ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ
12 հունվարի 2017 թվականի N 1
1. ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՆԵՐԱՌՄԱՆ 2017-2021 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԾՐԱԳՐԻՆ ԵՎ ԾՐԱԳՐԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄՆ ԱՊԱՀՈՎՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
1. Հավանություն տալ`
1) Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրին` համաձայն N 1 հավելվածի.
2) Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումների ցանկին` համաձայն N 2 հավելվածի:
2. Սույն որոշման N 2 հավելվածի համաձայն պատասխանատու կատարող հանդիսացող` Հայաստանի Հանրապետության հանրապետական գործադիր իշխանության և տարածքային կառավարման մարմինների ղեկավարներին`
1) Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրով և ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումների ցանկով նախատեսվող միջոցառումների ֆինանսավորման հնարավորության հարցին անդրադառնալ յուրաքանչյուր տարվա` Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության տարեկան ծրագրի և Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ.
2) մինչև յուրաքանչյուր տարվան հաջորդող փետրվարի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարին ներկայացնել տեղեկատվություն Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրի իրականացման ընթացքի մասին:
3. Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարին`
1) համակարգել Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրով և ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումների ցանկով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը.
2) մինչև յուրաքանչյուր տարվան հաջորդող մարտի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել տեղեկատվություն Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրով և ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումների ցանկով նախատեսված միջոցառումների իրականացման ընթացքի մասին.
3) մինչև 2022 թվականի ապրիլի 30-ը Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել հաշվետվություն Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրի մշտադիտարկման և կատարման արդյունքների մասին:
4. Առաջարկել Հայաստանի Հանրապետության համայնքների ղեկավարներին ցուցաբերել աջակցություն Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրի և ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումների ցանկով նախատեսված միջոցառումների իրականացման աշխատանքներին:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆՎԱՐԻ 19-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2017 թ. հունվարի 12-ի նիստի
N 1 արձանագրային որոշման
ՀԱՄԱԼԻՐ ԾՐԱԳԻՐ ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՆԵՐԱՌՄԱՆ 2017-2021 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ
I. Ներածություն
1. Սոցիալական պաշտպանության քաղաքականություն մշակելիս և իրականացնելիս առանձնակի կարևորություն են ձեռք բերում բնակչության սոցիալապես խոցելի խմբերի, մասնավորապես, հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների ուսումնասիրությունն ու դրանց լուծման ուղիների որոնումները: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությունն ու սոցիալական ներառումը կարևորագույն նախապայման է կայուն, ներդաշնակ, ապահով և անխտրական հասարակության զարգացման համար:
2. Համաձայն 2010 թվականի գլոբալ մարդահամարի տվյալների` աշխարհի բնակչության շուրջ 15 տոկոսը կամ մոտ 1 մլրդ մարդ ունի հաշմանդամության որևէ տեսակ: Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (այսուհետ` ԱՀԿ) տվյալների 1970-ական թվականներին այս ցուցանիշը կազմել է շուրջ 10 տոկոս: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց թվի աճը պայմանավորող հիմնական գործոններից են շրջակա միջավայրի աղտոտվածության բարձր մակարդակը, խրոնիկ հիվանդությունների` շաքարային դիաբետի, սիրտ-անոթային հիվանդությունների և հոգեկան առողջության խնդիրների գլոբալ աճը, բնակչության ծերացումը, շարունակվող պատերազմները և այլն:
3. Որպես հետխորհրդային շրջանի պետություն` Հայաստանի Հանրապետությունը ժառանգել էր հաշմանդամության բժշկական մոդելը, ըստ որի հաշմանդամությունը համարվում է «հիվանդություն», իսկ հաշմանդամություն ունեցող անձի կյանքի բարելավմանն ուղղված գործողությունները կրում են հիմնականում բժշկական և բարեգործական բնույթ: Հաշմանդամության բժշկական մոդելին հատուկ է այն մոտեցումը, ըստ որի հաշմանդամություն ունեցող անձը դիտարկվում է որպես հիվանդ, խնամյալ, ով ունի խնամքի և հոգածության կարիք, նրա կյանքը կախված է այլոց վերաբերմունքից, ինչն էլ հանգեցնում է նրա սոցիալական մեկուսացմանը և խոչընդոտում նրա լիարժեք մասնակցությանը հասարակական կյանքին: ՀՀ կառավարությունը 1998 թվականի նոյեմբերի 3-ին N 684 որոշմամբ ընդունեց «Բժշկասոցիալական փորձաքննական հանձնաժողովների կանոնադրությունը և անձի հաշմանդամ ճանաչելու կարգը, որով ներդրվեց բժշկասոցիալական փորձաքննությունը և հաշմանդամության սահմանման սոցիալական մոդելի տարրերը, ըստ որի հաշմանդամությունը համարվում է հիվանդություններով, վնասվածքներով կամ արատներով պայմանավորված օրգանիզմի ֆունկցիաների կայուն խանգարումների հետևանքով առաջացած սոցիալական անբավարարություն, որը հանգեցնում է անձի կենսագործունեության սահմանափակման:
4. 2010 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրեց Միավորված ազգերի կազմակերպության «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան (այսուհետ` Կոնվենցիա): Այն մարդու իրավունքների մասին միջազգային, իրավաբանորեն պարտավորեցնող պայմանագիր է, որը նպատակաուղղված է հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց իրավունքների պաշտպանությանը, ներառյալ` խտրականության բոլոր տեսակներից` բռնությունից և խոշտանգումներից պաշտպանության իրավունքը, համայնքում անկախ ապրելու իրավունքը, կրթության, տրանսպորտային և այլ հանրային ծառայությունների հասանելիության իրավունքը, տեղեկատվության և հաղորդակցության հասանելիության իրավունքը, զբաղվածության և պատշաճ կենսամակարդակի իրավունքը, սոցիալական արդարության հասանելիության իրավունքը: Կոնվենցիայի վավերացմամբ պետությունը պարտավորվել է նախաձեռնել այնպիսի օրենսդրական փոփոխություններ և իրականացնել այնպիսի պետական քաղաքականություն, որը կհամապատասխանի Կոնվենցիայի դրույթներին:
5. Հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած պարտավորությունները և միջազգային լավագույն փորձը` հաշմանդամության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության պետական քաղաքականության իրականացման հիմքում դրվել է հաշմանդամության սոցիալական մոդելը, որը բացարձակապես կառուցված է մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների վրա և կոչ է անում հավասար պայմանների ստեղծման և հավասար հնարավորությունների ապահովման միջոցով հասնել բոլոր քաղաքացիների լիարժեք մասնակցությանը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում: Ավելին, սոցիալական մոդելը շեշտը դնում է երկրի զարգացման բոլոր գործընթացներին հաշմանդամություն ունեցող անձանց ակտիվ մասնակցության վրա: Այս մոտեցմամբ պարտադիր է դառնում հաշմանդամություն ունեցող անձանց մասնակցային գործընթացի ապահովումը:
6. Ակնհայտ է, որ հաշմանդամության այս մոդելի ներդրումը միայն պետական մարմինների ուժերով հնարավոր չէ իրականացնել: Ոլորտում իրականացվող քաղաքականության և ծրագրերի նախորդ տարիների ձեռքբերումների կայուն, շարունակական զարգացման ու նախատեսվող համարձակ և իրատեսական բարեփոխումների իրականացման միակ գրավականը պետական կառավարման համակարգի և ոլորտի շահագրգիռ այլ դերակատարների, մասնավորապես հասարակական կազմակերպությունների միասնական ու փոխհամաձայնեցված աշխատանքն է:
7. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագիրը (այսուհետ` համալիր ծրագիր) միասնական, նպատակաուղղված և համակարգված քաղաքականության կարևորագույն փաստաթուղթ է: Այն դառնալու է ոլորտում առաջիկա տարիների սոցիալական ներառման քաղաքականության իրականացման ուղեցույցը` նպաստելով հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությանն ու լիարժեք սոցիալական ներառմանը:
II. Համալիր ծրագրի նպատակը և խնդիրները
8. Համալիր ծրագրի նպատակն է` ամրագրել հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառմանն ուղղված հիմնական ուղղությունները, հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառումն ապահովող համապարփակ միջոցառումների ցանկը, սահմանել դրանց կատարման համար պատասխանատու մարմինները, կատարման ժամկետները, ֆինանսավորման աղբյուրները, թիրախներն ու արդյունքները առաջիկա հինգ տարիների համար:
9. Հաշմանդամության ոլորտի խնդիրներն են`
1) Ապահովել բոլոր ոլորտներում «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան օրենսդրական դաշտ.
2) Հաշմանդամության գնահատման գործընթացում ներդնել հաշմանդամության սոցիալական մոդելի սկզբունքներն ու մոտեցումները, որը հնարավորություն կընձեռի իրականացնել անձի կարիքների բազմակողմանի գնահատում և ըստ այդմ` համարժեք ծառայությունների մատուցում.
3) Բարձրացնել հասարակության իրազեկվածությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների և դրանց կարգավորման արդի մոտեցումների և սկզբունքների վերաբերյալ, նպաստել կարծրատիպերի և խարանի վրա հիմնված վերաբերմունքի փոփոխությանը.
4) Ապահովել հաշմանդամություն ունեցող անձանց մասնակցությունը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում.
5) Բարձրացնել հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության մակարդակը, ապահովել հավասար իրավունքներ աշխատանքի տեղավորման, մատչելի աշխատատեղերի ստեղծման, աշխատանքային սոցիալական միջավայրի ձևավորման հարցերում, խթանել հաշմանդամություն ունեցող անձանց աշխատանքի տեղավորման համար գործատուներին խրախուսման մեխանիզմները.
6) Ապահովել քաղաքաշինական միջավայրի մատչելիությունը միջազգային պահանջներին համապատասխան.
7) Ապահովել մատչելի տրանսպորտ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար.
8) Բարձրացնել հաշմանդամություն ունեցող անձանց բժշկական, սոցիալական և մասնագիտական վերականգնման գործընթացի արդյունավետությունը.
9) Ապահովել կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող անձանց հավասար հիմունքներով կրթություն ստանալու իրավունքը.
10) Զարգացնել հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ աշխատող համապատասխան մասնագետների պատրաստման և վերապատրաստման գործընթացը.
11) Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման գործընթացն իրականացնել համակարգված, փոխհամաձայնեցված և փոխհամագործակցության մեխանիզմներով:
III. Իրավիճակի վերլուծություն
10. Կոնվենցիան ՀՀ կառավարության համար հիմնարար փաստաթուղթ է, որի հենքի վրա պետք է մշակվի հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության պետական քաղաքականությունը և օրենսդրությունը` այդ թվում հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառմանն ուղղված ռազմավարությունը, միջնաժամկետ և տարեկան ծրագրերը: Բոլոր գործողությունները պետք է ուղղված լինեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառմանը և իրավունքների պաշտպանությանը:
11. Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանությանն առնչվող հարաբերությունները կարգավորվում են «Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով: Չնայած օրենքում պարբերաբար կատարվել են փոփոխություններ և լրացումներ, այնուամենայնիվ, ամրագրված սկզբունքներն ու մոտեցումները դարձել են ժամանակավրեպ և չեն համապատասխանում հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման միջազգայնորեն ընդունված և ճանաչված չափանիշներին: Գործող օրենսդրությամբ հաշմանդամություն ունեցող անձ է համարվում այն անձը, ով առողջության խաթարմամբ պայմանավորված, կենսագործունեության սահմանափակումների հետևանքով ունի սոցիալական պաշտպանության անհրաժեշտություն: Այս մոտեցումը հիմնված է առավելապես հաշմանդամության բժշկական մոդելի վրա, որի դեպքում հաշվի չեն առնվում անձի գործունեության և մասնակցության առանձնահատկությունները, ինչպես նաև արտաքին գործոնները, որոնք կարող են դրական կամ բացասական ազդեցություն ունենալ դրանց վրա:
12. Կոնվենցիայի վավերացմամբ Հայաստանի Հանրապետությունը պարտավորություն է ստանձնել հաշմանդամության ոլորտի պետական քաղաքականության սկզբունքներն ու ուղղությունները կառուցել հաշմանդամության սոցիալական մոդելի վրա, ինչը ենթադրում է հաշմանդամության դիտարկումը առողջական խնդիրներ ունեցող անհատի և սոցիալական ու ֆիզիկական միջավայրի փոխազդեցության համատեքստում:
13. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների իրացման ինստիտուցիոնալացման տեսանկյունից ամենակարևոր խնդիրը նոր` «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության և սոցիալական ներառման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի (այսուհետ` օրենքի նախագիծ) ընդունումն է (ՀՀ օրենքի նախագիծը ս.թ նոյեմբերի 3-ի ՀՀ կառավարության նիստի ընթացքում հավանության է արժանացել և սահմանված կարգով` 11.11.2016թ. ներկայացվել է ՀՀ Ազգային ժողով):
14. Անվերապահորեն ընդունելով, որ հաշմանդամությունը մեկ գերատեսչության խնդիր չէ, հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտների (քաղաքաշինություն, տրանսպորտ, մշակույթ, սպորտ, սոցիալական պաշտպանություն, առողջապահություն, տեղեկատվություն և այլն) համար օրենքի նախագծում նախանշված են հաշմանդամություն ունեցող անձանց ներառումն ապահովող նորմեր և պահանջներ:
15. Սակայն միայն իրավական հիմքի ամրագրումը դեռևս բավարար չէ նպատակները լիարժեք իրագործելու համար: Առավել անհրաժեշտ է սահմանել նաև թիրախային ուղղություններն իրականացնելուն ուղղված կոնկրետ միջոցառումներ ու ծրագրեր:
16. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառումն ապահովելու համար ներդաշնակ, համապարփակ, նպատակային, շարունակական և արդյունավետ քաղաքականություն իրականացնելու տեսանկյունից կարևոր նախապայման է համալիր ծրագրի առկայությունը, որտեղ ներառված են բոլոր ոլորտներում իրականացվող իրավական և գործնական բնույթի միջոցառումներ, որոնք բխում են Կոնվենցիայի դրույթներից ու սկզբունքներից:
17. Հայաստանի Հանրապետությունում 2016 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ հաշվառված է 200 177 հաշմանդամություն ունեցող անձ, որը կազմում է բնակչության 6,7%:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց թվի աճի միտումներ նկատվում են նաև Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչն ակներև է ստորև ներկայացվող պատկերում:
Պատկեր 1
--------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - պատկերը չի բերվում
18. 2016 թվականի հունիսի 30-ի դրությամբ հանրապետությունում հաշվառված է 202 839 անձ, որի վիճակագրական բաշխվածությունը ներկայացվում է ստորև`
Պատկեր 2 Պատկեր 3
--------------------------------------
ԻՐՏԵԿ - պատկերները չեն բերվում
19. Գործող օրենսդրության համաձայն հաշմանդամությունը սահմանվում է բժշկասոցիալական փորձաքննության արդյունքում, որն իրականացվում է բժշկասոցիալական փորձաքննության ոլորտում իրավասու պետական մարմնի կողմից: Անձին սահմանվում է հաշմանդամության 1-ին կամ 2-րդ կամ 3-րդ խումբ կամ «հաշմանդամ երեխա»:
20. Բժշկասոցիալական փորձաքննության գործընթացի կարևոր բաղկացուցիչ մասն է վերականգնողական անհատական ծրագրի (այսուհետ` ՎԱԾ) մշակումը, որի համաձայն իրականացվում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց բժշկական, մասնագիտական և սոցիալական վերականգնումը: Հանրապետությունում սակավաթիվ են վերականգնողական, այդ թվում ցերեկային կենտրոնները, թույլ են վերականգնողական ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների համագործակցության մեխանիզմները, չկա համապարփակ տեղեկատվություն վերականգնումն իրականացնող կազմակերպությունների գործունեության, տեղակայման և այլ տվյալների մասին: Ներկայումս աշխատանքներ են տարվում սոցիալական ծառայությունների քարտեզագրման և ԱՀԿ ֆունկցիաների միջազգային դասակարգման (այսուհետ` ՖՄԴ) վրա հիմնված` անձի կարիքների բազմակողմանի գնահատման հիման վրա ՎԱԾ-ի մշակման ուղղությամբ:
21. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում ՀՀ օրենսդրությամբ ամրագրված են հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների լուծման ուղղություններ և միջոցներ, սահմանված են որոշակի երաշխիքներ:
22. Հասարակական կյանքում լիարժեք մասնակցություն ապահովելու նպատակով` ամենամյա պետական նպատակային ծրագրերի շրջանակներում հաշմանդամություն ունեցող անձանց անվճար տրամադրվում են պրոթեզաօրթոպեդիկ և վերականգնողական պարագաներ (տարեկան 12000-13000 պարագա), այդ թվում` վերին և ստորին վերջույթի պրոթեզներ, օրթեզներ, սեղմիրաններ, ձայնաստեղծ սարքեր, աչքի պրոթեզներ, սայլակներ, լսողական սարքեր և այլն:
23. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության ապահովման խնդիրը սոցիալական ոլորտի արդի հիմնախնդիրներից է: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության խթանման նպատակով իրականացվում են բազմաթիվ պետական նպատակային ծրագրեր` հաշմանդամություն ունեցող անձանց մասնագիտական ուսուցման, աշխատանքային ունակությունների վերականգնման և նրանց աշխատանքի տեղավորման, աշխատատեղի հարմարեցման ուղղությամբ:
24. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության խթանման նպատակով` «Զբաղվածության մասին» ՀՀ օրենքով կազմակերպությունների համար, անկախ սեփականության ձևից, սահմանված է աշխատատեղերի պարտադիր ապահովման նորմատիվ (այսուհետ` քվոտա)` հաշմանդամություն ունեցող և տարիքային կենսաթոշակի իրավունք տվող` տարիքը չլրացած անձի աշխատանքի տեղավորման համար:
25. Այդուհանդերձ, հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության ապահովման խնդիրը մնում է ոլորտի առաջնահերթ լուծում պահանջող խնդիրներից: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց` որպես աշխատաշուկայում անմրցունակ անձանց, կայուն զբաղվածությունը խթանելու և աշխատանքային ներուժն առավել արդյունավետ իրացնելու նպատակով` անհրաժեշտ է ներդնել նոր մոտեցումներ, ընդլայնել խրախուսման մեխանիզմները: Սակավ աշխատատեղերը, աշխատանքային միջավայրի ոչ մատչելի լինելը, գործատուների և աշխատողների կարծրատիպերը, խտրական վերաբերմունքը, հատուկ տեխնոլոգիաների բացակայությունը լուրջ խոչընդոտ են հարցի լիարժեք կարգավորման համար: Մյուս կողմից, կրթության ոլորտում առկա խնդիրների պատճառով քիչ է համապատասխան մասնագիտացում կամ որակավորում ունեցող հաշմանդամություն ունեցող անձանց թիվը:
26. Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում արմատական բարեփոխում է հանրապետությունում ինտեգրված սոցիալական ծառայությունների համակարգի ձևավորումը: Այս համակարգի շրջանակներում հաշմանդամություն ունեցող անձինք, որպես սոցիալապես խոցելի խումբ, հնարավորություն ունեն մեկ վայրում, իրենց կարիքներին համապատասխան ստանալու անհրաժեշտ ծառայություն կամ կազմակերպվի դրանց մատուցումը:
27. Առողջապահության ոլորտում հաշմանդամություն ունեցող անձանց պետական բյուջեի միջոցների հաշվին երաշխավորվում է որակյալ անվճար կամ արտոնյալ պայմաններով բժշկական օգնություն և սպասարկում:
28. 1-ին և 2-րդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձինք և «հաշմանդամ երեխա» կարգավիճակ ունեցող անձինք իրավունք ունեն ստանալու անվճար դեղեր, իսկ 3-րդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձինք` 50 տոկոս զեղչով: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց բժշկական վերականգնումը առողջարաններում իրականացնելու համար տրամադրվում են առողջարանային վերականգնողական բուժման ուղեգրեր:
29. Սակայն պետական պատվերի շրջանակներում բուժվելու համար գոյանում են հերթեր, հատկապես լաբորատոր-ախտորոշիչ հետազոտությունների համար, իսկ նորագույն և թանկարժեք տեխնոլոգիաներով մատուցվող բժշկական օգնությունը և սպասարկումը տրամադրվում է վճարովի հիմունքներով, բացառությամբ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված դեպքերի, բուժանձնակազմում չկան հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ աշխատելու առանձնահատուկ հմտությունների (այդ թվում` հաղորդակցման) տիրապետող մասնագետներ, բժշկական հաստատությունները մեծամասամբ մատչելի չեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց մուտքի և տեղաշարժման համար, եթե կան հարմարեցումներ, ապա դրանք հիմնականում ավարտվում են միայն թեքահարթակների կառուցմամբ, սանհանգույցները նույնպես հարմարեցված չեն: Սահմանափակ է նաև առողջարանային վերականգնողական բուժման համար հատկացվող ուղեգրերի, ինչպես նաև հարմարեցված առողջարանների քանակը:
