i
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության ԵԷԴ/0010/01/17
վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշում
Գործ թիվ ԵԷԴ/0010/01/17
Նախագահող դատավոր` Ս. Համբարձումյան
Դատավորներ` Կ. Ղազարյան
Մ. Պետրոսյան
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ` Լ. Թադևոսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ` Հ. Ասատրյանի
Ե. Դանիելյանի
Ա. Պողոսյանի
Ս. Օհանյանի
քարտուղարությամբ` Մ. Ավագյանի
2018 թվականի սեպտեմբերի 20-ին ք. Երևանում
դռնբաց դատական նիստում քննության առնելով Խաչատուր Ալեքսանդրի Բեգլարյանի վերաբերյալ երկու դրվագով` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2017 թվականի սեպտեմբերի 27-ի որոշման դեմ ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի վճռաբեկ բողոքը,
ՊԱՐԶԵՑ
Գործի դատավարական նախապատմությունը.
1. 2016 թվականի ապրիլի 12-ին ՀՀ քննչական կոմիտեի Երևան քաղաքի քննչական վարչության Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների քննչական բաժնում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 12116616 քրեական գործը:
2016 թվականի մայիսի 16-ին նույն բաժնում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 12122116 քրեական գործը:
Նախաքննության մարմնի` 2016 թվականի մայիսի 26-ի որոշմամբ թիվ 12116616 քրեական գործը միացվել է թիվ 12122116 քրեական գործին, և նախաքննությունը շարունակվել է թիվ 12122116 համարով:
2016 թվականի հունիսի 10-ին Խաչատուր Բեգլարյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով` երկու դրվագով, և նրա նկատմամբ հետախուզում է հայտարարվել:
Երևանի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի` 2016 թվականի հունիսի 10-ի որոշմամբ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է ընտրվել կալանավորումը` 2 ամիս ժամկետով:
2016 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Խ.Բեգլարյանը բերման է ենթարկվել ՀՀ ոստիկանության Երևան քաղաքի վարչության Էրեբունու բաժին:
Նույն օրը Խ.Բեգլարյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով` երկու դրվագով:
Նույն դատարանի` 2016 թվական հոկտեմբերի 13-ի որոշմամբ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրված կալանավորումը վերահաստատվել է:
2017 թվականի փետրվարի 20-ին քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Երևանի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան (այսուհետ` նաև Առաջին ատյանի դատարան):
2. Առաջին ատյանի դատարանի` 2017 թվականի հունիսի 16-ի դատավճռով Խ.Բեգլարյանը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով` երկու դրվագով, և հանցանքների համակցությամբ դատապարտվել ազատազրկման` 4 տարի 3 ամիս ժամկետով` առանց գույքի բռնագրավման: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի կարգով` Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ թողնվել է կրելու ազատազրկում` 3 տարի 6 ամիս 25 օր ժամկետով, որը նույն օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի հիման վրա պայմանականորեն չի կիրառվել, և սահմանվել է փորձաշրջան` 3 տարի ժամկետով: Նույն դատավճռով վերացվել է ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրված կալանավորումը:
3. Մեղադրողի վերաքննիչ բողոքի հիման վրա քննության առնելով քրեական գործը` ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ` նաև Վերաքննիչ դատարան) 2017 թվականի սեպտեմբերի 27-ին որոշում է կայացրել բողոքը բավարարելու և Առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռը բեկանելու մասին: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառումը վերացվել է, և ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանին թողնվել է կրելու 3 տարի 6 ամիս 25 օր ժամկետով ազատազրկումը:
4. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ վճռաբեկ բողոք է բերել ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանը, որը Վճռաբեկ դատարանի` 2018 թվականի ապրիլի 6-ի որոշմամբ վարույթ է ընդունվել:
Դատավարության մասնակիցները վճռաբեկ բողոքի պատասխան չեն ներկայացրել:
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.
5. Խ.Բեգլարյանին մեղադրանք է առաջադրվել այն բանի համար, որ նա, «(...) 2015թ. դեկտեմբերի 8-ին, չարաշահելով Ա.Ավոյանի վստահությունը, Աշոտ Ավոյանին պատկանող 13.500 ԱՄՆ դոլարին համարժեք 6.500.000 ՀՀ դրամ արժողությամբ «BMW X5» մակնիշի 88 UT 288 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենան տարաժամկետ վճարման պայմանով գնելու պատրվակով, Երևան քաղաքի Կենտրոն նոտարական տարածքի գրասենյակում կնքել է ձևական փոխառության պայմանագիր, այնուհետև, հաջորդ օրը` 09.12.2015թ., ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանության» Երևանի հաշվառման-քննական բաժնում, պայմանավորվածության համաձայն` Ա.Ավոյանը համապատասխան նվիրատվության պայմանագրով իրեն սեփականության իրավունքով պատկանող «BMW X5» մակնիշի 88 UT 288 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենան նվիրատվություն է արել Խ.Բեգլարյանի կնոջը` Լ.Ներսիսյանին: Այնուհետև Խ.Բեգլարյանը, պայմանավորված ժամկետում Ա.Ավոյանին որևիցե գումար չվճարելով, 11.12.2015թ. «BMW X5» մակնիշի 88 UT 288 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենան իրական արժեքից ավելի նվազ` 8.000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամով վաճառել է Թ.Բեշիկյանին և 27.12.2015թ. կնոջ հետ միասին «Բագրատաշեն» սահմանային անցակետով ՀՀ-ից դիմել է փախուստի:
Բացի այդ, 24.12.2015թ. Խ.Բեգլարյանը նույն եղանակով, Տ.Վարդանյանից 13.000 ԱՄՆ դոլար գումարով «BMW X5» մակնիշի 02 UP 001 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենան գնելու պատրվակով վճարել է 5.000 ԱՄՆ դոլար գումար, իսկ մնացած գումարի մասով կրկին տարաժամկետ վճարման պայմանով ձևական փոխառության պայմանագիր է կնքել վերջինիս հետ: Հաջորդ օրը Ս.Վարդանյանն իր անվամբ հաշվառված «BMW X5» մակնիշի 02 UP 001 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենան ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանության» Երևանի հաշվառման-քննական բաժնում, պայմանավորվածության համաձայն` համապատասխան առուվաճառքի պայմանագրով վաճառել է Խ.Բեգլարյանի կնոջը` Լ.Ներսիսյանին: Այնուհետև Խ.Բեգլարյանը ավտոմեքենան Լ.Ներսիսյանի անվամբ հաշվառելու օրն իրական արժեքից ավելի նվազ` 9.500 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամով «BMW X5» մակնիշի ավտոմեքենան վաճառել է Է.Մելքոնյանին և 27.12.2015թ. կնոջ հետ միասին «Բագրատաշեն» սահմանային անցակետով ՀՀ-ից դիմել է փախուստի» (1):
________________________
1) Տե՛ս նյութեր, հատոր 1-ին, թերթեր 14-16:
6. Առաջին ատյանի դատարանն իր դատական ակտում արձանագրել է. «(...) Առաջին ատյանի դատարանն ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող, ինչպես նաև անձը բնութագրող հանգամանք է համարում այն, որ վերջինս երիտասարդ է, իր դրսևորած վարքագծով արժանացել է տուժողների ներողամտությանը, վերջիններս բողոք կամ գույքային վնասի հատուցման պահանջ չեն ներկայացրել նրա նկատմամբ, զղջացել է կատարած արարքի համար և ընդունել մեղքը, ինչը` որպես մեղավոր անձի հետհանցավոր դրական վարքագիծ, վկայում է այն մասին, որ նա լրիվ գիտակցել է իր արարքի հանրային վտանգավորությունը և զղջացել է դրա համար:
Առաջին ատյանի դատարանն ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի պատասխանատվությունը և պատիժը ծանրացնող հանգամանքներ չհայտնաբերեց:
(...) Տուժողներն (...) Առաջին ատյանի դատարանին խնդրել են մեղմ պատիժ նշանակել` ազատազրկման հետ կապ չունեցող (...):
Ամբաստանյալի նկատմամբ նշանակված պատիժը կրելու նպատակահարմարության հարցը լուծելիս, Առաջին ատյանի դատարանը միևնույն ժամանակ պատշաճ գնահատականի է ցանկանում արժանացնել նաև այն, որ ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի կողմից վերականգնվել է տուժողներին պատճառված նյութական վնասը, հետևաբար Առաջին ատյանի դատարանը գտնում է, որ սոցիալական արդարությունն այս մասով վերականգնված է:
(...) Առաջին ատյանի դատարանը, բազմակողմանի գնահատման ենթարկելով կատարված հանցագործությունների բնույթն ու հանրային վտանգավորության աստիճանը, Խ.Բեգլարյանի անձը բնութագրող վերը նշված տվյալները, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքները, ծանրացնող հանգամանքների բացակայությունը, ինչպես նաև ելնելով մարդասիրության սկզբունքից և բոլոր այս հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ հանգում է հետևության, որ ամբաստանյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու, ուստի գտնում է, որ նրա նկատմամբ նշանակվող պատիժը պայմանականորեն չպետք է կիրառել (...):
(...) Քննարկելով քաղաքացիական հայցի հարցը և հիմք ընդունելով ամբաստանյալից պահանջ չունենալու պատճառաբանությամբ տուժողներ Աշոտ Ավոյանի և Սամվել Վարդանյանի կողմից քաղաքացիական հայց չհարուցելու հանգամանքը` Առաջին ատյանի դատարանը գտնում է, որ քաղաքացիական հայցի հարցը պետք է համարել լուծված (...)» (2):
________________________
2) Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 4-րդ, թերթեր 126-133:
7. Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է հետևյալը. «(...) Առաջին ատյանի դատարանն ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս հանցագործության հանրային վտանգավորության բնույթի և աստիճանի համատեքստում պատշաճ վերլուծության չի արժանացրել.
ա) հանցագործությամբ պատճառված վնասի չափը` մասնավորապես այն, որ Խ.Բեգլարյանի կողմից կատարվել են երկու դրվագով հանցագործություններ` նախատեսված ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով, որոնց արդյունքում տուժողներ Ա.Ավոյանին և Ս.Վարդանյանին պատճառվել է համապատասխանաբար 13.500 և 8.000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամի չափով վնաս, որը մի քանի անգամ գերազանցում է հափշտակությունների համար նախատեսված առանձնապես խոշոր չափի նվազագույն շեմը (...),
բ) հանցագործությամբ պատճառված վնասն ամբողջությամբ հատուցված չլինելը. մասնավորապես տուժող Ա.Ավոյանը Վերաքննիչ դատարանի դատական քննության ժամանակ հայտնեց, որ ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի կողմից իրեն պատճառված վնասը հատուցվել է մասնակի` 10.500 ԱՄՆ դոլարի չափով, իսկ մնացած 3.000 դոլարի չափով վնասը փոխհատուցելու վերաբերյալ ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն հետագայում մաս-մաս փոխհատուցելու վերաբերյալ,
գ) ամբաստանյալի կողմից հանցագործությունը կատարելուց անմիջապես հետո` կնոջ Լ.Ներսիսյանի հետ միասին «Բագրատաշեն» սահմանային անցակետով ՀՀ-ից փախուստի դիմելը և մինչև 11.10.2016թ. հետախուզման մեջ գտնվելը:
Վերոգրյալների հիման վրա Վերաքննիչ դատարանը հանգում է այն հետևության, որ սույն գործով հանցագործությամբ պատճառված վնասի չափը, այն ամբողջությամբ վերականգնված չլինելը, ինչպես նաև դեպքից հետո ամբաստանյալի դրսևորած վարքագիծը վկայում են հանցագործության հանրային վտանգավորության բարձր աստիճանի մասին, ինչն Առաջին ատյանի դատարանի կողմից հաշվի չի առնվել և որևէ գնահատականի չի արժանացել, մինչդեռ գույքային բնույթի հանցագործություններում արարքի վտանգավորության վրա ազդող վերոնշյալ գործոններն իրենց բնույթով հիմնական են և կարևոր, որպիսիք յուրաքանչյուր դեպքում պատիժ նշանակելիս և այն պայմանականորեն չկիրառելիս պետք է համարժեք գնահատականի արժանանան:
Վերոշարադրյալի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու վերաբերյալ Առաջին ատյանի դատարանի հետևությունները հիմնավոր չեն (...)» (3):
________________________
3) Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5-րդ, թերթեր 31-41:
8. Ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի բողոքին կից ներկայացվել են տուժողներ Ս.Վարդանյանի և Ա.Ավոյանի դիմումները, որոնցով վերջիններս հայտնել են իրենց պատճառված վնասն ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի կողմից ամբողջությամբ վերականգնելու մասին և խնդրել են նրա նկատմամբ նշանակել ազատազրկման հետ կապ չունեցող պատիժ (4):
________________________
4) Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 6-րդ, թերթեր 105-106:
9. Ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանը Վճռաբեկ դատարան է ներկայացրել նաև կնոջ` Լ.Ներսիսյանի հղիության վերաբերյալ 2017 թվականի դեկտեմբերի 20-ին «Նոր Արաբկիր Ա.Կ.» բժշկական կենտրոնի կողմից տրված մեծահասակի ամբուլատոր բժշկական քարտից քաղվածքը, համաձայն որի` Լ.Ներսիսյանը գտնվում է հղիության 13-14 շաբաթում (5):
________________________
5) Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 6-րդ, թերթ 104:
Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
10. Բողոքաբերի համոզմամբ Վերաքննիչ դատարանի որոշումն անօրինական է ու չհիմնավորված, դրանով թույլ են տրվել նյութական և դատավարական իրավունքի այնպիսի խախտումներ, որոնք ազդել են գործի ելքի վրա:
Մասնավորապես անդրադառնալով իր նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հարցին` բողոք բերած անձը մեջբերել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի մեկնաբանման կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները և եզրահանգել, որ սոցիալական արդարության վերականգնված լինելու, պատիժը մեղմացնող հանգամանքի առկայության և ծանրացնող հանգամանքի բացակայության, դրական բնութագրվելու, քննությանն օժանդակելու, կատարած արարքների համար զղջալու, նյութական կարիքից դրդված այդ քայլին դիմելու պայմաններում իր ուղղումը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու: Բողոքաբերն արձանագրել է նաև, որ տվյալ դեպքում հանցագործություններով պատճառված վնասի չափը չի կարող վճռորոշ նշանակություն ունենալ, քանի որ ինքն ամբողջությամբ վերականգնել է այն, իսկ տուժողները որևէ բողոք չունեն: Բացի այդ, բողոքի հեղինակը նշել է, որ իր կինը գտնվում է 14 շաբաթական հղիության մեջ:
11. Վերոշարադրյալի հիման վրա ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանը խնդրել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի որոշումը և օրինական ուժ տալ Առաջին ատյանի դատարանի դատավճռին:
Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
12. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. արդարության և պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքի պահպանման տեսանկյունից հիմնավորվա՞ծ է արդյոք ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը վերացնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի հետևությունները:
i
13. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Եթե դատարանը կալանքի, ազատազրկման կամ կարգապահական գումարտակում պահելու ձևով պատիժ նշանակելով, հանգում է հետևության, որ դատապարտյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու, ապա կարող է որոշում կայացնել այդ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին:
2. Պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիu դատարանը հաշվի է առնում հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները (...)»:
i
Սույն քրեաիրավական նորմերը Վճռաբեկ դատարանի կողմից բազմիցս վերլուծության են ենթարկվել մի շարք գործերով կայացված նախադեպային որոշումներում, և մշտապես վերահաստատվել է դիրքորոշումն առ այն, որ թեև պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հետ կապված ՀՀ քրեական օրենսգիրքն ինչպես հանցագործությունների, այնպես էլ անձանց շրջանակի որևէ սահմանափակում չի նախատեսում, սակայն անհրաժեշտ է դատարանի համոզվածությունը, վստահությունն այն մասին, որ ամբաստանյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց իրական պատիժ կրելու. նման հետևությունները պետք է հիմնված լինեն հանցագործության հանրային վտանգավորության աստիճանի և բնույթի6 ամբողջական գնահատման վրա` հաշվի առնելով այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են օրենքով պահպանվող հասարակական հարաբերության բնույթը, մեղքի ձևը և տեսակը, պատճառված վնասի չափը, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող ու ծանրացնող հանգամանքները, հանցագործության հանգամանքները, հանցավոր վարքագծի դրսևորմանը նախորդող և ուղեկցող հանգամանքները, արարքում մեկից ավելի ծանրացնող հանգամանքների առկայությունը, եղանակը, գործիքներն ու միջոցները, նպատակներն ու շարժառիթները և այլն:7
