ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Քաղաքացիական գործ թիվ
դատարանի որոշում ԵԿԴ/0384/02/13
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 2015 թ.
Նախագահող դատավոր` Ի. Վարդանյան
Դատավորներ` Ն. Բարսեղյան
Ն. Տավարացյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և
վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Ե. Խունդկարյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Ս. Անտոնյանի
Վ. Աբելյանի
Վ. Ավանեսյանի
Ա. Բարսեղյանի
Մ. Դրմեյանի
Գ. Հակոբյանի
Ռ. Հակոբյանի
Տ. Պետրոսյանի
Ե. Սողոմոնյանի
2015 թվականի ապրիլի 30-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով «ՎՏԲ-Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ) ներկայացուցիչ Ռուբեն Բալասանյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 10.07.2014 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Ամալյա Վարդանյանի ընդդեմ Բանկի` հրապարակային աճուրդով իրացված գրավի առարկա հանդիսացող` ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղու թիվ 1/1 հողամասի վաճառքից առաջացած գումարի և գրավով ապահոված պարտավորության տարբերությունը կազմող գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Ամալյա Վարդանյանը պահանջել է Բանկից բռնագանձել հրապարակային աճուրդով իրացված, սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող, գրավի առարկա հանդիսացող` ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղու թիվ 1/1 հողամասի վաճառքից առաջացած գումարի և գրավով ապահոված պարտավորության տարբերությունը կազմող գումարը:
Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Մելքումյան) (այսուհետ` Դատարան) 11.04.2014 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 10.07.2014 թվականի որոշմամբ Բանկի ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 11.04.2014 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկի ներկայացուցիչը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը, կիրառել է գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը, որը չպետք է կիրառեր, ինչպես նաև խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Դատարանի կողմից թերի է ուսումնասիրվել «Էքսպերտ Լաբորատորիա» ՍՊԸ-ի կողմից տրված գնահատման հաշվետվությունը, մասնավորապես` նշված գնահատման հաշվետվության «Արդյունքների համաձայնեցում և ամփոփում» վերնագրով 5-րդ կետի համաձայն` վիճելի անշարժ գույքի հավանական շուկայական արժեքը 2010 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ կազմել է 36.950.000,00 ՀՀ դրամ, իսկ մեկ այլ դեպքում` նույն հաշվետվության «Եզրակացություն» վերնագրով 1-ին կետի համաձայն` անշարժ գույքի շուկայական արժեքը 2010 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ կարող էր կազմել 40.280.000,00 ՀՀ դրամ, և Դատարանը, վճռում հիմք ընդունելով նշված հաշվետվությունը, որպես գույքի հավանական շուկայական արժեք նշել է 40.280.000,00 ՀՀ դրամ, արդյունքում հայցը բավարարել է` այդ գումարից հաշվանցելով Բանկի կողմից կատարված ծախսերը: Մինչդեռ ո՛չ Դատարանը, ո՛չ Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չեն առել, որ միևնույն հաշվետվության մեջ նույն անշարժ գույքի համար նշվել են իրարից էականորեն տարբեր շուկայական արժեքներ:
Վերաքննիչ դատարանը, հիմնավոր համարելով Դատարանի եզրահանգումները, գտել է, որ Բանկի կողմից խախտվել են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածները: Մինչդեռ, նման եզրահանգման ստորադաս դատարանները հանգել են ոչ թե իրավահարաբերության ծագման պահին գործող, այլ գործի քննության պահին գործող դրույթների վերլուծության արդյունքում:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածների` գրավի առարկան իրացնելու պահի դրությամբ գործող խմբագրության համաձայն` գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնելուց առաջ իր հաշվին ապահովել գույքի շուկայական գնի որոշումն անկախ գնահատողի կողմից միայն գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով իրացնելու դեպքում: Բանկը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի հիման վրա, գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց վերցրել է ի սեփականություն: Այնուհետև այդ գույքը վաճառել է ոչ թե որպես գրավի առարկա, այլ որպես Բանկի սեփականությունը հանդիսացող գույք: Այսինքն` Բանկը գործել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածին և 251-րդ հոդվածի նախորդ խմբագրությանը համապատասխան, իսկ Դատարանի կողմից կիրառված 251-րդ հոդվածի գործող խմբագրությունը, որն ըստ Դատարանի խախտվել է Բանկի կողմից, սույն գործով կիրառելի չէ:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 10.07.2014 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել` նոր քննության:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1. 08.02.2008 թվականին Մարութ Միլիտոսյանի և Բանկի միջև կնքվել է թիվ 296 վարկային պայմանագիրը, որի շրջանակներում Մարութ Միլիտոսյանին տրամադրվել է 6. 000. 000 (վեց միլիոն) ՀՀ դրամ վարկ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 2):
