ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության Քաղաքացիական գործ թիվ 3-445 (Ա)
Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի վճիռ 2007 թ.
Քաղաքացիական գործ թիվ 2-2537/2004 թ.
Նախագահող դատավոր` Վ. Հովհաննիսյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Հ. ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻ
մասնակցությամբ դատավորներ Ա. ՄԿՐՏՈՒՄՅԱՆԻ
Վ. ԱԲԵԼՅԱՆԻ
Ս. ԱՆՏՈՆՅԱՆԻ
Ս. ԳՅՈՒՐՋՅԱՆԻ
Է. ՀԱՅՐԻՅԱՆԻ
Ս. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ
2007 թվականի մարտի 2-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի (այսուհետ` դատարան) թիվ 2-2537 քաղաքացիական գործով 15.11.2004 թվականին կայացված վճռի դեմ` ըստ «Ֆիրմա ՄՄ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (այսուհետ` ընկերություն) դիմումի` հողամասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Դիմելով դատարան` դիմողը պահանջել է ճանաչել սեփականության իրավունքը Վանաձորի Մյասնիկյան փողոցի 2ա հասցեում գտնվող 5200 քմ հողամասի նկատմամբ:
Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի 15.11.2004 թվականի թիվ 2-2537 վճռով դիմումը բավարարվել է:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:
Վճռաբեկ բողոքին պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը,փաստարկները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Դատարանը կիրառել է ՀՀ հողային օրենսգրքի 63-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետը և 67-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ինչպես նաև «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, որոնք չպետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
Դատարանն արձանագրել է, որ տեղի է ունեցել պետական սեփականություն հանդիսացող հողամասերի աճուրդով վաճառք, այնինչ իրականում աճուրդ, վաճառք կամ օտարում տեղի չի ունեցել: Տեղի է ունեցել մրցույթ` վեճի առարկա հողամասը օգտագործման տրամադրելու նպատակով, ինչի արդյունքում 28.09.1995 թվականին կնքվել է վարձակալության, այլ ոչ թե` օտարման պայմանագիր:
Դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով սահմանված դրույթը: Դատարանը վճիռ է կայացրել Վանաձորի քաղաքապետարանի և ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ` առանց վերջիններիս դատաքննությանը մասնակից դարձնելու:
2) Դատարանը վճիռ կայացնելիս չի կիրառել «Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի և 38-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, որոնք պետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
Վանաձոր քաղաքի Մյասնիկյան փողոցի թիվ 2ա հասցեում գտնվող թիվ 8 մանկապարտեզը հանդիսացել է անավարտ շինարարության օբյեկտ: Վերոհիշյալ օրենքի համաձայն` պետական ձեռնարկության գույքը առանց գնման իրավունքի տրվում է վարձակալության նախապատվության իրավունքով` աշխատավորական կոլեկտիվին, իսկ մրցույթով կամ աճուրդով` նաև այլ անձանց: Առանց գնման իրավունքի վարձակալության են տրամադրվում վերադաս նախարարությունների, գերատեսչությունների կամ պետական կառավարման տեղական մարմինների որոշմամբ ստեղծված մրցութային կամ աճուրդային հանձնաժողովները: Աճուրդով վարձակալության իրավունք է տրամադրվում այն դեպքերում, երբ վարձակալից չի պահանջվում կատարել որևէ պայման: Աճուրդի առարկա է հանդիսանում վարձակալական վճարի չափը:
Հետևաբար, վեճի առարկա անշարժ գույքը չէր կարող վաճառված լինել դիմումատուին, այն կարող էր տրված լինել միայն վարձակալության:
3) Սույն գործի համար էական նշանակություն ունեցող նոր երևան եկած հանգամանք է հանդիսանում Վանաձորի քաղխորհրդի գործկոմի 31.08.1995 թվականի թիվ 28 կարգադրությունը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկով.
Տվյալ կարգադրության համաձայն վիճելի գույքը նախատեսվել է տրամադրել վարձակալության, այլ ոչ թե` վաճառել, ինչը հայտնի է եղել գործին մասնակցող անձանց, սակայն նրանցից անկախ պատճառներով չի ներկայացվել դատարան:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի 15.11.2004 թվականի թիվ 2-2537 վճիռը և գործն ուղարկել նոր քննության:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) Վանաձորի պատգամավորների քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմիտեի և ընկերության միջև 28.09.1995 թվականին կնքվել է պայմանագիր, որի 1-ին կետի համաձայն` 4500 քմ մակերեսով տարածքը տրամադրվել է ընկերությանը 10 տարի ժամկետով` արդյունաբերական ապրանքների շուկա կազմակերպելու համար:
2) Վանաձորի պատգամավորների քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմիտեի 24.10.1996 թվականի թիվ 15/1 որոշման հիման վրա հաստատվել է Վանաձորի գործադիր կոմիտեի 31.08.1995 թվականի թիվ 28 կարգադրությամբ Մյասնիկյան փողոցի թիվ 2/ա հասցեում գտնվող թիվ 8 մանկապարտեզի տարածքում տրամադրված արդյունաբերական ապրանքների վաճառքի համար բացօթյա շուկայի տարածքի չափերը` 5200 քմ մակերեսով:
3) 04.11.1996 թվականին վերոհիշյալ 5200 քմ հողատարածքի նկատմամբ ընկերությանը տրվել է հողի օգտագործման իրավունքի պետական ակտ:
4) ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի Վանաձորի տարածքային ստորաբաժանման 06.10.2004 թվականի թիվ 18-1418 գրությամբ մերժվել է սեփականության իրավունքի գրանցումը` սեփականության իրավունքը հաստատող փաստաթղթերի բացակայության պատճառով:
5) Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի 15.11.2004 թվականի թիվ 2-2537 վճռի հիման վրա կատարվել է սեփականության իրավունքի գրանցում վերոհիշյալ 5200 քմ հողամասի նկատմամբ, և տրվել է թիվ 0259528 սեփականության իրավունքի գրանցման վկայականը:
6) Վանաձորի պատգամավորների քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմիտեի 31.08.1995 թվականի թիվ 28 կարգադրությամբ կարգադրվել է թիվ 8 մանկապարտեզի շինարարության համար նախատեսված տարածքը ժամանակավոր (10 տարի ժամկետով) տրամադրել արդյունաբերական ապրանքների վաճառքի համար բացօթյա շուկա կազմակերպելու համար (ներկայացվել է բողոքին կից):
4.Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ`
1) բողոքն առաջին հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ հողային օրենսգրքի 63-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն` պետության սեփականության հողամասերն օտարվում են աճուրդով: Նույն օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետության և համայնքների սեփականություն հանդիսացող հողամասերի վաճառքը, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 65-րդ և 66-րդ հոդվածներով նախատեսված դեպքերի, կատարվում է աճուրդով:
Դատարանը, կիրառելով վերոհիշյալ նորմերը, սխալ է գնահատել գործում առկա ապացույցները, քանի որ եկել է եզրահանգման, որ ծագել է ընկերության սեփականության իրավունքը: Այսպես, դատարանը` սխալ գնահատելով գործում առկա Վանաձորի պատգամավորների քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմիտեի 24.10.1996 թվականի թիվ 15/1 որոշումը, եկել է եզրակացության, որ ընկերությունը գնել է Վանաձոր քաղաքի Մյասնիկյան փողոցի թիվ 2ա հասցեում գտնվող 5200 քմ հողամասը: Այնինչ, տվյալ որոշմամբ ընդամենը նախատեսվել է ընկերությանը տալ հողօգտագործման անձնագիր, ինչն առաջացնում է ընկերության վարձակալության (օգտագործման) իրավունք:
Հետևաբար, դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ հողամասի վաճառք տեղի չի ունեցել, հողամասը տրամադրվել է ընկերությանը վարձակալության իրավունքով:
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` իրավախախտման համար սահմանված պատասխանատվությունը վերացնող կամ մեղմացնող կամ իրավախախտում կատարած իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց դրությունն այլ կերպ բարելավող իրավական ակտը տարածվում է մինչև դրա ուժի մեջ մտնելը ծագած հարաբերությունների վրա (այսինքն` ունի հետադարձ ուժ), եթե օրենքով կամ այդ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ: ՀՀ հողային օրենսգրքի վկայակոչված նորմերը չեն նախատեսում հնարավորություն հողի նկատմամբ վարձակալության իրավունքի տրամադրման մրցույթի նկատմամբ կիրառել աճուրդի միջոցով անշարժ գույքի օտարման հետ կապված նորմերը: Այդ իսկ պատճառով հիմնավոր է նաև «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի 2-րդ մասի սխալ կիրառման մասին բողոքի փաստարկը:
Սույն գործով հաստատված փաստերի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դիմողը դատարան դիմելու պահին չի հանդիսացել սեփականատեր վեճի առարկա գույքի նկատմամբ, հետևաբար` չպարզելով և գործի քննությանը մասնակից չդարձնելով վիճելի գույքի սեփականատիրոջը, դատարանը վճիռ է կայացրել գործին մասնակից չդարձված անձի իրավունքների ու պարտականությունների վերաբերյալ:
2) վճռաբեկ բողոքը երկրորդ հիմքով հիմնավոր չէ հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Տվյալ իրավահարաբերության ծագման ժամանակ գործող «Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը սահմանում են պետական ձեռնարկության և անավարտ շինարարության օբյեկտի հասկացությունները տվյալ օրենքի իմաստով:
Վերոհիշյալ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետական ձեռնարկությունը սեփականության իրավունքով պետությանը (իշխանության տեղական մարմիններին) պատկանող ձեռնարկությունն է կամ դրանց միավորումը կամ գույքային համալիր հանդիսացող և կազմակերպական-իրավական տեսակետից մեկուսացված, իսկ ֆունկցիոնալ առումով` ինքնուրույն գործելու հնարավորություն ունեցող ստորաբաժանումն է, ինչպես նաև կոլեկտիվ կամ խառը սեփականության վրա հիմնված ձեռնարկություններում պետությանը (իշխանության տեղական մարմիններին) պատկանող բաժնեմասը կամ բաժնետոմսերը:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` անավարտ շինարարության օբյեկտը պետական (իշխանության տեղական մարմինների) սեփականություն կամ պետությանը (իշխանության տեղական մարմիններին) պատկանող բաժնեմաս հանդիսացող`
ա) սահմանված կարգով հաստատված նախագիծ և հատկացված հողատարածություն ունեցող օբյեկտն է, որում շինմոնտաժային աշխատանքները չեն սկսած.
բ) օբյեկտն է, որում իրականացվել են կամ իրականացվում են շինմոնտաժային աշխատանքներ և որը սահմանված կարգով գործարկված կամ կոնսերվացված չէ.
գ) օբյեկտն է, որը սահմանված կարգով կոնսերվացված է:
Մինչդեռ, դատարանի վճռով ճանաչվել է սեփականության իրավունք ոչ թե ձեռնարկության կամ անավարտ շինարարության օբյեկտի նկատմամբ, այլ` 5200 քմ հողամասի նկատմամբ: Գործով ապացուցված չէ, որ վեճի առարկա հողամասի վրա առկա է մանկապարտեզի կիսակառույց շենք և վերջինիս հետ մեկտեղ «Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իմաստով կազմում են մեկ ամբողջություն հանդիսացող անավարտ շինարարության օբյեկտ:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր չի համարում «Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի և 38-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի խախտման վերաբերյալ բողոքի պատճառաբանությունները:
3) վճռաբեկ բողոքի երրորդ հիմքին Վճռաբեկ դատարանն աննպատակահարմար է համարում անդրադառնալ հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոք բերած անձի ներկայացրած հանգամանքը` որպես նոր երևան եկած հանգամանք որակելը կամ չորակելը սույն գործով չի առաջացնում որևէ իրավական հետևանք, քանզի բողոքի առաջին հիմքով տրված պատճառաբանությունների արդյունքում արձանագրված է իրավունքի մասին վեճի առկայությունը, ինչն էլ իր հերթին ստորև բերվող պատճառաբանություններով հիմք է հանդիսանում սույն գործի քննությունն ավարտող դատական ակտ կայացնելուն:
Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացված որոշումներում անդրադարձել է այն հարցին, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերի համաձայն գործին մասնակից չդարձված անձանց` նոր երևան եկած հանգամանքների հիմքով վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու իրավունքին (տես` Էմմա Սողոմոնյան ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի Կենտրոն տարածքային ստորաբաժանման, 30.11.2006 թ., քաղաքացիական գործ թիվ 3-2377 (ՎԴ), (պետական գրանցում կատարելուն պարտավորեցնելու պահանջով)):
Այսպիսով, բողոքում նշված հիմքերի առկայությունը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 226-րդ և 227-րդ հոդվածների համաձայն Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի վճիռը բեկանելու հիմք է հանդիսանում:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է նաև, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 236-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսված` հայցն առանց քննության թողնելու լիազորությունը:
Ի նկատի ունենալով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի միասնական կիրառման ապահովման անհրաժեշտությունը, Վճռաբեկ դատարանը նպատակահարմար է համարում սույն որոշմամբ անդրադառնալ նշված նորմով սահմանված «վեճ է ծագել իրավունքի մասին» հասկացության իրավաբանական բովանդակությանը:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` դատարանը հայցը կամ դիմումը թողնում է առանց քննության, եթե իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստերի հաստատման մասին դիմումը քննելիս վեճ է ծագել իրավունքի մասին:
Իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստերի հաստատման մասին հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերն այն գործերն են, որտեղ պետք է բացակայի նյութաիրավական վեճը: Հատուկ վարույթի հիմնական տարբերությունը հայցային վարույթից կայանում է հենց իրավունքի մասին վեճի բացակայության մեջ:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում իրավունքի վերաբերյալ վեճի առկայությունն ստուգելիս դատարանը պարտավոր է պարզել, թե արդյո՞ք գործի փաստերից ելնելով առերևույթ առկա է փոխադարձ կապ քննարկվող փաստի և այլ անձի իրավունքների միջև, և արդյո՞ք նման փաստի հաստատումը կարող է որևէ կերպ ազդել այլ անձի իրավունքների ծավալի վրա:
Նման կապի, ինչպես նաև այդ փաստի և այլ անձի իրավունքների ծավալի փոփոխության միջև պատճառահետևանքային կապի բացակայության դեպքում իրավունքի մասին վեճի վերաբերյալ հայտարարությունն ինքնին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի իմաստով հայցն առանց քննության թողնելու հիմք չէ:
Դատարանը, յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում, վեճի առկայության կամ բացակայության հարցը պետք է պարզի ելնելով տվյալ գործի փաստերից, ինչպես նաև օրենքով և այլ իրավական ակտերով սահմանված պահանջներից:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով առկա է եղել վեճ սեփականության իրավունքի մասին, ինչի հետևանքով սույն գործի դատական քննության ժամանակ առկա է եղել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսված հայցն առանց քննության թողնելու հիմքը:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն` Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի 15.11.2004 թվականի թիվ 2-2537 վճիռը բեկանելու մասով:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 236-239-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի 15.11.2004 թվականի թիվ 2-2537 վճիռը և դիմումը թողնել առանց քննության:
2. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:
ՆԱԽԱԳԱՀՈՂ` Հ. ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ ԴԱՏԱՎՈՐՆԵՐ` Ա. ՄԿՐՏՈՒՄՅԱՆ Է. ՀԱՅՐԻՅԱՆ Ս. ՍԱՐԳՍՅԱՆ Վ. ԱԲԵԼՅԱՆ Ս. ԳՅՈՒՐՋՅԱՆ Ս. ԱՆՏՈՆՅԱՆ