30. Կրթության ոլորտում ևս իրականացվում են օրենսդրական բարեփոխումներ` ապահովելու հաշմանդամություն ունեցող անձանց կրթության իրավունքը: Հայաստանի Հանրապետության հանրակրթության ոլորտի մի շարք ուսումնական հաստատություններում ներդրված է ներառական կրթությունը: Համաձայն 2014թ. դեկտեմբերի 1-ին «Հանրակրթության մասին օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի դրույթների, մինչև 2025 թվականը ՀՀ բոլոր հանրակրթական դպրոցներում կներդրվի ներառական կրթության համակարգը, իսկ հատուկ դպրոցները կվերակազմավորվեն մանկավարժահոգեբանական աջակցության կենտրոնների:
31. 2015-2016 թթ. ուստարում ներառական կրթություն իրականացնող 203 հանրակրթական դպրոցներում սովորում են 4706 կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաներ: Երեխաների կրթության առանձնահատուկ պայմանների գնահատման հիմքում դրված են ԱՀԿ ՖՄԴ սկզբունքները:
32. Կրթության ոլորտում շարունակում է առաջնահերթ կարգավորման խնդիր մնալ ուսումնական հաստատությունների ֆիզիկական և բովանդակային մատչելիությունը. ուսումնական հաստատությունները հիմնականում մատչելի չեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց ազատ տեղաշարժման համար, ուսումնական ծրագրերը պետք է մշակվեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց առանձնահատուկ կրթական կարիքներին համապատասխան, մանկավարժների գերակշիռ մասը վերապատրաստված չէ, չունեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ աշխատելու հմտություններ և գիտելիքներ, ունեն կարծրատիպեր խնդիրներ ունեցող անձանց հանդեպ, հաճախ դրսևորվում է խտրական վերաբերմունք, դրանով հանդերձ, նրանք չեն կարողանում աշակերտների մեջ սերմանել ճիշտ վերաբերմունք այդ անձանց հանդեպ:
33. Հատկապես խնդրահարույց է հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կրթության կազմակերպումը նախադպրոցական կրթական հաստատություններում: Չնայած Երևանի բոլոր մանկապարտեզներում կառուցվել են թեքահարթակներ, այնուամենայնիվ դա բավարար չէ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների լիարժեք ներառման համար: Վերոնշյալ խնդիրներին պետք է հավելել նաև ներառական մանկապարտեզների սակավ քանակը: 2011 թվականից մինչ այսօր Երևանում կազմավորվել և գործում է 8 ներառական մանկապարտեզ:
34. Տրանսպորտի ոլորտում վերջին տարիներին իրականացվում են օրենսդրական բարեփոխումներ` Կոնվենցիայի պահանջներից ելնելով: Մասնավորապես, փոխադրումներ իրականացնող կազմակերպությունների և անհատ ձեռնարկատերերի ընտրության մրցույթի անցկացման կարգում, որպես մրցութային պայման, ամրագրվել է հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար հարմարեցված տրանսպորտային միջոցների նվազագույն քանակի ամրագրումը: Երևանի զարգացման ծրագրերին համապատասխան իրականացվում են միջոցառումներ` Երևանը մատչելի դարձնելու ուղղությամբ: Սակայն այս գործընթացը չպետք է սահմանափակվի միայն Երևանով:
35. Քաղաքաշինության ոլորտում իրականացվող աշխատանքները ևս ընդգրկում են ինչպես իրավական, այնպես էլ գործնական միջոցառումների շրջանակը: Մասնավորապես, մատչելիության ապահովման վերաբերյալ դրույթներ են սահմանված «Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքում, ՀՀ կառավարության 2006 թվականի փետրվարի 16-ի N 392-Ն որոշման մեջ: Այնուամենայնիվ, այսօր կառուցվող կամ հիմնանորոգվող շենքերի մեծ մասը, ըստ էության, հարմարեցված չեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար: Կարիք կա խստացնելու կամ վերանայելու վերահսկողության մեխանիզմները:
36. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների կարգավորման գործընթացում իր յուրահատուկ և կարևոր դերակատարումն ունի Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովը: Վերջինիս կազմում ընդգրկված են պետական և ոչ պետական մարմինների ներկայացուցիչներ հավասար մասնակցային հիմունքներով, և օրինակելի է տարբեր գերատեսչությունների և կազմակերպությունների փոխհամաձայնեցված և համակարգված գործունեություն իրականացնելու առումով: Հանձնաժողովի նիստերի ընթացքում պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հասարակական կազմակերպությունների և զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ քննարկվում են հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների իրացմանն ուղղված հարցեր, որոնք իրենց կարգավորումն են ստանում տարբեր գերատեսչությունների և ոչ պետական կառույցների համատեղ որոշումների և ձեռնարկված քայլերի միջոցով:
37. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովի` ՀՀ վարչապետի մասնակցությամբ կայացած նիստի արդյունքներից է 2016 թվականը հաշմանդամություն ունեցող անձանց հավասար հնարավորությունների տարի հռչակելու գաղափարը, որը նոր խթան է հաշմանդամություն ունեցող անձանց խնդիրները լսելի դարձնելու, հաշմանդամություն ունեցող անձանց կենսագործունեության բոլոր ոլորտներում հավասար պայմանների ապահովմանն և նրանց իրավունքների իրացմանն ուղղված միջոցառումների իրականացման ուղղությամբ:
38. Հանրապետությունում հաշմանդամության ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների շարքում գերակա խնդիր է հաշմանդամության սահմանման գործընթացի վերանայումը: ՀՀ կառավարության 2014թ. հունվարի 9-ին թիվ 1 արձանագրային որոշման համաձայն նախատեսվում է վերանայել հաշմանդամության սահմանման չափորոշիչները և ներդնել անձի կարիքների և կարողությունների բազմակողմանի գնահատման վրա հիմնված նոր մոդել:
39. Նոր մոդելի ներդրման ուղղությամբ իրականացվել և շարունակվում են իրականացվել լայնածավալ աշխատանքներ` մշակվել են գործիքներ, որոնք հնարավորություն կտան հավաստի տեղեկատվություն ստանալ անձի ֆունկցիոնալության մասին և գնահատել այն ծառայությունների ու աջակցության փաթեթը, որն անհրաժեշտ է անձի լիարժեք կամ առավելագույն ֆունկցիոնալությունն ապահովելու համար:
40. ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարի 2014 թվականի դեկտեմբերի 19-ի N 1139-Ն հրամանով «Ֆունկցիոնալության, հաշմանդամության և առողջության դասակարգիչը» հաստատվել է որպես ազգային ստանդարտ և կարող է կիրառվել որպես հաշմանդամության սահմանման, հաշմանդամության ոլորտում քաղաքականության մշակման, հետազոտությունների իրականացման և միջամտությունների պլանավորման միասնական գործիք:
41. Թերևս, հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար հավասար հնարավորություններ և հավասար ու մատչելի պայմաններ ապահովելու կարևորագույն գրավականը միջոլորտային միասնական և համակարգված քաղաքականություն իրականացնելն է, սակայն առավել կարևոր է իրականացվող գործողությունների ենթատեքստում հաշմանդամություն ունեցող անձինք դիտարկվեն ոչ միայն որևէ ծառայություն ստացողներ, այլև լիիրավ պարտավորություններ և լիազորություններ ունեցող քաղաքացիներ:
IV. Համալիր ծրագրի մշտադիտարկումը և գնահատումը
42. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման 2017-2021 թվականների համալիր ծրագրի մշտադիտարկումը և գնահատումը իրականացվում է միջգերատեսչական խմբի կողմից:
43. Միջգերատեսչական խումբը ձևավորվում է ՀՀ նախարարությունների, Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի, ինչպես նաև հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող հասարակական և այլ շահագրգիռ կազմակերպությունների ներկայացուցիչներից: Միջգերատեսչական խմբի անդամների թիվը չպետք է գերազանցի 10-ը: Միջգերատեսչական խմբի կազմը հաստատվում է սույն որոշումն ուժի մեջ մտնելուց հետո 4-ամսյա ժամկետում` ՀՀ վարչապետի 2008թ. փետրվարի 25-ի N 98-Ն որոշմամբ ստեղծված Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովի կողմից (այսուհետ` հանձնաժողով): Միջգերատեսչական խումբը երկամսյա ժամկետում մշակում է սույն որոշման N 2 հավելվածով հաստատված միջոցառումների կատարման մշտադիտարկման ձևաչափը:
44. Սույն որոշման N 2 հավելվածով հաստատված միջոցառումների կատարման, ինչպես նաև համալրի ծրագրի V բաժնում նախանշված ակնկալվող ամփոփ արդյունքների ապահովման ընթացքի վերաբերյալ` այդ միջոցառումների պատասխանատու կատարող պետական մարմինները, համաձայն սույն որոշման 2-րդ կետի 2-րդ ենթակետի, ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն (այսուհետ` նախարարություն) են ներկայացնում տեղեկություններ, որոնք ամփոփվում են նախարարության կողմից և 15-օրյա ժամկետում ուղարկվում միջգերատեսչական խմբին:
45. Համալիր ծրագրի մշտադիտարկումն իրականացվում է` սույն որոշման N 2 հավելվածով հաստատված միջոցառումների կատարման և համալրի ծրագրի V բաժնում նախանշված ակնկալվող ամփոփ արդյունքների ապահովման ընթացքի վերաբերյալ տեղեկությունների, ինչպես նաև միջգերատեսչական խմբի կողմից կատարվող ուսումնասիրությունների արդյունքներով:
46. Միջգերատեսչական խումբը, նախորդ տարվա մշտադիտարկման և ուսումնասիրությունների արդյունքների հիման վրա կազմում է հաշվետվություն, ինչպես նաև մշակում առաջարկություններ և ներկայացնում հանձնաժողովի` յուրաքանչյուր տարվա 2-րդ հերթական նիստի քննարկմանը: Հանձնաժողովը քննարկում է հաշվետվությունը և ներկայացնում իր դիրքորոշումը և/կամ առաջարկություններ միջոցառումների պատասխանատու կատարող պետական մարմիններին:
47. Համալիր ծրագրի գնահատումն իրականացնելու նպատակով` համալիր ծրագրի ավարտից հետո միջգերատեսչական խումբը ամփոփում է տարեկան մշտադիտարկման արդյունքները, հանձնաժողովի կողմից տրված առաջարկությունները և կազմում ամփոփ հաշվետվություն: Հանձնաժողովը քննարկում է ամփոփ հաշվետվությունը և իր առաջարկությունների հետ միասին այն տրամադրում է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն: Վերջինս այն համաձայն սույն որոշման 3-րդ կետի 3-րդ ենթակետի ներկայացնում ՀՀ կառավարություն:
V. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառումն ապահովող
հիմնական ուղղությունները և ակնկալվող ամփոփ արդյունքները
Ծրագրի իրականացման արդյունքում ակնկալվող ցուցանիշները` ըստ հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման հիմնական ուղղությունների.