2. Համաձայն թիվ 296 վարկային պայմանագրի անբաժանելի մաս հանդիսացող` Բանկի, Ամալյա Վարդանյանի և Մարութ Միլիտոսյանի միջև 08.02.2008 թվականին կնքված անշարժ գույքի հիփոթեքի թիվ 296/1 պայմանագրի` ի ապահովումն Բանկի հանդեպ Մարութ Միլիտոսյանի ունեցած պարտավորության կատարման` գրավադրվել է Ամալյա Վարդանյանին սեփականության իրավունքով պատկանող, Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղու թիվ 1/1 հասցեում գտնվող հողամասը և արտադրական շինությունը, որը երկկողմ համաձայնությամբ գնահատվել է 8.600.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 3-4):
3. Համաձայն Բանկի կողմից 24.12.2010 թվականին տրված տեղեկանքի` Մարութ Միլիտոսյանի պարտքը 19.12.2010 թվականի դրությամբ կազմում է 7.320.368,90 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 17):
4. Ամալյա Վարդանյանը 28.09.2010 թվականին ծանուցվել է առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (հատոր 2-րդ, գ.թ. 31-32):
5. Անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2763379 վկայականի համաձայն` 20.12.2010 թվականին ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղի թիվ 1/1 հասցեի հողամասի և շինության նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի և 08.02.2008 թվականին կնքված թիվ 296/1 գրավի պայմանագրի հիման վրա գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը (հատոր 2-րդ, գ.թ. 25-28):
6. Համաձայն 29.12.2010 թվականին կնքված անշարժ գույքի տարաժամկետ վճարումով առուվաճառքի պայմանագրի` ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղու թիվ 1/1 հասցեում գտնվող 566 քմ մակերեսով արտադրական շինությունը և 2,0 հա մակերեսով հողամասը Բանկը վաճառել է Արսեն Սանդոյանին: Վաճառքի գինը կազմել է 25.200.000,00 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 5):
7. Համաձայն ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի կողմից 28.12.2010 թվականին տրված տեղեկանքի` ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղի թիվ 1/1 հասցեում գտնվող շինության կադաստրային արժեքը կազմում է 1.035.262 ՀՀ դրամ, հողի արժեքը` 16.200.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 21):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` ստորադաս դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածների սխալ կիրառման, դրա արդյունքում` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ կետի, 53-րդ հոդվածի խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրումներին.
i
1) արդյո՞ք բռնագանձման հիմքով գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելը մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածում կատարված փոփոխությունը համարվում է գրավի իրացում.
2) մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածում կատարված փոփոխությունը բռնագանձման հիմքով գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելու դեպքում գույքի ինչպիսի՞ արժեքը պետք է հիմք ընդունվի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար:
i
1) ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 248-րդ հոդվածի համաձայն` գրավառուի (պարտատիրոջ) պահանջները բավարարելու համար գրավ դրված գույքի վրա կարող է բռնագանձում տարածվել պարտապանի կողմից գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու այնպիսի հանգամանքներում, որոնց համար վերջինս պատասխանատվություն է կրում:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում` գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`
1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`
2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 1-ին կետի` իրավահարաբերության ծագման ժամանակ գործող խմբագրության համաձայն` գրավ դրված գույքի իրացումից ստացված գումարից` այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո, բավարարվում են գրավառուի պահանջները, իսկ մնացած գումարը տրվում է գրավատուին:
Վկայակոչված իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ պարտապանի կողմից գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավադրված գույքի վրա կարող է բռնագանձում տարածվել գրավառուի պահանջները բավարարելու համար: Ընդ որում, գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով առանց դատարան դիմելու իրավունք ունի գրավի վրա բռնագանձում տարածելու, եթե դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով կամ գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնությամբ:
