՄԻՆԿՈ» ՍՊԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0930/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի, Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՔԴ/1539/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.04.2020 թվականի որոշումները):
Վերը նշված հոդվածների վերլուծության և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ յուրաքանչյուր գործով դատարանը պետք է պարզի գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը` ելնելով գործին մասնակցող անձանց պահանջներից և առարկություններից: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ և 49-րդ հոդվածների համադրված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք: Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում, դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը: Օրենսդիրն այդպես է սահմանել, քանի որ որևէ փաստի վրա հիմնվող կողմն իրազեկ է և դատարանին կարող է ցույց տալ տվյալ փաստի մասին տեղեկություններ պարունակող աղբյուրները: Ենթադրվում է, որ շահագրգռված կողմը կձեռնարկի բոլոր միջոցներն իր մատնանշած փաստն ապացուցելու համար: Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը:
Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Ընկերությունը 17.01.2017 թվականի թիվ ԿԼ19/17.01.17 գրությամբ Կազմակերպությանը հայտնել է, որ 01.01.2017 թվականից ՀՀ-ում ջրամատակարարման և ջրահեռացման ծառայությունները մատուցվում են Ընկերության կողմից, որի հիմքով խնդրել է 5-օրյա ժամկետում իր հետ կնքել մեծածախ ծառայությունների մատուցման պայմանագիր: Կազմակերպությունը 25.01.2017 թվականի թիվ 01 գրությամբ մերժել է պայմանագիր կնքելու առաջարկը և հրաժարվել է Ընկերության ծառայություններից` հիմքում դնելով սակագների բարձրացման անհասկանալի լինելու փաստը:
Ընկերությունը դիմելով դատարան պահանջել է Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 114.597.534 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար, ինչպես նաև պարտավորեցնել Կազմակերպությանը Ընկերության հետ կնքելու ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 09.12.2016 թվականի թիվ ԼՋ0001 լիցենզիայով սահմանված մեծածախ բաժանորդների վերաբերյալ պայմանագիր:
Դատարանը 26.02.2019 թվականի վճռով բավարարելով Ընկերության հայցն ամբողջությամբ արձանագրել է, որ ջրամատակարարման և ջրահեռացման սակագները սահմանվել են ոչ թե Ընկերության կողմից, այլ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից, հետևաբար, պատասխանողի առարկություններն առարկայազուրկ են:
Վերաքննիչ դատարանն Ընկերության հայցը բավարարելով մասնակիորեն արձանագրել է, որ երբ պարտավորական հարաբերությունների մի կողմն իր կոնկլյուդենտ գործողություններով ընդունել է մյուս մասնակցի կողմից որոշակի պարտավորությունների կատարումը, մտել պարտավորական հարաբերությունների մեջ, պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու պահանջը չի կարող բավարարվել. թեև սույն դեպքում չի պահպանվել օրենքով քննարկվող պայմանագրերի համար նախատեսված գրավոր ձևը, սակայն պատասխանողն իր գործողություններով հաստատել է դրանց առաջացման փաստը: Այսինքն, կողմերի միջև պայմանագրային հարաբերություններ արդեն իսկ առաջացել են ձևավորված փաստացի հարաբերությունների ուժով, հետևաբար սույն դեպքում չի ծագում պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու պահանջ ներկայացնելու հնարավորություն: Ելնելով վերոգրյալից` Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ վերաքննիչ բողոքը այս հիմքով հիմնավոր է և հայցվորի կողմից ներկայացված առաջին պահանջը ենթակա է մերժման:
Ինչ վերաբերում է գումարի բռնագանձման մասին Ընկերության հայցին, ապա Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ գործում առկա քաղվածքների մի մասը պատշաճ վավերացված են, մինչդեռ մյուս մասի վրա առկա է միայն անանուն կնիք: Վերաքննիչ դատարանը ոչ արժանահավատ է համարել 2018 թվականի սեպտեմբեր ամսվա դրությամբ և 2017 թվականի հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ ներկայացված «Բաժանորդի հաշվի քաղվածք» վերտառությամբ փաստաթղթերում առկա տվյալները` փաստաթղթի վավերությունը հավաստի չլինելու հիմքով: Այսինքն` գործում առկա են ոչ հավաստի գրավոր ապացույցներ. նման կերպ ներկայացված քաղվածքների ոչ հավաստի լինելու հիմքով այն չի կարող որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության հիմքում դրվել:
Անդրադառնալով հարկային հաշիվներին` Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ միայն 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշիվն է, որի վրա առկա է ստացող անձի ստորագրություն. մյուս բոլոր հարկային հաշիվների վրա բացակայում է ստացող անձի ստորագրություն, որը հնարավորություն կտար հավաստելու պարտավորության պատշաճ կատարման և դրա ընդունման փաստը: Ինչ վերաբերում է ջրաչափի ցուցմունքներն արտահայտող նկարներին, ապա Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ դրա վրա առկա չէ որևէ տվյալ որոնցով հնարավոր կլիներ հաստատված համարել դրանց առնչությունը պատասխանողի հետ, հետևաբար` այն վերաբերելի չէ սույն գործով պարզման ենթակա հանգամանքներին:
Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով առկա ապացույցների գնահատումից հետո հիմնավորել է միայն 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվով արձանագրված 2.003.954,19 ՀՀ դրամի չափով, 2017 թվականի հուլիս ամսվա դրությամբ բաժանորդի հաշվի քաղվածքով արձանագրված 38.387.520 ՀՀ դրամ պարտքի գումարը, այն է` ընդհանուր առմամբ 40.391.474,2 ՀՀ դրամի չափով, և միայն այդ չափով է հայցը բավարարել:
Նախ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ պայմանագիրը կոնկլյուդենտ գործողություններով ընդունված համարելու և այդ մասով հայցը մերժելու մասով, Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բողոքարկված չլինելու պարագայում կողմերի միջև առկա են պարտավորական իրավահարաբերություններ, որոնց հիմքում դրված են նաև ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից ճանաչված թիվ ԼՋ0001 լիցենզիան և կանոնները: Մատակարար կազմակերպությունը` հիմք ընդունելով ջրաչափի հիման վրա սպառված ջրի քանակը, որի արժեքը հաշվարկվել է ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից սահմանված սակագներին համապատասխան, ներկայացրել է համապատասխան դրամական պահանջ, որի վերաբերյալ չեն ներկայացվել այնպիսի առարկություններ որոնք կբացառեն պահանջի առկայությունը կամ չափը:
Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով ապացույցների հետազոտման և գնահատման հարցի վերաբերյալ իր ձևավորած իրավական դիրքորոշումը, ևս մեկ անգամ փաստում է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական ընկալումն ու վերլուծությունն է` դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից:
Անդրադառնալով գումարի բռնագանձման մասին Վերաքննիչ դատարանի արտահայտած դիրքորոշումներին Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվի համաձայն` «Երևան Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերությունը Կազմակերպությանը ծառայություն է մատուցել, որի արժեքը կազմել է 2.003.954,19 ՀՀ դրամ: Նշված հարկային հաշվի վրա առկա է ստացող անձի տվյալներ: Վերաքննիչ դատարանը հիմք ընդունելով տվյալ հարկային հաշիվը Ընկերության պահանջը Կազմակերպության հանդեպ բավարարել է 2.003.954,19 ՀՀ դրամի չափով: Իսկ 03.11.2016 թվականի թիվ Ա6437844866, 05.12.2016 թվականի թիվ Ա8197980923 և 12.01.2017 թվականի թիվ Ա4976137960 հարկային հաշիվների վրա առկա չեն ստացող անձի վերաբերյալ որևէ տվյալ, նշված հարկային հաշիվները Վերաքննիչ դատարանն իրավացիորեն չի համարել պատշաճ ներկայացված դրամական պահանջ:
Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի այն դիրքորոշմանը, որ հիմնավորվել է միայն 2017 թվականի հուլիս ամսվա դրությամբ բաժանորդի հաշվի քաղվածքով արձանագրված 38.387.520 ՀՀ դրամ պարտքի գումարը, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ գործում առկա 15.01.2018 թվականին դուրսգրված բաժանորդի հաշվի քաղվածքի համաձայն` պատասխանողի պարտքը 2017 թվականի դեկտեմբեր ամսվա դրությամբ կազմում է 65.320.560 ՀՀ դրամ: Նշված քաղվածքի վրա առկա է ստորագրություն, կնիք և առևտրային տնօրենի կարգավիճակի մասին նշում: Նշված քաղվածքը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար ապացույց` հաստատելու համար այն փաստը, որ պատասխանողի պարտքը Ընկերության նկատմամբ 2017 թվականի դրությամբ կազմում է 65.320.560 ՀՀ դրամ:
Ինչ վերաբերում է 2018 թվականի հունվարից մայիս ամիսների և 2018 թվականի հունվարից սեպտեմբեր ամիսների դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքներին, ապա Վճռաբեկ դատարանը ևս դրանք համարում է պահանջը հաստատելու համար ոչ պատշաճ ապացույցներ:
Ամփոփելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերության հայցը` գումարի բռնագանձման մասով, բավարարման ենթակա է միայն 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվով արձանագրված 2.003.954,19 ՀՀ դրամ գումարի և 15.01.2018 թվականին դուրսգրված բաժանորդի հաշվի քաղվածքի համաձայն 65.320.560 ՀՀ դրամ գումարի բռնագանձման մասով: Հայցադիմումը` 47.273.016 ՀՀ դրամ գումարի բռնագանձման պահանջի մասով, ենթակա է մերժման:
Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
i
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Դատական ակտի եզրափակիչ մասի որոշակիությունն ապահովելու նպատակով Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի հայցը բավարարելու և գումար բռնագանձելու մասն անհրաժեշտ է ամբողջությամբ բեկանել և փոփոխել:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:
i
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն` հայցադիմումների և որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ գործին մասնակցելու մասին դիմումների համար` դրամական պահանջով հայցագնի երկու տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 150 տոկոսից:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն` դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է գույքային պահանջի գործերով` վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի 3 տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի 3 տոկոսի չափով, իսկ ոչ գույքային բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի տասնապատիկի չափով:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն` դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է դրամական պահանջի գործերով` հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից, իսկ ոչ դրամական բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի քսանապատիկի չափով:
Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը` բեկանման և փոփոխման, որի արդյունքում հայցը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը`
- Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման բավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 937.460,32 ՀՀ դրամ (47.273.016 ՀՀ դրամ *2%=945.460,32 ՀՀ դրամ - 8.000 ՀՀ դրամ (առաջին ատյանի դատարանում նախապես վճարված պետական տուրքի գումար)=937.460,32 ՀՀ դրամ)` որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված պետական տուրքի գումար:
Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման բավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 1.418.190,48 ՀՀ դրամ (47.273.016 ՀՀ դրամ *3%=1.418.190,48 ՀՀ դրամ)` որպես վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Ընկերության կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված:
- Կազմակերպությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման բավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 1.346.490,28 ՀՀ դրամ (67.324.514,19 ՀՀ դրամ *2%=1.346.490,28 ՀՀ դրամ)` որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված պետական տուրքի գումար:
Կազմակերպությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 1.000.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար:
Սույն գործով Կազմակերպության կողմից վերաքննիչ բողոքի համար նախապես վճարվել է 3.447.936 ՀՀ դրամ, մինչդեռ վճարման էր ենթակա 2.019.745,42 ՀՀ դրամ: Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի «ա» կետի հիմքով ավել վճարված պետական տուրքը` 1.428.161 ՀՀ դրամը, ենթակա է վերադարձման Կազմակերպությանը:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 403-րդ, 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 30.08.2019 թվականի որոշումը գումարի բռնագանձման պահանջի մասով և այն փոփոխել հետևյալ կերպ. «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի հայցը` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, բավարարել մասնակիորեն: «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ից հօգուտ «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի բռնագանձել 67.324.514,19 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար: Հայցադիմումը` 47.273.016 ՀՀ դրամ գումարի բռնագանձման պահանջի մասով, մերժել: Վերաքննիչ դատարանի որոշումը մնացած մասով թողնել անփոփոխ:
2. «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 937.460,32 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումի համար սահմանված պետական տուրքի գումար և 1.418.190,48 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար:
«Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 1.346.490,28 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումի համար սահմանված պետական տուրքի գումար և 1.000.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար:
Դատական ծախսերի հարցը մնացած մասով համարել լուծված:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող Մ. Դրմեյան
Զեկուցող Ս. Անտոնյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի
կողմից թիվ ԿԴ3/0320/02/17 քաղաքացիական գործով 12.08.2022 թվականին
կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ
12.08.2022 թվական
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2022 թվականի օգոստոսի 12-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 30.08.2019 թվականի որոշման դեմ` ըստ Ընկերության հայցի ընդդեմ «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ի (այսուհետ` Կազմակերպություն) և երրորդ անձ ՀՀ Կոտայքի մարզի Նոր Հաճն քաղաքապետարանի` գումար բռնագանձելու և պայմանագիր կնքելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 30.08.2019 թվականի որոշումը գումարի բռնագանձման պահանջի մասով և այն փոփոխել հետևյալ կերպ. Ընկերության հայցը` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին, բավարարել մասնակիորեն, Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 67.324.514,19 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար, հայցադիմումը` 47.273.016 ՀՀ դրամ գումար բռնագանձելու պահանջի մասով, մերժել, Վերաքննիչ դատարանի որոշումը մնացած մասով թողնել անփոփոխ:
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:
1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.
«Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 114.597.534 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար, ինչպես նաև պարտավորեցնել Կազմակերպությանը Ընկերության հետ կնքելու ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 09.12.2016 թվականի թիվ ԼՋ0001 լիցենզիայով սահմանված մեծածախ բաժանորդների վերաբերյալ պայմանագիր:
ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Հեբոյան) (այսուհետ` Դատարան) 26.02.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 30.08.2019 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն և որոշվել է. «ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ ԿԴ3/0320/02/17 քաղաքացիական գործով 26.02.2019 թվականի վճիռը բեկանել և փոփոխել հետևյալ կերպ.
««Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերության հայցն ընդդեմ «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ի, երրորդ անձ` ՀՀ Կոտայքի մարզի Նոր Հաճն քաղաքապետարանի` գումարի բռնագանձման և պայմանագիր կնքելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասին, բավարարել մասնակի:
«Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ից հօգուտ «Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերության բռնագանձել 40.391.474,2 (քառասուն միլիոն երեք հարյուր իննսունմեկ հազար չորս հարյուր յոթանասունչորս ամբողջ երկու) ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար:
74.206.059,8 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար բռնագանձելու և պայմանագիր կնքելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասով հայցը մերժել:
«Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ից հօգուտ «Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերության բռնագանձել 807.829,5 (ութ հարյուր յոթ հազար ութ հարյուր քսանինն ամբողջ հինգ) ՀՀ դրամ` որպես հայցվորի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 17.07.2017 թվականի որոշմամբ կիրառված և 05.09.2017 թվականի որոշմամբ մասնակի վերացված հայցի ապահովման միջոցը, այն է` պատասխանող «Հաճն Ջուր» ՀՈԱԿ-ի գույքի վրա կիրառված արգելանքը պահպանել 40.391.474,2 (քառասուն միլիոն երեք հարյուր իննսունմեկ հազար չորս հարյուր յոթանասունչորս ամբողջ երկու) ՀՀ դրամի չափով»:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ Գոհար Առաքելյան):
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Կազմակերպությունը (ներկայացուցիչ Լուսնթագ Բեժանյան)»:
2.1. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.
«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 59-րդ, 66-րդ, 67-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումները պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը հիմք ընդունելով վերաքննիչ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը արձանագրել է` «..գործում առկա քաղվածքների մի մասը պատշաճ վավերացված են, մինչդեռ մյուս մասի վրա առկա է միայն անանուն կնիք...» և «Վերաքննիչ դատարանը չի կարող արժանահավատ համարել... ներկայացված «Բաժանորդի հաշվի քաղվածք» վերտառությամբ փաստաթղթերում առկա տվյալները` փաստաթղթի վավերությունը հավաստի չլինելու հիմքով... այն չի կարող որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության հիմքում դրվել»:
Մինչդեռ համեմատելով գործում առկա բաժանորդի հաշվի քաղվածքները` բոլորը, ակնհայտ է դառնում, որ դրանցում արտացոլված ելակետային տվյալները (ջրաչափի համարը, կնիքը, խողովակի տրամագծի չափը և այլն) նույնն են, դրանք բոլորն էլ վերծանված են Ընկերության ինտերակտիվ համակարգ կայք էջից: Քանի որ բաժանորդի հաշվի քաղվածքները որպես գրավոր ապացույց ներկայացվել է ոչ թե պատճենի ձևով, այլ ինչպես արդեն վերը նշվեց` Ընկերության ինտերակտիվ համակարգ կայք էջից վերծանված փաստաթղթի ձևով, ուստի Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումը, համաձայն որի` արժանահավատ չի համարել 2017 թվականի հոկտեմբեր և 2018 թվականի սեպտեմբեր ամսվա դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքները` ներկայացված փաստաթղթի վավերությունը ոչ հավաստի լինելու հիմքով անհիմն է, և չի բխում 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջից:
Վերաքննիչ դատարանը ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքները պետք է գնահատեր որպես գործով ապացույցներ, որոնք սույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկություններ են, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը:
Վերաքննիչ դատարանի կողմից չի իրականացվել գործում առկա ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն, անտեսվել են Ընկերության կողմից Դատարան ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքները, որոնք հանդիսանում են ապացույց, որ պատասխանողի պարտքն Ընկերության հանդեպ կազմում է` 114.597.534 ՀՀ դրամ:
Վերոգրյալի հիման վրա` բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակիորեն բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 30.08.2019 թվականի որոշումը` Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության 74.206.059.8 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար բռնագանձելու պահանջով հայցը մերժելու մասով` օրինական ուժ տալով Դատարանի 26.02.2019 թվականի դատական ակտին»:
2.2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումներ նշել է հետևյալը.