._________________________________________________________________________.
| |Հիմնական |Թիրախային ցուցանիշներ|Ակնկալվող ցուցանիշ |
| |ուղղությունները | |____________________________|
| | | |Ցուցանիշ |Տարի |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|1. |Ազգային |Հաշմանդամություն |Իրավական դաշտն |2021 թ.|
| |օրենսդրության |ունեցող անձանց |ապահովված է | |
| |համապատասխանեցում|իրավունքների | | |
| |ՄԱԿ-ի |պաշտպանությանն ու | | |
| |«Հաշմանդամություն|սոցիալական | | |
| |ունեցող անձանց |ներառմանն ուղղված | | |
| |իրավունքների |իրավական դաշտի | | |
| |մասին» |ապահովում (գործող | | |
| |կոնվենցիայի |իրավական ակտերում | | |
| |պահանջներին |փոփոխություններ | | |
| | |կամ նոր իրավական | | |
| | |ակտերի ընդունում) | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Բոլոր ոլորտների |Հաշմանդամություն |2021 թ.|
| | |զարգացման ծրագրերում |ունեցող անձանց | |
| | |հաշմանդամություն |սոցիալական | |
| | |ունեցող անձանց |ներառումն ապահովող | |
| | |սոցիալական ներառումն |դրույթները | |
| | |ապահովող |ներառված են | |
| | |միջոցառումների |ռազմավարական | |
| | |մշակում և |ծրագրերում | |
| | |իրականացում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հաշմանդամության |Հաշմանդամության |2021 թ.|
| | |գնահատման սոցիալական |գնահատման սոցիալական| |
| | |մոդելի ներդրմանն |մոդելը ներդրված է | |
| | |ուղղված իրավական | | |
| | |հենքի ստեղծում | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|2. |Մատչելիություն | | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|2.1.|Քաղաքաշինական |Քաղաքաշինական |Քաղաքաշինական |2017 թ.|
| |անարգել միջավայր |նորմերի վերանայում |նորմերը վերանայված | |
| | |(մշակում) և |են | |
| | |հաստատում` միջազգային| | |
| | |առաջադեմ պահանջներին | | |
| | |համապատասխան | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Շենքերի ու |Շենքերի ու |2021 թ.|
| | |շինությունների |շինությունների | |
| | |կառուցում և |կառուցման և | |
| | |շահագործում |շահագործման ժամանակ | |
| | |միջազգային առաջադեմ |միջազգային առաջադեմ | |
| | |պահանջներին |պահանջները հաշվի | |
| | |համապատասխան |առնված են | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հասարակական |Հանրապետությունում |2021 թ.|
| | |նշանակության շենքերի |գործող հասարակական | |
| | |ու շինությունների |նշանակության | |
| | |մատչելիության |շենքերի ու | |
| | |գնահատում և ըստ |շինությունների | |
| | |այդմ, խելամիտ |առնվազն 25% | |
| | |հարմարեցումների |հարմարեցում | |
| | |իրականացում |հաշմանդամություն | |
| | | |ունեցող անձանց | |
| | | |համար | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|2.2.|Տրանսպորտի և |Մատչելի տրանսպորտով |Հանրապետություն |2021 թ.|
| |ճանապարհային |ապահովում, |ներկրվող | |
| |երթևեկության |մասնավորապես` |տրանսպորտային | |
| |մատչելիություն |միջքաղաքային, |միջոցների առնվազն | |
| | |ներքաղաքային |30%-ը մատչելի է, | |
| | |կանոնավոր |կանոնավոր | |
| | |ուղևորափոխադրումներ |ուղևորափոխադրում- | |
| | |իրականացնող |ներում ներգրավված | |
| | |տրանսպորտային |տրանսպորտային | |
| | |միջոցների |միջոցների առնվազն | |
| | |մատչելիության |25%-ը վերազինվել | |
| | |ապահովում |են հատուկ | |
| | | |սարքավորումներով | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Մայթերի, կանգառների, |Առնվազն 50%-ը |2021 թ.|
| | |ավտոկայանատեղերի, |հարմարեցված է | |
| | |ավտոկայանների, | | |
| | |ավտոկայարանների | | |
| | |հարմարեցում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հատուկ ձայնային |Առնվազն 50%-ը |2021 թ.|
| | |ազդանշանների |հարմարեցված է | |
| | |տեղադրում | | |
| | |լուսացույցների վրա | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|2.3.|Տեղեկատվության |Տեղեկատվության և |Ստանդարտ կանոնները |2017- |
| |մատչելիություն |հաղորդակցության |մշակված և |2018թթ.|
| | |տեխնոլոգիաների |հաստատված են | |
| | |մատչելիության | | |
| | |ստանդարտ կանոնների | | |
| | |մշակում և | | |
| | |ընդունում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Տեղեկատվության և |Տեղեկատվության և | |
| | |հաղորդակցության |հաղորդակցության | |
| | |տեխնոլոգիաների և |տեխնոլոգիաներն ու | |
| | |համակարգերի |համակարգերը | |
| | |նախագծում, մշակում, |մատչելի են | |
| | |արտադրություն և |հաշմանդամություն | |
| | |շահագործում` |ունեցող անձանց | |
| | |տեղեկատվության և |համար | |
| | |հաղորդակցության | | |
| | |տեխնոլոգիաների | | |
| | |մատչելիության | | |
| | |հաստատված ստանդարտ | | |
| | |կանոնների | | |
| | |համապատասխան | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հեռուստատեսությամբ |Եթեր արձակվող |2021 թ.|
| | |եթեր արձակվող |հեռուստահաղորդում- | |
| | |հեռուստահաղորդումների|ների առնվազն 25%-ը | |
| | |մատչելիության |ապահովված է սուրդո- | |
| | |ապահովում |թարգմանությամբ | |
| | | |և/կամ հայերեն | |
| | | |լուսագրով | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Էլեկտրոնային կայք |ՀՀ պետական բյուջեի |2021 թ.|
| | |էջերի հասանելիության |միջոցներով | |
| | |ապահովում |շահագործվող | |
| | |հաշմանդամություն |կայքէջերի | |
| | |ունեցող անձանց համար |հասանելիություն/ | |
| | | |մատչելիությունն | |
| | | |ապահովված է | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|3. |Կրթություն |Հանրակրթական |Հանրապետության |2021 թ.|
| | |դպրոցներում |հանրակրթական | |
| | |համընդհանուր |դպրոցների 90%-ում | |
| | |ներառական կրթության |ներդրված է ներառական| |
| | |համակարգի ներդրում |կրթության համակարգը | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |ՈՒսումնական |Հանրապետության |2021 թ.|
| | |հաստատությունների |ուսումնական | |
| | |շենքային պայմանների |հաստատությունների | |
| | |մատչելիության |շենքերն ու | |
| | |ապահովում |շինությունները | |
| | | |մատչելի են | |
| | | |հաշմանդամություն | |
| | | |ունեցող անձանց համար| |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Կրթական |ՈՒսումնական ծրագրերը|2021 թ.|
| | |հաստատություններում |մշակված են` հաշվի | |
| | |հաշմանդամություն |առնելով | |
| | |ունեցող անձանց |հաշմանդամություն | |
| | |կրթության |ունեցող անձանց | |
| | |առանձնահատուկ |գնահատված կրթական | |
| | |պայմանների կարիքներին|կարիքները | |
| | |համապատասխան | | |
| | |ուսումնական ծրագրերի | | |
| | |հարմարեցում և | | |
| | |իրականացում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Կրթական |Մասնագետները |2018- |
| | |հաստատությունների |վերապատրաստված են |2021թթ.|
| | |աշխատակիցների | | |
| | |վերապատրաստում | | |
| | |ներառական կրթության | | |
| | |հարցերի վերաբերյալ | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Մանկապարտեզներում |Երևան քաղաքի |2020- |
| | |ներառական կրթության |վարչական |2021թթ.|
| | |ներդրում |շրջաններում առնվազն | |
| | | |2-3-ական | |
| | | |մանկապարտեզի | |
| | | |առկայություն, | |
| | | |մարզերի | |
| | | |մանկապարտեզներում | |
| | | |ներառական կրթության | |
| | | |ներդրում | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Բոլոր մարզերում |Երեխայի կրթության |2021 թ.|
| | |առնվազն մեկական |առանձնահատուկ | |
| | |մանկավարժահոգեբանական|կարիքի գնահատման | |
| | |աջակցության կենտրոնի |մանկավարժահոգեբա- | |
| | |առկայություն, |նական աջակցության | |
| | |մանկավարժահոգեբանական|11 կենտրոնների | |
| | |աջակցության |առկայություն | |
| | |տրամադրում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Կրթական |Կրթական |2021 թ.|
| | |հաստատություններում |հաստատությունները | |
| | |համապատասխան |համապատասխան | |
| | |մասնագետներով |մասնագետներով | |
| | |համալրում |համալրված են | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հաշմանդամություն |Բարձրագույն, |2021 թ.|
| | |ունեցող անձանց համար |նախնական և միջին | |
| | |բարձրագույն, նախնական|մասնագիտական | |
| | |և միջին մասնագիտական|ուսումնական | |
| | |ուսումնական |հաստատություններում | |
| | |հաստատություններում |հաշմանդամություն | |
| | |արտոնյալ պայմաններով |ունեցող անձանց | |
| | |կրթության |ուսուցման մատչելի | |
| | |կազմակերպում |պայմանների ապահովում| |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|4. |Զբաղվածություն |Հաշմանդամություն |Աշխատանքային տարիքի |2021 թ.|
| | |ունեցող անձանց |հաշմանդամություն | |
| | |զբաղվածության խթանում|ունեցող անձանց 15% | |
| | | |զբաղվածություն | |
| | | |(ելակետային | |
| | | |ցուցանիշը 9%) | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Քվոտայի ներդրման |Քվոտայի արդյունքները|2018- |
| | |գործընթացի |վերլուծված են, |2021թթ.|
| | |արդյունավետության |տրված են | |
| | |բարձրացում |համապատասխան | |
| | | |առաջարկություններ | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հաշմանդամություն |Աշխատատեղերի |2021թ. |
| | |ունեցող անձանց |մատչելիության | |
| | |զբաղվածության |ապահովում | |
| | |խթանմանն ուղղված նոր | | |
| | |մոտեցումների ներդրում| | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|5. |Մասնակցություն |Շահագործված |Հանրապետության |2017- |
| |մարզական և |մշակութային |մշակութային և |2021թթ.|
