ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Քաղաքացիական գործ
դատարանի որոշում թիվ ԼԴ/0505/02/15
Քաղաքացիական գործ թիվ ԼԴ/0505/02/15 2022 թ.
Նախագահող դատավոր` Լ. Գրիգորյան
Դատավորներ` Ա. Պետրոսյան
Դ. Սերոբյան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Մ. Դրմեյան
զեկուցող Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Գ. Հակոբյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
2022 թվականի սեպտեմբերի 23-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ռոսգոսստրախ Արմենիա» ԱՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.02.2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Ընկերության ընդդեմ Սերյոժա Պետրոսյանի` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Սերյոժա Պետրոսյանից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 1.001.500 ՀՀ դրամ` որպես հետադարձ պահանջի իրականացում:
ՀՀ Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Մկոյան) (այսուհետ` Դատարան) 02.09.2019 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 14.02.2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 02.09.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ` Մերուժան Սարոյան):
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է 17.06.1998 թվականի ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին և 6-րդ մասերը, 51-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, 53-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, 380-րդ և 381-րդ հոդվածների պահանջները, կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, որոնք չպետք է կիրառեր, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, որը պետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է. «(...) Հայցվորն ընդդեմ Պատասխանողի ներկայացրել է ոչ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող հայցապահանջ, որը, ըստ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի պահանջների, կարող է ներկայացվել ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից սկսած երեք տարում: Գործով ներկայացված հայցադիմումը հանձնվել է Հայցվորի կողմից կապի ծառայությանը 2015 թվականին, մինչդեռ ապահովագրական պատահարը տեղի է ունեցել 2011 թվականին, որպիսի պայմաններում պետք է արձանագրել այն փաստը, որ Հայցվորի կողմից հայցապահանջը դատարան է ներկայացվել դրա համար` վերը նշված օրենքով սահմանված հայցային վաղեմության երեք տարվա ժամկետն ավարտելուց հետո, որն էլ կիրառելու վերաբերյալ Պատասխանողի դիմումը հիմք ընդունելով` Դատարանը հիմնավոր եկել է այն հետևության, որ հայցային վաղեմության կիրառմամբ պահանջը պետք է մերժել»:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածը կարգավորում է ապահովագրության պայմանագրերից բխող պահանջներով հայցային վաղեմությանը վերաբերող հարցերը: Այնինչ, սույն գործով հայցը ներկայացվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1021-րդ և «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետի հիման վրա, որոնց համաձայն` ապահովագրական ընկերության կողմից ապահովագրական պատահարի մասին ԱՊՊԱ պայմանագրով սահմանված ժամկետում և կարգով չտեղեկացվելու դեպքում պահանջի իրավունքը ծագում է հետադարձ պահանջի հիման վրա: Այսինքն` վերոնշյալ հոդվածը կիրառելի չէ հետադարձ պարտավորությունների հետ կապված պահանջների վերաբերյալ հայցադիմումների նկատմամբ: Նշված հոդվածը վերաբերում է բացառապես պայմանագրից բխող, ապահովադրի և շահառուի կողմից հայցի ներկայացմանը, մինչդեռ սույն գործով ներկայացվել է հետադարձ պարտավորության կատարմանն ուղղված պահանջ (հետադարձ պահանջ), որը սահմանված է նախևառաջ օրենքով, մասնավորապես` «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածով:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածը հակասում է հետադարձ պահանջներով հայցային վաղեմության հարաբերությունները ուղղակիորեն կարգավորող հոդվածին (նույն օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ մաս), և դրա կիրառելի լինելու դեպքում կստեղծվի այնպիսի իրավիճակ, երբ ապահովագրական ընկերությունը կարող է իր հետադարձ պահանջը ներկայացնել վնաս պատճառող անձի նկատմամբ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ դեռևս չի կատարել իր հիմնական պարտավորությունը, այն է` ապահովագրական հատուցման իրականացումը:
Դատարանի մեկնաբանությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի փաստացի կիրառումը կարող է պրակտիկայում առաջացնել այնպիսի իրավիճակ, երբ ապահովագրական ընկերությունն ընդհանրապես կզրկվի վնասի հատուցմամբ հետադարձ պահանջներով արդյունավետ դատական պաշտպանության իր սահմանադրական իրավունքից:
Վերը նշված մեկնաբանությունների լույսի ներքո գտնում է, որ որևէ անձի նկատմամբ հետադարձ պահանջի իրավունք ձեռք բերած ապահովագրական ընկերությունը, որպես հիմնական պարտավորության կատարում, նախ պետք է հատուցի տուժողին (տուժողներին) պատճառված վնասը, որից հետո միայն վերջինիս մոտ կառաջանա հետադարձ պահանջ ներկայացնելու իրավունքը: Հակառակ դեպքում ամբողջությամբ կխախտվի հետադարձ պահանջ հասկացության էությունը:
Ընկերությունն իր հիմնական պարտավորությունը, այն է` ապահովագրական հատուցման վճարումը կատարել է 21.03.2012 թվականին (հիմք` թիվ 5554 վճարման հանձնարարագիրը), այսինքն, հայցվորի մոտ հետադարձ պահանջի իրավունքով հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվել է ապահովագրական հատուցման վճարումը կատարելու օրվան հաջորդող օրը, որն ավարտվում է 22.03.2015 թվականին, իսկ սույն գործով իրավունքի պաշտպանության մասին պահանջը դատարան է ներկայացվել փոստային ծառայության միջոցով 17.03.2015 թվականին, այսինքն` հայցային վաղեմության ժամկետի ավարտից 5 օր առաջ, որպիսի պայմաններում հայցային վաղեմության ժամկետը ավարտվելու մասին խոսք գնալ չի կարող:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.02.2020 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը բավարարել կամ գործն ուղարկել ստորադաս դատարան` նոր քննության:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) «Ռոսգոսստրախ-Արմենիա» ապահովագրական փակ բաժնետիրական ընկերության և Սերյոժա Պետրոսյանի միջև 18.12.2010 թվականին կնքված ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության թիվ SG 001773 վկայագրի համաձայն` Սերյոժա Պետրոսյանը ապահովագրել է իր անձնական օգտագործման «ՎԱԶ 210630» մակնիշի 02 ՕՕ 849 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենայի օգտագործումից բխող պատասխանատվությունը, 4-րդ կետով սահմանվել է, որ ավտոմեքենայի շահագործման նպատակն անձնական է, ավտոմեքենայի լիազորված տիրապետողներ վկայագրի 5-րդ կետում չեն նշվել (հատոր 1-ին, գ.թ. 15):
2) Պատահարը հիմնավորվել է ՀՀ Ոստիկանության ՃՈ 2-րդ սպայական գումարտակի, 4-րդ վաշտի հետաքննության գծով տեսուչ Վ. Համբարձումյանի կողմից 26.06.2011 թվականին տրված եզրակացությամբ և կից նյութերով, իսկ «ՎԱԶ-210630» մակնիշի, 02 ՕՕ 849 հ/հ-ի ավտոմեքենայի վարորդ Հ. Ասիլբեկյանի մեղավորությունը պատահարում հիմնավորվել է «Ռոսգոսստրախ-Արմենիա» ապահովագրական ՓԲԸ-ի փորձագետ Տ. Կույումջյանի 30.05.2011 թվականի թիվ SG/C11-3412 եզրակացությամբ (ճանապարհատրանսպորտային պատահարի պատճառների հետազոտություն), համաձայն որի` Հ. Ասիլբեկյանը թույլ է տվել «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջներին հակասող գործողություններ, ինչով էլ պայմանավորված է եղել պատահարի առաջացումը (հատոր 1-ին, գ.թ. 21-23, 33-37):
3) Սամվել Անդրասյանի կողմից 30.01.2011 թվականին «Ռոսգոսստրախ Արմենիա» ապահովագրական փակ բաժնետիրական ընկերությանը ներկայացրած ԱՊՊԱ ոլորտում պատճառված վնասների հատուցում ստանալու վերաբերյալ թիվ SG001773 հայտային դիմում է ներկայացվել` ընտրելով վնասված գույքի վերանորոգման տարբերակը (հատոր 1-ին, գ.թ. 31):
4) «Տոյոտա Երևան» ՍՊԸ-ի ղեկավարի կողմից տրված «Գույքային վնասների վերանորոգում իրականացնող կազմակերպության հաշվետվության (եզրակացության)» համաձայն` «ՏՈՅՈՏԱ» մակնիշի, 501 ՍՍ 10 հ/հ-ի ավտոմեքենային պատճառված վնասի վերանորոգման ընդհանուր ծախսը կազմել է 1.001.500 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 37):
5) «Տոյոտա-Երևան» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության և Ընկերության միջև կազմված հարկային հաշվի, համաձայն` «Տոյոտա-Երևան» ՍՊԸ-ն մատուցել է 1.001.500 դրամ ընդհանուր գումարի ծառայություններ (հատոր 1-ին, գ.թ. 72):
6) Ընկերության «Հատուցում վճարելու մասին» 06.03.2012 թվականի որոշմամբ, Ընկերությունը, հիմք ընդունելով նշված ապահովագրական պատահարի հանգամանքները, ղեկավարվելով «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի, «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության» պայմանների, «Հայաստանի ապահովագրողների բյուրո» ԻԱՄ խորհրդի կողմից հաստատված կանոնների դրույթներով և հիմնվելով փորձագետների կողմից տրված եզրակացությունների վրա, որոշել է Սերյոժա Պետրոսյանի ապահովագրական պատահարի արդյունքում պատճառված վնասի համար հատուցում ստանալու վերաբերյալ տուժողի կողմից ներկայացված դիմումը բավարարել (հատոր 1-ին, գ.թ. 38):
7) Ընկերության գործադիր տնօրենի կողմից 07.03.2012 թվականին հաստատված թիվ SG-3412 ապահովագրական հավաստագրի համաձայն` որոշվել է բավարարել նշված պատահարի հետևանքով պատճառված վնասի հատուցում ստանալու վերաբերյալ տուժողի կողմից ներկայացված դիմումը` ավտովթարի հետևանքով «Նորակ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությանը պատճառված վնասների դիմաց որպես ապահովագրական հատուցում վճարվել է 1.001.500 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 39):
8) 21.03.2012 թվականի թիվ 5554 վճարման հանձնարարագրով Ընկերությունը «Տոյոտա Երևան» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությանը վճարել է 1.001.500 դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 40):
9) Ընկերության կողմից 21.08.2012 թվականին Սերյոժա Պետրոսյանին ուղարկած թիվ 2478 ծանուցում-պահանջագրի համաձայն` վերջինիս առաջարկվել է ծանուցում-պահանջագիրը ստանալու օրվանից հետո` յոթնօրյա ժամկետում ներկայանալ ՀՀ, ք. Երևան, Հյուսիսային պողոտա 1 հասցեում գտնվող Ընկերության գրասենյակ` վերոգրյալ ընկերության կողմից հատուցված 1.001.500 դրամի չափով վնասի գումարը մարելու ժամանակացույց կազմելու նպատակով համաձայնագիր կնքելու, կամ մինչև վերը նշված ժամկետի ավարտը 1.001.500 դրամի չափով վնասի գումարը վճարել Ընկերության «Ամերիաբանկ» ՓԲԸ-ում գործող 1570003731650100 հաշվարկային հաշվին (վճարման նպատակ նշել Սուբրոգացիա SG001773 վկայագրի գծով): Սերյոժա Պետրոսյանը ծանուցում-պահանջագիրը ստացել է 27.08.2012 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 41-44):
10) Ընկերությունը հայցադիմումը փոստային ծառայության է հանձնել 04.03.2015 թվականին, ըստ Դատարանի մուտքի դրոշմակնիքի Դատարան է մուտքագրվել 17.03.2015 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 3-6, 45):
11) Պատասխանողի ներկայացուցիչը 20.01.2017 թվականին հայցային վաղեմություն կիրառելու վերաբերյալ դիմում է ներկայացրել (հատոր 2-րդ, գ.թ. 70):
4. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄՆԵՐԸ
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ապահովագրական ընկերության սուբրոգացիայի ներկայացման դեպքում հայցային վաղեմության սկզբին, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումը.
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ հոդվածի համաձայն` հայցային վաղեմություն է համարվում իրավունքը խախտված անձի հայցով իրավունքի պաշտպանության ժամանակահատվածը:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 332-րդ հոդվածի համաձայն` հայցային վաղեմության ընդհանուր ժամկետը երեք տարի է:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին: Այդ կանոնից բացառությունները սահմանվում են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն` հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից:
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով վերը նշված հոդվածների վերլուծությանը, արձանագրել է, որ օրենսդիրը, ամրագրելով հայցային վաղեմության ընդհանուր երեք տարվա ժամկետը, միաժամանակ սահմանել է նաև այդ ժամկետի հաշվարկման կարգը, այն է` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին (տե՛ս Ռազմիկ Դարբինյանն ընդդեմ Դանիել Ղասաբողլյանի թիվ ԵԷԴ/0723/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.04.2010 թվականի որոշումը):
Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ հայցային վաղեմության ինստիտուտի առանձին տարրերի` կիրառելի ժամկետի (ընդհանուր, կրճատ կամ երկար), այդ ժամկետի հաշվարկի սկզբի, ընդհատման կամ կասեցման հարցերը որոշ դեպքերում հնարավոր է պարզել միայն վիճելի իրավահարաբերության որոշակիացման արդյունքում, այսինքն` պարզելով վիճելի իրավահարաբերության տեսակը (վարձակալության, հողային, ընտանեկան, աշխատանքային և այլ), մասնակիցների շրջանակը, իրավունքների և պարտականությունների ծավալը:
i
Այսպիսով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ քանի դեռ դատարանը չի պարզել կիրառելի օրենսդրության հարցը, նյութական իրավունքի նորմերով արժևորվող փաստերի շրջանակը, չի վերլուծել կողմերի փոխհարաբերություններում առկա պայմանագրային դրույթները, չի պարզել սուբյեկտիվ իրավունքի կամ պարտականության ծագման պահը, չի կարող եզրահանգման գալ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկզբնական պահի վերաբերյալ (տե՛ս ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունն ընդդեմ «Գորիս-Ապակի» ՍՊԸ-ի թիվ ՍԴ3/0055/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):
Վերահաստատելով նախկինում արտահայտված վերոհիշյալ դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանը մեկ անգամ ևս ընդգծում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկզբնական պահը որոշելու համար, ի թիվս այլնի, էական նշանակություն ունի նաև սուբյեկտիվ իրավունքի ծագման պահը պարզելը, քանի որ անձը իր ենթադրյալ խախտված իրավունքի պաշտպանության հայցով դատական պաշտպանության կարող է դիմել միայն այն պարագայում, երբ առկա են այնպիսի իրավաբանական փաստեր, որոնց համակցությունը բավարար է համապատասխան սուբյեկտիվ իրավունքն իրացնելու, ինչպես նաև այդ իրավունքից բխող պահանջով դատարան դիմելու համար:
Անդրադառնալով հետադարձ պարտավորությունների դեպքում հայցային վաղեմության ժամկետի հաշվարկի առանձնահատկություններին` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ հետադարձ պարտավորությունների հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ այդպիսի պարտավորություններն ունեն ածանցյալ բնույթ, քանի որ չեն կարող ծագել, քանի դեռ չի կատարվել հիմնական պարտավորությունը: Այլ կերպ ասած` հիմնական պարտավորությունը կատարված լինելու հանգամանքն այն անհրաժեշտ իրավաբանական փաստն է, որի առկայությունը պարտադիր է հետադարձ պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունքի ծագման համար: Ուստի, վերոհիշյալ հանգամանքի հաշվառմամբ օրենսդիրը հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության ժամկետի հաշվարկի առանձնահատուկ կարգ է սահմանել` ամրագրելով, որ հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից:
Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապահովագրական հարաբերություններում ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքի ծագման հիմքերին և այդ իրավունքի իրացման առանձնահատկություններին, հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 983-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովագրությունն իրականացվում է ապահովագրողի հետ ապահովադրի կնքած ապահովագրության պայմանագրի և (կամ) ապահովագրական վկայագրով:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 996-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովագրության պայմանագրով մի կողմը` ապահովագրողը, որոշակի միանվագ կամ պարբերական վճարի (ապահովագրավճարի) դիմաց պարտավորվում է մյուս կողմին` ապահովադրին կամ նրա մատնանշած անձին (շահառուին), որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում հատուցել որոշակի իրադարձության (իրադարձությունների) տեղի ունենալու արդյունքում պատճառված վնասը (...):
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ոչ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով հայցը կարող է ներկայացվել երեք տարվա ընթացքում, իսկ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով հայցը կարող է ներկայացվել տասը տարվա ընթացքում:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` սույն հոդվածի 1-ին կետով սահմանված ժամկետի հաշվարկն սկսում է ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից:
Վերոգրյալ իրավանորմերի համալիր վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ապահովագրությունն իրականացվում է ապահովագրողի հետ ապահովադրի կնքած ապահովագրության պայմանագրի և (կամ) ապահովագրական վկայագրի հիման վրա, ըստ որի` պայմանագրով մի կողմը` ապահովագրողը, որոշակի միանվագ կամ պարբերական վճարի (ապահովագրավճարի) դիմաց մյուս կողմին` ապահովադրին կամ նրա մատնանշած անձին (շահառուին), որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում, որոշակի իրադարձության տեղի ունենալու արդյունքում, հատուցում է պատճառված վնասը:
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածով սահմանված է ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներ ներկայացնելու հետ կապված հայցային վաղեմության ժամկետները, ընդ որում ոչ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով հայցը կարող է ներկայացվել երեք տարվա ընթացքում, կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով` տասը տարվա ընթացքում, իսկ ժամկետի հաշվարկն սկսում է ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից: Այսինքն` վերոգրյալ հոդվածը բացառապես վերաբերվում է և կարգավորում ապահովագրական պայմանագրի կողմերի միջև և նույն պայմանագրից բխող պահանջների հայցային վաղեմության ժամկետները, իսկ հետադարձ պահանջի կիրառման գործընթացում առաջացող հարաբերություններն ինքնուրույն հարաբերություններ են, որոնք բխում են օրենքից, ուստի ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի նկատմամբ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը վերը նշված հոդվածով չի կարգավորվում:
i
Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը արձանագրել է, որ բացի այն հանգամանքից, որ ապահովագրական ընկերությունն իրավունք ունի հետադարձ պահանջ ներկայացնել միայն օրենքում սպառիչ թվարկված դեպքերում, միաժամանակ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ նախապայման է վերջինիս կողմից տուժողին ապահովագրական հատուցում վճարած լինելու հանգամանքը, հակառակ դեպքում` քանի դեռ ապահովագրական ընկերությունը չի հատուցել տուժողին պատճառված վնասը, ապա վերջինս չի կարող հետադարձ պահանջ ներկայացնել ապահովադրին կամ վնաս պատճառած անձին, քանի որ ապահովագրական ընկերության կողմից իր հիմնական պարտավորությունը կատարված չլինելու պայմաններում չի կարող ծագել հետադարձ պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունքը (տե՛ս «Ռոսգոսստրախ-Արմենիա» ԱՓԲԸ ընդդեմ Արմեն Ավետիսյանի և Սիմա Ղուկասյանի թիվ ԵՇԴ/0307/02/17 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 16.09.2021 թվականի որոշումը):
i
«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետի համաձայն` ապահովագրական պատահարը նույն օրենքով նախատեսված դեպք կամ իրադարձություն է, որի դեպքում ապահովագրական ընկերությունը (...) պարտավորվում է տուժողին կամ օրենքով և (կամ) ԱՊՊԱ պայմանագրով նախատեսված դեպքերում այլ անձանց վճարել ապահովագրական հատուցում:
i
«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ապահովագրական ընկերությունը հետադարձ պահանջի (սուբրոգացիայի) իրավունք ունի`
1) վնաս պատճառած անձի նկատմամբ, եթե`
ա. նա ապահովագրական պատահարի ժամանակ ավտոտրանսպորտային միջոցը վարել է ալկոհոլի, թմրանյութերի կամ հոգեմետ նյութերի ազդեցության ներքո.
բ. նա առանց հիմնավոր պատճառի լքել է պատահարի վայրը կամ խուսափել է ալկոհոլի, թմրանյութերի կամ այլ հոգեմետ նյութերի օգտագործման փաստի վերաբերյալ քննություն անցնելուց.
գ. նա ապահովագրական պատահարի պահին չի ունեցել ավտոտրանսպորտային միջոցը վարելու իրավունք կամ օրենքով սահմանված կարգով զրկված է եղել այդպիսի իրավունքից, բացառությամբ նույն մասի 2-րդ կետի «գ» ենթակետով նախատեսված դեպքի.
դ. ԱՊՊԱ պայմանագրով սահմանված ժամկետում և կարգով ապահովագրական ընկերությունը չի տեղեկացվել ապահովագրական պատահարի մասին.
2) վնաս պատճառած ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատիրոջ (ապահովադրի) նկատմամբ, եթե`
ա. ավտոտրանսպորտային միջոցը վնասի պատճառման պահի դրությամբ չի անցել տեխնիկական զննություն, և պատահարի առաջացման անմիջական պատճառ է դարձել ավտոտրանսպորտային միջոցի այնպիսի անսարքությունը, որը կարող էր բացահայտվել տեխնիկական զննություն անցնելու դեպքում.
բ. ԱՊՊԱ պայմանագրով սահմանված ժամկետում և կարգով ապահովագրական ընկերությունը չի տեղեկացվել ապահովագրական պատահարի մասին.
գ. ավտոտրանսպորտային միջոցի վարումը վստահել է այն վարելու իրավունք չունեցող անձին և գիտեր կամ կարող էր իմանալ, որ այդ անձը չունի վարելու իրավունք.
դ. ԱՊՊԱ պայմանագիրը կնքելիս ակնհայտ սուտ տեղեկություններ է հայտնել ապահովագրական ընկերությանն ապահովագրության ռիսկայնության աստիճանը որոշելու համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքների վերաբերյալ, եթե այդ հանգամանքները հայտնի չեն եղել և չէին կարող հայտնի լինել ապահովագրական ընկերությանը մինչև ապահովագրական պատահարը.
3) ինչպես նաև`
ա. պատահարի տարածքի կամ ճանապարհի սեփականատիրոջ նկատմամբ, եթե պատահարը տեղի է ունեցել տարածքի կամ ճանապարհի անսարքության կամ թերության պատճառով, և դրանում առկա է սեփականատիրոջ մեղքը.
բ. ավտոտրանսպորտային միջոցի տեխնիկական զննություն իրականացրած կազմակերպության նկատմամբ, եթե պատահարի առաջացման անմիջական պատճառ է դարձել ավտոտրանսպորտային միջոցի այնպիսի անսարքությունը, որը չի բացահայտվել տեխնիկական զննության ընթացքում` դրա թերի կամ ոչ պատշաճ իրականացման հետևանքով.