«Սույն պարագայում Կազմակերպության և Ընկերության միջև չի կնքվել պայմանագիր: Կազմակերպությունը չի ստանձնել պարտավորություն, վերջինս չի հանդիսացել Ընկերության բաժանորդը, որպեսզի վերջինս ներկայացնի բաժանորդի հաշվի քաղվածք և դրա հիման վրա Կազմակերպությունից գանձվի գումար: Բացի այդ, Կազմակերպությունը ոչ թե օգտվել է Ընկերության ծառայություններից, ինչպես դա նշվում է Վերաքննիչ դատարանի կողմից, այլ քանի դեռ Ընկերությունը չի դադարեցրել իր կողմից մատուցվող ծառայությունները և չի դադարեցվել ջրի հոսքը, Կազմակերպությունը շարունակել է կատարել «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածով սահմանված համայնքի պարտադիր խնդիրների լուծումը, և ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված դրույթների իրականացումը` Նոր Հաճըն համայնքում վթարային և հակասանիտարական վիճակից խուսափելու համար` մինչև դատարանի կողմից վճռի կայացումը»:
3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) Ընկերության 17.01.2017 թվականի թիվ ԿԼ19/17.01.17 գրությամբ Կազմակերպությանը ներկայացրել է պայմանագրի կնքման առաջարկ (հատոր 1-ին, գ.թ. 18):
2) Կազմակերպությունը 25.01.2017 թվականի թիվ 01 գրությամբ մերժել է պայմանագիր կնքելու առաջարկը և հրաժարվել է Ընկերության ծառայություններից` հիմքում դնելով սակագների բարձրացման անհասկանալի լինելու փաստը (հատոր 1-ին, գ.թ. 17):
3) 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվի համաձայն` «Երևան Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերությունը Կազմակերպությանը ծառայություն է մատուցել, որի արժեքը կազմել է 2.003.954,19 ՀՀ դրամ: Նշված հարկային հաշվի վրա առկա ստացող անձի տվյալներ (հատոր 1-ին, գ.թ. 31):
4. Թիվ Ա6437844866, Ա8197980923, Ա4976137960 հարկային հաշիվների վրա առկա չէ ստացող անձի վերաբերյալ որևէ տվյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 32-34):
5. 15.01.2018 թվականին դուրսգրված բաժանորդի հաշվի քաղվածքի վրա առկա է ստորագրություն, կնիք և առևտրային տնօրենի կարգավիճակի մասին նշում: Տվյալ քաղվածքի համաձայն պատասխանողի պարտքը 2017 թվականի դեկտեմբեր ամսվա դրությամբ կազմում է 65.320.560 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 68):
6. 2018 թվականի հունվարից մայիս ամիսների դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքների վրա առկա է միայն կնիք` առանց ստորագրության (հատոր 2-րդ, գ.թ. 89-90):
7. 2018 թվականի հունվարից սեպտեմբեր ամիսների դրությամբ ներկայացված բաժանորդի հաշվի քաղվածքների վրա առկա չէ ոչ կնիք, ոչ էլ ստորագրություն (հատոր 2-րդ, գ.թ. 105-106)»:
4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգում նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ` Նախկին օրենսգիրք) 54-րդ հոդվածի խախտման հետևանքով առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների այնպիսի հիմնարար խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:
i
Նախկին օրենսգրքի 47-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործով ապացույցներ են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկությունները, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը:
Այդ տեղեկությունները հաստատվում են`
1) գրավոր և իրեղեն ապացույցներով.
2) փորձագետների եզրակացություններով.
3) վկաների ցուցմունքներով.
4) գործին մասնակցող անձանց ցուցմունքներով:
i
Նախկին օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերը որոշում է դատարանը` գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա, իսկ նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն` եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը:
i
Նախկին օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք:
i
Նախկին օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործի հանգամանքները, որոնք, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:
i
Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
i
Նախկին օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավոր ապացույցներ են գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող ակտերը, պայմանագրերը, տեղեկանքները, գործարար թղթակցությունը, այլ փաստաթղթերը և նյութերը, այդ թվում` էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով կամ փաստաթղթերի իսկությունը հաստատելու հնարավորություն ընձեռող այլ եղանակով ստացված ապացույցները:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գրավոր փաստաթղթերը ներկայացվում են բնօրինակով կամ պատշաճ վավերացված պատճենի ձևով: Եթե քննվող գործին վերաբերում է փաստաթղթի միայն մեկ մասը, ներկայացվում է դրա պատշաճ վավերացված քաղվածքը:
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր նախկին որոշումներում անդրադառնալով նշված իրավակարգավորումների վերլուծությանը, արձանագրել է, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ քաղաքացիական դատավարությունում ապացուցման պարտականությունը գործի քննության և լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների ապացուցման ուղղությամբ որոշակի դատավարական գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունն է, որն ապահովված է որոշակի անբարենպաստ հետևանքների առաջացման սպառնալիքով: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նշված բացասական (անբարենպաստ) հետևանքները, ըստ էության, հանգում են հետևյալին. բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության վիճելի մնալու դեպքում դատարանը կարող է համապատասխան փաստի գոյությունն իրավաչափորեն համարել հերքված (չապացուցված) (տե՛ս Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՆԴ/0479/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի, Ռուզաննա Թորոսյանն ընդդեմ Նվեր Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/1688/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2011 թվականի, «Երևանի էլեկտրատրանսպորտ» ՓԲԸ-ի ընդդեմ «ԱՐՄԻՆԿՈ» ՍՊԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0930/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի, Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՔԴ/1539/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.04.2020 թվականի որոշումները):
Վերը նշված հոդվածների վերլուծության և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ յուրաքանչյուր գործով դատարանը պետք է պարզի գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը` ելնելով գործին մասնակցող անձանց պահանջներից և առարկություններից: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ և 49-րդ հոդվածների համադրված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք: Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում, դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը: Օրենսդիրն այդպես է սահմանել, քանի որ որևէ փաստի վրա հիմնվող կողմն իրազեկ է և դատարանին կարող է ցույց տալ տվյալ փաստի մասին տեղեկություններ պարունակող աղբյուրները: Ենթադրվում է, որ շահագրգռված կողմը կձեռնարկի բոլոր միջոցներն իր մատնանշած փաստն ապացուցելու համար: Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը:
Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Ընկերությունը 17.01.2017 թվականի թիվ ԿԼ19/17.01.17 գրությամբ Կազմակերպությանը հայտնել է, որ 01.01.2017 թվականից ՀՀ-ում ջրամատակարարման և ջրահեռացման ծառայությունները մատուցվում են Ընկերության կողմից, որի հիմքով խնդրել է 5-օրյա ժամկետում իր հետ կնքել մեծածախ ծառայությունների մատուցման պայմանագիր: Կազմակերպությունը 25.01.2017 թվականի թիվ 01 գրությամբ մերժել է պայմանագիր կնքելու առաջարկը և հրաժարվել է Ընկերության ծառայություններից` հիմքում դնելով սակագների բարձրացման անհասկանալի լինելու փաստը:
Ընկերությունը դիմելով դատարան պահանջել է Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 114.597.534 ՀՀ դրամ` որպես պարտքի գումար, ինչպես նաև պարտավորեցնել Կազմակերպությանը Ընկերության հետ կնքելու ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 09.12.2016 թվականի թիվ ԼՋ0001 լիցենզիայով սահմանված մեծածախ բաժանորդների վերաբերյալ պայմանագիր:
Դատարանը 26.02.2019 թվականի վճռով բավարարելով Ընկերության հայցն ամբողջությամբ արձանագրել է, որ ջրամատակարարման և ջրահեռացման սակագները սահմանվել են ոչ թե Ընկերության կողմից, այլ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից, հետևաբար, պատասխանողի առարկություններն առարկայազուրկ են:
Վերաքննիչ դատարանը Ընկերության հայցը բավարարելով մասնակիորեն արձանագրել է, որ երբ պարտավորական հարաբերությունների մի կողմն իր կոնկլյուդենտ գործողություններով ընդունել է մյուս մասնակցի կողմից որոշակի պարտավորությունների կատարումը, մտել պարտավորական հարաբերությունների մեջ, պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու պահանջը չի կարող բավարարվել. թեև սույն դեպքում չի պահպանվել օրենքով քննարկվող պայմանագրերի համար նախատեսված գրավոր ձևը, սակայն պատասխանողն իր գործողություններով հաստատել է դրանց առաջացման փաստը: Այսինքն, կողմերի միջև պայմանագրային հարաբերություններ արդեն իսկ առաջացել են ձևավորված փաստացի հարաբերությունների ուժով, հետևաբար սույն դեպքում չի ծագում պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու պահանջ ներկայացնելու հնարավորություն: Ելնելով վերոգրյալից` Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ վերաքննիչ բողոքը այս հիմքով հիմնավոր է և հայցվորի կողմից ներկայացված առաջին պահանջը ենթակա է մերժման:
Ինչ վերաբերում է գումարի բռնագանձման մասին Ընկերության հայցին, ապա Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ գործում առկա քաղվածքների մի մասը պատշաճ վավերացված են, մինչդեռ մյուս մասի վրա առկա է միայն անանուն կնիք: Վերաքննիչ դատարանը ոչ արժանահավատ է համարել 2018 թվականի սեպտեմբեր ամսվա դրությամբ և 2017 թվականի հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ ներկայացված «Բաժանորդի հաշվի քաղվածք» վերտառությամբ փաստաթղթերում առկա տվյալները` փաստաթղթի վավերությունը հավաստի չլինելու հիմքով: Այսինքն` գործում առկա են ոչ հավաստի գրավոր ապացույցներ. նման կերպ ներկայացված քաղվածքների ոչ հավաստի լինելու հիմքով այն չի կարող որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության հիմքում դրվել:
Անդրադառնալով հարկային հաշիվներին` Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ միայն 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշիվն է, որի վրա առկա է ստացող անձի ստորագրություն. մյուս բոլոր հարկային հաշիվների վրա բացակայում է ստացող անձի ստորագրություն, որը հնարավորություն կտար հավաստելու պարտավորության պատշաճ կատարման և դրա ընդունման փաստը: Ինչ վերաբերում է ջրաչափի ցուցմունքներն արտահայտող նկարներին, ապա Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ դրա վրա առկա չէ որևէ տվյալ որոնցով հնարավոր կլիներ հաստատված համարել պատասխանողին դրանց առնչությունը, հետևաբար` այն վերաբերելի չէ սույն գործով պարզման ենթակա հանգամանքներին:
Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով առկա ապացույցների գնահատումից հետո հիմնավորել է միայն 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվով արձանագրված 2.003.954,19 ՀՀ դրամի չափով, 2017 թվականի հուլիս ամսվա դրությամբ բաժանորդի հաշվի քաղվածքով արձանագրված 38.387.520 ՀՀ դրամ պարտքի գումարը, այն է` ընդհանուր առմամբ 40.391.474,2 ՀՀ դրամի չափով, և միայն այդ չափով է հայցը բավարարել:
Նախ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ պայմանագիրը կոնկլյուդենտ գործողություններով ընդունված համարելու և այդ մասով հայցը մերժելու մասով, Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բողոքարկված չլինելու պարագայում կողմերի միջև առկա են պարտավորական իրավահարաբերություններ, որոնց հիմքում դրված են նաև ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից ճանաչված թիվ ԼՋ0001 լիցենզիան և կանոնները: Մատակարար կազմակերպությունը` հիմք ընդունելով ջրաչափի հիման վրա սպառված ջրի քանակը, որի արժեքը հաշվարկվել է ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից սահմանված սակագներին համապատասխան, ներկայացրել է համապատասխան դրամական պահանջ, որի վերաբերյալ չեն ներկայացվել այնպիսի առարկություններ որոնք կբացառեն պահանջի առկայությունը կամ չափը:
Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով ապացույցների հետազոտման և գնահատման հարցի վերաբերյալ իր ձևավորած իրավական դիրքորոշումը, ևս մեկ անգամ փաստում է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական ընկալումն ու վերլուծությունն է` դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից:
Անդրադառնալով գումարի բռնագանձման մասին Վերաքննիչ դատարանի արտահայտած դիրքորոշումներին Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ 04.10.2016 թվականի թիվ Ա3331621943 հարկային հաշվի համաձայն` «Երևան Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերությունը Կազմակերպությանը ծառայություն է մատուցել, որի արժեքը կազմել է 2.003.954,19 ՀՀ դրամ: Նշված հարկային հաշվի վրա առկա ստացող անձի տվյալներ: Վերաքննիչ դատարանը հիմք ընդունելով տվյալ հարկային հաշիվը Ընկերության պահանջը Կազմակերպության հանդեպ բավարարել է 2.003.954,19 ՀՀ դրամի չափով: Իսկ 03.11.2016 թվականի թիվ Ա6437844866, 05.12.2016 թվականի թիվ Ա8197980923 և 12.01.2017 թվականի թիվ Ա4976137960 հարկային հաշիվների վրա առկա չեն ստացող անձի վերաբերյալ որևէ տվյալ, նշված հարկային հաշիվները Վերաքննիչ դատարանն իրավացիորեն չի համարել պատշաճ ներկայացված դրամական պահանջ:
2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.
Այսպես` թիվ ԵԴ/26836/02/18 գործով վկայակոչված վճռով ոչ թե հաստատվել է այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ կատարել է պայմանագրային պարտավորություններն ամբողջ ծավալով, այլ ընդհակառակը, ներկայացվել են «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի հիմնավորումները պայմանագրային պարտավորությունների կատարման վերաբերյալ, որի վերաբերյալ դատարանը հայտնել է, որ վճարված գումարը պետք է պահանջվի ոչ թե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1092-րդ հոդվածի հիմքով, այլ այդ գումարը ենթակա է վերադարձման կողմերի միջև կնքված պայմանագրի հիմքով:
Բացի այդ, հայցվորը բերված վճռաբեկ բողոքում, որպես իր պնդումների հիմնավորում, վկայակոչելով ՀՀ հարկային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 55-րդ կետով սահմանված անապրանք փաստաթղթի հասկացությունը, հատուկ ընդգծել է, որ օրենսդիրը հատուկ ամրագրել է, որ հաշվարկային փաստաթուղթը երբեք չի համարվի անապրանք փաստաթուղթ, եթե այն դուրս գրող հարկ վճարողը, ապրանքների մատակարարման, աշխատանքների կատարման և /կամ/ ծառայությունների մատուցման պայմանագրի համաձայն կրում է գործարքը կատարելու պարտավորություն: Սակայն այս դրույթը որևէ կերպ չի կարող տարածվել սույն գործով խնդրո առարկա պայմանագրից բխող պարտավորությունների վրա, քանի որ արդեն իսկ փաստացի պայմանագրի կատարման ժամկետը լրացել է, իսկ պայմանագրում նշված ծառայությունների կատարումն ավարտվել է և ծառայությունները մատուցվել են ոչ թե պայմանագրի առարկա հանդիսացող թվով ինը սարքավորումների մասով, այլ վերջնական արդյունքում ծառայությունները մատուցվել են թվով 4 սարքավորումների մասով:
Վերաքննիչ դատարանը կայացված որոշմամբ կատարված վերլուծություններով հիմնավորել է հաշվարկային փաստաթղթում նշված գործարքը 20 և ավելի տոկոսով փոքր տվյալներով կատարված լինելու և ըստ այդմ` դուրս գրված փաստաթուղթն անապրանք փաստաթուղթ հանդիսանալու հանգամանքը: Հաշվի առնելով վերոգրյալը` սույն վարչական գործով որոշումը կայացվել է նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի պահանջների պահպանմամբ և առկա չեն հիմքեր այն բեկանելու համար, ուստի վճռաբեկ բողոքը պետք է մերժել:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1) 26.02.2018 թվականին Ընկերության (Կատարող) և «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի (Պատվիրատու) միջև կնքվել է թիվ HSM-S/18 ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագիր:
Պայմանագրի 1.1. կետի համաձայն` Կատարողը պարտավորվում է Պատվիրատուի առաջադրանքով ք. Երևան Նալբանդյան 48 հասցեում գտնվող Պատվիրատուի գլխամասային գրասենյակում մատուցել ծառայություններ:
Պայմանագրի 1.2. կետի համաձայն` Կատարողը պարտավորվել է մատուցել «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրի սպասարկման ծառայություններ, որի ցանկը նշված է նույն պայմանագրի անբաժանելի մասը կազմող հավելված 2-ում:
Պայմանագրի 1.3. կետի համաձայն` Կատարողը ծառայությունների կատարումը սկսում է 01.03.2018 թվականին և ավարտում 28.02.2019 թվականին:
Պայմանագրի 3.4. կետի համաձայն` Պատվիրատուն հանձնման-ընդունման ակտը Կատարողից ստանալու պահից հնգօրյա ժամկետում Կատարողին է ներկայացնում իր կողմից ստորագրված հանձնման-ընդունման ակտի մեկ օրինակը և ծառայությունները չընդունելու պատճառաբանված մերժում:
Պայմանագրի 4.1. կետի համաձայն` ծառայությունների ընդհանուր գինը կազմում է 54.000.000 ՀՀ դրամ (հատոր 1, գ.թ. 95-100):
2) 31.03.2018 թվականի, 30.04.2018 թվականի, 30.06.2018 թվականի հանձնման-ընդունման ակտերի համաձայն` Ընկերությունն իրականացրել է 26.02.2018 թվականին կողմերի միջև կնքված պայմանագրով «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկում: Նշված հանձնման-ընդունման ակտերի վրա առկա են կատարող Ընկերության տնօրենի ստորագրությունն ու կնիքը, և պատվիրատու «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի վարչության նախագահի կնիքն ու ստորագրությունը (հարկային գործի նյութեր):
3) 31.07.2018-31.08.2018 թվականների հանձնման-ընդունման ակտերի համաձայն` Ընկերությունն իրականացրել է 26.02.2018 թվականին կողմերի միջև կնքված պայմանագրով «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկում: Նշված հանձնման-ընդունման ակտերի վրա առկա են կատարող Ընկերության տնօրենի ստորագրությունն ու կնիքը, իսկ պատվիրատու «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի վարչության նախագահի կնիքն ու ստորագրությունը բացակայում են (հատոր 1, գ.թ. 102-103):
4) Ընկերության (Պատվիրատու) և «ՅՈՒՆԻՔՈՄՓ» ՓԲԸ-ի (Կատարող) միջև 27.02.2018 թվականին կնքված պայմանագրի համաձայն` Կատարողը պարտավորվել է Պատվիրատուի առաջադրանքով ք. Երևան Նալբանդյան 48 հասցեում գտնվող «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի գլխամասային գրասենյակում մատուցել նույն պայմանագրի հավելված 1-ում նշված ծառայությունները: Պայմանագրի 1.3. կետի համաձայն` ծառայությունների մատուցումն իրականացվում է 01.03.2018-28.02.2019 թվականները ներառյալ (հարկային գործի նյութեր):
5) 10.12.2018 թվականի «Thales PayShield HSM» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկման վերաբերյալ տեղեկանքի համաձայն` «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի պլաստիկ քարտերի վարչության պետի ժ/պ-ն և պրոցեսինգային բաժնի պետը հայտնել են, որ 2015-2018 թվականների ընթացքում սպասարկման պայմանագիր է կնքվել Ընկերության հետ` պայմանագրի կնքման օրվա դրությամբ բանկում գտնվող սարքերի համար: Վերը նշված ժամանակահատվածում նշված կազմակերպության կողմից սարքերի սպասարկում չի կատարվել: Բանկում գտնվող թվով 9 սարքերից միայն 4-ն են շահագործվում, ևս մեկը նախատեսված է որպես պահեստային սարք: Մյուս 4 սարքերը չեն շահագործվում (հատոր 1, գ.թ. 104):
6) Ընկերության տնօրեն Ն. Ստեփանյանը 28.12.2018 թվականի գրությամբ «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ին հայտնել է, որ Ընկերությունը նախանշված «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկման պայմանագրային պարտավորությունները կատարում է պատշաճ: Միաժամանակ գրությամբ նշվել է, որ Ընկերության և «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված պայմանագրի ժամկետն ավարտվում է 28.02.2019 թվականին, հետևաբար պայմանագրային պարտավորությունները ամբողջությամբ ավարտված չեն (հատոր 1, գ.թ. 43):
7) Կոմիտեի նախագահի 07.03.2019 թվականի թիվ 3001866 հանձնարարագրի հիման վրա 21.03.2019 թվականից մինչև 04.09.2019 թվականն Ընկերությունում իրականացվել է համալիր հարկային ստուգում, որի արդյունքում 24.09.2019 թվականին կազմվել է թիվ 3001866 ստուգման ակտը, որի 24-րդ կետով արձանագրվել է հետևյալը, (...) ««Լու-ար գրուպ» ՍՊԸ-ն «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ին փաստացի մատուցել է թվով 4 սարքավորման և դրանց ծրագրերի սպասարկման ծառայություն, մինչդեռ դուրս գրված էլեկտրոնային հաշվարկային փաստաթղթերը վերաբերում են թվով 9 սարքավորումներին: Արդյունքում 2018 թվականի մարտ, ապրիլ, մայիս, հունիս ամիսների համար «Լու-ար գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից դուրս գրված և «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի կողմից հաստատված թվով 9 սարքավորման մասով ծառայության մատուցման հաշվարկային փաստաթղթերում ծառայությունը փաստացի մատուցվել է 4 սարքավորման մասով, մնացած 5 սարքավորման ծառայության մատուցումը չի կատարվել, հետևաբար նշված հաշվարկային փաստաթղթերը համարվում են անապրանք փաստաթղթեր` համաձայն ՀՀ հարկային օրենսգրքի 4 հոդվածի 1-ին մասի 55-րդ կետի...: Տվյալ դեպքում «Լու-ար գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից դուրս է գրվել հաշվարկային փաստաթուղթ, որը ձևականորեն համապատասխանում է Օրենսգրքի 55-րդ հոդվածով սահմանված պահանջներին, սակայն` ծառայությունը մատուցվել է այդ փաստաթղթերում նշված ծավալից և ընդհանուր արժեքից 20 և ավելի տոկոսով փոքր տվյալներով: Վերը նշված հաշվարկային փաստաթղթերի շրջանառությունը կազմում է 2018 թ-ի մարտ ամսին 4.500.000 դրամ, ապրիլ ամսին 4.500.000 դրամ, մայիս ամսին 4.500.000 դրամ, հունիս ամսին 4.500.000 դրամ, ընդամենը 18.000.000 դրամ: Քանի որ այդ թվով 9 սարքավորումները ապրանքանիշով և մոդելով նույնն են, հետևաբար յուրաքանչյուր սարքավորման ամսական սպասարկման վճարը կկազմի 500.000 դրամ: Արդյունքում 4 սարքավորման մասով փաստացի մատուցված ծառայության արժեքը կկազմի ամսական 2.000.000 դրամ, իսկ մնացած ամսական 2.500.000 դրամի ծառայությունը փաստացի չի մատուցվել: Նշենք նաև, որը նշված շրջանառությունները կողմերի մոտ հաշվի են առնվել հարկերի և վճարների հաշվարկման ժամանակ: Համաձայն ՀՀ Հարկային օրենսգրքի 415 հոդվածի... Անապրանք փաստաթղթերի մասով ընդամենը ենթակա է գանձման 10.000.000 դրամ տուգանք» (հատոր 1, գ.թ. 35-43):
8) Կոմիտեի նախագահի 17.04.2019 թվականի թիվ 3201711 և թիվ 3201712 հանձնարարագրերով հանդիպակաց ուսումնասիրություններ են կատարվել «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ում և «ՅՈՒՆԻՔՈՄՓ» ՍՊԸ-ում, որի ընթացքում անապրանք փաստաթղթեր չեն հայտնաբերվել (հարկային գործի նյութեր):
4. Հատուկ կարծիքի հիմնավորումները, պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
Սույն գործը հարուցվել է Ընկերության հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է Կոմիտեի 24.09.2019 թվականի թիվ 3001866 ստուգման ակտը` 6-րդ կետի հինգերորդ պարբերության և 24-րդ կետով Ընկերությանն անապրանք փաստաթուղթ դուրս գրելը վերագրելու մասով:
Դատարանը 13.02.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է:
Վերաքննիչ դատարանը 29.11.2021 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը բավարարել է, բեկանել է Դատարանի 13.02.2020 թվականի վճիռը և փոփոխել այն` հայցը մերժել է:
Վճռաբեկ դատարանը որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 29.11.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 13.02.2020 թվականի վճռին` որոշման մեջ նշված պատճառաբանությամբ, քանի որ «(...) Կոմիտեն Ընկերությանը հարկային պատասխանատվության է ենթարկել Օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասով, մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերությանը վերագրվող անապրանք փաստաթղթեր դուրս գրելու հիմքերը բացակայում են հետևյալ պատճառներով: Նախ, այդ փաստաթղթերը դուրս են գրվել 26.02.2018 թվականին Ընկերության և «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրի հիման վրա: Նշված պայմանագրով Ընկերությունը պարտավորվել է մատուցել պայմանագրի հավելված 2-ում նշված սարքավորումների սպասարկման ծառայություններ: Պայմանագիրը կնքվել է մեկ տարի ժամկետով, իսկ ծառայությունների արժեքը սահմանվել է 54.000.000 ՀՀ դրամ, որից հետո Ընկերությունը «ՅՈՒՆԻՔՈՄՓ» ՓԲԸ-ի հետ 27.02.2018 թվականին կնքել է պայմանագիր, որով վերջինս պարտավորվել է ք. Երևան Նալբանդյան 48 հասցեում գտնվող «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի գլխամասային գրասենյակում մատուցել նույն պայմանագրի հավելված 1-ում նշված ծառայությունները: 2018 թվականի մարտ, ապրիլ, մայիս, հունիս ամիսների համար դուրս գրված հաշիվ-վավերագրերը դուրս են գրվել յուրաքանչյուրը 4.500.000 ՀՀ դրամի չափով, որոնք հանձնման-ընդունման ակտերով ստացվել են «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի կողմից և որևէ առարկություն չի ներկայացվել այդ կապակցությամբ: Մինչդեռ 31.07.2018-31.08.2018 թվականների հանձնման-ընդունման ակտերից հետևում է, որ Ընկերությունն իրականացրել է 26.02.2018 թվականին կողմերի միջև կնքված պայմանագրով «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկում, այդ հանձնման-ընդունման ակտերի վրա առկա են կատարող Ընկերության տնօրենի ստորագրությունն ու կնիքը, իսկ պատվիրատու «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի վարչության նախագահի կնիքն ու ստորագրությունը բացակայում են: Այսինքն` Ընկերությունը պայմանագրով նախատեսված իր պարտականությունը կատարել է, իսկ «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ն հրաժարվել է ընդունել Ընկերության կողմից իրականացվող «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկումը: Ելնելով այն հանգամանքից, որ պայմանագրում խոսք չի գնում ծառայությունների մատուցման ժամանակացույցի մասին, իսկ հաշվարկային փաստաթղթերում բացակայում է որևէ նշագրում միայն թվով չորս սարքավորումների սպասարկման (ծառայությունների մատուցման) մասին, Վերաքննիչ դատարանը եկել է այն եզրահանգման, որ պայմանագրով մատուցվող ծառայությունները պետք է մատուցվեին բոլոր ինը սարքավորումների մասով անընդհատ` մեկ տարվա կտրվածքով: Անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի այն պատճառաբանությանը, որ ծառայություններ մատուցող Ընկերությունը պարտավորվել է մեկ տարի` 01.03.2018 թվականից մինչև 28.02.2019 թվականն անընդհատ իրականացնել բոլոր թվով 9 «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն անհիմն է, քանի որ կողմերի միջև կնքված պայմանագրի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ 54.000.000 ՀՀ դրամ վճարը սահմանվել է պայմանագրի հավելված 2-ում նշված սարքավորումները յուրաքանչյուր ամիս սպասարկելու համար, և Ընկերությունը 54.000.000 ՀՀ դրամ վճարի դիմաց պարտավորվել է սպասարկել թվով 9 անուն սարքավորումները մեկ տարվա ընթացքում: Պայմանագրի այդ կետի տառացի մեկնաբանությունից բխում է, որ Ընկերությունը պարտավորվել է մեկ տարվա ընթացքում ոչ թե բոլոր թվով 9 սարքավորումների սպասարկումն իրականացնել անընդհատ, այլ` ըստ սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկման անհրաժեշտության` մեկ տարվա ընթացքում: Այդ մասին է վկայում այն հանգամանքը, որ սարքավորումներից մեկն ընդհանրապես չի էլ միացվել, այլ նախատեսված է եղել իբրև պահուստային: Պայմանագրում բացակայում է որևէ պայման այն մասին, որ թվով 9 սարքավորումները 01.03.2018 թվականից բոլորը միասին շահագործվում են, ուստի դրանք կարող էին միացվել և շահագործվել ըստ անհրաժեշտության: Այսինքն` պայմանագիրը չի կարող մեկնաբանվել այնպես, որ ծառայություններ մատուցող Ընկերությունը պարտավորվել է մեկ տարի` 01.03.2018 թվականից մինչև 28.02.2019 թվականը միաժամանակ անընդհատ իրականացնել բոլոր թվով 9 «Thales PayShield 9000 HSM9000» սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկում, իսկ միացված սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկումն իրականացվել է 2018 թվականի մարտ-հունիս ամիսներին պայմանագրով սահմանված կարգով, ինչն ընդունվել է «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի կողմից: Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանի կարծիքով Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել խնդրո առարկա պայմանագրի դրույթները, ինչը հանգեցրել է անհիմն հետևությունների: Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությանը, որ 2018 թվականի մարտ-հունիս ամիսների ծառայությունների համար դուրս են գրվել թվով 9 սարքավորումների սպասարկման վերաբերյալ հաշիվ-վավերագրեր, մինչդեռ իրականում իրականացվել է թվով 4 սարքավորումների սպասարկում` այն էլ չորս ամիս, ապա այդ հետևությունը ևս անհիմն է, քանի որ հարկային գործում գտնվող հաշիվ-վավերագրերի ուսումնասիրությամբ պարզվեց, որ դրանցում որևէ նշում չկա բոլոր 9 սարքավորումները սպասարկելու վերաբերյալ, այլ նշված է. ««Thales»-ից ստացված Shield HSM9000 սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկում»` առանց սարքավորումների թիվը նշելու: Նման պայմաններում Ընկերությանը չի կարող վերագրվել հաշիվ-վավերագրերում սպասարկվող սարքավորումների թիվը ոչ ճիշտ նշելու խախտում, իսկ թվով 4 սարքավորումները և ծրագրերը սպասարկելու իրողությունը` պայմանագրի պայմանների վերը շարադրված մեկնաբանության պարագայում համապատասխանում է պայմանագրով սահմանված մատուցման ենթակա ծառայություններին, ուստի Ընկերությանն անապրանք փաստաթղթեր դուրս գրելու իրավախախտում վերագրելն իրավաչափ չէ: Ավելին, Կոմիտեի նախագահի 17.04.2019 թվականի թիվ 3201711 և թիվ 3201712 հանձնարարագրերով հանդիպակաց ուսումնասիրություններ են կատարվել «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ում և «ՅՈՒՆԻՔՈՄՓ» ՍՊԸ-ում, որի ժամանակ անապրանք փաստաթղթեր չեն հայտնաբերվել:»:
Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանս, Գոռ Հակոբյանս, Ռուզաննա Հակոբյանս և Արսեն Մկրտչյանս, համաձայն չլինելով վճռաբեկ բողոքի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից վերը նշված որոշմամբ արտահայտած կարծիքի հետ, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը` որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ:
i
ՀՀ Սահմանադրության 11-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական կարգի հիմքը սոցիալական շուկայական տնտեսությունն է, որը հիմնված է մասնավոր սեփականության, տնտեսական գործունեության ազատության, ազատ տնտեսական մրցակցության վրա և պետական քաղաքականության միջոցով ուղղված է ընդհանուր տնտեսական բարեկեցությանը և սոցիալական արդարությանը:
i
ՀՀ Սահմանադրության 59-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի տնտեսական, ներառյալ ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունք: Այս իրավունքի իրականացման պայմանները և կարգը սահմանվում են օրենքով:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածի համաձայն` գործարքները քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց այն գործողություններն են, որոնք ուղղված են քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դրանց դադարելուն:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 436-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պայմանագիր է համարվում երկու կամ մի քանի անձանց համաձայնությունը, որն ուղղված է քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պայմանագրի պայմանները մեկնաբանելիս` դատարանը պետք է ելնի նրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից: Պայմանագրի պայմանի տառացի նշանակությունը պարզ չլինելու դեպքում այն սահմանվում է պայմանագրի մյուս պայմանների և պայմանագրի ամբողջական իմաստի հետ համադրելու միջոցով: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` եթե նույն հոդվածի 1-ին կետում պարունակվող կանոնները հնարավորություն չեն տալիս որոշել պայմանագրի բովանդակությունը, ապա պետք է պարզվի կողմերի իրական ընդհանուր կամքը` հաշվի առնելով պայմանագրի նպատակը: Ընդ որում, նկատի են առնվում բոլոր համապատասխան հանգամանքները` ներառյալ պայմանագրին նախորդող բանակցությունները և թղթակցությունը, կողմերի փոխադարձ հարաբերություններում հաստատված գործելակերպը, գործարար շրջանառության սովորույթները, կողմերի հետագա վարքը:
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածով նախատեսված պայմանագրի մեկնաբանության կանոններին, արձանագրել է, որ նշված հոդվածն ամրագրում է պայմանագրի մեկնաբանության երեք կանոն` պայմանագրի մեկնաբանումը` ելնելով դրա բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, պայմանագրի մեկնաբանումը` համադրելով այն պայմանագրի մյուս պայմանների և պայմանագրի ամբողջական իմաստի հետ, և պայմանագրի մեկնաբանումը կողմերի իրական ընդհանուր կամքը պարզելու միջոցով: Ընդ որում, այդ կանոնները կիրառվում են հաջորդաբար (տե՛ս, «Կարատ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Էգնա Շին» ՍՊԸ-ի թիվ ՇԴ1/0303/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով պայմանագրի մեկնաբանության կանոնների վերաբերյալ իր վերը նշված իրավական դիրքորոշումը, մեկ այլ որոշմամբ անդրադարձել է պայմանագրերի իրավաբանական դասակարգման կամ պայմանագրերում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված որոշակի պայմանագրերի տարրերի առկայության բացահայտման կանոններին, և արձանագրել է, որ բացահայտումը մի քանի փուլերից բաղկացած գործընթաց է, որն իրենից ներկայացնում է պայմանագրի մեկնաբանության բաղկացուցիչ մաս: Մասնավորապես` պայմանագրի իրավաբանական դասակարգման համար պետք է`
1) պարզվեն տվյալ պայմանագրի պայմանները (առարկան, գինը, ձևը, կողմերի իրավունքների և պարտականությունների շրջանակը).
