ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ քաղաքացիական գործերով Քաղաքացիական գործ թիվ 3-246 (ՎԴ)
վերաքննիչ դատարանի վճիռ 2007 թ.
քաղաքացիական գործ թիվ 06-3120/2007 թ.
նախագահող դատավոր` Ա. ԽԱՌԱՏՅԱՆ
դատավորներ` Տ. ՍԱՀԱԿՅԱՆ
Ա. ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը /այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան/,
նախագահությամբ Հ. ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻ
մասնակցությամբ դատավորներ Ա. ՄԿՐՏՈՒՄՅԱՆԻ
Է. ՀԱՅՐԻՅԱՆԻ
Վ. ԱԲԵԼՅԱՆԻ
Ս. ԱՆՏՈՆՅԱՆԻ
Ս. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ
2007 թվականի մարտի 30-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով Գայանե Միքայելյանի վճռաբեկ բողոքն ըստ հայցի Գայանե Միքայելյանի ընդդեմ «ԱրմենՏել» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` նաև ընկերություն)` աշխատանքից ազատելու մասին 18.04.2006 թվականի ծանուցումը, 19.04.2006 թվականի թիվ 514-Կ և 26.05.2006 թվականի թիվ 937-Կ հրամաններն անվավեր ճանաչելու, նախկին աշխատանքում վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի գումարի բռնագանձման պահանջի մասին ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 13.11.2006 թվականի վճռի դեմ,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Հայցվորը դիմելով դատարան` պահանջել է անվավեր ճանաչել աշխատանքից ազատելու մասին «ԱրմենՏել» ՓԲԸ-ի 18.04.2006 թվականի ծանուցումը, 19.04.2006 թվականի թիվ 514-Կ և 26.05.2006 թվականի թիվ 937-Կ հրամանները, իրեն վերականգնել նախկին աշխատանքում, բռնագանձել հարկադիր պարապուրդի գումարը և 50.000 ՀՀ դրամ` որպես վնասի հատուցում:
Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի 20.07.2006 թվականի վճռով հայցն ամբողջությամբ մերժվել է:
ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 13.11.2006 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է` Գ. Միքայելյանը վերականգնվել է նախկին աշխատանքում և ընկերությանը պարտավորեցվել վճարել հարկադիր պարապուրդի գումարը:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոքը ներկայացրել է ընկերությունը:
Վճռաբեկ բողոքին պատասխան չի ներկայացվել:
2. Սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, փաստարկները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) դատարանը չի կիրառել և սխալ է մեկնաբանել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, նույն օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասը և ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 52-րդ հոդվածը, որոնք պետք է կիրառեր:
Բողոքի սույն հիմքը բողոք բերող անձը հիմնավորել է հետևյալ փաստարկով:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում են ծանուցման ընդհանուր ժամկետները (երկու ամիս, երկու շաբաթ) և այդ իմաստով է օգտագործված «ծանուցման ժամկետ» բառակապակցությունը: Նույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված է, որ նոր աշխատանք փնտրելու համար տրամադրվող ժամանակի տևողությունը չի կարող պակաս լինել ծանուցման ժամանակահատվածում ներառվող աշխատաժամանակի 10 տոկոսից: Հետևաբար, «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 36-րդ հոդվածի 4-րդ մասի և 42-րդ հոդվածի 3-րդ մասի տրամաբանությամբ` եթե «ծանուցման ժամկետ» բառակապակցությունը նշանակում է օրենքով կամ կոլեկտիվ պայմանագրով սահմանված կոնկրետ և նախապես հայտնի ժամկետ, ապա «ծանուցման ժամանակահատված» բառակապակցությունը բնորոշում է այն փաստացի ժամանակը, որի ընթացքում գործատուն ծանուցել է աշխատողին: Եթե ծանուցման ժամկետը չպահպանելը օրենսդիրը համարեր խախտում և աշխատանքում վերականգնելու հիմք, ապա պարզապես ինքնանպատակ և անիմաստ կլիներ ծանուցման ժամանակահատվածում նոր աշխատանք փնտրելու համար ժամանակ տրամադրելու պարտավորությունը:
Հայցվորի` երկամսյա ժամկետում ծանուցվելու խախտված իրավունքը դատարանը «վերականգնել է»` նրան աշխատանքում վերականգնելու մասին վճիռ կայացնելով:
Բողոք բերած անձի կարծիքով, դատարանի այսպիսի մոտեցմամբ խեղաթյուրվել է օրենքի նպատակը, քանի որ ծանուցման երկամսյա ժամկետը աշխատողին տրամադրվում է այլ աշխատանք փնտրելու և այդ երկու ամսում վարձատրվելու նպատակով և գործատուի` ծանուցման ավելի կարճ ժամանակահատված կիրառելու իրավունքը ավելի շատ բխում է աշխատողի շահերից, քանի որ աշխատողը նման դեպքում ստանում է ոչ թե վարձատրություն` իր կատարած աշխատանքի դիմաց, այլ գումարը նրան տրվում է առանց աշխատուժ և ժամանակ ծախսելու, և բացի այդ, աշխատողին նոր աշխատանք փնտրելու համար տրամադրվում է առնվազն 57 օրվա աշխատաժամանակին հավասար ժամանակ, այն դեպքում, երբ երկու ամիս առաջ ծանուցելու դեպքում նրան ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` կտրամադրվեր ընդամենը վեց օրվա աշխատաժամանակին հավասար ժամանակ:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` աշխատանքային պայմանագրի լուծման մասին ծանուցելու երկամսյա ժամկետի չպահպանման դեպքում վճարվում է հատուցում, ինչը պատասխանող ընկերության կողմից կատարվել է:
Ընկերության և ընկերության արհկոմի միջև կնքված կոլեկտիվ պայմանագրի 4.6 կետի 2-րդ պարբերության համաձայն` գործատուն կարող է կիրառել ՀՀ աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված` աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու մասին ծանուցման ավելի կարճ ժամկետ` պայմանով, որ վերջնահաշվարկի հետ միասին աշխատողին կվճարվի տուժանք, որի չափը ծանուցման յուրաքանչյուր ժամկետանց օրվա համար չի կարող պակաս լինել աշխատողի միջին ժամային աշխատավարձի չափից: Հետևաբար, ըստ բողոք բերած անձի` սույն վեճի նկատմամբ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 2-րդ կետը ենթակա է կիրառման:
Ընկերությունը 03.10.2005 թվականից աշխատում է կազմակերպական նոր կառուցվածքով, որում հայցվորի նախկին հաստիքը տեղ չի գտել: Դատարանը փաստորեն ստիպել է ընկերությանն իր նոր կառուցվածքում ստեղծել աշխատողի նախկին հաստիքի անվանմամբ ավելորդ ու ոչ անհրաժեշտ հաստիք, և ամսական անհատույց գումարներ վճարել աշխատողին, ինչն ըստ էության, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 52-րդ հոդվածով սահմանված` իրավաբանական անձի իրավունքների օրենքով չնախատեսված սահմանափակում է:
2) Դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի և 53-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջները:
Բողոքի սույն հիմքը բողոք բերող անձը հիմնավորել է հետևյալ փաստարկով:
Հայցվորը դատարանին չի ներկայացրել գործատուի կողմից կոլեկտիվ պայմանագրի որևէ դրույթի խախտումը հաստատող որևէ ապացույց:
Դատարանը վճռի հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ ընկերությունը խախտել է կոլեկտիվ պայմանագրի կետերը, մինչդեռ հայցվոր կողմը դրա վերաբերյալ որևէ ապացույց չի ներկայացրել: Դատարանը հիմնվել է միայն քաղաքացիական գործում առկա` անստորագիր կոլեկտիվ պայմանագրի վրա, որը էականորեն տարբերվում է գործող` սույն բողոքին կից ներկայացված պայմանագրից:
Վերոգրյալի հիման վրա վճռաբեկ բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել վերաքննիչ դատարանի 13.11.2006 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նույն դատարան` այլ կազմով նոր քննության:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) Ընկերության և «ԱրմենՏել» ՀՁ աշխատավորների անկախ արհեստակցական կազմակերպության միջև 2005 և 2006 թվականների համար կնքվել է կոլեկտիվ աշխատանքային պայմանագիր:
2) Ընկերության գործադիր գլխավոր տնօրենի 27.09.2005 թվականի թիվ 537 հրամանի 1-ին կետի համաձայն` 03.10.2005 թվականից գործողության մեջ է դրվել ընկերության տնօրենների խորհրդի որոշմամբ հաստատված կառուցվածքը, որով ընկերության Կոմերցիոն աջակցության միավորի «1-83» տեղեկատվական ծառայությունը վերացվել է:
3) Ընկերության գործադիր գլխավոր տնօրենի 19.04.2006 թվականի թիվ 514-Կ և 26.05.2006 թվականի թիվ 937-Կ հրամաններով հայցվորը ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` ազատվել է աշխատանքից և նրա հետ կնքված թիվ 2149 աշխատանքային պայմանագիրը լուծվել է:
4) 19.04.2006 թվականի թիվ 514-Կ հրամանի մասին աշխատողը ծանուցվել է մեկ օր առաջ:
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը
Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է.
1) բողոքն առաջին հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` գործատուն իրավունք ունի լուծելու անորոշ ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրը, ինչպես նաև որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրը` նախքան դրա գործողության ժամկետի լրանալը` արտադրության ծավալների, տնտեսական, տեխնոլոգիական և աշխատանքի կազմակերպման պայմանների փոփոխման, ինչպես նաև արտադրական անհրաժեշտությամբ պայմանավորված` աշխատողների թվաքանակի կրճատմամբ:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` ընկերության գործադիր գլխավոր տնօրենի 27.09.2005 թվականի թիվ 537 հրամանով «1-83» ծառայությունը, որտեղ աշխատել է հայցվորը, վերացվել է:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նույն օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 3-րդ կետերով նախատեսված հիմքերով աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու դեպքում գործատուն պարտավոր է աշխատողին գրավոր ծանուցել ոչ ուշ, քան երկու ամիս առաջ, իսկ 2-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված ժամկետները չպահպանելու դեպքում գործատուն պարտավոր է աշխատողին վճարել տուժանք` ծանուցման յուրաքանչյուր ժամկետանց օրվա համար, որը հաշվարկվում է` հիմք ընդունելով աշխատողի միջին ժամային աշխատավարձի չափը, ինչը ըստ էության ամրագրված է նաև ընկերության և ընկերության աշխատավորների անկախ արհեստակցական կազմակերպության միջև կնքված կոլեկտիվ պայմանագրի 4.6-րդ կետի 2-րդ պարբերությունում, որով գործատուն կարող է կիրառել ՀՀ աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված` աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու մասին ծանուցման ավելի կարճ ժամկետ` պայմանով, որ վերջնահաշվարկի հետ միասին աշխատողին կվճարվի տուժանք, որի չափը ծանուցման յուրաքանչյուր ժամկետանց օրվա համար չի կարող պակաս լինել աշխատողի միջին ժամային աշխատավարձի չափից:
Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից ակնհայտ է, որ աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու դեպքում գործատուի կողմից ծանուցման երկամսյա ժամկետի պահպանման պարտականությունը խախտելու համար սահմանված է պատասխանատվության մի տեսակ, այն է` ծանուցման յուրաքանչյուր ժամկետանց օրվա համար աշխատողին իր միջին ժամային աշխատավարձի չափի հիման վրա հաշվարկված տուժանքի վճարում:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` ընկերության գլխավոր տնօրենի 19.04.2006 թվականի N 514-Կ հրամանով նախատեսվել է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված կարգով պատասխանողին վճարել նրա միջին ժամային աշխատավարձը` 57 օրվա համար:
Ելնելով վերոգրյալից, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու դեպքում գործատուի կողմից ծանուցման երկամսյա ժամկետի պահպանման պարտականության չկատարումը գործատուի համար առաջացնում է ծանուցման յուրաքանչյուր ժամկետանց օրվա համար աշխատողին իր միջին ժամային աշխատավարձի չափի հիման վրա հաշվարկված տուժանքի վճարման պարտավորություն և չի կարող ինքնին հիմք հանդիսանալ աշխատողին աշխատանքում վերականգնելու համար:
Նույն օրենսգրքի 86-րդ հոդվածի համաձայն` գործատուն իրավունք ունի ինքնուրույն, ուղղակիորեն (առանց մրցույթային կամ այլ ընթացակարգերի) համալրելու թափուր կամ նոր ստեղծված աշխատատեղերը` կնքելով նույն օրենսգրքով նախատեսված աշխատանքային պայմանագրեր: Աշխատող փնտրող գործատուն կարող է թափուր կամ նոր ստեղծված աշխատատեղերը համալրել նաև իր կազմակերպած մրցույթով կամ օգտվել համապատասխան մասնագիտացված կազմակերպությունների ծառայություններից, ինչի հիման վրա էլ ընկերությունը իր նոր ստեղծված աշխատատեղերի համալրման նպատակով մրցույթ է հայտարարել:
Սույն գործի փաստերի համաձայն, ընկերությունը արտադրական անհրաժեշտությամբ պայմանավորված` հայցվորին աշխատանքից ազատել է աշխատողների թվաքանակի կրճատման պատճառով:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` իրավաբանական անձի իրավունքները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով նախատեսված դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով, մինչդեռ դատարանը հայցվորին նախկին աշխատանքում վերականգնելու մասին վճիռ կայացնելով, ըստ էության պարտադրում է ընկերությանը ստեղծել կազմակերպական նոր կառուցվածքով չնախատեսված լրացուցիչ մեկ հաստիք` չունենալով դրա անհրաժեշտությունը և ֆինանսական լրացուցիչ միջոցներ ծախսել հայցվորին աշխատավարձ վճարելով, ինչով սահմանափակվում է իրավաբանական անձի` ընկերության իրավունքները:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` տնտեսական, տեխնոլոգիական, կազմակերպչական կամ այլ պատճառներով կամ գործատուի և աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինության դեպքում դատարանը կարող է աշխատողին չվերականգնել իր նախկին աշխատանքում` պարտավորեցնելով գործատուին հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար աշխատողին վճարելու հատուցում` միջին աշխատավարձի չափով, մինչև դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը: Այս դեպքում դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից աշխատանքային պայմանագիրը համարվում է լուծված:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Ընկերության գործադիր գլխավոր տնօրենի 27.09.2005 թվականի թիվ 537 հրամանի 1-ին կետի համաձայն` 03.10.2005 թվականից գործողության մեջ է դրվել ընկերության տնօրենների խորհրդի որոշմամբ հաստատված կառուցվածքը, որով ընկերության Կոմերցիոն աջակցության միավորի «1-83» տեղեկատվական ծառայությունը վերացվել է: Այսինքն ընկերությունում կատարվել են տնտեսական անհրաժեշտությամբ պայմանավորված կազմակերպչական փոփոխություններ, որոնց արդյունքում ընկերության և աշխատողի` նախկին հաստիքով հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնումը դարձել է անհնարին: Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը սույն վեճի նկատմամբ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կիրառելի լինելու վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի փաստարկը նույնպես հիմնավոր է համարում:
2) բողոքն երկրորդ հիմքով անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի համաձայն` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքները:
Նույն օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` դատարանի համար որևէ ապացույց նախապես հաստատվածի ուժ չունի, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 52-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի:
Դատարանը վճռի հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ ընկերությունը խախտել է կոլեկտիվ պայմանագրի կետերը, մինչդեռ հայցվոր կողմը դրա վերաբերյալ որևէ ապացույց չի ներկայացրել: Դատարանը հիմնվել է միայն քաղաքացիական գործում առկա` անստորագիր կոլեկտիվ պայմանագրի վրա, որը դատարանի համար ապացուցողական ուժ չի կարող ունենալ:
Փաստորեն, հայցվորը դատարանին չի ներկայացրել գործատուի կողմից սահմանված կարգով կնքված կոլեկտիվ պայմանագրի որևէ դրույթի խախտումը հաստատող որևէ ապացույց, ինչը իր դատավարական պարտականությունն էր: Իսկ այդ հանգամանքը կարող էր ապացուցվել միայն սահմանված կարգով կնքված կոլեկտիվ պայմանագրով պայմանագրով:
Բացի այդ, հայցվորը դիմելով առաջին ատյանի դատարան` պահանջել է անվավեր ճանաչել ընկերության 18.04.2006 թվականի ծանուցումը, 19.04.2006 թվականի թիվ 514-Կ և 26.05.2006 թվականի թիվ 937-Կ հրամանները, իրեն վերականգնել նախկին աշխատանքում և բռնագանձել հարկադիր պարապուրդի գումարը, սակայն վերաքննիչ դատարանում հայցը պնդելով ամբողջությամբ, դատարանը վճիռ է կայացրել միայն նախկին աշխատանքում վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու հայցվորի պահանջների մասով` չանդրադառնալով ընկերության 18.04.2006 թվականի ծանուցումը, 19.04.2006 թվականի թիվ 514-Կ և 26.05.2006 թվականի թիվ 937-Կ հրամաններն անվավեր ճանաչելու պահանջներին:
Վերը շարադրված պատճառաբանությունների հիման վրա` Վճռաբեկ դատարանը բողոքի առաջին հիմքը ամբողջությամբ, իսկ երկրորդ հիմքը մասնակիորեն հիմնավոր է համարում և բավարար համարում` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի ուժով դատական ակտը բեկանելու համար:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 236-239-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 13.11.2006 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նույն դատարան` այլ կազմով նոր քննության:
2. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:
ՆԱԽԱԳԱՀՈՂ` Հ. ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ ԴԱՏԱՎՈՐՆԵՐ` Ա. ՄԿՐՏՈՒՄՅԱՆ Է. ՀԱՅՐԻՅԱՆ Վ. ԱԲԵԼՅԱՆ Ս. ԱՆՏՈՆՅԱՆ Ս. ՍԱՐԳՍՅԱՆ