| |մշակութային |(թանգարաններ, |մարզական | |
| |կյանքին, ժամանց |գրադարաններ, |նշանակություն | |
| |հանգիստ և |թատրոններ, |ունեցող շենքերը և | |
| |զբոսաշրջություն |կինոթատրոններ, |շինությունները | |
| | |պատմամշակութային |հարմարեցված են | |
| | |հուշարձաններ և այլ) | | |
| | |և մարզական | | |
| | |նշանակություն | | |
| | |ունեցող | | |
| | |(մարզադպրոցների, | | |
| | |մարզադահլիճների, | | |
| | |մարզասրահների, | | |
| | |բակային | | |
| | |խաղահրապարակների և | | |
| | |այլ) շենքերի և | | |
| | |շինությունների | | |
| | |հարմարեցում | | |
| | |հաշմանդամություն | | |
| | |ունեցող անձանց | | |
| | |համար, ինչպես նաև | | |
| | |համապատասխան | | |
| | |գույքով ապահովում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հյուրանոցների, |Հյուրանոցները, |2018- |
| | |առողջարանների, |առողջարանները, |2021թթ.|
| | |հանգստյան տների |հանգստյան տները | |
| | |հարմարեցում |հարմարեցված են | |
| | |հաշմանդամություն | | |
| | |ունեցող անձանց համար | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Մշակութային |Հանրապետության |2021 թ.|
| | |նշանակության |մշակութային | |
| | |շենքերում և |նշանակություն | |
| | |շինություններում |ունեցող շենքերում | |
| | |հաշմանդամություն |և շինություններում | |
| | |ունեցող անձանց համար |տրամադրվող | |
| | |մատչելի ձևաչափով |տեղեկատվությունը | |
| | |տեղեկատվության և |մատչելի է | |
| | |ծառայությունների | | |
| | |տրամադրման ապահովում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հաշմանդամություն |Ապահովված է |2017- |
| | |ունեցող անձանց |հաշմանդամություն |2021թթ.|
| | |մասնակցության |ունեցող անձանց | |
| | |խթանում մշակութային, |մասնակցությունը | |
| | |մարզական-մասսայական |մշակութային, | |
| | |ծրագրերում |սպորտային ծրագրերում| |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Բոլոր մակարդակներում |Յուրաքանչյուր |2017- |
| | |անցկացվող մարզական |միջոցառմանը առնվազն |2021թթ.|
| | |միջոցառումներին` |1-ական | |
| | |պարալիմպիկ, |հաշմանդամություն | |
| | |սուրդլիմպիկ, մտավոր |ունեցող անձի | |
| | |խնդիրներով |մասնակցության | |
| | |հաշմանդամություն |ապահովում | |
| | |ունեցող անձանց համար | | |
| | |«Հատուկ | | |
| | |օլիմպիադաների» | | |
| | |խաղերին, աշխարհի ու | | |
| | |Եվրոպայի | | |
| | |առաջնություններին և | | |
| | |այլ միջազգային | | |
| | |մրցաշարերին | | |
| | |հաշմանդամություն | | |
| | |ունեցող անձանց | | |
| | |մասնակցության | | |
| | |ապահովում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հաշմանդամային սպորտի |Մասնագետները |2021 թ.|
| | |բնագավառում |վերապատրաստված են | |
| | |համապատասխան | | |
| | |մասնագետների | | |
| | |(մարզիչների) | | |
| | |վերապատրաստում | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|6. |Առողջություն, |Հաշմանդամություն |Հաշմանդամություն |2017- |
| |բուժում և |ունեցող անձանց |ունեցող անձանց |2021թթ.|
| |վերականգնում |բժշկական օգնությանն |բժշկական օգնության | |
| | |և սպասարկմանը, |և սպասարկման | |
| | |ինչպես նաև |ապահովում | |
| | |վերականգնմանն | | |
| | |ուղղված ծրագրերի | | |
| | |իրականացում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Հաշմանդամություն |Անվճար կամ արտոնյալ |2020- |
| | |ունեցող անձանց անվճար|պայմաններով դեղերը |2021թթ.|
| | |կամ արտոնյալ |պատշաճ ձևով | |
| | |պայմաններով դեղերով |տրամադրվում են | |
| | |ապահովում | | |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Բժշկական |Հանրապետության |2021 թ.|
| | |հաստատությունների |բժշկական | |
| | |շենքային պայմանների |հաստատությունների | |
| | |մատչելիության |շենքերը ու | |
| | |ապահովում |շինությունները | |
| | |հաշմանդամություն |հարմարեցված են | |
| | |ունեցող անձանց համար |հաշմանդամություն | |
| | | |ունեցող անձանց համար| |
| | |_____________________|____________________|_______|
| | |Բուժանձնակազմի |Բուժանձնակազմը |2021 թ.|
| | |վերապատրաստում |վերապատրաստված է | |
| | |հաշմանդամություն | | |
| | |ունեցող անձանց հետ | | |
| | |աշխատելու | | |
| | |հմտություններ | | |
| | |ապահովելու համար | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|7. |Մասնակցությունը |Հաշմանդամություն |Ընտրատեղամասերի |2017- |
| |քաղաքական ու |ունեցող անձանց |տեղակայման շենքերը, |2021թթ.|
| |հասարակական |մյուսների հետ հավասար|հարմարեցված են, | |
| |կյանքում |հիմունքներով լիարժեք |հաշմանդամություն | |
| | |մասնակցության |ունեցող անձանց համար| |
| | |ապահովում` ընտրելու |ընտրության | |
| | |և ընտրվելու |գործընթացի հետ | |
| | |գործընթացում, |առնչվող նյութերը | |
| | |ընտրատեղամասերի |մատչելի են | |
| | |տեղակայման շենքերի | | |
| | |մատչելիության | | |
| | |ապահովում, | | |
| | |հաշմանդամություն | | |
| | |ունեցող անձանց համար | | |
| | |ընտրության | | |
| | |գործընթացի հետ | | |
| | |առնչվող նյութերի` | | |
| | |մատչելի ձևաչափով | | |
| | |ապահովում | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|8. |Իրազեկվածության |Հաշմանդամություն |Հասարակությունը |2017- |
| |բարձրացում |ունեցող անձանց |իրազեկված է |2021թթ.|
| | |սոցիալական ներառման |հաշմանդամություն | |
| | |ուղղված ծրագրերի, |ունեցող անձանց | |
| | |միջոցառումների, |հիմնախնդիրներին և | |
| | |ծառայությունների, |իրականացվող | |
| | |ինչպես նաև |բարեփոխումներին, | |
| | |հաշմանդամություն |նրանց ներառմանն | |
| | |ունեցող անձանց |ուղղված ծրագրերին, | |
| | |հիմնախնդիրների և |միջոցառումներին, | |
| | |իրականացվող |ծառայություններին | |
| | |բարեփոխումների մասին | | |
| | |տեղեկատվության | | |
| | |պարբերաբար | | |
| | |հրապարակումներ, | | |
| | |տեղեկատվական նյութերի| | |
| | |տպագրություն, | | |
| | |դասընթացների, | | |
| | |վերապատրաստումների, | | |
| | |համաժողովների | | |
| | |կազմակերպում | | |
|____|_________________|_____________________|____________________|_______|
|5.6. |Պետական |2017- |ՀՀ սպորտի և |ՀՀ պետական |Հաշմանդամային |
| |աջակցություն |2021 թթ.|երիտասարդու-|բյուջե |սպորտի խթանման |
| |հաշմանդամային | |թյան հարցերի| |հարցում |
| |սպորտով զբաղվող | |նախարարու- | |պետական և ոչ |
| |հասարակական | |թյուն, | |պետական |
| |կազմակերպություն-| |հաշմանդամա- | |մարմինների |
| |ներին | |յին սպորտով | |համագործակցու- |
| | | |զբաղվող | |թյան |
| | | |ՀԿ-ներ | |ամրապնդում, |
| | | |(համաձայնու-| |հաշմանդամային |
| | | |թյամբ) | |սպորտի |
| | | | | |զարգացում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.7. |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ սպորտի և |Ֆինանսա- |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող երեխաների|2021 թթ.|երիտասարդու-|վորում չի |թյուն ունեցող |
| |և երիտասարդների | |թյան հարցերի|պահանջում |երեխաների և |
| |մասնակցությամբ | |նախարարու- | |երիտասարդների |
| |մարզական- | |թյուն | |շրջանում |
| |առողջարարական | | | |ֆիզիկական |
| |միջոցառումների | |Շահագրգիռ | |կուլտուրայի |
| |անցկացում | |ՀԿ-ներ | |և սպորտի |
| | | |(համաձայնու-| |կարևորության, |
| | | |թյամբ) | |առողջ |
| | | | | |ապրելակերպի |
| | | | | |գաղափարի |
| | | | | |քարոզում, |
| | | | | |հավասար |
| | | | | |հիմունքներով |
| | | | | |հասարակության |
| | | | | |կյանքին լիարժեք|
| | | | | |ու արդյունավետ |
| | | | | |մասնակցության |
| | | | | |նպաստում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.8. |Ֆուտբոլի մրցաշար`|2017- |Երևանի |Երևան |Հաշմանդամու- |
| |հաշմանդամություն |2021 թթ.|քաղաքապետա- |համայնքի |թյուն ունեցող |
| |ունեցող երեխաների| |րան |բյուջե |երեխաների |
| |մասնակցությամբ | |(համաձայնու-| |ներառում |
| | | |թյամբ) | |սպորտային կյանք|
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.9. |Երևան քաղաքի |2017- |Երևանի |Երևան |Հաշմանդամու- |
| |սպարտակիադայի |2021 թթ.|քաղաքապետա- |համայնքի |թյուն |
| |կազմակերպում | |րան |բյուջե |ունեցող անձանց |
| |հաշմանդամություն | |(համաձայնու-| |ներառում |
| |ունեցող անձանց | |թյամբ) | |հասարակություն`|
| |մասնակցությամբ` | | | |սպորտի միջոցով |
| |ըստ տարիքային | | | | |
| |խմբերի | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.10.|Թանգարաններում, |2017- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |գրադարաններում |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |մշակութային | |թյուն | |անձանց |
| |միջոցառումների, | |Երևանի | |մշակութային |
| |ինտերակտիվ | |քաղաքապետա- | |կյանքին ակտիվ |
| |էքսկուրսիաների, | |րան | |մասնակցության |
| |խաղերի, կրթական | | | |ապահովում |
| |տեսաֆիլմերի, | |Շահագրգիռ | | |
| |ցուցադրություննե-| |ՀԿ-ներ | | |
| |րի կազմակերպում, | |(համաձայնու-| | |
| |ուսուցողական | |թյամբ) | | |
| |այցերի, | | | | |
| |գործնական | | | | |
| |ուսուցման | | | | |
| |դասընթացների, | | | | |
| |վերականգնողական | | | | |
| |և այլ ծրագրերի | | | | |
| |իրականացում | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.11.|Թանգարաններում |2017- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Տեսողության |
| |տեսողության |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |խնդիրներով |