2) դրանք համադրվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի` պայմանագրերի վերաբերյալ ընդհանուր և կոնկրետ պայմանագրի հետ կապված իրավահարաբերությունները կարգավորող հատուկ նորմերի հետ պայմանագրի տեսակը որոշելու համար:
i
Դրանից ելնելով` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ պայմանագրերի իրավաբանական դասակարգման նկատմամբ կիրառելի են ինչպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 8-րդ, այնպես էլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածով նախատեսված քաղաքացիական իրավունքի նորմերի և պայմանագրի մեկնաբանության վերաբերյալ հոդվածները (տե՛ս, «Հայփոստ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Վաչագան Հովհաննիսյանի թիվ ԵՄԴ/0720/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.06.2012 թվականի որոշումը):
i
Մեկ այլ որոշմամբ զարգացնելով վերը նշված իրավական դիրքորոշումը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ առանձին դեպքերում, գործի փաստական հանգամանքների առանձնահատկություններով պայմանավորված, պայմանագրի որևէ պայմանի մեկնաբանությունն իրականացնելիս չի բացառվում նաև վերը նշված կանոնների միաժամանակյա կիրառումը: Մասնավորապես` իրավակիրառ պրակտիկայում հնարավոր են դեպքեր, երբ պայմանագրի համապատասխան պայմանը թեև դրանում շարադրված բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ հստակ է, սակայն կողմերի կամ կողմի իրական կամքին չի համապատասխանում: Նման իրավիճակում միայն պայմանագրի մեկնաբանման տառացի կանոնը կիրառելով ոչ միայն կարող է սահմանափակվել շահագրգիռ անձի` գործի լրիվ և բազմակողմանի քննության իրավունքը, այլև պայմանագրի մեկնաբանման նպատակը կարող է ընդհանրապես չիրականացվել: Մինչդեռ պայմանագրի մեկնաբանումն ինքնանպատակ գործընթաց չէ և նպատակաուղղված է կողմերի իրական կամքի բացահայտմանը` որպես հիմք ունենալով քաղաքացիական իրավունքի հիմնարար սկզբունքներից մեկը` բարեխղճության սկզբունքը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է նաև, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ առաջանում է կամքի և կամահայտնության համապատասխանությունը պարզելու անհրաժեշտություն, պայմանագրի համապատասխան պայմանի մեկնաբանումը պետք է իրականացնել` հաշվի առնելով հետևյալ առանձնահատկությունները. այն դեպքերում, երբ պայմանագիրը կնքած կողմի կամքը չի համապատասխանում կամահայտնությանը, և պայմանագրի մյուս կողմը գիտեր կամ կարող էր իմանալ այդ մասին, պայմանագրի համապատասխան պայմանի մեկնաբանումը պետք է իրականացվի նաև կողմերի իրական ընդհանուր կամքը պարզելու միջոցով: Մինչդեռ այն դեպքում, երբ պայմանագիրը կնքած կողմի կամքը չի համապատասխանում կամահայտնությանը, և պայմանագրի մյուս կողմը չգիտեր կամ չէր էլ կարող իմանալ այդ մասին (բարեխիղճ կողմ), պայմանագրի մեկնաբանումը պետք է իրականացվի վերը շարադրված ընդհանուր կանոններին համապատասխան (տե՛ս, Սամվել Մարտիրոսյանն ընդդեմ Գեղամ Մելիքսեթյանի թիվ ԵԱՆԴ/0976/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.11.2014 թվականի որոշումը):
i
ՀՀ հարկային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 55-րդ կետի համաձայն` (...) անապրանք փաստաթուղթ` նույն օրենսգրքի 55-րդ հոդվածով սահմանված պահանջներին ձևականորեն համապատասխանող հաշվարկային փաստաթուղթ, որում նշված գործարքը (ապրանքի մատակարարում, աշխատանքի կատարում և (կամ) ծառայության մատուցում) այդ փաստաթուղթը կազմած կողմերի միջև փաստացի չի կատարվել կամ կատարվել է այդ փաստաթղթում նշված` նույն օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 7-րդ և (կամ) 8-րդ կետով սահմանված տվյալներից մեկի կամ մի քանիսի մեծությունից 20 և ավելի տոկոսով փոքր տվյալներով: Հաշվարկային փաստաթուղթը չի համարվում անապրանք փաստաթուղթ, եթե այն դուրս գրող հարկ վճարողը, ապրանքների մատակարարման, աշխատանքների կատարման և (կամ) ծառայությունների մատուցման պայմանագրի համաձայն, կրում է գործարքը կատարելու պարտավորություն: Անապրանք փաստաթղթերը հարկ վճարողների կողմից հարկերի և (կամ) վճարների հաշվարկման և (կամ) վճարման համար հիմք չեն հանդիսանում:
i
ՀՀ հարկային օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` հաշվարկային փաստաթուղթը նույն հոդվածով սահմանված պահանջները բավարարող` հարկ վճարողի կողմից դուրս գրվող փաստաթուղթ է, որով հիմնավորվում է` ծառայության մատուցումից եկամտի ստացման իրավունք ձեռք բերելը:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն` նույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված գործարքների և գործողությունների փաստաթղթավորման նպատակով կիրառվում են հետևյալ հաշվարկային փաստաթղթերը` հաշիվ վավերագիր:
i
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 2-րդ մասի` 1-4-րդ կետերով սահմանված հաշվարկային փաստաթղթերը կիրառվում են... ծառայության մատուցումից եկամտի ստացման իրավունքի ձեռքբերումը, ... ծառայության ստացման գծով ծախսի ճանաչումը, իսկ նույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում` նաև հարկի գումարի պակասեցումները փաստաթղթավորելու համար:
i
ՀՀ հարկային օրենսգրքի 397-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հարկային իրավախախտում է համարվում հարկ վճարողի կամ հարկային գործակալի հակաիրավական այնպիսի գործողությունը կամ անգործությունը, որի համար նույն օրենսգրքով և (կամ) վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով սահմանված է հարկային պատասխանատվություն:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` հարկային պատասխանատվությունը իրավական պատասխանատվության ինքնուրույն տեսակ է, որն ուղղված է պետության ֆինանսական կայունության և ֆինանսական շահերի ապահովմանը` հարկային հարաբերությունները կարգավորող իրավական ակտերի դրույթները խախտելու հետևանքով պետությանը պատճառված նյութական վնասի լրիվ ծավալով հատուցման, հարկային իրավախախտում կատարած հարկ վճարողի նկատմամբ լրացուցիչ պարտավորություն սահմանելու, ինչպես նաև նրան հարկային պարտավորության անհապաղ կատարումը պարտադրելու և հետագա հարկային իրավախախտումները կանխարգելելու միջոցով:
i
ՀՀ հարկային օրենսգրքի 400-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` հարկային իրավախախտման համար կարող են կիրառվել հարկային պատասխանատվության հետևյալ տեսակները` տուգանք:
i
ՀՀ հարկային օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` անապրանք փաստաթղթեր դուրս գրած և (կամ) ստացած կազմակերպությունից, անհատ ձեռնարկատիրոջից կամ նոտարից համալիր հարկային ստուգման արդյունքներով գանձվում է տուգանք` գործարքի (մատակարարված ապրանքի, մատուցված ծառայության կամ կատարված աշխատանքի) փաստացի կատարումը հավաստող փաստաթղթում նշված` այն անապրանք համարվելու համար նույն օրենսգրքով սահմանված շեղման (դրամական արտահայտությամբ), իսկ կողմերի միջև փաստացի գործարք կատարված չլինելու դեպքում` անապրանք փաստաթղթում նշված գումարի չափով: Սույն մասին համապատասխան հաշվարկված տուգանքի գումարը մեկ միլիոն դրամից պակաս լինելու դեպքում տուգանքը կիրառվում է մեկ միլիոն դրամի չափով:
i
Այսպես, անապրանք փաստաթղթի ստեղծմանը կարող են մասնակցել երկու սուբյեկտներ (գործարքի երկու կողմերը): Անապրանք փաստաթղթի համար հարկային պատասխանատվության սուբյեկտի առնչությամբ ՀՀ հարկային օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասը գործածում է «անապրանք փաստաթղթեր դուրս գրած և (կամ) ստացած կազմակերպություն» արտահայտությունը: Դրանից հետևում է, որ անապրանք փաստաթուղթ հայտնաբերվելու դեպքում երեք հնարավոր հետևանք կարող է առաջանալ`
(1) պատասխանատվության ենթարկվել անապրանք փաստաթղթեր դուրս գրած կազմակերպությունը,
(2) պատասխանատվության ենթարկվել անապրանք փաստաթղթեր ստացած կազմակերպությունը,
(3) պատասխանատվության ենթարկվել անապրանք փաստաթղթեր և՛ դուրս գրած, և՛ ստացած կազմակերպությունը:
Միևնույն ժամանակ, օրենսդիրը ՀՀ հարկային օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասի կիրառմամբ տնտեսվարող սուբյեկտին պատասխանատվության ենթարկելը չի պայմանավորել անապրանք փաստաթղթի դուրսգրման հետևանքով պետությանը վնաս պատճառելու հանգամանքի առկայությամբ կամ բացակայությամբ, այլ հաշվարկային փաստաթուղթ ստեղծելու, սակայն դրանում նշված գործարքը կա՛մ փաստացի չիրականացնելու, կա՛մ 20 և ավելի տոկոսով փոքր տվյալներով իրականացնելու դեպքում:
Հետևաբար, ՀՀ հարկային օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հարկային պատասխանատվության կիրառման համար որևէ նշանակություն չունի անապրանք փաստաթղթի դուրսգրման հետևանքով պետությանը վնաս պատճառելու փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը:
Տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է ընդգծել, որ նախ «Լու-ար գրուպ» ՍՊԸ-ն թվով 4 Thales PayShield 9000 HSM9000 սարքավորումների սպասարկումն անձամբ չի իրականացվել, այլ դրա սպասարկումը վերջինիս առաջադրանքով իրականացվել է «ՅՈՒՆԻՔՈՄՓ» ՓԲԸ-ի կողմից, իսկ մնացած 5 Thales PayShield 9000 HSM9000 սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկումը որևէ այլ կազմակերպության վերահանձնելու վերաբերյալ տեղեկությունները բացակայում են:
2018 թվականի մարտ, ապրիլ, մայիս, հունիս ամիսների համար մատուցված ծառայության մասով դուրս են գրվել 4.500.000-ական դրամ արժողությամբ հաշվարկային փաստաթղթեր («Հաշիվ վավերագրեր») թվով 9 սարքավորման մասով, այն դեպքում, երբ «Լու-ար գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից թվով 9 Thales PayShield 9000 HSM9000 սարքավորումների ծրագրային սպասարկում փաստացի չի իրականացվել, այլ վերջինիս կողմից իրականացվել է թվով 4 Thales PayShield 9000 HSM9000 սարքավորումների սպասարկում` այն էլ չորս ամիս, այլ ոչ թե մեկ տարի
(01.03.2018 թվականից մինչև 28.02.2019 թվականը) անընդհատ:
Ավելին, 26.02.2018 թվականի թիվ HSM-S/18 պայմանագրով սահմանված ծառայության գինը` 54.000.000 ՀՀ դրամը, վերաբերում է մեկ տարի թվով 9 Thales PayShield 9000 HSM9000 սարքավորումների սպասարկմանը, ինչը նշանակում է, որ 4.500.000-ական դրամ արժողությամբ հաշվարկային փաստաթղթերը («Հաշիվ վավերագրեր») կարող էին դուրս գրվել մեկ տարվա ընթացքում թվով 9, այլ ոչ թե թվով 4 Thales PayShield 9000 HSM9000 սարքավորումների սպասարկման համար:
Ընդ որում, ինչպես նաև իրավացիորեն արձանագրել է Վերաքննիչ դատարանը, տվյալ հաշվարկային փաստաթղթերում բացակայում է որևէ նշագրում միայն թվով չորս սարքավորումների սպասարկման (ծառայությունների մատուցման) մասին: Պայմանագրում բացակայում է նաև ծառայությունների կատարման ժամանակացույցը, ինչը ևս մեկ անգամ հավաստում է այն հանգամանքը, որ դուրս գրված հաշվարկային փաստաթղթերը կարող էին վերաբերվել բոլոր ինը սարքավորումների սպասարկմանը, այլ ոչ թե դրանցից չորսին: Այս առումով անհիմն է Վճռաբեկ դատարանի այն մոտեցումը, որ «(...) Ընկերությունը պարտավորվել է մեկ տարվա ընթացքում ոչ թե բոլոր թվով 9 սարքավորումների սպասարկումն իրականացնել անընդհատ, այլ` ըստ սարքավորումների և ծրագրերի սպասարկման անհրաժեշտության` մեկ տարվա ընթացքում: Այդ մասին է վկայում այն հանգամանքը, որ սարքավորումներից մեկն ընդհանրապես չի էլ միացվել, այլ նախատեսված է եղել իբրև պահուստային: Պայմանագրում բացակայում է որևէ պայման այն մասին, որ թվով 9 սարքավորումները 01.03.2018 թվականից բոլորը միասին շահագործվում են, ուստի դրանք կարող էին միացվել և շահագործվել ըստ անհրաժեշտության: (...)»:
Հատկանշական է նաև այն հանգամանքը, որ թիվ 3001866 ստուգման ակտը կազմվել է և անապրանք փաստաթղթերը հայտնաբերվել են 24.09.2019 թվականին, այսինքն` Ընկերության և «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված թիվ HSM-S/18 պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտից հետո, որը լրացել էր 28.02.2019 թվականին:
Հետևաբար, անկախ նրանից այդ սարքավորումները պայմանագրի գործողության ընթացքում շահագործվում էին, թե` ոչ, պահուստային էին թե` հիմնական օգտագործման: Դա չէր վերացնում Ընկերության պարտականությունը կատարելու դրանց սպասարկման հետ կապված անհրաժեշտ գործողությունները և մատուցելու համապատասխան ծառայությունները: Այսպիսով, ակնհայտ է, որ պայմանագրով մատուցվող ծառայությունները պետք է մատուցվեին բոլոր ինը սարքավորումների մասով անընդհատ` մեկ տարվա կտրվածքով:
Միևնույն ժամանակ, համադրելով սույն գործում առկա փաստական հանգամանքները և Կոմիտեի նախագահի 17.04.2019 թվականի թիվ 3201711 և թիվ 3201712 հանձնարարագրերով հանդիպակաց ուսումնասիրությունների արձանագրությունները` հարկ է ընդգծել, որ դրանք չեն կարող հերքել անապրանք փաստաթղթերի առկայությունը:
Նման պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը կատարել է իրավաչափ եզրահանգումներ, իսկ հարկային մարմինն իրավացիորեն «Լու-ար գրուպ» ՍՊԸ-ին պատասխանատվության է ենթարկել հաշվարկային փաստաթուղթ ստեղծելու, սակայն դրանում նշված գործարքը 20 և ավելի տոկոսով փոքր տվյալներով իրականացնելու համար:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը, նշված հիմքով բավարարելով վճռաբեկ բողոքն ու բեկանելով ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 29.11.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալով ՀՀ վարչական դատարանի 13.02.2020 թվականի վճռին, կայացրել է ոչ իրավաչափ դատական ակտ:
Դատավորներ Հ. Բեդևյան
Գ. Հակոբյան
Լ. Հակոբյան
Ա. Մկրտչյան
Հրապարակվել է www.datalex.am կայքէջում` 29 հունիսի 2022 թվական: