02.12.2023 -
040.0036.270111
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
20 հունվարի 2011 թվականի N 36-Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ` ԱՆՀԱՊԱՂ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԵՐԻ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ՈՒ ԿԱԶՄՄԱՆ ՉԱՓՈՐՈՇԻՉՆԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԿԱԶՄՎԱԾ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՑԱՆԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(1-ին մաս)
«Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել`
1) Հայաստանի Հանրապետության` անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկերի գրանցման և կազմման չափորոշիչները` համաձայն N 1 հավելվածի.
2) Հայաստանի Հանրապետության` անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկը` համաձայն N 2 հավելվածի:
2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2011 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆՎԱՐԻ 27-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի հունվարի 20-ի
N 36-Ն որոշման
ՉԱՓՈՐՈՇԻՉՆԵՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ` ԱՆՀԱՊԱՂ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԵՐԻ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ԵՎ ԿԱԶՄՄԱՆ
1. Սույն չափորոշիչներով կարգավորվում են անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկերի (այսուհետ` ցանկ) կազմման չափորոշիչները:
2. Ցանկում անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային արժեքների գրանցման չափորոշիչներն են`
1) արժեքը կենցաղավարում է կորուստներով.
2) կենցաղավարում է մի խումբ մարդկանց շրջանում (համերկրացիներ, ազգականներ).
3) պահպանված է միայն որոշակի խմբերի հիշողության մեջ.
4) խաթարված է ժառանգական փոխանցումը.
5) հիշատակվում է բանահյուսական տեքստերում.
6) մոռացված է, սակայն վերականգնումն ազգային ինքնության պահպանության տեսանկյունից կարևորվում է:
3. Անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկերի կազմման չափորոշիչներն են`
1) արժեքի անվանումը.
2) բնագավառը (ժանրը, ոճը).
3) բնութագիրը (նկարագրությունը).
4) պատմական տեղեկանքը (երբ և ինչպես է ձևավորվել, զարգացումներն ու փոփոխությունները).
5) կրողը (անհատ, խումբ, համայնք).
6) կորստի վտանգի պատճառները և պահպանման անհրաժեշտությունը:
Հավելված N 2
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի հունվարի 20-ի
N 36-Ն որոշման
ՑԱՆԿ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ` ԱՆՀԱՊԱՂ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ
.__________________________________________________________________________.
|NN|Արժեքի |Բնագավառը |Բնութագիրը |Պատմական |Կրողը |Կորստի |
|ը/|անվանումը |(ժանրը, |(նկարագրու- |տեղեկանքը |(անհատ, |վտանգի |
|կ | |ոճը) |թյունը) |(երբ և |խումբ, |պատճառները |
| | | | |ինչպես է |համայնք) |և |
| | | | |ձևավորվել, | |պահպանման |
| | | | |զարգացում- | |անհրաժեշտու|
| | | | |ներն ու | |թյունը |
| | | | |փոփոխու- | | |
| | | | |թյունները) | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|1.|«Կարոս |Ժողովրդական|»Կարոս խաչ» |»Կարոս խաչ»|Տարրի |Հայոց |
| |խաչ» |երաժշտու- |վիպասքը հայ |վիպասքի |կրողները |ցեղասպանու-|
| |վիպասք |թյուն, |ավանդական |կազմավորման|հիմնակա- |թյան |
| | |բանահյու- |երաժշտաբանա- |ստույգ |նում |հետևանքով |
| | |սություն |հյուսության |ժամանակն |մասնագետ- |վիպական |
| | | |էպիկական |անհայտ է, |ներն են` |բանահյու- |
| | | |ժանրին բնորոշ|սակայն երգի|բանագետեր,|սության |
| | | |արժեք է: |տեքստի |երաժշտա- |ժանրերից |
| | | |Դասվում է |առաջին մասը|գետներ և |շատերը |
| | | |«ձենով» |հանդիպում է|մի քանի |կորցրեցին |
| | | |ասվող, |Ստեփանոս |տարեց |իրենց |
| | | |այսինքն` |Օրբելյանի |վանեցիներ:|կենցաղա- |
| | | |երգվող վիպեր-|(XIII դ.) | |վարման բուն|
| | | |գերի շարքին: |աշխատության| |տարածքն ու |
| | | |Վիպասքում |մեջ: Անդրա-| |միջավայրը` |
| | | |նկարագրվում |դառնալով | |Վան Վասպու-|
| | | |է, թե ինչպես |վիպասքի | |րականը, որի|
| | | |են քառասուն |ծագումնաբա-| |պատճառով |
| | | |հոտաղները |նության | |ժանրի |
| | | |բույսերից |հարցերին` | |հիմնական |
| | | |(ուրց, բող) |Մանուկ | |կրողները |
| | | |խաչ պատրաս- |Աբեղյանը | |հայտնվեցին |
| | | |տում` «բողե |նշում է, որ| |օտար մշա- |
| | | |ուրձեն խաչ |այն բաղկա- | |կութային |
| | | |շինեցին» |ցած է | |միջա- |
| | | |խնձորներով |իրարից | |վայրում: |
| | | |զարդարում` |անկախ | |Նման իրավի-|
| | | |«չորս գլուխ- |զրույցներից| |ճակում |
| | | |ներ խնձոր |(Երկեր. Հայ| |«Կարոս խաչ»|
| | | |զարկում» և |վիպական | |վիպասքն |
| | | |տանում դնում |բանահյու- | |աստիճանաբար|
| | | |կարոսի |սություն, | |դուրս մղվեց|
| | | |(նեխուր, |հ. Ա, | |կիրառու- |
| | | |լախուր, |Երևան, | |թյունից, |
| | | |քարաուզ, |1966, էջ | |խախտվեց դրա|
| | | |քյարաուս) |502-505): | |ժառանգական |
| | | |դաշտում, |Առավել հինը| |փոխանցման |
| | | |որտեղից էլ |համարվում է| |ավանդույթը:|
| | | |խաչն ստացել է|առաջին | |Ներկայում |
| | | |իր անվանումը:|հատվածը, | |վիպասքի |
| | | |Վիպասքի |որտեղ | |վերականգ- |
| | | |առաջին |նկարագրվում| |նումը |
| | | |պատումը գրի է|է 40 հովիվ-| |կարևորվում |
| | | |առել վարդապետ|ների սրբա- | |է թե՛ |
| | | |Արիստակես |զան բույ- | |երաժշտաբա- |
| | | |Սեդրակյանը |սերից խաչ | |նահյուսական|
| | | |1873 թ.: |պատրաստելը | |այս |
| | | |Հետագայում |և այդ | |հնագույն |
| | | |բանահավաքները|խաչին երկր-| |ժանրի |
| | | |գրառել և |պագելը, | |պահպանու- |
| | | |հրապարակել են|որին | |թյան ու |
| | | |դրա շուրջ |հետագայում | |փոխանցման, |
| | | |երկու տասնյակ|միացել է | |թե՛ մշակու-|
| | | |պատումներ: Մի|մեկ ուրիշ | |թային |
| | | |բացառիկ |զրույց` | |ինքնության |
| | | |տարբերակ գրի |այլազգիների| |պահպանման |
| | | |են առել |կողմից | |տեսանկյու- |
| | | |Մանուկ Աբեղ- |հայոց | |նից: |
| | | |յանն ու |եկեղեցիների| | |
| | | |Կոմիտասը` |կողոպտման | | |
| | | |հրապարակելով |բովանդակու-| | |
| | | |այն «Հազար ու|թյամբ: Ըստ | | |
| | | |մի խաղ» ժողո-|Ղևոնդ | | |
| | | |վածուի |Ալիշանի` | | |
| | | |երկրորդ |կրակապաշտ | | |
| | | |հիսնյակում: |մոգերը | | |
| | | |Դա «Կարոս |որպես | | |
| | | |խաչի» առաջին |գավազան | | |
| | | |երաժշտական |օգտագործում| | |
| | | |գրառումն էր, |էին «գազի» | | |
| | | |որը վարդապետը|բույսի | | |
| | | |ձայնագրեց |ճյուղերից | | |
| | | |Էջմիածնում` |տրցակներ, | | |
| | | |1901 թ.: Այս |որոնք | | |
| | | |գրառման |նույնացվում| | |
| | | |տեքստը բաղկա-|էին սողացող| | |
| | | |ցած է 78 |ուրցի հետ | | |
| | | |տողից (ձեռա- |(Thymus | | |
| | | |գրի բնագիրը |Serpillum):| | |
| | | |պահվում է |Գլխավոր | | |
| | | |Եղիշե Չարենցի|մոգը ձեռքին| | |
| | | |անվան գրակա- |ուներ իշխա-| | |
| | | |նության և |նության | | |
| | | |արվեստի |գավազան` | | |
| | | |թանգարանում),|«Ուռն, որով| | |
| | | |սակայն միայն |հրամայէր» | | |
| | | |սկզբի 9 |(Հին հաւատք| | |
| | | |տողերի մեղե- |կամ հեթանո-| | |
| | | |դին է նոտա- |սական | | |
| | | |գրված: |կրօնկք | | |
| | | |Կոմիտասյան |Հայոց, | | |
| | | |մեղեդին իր |Վենետիկ, | | |
| | | |բնույթով |Սբ. Ղազար, | | |
| | | |հարում է |1910, էջ | | |
| | | |վիպասացության|374): | | |
| | | |Մոկաց ճյու- |«Կարոս խաչ»| | |
| | | |ղին, որը |վիպասքում | | |
| | | |հարուստ է |հիշատակված | | |
| | | |ձայնաստիճան- |բոլոր | | |
| | | |ների շրջազար-|բույսերը` | | |
| | | |դումներով և |հին աշխար- | | |
| | | |ծորերգու- |հում հատուկ| | |
| | | |թյուններով: |ծիսապաշտա- | | |
| | | |Վիպերգի |մունքային | | |
| | | |քնարական մասը|նշանակու- | | |
| | | |յուրաքանչյուր|թյուն են | | |
| | | |հատվածի |ունեցել: | | |
| | | |վերջում |Կարոսին | | |
| | | |պարբերաբար |(Petrose- | | |
| | | |երգվող «Ծառա |linium) | | |
| | | |կըլնիմ Կարոս |վերագրում | | |
| | | |խաչին» |էին գերբնա-| | |
| | | |կրկնակն է |կան հատկու-| | |
| | | |(ռեֆրեն), որը|թյուններ, | | |
| | | |միջնադարյան |որի տերև- | | |
| | | |քերթվածքի |ները կարելի| | |
| | | |համաձայն |է տեսնել | | |
| | | |հիմնականում |անտիկ | | |
| | | |վերջանում է |տաճարների | | |
| | | |«ին» հանգով: |սյունազարդ | | |
| | | |Զարգանում է |խոյակներին:| | |
| | | |կվարտային |Հին ժամանակ| | |
| | | |օժանդակ հեն- |ներում | | |
| | | |քով էոլական |բույսի | | |
| | | |ձայնակարգում |պաշտամունքը| | |
| | | |(բնական |կապվում էր | | |
| | | |մինոր), որտեղ|անդրշիրիմ- | | |
| | | |բացակայում է |յան կյանքի | | |
| | | |սեքստային |հետ և | | |
| | | |տոնը: «Կարոս |պատահական | | |
| | | |խաչի» երգային|չէ, որ | | |
| | | |օրինակներ |կարոս | | |
| | | |ձայնագրել են |ցանում էին | | |
| | | |նաև երաժշտա-|գերեզմանա- | | |
| | | |գետներ |քարերի | | |
| | | |Սպիրիդոն |եզրերին: | | |
| | | |Մելիքյանը և |Բույսերով | | |
| | | |Արամ Քոչար- |ու ծաղիկ- | | |
| | | |յանը, որոնց |ներով խաչը | | |
| | | |պատումները |զարդարելու | | |
| | | |ներկայացնում |սովորույթը | | |
| | | |են Վասպուրա- |շատ հին է | | |
| | | |կանի Շատախի |և ուղղա- | | |
| | | |վիպական |կիորեն | | |
| | | |երգարվեստը, |կապված է | | |
| | | |որտեղ ակնհայ-|հայկական | | |
| | | |տորեն |զարդարվես- | | |
| | | |դրսևորվում |տում ծաղկած| | |
| | | |են հայ վիպեր-|խաչի | | |
| | | |գության |խորհրդի | | |
| | | |արխաիկ |հետ: Քրիս- | | |
| | | |շերտերը: Այդ |տոնեական | | |
| | | |մասին հիշատա-|բոլոր | | |
| | | |կել է դեռևս |խաչերից | | |
| | | |Մովսես |հայկականը | | |
| | | |Խորենացին` |տարբերվում | | |
| | | |շեշտելով հայ |է հենց իր | | |
| | | |էպիկական |ոճական | | |
| | | |արվեստի |առանձնահատ-| | |
| | | |ասացման երեք |կությամբ` | | |
| | | |եղանակները` |առատ բուսա-| | |
| | | |«ի թիւ», «ի |կան խորհր- | | |
| | | |ձայն» և |դաբանու- | | |
| | | |երգել: «Կարոս|թյամբ, որի | | |
| | | |խաչի» այս |դարավոր | | |
| | | |պատումներում |վկայու- | | |
| | | |ցայտուն |թյունները | | |
| | | |դրսևորված է |հայկական | | |
| | | |ասերգային «ի |խաչքարերի | | |
| | | |ձայն» եղանակը|վրա պատկեր-| | |
| | | |(ռեչիտատիվ): |ված ծաղկած | | |
| | | | |խաչերն են: | | |
| | | | |Այդպիսիք | | |
| | | | |պատրաստում | | |
| | | | |էին Խաչվե- | | |
| | | | |րացի` Սուրբ| | |
| | | | |Խաչի | | |
| | | | |(Սըրբխեչ) | | |
| | | | |տոնին. | | |
| | | | |զարդարում | | |
| | | | |ծաղիկներով:| | |
| | | | |«Կարոս խաչ»| | |
| | | | |վիպասքի | | |
| | | | |ուսումնա- | | |
| | | | |սիրությանը | | |
| | | | |մեծապես | | |
| | | | |նպաստել է | | |
| | | | |բանասեր | | |
| | | | |Սարգիս | | |
| | | | |Հարություն-| | |
| | | | |յանը | | |
| | | | |(«Կարոս | | |
| | | | |խաչ» | | |
| | | | |վիպերգի մի | | |
| | | | |միջնադարյան| | |
| | | | |պատում, | | |
| | | | |«Լրաբեր», | | |
| | | | |Երևան, | | |
| | | | |1975, N 8, | | |
| | | | |էջ 87): | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|2.|Լարախաղա- |Ժողովրդական|Լարախաղացու- |Լարախաղա- |Տարրի |Ներկայում |
| |ցություն |թատրոն |թյունը |ցությունը |կրողները |Հայաստանում|
| | | |հայկական |Հայաստանում|Հայաստա- |լարախաղաց- |
| | | |ժողովրդական |և ընդհանրա|նում |ների մի |
| | | |թատերական- |պես Արևել- |գործող |քանի շրջիկ |
| | | |պարային |քում հին |լարախաղաց-|խմբեր են |
| | | |ներկայացում |արվեստ է, |ների մի |գործում, |
| | | |է, որի արմատ-|սակայն |քանի շրջիկ|որոնց |
| | | |ները գնում են|ծաղրածուի |խմբերն են:|գործունեու-|
| | | |դեպի հեթանո- |և լարախա- | |թյունն |
| | | |սական պաշտա- |ղացի հակա- | |օրեցօր |
| | | |մունքային |դրությունը | |վտանգվում է|
| | | |թատրոն: |հիմնականում| |տարբեր |
| | | |Լարախաղացը |բարոյագաղա-| |հանգամանք- |
| | | |(փահլևան, |փարական | |ների բերու-|
| | | |պարանագնաց, |իմաստա- | |մով: Առաջ- |
| | | |պարանախաղաց, |վորում է | |նահերթ |
| | | |ճամբազ, |ձեռք բերել | |խնդիր է |
| | | |ձողագնաց) |քրիստոնեու-| |լարախաղա- |
| | | |համարվում է |թյան | |ցության |
| | | |Սուրբ |շրջանում, | |ավանդույթի |
| | | |Կարապետի |երբ քրիստո-| |փոխանցումը,|
| | | |ուխտավորը: |նեական | |քանի որ այն|
| | | |Ըստ ավանդու- |գաղափարները| |բարդ |
| | | |թյան` Մշո |ներթափանցել| |ուսուցման |
| | | |Սուրբ Կարապետ|են ժողովր- | |գործընթաց |
| | | |վանքի ուխտա- |դական | |է, պահան- |
| | | |վորներ են |մտածողու- | |ջում է |
| | | |եղել միջնա- |թյան մեջ և | |մարմնամար- |
| | | |դարյան |աշխարհայացք| |զական լավ |
| | | |Հայաստանի |դարձել: Այն| |պատրաստվա- |
| | | |երգիչները, |մասին, որ | |ծություն և |
| | | |գուսաններն |լարախաղաց | |կամային |
| | | |ու լարախաղաց-|ակրոբատների| |հատկանիշ- |
| | | |ները: |արվեստը | |ներ: |
| | | |Լարախաղացներն|հայտնի էր | |Երիտասարդ- |
| | | |իրենց համարել|դեռևս | |ները վստահ |
| | | |են Սուրբ |հեթանոսական| |չեն, որ |
| | | |Կարապետի |ժամանակ- | |լարախաղաց |
| | | |հովանավորյալ-|ներից, | |դառնալով |
| | | |ները, որպես |վկայված է | |կարող են |
| | | |թե այդ |հռոմեացի | |հոգալ իրենց|
| | | |շնորհքն իրենք|կատակերգու | |կեցու- |
| | | |ստացել են |Պուբլիոս | |թյունը, |
| | | |քրիստոնեական |Տերենտիոսի | |հետևաբար, |
| | | |սրբից: Մանրա-|(Ք. ա. 194-| |խուսափում |
| | | |նկարներից |159 թթ.) | |են այս |
| | | |մեկում ձողա- |«Սկեսուրը» | |արվեստում |
| | | |խաղացը |ստեղծագոր- | |մասնագիտա- |
| | | |պատկերված է |ծության | |ցում ստանա-|
| | | |սրբի լուսա- |մեջ: Հայ | |լուց: Այսօր|
| | | |պսակով, իսկ |մատենագիտու| |լարախաղաց- |
| | | |ներքևում |թյան մեջ | |ների կարելի|
| | | |փող են փչում |սրա մասին | |է հանդիպել |
| | | |և թմբուկ |առաջին | |քաղաքային |
| | | |զարկում: Մեզ |վկայու- | |հրապարակ- |
| | | |հայտնի ազգա- |թյունը | |ներում, |
| | | |գրական տվյալ-|տալիս է | |մարդաշատ |
| | | |ներով կրոնա- |Դավիթ | |ճանապարհ- |
| | | |կան տոները |Անհաղթի | |ների |
| | | |Հայաստանում |«Սահմանքը»:| |եզրերին, |
| | | |ուղեկցվել են |Լարախաղա- | |գյուղա- |
| | | |և՛ լարախաղա-|ցությունն | |մեջերում, |
| | | |ցությամբ, և՛ |իրավամբ | |տարվա մեջ |
| | | |այլ կարգի |համարվում է| |մի քանի |
| | | |խաղերով, |թատրոնի և | |անգամ Խոր |
| | | |որոնք նոր |կրկեսի | |Վիրապ |
| | | |ժամանակներ են|նախատիպը | |վանական |
| | | |հասել փոփոխ- |(Հ. Հովհան-| |համալիրի |
| | | |ված ձևերով: |նիսյան, | |տարածքում` |
| | | |Ըստ էության, |Թատրոնը | |շաբաթ և |
| | | |հեթանոսական |միջնադարյան| |կիրակի |
| | | |ժամանակա- |Հայաստա- | |օրերին, |
| | | |շրջանի այս |նում, ՀՍՍՀ | |տարբեր |
| | | |պաշտամուն- |ԳԱ հրատ., | |փառատո- |
| | | |քային |Երևան, | |ներին, |
| | | |ավանդությունը|1978, էջ | |որոնց |
| | | |քրիստոնեացվել|241): Քրիս-| |ընթացքում |
| | | |է, և դրան |տոնեության | |հանդես են |
| | | |տրվել է |ընդունումից| |գալիս լարա-|
| | | |քրիստոնեական |հետո | |խաղաց |
| | | |սրբի հովանա- |եկեղեցին ոչ| |Վլադիմիր |
| | | |վորություն: |միայն հան- | |Հակոբյանի |
| | | |Լարախաղացները|դուրժեց այս| |խումբը` |
| | | |հիմնականում |արվեստը, | |ՀՀ Սյունիքի|
| | | |կրում են |այլև | |մարզի |
| | | |կարմիր կամ |ժամանակի | |Սիսիան |
| | | |ծիրանագույն |ընթացքում | |քաղաքից, |
| | | |ատլասե |սկսեց | |Երևանի |
| | | |արխալուղ: |հովանավորել| |«Ուրարտու» |
| | | |Պարանոցը |այն (Է. | |լարախաղաց- |
| | | |զարդարում |Պետրոսյան, | |ների |
| | | |են մետաքսե, |«Թատերական | |խումբը: |
| | | |ճերմակաթույր,|գծերը | |Լարախաղա- |
| | | |ժանեկազարդ |միջնադարյան| |ցությունը |
| | | |օձիքով և |հայկական | |հայկական ոչ|
| | | |ժապավեններով,|մանրանկար- | |նյութական |
| | | |որոնց մեջ |չության | |մշակութային|
| | | |Նարեկացուց |մեջ», Հայ | |ժառանգութ- |
| | | |կամ «Ժամա- |ազգագրու- | |յան կարևո- |
| | | |գրքից» գրված |թյուն և | |րագույն |
| | | |աղոթքներով |բանահյու- | |դրսևորում- |
| | | |թղթեր են |սություն, | |ներից է և |
| | | |դնում: |Նյութեր և | |դրա պահպա- |
| | | |Ներկայացումն |հետազոտու- | |նությունը, |
| | | |սկսվում է |թյուններ, | |փոխանցման |
| | | |զուռնա-դհոլի |հատոր 7, | |ու կենսու- |
| | | |նվագակցու- |Երևան, | |նակության |
| | | |թյամբ: |1975 թ. | |ապահովումն |
| | | |Լարախաղացը |(ռուսերեն):| |առավել քան |
| | | |վերցնում է |Դարեր | |հրատապ է |
| | | |հավասարա- |շարունակ | |ներկայում, |
| | | |կշռության |լարախաղա- | |որպես |
| | | |ձողը և |ցությունը | |անհապաղ |
| | | |դանդաղ ու |հայ | |պաշտպանու- |
| | | |հանդիսավոր |ժողովրդի | |թյան կարիք |
| | | |բարձրանում |կյանքում | |ունեցող ոչ |
| | | |թեք լարի |առավել | |նյութական |
| | | |վրայով: |ակտիվ | |մշակութային|
| | | |Ձողափայտը և |կենսավարում| |ժառանգու- |
| | | |նրա ուղիղ |ունեցող | |թյան արժեք,|
| | | |մարմինը խաչի |արժեքներից | |ինչպես նաև |
| | | |են նմանվում: |է եղել և | |ժողովրդական|
| | | |Լարախաղացը |կազմել է | |գեղարվեստա-|
| | | |վեր բարձրա- |տոնախմբու- | |կան ու |
| | | |նալով սրբազան|թյունների | |հավատալի- |
| | | |արարողություն|անքակտելի | |քային |
| | | |է կատարում, |մասը: Այն | |պատկերացում|
| | | |քանի որ նա իր|որոշակի | |ների խորհր-|
| | | |գործը սրբին |վերելք | |դանշանային |
| | | |ծառայել է |ապրեց նաև | |համակարգ: |
| | | |համարում: |խորհրդային | | |
| | | |Հասնելով |ժամանակա- | | |
| | | |կայմի ծայրին`|շրջանում: | | |
| | | |նա կանգ է |Անկախության| | |
| | | |առնում, |առաջին | | |
| | | |ձողափայտը |տարիներին | | |
| | | |մոտեցնում |ստեղծված | | |
| | | |շուրթերին, |սոցիալ- | | |
| | | |ինչպես խաչն |տնտեսական | | |
| | | |են համբու- |և մշակու- | | |
| | | |րում, հայացքը|թային | | |
| | | |դեպի երկինք |իրավիճակի | | |
| | | |արտասանում. |պատճառով | | |
| | | |«Մշու սուլթան|լարախաղա- | | |
| | | |Սուրբ Կարա- |ցությունը | | |
| | | |պետ, մեռնեմ |կորցրեց իր | | |
| | | |քո զորութե- |երբեմնի | | |
| | | |նին. ես վերու|նշանակու- | | |
| | | |էս թարազու |թյունը և | | |
| | | |քու զորութե- |հայտնվեց | | |
| | | |նով ուժովցած.|մոռացության| | |
| | | |ընձի ամոթով |եզրին: | | |
| | | |չանես»: Այս |Անցյալում | | |
| | | |աղոթքով նա |լարախաղաց- | | |
| | | |օգնություն է |ները | | |
| | | |աղերսում |հիմնականում| | |
| | | |հովանավոր |ելույթ էին | | |
| | | |սրբից, որից |ունենում | | |
| | | |հետո աջ ոտքը |ժողովրդական| | |
| | | |սեղմում է |տոներին` | | |
| | | |լարին, դանդաղ|վանքերի ու | | |
| | | |սահեցնելով |եկեղեցիների| | |
| | | |առաջ հրում, |մոտ, իսկ | | |
| | | |ապա հենման |ներկայում` | | |
| | | |կետից պոկում |լարախաղաց- | | |
| | | |ձախ ոտքը և |ների | | |
| | | |թռիչքաձև |ներկայա- | | |
| | | |վազքով |ցումներ | | |
| | | |անցնում լարի |կարելի է | | |
| | | |մյուս ծայրն |տեսնել | | |
| | | |ու հետ գալիս:|ՀՀ Կոտայքի,| | |
| | | |Մինչ լարա- |ՀՀ Գեղար- | | |
| | | |խաղացը լարի |քունիքի, | | |
| | | |վրա է` |ՀՀ Արագա- | | |
| | | |ներքևում |ծոտնի, | | |
| | | |հայտնվում է |ՀՀ Արարատի | | |
| | | |ծաղրածուն` |մարզերում | | |
| | | |կարճ ճիպոտը |և Երևանի | | |
| | | |ձեռքին: |մի շարք հին| | |
| | | |Լարախաղացը |թաղամա- | | |
| | | |գործ ունի |սերում` | | |
| | | |երկնային |տարբեր | | |
| | | |ուժերի հետ, |տոնախմբու- | | |
| | | |խորհրդանշում |թյունների | | |
| | | |է վեհի և |ու փառատո- | | |
| | | |ողբերգականի |ների | | |
| | | |գաղափարը, իսկ|ժամանակ` | | |
| | | |ծաղրածուն |բացօթյա | | |
| | | |գործ ունի |տարածք- | | |
| | | |երկրային |ներում ու | | |
| | | |կեցության |հրապարակ- | | |
| | | |հետ, գործում |ներում: | | |
| | | |է աշխարհիկ | | | |
| | | |շահի թելադրան| | | |
| | | |քով և հատկա-| | | |
| | | |նշում է | | | |
| | | |կատակերգականի| | | |
| | | |գաղափարը: | | | |
| | | |Ծաղրածուն | | | |
| | | |լարախաղացի | | | |
| | | |սպասավորն է` | | | |
| | | |մատուցում է | | | |
| | | |նրա պահանջած | | | |
| | | |առարկաները` | | | |
| | | |ձեռնածուական | | | |
| | | |ու աճպարարա- | | | |
| | | |կան ցույցերի | | | |
| | | |համար: Սա | | | |
| | | |միջնադարին | | | |
| | | |բնորոշ երկնքի| | | |
| | | |ու երկրի վեճն| | | |
| | | |է, որը խորհր-| | | |
| | | |դանշական | | | |
| | | |առարկայացում | | | |
| | | |է ստացել: | | | |
| | | |Հայկական | | | |
| | | |լարախաղացու- | | | |
| | | |թյունը որպես | | | |
| | | |թատերային | | | |
| | | |իրադրություն,| | | |
| | | |ներկայացնում | | | |
| | | |է այդ | | | |
| | | |համամարդկային| | | |
| | | |թեմայի | | | |
| | | |նախնական | | | |
| | | |գիտակցումը, | | | |
| | | |որում դեպի | | | |
| | | |երկնայինը, | | | |
| | | |իդեալականը | | | |
| | | |ձգտող հերոսին| | | |
| | | |միշտ ներքև, | | | |
| | | |դեպի երկրա- | | | |
| | | |յինն է նայել | | | |
| | | |տալիս նրա | | | |
| | | |հակոտնյան ու | | | |
| | | |բարեկամը: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
|3.|Վիճակի |Ժողովրդական|Վիճակի երգերն|Ըստ քրիստո-|Տարրի |Խորհրդային |
| |երգեր |երաժշտութ- |ավանդական |նեական |կրողները |տարիներին |
| | |յուն, բանա-|գարնանային |ծիսակարգի` |ՀՀ Վայոց |բնորոշ |
| | |հյուսու- |տոնաշարի` |Համբարձման |ձորի, |գաղափարա- |
| | |թյուն |Համբարձման |տոնը խորհր-|Շիրակի, |խոսության |
| | | |տոնի կարևո- |դանշում է |Արագածոտնի|և մշակու- |
| | | |րագույն |Հիսուս |և Լոռիի |թային |
| | | |բաղկացուցիչ |Քրիստոսի |մարզերի |համահարթեց-|
| | | |համարվող ծի- |Հայր Աստծո |տարեց |ման պայման-|
| | | |սական երաժշ- |մոտ բարձրա-|բնակիչներն|ներում |
| | | |տաբանահյուսա-|նալու, |են: |վիճակի |
| | | |կան փոքր |երկինք | |երգերն |
| | | |ժանրի ստեղծա-|համբարձ- | |աստիճանաբար|
| | | |գործություն- |վելու | |դուրս են |
| | | |ներ են, որ |իրողու- | |մղվել |
| | | |հայտնի են |թյունը և | |ժողովրդի |
| | | |նաև «խաղիկ- |նշվում նրա | |տոնածիսական|
| | | |ներ», |հարությու- | |կյանքից և |
| | | |«ջանգյուլու- |նից քառա- | |հազվադեպ են|
| | | |միրգեր» |սուն օր | |կիրառվել: |
| | | |անվանում- |հետո` հինգ-| |Հիմնականում|
| | | |ներով: Բովան-|շաբթի օրը: | |պահպանվել |
| | | |դակային |Այսուհան- | |են հեռավոր |
| | | |առումով, |դերձ, տոնի | |բնակավայ- |
| | | |տարբերակվում |ժողովրդական| |րերի տարեց |
| | | |են խաղիկների |ծիսական | |բնակչության|
| | | |չորս հիմնական|արարողու- | |շրջանում և |
| | | |տեսակներ` |թյունների | |ազգային |
| | | |տոնի նախապատ-|ավանդույթ- | |երգն ու |
| | | |րաստման |ներն առավել| |պարը հանրա-|
| | | |հատվածին |հնամենի | |հռչակող |
| | | |բնորոշ ծաղիկ |արմատներ | |երաժշտական |
| | | |փնջելու, |ունեն և | |համույթների|
| | | |պսակներ |կապվում են | |երկացանկե- |
| | | |հյուսելու |բնության | |րում: Որոշ |
| | | |ընթացքում |պաշտամունքի| |շրջաններում|
| | | |երգվող գովքա-|և վերազար-| |խաղային- |
| | | |յին բնույթի |թոնքը | |ժամանցային |
| | | |խաղիկներ, |խորհրդանշող| |բնույթ են |
| | | |վիճակը բնու- |հմայական | |ստացել նաև |
| | | |թագրող և |հավատալիք- | |գուշակու- |
| | | |նվիրաբերու- |ների ու | |թյան ծեսն |
| | | |թյուն ակնկա- |գուշակու- | |ու վիճակի |
| | | |լող խաղիկներ,|թյունների | |երգերը: |
| | | |վիճակահանու- |հետ: | |Երիտասարդ |
| | | |թյան ծեսին |Համբարձման | |սերունդն |
| | | |նախորդող |տոնին | |այսօր |
| | | |հսկումի |վիճակի | |հետաքրքրված|
| | | |գիշերվա խաղիկ|երգերի | |է ավանդական|
| | | |ներ, վիճակա- |բանաստեղծա-| |մշակույթով |
| | | |հանության |կան տեքս- | |և համապա- |
| | | |ծեսի ընթաց- |տերի բազմա-| |տասխան |
| | | |քում հնչող, |թիվ նմուշ- | |միջոցառում-|
| | | |երիտասարդ |ներ են | |ների իրակա-|
| | | |աղջիկների ու |գրառվել | |նացման |
| | | |տղաների ճակա-|Ե. Լալայանի| |պարագայում`|
| | | |տագիրը |հրատարակած | |հնարավոր |
| | | |գուշակող և |«Ազգագրական| |կլինի |
| | | |սիրային |հանդեսի» | |պահպանել |
| | | |բովանդակու- |տարբեր | |վիճակի |
| | | |թյան խաղիկ- |հատորնե- | |երգերի |
| | | |ներ: Երգերի |րում, 19-20| |կենսունա- |
| | | |մեղեդիները |-րդ դդ. մի | |կությունը: |
| | | |հիմնականում |շարք | |Համբարձման |
| | | |քնարական |աշխատու- | |տոնի |
| | | |բնույթ ունեն |թյուննե- | |ժողովրդական|
| | | |և խարսխվում |րում, | |ծիսական |
| | | |են տվյալ |ՀՀ ԳԱԱ | |ավանդույթի |
| | | |տարածքի |հնագիտու- | |վերականգ- |
| | | |ժողովրդական |թյան և | |նումը |
| | | |երաժշտության |ազգագրու- | |կնպաստի |
| | | |ելևէջային ու|թյան ինստի-| |ներհամայն- |
| | | |կառուցված- |տուտի | |քային |
| | | |քային առանձ- |հրատարակած | |հարաբերու- |
| | | |նահատկություն|«Հայ ազգա- | |թյունների |
| | | |ներին: Տարած-|գրություն | |միավորմանը,|
| | | |ված են քառա- |և բանահյու| |կխթանի |
| | | |տող, եռատող |սություն» | |ազգային |
| | | |և երկտող |մատենա- | |մշակույթի |
| | | |տներից, |շարում և | |նկատմամբ |
| | | |բանաձևային |այլուր | |հետաքրքրու-|
| | | |կրկնակներից |(տե՛ս | |թյունն ու |
| | | |ու կրկնակային|Կոմիտաս | |էկոլոգիական|
| | | |տողերից |«Երկերի | |դաստիարա- |
| | | |կառուցված |ժողովածու»,| |կությունը: |
| | | |տարբերակները:|հ 9, N 131,| |Վիճակի |
| | | |Վիճակի երգերի|հ. 10, | |երգերի |
| | | |բանաձևային |N 31-36, | |միջոցով |
| | | |կայուն |հ. 12, | |հնարավոր |
| | | |կրկնակներից |N 213, | |կլինի |
| | | |են. առաջին և |հ. 13, 119,| |զարգացնել |
| | | |երրորդ տողից |«Հայ ավանդա| |մասնակից- |
| | | |հետո` «Ջան |կան երաժշ- | |ների |
| | | |գյուլում, |տություն», | |հանպատրաս- |
| | | |ջան, ջան», |պր. 12, | |տից ստեղծա-|
| | | |երկրորդ և |N 6-13, | |գործելու |
| | | |չորրորդ տողից|Ա. Բրուտ- | |կարողու- |
| | | |հետո` «Ջան |յանի | |թյունները, |
| | | |ծաղիկ, ջան, |«Ռամկական | |երաժշտաբա- |
| | | |ջան» և երգի |մրմունջներ»| |նահյուսական|
| | | |յուրաքանչյուր|ժողովածու | |ունակու- |
| | | |տնից հետո` |և այլն): | |թյուններն |
| | | |«Հարս, հան |Հայաստանի | |ու հմտու- |
| | | |վիճակդ ի |տարբեր | |թյունները: |
| | | |բարին, Աստված|բնակավայրե-| | |
| | | |իր սրտի |րում | | |
| | | |մուրազ |գրանցված | | |
| | | |կատարի» կրկ- |վիճակի | | |
| | | |նակները: |երգերի | | |
| | | |Առավել տարած-|բազմաթիվ | | |
| | | |ված են վիճակի|բնօրինակ | | |
| | | |երգերի պարեր-|ձայնագրու- | | |
| | | |գային բնույթի|թյուններ են| | |
| | | |տարբերակները:|պահվում «ՀՀ| | |
| | | |Վիճակի երգե- |ԳԱԱ արվեստի| | |
| | | |րում արտահայտ|ինստիտուտ» | | |
| | | |վում է բնու- |և «Երևանի | | |
| | | |թյուն-հասարա-|Կոմիտասի | | |
| | | |կություն |անվան պետա-| | |
| | | |անքակտելի |կան կոնսեր-| | |
| | | |կապը և |վատորիա» | | |
| | | |տիեզերքի |պետական ոչ | | |
| | | |ազդեցությունը|առևտրային | | |
| | | |մարդու ճակա- |կազմակեր- | | |
| | | |տագրի վրա: |պություն- | | |
| | | |Ծեսը կատարվել|ների ձայնա-| | |
| | | |է բնության |դարաննե- | | |
| | | |գրկում, |րում, որոնց| | |
| | | |կապվում |զգալի մասը | | |
| | | |կյանքի հավեր-|հրատարակվել| | |
| | | |ժության ու |է հայ | | |
| | | |պտղաբերության|ավանդական | | |
| | | |պաշտամունք- |երաժշտու- | | |
| | | |ների հետ: |թյանը նվիր-| | |
| | | |Համբարձման |ված մատենա-| | |
| | | |տոնի վիճակա- |շարերի | | |
| | | |հանության |տարբեր | | |
| | | |ծեսը գեղարվես|հատորներում| | |
| | | |տորեն նկարա- |(տե՛ս «Հայ | | |
| | | |գրել ու |ավանդական | | |
| | | |ճակատագրի |երաժշտու- | | |
| | | |գուշակության |թյուն» և | | |
| | | |քառյակները |«Հայ ժողովր| | |
| | | |գրառել է |դական երգեր| | |
| | | |Հ. Թումանյանն|և նվագներ»| | |
| | | |իր հանրահայտ |մատենա- | | |
| | | |«Անուշ» |շարերը): | | |
| | | |պոեմում, որի | | | |
| | | |հիման վրա | | | |
| | | |ստեղծված | | | |
| | | |համանուն | | | |
| | | |օպերայում | | | |
| | | |կոմպոզիտոր | | | |
| | | |Արմեն Տիգրան-| | | |
| | | |յանը ներառել | | | |
| | | |է նաև վիճակի| | | |
| | | |երգերի ժողո- | | | |
| | | |վրդական | | | |
| | | |տարբերակների | | | |
| | | |մշակումները: | | | |
|__|__________|___________|_____________|___________|__________|___________|
------------------------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - շարունակությունը հաջորդ մասերում