| |խնդիրներով | |թյուն |դոնոր |այցելուների |
| |այցելուների համար| | |կազմակեր- |համար |
| |աուդիոգիդ | | |պություններ|արգելոց- |
| |ծառայության | | | |թանգարանների |
| |մատուցում | | | |տարածքներում |
| | | | | |աուդիոգիդ |
| | | | | |ծառայության |
| | | | | |միջոցով |
| | | | | |էքսկուրսիաներ |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.12.|Թատրոններում |2018- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |լսողության |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |խնդիրներ ունեցող | |թյուն |Դոնոր |անձանց |
| |անձանց համար | | |կազմակեր- |մշակութային |
| |սուրդո | | |պություններ|կյանքին |
| |ծառայության | | | |մասնակցության |
| |ներդրում | | | |ապահովում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.13.|Մանկապատանեկան |2018 թ. |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ներառական |2020 թ. |նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |հանրապետական |(կիրակա-|թյուն | |երեխաների ու |
| |փառատոների |նացվի 2 | | |պատանիների |
| |իրականացում |տարին | | |ստեղծագործական |
| | |մեկ | | |ներուժի |
| | |անգամ) | | |բացահայտում և |
| | | | | |խթանում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.14.|Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց և |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |նրանց հարցերով | |թյուն | |անձանց |
| |զբաղվող | | | |ստեղծագործական |
| |հասարակական | |ՀՀ մարզպետա-| |ներուժի |
| |կազմակերպություն-| |րաններ | |բացահայտում |
| |ների | | | |և խթանում |
| |ստեղծագործական | | | | |
| |ծրագրերի | | | | |
| |նպատակային | | | | |
| |աջակցություն, | | | | |
| |հաշմանդամություն | | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |թատերական | | | | |
| |գործունեության, | | | | |
| |նրանց կատարմամբ | | | | |
| |պարային, երգի և | | | | |
| |այլ համերգների | | | | |
| |կազմակերպում | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.15 |Հաշմանդամություն |2018- |ՀՀ տնտեսական|Ֆինանսա- |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|զարգացման և |վորում չի |թյուն ունեցող |
| |համար հատուկ | |ներդրումների|պահանջում |անձանց համար |
| |զբոսաշրջային | |նախարարու- | |զբոսաշրջության |
| |երթուղիների | |թյուն | |ծառայություննե-|
| |մշակում | | | |րից օգտվելու |
| | | | | |հնարավորության |
| | | | | |ապահովում |
|_____|___________________________________________________________________|
|6. |Առողջություն, բուժում և վերականգնում |
|_____|___________________________________________________________________|
|6.1 |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ առողջա- |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|պահության |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |բժշկական | |նախարարու- | |անձանց |
| |օգնությանն ու | |թյուն | |հիվանդանոցային |
| |վերականգնմանն | | | |բժշկական |
| |ուղղված ծրագրերի | | | |օգնություն և |
| |իրականացում | | | |սպասարկում, այդ|
| | | | | |թվում նաև |
| | | | | |վերականգնողական|
| | | | | |ծառայություննե-|
| | | | | |րի մատուցում, |
| | | | | |ստոմատոլոգիական|
| | | | | |բժշկական |
| | | | | |օգնություն և |
| | | | | |սպասարկում, |
| | | | | |հատուկ և |
| | | | | |դժվարամատչելի |
| | | | | |ախտորոշիչ |
| | | | | |հետազոտություն-|
| | | | | |ների |
| | | | | |իրականացում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|6.2 |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ առողջա- |ՀՀ պետական |Դեղերի |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|պահության |բյուջե |տրամադրման |
| |անվճար կամ | |նախարարու- | |գործընթացի |
| |արտոնյալ | |թյուն | |արդյունավետու- |
| |պայմաններով | | | |թյան բարձրացում|
| |դեղերի | | | |(դեղերի |
| |տրամադրում` | | | |տրամադրում անձի|
| |Հայաստանի | | | |կարիքին |
| |Հանրապետության | | | |համարժեք), |
| |օրենսդրությամբ | | | |հաշմանդամու- |
| |սահմանված կարգով | | | |թյուն ունեցող |
| | | | | |անձանց դեղերով |
| | | | | |ապահովում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|6.3. |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ աշխատանքի|Ֆինանսավո- |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|և |րում չի |թյուն ունեցող |
| |պրոթեզաօրթոպեդիկ,| |սոցիալական |պահանջում |անձանց |
| |վերականգնողական | |հարցերի նա- | |բժշկական և |
| |պարագաների և այլ| |խարարություն| |սոցիալական |
| |տեխնիկական | | | |վերականգնում, |
| |միջոցների | | | |հասարակական |
| |տրամադրման նոր | | | |կյանքին լիարժեք|
| |մոտեցումների | | | |մասնակցության |
| |մշակում | | | |ապահովում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|6.4 |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ աշխատանքի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|և |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |համար ցերեկային | |սոցիալական |դոնոր |անձանց |
| |խնամքի և | |հարցերի նա- |կազմակեր- |սոցիալական |
| |վերականգնողական | |խարարություն|պություններ|վերականգնում, |
| |կենտրոնների | | | |զբաղվածության |
| |ստեղծում | |Տեղական | |ապահովում |
| | | |ինքնակառա- | |ցերեկային |
| | | |վարման | |կենտրոններում |
| | | |մարմիններ | | |
| | | |(համաձայնու-| | |
| | | |թյամբ) | | |
| | | | | | |
| | | |Շահագրգիռ | | |
| | | |ՀԿ-ներ | | |
| | | |(համաձայնու-| | |
| | | |թյամբ) | | |
|_____|___________________________________________________________________|
|7. |Մասնակցությունը քաղաքական ու հասարակական կյանքին |
|_____|___________________________________________________________________|
|7.1. |Հաշմանդամություն |2017- |Կենտրոնական |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|ընտրական |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |համար ընտրության | |հանձնաժողով |դոնոր |անձանց |
| |գործընթացի հետ | | |կազմակեր- |ընտրական |
| |առնչվող | | |պություններ|իրավունքի |
| |նյութերի` մատչելի| | | |ապահովում |
| |ձևաչափով | | | | |
| |ապահովում | | | | |
|_____|___________________________________________________________________|
|8. |Իրազեկվածության բարձրացում |
|_____|___________________________________________________________________|
|8.1. |Հաշմանդամություն |2017- |Շահագրգիռ |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |սոցիալական | |թյուններ | |անձանց և |
| |ներառմանն ուղղված| | |դոնոր |նրանց |
| |ծրագրերի, | |ԶԼՄ-ներ |կազմակեր- |հիմնախնդիրների |
| |միջոցառումների, | |(համաձայնու-|պություններ|վերաբերյալ |
| |ծառայությունների,| |թյամբ) | |հասարակության |
| |ինչպես նաև | | | |իրազեկվածության|
| |հաշմանդամություն | |Շահագրգիռ | |բարձրացում |
| |ունեցող անձանց | |ՀԿ-ներ | | |
| |հիմնախնդիրների և | |(համաձայնու-| | |
| |իրականացվող | |թյամբ) | | |
| |բարեփոխումների | | | | |
| |մասին | | | | |
| |տեղեկությունների | | | | |
| |պարբերաբար | | | | |
| |հրապարակումներ, | | | | |
| |տեղեկատվական | | | | |
| |նյութերի | | | | |
| |տպագրություն, | | | | |
| |տարածում | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|8.2. |Դասընթացների, |2017- |Շահագրգիռ |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |վերապատրաստումնե-|2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |րի, | |թյուններ |դոնոր |անձանց և |
| |համաժողովների, | | |կազմակեր- |նրանց |
| |սեմինարների | |Շահագրգիռ |պություններ|հիմնախնդիրների |
| |կազմակերպում | |ՀԿ-ներ | |վերաբերյալ |
| | | |(համաձայնու-| |բոլոր |
| | | |թյամբ) | |գերատեսչու- |
| | | | | |թյունների |
| | | | | |մասնագետների, |
| | | | | |լրագրողների |
| | | | | |իրազեկվածության|
| | | | | |բարձրացում |
| | | | | |(տարբերակված |
| | | | | |ձևաչափով) |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|8.3 |Լավագույն |2017- |ՀՀ աշխատանքի|Դոնոր |ԶԼՄ-ների |
| |քարոզարշավի, |2021 թթ.|և |կազմակեր- |շրջանում |
| |հանրային | |սոցիալական |պություններ|Հաշմանդամու- |
| |իրազեկության, | |հարցերի նա- | |թյուն ունեցող |
| |լրատվության | |խարարություն| |անձանց և նրանց|
| |մրցանակաբաշխու- | | | |հիմնախնդիրների |
| |թյուն | | | |վերաբերյալ |
| | | | | |հասարակության |
| | | | | |իրազեկվածության|
| | | | | |բարձրացման |
| | | | | |նախաձեռնու- |
| | | | | |թյունների |
| | | | | |խթանում |
|_____|___________________________________________________________________|
|9. |Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պաշտպանություն և քաղաքացիական |
| |պաշտպանություն |
|_____|___________________________________________________________________|
|9.1. |«Հաշմանդամություն|2017- |ՀՀ արտակարգ |Ֆինանսավո- |Արտակարգ |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|իրավիճակների|րում չի |իրավիճակներում |
| |վարվելակերպի | |նախարարու- |պահանջում |հաշմանդամու- |
| |կանոններն | |թյուն |ՀՀ |թյուն ունեցող |
| |արտակարգ | | |օրենսդրու- |անձանց |
| |իրավիճակներում և | |ՀՀ կրթության|թյամբ |իրազեկվածության|
| |ռազմական դրության| |և գիտության|չարգելված |բարձրացում |