Միևնույն ժամանակ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելը և իրացնելն իր մեջ ներառում է նաև գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին ի սեփականություն հանձնելը:
Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գրավադրված գույքի իրացումից ստացված գումարի բաշխումը կարգավորող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի` մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխությունը գործող դրույթները, տարածվել են նաև գրավադրված գույքը գրավառուին ի սեփականություն անցնելու դեպքերի վրա, քանի որ բռնագանձման հիմքով գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելը ևս համարվում է գրավի իրացում:
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ գրավի իրավունքը, ըստ էության, այլ անձի գույքի նկատմամբ ունեցած այնպիսի իրավունք է, որի շնորհիվ գրավառուն հնարավորություն ունի պարտապանի կողմից պարտավորությունը չկատարելու դեպքում գրավադրված գույքի արժեքից բավարարելու իր պահանջները: Այսինքն` ի վերջո գրավի նպատակը գրավառուի` գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու դեպքում գրավ դրված գույքի արժեքից բավարարում ստանալն է, հետևաբար գրավառուի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետին համապատասխան` գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելը, ըստ էության, նշանակում է գրավի առարկայի բռնագանձման ավարտ: Ընդ որում, սույն գործով իրավահարաբերության ծագման ժամանակ գործող կանոնակարգմանը համապատասխան` գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունած գրավի առարկայի պարտադիր իրացման պարտականություն դրված չէր, իսկ իրացման դեպքում դա դիտվում էր ոչ թե որպես գրավի առարկայի, այլ սեփականատիրոջ կողմից գույքի իրացում: Այսինքն` իրավահարաբերության ծագման ժամանակ գործող իրավակարգավորումների համաձայն` գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելը, ըստ էության, դադարեցնում էր գրավի իրավահարաբերությունները:
Ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածում նշված` «պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց» եզրույթին, ապա Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում նշել, որ գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելու դեպքում պարտավորության չափը և գրավի առարկայի շուկայական ողջամիտ արժեքը համեմատելի են զուտ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար: Հակառակ պարագայում կստացվի այնպիսի իրավիճակ, որ գրավառուն, պարտքի դիմաց ստանալով պարտավորության չափից նվազ արժեքով գրավի առարկա, զրկված կլինի պարտապանից տարբերություն պահանջելու իրավունքից (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 2-րդ կետ): Մյուս կողմից` գրավատուն ևս չպետք է զրկվի պարտավորությունից անհամեմատ ավելի մեծ արժեքով գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելու դեպքում գրավի առարկայի արժեքի և պարտավորության տարբերությունը հետ պահանջելու իրավունքից:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից հետևում է, որ օրենսդիրը երկուստեք երաշխիքներ է նախատեսել ինչպես գրավառուի, այնպես էլ գրավատուի համար` հավասարակշռելով վերջիններիս իրավունքները և օրինական շահերը:
2) ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում` գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` ...գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:
ՀՀ առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարության (ստանդարտացման ազգային մարմնի) 29.06.2006 թվականի թիվ 146-Ա հրամանով գործողության մեջ դրված Հայաստանի Հանրապետությունում անշարժ գույքի գնահատման թիվ ՀՍՏ 252-2006 ստանդարտի համաձայն` լիկվիդացիոն արժեքն անշարժ գույքի արժեքն է, երբ այն պետք է վաճառվի նմանատիպ անշարժ գույքի վաճառքի համար շուկայում ներկայացման նախատեսված ժամկետից ավելի կարճ ժամանակահատվածում:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է «շուկայում գործող ողջամիտ գին» եզրույթին, մասնավորապես` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր որոշմամբ արձանագրելով, որ գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի գրավ դրված գույքը տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնի հաշվարկով հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց դարձնել իր սեփականությունը կամ հանձնել երրորդ անձին ի սեփականություն, գտել է, որ գրավադրված անշարժ գույքն իրացնելիս տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գինը կարող է լինել միայն դրա արագ վաճառքի գինը, այսինքն` լիկվիդացիոն արժեքը, քանի որ միայն նման ձևով է հնարավոր ապահովել գրավի առարկայի արագ իրացումն ու գրավառուի պահանջների բավարարումը (տե՛ս, «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Գևորգ Նիկոլյանի և մյուսների թիվ ԵԱՆԴ/0399/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.04.2011 թվականի որոշումը):
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը շարադրվել է նոր խմբագրությամբ, որով սահմանվել են նաև քաղաքացուն պատկանող գրավ դրված գույքը գրավառուին ի սեփականություն անցնելու դեպքում դրա` նույն հոդվածի իմաստով իրացված համարելու ժամկետները, գինը, ինչը նախկին կարգավորմամբ նախատեսված չի եղել:
Մասնավորապես` ի տարբերություն նախկինում գործող կարգավորման` «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխությունից հետո այն դեպքում, երբ քաղաքացուն պատկանող գրավ դրված գույքն ի սեփականություն անցել է գրավառու բանկին (վարկային կազմակերպությանը), գրավ դրված գույքը 251-րդ հոդվածի իմաստով համարվում է իրացված`
1) բանկի (վարկային կազմակերպության) կողմից այդ գույքի հետագա օտարման օրը` օտարման գնով, եթե նման օտարումը տեղի է ունեցել գույքն ի սեփականություն վերցնելուց հետո` 6 ամսվա ընթացքում, ընդ որում, եթե գույքն օտարվել է օտարման օրվա դրությամբ այդ գույքի շուկայական գնից ողջամիտ չհամարվող ցածր գնով, ապա գույքը համարվում է իրացված օտարման օրվա դրությամբ այդ գույքի շուկայական գնով` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ գույքն ի սեփականություն վերցնելուց հետո` 6 ամսվա ընթացքում, օտարվել է այդ գույքի նախկին սեփականատիրոջը (որի գույքի վրա տարածվել է բռնագանձումը) կամ նրա իրավահաջորդին, կամ
2) գույքն ի սեփականություն վերցնելուն հաջորդող վեցամսյա ժամկետի վերջին օրը` այդ օրվա դրությամբ գույքի շուկայական գնով, եթե այդ վեցամսյա ժամկետում գույքը չի օտարվել, ընդ որում` բանկը (վարկային կազմակերպությունը) պարտավոր է իր հաշվին ապահովել գույքի շուկայական գնի որոշումն անկախ գնահատողի կողմից:
Վերոգրյալի հիման վրա շուկայում գործող ողջամիտ գնի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած վերը նշված դիրքորոշման լույսի ներքո անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածների` մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխությունները գործող կարգավորումներին, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գրավառուի կողմից մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխությունները գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելու դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար պետք է հիմք ընդունվի բացառապես գրավադրված անշարժ գույքն իրացնելիս տվյալ պահին շուկայում գործող` դրա արագ վաճառքի գինը, այսինքն` լիկվիդացիոն արժեքը:
Սույն վեճի նկատմամբ վերոնշյալ մեկնաբանությունների կիրառումը.
Սույն գործի փաստերի համաձայն` գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու արդյունքում 20.12.2010 թվականին ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղի թիվ 1/1 հասցեի հողամասի և շինության նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի և 08.02.2008 թվականին կնքված թիվ 296/1 գրավի պայմանագրի հիման վրա գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը, որից հետո 29.12.2010 թվականին կնքված անշարժ գույքի տարաժամկետ վճարումով առուվաճառքի պայմանագրով Բանկը նշված անշարժ գույքը 25.000.000 ՀՀ դրամով վաճառել է Արսեն Սանդոյանին:
Դատարանը հայցը բավարարելիս, հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի` «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխություններից հետո գործող կարգավորումները, նշել է, որ Բանկը խախտել է գրավի առարկայի իրացման կարգը, չի պարզել տվյալ պահին գրավի առարկայի շուկայական արժեքը և այն իրացրել է օտարման օրվա դրությամբ այդ գույքի շուկայական գնից ողջամիտ չհամարվող ցածր գնով` 25.200.000 ՀՀ դրամի չափով:
Վերոգրյալի հիման վրա Դատարանը գտել է, որ գրավի առարկայի իրացման գինը սահմանելիս պետք է հիմք ընդունել «էքսպերտ Լաբաբատորիա» ՍՊԸ-ի կողմից տրված եզրակացությունը, որտեղ նշված 40.280.000 ՀՀ դրամ արժեքը Դատարանը հիմք է ընդունել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով սահմանված հաշվարկների իրականացման համար:
Վերաքննիչ դատարանը, վերլուծելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի` «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխություններից հետո գործող կարգավորումները, արձանագրելով, որ Դատարանն իրավացիորեն հիմք է ընդունել փորձագիտական եզրակացությունում առկա 40.280.000 ՀՀ դրամը`որպես անշարժ գույքի շուկայական արժեքի ողջամիտ գումար, մերժել է Բանկի վերաքննիչ բողոքը:
Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել հետևյալը.
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` իրավական ակտում կատարված փոփոխությունների կամ լրացումների, բացառությամբ նրա առանձին մասերը վերացված կամ անվավեր կամ չեղյալ ճանաչելու դեպքերի, գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո ծագած հարաբերությունների վրա, եթե նույն օրենքով, այլ օրենքներով, ինչպես նաև փոփոխություններ կամ լրացումներ նախատեսող իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ:
Մինչև փոփոխություններ կամ լրացումներ նախատեսող իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելը ծագած հարաբերությունների վրա տարածվում են մինչև փոփոխությունները կամ լրացումներն ուժի մեջ մտնելը գործող նորմերը, եթե նույն օրենքով կամ փոփոխություններ կամ լրացումներ նախատեսող իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ:
Վերոնշյալ դրույթը սահմանում է իրավական ակտի` ժամանակի ընթացքում գործողության վերաբերյալ այն ընդհանուր կանոնը, որ իրավական ակտի փոփոխված դրույթը գործում է փոփոխումից հետո ընկած ժամանակահատվածում, իսկ փոփոխմանը նախորդող ժամանակահատվածում առաջացած հարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի է նախկին խմբագրությամբ գործող դրույթը: Այս ընդհանուր կանոնից բացառություն կարող է նախատեսվել այլ օրենքներով կամ փոփոխություն և լրացում կատարող օրենքով:
Այսինքն` ըստ ժամանակի մեջ իրավական ակտերի գործողության համընդհանուր սկզբունքի` իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ եղած ժամանակահատվածում ծագած իրավահարաբերությունների նկատմամբ: Այլ կերպ ասած` իրավական ակտի կիրառելիության հարցն ուղղակիորեն կապված է կարգավորման առարկան կազմող իրավահարաբերության ծագման պահի հետ:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` ՀՀ Կոտայքի մարզի Գողթ գյուղի Գեղարդի խճուղու թիվ 1/1 հասցեում գտնվող 566 քմ մակերեսով արտադրական շինության և 2,0 հա մակերեսով հողամասի նկատմամբ Բանկի սեփականության իրավունքը գրանցվել է 20.12.2010 թվականին, հետևաբար «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի ուժով նշված հարաբերության նկատմամբ կիրառելի է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի` մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23.06.2011 թվականի թիվ ՀՕ-233-Ն օրենքով կատարված փոփոխությունները գործող խմբագրությունը, քանի որ իրավահարաբերությունը ծագել է 20.12.2010 թվականին:
«Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության 2011 թվականի հունիսի 23-ի թիվ ՀՕ-233-Ն օրենքում (ուժի մեջ է մտել 2011 թվականի հուլիսի 30-ին), որով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը շարադրվել է նոր խմբագրությամբ, բացակայում է որևէ դրույթ այդ օրենքին հետադարձ ուժ տալու մասին: Նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի համաձայն` օրենքը տարածվում է միայն այն գույքի հետ կապված հարաբերությունների վրա, որը գրավառու բանկին (վարկային կազմակերպությանը) սեփականության իրավունքով անցել է նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո:
Վերոնշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով կիրառելի է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը` մինչև 2011 թվականի հուլիսի 30-ը գործող խմբագրությամբ, որի համաձայն` գրավ դրված գույքի իրացումից ստացված գումարից` այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո, բավարարվում են գրավառուի պահանջները, իսկ մնացած գումարը տրվում է գրավատուին:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներով անդրադառնալով քաղաքացիական գործերով ապացուցման առարկային, նշել է, որ յուրաքանչյուր գործով ապացուցման առարկան ձևավորվում է ոչ միայն հայցի կամ դրա դեմ բերվող առարկությունների հիմքում ընկած փաստերից, այլև վիճելի իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավանորմում մատնանշված փաստերից (տե՛ս, Սեյրան Քոչարյանն ընդդեմ Օնիկ Մալաքյանի, Շուշիկ Ալեքսանյանի թիվ ԵԱՔԴ/0232/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2013 թվականի որոշումը):
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի` վիճելի իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրության բովանդակությունից հետևում է, որ սույն գործով ապացուցման առարկան են կազմում հիմնական պարտավորության չափը, գրավի առարկայի իրացումից ստացված գումարի չափը, վերջիններիս համամասնությունը և գրավի առարկայի իրացումից ստացված գումարից հիմնական պարտավորության և իրացման ծախսերը մարելուց հետո գրավատուին հանձնման ենթակա գումարի առկայությունը:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով ստորադաս դատարանները նյութական իրավունքի նորմի սխալ կիրառման արդյունքում ճիշտ չեն որոշել գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի շրջանակը, լրիվ, բազմակողմանի և օբյեկտիվ չեն գնահատել գործում առկա ապացույցները, ինչն ազդել է գործի ելքի վրա:
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու` վերոնշյալ փաստերը սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների համատեքստում պարզելու համար:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և փորձագետին, վկային կանչելու, ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու, փաստաբանի խելամիտ վարձատրության և գործի քննության հետ կապված այլ գործողությունների համար վճարման ենթակա գումարներից:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն, իսկ 3-րդ կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ բողոք բերելու հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն հոդվածի կանոններին համապատասխան:
Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 10.07.2014 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:
2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ` Ս. Անտոնյան
Վ. Աբելյան
Վ. Ավանեսյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ռ. Հակոբյան
Տ. Պետրոսյան
Ե. Սողոմոնյան