գ. օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով այլ անձանց նկատմամբ, որոնց մեղքով տեղի է ունեցել պատահարը:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` եթե նույն հոդվածի համաձայն` ապահովագրական ընկերությունը հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերում մի քանի անձի նկատմամբ, ապա այդ անձինք ապահովագրական ընկերության նկատմամբ հանդես են գալիս որպես համապարտ պարտապաններ:
Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծությունից բխում է նաև, որ ապահովագրական ընկերությունն օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայության դեպքում հնարավորություն ունի հետադարձ պահանջի միջոցով հետ ստանալու իր կողմից կատարված հատուցումը: Ապահովագրական ընկերությունը հետադարձ պահանջի (սուբրոգացիայի) իրավունք է ձեռք բերում վնաս պատճառած անձի, վնաս պատճառած ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատիրոջ (ապահովադրի) և (կամ) օրենքով սահմանված այլ անձանց նկատմամբ: «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածով հստակ և սպառիչ սահմանված են ինչպես ապահովադրի, այնպես էլ վնաս պատճառած անձի պատասխանատվության հիմքերը, ուստի ապահովագրական ընկերությունը վերջիններիս կարող է հետադարձ պահանջ ներկայացնել միայն «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածով թվարկված դեպքերում:
Վճռաբեկ դատարանը նաև հարկ է համարում փաստել, որ բացի այն հանգամանքից, որ ապահովագրական ընկերությունն իրավունք ունի հետադարձ պահանջ ներկայացնել միայն օրենքում սպառիչ թվարկված դեպքերում, միաժամանակ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ նախապայման է վերջինիս կողմից տուժողին ապահովագրական հատուցում վճարած լինելու հանգամանքը, հակառակ դեպքում` քանի դեռ ապահովագրական ընկերությունը չի հատուցել տուժողին պատճառված վնասը, ապա վերջինս չի կարող հետադարձ պահանջ ներկայացնել ապահովադրին կամ վնաս պատճառած անձին, քանի որ ապահովագրական ընկերության կողմից իր հիմնական պարտավորությունը կատարված չլինելու պայմաններում չի կարող ծագել հետադարձ պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունքը:
Միաժամանակ անդրադառնալով «ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներ» հասկացության էության բացահայտմանը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ ապահովագրության պայմանագրի բնույթը թույլ է տալիս եզրահանգել, որ ապահովագրության պայմանագրով ապահովադիրը կամ նրա մատնանշած անձը (շահառուն) ձեռք է բերում իրավունք ապահովագրողից պահանջելու որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում հատուցել որոշակի իրադարձության (իրադարձությունների) տեղի ունենալու արդյունքում պատճառված վնասը կամ դրա մի մասը կամ տրամադրել որոշակի գումար (ապահովագրական հատուցում): Այսինքն` ապահովագրական պայմանագրից բխում է ապահովադրի ապահովագրական ընկերությունից ապահովագրական հատուցում պահանջելու իրավունքը, մինչդեռ, հաշվի առնելով ապահովագրության որոշ տեսակների պարտադիր բնույթը, ինչպիսին ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրությունն է, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ապահովագրության ոլորտում որոշ հարաբերություններ ծագում են ապահովագրության պայմանագրից անկախ` օրենքի ուժով, ինչպիսին սուբրոգացիայի կամ այլ կերպ ասած` ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրացման արդյունքում առաջացող իրավահարաբերություններն են:
Այսպիսով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջը բխում է օրենքից, ուստի ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի նկատմամբ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն ի տարբերություն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածով նախատեսված պահանջների, սկսվում է ապահովագրական ընկերության կողմից իր հիմնական պարտավորության կատարման, այն է` տուժողին ապահովագրական հատուցում վճարելու պահից:
Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.
Սույն գործի փաստերի համաձայն` 18.12.2010 թվականին Ընկերության և պատասխանող Սերյոժա Պետրոսյանի միջև կնքվել է ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության թիվ SG 001773 վկայագիրը, որի պատճենի համաձայն` Սերյոժա Պետրոսյանն ապահովագրել է իր անձնական օգտագործման «ՎԱԶ 210630» մակնիշի 02 ՕՕ 849 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենայի օգտագործումից բխող պատասխանատվությունը, վկայագրի 4-րդ կետով սահմանվել է, որ ավտոմեքենայի շահագործման նպատակն է անձնական, ավտոմեքենայի լիազորված տիրապետողներ վկայագրի 5-րդ կետում չեն նշվել:
ՀՀՈ ՃՈ 2-րդ սպայական գումարտակի 4-րդ վաշտի հետաքննության գծով տեսուչի կողմից 26.06.2011 թվականին կազմված եզրակացության պատճենի համաձայն` 26.06.2011 թվականին, ժամը 21:30-ի սահմաններում Տավուշի մարզի Արծվաբերդ գյուղի բնակիչ Հունան Հովսեփի Ասիլբեկյանն իր կողմից վարած «ՎԱԶ 210630» մակնիշի 02 ՕՕ 849 հ/հ ավտոմեքենայով Բերդ-Արծվաբերդ-Քոլագիր ավտոճանապարհի 20,5 կմ հատվածում դուրս է եկել հանդիպակաց երթևեկելի գոտի և բախվել հանդիպակաց երթևեկելի գոտով ընթացող Արարատի մարզի Մխչյան գյուղի բնակիչ` Սամվել Հակոբի Անդրասյանի կողմից վարվող «Տոյոտա Լանդ Կռաուզեռ Պռադո» մակնիշի 501 ՍՍ 10 հ/հ ավտոմեքենային` պատճառելով նյութական վնաս: Սամվել Անդրասյանը 30.06.2011 թվականին Ընկերությանն է ներկայացրել ԱՊՊԱ ոլորտում պատճառված վնասների հատուցում ստանալու վերաբերյալ թիվ SG001773 հայտային դիմումը:
Ըստ Ընկերության գործադիր տնօրենի կողմից 07.03.2012 թվականին հաստատված թիվ SG-3412 ապահովագրական հավաստագրի պատճենի` որոշվել է բավարարել նշված պատահարի հետևանքով պատճառված վնասի հատուցում ստանալու վերաբերյալ տուժողի կողմից ներկայացված դիմումը` ավտովթարի հետևանքով ««Նորակ»» ՍՊԸ-ին պատճառված վնասների դիմաց, որպես ապահովագրական հատուցում, վճարվել է 1.001.500 ՀՀ դրամ:
Համաձայն 21.03.2012 թվականի թիվ 5554 վճարման հանձնարարագրի պատճենի` հայցվոր Ընկերությունը «Տոյոտա Երևան» ՍՊԸ-ին վճարել է 1.001.500 ՀՀ դրամ:
21.08.2012 թվականի` Ընկերության կողմից Սերյոժա Պետրոսյանին ուղարկած թիվ 2478 ծանուցում-պահանջագրի պատճենի` վերջինիս առաջարկվել է ծանուցում-պահանջագիրը ստանալու օրվանից հետո` յոթնօրյա ժամկետում, ներկայանալ ՀՀ, ք. Երևան, Հյուսիսային պողոտա 1 հասցեով գտնվող «Ռոսգոսստրախ-Արմենիա» ԱՓԲԸ-ի գրասենյակ` վերոգրյալ ընկերության կողմից հատուցված 1.001.500 ՀՀ դրամի չափով վնասի գումարը մարելու ժամանակացույց կազմելու նպատակով համաձայնագիր կնքելու, կամ մինչև վերը նշված ժամկետի ավարտը 1.001.500 ՀՀ դրամի չափով վնասի գումարը վճարել Ընկերության «Ամերիաբանկ» ՓԲԸ-ում գործող 1570003731650100 հաշվարկային հաշվին (վճարման նպատակ նշել Սուբրոգացիա SG001773 վկայագրի գծով):
Դատարան ներկայացված հայցադիմումով Ընկերությունը հայտնել է, որ 18.12.2010 թվականին վկայագիր կնքելիս Հունան Ասիլբեկյանի վերաբերյալ` որպես լիազորված տիրապետողի, տեղեկություններ չտրամադրելու պատճառով ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության թիվ SG 001773 վկայագրում վերջինս չի նշվել որպես լիազորված տիրապետող: SG 001773 վկայագրի գործողության ընթացքում պատասխանող Սերյոժա Պետրոսյանը «ՎԱԶ-210630» մակնիշի, 02 ՕՕ 849 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենայի լիազորված տիրապետողների ցանկի փոփոխման վերաբերյալ «Ռոսգոսստրախ-Արմենիա» ապահովագրական փակ բաժնետիրական ընկերությանը երբևէ չի հայտնել, հետևաբար «Ռոսգոսստրախ-Արմենիա» ԱՓԲԸ-ն իր կողմից հատուցված 1.001.500 ՀՀ դրամի չափով հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերել Պատասխանողի նկատմամբ, քանի որ վերջինիս կողմից խախտվել են «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքով և ԱՊՊԱ պայմաններով սահմանված իր պարտականությունները: Ընկերության կողմից 21.08.2012 թվականին ծանուցում-պահանջագիր է ներկայացվել պատասխանողին, սակայն վերջինս չի կատարել իր պարտավորությունները:
Դատարանը հայցը մերժել է հայցային վաղեմության ժամկետը լրացած լինելու հիմքով, այն պատճառաբանությամբ, որ «(...) ապահովագրական պատահարը տեղի է ունեցել 18.12.2010 թվականին, հայցվորը ապահովագրական հատուցում վճարելու մասին որոշումը կայացրել է 06.03.2012 թվականին, հատուցումը վճարվել է 21.03.2012 թվականին, սույն քաղաքացիական գործով հայցը ներկայացրել է 04.03.2015 թվականին, հետևաբար հայցը, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022 հոդվածի, ենթակա է մերժման` նշված պահանջը ներկայացնելու համար սահմանված հայցային վաղեմության ժամկետի լրացած լինելու հիմքով»:
Վերաքննիչ դատարանը մերժել է Ընկերության վերաքննիչ բողոքը` պատճառաբանելով, որ «(...) Գործով հայցադիմումը կապի ծառայությանն է հանձնվել` 04.03.2015 թվականին: Պատասխանողը դիմում է ներկայացրել Դատարան` հայցային վաղեմության կիրառմամբ հայցը մերժելու մասին: (...) Տվյալ դեպքում Հայցվորը ընդդեմ Պատասխանողի ներկայացրել է ոչ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող հայցապահանջ, որն ըստ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի պահանջների կարող է ներկայացվել` ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից սկսած երեք տարում: Գործով ներկայացված հայցադիմումը հանձնվել է Հայցվորի կողմից կապի ծառայությանը 2015 թվականին, մինչդեռ ապահովագրական պատահարը տեղի է ունեցել 2011 թվականին, որպիսի պայմաններում պետք է արձանագրել այն փաստը, որ Հայցվորի կողմից հայցապահանջը Դատարան է ներկայացվել` դրա համար վերը նշված օրենքով սահմանված հայցային վաղեմության երեք տարվա ժամկետն ավարտվելուց հետո, որն էլ կիրառելու վերաբերյալ Պատասխանողի դիմումը հիմք ընդունելով Դատարանը հիմնավոր եկել է այն հետևության, որ հայցային վաղեմության կիրառմամբ պահանջը պետք է մերժել: (...)»:
Այսպիսով Վերաքննիչ դատարանը եզրահանգել է, որ սույն գործով հայցային վաղեմության ժամկետի մեկնարկի հաշվարկման սկզբնական պահը որոշելու մասով կիրառելի նորմ է հանդիսանում հետադարձ պարտավորությունների համար ընդհանուր կանոն հանդիսացող` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածից նույն օրենսգրքով նախատեսված բացառությունը` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածը և ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի հիմքով հայցային վաղեմության ժամկետի մեկնարկի սկիզբ անհրաժեշտ է համարել ապահովագրական պատահարը տեղի ունենալու պահը` 26.06.2011 թվականը, մինչդեռ տվյալ դեպքում Ընկերությունը հայցադիմումը Դատարան է ներկայացրել 04.03.2015 թվականին` բաց թողնելով հայցային վաղեմության եռամյա ժամկետը:
Վերը նշված մեկնաբանությունների համատեքստում գնահատելով ստորադաս դատարանների պատճառաբանությունների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ տվյալ դեպքում Ընկերությունը «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «դ» կետի հիմքով հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերել ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատեր (ապահովադիր) Սերյոժա Պետրոսյանի նկատմամբ` պատահարի պահի դրությամբ ավտոմեքենայի վարորդ Հ. Ասիլբեկյանի լիազորված տիրապետող չնշելու փաստի ուժով: Ընդ որում` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ ԱՊՊԱ պայմանագիրը կնքելիս ապահովագրության ռիսկայնության աստիճանը որոշելու համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքների վերաբերյալ ապահովագրական ընկերությանն ակնհայտ սուտ տեղեկություններ հայտնելու փաստի ուժով ապահովադրի նկատմամբ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքը բխում է «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «դ» կետի ուժով:
Սերյոժա Պետրոսյանի նկատմամբ Ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքը ծագել է 21.03.2012 թվականին, այսինքն` Ընկերության կողմից տուժողին ապահովագրական հատուցումներ վճարվելու պահից` պատահարի պահի դրությամբ ավտոմեքենայի լիազորված տիրապետողների ցանկում Հունան Ասիլբեկյանի անունը նշված չլինելու փաստի ուժով: Նման եզրահանգման հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ թեև ապահովագրական ընկերությունը ապահովադրի նկատմամբ հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերում օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայության դեպքում, այդուհանդերձ, հետադարձ պահանջի ծագման համար անհրաժեշտ նախապայման է նաև Ընկերության կողմից հիմնական պարտավորությունը կատարելու հանգամանքը, հետևաբար նման պահանջը չի կարող համարվել ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջ, իսկ հակառակի մասին Վերաքննիչ դատարանի պնդումներն անհիմն են:
Այսպիսով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի փաստական հանգամանքների նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի 2-րդ կետի փոխարեն կիրառման ենթակա է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետով սահմանված` հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության եռամյա ժամկետի ընթացքը հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից հաշվարկելու հատուկ կանոնը: Վճռաբեկ դատարանի նման եզրահանգման հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը չէր կարող հետադարձ պահանջ ներկայացնել ապահովադրի նկատմամբ, քանի դեռ չէր կատարել իր հիմնական պարտավորությունը` տուժողին ապահովագրական հատուցում տրամադրելը:
Նման պայմաններում հաշվի առնելով, որ ապահովագրական պատահարի հետևանքով տուժած անձին պատճառված վնասը` 1.001.500 ՀՀ դրամի չափով, Ընկերության կողմից հատուցվել է 21.03.2012 թվականին, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի հոսքն օրենքի ուժով սկսվել է 21.03.2012 թվականից և ավարտվել 21.03.2015 թվականին, հետևաբար հայցադիմումը փոստային ծառայության միջոցով 04.03.2015 թվականին (Դատարան մուտք եղած` 17.03.2015 թվականին) Դատարան ներկայացրած հայցվոր Ընկերությունը հայցային վաղեմության ժամկետը բաց չի թողել, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից:
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ հաշվի առնելով, որ սույն գործով հայցի մերժման հիմքում դրվել է միայն հայցային վաղեմության ժամկետը լրացած լինելու հանգամանքը, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ առկա է գործն ամբողջ ծավալով նոր քննության անհրաժեշտություն:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքարկված դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու դեպքում վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանը եզրափակիչ դատական ակտով գործին մասնակցող անձանց միջև վերաբաշխում է դատական ծախսերը` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոնների համաձայն:
Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.02.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:
2. Դատական ծախսերի հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող Մ. Դրմեյան
Զեկուցող Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Գ. Հակոբյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
Հրապարակվել է www.datalex.am կայքէջում` 23 սեպտեմբերի 2022 թվական:
http://datalex.am/?app=AppCaseSearch&case_id=30962247438209298
Միասնական կայք` 26.06.23-09.07.23