| |պայմաններում» | |նախարարու- |այլ | |
| |թեմայով | |թյուն |միջոցներ | |
| |դասընթացների | | | | |
| |կազմակերպում | |ՀՀ աշխատանքի| | |
| |հաշմանդամություն | |և | | |
| |ունեցող անձանց | |սոցիալական | | |
| |համար | |հարցերի նա- | | |
| | | |խարարություն| | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|9.2 |Արտակարգ |2017- |ՀՀ արտակարգ |Ֆինանսավո- |Հաշմանդամու- |
| |իրավիճակներում և |2021 թ. |իրավիճակների|րում չի |թյուն ունեցող |
| |ռազմական դրության| |նախարարու- |պահանջում |անձանց պաշտ- |
| |պայմաններում | |թյուն |ՀՀ |պանվածության |
| |հաշմանդամություն | |ՀՀ աշխատանքի|օրենսդրու- |ապահովման |
| |ունեցող անձանց | |և |թյամբ |բարձրացում |
| |պաշտպանվածության | |սոցիալական |չարգելված | |
| |ապահովման | |հարցերի նա- |այլ | |
| |պլանավորում | |խարարություն|միջոցներ | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|9.3. |ՀՀ արտակարգ |2018- |ՀՀ արտակարգ |Դոնոր |Հաշմանդամու- |
| |իրավիճակների |2021 թ. |իրավիճակների|կազմակեր- |թյուն ունեցող |
| |ազդարարման | |նախարարու- |պություններ|անձանց |
| |համակարգի մեջ | |թյուն | |անվտանգության |
| |հատուկ | | | |ապահովում |
| |ազդանշանների | | | |իրենց համար |
| |ներդնում | | | |մատչելի |
| |լսողության և | | | |ձևաչափով |
| |տեսողության | | | | |
| |խնդիրներ ունեցող | | | | |
| |անձանց համար | | | | |
|_____|___________________________________________________________________|
|10 |Վիճակագրությունը և տվյալների հավաքագրումը |
|_____|___________________________________________________________________|
|10.1.|Տարբեր |2017- |ՀՀ ազգային |Ֆինանսավո- |Բոլոր |
| |ոլորտներում |2021 թ. |վիճակագրական|րում չի |ոլորտներում |
| |վարվող | |ծառայություն|պահանջում |հավաքագրվող |
| |տեղեկատվական | | | |տեղեկատվու- |
| |համակարգերում | | | |թյուններում |
| |հաշմանդամություն | |ՀՀ աշխատանքի| |հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց | |և | |թյուն ունեցող |
| |վերաբերյալ | |սոցիալական | |անձանց |
| |տեղեկատվության | |հարցերի նա- | |վերաբերյալ |
| |ներառում | |խարարություն| |տեղեկատվության |
| | | | | |տարանջատում |
| | | |ՀՀ սպորտի և | |ըստ սեռի, |
| | | |երիտասարդու-| |տարիքի, |
| | | |թյան հարցերի| |բնակության |
| | | |նախարարու- | |վայրի |
| | | |թյուն | | |
| | | | | | |
| | | |ՀՀ կրթության| | |
| | | |և գիտության| | |
| | | |նախարարու- | | |
| | | |թյուն | | |
| | | | | | |
| | | |ՀՀ առողջա- | | |
| | | |պահության | | |
| | | |նախարարու- | | |
| | | |թյուն | | |
| | | | | | |
| | | |Երևանի | | |
| | | |քաղաքապետա- | | |
| | | |րան | | |
| | | |(համաձայնու-| | |
| | | |թյամբ) | | |
._________________________________________________________________________.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ
12 հունվարի 2017 թվականի N 1
1. ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՆԵՐԱՌՄԱՆ 2017-2021 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԾՐԱԳՐԻՆ ԵՎ ԾՐԱԳՐԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄՆ ԱՊԱՀՈՎՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
(3-րդ մաս)
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.6. |Պետական |2017- |ՀՀ սպորտի և |ՀՀ պետական |Հաշմանդամային |
| |աջակցություն |2021 թթ.|երիտասարդու-|բյուջե |սպորտի խթանման |
| |հաշմանդամային | |թյան հարցերի| |հարցում |
| |սպորտով զբաղվող | |նախարարու- | |պետական և ոչ |
| |հասարակական | |թյուն, | |պետական |
| |կազմակերպություն-| |հաշմանդամա- | |մարմինների |
| |ներին | |յին սպորտով | |համագործակցու- |
| | | |զբաղվող | |թյան |
| | | |ՀԿ-ներ | |ամրապնդում, |
| | | |(համաձայնու-| |հաշմանդամային |
| | | |թյամբ) | |սպորտի |
| | | | | |զարգացում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.7. |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ սպորտի և |Ֆինանսա- |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող երեխաների|2021 թթ.|երիտասարդու-|վորում չի |թյուն ունեցող |
| |և երիտասարդների | |թյան հարցերի|պահանջում |երեխաների և |
| |մասնակցությամբ | |նախարարու- | |երիտասարդների |
| |մարզական- | |թյուն | |շրջանում |
| |առողջարարական | | | |ֆիզիկական |
| |միջոցառումների | |Շահագրգիռ | |կուլտուրայի |
| |անցկացում | |ՀԿ-ներ | |և սպորտի |
| | | |(համաձայնու-| |կարևորության, |
| | | |թյամբ) | |առողջ |
| | | | | |ապրելակերպի |
| | | | | |գաղափարի |
| | | | | |քարոզում, |
| | | | | |հավասար |
| | | | | |հիմունքներով |
| | | | | |հասարակության |
| | | | | |կյանքին լիարժեք|
| | | | | |ու արդյունավետ |
| | | | | |մասնակցության |
| | | | | |նպաստում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.8. |Ֆուտբոլի մրցաշար`|2017- |Երևանի |Երևան |Հաշմանդամու- |
| |հաշմանդամություն |2021 թթ.|քաղաքապետա- |համայնքի |թյուն ունեցող |
| |ունեցող երեխաների| |րան |բյուջե |երեխաների |
| |մասնակցությամբ | |(համաձայնու-| |ներառում |
| | | |թյամբ) | |սպորտային կյանք|
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.9. |Երևան քաղաքի |2017- |Երևանի |Երևան |Հաշմանդամու- |
| |սպարտակիադայի |2021 թթ.|քաղաքապետա- |համայնքի |թյուն |
| |կազմակերպում | |րան |բյուջե |ունեցող անձանց |
| |հաշմանդամություն | |(համաձայնու-| |ներառում |
| |ունեցող անձանց | |թյամբ) | |հասարակություն`|
| |մասնակցությամբ` | | | |սպորտի միջոցով |
| |ըստ տարիքային | | | | |
| |խմբերի | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.10.|Թանգարաններում, |2017- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |գրադարաններում |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |մշակութային | |թյուն | |անձանց |
| |միջոցառումների, | |Երևանի | |մշակութային |
| |ինտերակտիվ | |քաղաքապետա- | |կյանքին ակտիվ |
| |էքսկուրսիաների, | |րան | |մասնակցության |
| |խաղերի, կրթական | | | |ապահովում |
| |տեսաֆիլմերի, | |Շահագրգիռ | | |
| |ցուցադրություննե-| |ՀԿ-ներ | | |
| |րի կազմակերպում, | |(համաձայնու-| | |
| |ուսուցողական | |թյամբ) | | |
| |այցերի, | | | | |
| |գործնական | | | | |
| |ուսուցման | | | | |
| |դասընթացների, | | | | |
| |վերականգնողական | | | | |
| |և այլ ծրագրերի | | | | |
| |իրականացում | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.11.|Թանգարաններում |2017- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Տեսողության |
| |տեսողության |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |խնդիրներով |
| |խնդիրներով | |թյուն |դոնոր |այցելուների |
| |այցելուների համար| | |կազմակեր- |համար |
| |աուդիոգիդ | | |պություններ|արգելոց- |
| |ծառայության | | | |թանգարանների |
| |մատուցում | | | |տարածքներում |
| | | | | |աուդիոգիդ |
| | | | | |ծառայության |
| | | | | |միջոցով |
| | | | | |էքսկուրսիաներ |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.12.|Թատրոններում |2018- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |լսողության |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |խնդիրներ ունեցող | |թյուն |Դոնոր |անձանց |
| |անձանց համար | | |կազմակեր- |մշակութային |
| |սուրդո | | |պություններ|կյանքին |
| |ծառայության | | | |մասնակցության |
| |ներդրում | | | |ապահովում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.13.|Մանկապատանեկան |2018 թ. |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ներառական |2020 թ. |նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |հանրապետական |(կիրակա-|թյուն | |երեխաների ու |
| |փառատոների |նացվի 2 | | |պատանիների |
| |իրականացում |տարին | | |ստեղծագործական |
| | |մեկ | | |ներուժի |
| | |անգամ) | | |բացահայտում և |
| | | | | |խթանում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.14.|Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ մշակույթի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց և |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |նրանց հարցերով | |թյուն | |անձանց |
| |զբաղվող | | | |ստեղծագործական |
| |հասարակական | |ՀՀ մարզպետա-| |ներուժի |
| |կազմակերպություն-| |րաններ | |բացահայտում |
| |ների | | | |և խթանում |
| |ստեղծագործական | | | | |
| |ծրագրերի | | | | |
| |նպատակային | | | | |
| |աջակցություն, | | | | |
| |հաշմանդամություն | | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |թատերական | | | | |
| |գործունեության, | | | | |
| |նրանց կատարմամբ | | | | |
| |պարային, երգի և | | | | |
| |այլ համերգների | | | | |
| |կազմակերպում | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|5.15 |Հաշմանդամություն |2018- |ՀՀ տնտեսական|Ֆինանսա- |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|զարգացման և |վորում չի |թյուն ունեցող |
| |համար հատուկ | |ներդրումների|պահանջում |անձանց համար |
| |զբոսաշրջային | |նախարարու- | |զբոսաշրջության |
| |երթուղիների | |թյուն | |ծառայություննե-|
| |մշակում | | | |րից օգտվելու |
| | | | | |հնարավորության |
| | | | | |ապահովում |
|_____|___________________________________________________________________|
|6. |Առողջություն, բուժում և վերականգնում |
|_____|___________________________________________________________________|