________________________
6) Հանցագործության հանրային վտանգավորության աստիճանի և բնույթի վերաբերյալ, ի թիվս այլ որոշումների, մանրամասն տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Գարուշ Մադաթյանի գործով 2009 թվականի փետրվարի 17-ի թիվ ԵՇԴ/0029/01/08, Արմեն Շահբազյանի գործով 2014 թվականի օգոստոսի 15-ի թիվ ԵՇԴ/0143/01/13, Արարատ Ավագյանի և Վահան Սահակյանի գործով 2014 թվականի հոկտեմբերի 31-ի թիվ ԵԿԴ/0252/01/13 որոշումները:
7) Տե՛ս թիվ ԵԿԴ/0039/01/15, թիվ ԱՐԴ/0031/01/15, թիվ ԵԱԴԴ/0038/01/15, թիվ ԵԿԴ/0130/01/15, թիվ ՍԴ/0094/01/15, թիվ ՍԴ3/0201/01/15, թիվ ԵԱՔԴ/0078/01/09, թիվ ԵԿԴ/0115/01/16, թիվ ԵՄԴ/0027/01/14, թիվ ԳԴ/0014/01/14, թիվ ՇԴ/0097/01/13 գործերով որոշումները:
i
13.1. Անդրադառնալով պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները գնահատման ենթարկելու հարցին` Վճռաբեկ դատարանը մշտապես ընդգծել է, որ հանցավորի պատասխանատվությունն ու պատիժն անհատականացնելիս և նշանակված պատիժը փաստացի կրելու նպատակահարմարության հարցը քննարկելիս դատարանը պետք է ուսումնասիրի հանցավորի ընտանեկան դրության, նրա խնամքին այլ անձանց առկայության, սոցիալական միջավայրում նրա զբաղեցրած տեղի ու դիրքի, սոցիալական միջավայրում նրա ունեցած բնութագրի, առողջական վիճակի, տարիքի, դատվածության և մի շարք այլ հանգամանքների վերաբերյալ փաստական տվյալները8:
________________________
8) Տե՛ս, mutatis mutandis, Հ.Հարությունյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի` 2007 թվականի մարտի 30-ի թիվ ՎԲ-50/07 և Ս.Աղախանյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի` 2013 թվականի սեպտեմբերի 13-ի թիվ ԱՎԴ/0082/01/12 որոշումները:
14. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածը պատասխանատվություն է սահմանում խարդախության համար, որի համաձայն` «Խարդախությունը` խաբեության կամ վստահությունը չարաշահելու եղանակով ուրիշի գույքի զգալի չափերով հափշտակությունը կամ ուրիշի գույքի նկատմամբ իրավունք ձեռք բերելն է:
(...)
3. Խարդախությունը, որը կատարվել է`
1) առանձնապես խոշոր չափերով (...)»:
Նշված հոդվածով նախատեսված հանցավոր արարքն ընդգրկված է սեփականության դեմ ուղղված հանցագործությունների շարքում, ուստի Վճռաբեկ դատարանը վերահաստատում է նախկինում արտահայտված դիրքորոշումն առ այն, որ պատիժ նշանակելիս և այն կրելու նպատակահարմարության հարցը լուծելիս արարքի հանրային վտանգավորության բնույթի ու աստիճանի համատեքստում հատկապես կարևոր է հանցագործությամբ պատճառված վնասի (դրա չափի), այն վերականգնված լինելու կամ չլինելու հանգամանքների գնահատումը: Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով սեփականության դեմ ուղղված հանցագործությունների դեպքում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու խնդրին, իր որոշումներում մշտապես ընդգծել է, որ հանցագործության հանրային վտանգավորության աստիճանի նվազման տեսանկյունից հանցագործությամբ պատճառված նյութական վնասն ամբողջությամբ վերականգնված լինելու հանգամանքն էական նշանակություն ունի:
i
Ընդ որում, վերը նշված հանգամանքները կարևոր են ոչ միայն հանցագործության հանրային վտանգավորության աստիճանի գնահատման, այլև սոցիալական արդարությունը վերականգնված լինելու տեսանկյունից, քանի որ գույքային բնույթի հանցագործություններում սոցիալական արդարության վերականգնումը հնարավոր է ապահովել պատճառված վնասի համարժեք հատուցմամբ և նախքան հանցագործությունը եղած իրադրության հնարավորինս վերականգնմամբ (9):
________________________
9 Տե՛ս, mutatis mutandis, Ա.Սարգսյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի` 2009 թվականի հունիսի 2-ի թիվ ՀՅՔՐԴ/0109/01/08, Գ.Պետրոսյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի` 2010 թվականի դեկտեմբերի 23-ի թիվ ԵԿԴ/0126/01/10, Ս.Հովսեփյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի` 2017 թվականի ապրիլի 12-ի թիվ ԼԴ/0193/01/10 որոշումները:
15. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Առաջին ատյանի դատարանը, հաշվի առնելով ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի կատարած հանցանքի հանրության համար վտանգավորության աստիճանը և բնույթը, պատասխանատվությունն ու պատիժը ծանրացնող հանգամանքների բացակայությունը, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող հանգամանքները, անձը բնութագրող տվյալները, մասնավորապես այն, որ վերջինս երիտասարդ է, իր դրսևորած վարքագծով արժանացել է տուժողների ներողամտությանը, վերականգնել է տուժողներին պատճառված նյութական վնասը, վերջիններս բողոք կամ գույքային վնաս հատուցելու պահանջ չեն ներկայացրել, զղջացել է կատարված արարքի համար և ընդունել է մեղքը, որոշել է Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառել10:
________________________
10 Տե՛ս սույն որոշման 6-րդ կետը:
Վերաքննիչ դատարանը, վերացնելով ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը, արձանագրել է, որ Առաջին ատյանի դատարանը հանցագործության հանրային վտանգավորության բնույթի և աստիճանի համատեքստում պատշաճ վերլուծության չի արժանացրել հանցագործությամբ պատճառված վնասի չափը, որը մի քանի անգամ գերազանցում է հափշտակությունների համար նախատեսված առանձնապես խոշոր չափի նվազագույն շեմը, հանցագործությամբ պատճառված վնասն ամբողջությամբ հատուցված չլինելը, ինչպես նաև ՀՀ-ից փախուստի դիմելը և մինչև 2016 թվականի հոկտեմբերի 11-ը հետախուզման մեջ գտնվելը11:
________________________
11 Տե՛ս սույն որոշման 7-րդ կետը:
i
16. Սույն որոշման նախորդ կետում մեջբերված փաստական տվյալներից երևում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, բեկանելով ստորադաս դատարանի դատական ակտը, ի թիվս այլոց, փաստարկել է, որ հանցագործությամբ պատճառված վնասը մի քանի անգամ գերազանցում է հափշտակությունների համար նախատեսված առանձնապես խոշոր չափի նվազագույն շեմը: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վերոնշյալ հանգամանքն անհրաժեշտ է գնահատման ենթարկել հանցագործությամբ պատճառված վնասը վերականգնված լինելու կամ չլինելու համատեքստում, քանի որ գույքային բնույթի հանցագործություններում պատճառված վնասի չափը և այն վերականգնված լինելու հանգամանքն արարքի հանրային վտանգավորության աստիճանի վրա ազդող կարևոր գործոն է: Միևնույն ժամանակ հարկ է նկատել, որ Վերաքննիչ դատարանն ընդհանրապես իրավական գնահատականի չի արժանացրել այն, որ պատճառված նյութական վնասն ամբաստանյալի կողմից մեծամասամբ վերականգնվել էր, և տուժողները երբևէ նրա նկատմամբ որևէ գույքային պահանջ չէին ներկայացրել12:
________________________
12 Տե՛ս, mutatis mutandis, Աբրահամ Միքայելյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի` 2017 թվականի նոյեմբերի 15-ի թիվ ԵԷԴ/0079/01/16 որոշումը:
Վերաքննիչ դատարանը նշել է նաև, որ ամբաստանյալը հանցագործությամբ պատճառված վնասն ամբողջությամբ չի վերականգնել: Մասնավորապես Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ տուժող Ա.Ավոյանը դատական քննության ժամանակ հայտնել է, որ ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանը հատուցել է իրեն պատճառված վնասը մասնակի` 10.500 ԱՄՆ դոլարի չափով, իսկ մնացած մասի` 3.000 ԱՄՆ դոլարի չափով գումարի հատուցման վերաբերյալ ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն` հետագայում մաս-մաս վճարելու պայմանով13:
________________________
13 Տե՛ս սույն որոշման 7-րդ կետը:
Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանում ստացվել են տուժողներ Ա.Ավոյանի և Ս.Վարդանյանի դիմումներն առ այն, որ ամբաստանյալի կողմից իրենց պատճառված նյութական վնասն ամբողջությամբ վերականգնվել է14:
________________________
14 Տե՛ս սույն որոշման 8-րդ կետը:
Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ վերոնշյալ հանգամանքն էական նշանակություն ունի կատարված հանցավոր արարքի հանրային վտանգավորության բնույթն ու աստիճանը ճիշտ գնահատելու, ինչպես նաև սոցիալական արդարությունը վերականգնված լինելու հարցում հիմնավոր հետևության գալու տեսանկյունից: Այսպես` Վճռաբեկ դատարանը կրկնում է, որ գույքային բնույթի հանցագործություններում արարքի վտանգավորության վրա ազդող հիմնական և կարևոր գործոնը հենց պատճառված վնասն է և այն վերականգնված լինելու կամ չլինելու հանգամանքը, ինչը յուրաքանչյուր դեպքում պատիժ նշանակելիս և այն պայմանականորեն չկիրառելիս պետք է համարժեք գնահատականի արժանանա:
16.1. Անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի կողմից պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը վերացնելիս հաշվի առնված` որպես կատարված արարքի հանրային վտանգավորության բնույթի և աստիճանի վրա ազդող գործոն գնահատված այն հանգամանքին, որ ամբաստանյալը հանցագործությունից հետո ՀՀ-ից դիմել է փախուստի և մինչև 2016 թվականի հոկտեմբերի 11-ը գտնվել է հետախուզման մեջ` Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ նշված հանգամանքն ինքնին չի կարող ազդել հանցագործության բնույթի և հանրային վտանգավորության աստիճանի վրա, իսկ ստորադաս դատարանի դատական ակտում դրա կապակցությամբ չի ներկայացվել պատշաճ կերպով հիմնավորված որևէ պատճառաբանություն:
17. Սույն որոշման 15-16.1-րդ կետերում մեջբերված և վերլուծված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 13-14-րդ կետերում արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, վերացնելով ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը, պատշաճ գնահատման չի ենթարկել ամբաստանյալին մեղսագրվող հանցագործության բնույթն ու հանրային վտանգավորության աստիճանը:
Հետևաբար արդարության և պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքի պահպանման տեսանկյունից ամբաստանյալ Խ.Բեգլարյանի նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը վերացնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի հետևությունները հիմնավորված չեն:
18. Հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ, 48-րդ, 61-րդ և 70-րդ հոդվածների խախտումներ, ինչը հանգեցրել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի պահանջներին չհամապատասխանող դատական ակտի կայացմանը: Այսինքն` թույլ են տրվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 397-րդ, 398-րդ հոդվածներով նախատեսված նյութական և դատավարական իրավունքի այնպիսի խախտումներ, որոնք հիմք են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու և գործը նույն դատարան` նոր քննության ուղարկելու համար:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործի նոր քննության ընթացքում Վերաքննիչ դատարանը սույն որոշման 14-14.1-րդ կետերում շարադրված վերլուծության լույսի ներքո պետք է գնահատման ենթարկի ամբաստանյալին մեղսագրվող հանցագործության բնույթն ու վտանգավորության աստիճանը և գործում առկա պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող, անձը բնութագրող տվյալների հաշվառմամբ ամբաստանյալի նկատմամբ նշանակված պատիժը կրելու նպատակահարմարության վերաբերյալ հանգի համապատասխան հետևության:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ հոդվածներով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 16-րդ, 39-րդ, 43-րդ, 361.1-րդ, 403-406-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 11-րդ հոդվածով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Ամբաստանյալ Խաչատուր Ալեքսանդրի Բեգլարյանի վերաբերյալ երկու դրվագով` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2017 թվականի սեպտեմբերի 27-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:
2. Ամբաստանյալ Խաչատուր Ալեքսանդրի Բեգլարյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրված չհեռանալու մասին ստորագրությունը թողնել անփոփոխ:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում դատական նիստերի դահլիճում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Լ. Թադևոսյան
Դատավորներ` Հ. Ասատրյան
Ե. Դանիելյան
Ա. Պողոսյան
Ս. Օհանյան