|6.1 |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ առողջա- |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|պահության |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |բժշկական | |նախարարու- | |անձանց |
| |օգնությանն ու | |թյուն | |հիվանդանոցային |
| |վերականգնմանն | | | |բժշկական |
| |ուղղված ծրագրերի | | | |օգնություն և |
| |իրականացում | | | |սպասարկում, այդ|
| | | | | |թվում նաև |
| | | | | |վերականգնողական|
| | | | | |ծառայություննե-|
| | | | | |րի մատուցում, |
| | | | | |ստոմատոլոգիական|
| | | | | |բժշկական |
| | | | | |օգնություն և |
| | | | | |սպասարկում, |
| | | | | |հատուկ և |
| | | | | |դժվարամատչելի |
| | | | | |ախտորոշիչ |
| | | | | |հետազոտություն-|
| | | | | |ների |
| | | | | |իրականացում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|6.2 |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ առողջա- |ՀՀ պետական |Դեղերի |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|պահության |բյուջե |տրամադրման |
| |անվճար կամ | |նախարարու- | |գործընթացի |
| |արտոնյալ | |թյուն | |արդյունավետու- |
| |պայմաններով | | | |թյան բարձրացում|
| |դեղերի | | | |(դեղերի |
| |տրամադրում` | | | |տրամադրում անձի|
| |Հայաստանի | | | |կարիքին |
| |Հանրապետության | | | |համարժեք), |
| |օրենսդրությամբ | | | |հաշմանդամու- |
| |սահմանված կարգով | | | |թյուն ունեցող |
| | | | | |անձանց դեղերով |
| | | | | |ապահովում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|6.3. |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ աշխատանքի|Ֆինանսավո- |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|և |րում չի |թյուն ունեցող |
| |պրոթեզաօրթոպեդիկ,| |սոցիալական |պահանջում |անձանց |
| |վերականգնողական | |հարցերի նա- | |բժշկական և |
| |պարագաների և այլ| |խարարություն| |սոցիալական |
| |տեխնիկական | | | |վերականգնում, |
| |միջոցների | | | |հասարակական |
| |տրամադրման նոր | | | |կյանքին լիարժեք|
| |մոտեցումների | | | |մասնակցության |
| |մշակում | | | |ապահովում |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|6.4 |Հաշմանդամություն |2017- |ՀՀ աշխատանքի|ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|և |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |համար ցերեկային | |սոցիալական |դոնոր |անձանց |
| |խնամքի և | |հարցերի նա- |կազմակեր- |սոցիալական |
| |վերականգնողական | |խարարություն|պություններ|վերականգնում, |
| |կենտրոնների | | | |զբաղվածության |
| |ստեղծում | |Տեղական | |ապահովում |
| | | |ինքնակառա- | |ցերեկային |
| | | |վարման | |կենտրոններում |
| | | |մարմիններ | | |
| | | |(համաձայնու-| | |
| | | |թյամբ) | | |
| | | | | | |
| | | |Շահագրգիռ | | |
| | | |ՀԿ-ներ | | |
| | | |(համաձայնու-| | |
| | | |թյամբ) | | |
|_____|___________________________________________________________________|
|7. |Մասնակցությունը քաղաքական ու հասարակական կյանքին |
|_____|___________________________________________________________________|
|7.1. |Հաշմանդամություն |2017- |Կենտրոնական |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|ընտրական |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |համար ընտրության | |հանձնաժողով |դոնոր |անձանց |
| |գործընթացի հետ | | |կազմակեր- |ընտրական |
| |առնչվող | | |պություններ|իրավունքի |
| |նյութերի` մատչելի| | | |ապահովում |
| |ձևաչափով | | | | |
| |ապահովում | | | | |
|_____|___________________________________________________________________|
|8. |Իրազեկվածության բարձրացում |
|_____|___________________________________________________________________|
|8.1. |Հաշմանդամություն |2017- |Շահագրգիռ |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |սոցիալական | |թյուններ | |անձանց և |
| |ներառմանն ուղղված| | |դոնոր |նրանց |
| |ծրագրերի, | |ԶԼՄ-ներ |կազմակեր- |հիմնախնդիրների |
| |միջոցառումների, | |(համաձայնու-|պություններ|վերաբերյալ |
| |ծառայությունների,| |թյամբ) | |հասարակության |
| |ինչպես նաև | | | |իրազեկվածության|
| |հաշմանդամություն | |Շահագրգիռ | |բարձրացում |
| |ունեցող անձանց | |ՀԿ-ներ | | |
| |հիմնախնդիրների և | |(համաձայնու-| | |
| |իրականացվող | |թյամբ) | | |
| |բարեփոխումների | | | | |
| |մասին | | | | |
| |տեղեկությունների | | | | |
| |պարբերաբար | | | | |
| |հրապարակումներ, | | | | |
| |տեղեկատվական | | | | |
| |նյութերի | | | | |
| |տպագրություն, | | | | |
| |տարածում | | | | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|8.2. |Դասընթացների, |2017- |Շահագրգիռ |ՀՀ պետական |Հաշմանդամու- |
| |վերապատրաստումնե-|2021 թթ.|նախարարու- |բյուջե |թյուն ունեցող |
| |րի, | |թյուններ |դոնոր |անձանց և |
| |համաժողովների, | | |կազմակեր- |նրանց |
| |սեմինարների | |Շահագրգիռ |պություններ|հիմնախնդիրների |
| |կազմակերպում | |ՀԿ-ներ | |վերաբերյալ |
| | | |(համաձայնու-| |բոլոր |
| | | |թյամբ) | |գերատեսչու- |
| | | | | |թյունների |
| | | | | |մասնագետների, |
| | | | | |լրագրողների |
| | | | | |իրազեկվածության|
| | | | | |բարձրացում |
| | | | | |(տարբերակված |
| | | | | |ձևաչափով) |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|8.3 |Լավագույն |2017- |ՀՀ աշխատանքի|Դոնոր |ԶԼՄ-ների |
| |քարոզարշավի, |2021 թթ.|և |կազմակեր- |շրջանում |
| |հանրային | |սոցիալական |պություններ|Հաշմանդամու- |
| |իրազեկության, | |հարցերի նա- | |թյուն ունեցող |
| |լրատվության | |խարարություն| |անձանց և նրանց|
| |մրցանակաբաշխու- | | | |հիմնախնդիրների |
| |թյուն | | | |վերաբերյալ |
| | | | | |հասարակության |
| | | | | |իրազեկվածության|
| | | | | |բարձրացման |
| | | | | |նախաձեռնու- |
| | | | | |թյունների |
| | | | | |խթանում |
|_____|___________________________________________________________________|
|9. |Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պաշտպանություն և քաղաքացիական |
| |պաշտպանություն |
|_____|___________________________________________________________________|
|9.1. |«Հաշմանդամություն|2017- |ՀՀ արտակարգ |Ֆինանսավո- |Արտակարգ |
| |ունեցող անձանց |2021 թթ.|իրավիճակների|րում չի |իրավիճակներում |
| |վարվելակերպի | |նախարարու- |պահանջում |հաշմանդամու- |
| |կանոններն | |թյուն |ՀՀ |թյուն ունեցող |
| |արտակարգ | | |օրենսդրու- |անձանց |
| |իրավիճակներում և | |ՀՀ կրթության|թյամբ |իրազեկվածության|
| |ռազմական դրության| |և գիտության|չարգելված |բարձրացում |
| |պայմաններում» | |նախարարու- |այլ | |
| |թեմայով | |թյուն |միջոցներ | |
| |դասընթացների | | | | |
| |կազմակերպում | |ՀՀ աշխատանքի| | |
| |հաշմանդամություն | |և | | |
| |ունեցող անձանց | |սոցիալական | | |
| |համար | |հարցերի նա- | | |
| | | |խարարություն| | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|9.2 |Արտակարգ |2017- |ՀՀ արտակարգ |Ֆինանսավո- |Հաշմանդամու- |
| |իրավիճակներում և |2021 թ. |իրավիճակների|րում չի |թյուն ունեցող |
| |ռազմական դրության| |նախարարու- |պահանջում |անձանց պաշտ- |
| |պայմաններում | |թյուն |ՀՀ |պանվածության |
| |հաշմանդամություն | |ՀՀ աշխատանքի|օրենսդրու- |ապահովման |
| |ունեցող անձանց | |և |թյամբ |բարձրացում |
| |պաշտպանվածության | |սոցիալական |չարգելված | |
| |ապահովման | |հարցերի նա- |այլ | |
| |պլանավորում | |խարարություն|միջոցներ | |
|_____|_________________|________|____________|___________|_______________|
|9.3. |ՀՀ արտակարգ |2018- |ՀՀ արտակարգ |Դոնոր |Հաշմանդամու- |
| |իրավիճակների |2021 թ. |իրավիճակների|կազմակեր- |թյուն ունեցող |
| |ազդարարման | |նախարարու- |պություններ|անձանց |
| |համակարգի մեջ | |թյուն | |անվտանգության |
| |հատուկ | | | |ապահովում |
| |ազդանշանների | | | |իրենց համար |
| |ներդնում | | | |մատչելի |
| |լսողության և | | | |ձևաչափով |
| |տեսողության | | | | |
| |խնդիրներ ունեցող | | | | |
| |անձանց համար | | | | |
|_____|___________________________________________________________________|
|10 |Վիճակագրությունը և տվյալների հավաքագրումը |
|_____|___________________________________________________________________|
|10.1.|Տարբեր |2017- |ՀՀ ազգային |Ֆինանսավո- |Բոլոր |
| |ոլորտներում |2021 թ. |վիճակագրական|րում չի |ոլորտներում |
| |վարվող | |ծառայություն|պահանջում |հավաքագրվող |
| |տեղեկատվական | | | |տեղեկատվու- |
| |համակարգերում | | | |թյուններում |
| |հաշմանդամություն | |ՀՀ աշխատանքի| |հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց | |և | |թյուն ունեցող |
| |վերաբերյալ | |սոցիալական | |անձանց |
| |տեղեկատվության | |հարցերի նա- | |վերաբերյալ |
| |ներառում | |խարարություն| |տեղեկատվության |
| | | | | |տարանջատում |
| | | |ՀՀ սպորտի և | |ըստ սեռի, |
| | | |երիտասարդու-| |տարիքի, |
| | | |թյան հարցերի| |բնակության |
| | | |նախարարու- | |վայրի |
| | | |թյուն | | |
| | | | | | |
| | | |ՀՀ կրթության| | |
| | | |և գիտության| | |
| | | |նախարարու- | | |
| | | |թյուն | | |
| | | | | | |
| | | |ՀՀ առողջա- | | |
| | | |պահության | | |
| | | |նախարարու- | | |
| | | |թյուն | | |
| | | | | | |
| | | |Երևանի | | |
| | | |քաղաքապետա- | | |
| | | |րան | | |
| | | |(համաձայնու-| | |
| | | |թյամբ) | | |
._________________________________________________________________________.